۱-۵- جمع بندی
رسانه ­ها و خصوصاً تلویزیون و اخبار تلویزیون به­ویژه به طور حرفه­ای با تصویرسازی مثبت و منفی و کنار هم گذاشتن موزائیکی تصاویر به شکل­ گیری یک تصویر کلان از یک رویداد می­پردازند؛ از طرفی، ساختار سیاسی و اقتصادی حاکم بر رسانه نقش مهمی در عمل­کرد آن دارد که این ساختار می ­تواند در تعیین اولویت های خبری نقش عمده­ای ایفا کند.
عکس مرتبط با اقتصاد
در این پژوهش تلاش برآن شده است تا اخبار پخش شده در خصوص انتخابات مجلس نهم اسفند ماه سال ۹۰ طی شش ماه از لحاظ ارزش­های خبری، منابع خبری و سبک های خبری و دیگر متغیرها در پنج شبکه ۳،۲،۱، تهران و شبکه خبر به ترتیب در ساعات پخش ۱۹، ۲۰:۳۰، ۲۲، ۲۴ و ۱۳ بررسی شود.
این تحقیق به دنبال چگونگی پوشش­دهی اخبار تلویزیون در نهمین دوره انتخابات مجلس در ۱۲ اسفندماه سال ۹۰ با ارائه اخبار همراه با پخش گزارش، تفسیر، مصاحبه در پنج شبکه ۲،۱، ۳، تهران و شبکه خبر می­باشد و اینکه آیا هر یک از شبکه های خبری اشاره شده در پخش اخبار در خصوص انتخابات نهمین دوره مجلس شورای اسلامی از معیارهای خبری خاصی بهره جسته­اند، آیا مطالب و اخبار ارائه شده در این شبکه ها بر اساس معیارهای متفاوت پخش شد یا معیارهای یکسان؟
۱-۱-۵- جمع بندی توصیف یافته­ ها
با توجه به جداول یک بعدی، از مجموع ۳۳۴ خبر در خصوص انتخابات مجلس در سال ۹۰، به لحاظ روزهای هفته بیشترین نسبت به “یکشنبه­ها” (۲۱٫۹% با ۷۳ خبر) و کمترین نسبت به “پنج شنبه­ها” (۸٫۷% با ۲۹خبر) اختصاص داشته است.
به لحاظ هفته مورد بررسی، بیشترین نسبت به “هفته دوم” (۳۲٫۶% با ۱۰۹خبر) و کمترین نسبت به “هفته سوم” (۱۷٫۷% با ۵۹ خبر) اختصاص داشته است.
به لحاظ تعداد خبر پوشش داده شده، بیشترین نسبت به ماه “اسفند” (۳۵٫۹% با ۱۲۰خبر) و کمترین نسبت به ماه “مهر” (۷٫۵% با ۲۵خبر) اختصاص داشته است.
به لحاظ مدت زمان خبر، بیشترین نسبت به مدت زمان “متوسط (بین یک تا سه دقیقه)” (۵۳٫۰% با ۱۷۷خبر) و کمترین نسبت به مدت زمان “کوتاه (کمتر از یک دقیقه)” (۱۷٫۱% با ۵۷خبر) اختصاص داشته است.
از مجموع ۳۳۴ خبر استخراج شده، به لحاظ شبکه­ های خبر مورد بررسی، بیشترین نسبت به شبکه یک (۲۴٫۹% با ۸۳ خبر) و کمترین نسبت به شبکه تهران (۱۶٫۵% با ۵۵ خبر) اختصاص داشته است.
به لحاظ ساعت پخش خبری، بیشترین نسبت به ساعت “۱۹” (۲۴٫۹% با ۸۳ خبر) و کمترین نسبت به ساعت “۲۳” (۱۶٫۵% با ۵۵ خبر) اختصاص داشته است.
به لحاظ خبرهای مورد بررسی، بیشترین نسبت به خبر “امیدوار کننده” (۶۰٫۵% با ۲۲خبر) و کمترین نسبت به خبر “هشدار دهنده” (۴٫۸% با ۱۶خبر) اختصاص داشته است.
به لحاظ عناصر خبری، بیشترین نسبت به عنصر خبری “کی” (۲۶٫۶% با ۸۹ خبر) و کمترین نسبت به عنصر خبری “کجا” (۶٫۳% با ۲۱خبر) اختصاص داشته است.
به لحاظ سبک های خبری، بیشترین نسبت به سبک “تاریخی همراه با لید” (۴۴٫۹% با ۱۵۰ خبر) و کمترین نسبت به سبک “پایان شگفت انگیز” (۰٫۶% با ۲ خبر) اختصاص داشته است.
به لحاظ منبع خبر، بیشترین نسبت به واحد مرکزی خبر (۵۶٫۳% با ۱۸۸ خبر) و کمترین نسبت به سایر منابع (۱۱٫۱% با ۳۷ خبر) اختصاص داشته است.
به لحاظ محل رویدادها، بیشترین نسبت به تهران (۷۱٫۰% با ۲۳۷ خبر) و کمترین نسبت تلفیقی از تهران و خارج از کشور (۴٫۵% با ۱۵خبر) اختصاص داشته است.
به لحاظ ارزش های خبری، بیشترین نسبت به ارزش خبری “دربرگیری” (۴۰٫۷% با ۱۳۶خبر) و کمترین نسبت به ارزش خبری، “عجیب و استثنا” (۲٫۱% با ۷ خبر) اختصاص داشته است.
به لحاظ سبک مطلب بیشترین نسبت به “خبر” (۳۸٫۳% با ۱۲۸خبر) و کمترین نسبت به “مصاحبه” (۱۰٫۵% با ۳۵ خبر) اختصاص داشته است.
به لحاظ ماهیت خبر منعکس شده، بیشترین نسبت “تنش زدا” (۲۹٫۶% با ۹۹ خبر) و کمترین نسبت “تنش زا” (۳٫۰% با ۱۰خبر) اختصاص داشته است.
به لحاظ چگونگی پوشش خبر انتخابات، بیشترین نسبت “سایر” (۸۹٫۸% با ۳۰۰ خبر) و کمترین نسبت به “حمایت از کاندیداها”(۳٫۶% با ۱۲خبر) اختصاص داشته است.
به لحاظ مخاطب خبر انتخابات، بیشترین نسبت مخاطب به “مردم” (۸۵٫۰% با ۲۸۴ خبر) و کمترین نسبت مخاطب به “نماینده مجلس” (۶٫۹% با ۲۳ خبر) اختصاص داشته است.
از تعداد کل ۳۳۴ خبر، به لحاظ خلاقیت و نوآوری در مطلب بیشترین نسبت به مورد “خلاقیت ندارد” (۹۱٫۰% با ۳۰۴ خبر) و کمترین نسبت به مورد “خلاقیت دارد” (۹٫۰% با ۳۰ خبر) اختصاص داشته است.
به لحاظ خبرهمراه با تصویر، بیشترین نسبت به “خبر تصویردارد” (۸۵٫۳% با ۲۸۵ خبر) و کمترین نسبت به” خبر تصویر ندارد” (۸٫۷% با ۲۹خبر) اختصاص داشته است.
از تعداد کل ۳۳۴ خبر، به لحاظ جهت­گیری در مطالب بیشترین نسبت به “جهت­گیری دارد” (۵۵٫۱% با ۱۸۴خبر) و کمترین نسبت به “جهت­گیری ندارد” (۴۴٫۹% با ۱۵۰خبر) اختصاص داشته است.
به لحاظ در صورت وجود جهت­گیری، بیشترین نسبت به “جهت­گیری مثبت” (۴۹٫۷% با ۱۶۶خبر) و کمترین نسبت به “جهت­گیری منفی” (۴٫۸% با ۱۶خبر) اختصاص داشته است.
به لحاظ موضوع مطلب انتخابات، بیشترین نسبت به “تشویق مردم به مشارکت” (۷۶٫۰% با ۲۵۴خبر) و کمترین نسبت به “اعلام مواضع رسمی حکومت” (۵٫۴% با ۱۸خبر) اختصاص داشته است.
به لحاظ هدف از بیان خبر انتخابات، بیشترین نسبت به “اطلاع رسانی” (۸۳٫۵% با ۲۷۹ خبر) و کمترین نسبت به “حمایت از کاندیداها” (۲٫۱% با ۷ خبر) اختصاص داشته است.
به لحاظ محور اصلی محتوا بیشترین نسبت به محتوای “انتخابات به طور کلی” (۸۰٫۵% با ۲۶۹ خبر) و کمترین نسبت به محتوای “احزاب” (۵٫۱% با ۱۷خبر) اختصاص داشته است.
به لحاظ محتوای خبر انتخاباتی کاندیداها، بیشترین نسبت به “رفع مشکلات جوانان” (۱۱٫۴% با ۳۸ خبر) و کمترین نسبت به “شایسته سالاری” (۱٫۵% با ۵ خبر) اختصاص داشته است.
به لحاظ ویژگی های مورد تاًکید در مورد کاندیداها، بیشترین نسبت به “سوابق اجرایی” (۱۶٫۲% با ۵۴ خبر) و کمترین نسبت به “انتساب به روحانیت” (۱٫۲% با ۴ خبر) اختصاص داشته است.
به لحاظ انتخابات به طور کلی، بیشترین نسبت “به کاندیدای خاص معطوف نیست” (۸۸٫۰% با ۲۹۴ خبر) و کمترین نسبت “به کاندیدای خاص معطوف است” (۸٫۷% با ۲۹ خبر) اختصاص داشته است.
به لحاظ محتوای حزبی یا شبه حزبی مطلب، بیشترین نسبت به “جبهه متحد اصولگرایان” (۶٫۹% با ۲۳ خبر) و کمترین نسبت به “مجمع روحانیون مبارز” (۰٫۶% با ۲ خبر) اختصاص داشته است.
۲-۱-۵- جمع بندی تحلیل یافته­ ها
با توجه به جداول دو بعدی، در آزمون کای اسکور محاسبه شده به میزان ۱۵٫۱۹۶a و درجه آزادی۲۴ و با ۵% خطا و۹۵% اطمینان، رابطه بین ۱- متغیر روزهای هفته۲- ماه مورد بررسی، ۳- مدت زمان خبر مورد بررسی، ۴- خبر مورد بررسی، ۵- عناصر خبری مورد بررسی، ۶- سبکهای خبری مورد بررسی، ۷-متغیر منبع خبر، ۸- متغیر محل رویداها، ۹- متغیر ارزشهای خبری، ۱۰- متغیر سبک مطلب، ۱۱- ماهیت خبر منعکس شده، ۱۲- متغیر چگونگی پوشش خبر انتخابات، ۱۳- متغیر مخاطب خبر انتخابات، ۱۴- متغیر خلاقیت و نوآوری، ۱۵- متغیر هدف از بیان خبر انتخابات، ۱۶- متغیر محور اصلی محتوا، ۱۷- متغیر محتوای خبر انتخاباتی، ۱۸- متغیر ویژگی­های مورد تاًکید در مورد کاندیداها، ۱۹- متغیر انتخابات به طور کلی و ۲۰- متغیر محتوای حزبی یا شبه حزبی مطلب با شبکه­ های مورد بررسی معنی دار نیست.
در متغیر ماه مورد بررسی کمترین نسبت آذرماه و بیشترین نسبت اسفندماه، بوده است و در متغیر عناصر خبری کمترین نسبت عناصر خبری “کجا” و بیشترین نسبت در عناصر خبری “کی” بوده است (زمان انتخابات) و در متغیر سبک مطلب کمترین نسبت مصاحبه و بیشترین نسبت در خبر بوده است.
معنی دار بودن رابطه فقط در دو متغیر هفته مورد بررسی و شبکه های مورد بررسی و متغیر جهت گیری مطالب و شبکه های مورد بررسی مشاهده می شود که به لحاظ هفته مورد بررسی ، در هفته دوم بیشترین نسبت در شبکه سه و کمترین نسبت در شبکه یک بوده است و در مرتبه بعدی در هفته سوم، کمترین نسبت شبکه دو و بیشترین نسبت در شبکه یک بوده است.
به عبارت دیگر بین متغیر جهت­گیری در مطالب و متغیر شبکه­ های خبر مورد بررسی رابطه وجود دارد.
در توصیف این آزمون باید اظهار داشت که به لحاظ جهت­گیری در مطالب، این که جهت­گیری داشته است بیشترین نسبت در شبکه یک و کمترین نسبت در شبکه سه بوده و در مرتبه بعدی جهت­گیری نداشته است، کمترین نسبت شبکه دو و بیشترین نسبت در شبکه خبر بوده است.
۲-۵- نتیجه ­گیری تحقیق
از میان ۳۳۴ خبر استخراج شده از پنج شبکه یک، دو، سه، تهران و شبکه خبر به ترتیب در ساعات پخش ۱۹، ۲۰:۳۰، ۲۲، ۲۴ و ۱۳ شبکه یک با ۸۲ خبر بیشترین و شبکه تهران با ۵۶ خبر کمترین فراوانی خبر را به خود اختصاص دادند که شبکه­ های خبر، سه سیما و دو سیما به ترتیب در رتبه ­های بعدی پس از شبکه یک قرار دارند.
در بررسی انجام شده در این تحقیق مشخص شده که عمده دعوت مردم به انتخابات از سوی مسئولین از پای تریبون ها خصوصاً دعوت ائمه جمعه از پای تریبون نماز سیاسی عبادی جمعه بود که هر چه به انتخابات بیشتر نزدیک می­شدیم به تبع آن دعوت مردم به مشارکت در پای صندوق های رأی بیشتر می­شد.
دعوت مردم به مشارکت و پیروی افکار عمومی از اخبار و گزارش‏های انعکاس‏یافته در رسانه ملی همان برجسته سازی است که طبق این نظریه رسانه ملی می ­تواند با پخش اخبار در خصوص انتخابات مجلس، فکرها را به سمت انتخابات مجلس و حضور حداکثری مردم به پای صندوق­های رأی بکشاند.
از طرفی طبق نظریه وابستگی، از آنجایی که مردم به رسانه ­ها وابسته هستند و معمولاً مطالب و خبرهای جدید را از رسانه ها خصوصاً رسانه ملی دریافت می کنند؛ این وابستگی مردم به رسانه ­ها می ­تواند در نحوه پوشش اخبار مثمرثمر باشد.
عمده خبرهای انتخابات مجلس در رسانه­ی ملی در پنج شبکه مدنظر، دعوت مردم با شرکت در انتخابات، ثبت نام کاندیداها، آرایش سیاسی انتخابات، رهنمودهای مقام معظم رهبری در دیدارهای مختلف مردمی و مسئولین و سفرهای استانی، گزارش مردمی در جای جای ایران اسلامی، سخنان رییس جمهوری و مناظره های دانشجویی به همراه تحلیل شبکه­ های فارسی زبان ماهواره وتبلیغات دشمن و انعکاس رسانه ­های خارجی در پوشش اخبار انتخاباتی کشور محدود می شد.
البته برخی گزارشها با عواطف و احساسات مردم سرو کار داشت، تصاویری از شهدای جمهوری اسلامی از شهدای جنگ تحمیلی گرفته تا شهدای هسته­ای به تصویر کشیده می­شد و از مردم به شرکت در انتخابات دعوت می­شد و از داوطلبین نیز خواسته می­شد تا قدر این خون­های پاک ریخته شده را بدانند.
در همین راستا، در گزارشی در خصوص وظایف مجلس، گزارشگر در ساختمان مجلس حضور یافت و با حضور در کمیسیون­های مختلف مردم را با چند و چون وظایف نمایندگان بیشتر آشنا ساخت که از جمله اهمیت عمده مجلس این است که هر قرارداد خارجی باید توسط مجلس امضا شود و هیچ نهادی حتی رهبری وتو کننده مصوبات مجلس نیست و مجلس می تواند از تمام دستگاه ها تحقیق و تفحص کند و آنها را به چالش بکشاند.
در این دوره از انتخابات مجلس برای هرکسی ۱۲ نفر باهم رقابت می کردند که این رقابت در تهران ۱۹ نفر بود و وزن مستقل ها در کشور و در پایتخت نسبتاً بالا بود و در شهرستانها تقریباً همه نامزدها مستقل بودند.
البته در بینابین اخبارهای پخش شده گزارشاتی در خصوص صیانت از آرا به همراه سخنان و رهنمودهای بزرگ معمار انقلاب اسلامی ایران نیز به تصویر کشیده می­شد.
از آنجایی که مردم عمدتاً اخبار انتخاباتی خود را از رسانه ملی و رادیو دریافت می کنند، پس دعوت مردم به انتخابات از طرف افراد طراز اول کشور خصوصاً رهبری، مسئولین و به ویژه خانواده های شهدا و ایثارگران بسیار می تواند در حضور مردم تاًثیر گذار باشد.
معمولاً بیشتر اخبار پخش شده توسط واحد مرکزی خبر بودو بیشتر گزارشهای مردمی توسط باشگاه خبرنگاران جوان.
در گزارشهای پخش شده آمده است که ۴۸ میلیون و ۲۸۸هزار و ۷۹۹ نفر واجدین شرایط انتخابات هستند که ۱۶ میلیون از این واجدین شرایط، جوانان می باشند.
پنج هزار و ۲۸۳ نفر در دور نهم انتخابات مجلس شورای اسلامی ثبت نام کردند که با وجود ثبت نام حداقل مدرک کارشناسی ارشد ۱۶درصد نسبت به دور قبل افزایش ثبت نام وجود داشت و از این ثبت نام کنندگان ۳۴درصد اصولگرایان، ۱۴درصد اصلاح طلبان، ۲۳درصد افراد مستقل و ۲۹درصد چهره های جدید هستند و از این میان، ۲۹۰ در کرسی مجلس نهم حضور یافتند.
۳-۵- پیشنهادها:
همانگونه که انتظار می­رفت، نحوه پوشش اخبار در شبکه­ های تلویزیونی به گونه­ ای است که اکثر خبرها در همه شبکه­ ها به یک شکل و مضمون پخش می­شوند و اختلاف پوششی خبری خاصی بین شبکه های تلویزیونی وجود ندارد و این شاید به خاطر نبود شبکه تلویزیونی خصوصی در کشور است؛ از آنجایی که تلویزیون در کشور ما یک رسانه ملی است و یک بخش دولتی محسوب می شود، متعاقباً برنامه ­هایش نیز وابسته به دولت است و سعی می شود اخبار یا برنامه هایی پوشش داده شود که خارج از محدوده دولت و عرف نباشد که این همان عوامل تأثیرگذار درون سازمانی و برون سازمانی خبر است.
اما باید بدانیم که تلویزیون در کنار انجام وظایف خودش به عنوان یک رسانه­ی ملی در پوشش اخبار انتخاباتی باید از تنوعیت بیشتری برخوردار باشد تا بتواند همه اقشار و اصناف را به خود جذب کند و نکته دیگر اینکه اخبار شبکه­ های مختلف خصوصاً در این پنج شبکه برررسی شده تقریباً مشابه هستند و با کمترین تفاوتی می­توان آنها را از هم تفکیک کرد؛ مثلاً اخبار شبکه ۲ در ساعت پخش خبری ۲۰:۳۰ از حیث ریسک پذیری و بیان خبرهای در نوع خود جذاب تر، کمی بهتر از دیگر خبرها عمل می­ کند که امیدواریم با توجه به واقع شدن در عصر دانایی کمی رسانه ملی از حالت محافظه کاری خارج شود و بتواند بیشتر خبرهایی را انعکاس دهد که مردم به آن جذب شوند و برای خلأ برخی خبرها به رسانه ­های خارجی که عمدتاً ضد جمهوری اسلامی ایران مطلب می­گویند، پناه نبرند.
این پژوهش در خصوص پوشش خبری انتخابات نهمین دوره مجلس شورای اسلامی در شبکه های تلویزیونی ۱، ۲، ۳، تهران و خبر به ترتیب در ساعات پخش خبری ۱۹، ۲۰:۳۰، ۲۲، ۲۴ و ۱۳ بوده که با رجوع به آرشیو صدا و سیما، دانشگاه­ها و منابع علمی متاًسفانه کمتر کتاب و پژوهش­های خاصی در این زمینه یافت شد و بیشتر پژوهش­های انجام شده به انتخابات ریاست جمهوری اشاره داشتند و یا اگر پژوهشی در خصوص انتخابات مجلس مشاهده می­شد، عمدتاً پوشش اخبار روزنامه­ها و یا سایت­های خبری بود نه تلویزیون.
امیدوارم پژوهش فعلی بتواند در آینده برای دیگر دانشجویانی که قصد دارند در رابطه با انتخابات مجلس و چگونگی پوشش آن در تلویزیون فعالیت کنند، راهگشا باشد.
از دیگر محدودیت­های پژوهش فعلی دستیابی به آرشیو صدا و سیمای جمهوری اسلامی برای در اختیار گرفتن آرشیو اخبار بود که رایزنی کردن با صدا و سیما و در اختیار گرفتن آرشیوها کار بسیار سختی بود. حتی این کار و اعتماد کردن آرشیو صدا و سیما به محقق حدود سه ماه طول کشید؛ طوری که محقق مدتی مجبور بود در خود ساختمان صدا و سیما بنشیند و در آنجا اخبار آرشیوی را نگاه کند و حق بیرون بردن آرشیو اخبار از ساختمان صدا و سیما را نداشت که خوشبختانه بعدها این اعتماد جلب شد و محقق توانست آرشیو اخبار را از آنها چند روز به چند روز به امانت بگیرد.
این امر خیلی در به تعویق افتادن پژوهش تأثیر داشت که محقق ضمن تشکر از مسئولین صدا و سیما به خصوص بخش آرشیو این رسانه ملی، از مسئولین این رسانه مصرانه می­خواهد تا با همکاری بیشتر با دانشجویان و پژوهش­گران، موجب دلزدگی و دلسردی محققان در انجام پژوهش نشود و مایه­ی دلگرمی آنها را فراهم آورد؛ چرا که هر پژوهشی که درخصوص برنامه ­های صدا و سیما انجام می­ شود مطمئناً برای خود سازمان صدا و سیما بسیار مفید می­باشد.
پس در این تحقیق در ابتدا به پژوهش­گران پیشنهاد می­ شود تا با توجه به اهمیت انتخابات و اهمیت مجلس به طور جداگانه در همه کشورها و اهمیت انتخابات مجلس، تحقیقات و پژوهش­های بیشتری در این زمینه انجام دهند و بتوانند هم در داشتن مجلسی بهتر از قبل و هم در برگزاری انتخاباتی بهتر از همیشه تأثیرگذار باشند. مطمئنأ انجام پژوهش­های بیشتر در مورد انتخابات مجلس اهمیت آن را بیشتر متوجه مردم می­سازد و درنتیجه در حضور بیشتر مردم در پای صندوقهای رأی می ­تواند بیشتر موثر باشد.
رسانه تلویزیون هم دومین مخاطب این پژوهش برای ارائه پیشنهاد است که به مسئولین این رسانه توصیه می­ شود برای بهتر پوشش دادن برنامه ­های خبری و ارتقای کیفیت اطلاع رسانی و خبر، به پژوهش­گران کمک کنند و سخت­گیری شدید برای پژوهش­گران ایجاد نکنند تا آن­ها از انجام تحقیق منصرف شوند.
رسانه تلویزیون و دست اندرکاران این سازمان وسیع باید بدانند که تنها با تحقیق است که می­توان کار بهتر تولید کرد و با تحقیق است که راه برای ارائه فعالیت­های بهتر هموار­تر می­ شود، پس باید تا آنجا که ممکن است با دراختیار گذاشتن آرشیو­ها به دست محققان آن­ها را در انجام تحقیق جامع­تر و کامل­تر یاری کنند.
منابع و مآخذ:
کتب فارسی:
ابوالمحمد عبدالحمید؛ مبانی علم سیاست. جلد اول: تهران: انتشارات توس، چاپ سوم
اتحادیه، منصوره؛ مجلس و انتخابات. تهران: نشر تاریخ ایران(۱۳۷۵)
بدیعی، نعیم و حسین قندی؛ روزنامه نگاری نوین. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی
برزین، سعید؛ جناح بندی سیاسی از دهه ۱۳۶۰ تا دوم خرداد ۱۳۷۶٫ تهران: انتشارات مرکز(۱۳۷۷)
بلیک، ریدو هارولدسن، ادوین؛ طبقه بندی مفاهیم در ارتباطات. ترجمه مسعود واحدی، تهران: سروش، چاپ اول (۱۳۷۸)