نتایج تحقیقی در رابطه با نگرش استفاده از مواد مخدر نشان داد که پایین بودن حمایت پدر شانس سوء مصرف تمام مواد مخدر را بالا می برد (پیکو، ۲۰۰۰). برخی از عوامل محیطی مانند خشونت، در دسترس بودن مواد توسط خانواده، رابطه سرد و دور بین والدین و فرزند، از عوامل خطر ساز در مصرف مواد توسط فرزندان می باشد. نتایج بر این نکته تأکید می کنند که کنترل عوامل محیطی و عوامل تربیتی خانواده می تواند در پیگیری از اعتیاد فرزندان مؤثر باشد و کوشش های پیشگیری و درمانی نیز در این جهت سامان داده شود (بروک[۳۷۳] و همکاران، ۲۰۰۱).
فرانکلین و همکاران (۲۰۰۱) نشان دادند که جوانان معتاد به سوء مصرف مواد، نوجوانان در معرض بحران نوجوانی و دارای مشکلات رفتاری، بسیار تحت تأثیر درمان راه حل – مدار می باشند (قادری، ۱۳۹۰).
در پژوهش سانتیستبان[۳۷۴]، مایر[۳۷۵]، منا و میترانی[۳۷۶] (۲۰۰۳) که بر روی ۱۲۶ فرد اسپانیایی که دارای سوء مصرف مواد بودند، انجام دادند. نتایج نشان داد که درمان راه حل- مدار در کاهش مصرف ماریجوانا مؤثر بوده است.
لامبرت[۳۷۷] و همکارانش (۱۹۹۸) درمان راه حل-مدار را در مورد ۷۲ بیمار که دارای اختلالات گوناگونی همچون اضطراب، وسواس، سوء مصرف مواد و ناسازگاری بودند، به کار گرفتند. آزمودنی ها در دو گروه ۲۷ نفره (تحت درمان راه حل-مدار) و ۴۵ نفره (تحت درمان یکپارچه نگر) جایگزین شدند. یافته­ های پژوهشی اثربخشی نسبتاً یکسانی را در میان این دو رویکرد آشکار ساختند (سودانی، ۱۳۸۵).
سیم[۳۷۸] (۲۰۰۷) خانواده درمانی ساختاری را در مورد یک خانواده چینی تبار هونگ کونگی که دارای نوجوان وابسته به مواد بود، انجام داد. نتایج پژوهش اثربخشی خانواده درمانی ساختاری را نشان داد. همچنین نتایج پیگیری ۳ ماهه و ۲ ساله نشان داد که فرد نوجوان معتاد خانواده همچنان در مرحله پرهیز قرار دارد. این پژوهش همچنین نشان داد که خانواده درمانی ساختاری توانسته است عملکرد شخصی و همچنین عملکرد کلی خانواده را افزایش دهد.
بلو[۳۷۹] (۱۹۹۵) در پژوهشی تحت عنوان، مقایسه دانشجویانی که دارای سوء مصرف یا وابستگی به مواد بودند، با بدکارکردی خانواده هایشان به این نتیجه رسید که آنچه در سوء مصرف یا وابستگی به مواد در دانشجویان اثر بیشتری دارد، همانندسازی فرد سوء مصرف/ وابسته به مواد، بیشتر به صورت همانندسازی با بزرگسالان خانواده می باشد که این خطر ابتلا به الکل یا سوء مصرف مواد را در میان فرزندان افزایش می دهد.
فصل سوم
روش اجرای پژوهش
مقدمه
در این فصل روش شناسی پژوهش مورد بررسی قرار می گیرد. در مورد روش انجام پژوهش، جامعه آماری مورد نظر، نمونه آماری، ویژگی های نمونه و روش نمونه گیری بحث می شود. سپس ابزار اندازه ­گیری به منظور جمع آوری اطلاعات، نحوه اجرا و نمره گذاری و تفسیر آن­ها معرفی می گردد و سرانجام نیز روش های آماری که به منظور تجزیه و تحلیل یافته ها و نتیجه گیری نهایی مورد استفاده قرار گرفته اند، بیان می­شوند.
روش پژوهش
پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی است و بدین ترتیب، پژوهشگر بیش از هر چیز به دنبال دستیابی به یک هدف عملی (دلاور، ۱۳۸۹) و توسعه دانش کاربردی در زمینه مورد نظر است (سرمد و همکاران، ۱۳۸۳).
این پژوهش به منظور اثربخشی خانواده درمانی راه حل مدار- ساختاری در درمان (قطع مصرف مواد) افراد وابسته به مواد، جلوگیری از عود آن و افزایش عملکرد خانواده طراحی شده است. با توجه به هدف گفته شده و فرضیه های مطرح شده، روش پژوهش، نیمه آزمایشی، با عنوان طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل و مرحله پیگیری ۶ ماهه می باشد.
جدول ۳-۱ طرح پژوهش

T3 T2 T1 X RG آزمایش
T3 T2 T1 – RG کنترل

جامعه آماری
در این پژوهش، جامعه آماری عبارت است از کلیه خانواده های مراجعه کننده دارای فرد وابسته به مواد، سنین ۲۰ تا ۵۰ سال است که در زمستان ۱۳۹۱ به خانه سلامت زیبادشت شهرداری منطقه ۲۲ تهران مراجعه کرده اند.
گروه نمونه و شیوه گزینش آن
در این پژوهش روش نمونه گیری به صورت نمونه گیری در دسترس است. بدین منظور جهت انتخاب نمونه از بین خانواده های معتاد مراجعه کننده به خانه سلامت زیبادشت، تعداد ۴۰ خانواده به صورت نمونه در دسترس انتخاب شد، که پس از مصاحبه مقدماتی و دارا­بودن شرایط ورود خانواده های دارای فرد وابسته (شوهر) به مواد از جانب پژوهشگر، در نهایت ۳۰ خانواده به صورت نمونه در دسترس انتخاب شدند. بعد از همتاسازی و به طور تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم شدند (۱۵ خانواده دارای فرد وابسته به مواد در گروه آزمایش و ۱۵ خانواده دارای فرد وابسته به مواد در گروه کنترل). در انتخاب نمونه، ملاحظات اخلاقی به ویژه رضایت و علاقه برای شرکت در مطالعه مد نظر قرار گرفت. قابل ذکر است که به لحاظ اخلاقی به خانواده های دارای فرد وابسته به مواد که در گروه کنترل جایگزین شده بودند گفته شد که در انتهای اتمام طرح پژوهشی، آن­ها نیز وارد درمان خواهند شد.
علاوه بر این، ملاک های ورود به پژوهش عبارت بودند از: عدم مصرف داروهای ضد روان پریشی، نداشتن مشکلات جسمی و روانشناختی، عدم شرکت در برنامه های درمانی در زمان پژوهش، نداشتن وابستگی طولانی مدت به چند ماده افیونی یا مواد محرک زا مثل کراک، شیشه و داشتن سابقه حداقل یک بار بازگشت. در این پژوهش عضوء معتاد خانواده می بایستی همسر(مرد)، یا پدر خانواده باشد. در این پژوهش کسانی که سابقه مصرف مواد افیونی بیش از ۶ ماه را داشتند و مواد افیونی همچون تریاک، شیره و هروئین مصرف می کردند شرکت داشتند.
ابزار اندازه گیری پژوهش و نحوه اجرا و ارزشیابی آن
در این پژوهش از پرسشنامه عملکرد خانواده که در سال ۱۹۸۳ توسط “ناتان بی اپشتاین، لارنس بالدوین و دوان اس. بیشاب[۳۸۰]” با هدف توصیف سازمانی و ساختاری خانواده تهیه شده است، توانایی خانواده را در سازش با حوزه وظایف خانوادگی مورد سنجش و اندازه گیری قرار می دهد و آزمایش اعتیاد[۳۸۱]که یک تست سریع، یک مرحله ای برای کشف مورفین-تریاک و هروئین در ادرار است، استفاده شده است.
پرسشنامه سنجش عملکرد خانواده[۳۸۲]
ابزار سنجش خانواده یک پرسشنامه ۶۰ سوالی است که برای سنجش عملکرد خانواده بنا بر الگوی مک مستر تهیه شده است. این الگو، خصوصیات ساختاری، شغلی و تعاملی خانواده را معین می سازد و ۶ بعد از عملکرد خانواده را مشخص می کند. این ابعاد از این قرار است: حل مشکل، ارتباط، نقش ها، پاسخ دهی عاطفی، مشارکت عاطفی و کنترل رفتار. لذا ابزار سنجش خانواده متناسب با این ۶ بعد از ۶ خرده مقیاس برای سنجش آن­ها، بعلاوه یک خرده مقیاس هفتم مربوط به عملکرد کلی تشکیل شده است. اگر چه پرسشنامه فعلی ۶۰ سوالی است اما مطالعات اولیه مبنی بر یک مقیاس ۵۳ سوالی بود، ۷ سوال اضافه شد که نتایج گزارش ها نشان می دهد بر پایایی خرده مقیاس هایی که سوال ها به آن­ها اضافه شده،افزوده است (ثنایی ذاکر، ۱۳۷۹).
پایایی این آزمون پس از تهیه توسط مؤلفان بر روی یک نمونه ۵۰۳ نفری اجرا گردید. دامنه ضریب آلفای زیر مجموعه های آن بین ۷۲% تا ۹۲% است که نشان می دهد از همسانی درونی خوبی برخوردار است.
در مطالعه آرونز[۳۸۳] و همکاران (۲۰۰۷) پایایی خرده مقیاس های FAD بالا گزارش شده است. آلفای کرونباخ سازه های نقش های خانوادگی، حل مسئله، ابراز عواطف و کل مقیاس برای نمونه آمریکایی­های سفید پوست به ترتیب ۷۲%، ۷۴%، ۷۶% و ۸۶% گزارش شده است.
در ایران، پژوهش های انجام شده توسط نجاریان (۱۳۷۴) طهماسب پور (۱۳۸۵) لشکری (۱۳۸۳) امینی (۱۳۷۸) بهاری (۱۳۷۹) و گلی زاده (۱۳۸۳) بیانگر پایایی بالای این آزمون است. پایایی این آزمون توسط نجاریان ۹۳%، امینی ۹۲% بر آورد کرد. وی همچنین ضریب آلفای کرونباخ ۷ خرده مقیاس آزمون را چنین ذکر نموده است. حل مشکل ۶۱%، ارتباط ۳۸%، نقش ها ۷۲%، پاسخدهی عاطفی ۶۴%، مشارکت عاطفی ۶۵% ، کنترل رفتار ۶۱% و عملکرد کلی ۸۱% که نشان می­دهد غیر از خرده مقیاس ارتباط که ضریب درونی آن ۳۸% است، بقیه ابعاد از هماهنگی درونی نسبتاً خوبی برخوردارند.
در پژوهشی که محسن زاده (۱۳۸۳) بر روی معلمان انجام داد، پایایی پرسشنامه با بهره گرفتن از ضریب آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه ۸۸% و برای خرده مقیاس حل مشکل ۷۱%، ارتباط ۶۸%، نقش ها ۶۵%، پاسخدهی عاطفی ۷۳%، مشارکت عاطفی ۷۷%، کنترل رفتار ۶۴% و عملکرد کلی ۷۹% محاسبه شد (ابراهیمی، ۱۳۸۶).
روایی پرسشنامه سنجش عملکرد خانواده
در ایران اولین کوشش عملی به منظور هنجاریابی و میزان سازی ابزاری برای سنجش عملکرد خانواده توسط نجاریان (۱۳۷۴) صورت گرفت. وی ضمن تأیید روایی نسخه فارسی این آزمون، آلفای کرونباخ را در خرده مقیاس های نقش ها، حل مشکل و پاسخدهی عاطفی به ترتیب ۹۲%، ۷۵% و ۷۷% بر آورد کرد. این پرسشنامه در سال های اخیر مورد توجه بسیاری از پژوهشگران بوده و در فرم های ۵۳ و ۶۰ سوالی مورد استفاده قرار گرفته است. در این پژوهش که فرم ۶۰ سوالی آن استفاده شد و روایی آن توسط نوروزی (۱۳۷۷) امینی (۱۳۷۹) گلی زاده (۱۳۸۳) و محسن زاده (۱۳۸۳) در ایران مورد تأیید قرار گرفته است (ابراهیمی، ۱۳۸۶).
روش اجرا و نمره گذاری پرسشنامه سنجش عملکرد خانواده
این پرسشنامه برای تمیز خانواده های سالم و بیمار، الگوهای تبادل میان اعضای خانواده را مورد ارزیابی قرار می دهد. این ابزار متشکل از عباراتی است که خانواده را توصیف می کند. آزمودنی با خواندن هر عبارت، میزان هماهنگی خصوصیات توصیف شده خانواده خود را بر روی مقیاس چهار طبقه لیکرت، به صورت کاملاً موافقم، موافقم، مخالفم و کاملاً مخالفم مشخص می نماید. این ابزار، از نوع مداد کاغذی بوده و متشکل از ۶۰ سوال می باشد. به هر سوال نمره ۴-۱ تعلق می گیرد. در فرم ایرانی این پرسشنامه به عباراتی که نشان دهنده عملکرد ناسالم هستند، نمره معکوس داده می شود که در این حالت نمرات بالا نشان دهنده کارایی مطلوب و نمرات پایین نشان دهنده عملکرد مختل خانواده می باشد.
نمره گذاری این آزمون به این گونه است که به هر سوال ۱ تا ۴ نمره با بهره گرفتن از این کلید داده می­ شود. کاملاً موافق (۱)، موافق (۲)، مخالف (۳) و کاملاً مخالف (۴) داده می شود. به سوال ها و عباراتی که توصیف عملکرد ناسالم اند یعنی سوال های ۱، ۴، ۷، ۸، ۹، ۱۱، ۱۳، ۱۴، ۱۵، ۱۷، ۱۹، ۲۱، ۲۲، ۲۳، ۲۵، ۲۸، ۳۱، ۳۳، ۳۴، ۳۵، ۳۷، ۳۹، ۴۱، ۴۲، ۴۵، ۴۷، ۴۸، ۵۱، ۵۲، ۵۳، ۵۴ و ۵۸ نمره معکوس داده می شود. نمرات کمتر نشانه عملکرد سالمتر است.
سوالات مؤلفه های گوناگون به شرح زیر می باشد:
عملکرد کلی: ۱، ۶ ، ۸ ، ۱۱ ، ۱۶ ، ۲۰ ، ۲۶ ، ۳۱ ، ۳۶ ، ۴۱ ، ۴۶ ، ۵۱ ، ۵۶
حل مشکل: ۲ ، ۱۲ ، ۲۴ ، ۳۸ ، ۵۰ ، ۶۰
ارتباط: ۳ ، ۱۴ ، ۱۸ ، ۲۹ ، ۴۳ ، ۵۲ ، ۵۹
نقش ها: ۴ ، ۱۰ ، ۱۵ ، ۲۳ ، ۳۰ ، ۳۴ ، ۴۰ ، ۴۵ ، ۵۳
پاسخدهی عاطفی: ۵ ، ۹ ، ۱۹ ، ۲۸ ، ۴۹ ، ۳۹ ، ۵۷
کنترل رفتار: ۷ ، ۱۷ ، ۲۷ ، ۳۲ ، ۴۴ ، ۴۷ ، ۴۸ ، ۵۵ ، ۵۸
مشارکت عاطفی: ۱۳ ، ۲۱ ، ۲۲ ، ۲۵ ، ۳۳ ، ۳۵، ۳۷ ، ۴۲ ، ۵۴
آزمایش اعتیاد
تست یک مرحله ای مورفین (ادرار): یک تست سریع، یک مرحله ای برای کشف کیفیت مورفین- تریاک و هروئین در ادرار است. این تست یک سنجش ایمنی کروماتوگرافیک جریان جانبی برای کشف مورفین در ادرار به وسیله نقطه برش ۳۰۰ نانو گرم در میلی لیتر است. این تست سایر ترکیبات مرتبط را نیز کشف می کند. مورفین به صورت غیر متابولیزه از طریق ادار دفع می شود و نیز عمده ترین محصول متابولیک کدئین و هروئین است. مورفین را می توان تا چند روز پس از مصرف مواد در ادرار فرد مصرف کننده کشف کرد. این تست هنگامی­که میزان مورفین در ادرار به ۳۰۰ نانو گرم در میلی لیتر می­رسد، نتیجه مثبت می دهد و این مقدار نقطه برش پیشنهادی جهت سوء مصرف تلقی شده و فرد مصرف کننده نیاز به خدمات بهداشت و روان دارد (قنبری، ۱۳۸۳).
روش تجزیه و تحلیل داده ها
به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آماری توصیفی و استنباطی استفاده شده است. در تجزیه و تحلیل توصیفی داده ها، جداول فراوانی، درصد ها و همچنین شاخص های گرایش پراکندگی مربوط به ویژگی های دموگرافیک و نمرات آزمودنی ها در مرحله پیش آزمون و پس آزمون و دوره پیگیری ۶ ماهه محاسبه و پیگیری شده است. در بخش روش های استنباطی به منظور آزمون فرضیه های تحقیق و به عبارتی تعمیم نتایج به دست آمده از نمونه به جامعه آماری تحقیق، از تحلیل کواریانس چند متغیری (MANCOVA) برای معنادار بودن تفاوت های میانگین در دو گروه آزمایش و کنترل در عملکرد خانواده و از آزمون مجذور کای (X2) برای محاسبه و بررسی وضعیت اعتیاد اعضای گروه آزمایش و کنترل در پیش آزمون و پس آزمون و همچنین پیگیری ۶ ماهه استفاده می شود.

فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده ها
مقدمه
هدف کلی پژوهش، تعیین اثربخشی خانواده درمانی راه حل مدار-ساختاری در درمان افراد وابسته به مواد، پیشگیری از عود آن و افزایش عملکرد خانواده آن­ها بود. به منظور تجزیه و تحلیل داده های آماری پژوهش حاضر، ابتدا اطلاعات حاصل از پرسشنامه ها استخراج و در جدول اطلاعات کلی تنظیم شد. سپس کلیه اطلاعات با بهره گرفتن از کامپیوتر و از طریق نرم افزارSPSS در دو بخش توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
در تجزیه و تحلیل توصیفی اطلاعات، ابتدا ویژگی های جمعیت شناختی هر یک از خانواده های دارای عضو معتاد به صورت جداگانه و سپس با هم (اعم از سن، تحصیلات، تعداد فرزندان، مدت زمان ازدواج، نوع مصرف مواد مخدر، مدت زمان مصرف مواد مخدر) به طور کامل مورد بررسی قرار گرفته است.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

استانداردها و واکنش های فرهنگی مبنای یکدیگر

آموزشی که مبتنی بر استانداردها و از نظر فرهنگی پاسخ­گو باشد، پیوستگی دو جنبه ی مهم از تحصیل را نشان می­دهد.گینسبرگ [۱۵] بیان می­ کند:”در مورد هر دو نوع آموزش یعنی آموزش پاسخگو از نظر فرهنگی، و آموزش مبتنی بر استانداردها به طور جداگانه مطالب زیادی نوشته شده است، اما موضوع پیوستگی رویکردهاست که جهت هدف تحصیلات عالی همه ی دانش آموزان مهم است. آموزش پاسخگو از نظر فرهنگی، بوسیله ی افزایش انگیزه و تعهد، به نیازهای دانش آموزان اشاره دارد ، و آموزش مبتنی بر استانداردها، برای همه ی دانش آموزان فرصتی جهت یادگیری جدی و سطح بالا فراهم می آورد”. آموزش CRSB یعنی انجام هر دو نوع آموزش، با هم. آموزش CRSB به فرهنگ دانش آموزان بها داده و آن فرهنگ را به عنوان یک توانایی در تحصیلات آنها به کار می برد، و آنها را با برنامه ریزی درسی مرتبط و سخت به چالش می کشد. هندرسون[۱۶] بیان می­ کندکه، آموزش CRSB نیز تا حدودی موفق می شود، زیرا مشارکت­های قوی تر و عمیق تری را بین مدرسه، خانواده و جامعه ترویج می دهد که اثبات شده این امر تحصیلات دانشگاهی را بهبود می بخشد. راهکارهای آموزش CRSB چنین مشارکت هایی را رواج می دهد زیرا آنها فرهنگ خانوادگی و اجتماعی را به روش های معناداری به کلاس مدرسه و کلاس درس می آورند. وقتی که محتوا و روش های برنامه ریزی درسی با معیارها، رفتارها، اهداف و آداب و رسوم محلی آمیخته می شود، دانش آموزان و خانواده ها احساس می کنند که پیوند مستقیمی میان زندگی در خانه و در مدرسه وجود دارد. هنگامی که معلمان از توانایی های فرهنگ های محلی استفاده کرده و به آن بها می دهند، آنها پیام مثبتی می فرستند که می تواند روابط مدرسه را با اعضای خانواده و جامعه بهبود ببخشد.(saifer Edwards&… .۲۰۰۵)
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
چرا تمرکز بر فرهنگ؟ فرهنگ غالب در آمریکا، در همه ی جنبه های اغلب مدارس، از برنامه ریزی درسی گرفته تا روشی که معلمان از آن طریق آن با دانش آموزان تعامل می کنند و همچنین در چگونگی ارتباط ما با خانواده­ها، منعکس می شود. در واقع تمرکز بر فرهنگ در برنامه درسی پل ارتباطی بین برنامه درسی و زندگی دانش ­آموزان است و هر چقدر که این تمرکز به درستی صورت بگیرد به همان نسبت برنامه ­های درسی برای دانش ­آموزان، والدین آ­نها و جامعه معنادارتر خواهد بود. (همان، ۶)
تفاوت اجتماعی-فرهنگی چیست؟ در این زمینه، تفاوت اجتماعی-فرهنگی شامل نژاد، طبقه، توانایی، شرایط و روش­های مختلف یادگیری، قومیت، سن، جنسیت، گرایش جنسی، دین، ملیت، و ابعاد دیگری است که هویت فرد دانش آموز را می سازد و بر تجربه ی یادگیری او تأثیر می گذارد. بنابراین، تنوع باید بوسیله ی معلمان جدی گرفته شود. این تنها راه مطمئن شدن از این است که دانش آموزان با هر پیش زمینه ای و بدلیل احتیاجات و روش های یادگیری منحصر به فردشان محروم نشده و به حاشیه کشانده نمی شوند، بلکه در عوض بوسیله ی سیستم آموزشی حمایت شده و تحصیلاتی بدست می آورند که به آنها کمک می کند تا به نهایت توانایی شان دست پیدا کنند.مدارس، محیطی اجتماعی فراهم می کنند که در آن دانش آموزان می توانند راه هایی را یاد بگیرند که از طریق آن با تفاوت های اجتماعی-فرهنگی کنار بیایند. در اشاره به تفاوت اجتماعی-فرهنگی از طریق برنامه ریزی درسی، مهم است که در مورد چگونگی طراحی محتوای برنامه درسی، ساختار اجرا، و تنظیم معیار سنجش، بیاندیشیم.(Addressing Socio-Cultural Diversity through the Curriculum.2011)

مدیریت تفاوت­ها

در یک جامعه اقشار، اقوام و مذاهب گوناگونی وجود دارند که وقتی در راستای تحقق اهداف مشترک همگرا شدند اتحاد ملی شکل می­گیرد. البته منظور از اتحاد ملی این نیست که تفاوت­ها از بین برود چون این کار نه شدنی است و نه معقول است. در هیچ گروهی نمی­ شود تفاوت­ها را نادیده گرفت بلکه پرداختن به تفاوتها به شیوه­ای درست باعث رشد می­ شود. در واقع همان­طور که در بحث از تفاوت­های اجتماعی و فرهنگی نیز بیان شد نظام آموزشی باید محیطی را فراهم کند و به افراد آموزش­هایی را بدهد که بتوانند از نهایت توانایی­هایی خود استفاده کرده و با این تفاوت­ها کنار بیایند در واقع مدیریت تفاوت­ها راهکار معقولی است نه از بین بردن تفاوت­ها. منظور از مدیریت تفاوت­ها این است که به تنوع و گوناگونی­های اجتماعی و فرهنگی در جامعه پرداخته شود اما تا آن­جایی که به ثبات جامعه غلبه پیدا نکند(ملکی،۱۳۸۹).
از ویژگی های زندگی امروزه وابستگی متقابل، کنترل متمرکز دولت و اقدام جمعی است از این روست که در برنامه درسی علاوه بر در نظر گرفتن مبانی فرهنگی بومی توجه به مبانی جوامع دیگر و جهانی اندیشیدن امری ضروری است.
جهان امروز جهانی بی مرکز، درهم تنیده و چند وجهی است که ماهیتی کاملا فرهنگی دارد و نمی توان آن را به عرصه سیاست تنزل داد. در این عرصه فرهنگی باید بازیگر فعال بود و نمی توان تنها تماشاگر صرف بود و یا نه محال اندیش و برهم زننده بازی. لازمه این امر حضور، داشتن قدرت گفت و گو هم در سطح فراتر از دولت و هم فروتر از دولت( جامعه مدنی) است. زیرا ما در حال گذار از یک دوره پرشتاب تاریخی، تحول در شیوه زندگی، یادگیری، کار، ارتباطات و اقتصاد بوده که با سرعتی غیر قابل باور در حال تغییراند، پس باید به عنوان سازندگان سرنوشت خود با هندسه معرفتی جدید عمل کنیم و منفعل نباشیم.(امام جمعه, ۱۳۸۷)
عکس مرتبط با اقتصاد
به همین دلیل آموزش وپرورش هر جامعه باید منعکس کننده افکار و عادات و عقاید آن جامعه باشد و در هر اصلاحی که انجام می شود ردپای آن دیده شود. در هر اصلاح اجتماعی باید سنت ها و فرهنگ آن جامعه هم نقش داشته باشد. آموزش و پرورش باید برنامه ­های خود را بر اساس ارزشهای مطلوب علمی و اقتصادی جامعه تنظیم کند و در این میان نقش خانواده بسیار مهم است. (فرجاد، ۱۳۸۸)

جامعه پذیری

افراد جامعه باید جامعه پذیر شوند. جامعه پذیری فرایندی است که به وسیله آن افراد گرایشها, ارزشها و اعمالی را که به عنوان یک شهروند باید انجام دهند یاد می گیرند. توانایی ایجاد ارتباط متقابل با دیگران در زمینه اجتماعی خاص به طرق خاص که در عرف جامعه قابل قبول و ارزشمند باشد ویژگی بارز فرد جامعه­پذیر شده است.(کوئن,۱۳۸۱)
هر دانش آموزی باید با برخی از ایده­ها، سنن فرهنگی، و ارزش هایی که جهان انسان که هم اکنون بر روی آن زندگی می کنیم را شکل داده اند، آشنا شود. یک فرد تحصیل کرده، زمان حال را، در ارتباط با گذشته می بیند و متوجه می شود که ارزش ها و مفاهیم غالب حال حاضر، از اندیشه ی خلاقانه و عمل زنان و مردانی که پیش از ما زیسته اند، نشأت می گیرد. مطالعه ی متون مؤثر، اندیشه ها، آثار هنری و فنی معرف، و توسعه ی رسوم فرهنگی، آغاز به رها کردن دانش آموز از احساسات ظاهری لحظه ای و عقاید و افکار محدود محلی می کند. با آزمودن برخی از عقاید همیشگی درباره ی ماهیت و موفقیت گذشته و آینده ی انسان، فرد سطح بالاتری از خودآگاهی به دست می آورد و به شکل بهتری قادر است تا اهداف و تعهدات ارزشمندی را تنظیم کند.(IEA curriculum.2006.p.2)
خانواده اولین گروه اجتماعی است که فرد بدان ملحق می شود و اولین کارگزار جامعه پذیری در زندگی فرد است.خانواده فیلتری است که عقاید، ارزشها و نگرش های مربوط به فرهنگ جامعه را به شیوه بسیار اختصاصی به فرد ارائه می دهد درچارچوب خانواده است که فرد اولین نقش های اجتماعی خود را می آموزد او یاد می گیرد که چه انتظاراتی از او وجود دارد و باید چه نوع ارنباطی با دیگران داشته باشد. دانیل گراهام[۱۷] به بررسی این موضوع می پردازد که: نقش مشارکت خانه و مدرسه در تسهیل تعامل آموزشی افراد و پیشرفت آنان در حال حاضر به طور گسترده ای شناخته شده است. با این حال مبانی نظری از توسعه مشارکت خانه و مدرسه و پژوهش در جنبه های بسیاری از این زمینه ناقص است. تدوین یک مبانی با آگاهی زیاد جهت اطلاع رسانی در عمل و ارائه چالش هایی برای تحقیقات آموزشی و برای زمینه هایی از تربیت معلم و یادگیری حرفه ای در پرداختن به فقدان آموزش در زمینه نقش موثر خانواده ها در مشارکت با مدرسه لازم است. (Graham, 2011)
همواره در برنامه درسی و ارتباط آن با ابعاد زندگی اجتماعی بحث برقراری امنیت و انسجام اجتماعی از اهمیت برخوردار بوده است. در واقع آموزش و پرورش در برقرای انسجام اجتماعی نقش کلیدی و دوگانه­ای ایفا می کند.

محرومیت ها و فشارها در انسجام اجتماعی

برقراری انسجام اجتماعی محکم تر در جوامع و میان ملت ها، یک پیش شرط ضروری برای برقراری آرامش و امنیت، و بعلاوه برای توسعه ی اقتصادی و اجتماعی پایدار است. دهه ی گذشته، رشد نگرانی بین المللی در مورد انسجام اجتماعی را به خود دیده است، همین طور بافت اجتماعی در همه ی مناطق جهان، بطور فزاینده ای تحت فشارنابرابری های شدید در توزیع درآمد، بیکاری، حاشیه ای شدن، بیگانه هراسی، تبعیض نژادی، خشونت های مبتنی بر مدرسه، جرایم سازمان یافته و نزاع مسلحانه بوده است. این نمودها و دلایل گوناگون محرومیت اجتماعی، حاکی از فسخ پیوندهای اعتماد میان افراد و گروه های اجتماعی، و بعلاوه کم شدن احترام به شأن و زندگی انسانی است. از این گذشته، این فشارهای اجتماعی، تهدیدهای مهمی را برای ثبات اجتماعی و سیاسی ایجاد می کنند. بنابراین، واضح است که مفهوم انسجام اجتماعی از نگرانی عمیق درمورد محرومیت اجتماعی و روشی که این محرومیت بازتولید می شود، و در زمینه های تحول اقتصادی، رکود اقتصادی و بی ثباتی سیاسی تشدید می گردد، نشأت می گیرد.(Curriculum change and social inclusion. 2002.p6)

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

2. خطرناک‏ترین‏ها:
همان طور که رفیق خوب و متدین در شکل‏گیری شخصیت صحیح و منطقی انسان نقش به سزایی دارد، دوست نامناسب نیز در تخریب شخصیت اخلاقی انسان بسیار مؤثّر و خطر ساز است.
این خطر عظیم را از مقایسه دو سوره «فلق» و «الناس» به خوبی می‏توان یافت. در سوره فلق از چهار خطر بسیار بزرگ و مهلک به پناهگاهی عظیم، یعنی «رب فلق» پناه می‏بریم:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم
قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ (1) مِن شَرِّ مَا خَلَقَ (2) وَمِن شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ (3) وَمِن شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِی الْعُقَدِ(4) وَمِن شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ(5) (فلق:1-5)؛
بگو پناه می‏برم به پروردگار سپیده صبح(1) از شرّ تمام آنچه آفریده(2) و از شر هر موجود شر در هنگامی که شبانه وارد شود(3) و از شر آنها که با افسون (و سحر) در گره‏ها می‏دمند (هر تصمیمی را سست می‏کنند) (4) واز شر حسود هنگامی که حسد می‏ورزد(5).
ولی در سوره «ناس» از خطر رفیق بد و ناباب به پناهگاه بسیار محکمی پناه می‏بریم که در واقع از سه رویه مستحکم برخوردار است.
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم
قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ(1) مَلِکِ النَّاسِ (2) إِلَهِ النَّاسِ (3) مِن شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِ (4) الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ (5) مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ (6) (ناس:1-6)؛
بگو پناه می‏برم به پروردگار مردم(1) به مالک و حاکم مردم (2) به معبود مردم(3) از شر و وسوسه گر پنهان کار(4) که در درون سینه انسانها وسوسه می‏کند(5) خواه از پریان باشد یا از انسان(6).
مقایسه این دو سوره که در اولی از چهار خطر عظیم به یک پناهگاه به نام «ربّ فلق» پناه می‏بریم و امّا در دومی از بیم خطر یعنی وسوسه گران پنهان کار از آدمی باشد یا جنیان، به یک پناهگاهی بسیار مستحکم‏که در واقع از سه لایه و مانع برخوردار است پناه می‏بریم نشان می‏دهد که رفیق بد از خطر مار و عقرب و دزدانی که شبانه می‏آیند، و هر خطر دیگری چون: سحر و حسادت و چشم زخم و… و خلاصه از هر خطری که قابل تصور است خطرناک‏تر، وحشتناک‏تر و شکننده‏تر است.
3.زیبا دیدن زشتی ها:
وَقَیَّضْنَا لَهُمْ قُرَنَاء فَزَیَّنُوا لَهُم مَّا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَحَقَّ عَلَیْهِمُ الْقَوْلُ فِی أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِم مِّنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ إِنَّهُمْ كَانُوا خَاسِرِینَ ﴿فصلت : 25﴾؛
(مکارم ) : ما برای آنها همنشینان (زشت سیرتی) قرار دادیم، و آنها زشتیها را از پیش رو و پشت سر در نظرشان جلوه دادند، و فرمان الهی درباره آنها تحقق یافت، و به سرنوشت اقوام گمراهی از جن و انس كه قبل از آنها بودند گرفتار شدند، آنها مسلما زیان كار بودند.
4. دخول در آتش جهنم:
از اهل جهنم پرسیده می‏شود: چرا وارد دوزخ شدید؟ آنان می‏گویند: یکی از علتها این بود که: و کنّا نخوض مع الخائضین (مدثر:45) ؛ و پیوسته با اهل باطل همنشین بودیم.
4-3-دوستی با چه کسانی حرام است؟
خداوند متعال در قرآن کریم و نیز اهل البیت (ع) افرادی را که دوستی با آنها مکروه، مستحب و واجب است مشخص نموده اند. در این اینجا فقط افرادی را معرّفی می کنیم، که دوستی با آنها حرام است:
الف- دشمنان خداوند متعال:
در این مورد، خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: لَا تَجِدُ قَوْمًا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ یُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءهُمْ أَوْ أَبْنَاءهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِیرَتَهُمْ (مجادله: 22)؛ برای مؤمنان فرقی نمیکند که دشمنان خداوند، آباء و اجداد، فرزندان یا برادران و یا اقوام و عشیره آنها باشد؛ آنها با دشمنان خدا دوستی ندارند.
ب- ستمکاران:
خداوند متعال می فرماید: وَلاَ تَرْكَنُواْ إِلَى الَّذِینَ ظَلَمُواْ فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ وَمَا لَكُم مِّن دُونِ اللّهِ مِنْ أَوْلِیَاء ثُمَّ لاَ تُنصَرُونَ(هود: 113) ؛
به ستمکاران میل مکنید که آتش، شما را میسوزاند و در برابر خداوند، شما را دوستانی نخواهد بود و آن گاه، یاری نخواهید داشت.
ج- روی گردان از جماعت مسلمانان:
رسول خدا(ص) فرمودهاند: «من رغب عن جماعه المسلمین وجب علی المسلمین غیبته و سقطت بینهم عدالَته وجب هجرانه» :هر که از جماعت مسلمانان رویگردان شود، بر مسلمانان، غیبتش لازم و عدالتش ساقط و دوری از او واجب است. (صدوق، 1389: 393). بر اساس قاعده «تعرف الاشیاء بأضدادها» می توانیم بفهمیم که دوستی با غیر این موارد، یا واجب، یا مستحب، یا مکروه است، که در کلیه این حالات، دوستی مشروع بوده و می توان با آنها دوستی نمود. همانطور که خدای متعال فرموده: قُل لَّا أَسْأَلُكُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبَى(شوری:22) ؛ بگو من اجر رسالت جز این نخواهم که این محبت و مودت مرا در حق خویشاوندان منظور دارید.
4-4- دوستی شیطان:
4-4-1- وَ مَن یَعْشُ عَن ذِکْرِ الرَّحْمَانِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطَانًا فَهُوَ لَهُ قَرِین(زخرف:36)؛ و هر کس از یاد خدا روى‏گردان شود شیطان را به سراغ او می فرستیم که همدم او خواهد بود.‏
4-4-2- رفیق مجرم باعث گمراهی انسان می شود، وَ مَا أَضَلَّنَا إِلَّا الْمُجْرِمُون) شعرا: 99) ؛ امّا کسى جز مجرمان ما را گمراه نکرد.
4-5- تبدیل دوستی باطل در قیامت به دشمنی:
الف- الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئذِ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.
عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِین(زخرف:67)؛ دوستان در آن روز دشمن یکدیگرند، مگر پرهیزگاران!
ب- وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى‏ یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلاً (فرقان:27)؛ و روزى كه ستمكار (مشرك) دو دست خود را (از روى حسرت) به دندان مى‏گزد و مى‏گوید: اى كاش با پیامبر همراه مى‏شدم. یا وَیْلَتى‏ لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلاً (فرقان:28) ؛ ای وای بر من کاش فلانی را دوست نمی گرفتم لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنِی وَ كانَ الشَّیْطانُ لِلْإِنْسانِ خَذُولاً(فرقان:29)؛ رفیق من بعد از آنکه حق از طرف خدا برای من آمد مرا گمراه ساخت و شیطان هنگام امید انسان را رها می سازد.
پیام‏های آیه:
1ـ حسرت‏هاى درونى در اعمال و رفتار انسان مؤثّر است. (یَعَضُّ الظَّالِمُ)
2ـ رها كردن راه انبیا ظلم است. (ظلم به خود و ظلم به انبیا) (یَعَضُّ الظَّالِمُ)
3ـ عذاب قیامت بسیار سخت است. (یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى‏ یَدَیْهِ) (مشرك تنها یک انگشت و یا یک دست خود را گاز نمى‏گیرد، بلكه دو دست خود را گاز مى‏گیرد)
4ـ در قیامت، وجدان‏ها بیدار مى‏شود. (یَعَضُّ یَقُولُ)
5ـ پشیمانى، دلیل بر اختیار انسان است و اگر كسى مجبور بود، پشیمانى معنا نداشت. (یا لَیْتَنِی)
6ـ دوستى‏هاى نامشروع امروز، فرداى خطرناكى دارد. «یا لَیْتَنِی» دوست در سرنوشت انسان مؤثّر است.
7ـ ایمان به تنهایى كافى نیست، همراه بودن با انبیا نیز لازم است. (مَعَ الرَّسُولِ)
8ـ ارتباط با انبیا هر چند اندك باشد، مى‏تواند راه نجات باشد. (سَبِیلًا)
9ـ دو دوستى در یک دل جا نمى‏گیرد. (دوستى پیامبر و دوستى انسان گمراه) (اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ … لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلًا)
10ـ دوستان منحرف، عوامل شیطانند. (فُلاناً خَلِیلًا وَ كانَ الشَّیْطانُ)
11ـ نام و شخص افراد مهم نیست، كارایى آنان مهم است. (فُلاناً أَضَلَّنِی)
12ـ نشانه‏ى دوست بد آن است كه انسان را غافل كند. (أَضَلَّنِی عَنِ الذِّكْرِ)
13ـ گاهى عواطف دوستى، بر استدلال و منطق غلبه مى‏كند. (أَضَلَّنِی عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنِی)
14ـ خداوند با همه‏ى مردم اتمام حجّت مى‏كند. (بَعْدَ إِذْ جاءَنِی).
تنهایى، از رفیق بد بهتر است. (مجلسی، 1403: 173)
در حدیثى از نهمین پیشواى بزرگ اسلام امام محمد تقى الجواد(علیهماالسلام) مى‏خوانیم:
ایاك و مصاحبة الشریر فانه كالسیف المسلول یحسن منظره و یقبح اثره: ” از هم نشینى بدان بپرهیز كه همچون شمشیر برهنه‏اند، ظاهرشان زیبا و اثرشان بسیار زشت است”! (مجلسی، 1403: 198).
نخست موعظه پیر می فروش این است که از معاشر ناجنس احتراز کنید
(دیوان حافظ)
4-6- شرایط دوستی:
پایدارماندن نهال دوستی و رشد و نمو آن، در گرو رعایت برخی شرایط از طرف دوستان است. رعایت نکردن این شرایط، باعث خشکیدن این نهال یا رشد نکردن آن می شود. امام صادق(ع) شرایط دوستی را چنین بیان می فرماید:
نخستین شرط دوستی آن است که باطن و ظاهرش برای تو یکی باشد. دومین شرط این است که زینت و آبروی تو را زینت و آبروی خود بداند و عیب و زشتی تو را عیب و زشتی خود ببیند. سوم این است که مقام و مال، وضع برخورد او را نسبت به تو تغییر ندهد. چهارم این است که آنچه را در قدرت دارد، از تو مضایقه نکند و پنجم که جامع همه این صفات است آن است که تو را به هنگام پشت کردن روزگار رها نکند ( محمدی ری شهری،1362: 192).
امام علی (ع) نیزدرباره شرایط دوستی، سخنان ارزشمندی دارداز جمله می فرماید:

به نظر می رسد وام واژه های زیادی از زبان انگلیسی و فرانسه وارد زبان فارسی شده اند ، که قابل نقد و بررسی می باشند .
به نظر می رسد واژه های بیگانه ای که به زبان و ادبیات فارسی هجوم آورده اند سبب ضعف در ادبیات کهن ما شده اند .
تعاریف عملیاتی متغیرها
ادبیّات: هنر بیان نیّات به وسیله ی کلمات است و این معنی تقریباً معادل مفهومی است که از واژه ی (literature) در زبان فرانسه استنباط می شود و به دو صورت شعر و نثر بیان می گردد.
شعر: سخنی است مخیّل که شوری در دل برانگیزد و حالتی از غم یا شادی را در انسان ایجاد کند .
نظم: کلامی است موزون و مقفی که دارای معنی باشد.
واژه: واحد سازنده ی جمله است که در خط فارسی آن را با اندکی فاصله با واحد های دیگر می نویسیم و یک معنی مشخص دارد .
واژه بیگانه : کلمات یا واژه هایی را که به دلایل مختلف از زبانی به زبان دیگر دیگر وارد می شوند ، در زبان مقصد به آنها واژه های بیگانه گفته می شود.
وامگیری زبانی : به معنای استفاده یک زبان از واژه ها و اصطلاحات زبان های دیگر است
انواع قرض گیری: الف) قرض گیری آوایی ب)قرض گیری واژگانی
فصل دوم
پیشینه ی تحقیق
پیشینه تحقیق
بر اساس مطالعات و پژوهشی که بر آثار جمع زیادی از نویسندگان انجام شد اطلاعات زیر راجع به موضوع رساله بدست که در ذیل به تعدادی از آنها اشاره می شود .
زبان یک نهاد اجتماعی است بدین معنی که افراد یک اجتماع به منظور آگاهی از مقاصد و نیّات یکدیگر و برای برقراری ارتباط با همدیگر عناصر آن را برقرار کرده اند . زبان نه تنها مهم ترین وسیله ی ارتباطی بشر بلکه پایه ی اغلب نهادهای دیگر اجتماعی نیز می باشد و به دلیل سرشت اجتماعی خود هماهنگ با اختلافات اجتماعات ، مختلف است . به سخن دیگر ، با اینکه این نهاد در همه ی اجتماعات بشری وجود دارد وظیفه و نقش آن در همه جا یکسان است ، شکل آن الزاماً در همه جوامع یکسان نیست . به دلیل اینکه ماهیّت و وابستگی به اجتماع به تبع و هماهنگ با دگرگونی های جامعه تغییر و تحوّل می یابد .( باقری،۱۳۸۲: ۶۷)
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
به گفته ی دکتر مهری باقری ، بنا بر گواهی تاریخ بشر از دیرباز به صورت اجتماعی می زیسته و یکی از مهم ترین نیازهای زندگی اجتماعی برقراری ارتباط با همنوعان و ایجاد تفهیم و تفاهم است . بشر همواره برای برقراری ارتباط در جوامع خود از وسایل و ابزارهای مختلفی سود می جسته که در این میان زبان مهّمترین ابزار و وسیله ی او به شمار می آید .
دکتر آزیتا افراشی زبان را چنین توصیف می کند : الف) زبان نظامی است متشکل از واژه های محدود ، قواعد محدود و جمله های نامحدود .ب) زبان نظامی از نشانه هاست که برای برقراری ارتباط میان انسان ها در جامعه ی زبانی به کار می رود .(افراشی،۱۳۸۶: ۷)
به گفته ی دکتر خانلری ، در کتاب « تاریخ زبان فارسی»: زبان امری ثابت نیست و در طی زمان تحوّل و تغییر می پذیرد . بنابراین موضوع «زبان شناسی تاریخی » یا «تاریخ زبان»، تحقیق و مطالعه در تحوّلی است که هر زبان در طی تاریخ خود پذیرفته و کشف قوانینی که در این تبدیل و تحول از جهات مختلف وجود داشته است . از قدیمی ترین دوره های تاریخ تا امروز خانواده ی زبان های ایرانی وسیله ی ارتباط اجتماعی و فکری و ذوقی ملّتی متمدن بوده و از هر مرحله ی این زبان ها اسناد و آثار مکتوب در دست است که به کار تطبیق و مقایسه می آید و نکته های مهّمی را درباره قوانین تحوّل این دسته از زبان ها در طی زمانی بسیار دراز روشن می کند .(ناتل خانلری،۱۳۴۹: ۶-۵)
محمّد علی جمالزاده زبان زنده را در حکم نهر روانی می داند که هر قدر سرچشمه اش تواناتر و پرپشت تر باشد بیم آلوده شدن آن نیز به همان درجه کمتر است و مانند هر نهری چنانچه زباله و خار و خاشاکی در آن وارد شود نیرو و جریان آن به خودی خود آن را می برد و مضمحل و نابود ساخته و یا رفته رفته به تحلیل می رود . او بیان می دارد وای به روزی که نهر شاداب زبان به حال رکود افتد یعنی مردمی که بدان تکلّم می کنند تنها آن را برای رفع حوائج معمولی روزانه ی شکم و شحم و لحم به کار ببرند و طبع شیوای خداوندان نظم و نثر و ذوق روح پرور ارباب علم و ادب خموش و خامد گردد و جمود پذیر ، و از آن ها هم بدتر وقتی است که خدای نخواسته سرچشمه ی ذوق و فهم یعنی «ژنی»ملّی قریحه ذاتی و جبلی که مولد نوابغ و نوادر و اخیار است و کلیه صفات و سجایای عالی از ذوق پاک و طبع استوار از قوه ابتکار و خلاقیت و آزادی فکر و بیان که حس گرانبهای حقیقت جویی و حقیقت پرستی از آن سرچشمه می گیرد مانند چشمه ای که دیگر آب باران و برف نرسد رفته رفته خشک و نازا گردد، آن وقت است که نه تنها فاتحه ی زبان و شعر و نثر و ادبیّات و عرفان و حکمت را خواند بلکه باید منتظر مرگ و فنای آن قوم و آن جماعت بود و باید دانست که از مرگ و فنای چنین قوم و ملّتی دنیا غمی به خود راه نخواهد داد ، چون که درخت خشک و بی حاصل تنها زیر دیگ خوب است و بس ( جمالزاده ،۱۳۸۶: ۱۵۶-۱۵۵)
از دیدگاه دکتر علی علیزاده زبان به عنوان اصلی ترین وسیله ارتباط اجتماعی انسان و در مقام یکی از عناصر اصلی فرهنگ جوامع بشری دارای تاریخی کهن است و همساز و همراه با نوع ابزارهای و سکون ها و حرکت ها و اسارت و پیروزی هر قومی سیری پرماجرا و پویا داشته و تکامل خاص خود را پیموده است .(علیزاده علی،۱۳۸۹،مقاله پژوهشی)
دکتر جواد برومند معتقد است زبان نهادی اجتماعی است و دگرگونی های آن هم برحسب دگرگونی های اجتماعی صورت می گیرد . او بیان می دارد سرزمین ایران به سبب موقعیت جغرافیایی و شرایط ویژه ی طبیعی که داشته از قدیم ترین روزگاران مورد تهاجم اقوام بیگانه قرار گرفته است . از جمله تهاجم بسیار سهمگین دوران باستانی حمله ی اسکندر را می توان نام برد . حمله ی اسکندر و تسلط فرهنگ یونانی آنچنان عظیم بود که موجب بر انداختن فرهنگ و زبان ایرانی باستان شد .(برومند سعید ،۱۳۷۹،۲-۱)
رزمجو معتقد است نثر فارسی همانند شعر آن ، عرصه ای است گسترده و مناسب برای بیان هرگونه اندیشه یا احساس و عاطفه ای لطیف . تقریباً کلیه ی موضوعاتی را که شاعران پارسی گوی در قالب های شعری به نحوی زیبا و مطلوب به رشته نظم در آورده اند ، نویسندگان ایرانی آنها را در قالب قصه داستان و افسان و حکایت و لطیفه و نامه به صورت نثر به رشته تحریر کشیده اند .(رزمجو،۱۳۷۲: ۲۲۷)
لطفی پور معتقد است اگر حیطه ی زبانی را از واژگان فراتر رفته و به سطح جمله برسد ،خواهیم دید که حتی ساختار جملات فارسی ما نیز از موارد تحت ،تأثیر زبان بیگانه قرار گرفته است .(لطفی پور ساعدی،۱۰۰:۱۳۷۱)
لئون تولستوی نویسنده اروپایی در کتاب «هنر چیست» بیان می دارد : هنر تجلّی خارجی اندیشه ها و احساساتی نیرومند است که انسان آنها را تجربه می کند و به کمک علائم ،خط ها ، رنگ ها ،حرکات و اشارات ، اصوات و کلمات بیان می دارد پس شاعران و نویسندگان که آفریننده ی کلام زیبا هستند ، هنرمندند و آثار ادبی هر ملّت نیز گنجینه ای از مظاهر افراد آن ملت.(تولستوی،۵۳:۱۳۵۶)
غلامرضا رشیدی در کتاب « ترجمه و مترجم» بیان می دارد که اثرات واژه های بیگانه در لایه های مختلف زبان واژگان ، ساختار و بافت متن مشاهده می شود . اولین و سطحی ترین لایه ی نفوذ در زبان دیگر را ، در سطوح واژگان می داند . همچنین معتقد است که البتّه مسأله به آن سادگی که بعضی ها تصورّ می کنند و بالافاصله توصیه می نمایند که از معادل های فارسی استفاده شود ، نیست. مثلاً زبان انگلیسی امروزه دارای موقعیّتی جهانی است که این موقعّیت را به واسطه ی ادبیات و متون گسترده ای که در زمینه های علمی و فنی به این زبان نوشته شده ، به دست آورده است . اقیانوسی از کلمات تخصصی انگلیسی که در زندگی روزمره مورد استفاده قرار می گیرد ،مترجمان را آن چنان گیج و بلاتکلیف می کند که هیچگونه رویه ی مشخص و واحدی در ترجمه ها دیده نمی شود.(رشیدی،۱۹:۱۳۷۸)
دکتر آریان پور کاشانی دیرین شناسی زبانی را وسیله ی دیگری می داند برای شناخت هند و اروپایی آغازین و خاستگاه آن . او از زبان های هند و اروپایی به دو دسته صحبت می کند: زبان های ساتم satem(ارمنی، ایرانی،هندی،اسلاوی،بالتیک) و زبان های سنتمcentum(ژرمنی،لاتین ،یونانی،سلتیک). به گفته ی او خانواده های لاتین شامل ایتالیایی و فرانسه و اسپانیایی و پرتقالی و رمانی اند و زبان های ژرمنی عبارتند از: آلمانی و انگلیسی و هلندی و دانمارکی و سوئدی و نروژی و ایسلندی.
(آریان پورکاشانی ،۱۳۸۴: ۱۷-۱۰)
آندره مارتینه واژه سازی را نتیجه ی طبیعی اصل اقتصاد یا صرفه جویی می داند که بر همه ی ابعاد زبان حاکم است . او می گوید زبان نوعی نظام ارتباطی است و در هر نظام ارتباطی کمال مطلوب این است که با کمترین هزینه بیشترین اطلاعات انتقال یابد.
عکس مرتبط با اقتصاد
(مارتینه،۱۳۷۹: ۶۰-۵۸)
دکتر مشکوه الدینی در باب زبان شناسی تطبیقی می گوید : آشنایی پژوهشگران اروپایی با سنتها ، همچنین آگاهی آنان بر شباهت زبان سانسکریت با زبان های لاتین ، یونانی،ژرمانی و فارسی باستان موجب شد که به خویشاوندی زبان ها پی ببرند و در نتیجه روش های زبان شناسی تطبیقی نیز در سده ی نوزدهم گسترش یابد.(مشکوه الدینی،۱۳۸۱: ۱۲)
رزمجو آثار منثور موجود در زبان فارسی را کلاً به دو نوع تقسیم می کند : الف) نثر ساده ، که در آن نویسنده مقاصد خود را در کمال سادگی و بی پیرایگی می نگارد. ب) نثر فنی ، آن بیان مطلبی است با طرزی که نویسنده در آن اِمعان نظر و جولان اراده به کار می برد و قصدش از کاربرد آن این است که مطلب خویش را بهتر و کاملتر به طرف بفهماند ، رحم و رقّت خواننده را برانگیزد و یا خشم و غیرت وی را تحریک نماید .(رزمجو،۱۳۷۲: ۱۵۴-۱۵۳)
براوان آشنایی اروپائیان با مشرق زمین را از زمان جنگ های صلیبی در قرون ۱۱ و ۱۲ و ۱۳ میلادی که میان مسیحیان و مسلمانان درگرفت می داند . به گفته ی او در این جنگ ها بود که غربیان با تمدن و صنایع و فرهنگ درخشان مسلمانان مواجه شده و درصد شناسایی بیشتر این تمدن و فرهنگ برآمدند و در حقیقت شرق شناسی از اینجا آغاز شد . بعد از آن بود که بفکر ایجاد روابط بازگانی با مشرق زمین افتادند و باین جهت مؤسساتی مانند کمپانی هند شرقی هلندی و انگلیسی و مانند آن را تشکیل دادند و رفته رفته اسپانیا و پرتغال و دیگر کشورهای اروپایی فکر نفوذ بیشتر برای استعمار در این کشورها را در سر پروراندند.(براوان ،۱:۱۳۶۹)
سیّد مصطفی میر سلیم دلایل نفوذ واژه های بیگانه در زبان فارسی را موارد زیر می داند:
۱-ترجمه های ناقص کتابها و مقالات بیگانه و اشکالات آنها.۲-بازگشت فرنگ رفته های خودباخته و فن سالارانِ ناآشنا با غنای زبان فارسی.۳- عدم آشنایی با قابلیت های زبان فارسی و غنای ادبیات ما.۴- باور نداشتن کارآرایی های زبان فارسی در رشته های غیر ادبی.۵- احساس حقارت در مقابل واژه های فرنگی و پدیده ی شیفتگی فنی.۶- عادت کردن به مفهوم واژه های بیگانه .( میر سلیم ،۱۳۸۲: ۱۷-۱۵)
خانلری معتقد است که در هر زبانی می توان فهرست های کم و بیش مبسوط و مفصلی از لغاتی که مقتبس از زبان های دیگر است تدوین کرد . این فهرست به فصل هایی قابل تقسیم است . از این جمله :
۱-محصولات طبیعی۲- محصولات صنعتی ۳- لغات مربوط به سازمان های اجتماعی و اداری۴- اصطلاحات علمی.(ناتل خانلری،۱۳۴۹: ۱۳۷-۱۳۵)
طبق گفته ی رزمجو از اوایل قرن سیزدهم بواسطه ی عواملی چند که مهمترین آنها را ارتباط و آشنایی اهل قلم و منور الفکرهای ایرانی با کشورهای مغرب زمین و ترجمه ی آثاری از ادبیّات اروپا به زبان فارسی ، تأسیس دارالفنون ، نهضت مشروطیت، ایجاد چاپخانه ها و رواج مطبوعات ، نشر کتابها و رشد سریع سواد آموزی و نیاز و علاقه طبقات مردم به خواندن و … باید دانست ، تحوّلی در شیوه های نویسندگی پیش آمد و نثر فارسی به سادگی و بی پیرایگی گرایید.(رزمجو،۱۶۱:۱۳۷۲)
سالار عزیز پور در کتاب« زبان پارسی آماج تهاجم واژه های بیگانه » اثرات ورود زبان بیگانه به زبان فارسی را به قرار زیر بیان می دارد : الف– مهجور و فراموش شدن گذشتگان که موجب قطع رابطه با سنت و فرهنگ است .ب– مختل شدن ارتباط میان مردم از نظر زبانی ، یعنی تفهیم و تفاهمی که خود پایه تفاهم اجتماعی است . او معتقد است که ، تغییر زبان اجتناب ناپذیر است و این تغییر با تداخل زبان ها انجام می شود . ورود الفاظ و لغات بیگانه به زبان ها امری رایج است ، همچنان که ورود دیگر پدیده ها امری عادی و پذیرفتنی است .(عزیزپور،۶۱:۱۳۸۵)
میر سلیم به این نکته اشاره می کند که : یورش زبان های بیگانه و به کارگیری واژه های نامأنوس و ابزار سستی و بی تفاوتی نسبت به ریز و درشت آن واژه ها و تعداد آنها ما را بدانجا خواهد کشاند که از ریشه ی خود جدا شویم و ناگزیر، چنان که متأسفانه در برخی از محافل و مجامع رایج شده است ، واژه های فارسی را به لغات اجنبی ترجمه کنیم تا مطالبمان مفهوم شود .(میر سلیم،۱۴:۱۳۸۲)
پروفسور الکساندروباوسانیprof.dr.alessandro bausani بیان می دارد ، نخستین نشانه های تاثیر اروپا در ادبیّات امروز ایران را در تحوّلات این ادبیّات در دوره بازگشت ادبی به سوی شاعران کهن و ماقبل کلاسیک می توان دید . به گفته یی او ادبیّات نوین ایران چندین سال پیش از انقلاب مشروطیّت را آغاز بیداری ایرانیان از گذر آشنایی با مدرنیته یا تجدد بدانیم ، دگرگونی نثر ، تولد شعر نو ، پدیداری رُمان و داستان کوتاه به مفهوم امروزی را هم رویدادهایی انقلابی می بینیم که پایه گذار ادبیّات مدرن ایران بود .
(باوسانی،۲۰۰۸،مجله یeast and west)
به عقیده طباطبایی برای بیان یک مفهوم جدید ، منطقاً چهار راه در پیش رو داریم:
۱– بیان آن مفهوم از طریق واژه های موجود در زبان و با کمک دستگاه نحو.۲- جعل واژه ای بسیط۳- وام گرفتن واژه های از زبان بیگانه دیگر ۴- بیان آن مفهوم با بهره گیری از عناصر موجود در زبان و با کمک قواعد صرفی . به عقیده ی او جعل واژه یا وامگیری واژه ای را وارد زبان می کند که از نظر معنایی تیره اند و بار جدیدی بر حافظه گویشورند . او می گوید هر فرایند واژه سازی که بتوان بر اساس آن صورت های جدیدی ساخت فرایندی زایاست . گویشور هر زبان با شنیدن واژه های مختلف رفته رفته به الگو ساخت آنها پی می برد و به این ترتیب می تواند معنای صورتهایی زا که تاکنون نشنیده است دریابد و خود صورتهایی جدید بسازد .(طباطبایی،۱۳۸۲: ۱۱-۱۰)
ولفانگ در سلر در کتاب «language death» مهمترین عاملی را که در همه ی زبان ها مانع واژه سازی می شود وامگیری بسیار گسترده از زبانی دیگر می داند . او بیان می دارد این وضعیت معمولاً زمانی پیش می آید که یک جامعه ی زبانی با جامعه ی زبانی دیگر رویارو شود که از اعتبار و سیطره ی فرهنگی برخوردار باشد . در چنین وضعیتی ،اگر وامگیری با چنان وسعتی صورت گیرد رفته رفته دستگاه واژه سازی زبان مغلوب کارایی خود را از دست بدهد ، زبان مغلوب ممکن است حتی در معرض نابودی قرار گیرد . جامعه شناسان زبان نشان داده اند که بی استفاده ماندن فرایند های واژه سازی از جمله علائم مرگ یک زبان است .(۱۹۸۸: ۱۹۱-۱۸۴)
بنا به گفته ریپکا در کتاب « تاریخ ادبیات ایران»: اندوخته ی واژگان فارسی پاسخگوی نیازهای شیوه نو زندگی نبود و از این رو برخی از اصطلاح های ویژه فارسی از رهگذر زائد بودن در زمینه های سیاسی و دینی کنار نهاده شدند . از سوی دیگر ، چنانکه بایست نرمش پذیر نشده بود ، به ویژه آنگاه که آدمی توانایی شگفت انگیز آفرینشگر زبان تازی را به یاد می آورد که اصطلاح های آماده ای را در دسترس داشت ، اصطلاح هائی که بسا بارورتر از برابرهای فارسی خود بود . بدین سان رخنه ی آهسته ولی پیوسته واژگان تازی را در زبان پارسی می نگریم – که در نتیجه زبان پارسی به ویژه در شیوه ی گفتار طبقه های بالا و همه ادبیات آن – زبانی آمیخته و ادبیات آن تنها ابزار و میانجی بیانی همین طبقه های بالا دست گشت .(رپیکا،۱۵۵:۱۳۸۲)
طبق گفته ی او آشفتگی های سخت سده هیجدهم ، انقلابی را در سده نوزدهم پدید آورد که در کنار گذاشتن رخنه ی تحمل آمیز زبان تازی و دیگر زیاده روی های نمودار گشت با این همه نه در آن زمان نه در هیچ زمانی پیش از آن خط سیر پیشرفت زبان نثر با زبان نظم همسان نبوده است . اما هیچ کس نمی تواند بی قید و شرط به ویژگی های کلّی هیچ دوره ای به گونه نمادین یا معرف آن دوره بنگرد حتی زمانی که تصنع و نفوذ زبان تازی در چکاد خود بود ، استادانی پدید آمدند ، که دلخواه خود را در سادگی نسبی می یافتند و به عکس انقلاب ایران و جریان های اروپائی بیگمان به سبک تکلّف آمیز پایان داد و کاربرد واژگان تازی را به میزان بایسته و خرد پسند محدود کرد.
(همان،۱۳۸۲: ۱۵۶-۱۵۵)
خانلری بیان می دارد بیشتر لغاتی که از زبانی به زبان دیگر می رود اصطلاحات و الفاظ مربوط به تمدن و فرهنگ ، یعنی ساخته های بشری ، است . از اینجا می توان دانست که یک ملت در ادوار مختلف تاریخ خود از کدام قوم و تمدن آموخته و چه اموری را از دیگران اقتباس کرده و تحت تاثیر چه عوامل اجتماعی و فرهنگی خارجی واقع شده است . چون پیشرفت و تکامل تمدن بیشتر نتیجه ی برخورد و رابطه ی اقوام با یکدیگر است ، اقتباس الفاظ از زبان های دیگر رایج ترین طریق پدید آوردن کلمات جدید است . زبان هیچ قوم متمونی نیست که شامل عده ی فراوانی از لغات بیگانه نباشد . امّا استعداد همه ی زبان ها در قبول لغت های بیگانه یکسان نیست .
(ناتل خانلری،۱۳۴۹: ۱۴۵-۱۴۰)
گل احمد شیفته در کتاب «دامنه نفوذ و تاثیر زبان فارسی بر زبان های جهان » بیان می دارد : هیچ زبانی در دنیا نیست که از دیگر زبان ها واژگانی وام نگرفته باشد ، همه ی زبان ها از همدیگر تأثیر و تأثر پذیرفته اند . زبانی که از زبان های دیگر وام نگرفته باشد ، زبانی مرده است . هر اندازه زبان ها تأثیر بیشتری گرفته باشند زنده تر شده اند و این عیب و نقصی برای آنها به شمار نمی رود . مهّم ترین زبان کنونی جهان ( انگلیسی) تقریباً۷۵ درصد کلمه های خود را از دیگر زبان ها به ویژه انگلو،جرمن ولاتین گرفته است . استانیولی و پرتغالی ۹۵ درصد وادبیاتشان یکی است ، با این حال خود را دو زبان گوناگون می نامند . او هدف از بیگانه زدایی از زبان فارسی را ، نه حب و بغض نسبت به بیگانگان ، بلکه تلاش برای آسان کردن زبان فارسی و پویا و زنده نگه داشتن آن می داند .(شیفته،۷۷:۱۳۷۲)
دکتر طباطبایی معتقد است اگر به واژه سازی از منظر سازندگان واژه های جدید بنگریم می توانیم آن را به دو نوع تقسیم کنیم:
۱-واژه سازی آگاهانه : این نوع واژه سازی را نهاد یا شخص معّینی انجام می دهد و حاصل آن معمولاً واژه عالمانه است . این نوع واژه سازی در ایران سابقه طولانی دارد و علاوه بر شعرا، اهل فلسفه و علم نیز به آن پرداخته اند .
۲-واژه سازی ناآگاهانه: این نوع واژه سازی را عامه ی مردم بر اساس شمّ زبانی خود و به صرافت طبع و بی آنکه به کار خود واقف باشند انجام می دهند.(طباطبایی،۱۳۸۲: ۱۵-۱۴)
طبق گفته ی دکتر علی اشراف صادقی: در مقابل جریان ورود واژه های خارجی ، از اوایل سلطنت رضا شاه ،عده ای به فکر پاک کردن فارسی از واژه های بیگانه افتادند . در این جریان ، ابتدا هدف اصلی بیرون راندن لغات ترکی و عربی بود . سپس گروه دیگری آغاز به ساختن واژه های فارسی در برابر واژه های عربی کردند و دامنه ی این کار در گسترش بود تا دانشمندانی از قبیل فروغی و همفکران او به این فکر افتادند که ساختن واژه را به نهادی رسمی که سپس فرهنگستان نامیده شد بسپارند .(صادقی،۲۴:۱۳۸۰-۲۱)
به گفته میر سلیم ، تنهان فن سالاران مفهور ابراز ها، وسایل ، تجهیزات و فناوری غرب نشده اند بلکه همانطور که راه برای ورود غربی ها و شیوع استفاده از ابزارها ، وسایل و تجهیزات هموار شد همان طور نیز سیل واژگان وابسته به آنها وارد زبان و ادبیات فارسی شد . آنها از همان ابتدا می توانستند با بهره گیری از فناوری جدید مفاهیم و اصطلاحات بیگانه را به واژه های فارسی مبدل کنند اما به علت ضعف دانش و فراموشی ادبیات فارسی چنین اقدامی را به عمل در نیاوردند ، اگر هوشیاری نشان داده بودند امروزه واژه های فنی نظیر رادیو ،تلویزیون ،سینما و تلفن در زبان فارسی مشاهده نمی شد . اما بر اساس گذشت زمان این واژه ها در زبان فارسی تثبیت شده و برگرداندن آن میسر نمی باشد . برخی معتقدند برگرداندن این واژه برای ادبیات ما ضرر و سودی ندارد.(میر سلیم،۱۵:۱۳۸۲)
طاهره صفار زاده بیان می دارد واژه های بیگانه به ضرورت وارد زبان می شوند . پذیرش پاره از آنها که نماینده و یا نام یک ابزار صنعتی مثل سینما ، رادیو، تلویزیون،تلفن و غیره است ، اجتناب ناپذیر است . او همچنین معتقد است اگر قرار باشد کلمات و اصطلاحات ترجمه شوند ، باید افراد مسئول و در رأس آنها فرهنگستان ها به شناسایی کلماتی که احتمال کاربردی وسیع در جامعه دارند ، پرداخته و معادل آنها را ، قبل از جا افتادن ،معرفی و جایگزین نمایند.(صفارزاده،۱۳۸۰: ۲۴-۲۱)
داریوش آشوری در «بازاندیشی زبان فارسی» بیان می دارد که : در کار واژه سازی و برابر یابی برای واژه ها و مفاهیمی که از غرب می رسند از صدر مشروطّیت به این سو دو و شاید چند مرحله می توان شناخت . نخستین مرحله آن بود که با همان میراث نثر دست و پا شکسته و دست و پا گیر و نیمه جان به ترجمه مفاهیم و متن های اروپایی پرداختند و در این مرحله به علت عادات گذشته و همچنین ارتباطی که هنوز کما بیش میان حوزه های گوناگون فرهنگ اسلامی وجود داشت ، یا واژه هایی عربی مآبانه می کردند و یا اسلامبول و قاهره وارد می کردند. بدون شک ، اینکه نخستین واژه هایی که در آن دوره یا دوره های بعد تر ساخته شد ،عربی آب کشیده یا آب نکشیده بود واژه هایی مانند اعتصاب ، انقلاب،تمدن ، ومانند آن دنباله ی همان عادتی بود که زبان فارسی را تابع مطلقی از عربی مآبی نویسندگان می کرد و گشتن به دنبال لغت و ترکیب در زبن فارسی را نشانه ی بی سوادی می دانست .
محمد علی حق شناس در کتاب «واژه سازی درون متن » بیان می دارد که : از واژه سازی آگاهانه به ویژه در قرن حاضر ، به دو صورت بهره گرفته شده است : یکی جدا از متن آفرینی و در گروه های تخصصی یا به دست اشخاص منفردی که خود را برای این کار ذی صلاح دانسته اند ؛ و دیگری در خلال متن آفرینی و به دست مترجمان ،مؤلفان،معلمان و غالب کسانی که برای مفهومی نو یافته یا کالایی نوساخته به واژه نو نیاز داشته اند.
(حق شناس،۲۹:۱۳۷۹)
بنا بر عقیده ی افراشی مقصود از فرایند واژه سازی، ساز و کار فعال است که به صورت تکرار شونده بر تعداد واژه های زبان می افزاید . فرایند های واژه سازی به روش های مختلفی واژه های زبان را تولید می کنند . این فرایند ها به دو دسته اصلی و فرعی تقسیم می شوند . بر این اساس فرایندها ی اشتقاق و ترکیب با عنوان فرایندهای واژه سازی اصلی و فرایندهای قرض گیری ،ادغام،سرواژه سازی،کوتاه سازی،تبدیل،پس سازی و تکرار به عنوان فرایندهای واژه سازی فرعی می باشند .
(افراشی،۱۳۸۶: ۹۲-۸۴)
شگفت نیست اگر کسانی می خواستند لغتی تازه برای مفهومی تازه به کار برند به هوای نثر سنتی به ضرابخانه زبان عربی بروند و گاهی چیزهایی جعل کنند که در قوطی هیچ المنجد نویسی پیدا نشود . امّا گرایش به سادگی زبان که با نثر سیاسی و روزنامه نویسی آغاز شد راه خود را به سوی فارسی گرایی باز کرد . این گرایش، البته ، با پدید آمدن ملّت باوری(ناسیونالیسم) مدرن نیز مناسبت داشته است، اما بر روی هم این اثر سودمند را داشت که زبان فارسی را بر روی پایه ی اصلی و طبیعی خود برگرداند و این زبان از توش افتاده را جانی تازه داد.(آشوری۲۹:۱۳۷۵)
نوام چامسکی، دو شرط اساسی را برای واژه سازی ضروری می داند : نیاز و نام پذیری. کلمه ای ساخته نمی شود مگر آنکه پدیده یا عمل یا کیفیتی وجود داشته باشد که نیاز باشد کلمه ای بر آن دلالت کند.(چامسکی،۲۹:۱۹۶۵)
خانلری معتقد است لفظ بیگانه غالباً پس از آن که تغییری در صورت پذیرفت پروانه ی دخول در زبان می یابد . این تغییر در موردی است که لفظ خارجی شامل اصواتی باشد که ادای آنها برای اهل زبان دشوار باشد ، حرف بیگانه را معمولاً به حرفی که در زبان جاری به آن نزدیکتر است بدل می کنند . در هر زبانی می توان دستگاه حروفی را که برای تبدیل حرف ها و اصوات کلمات خارجی وجود دارد با دّقت معین کرد.
(ناتل خانلری،۱۵۱:۱۳۴۹)
دکتر طباطبایی واژه سازی را ساختن واژه های جدید ، از رهگذر ترکیب و اشتقاق می داند . طبق گفته ی او عواملی که زایایی فرایند واژه سازی را محدود می کنند به دو نوع تقسیم می شوند:
الف-درون زبانی : عوامل درون زبانی به خودِ نظام زبان و قوانین حاکم بر آن مربوط می شوند و ممترین آنها به قرار زیر است :۱- وجود کلمات رقیب ۲- عوامل واج شناختی۳- عوامل صرفی ۴- عوامل معنایی.
ب- برون زبانی : عوامل برون زبانی به خودِ زبان مربوط نیستند بلکه به وضعیت فرهنگی و گرایش ها و آراء جامعه ی زبانی مربوط می شوند . (طباطبایی ،۱۳۸۲: ۱۳-۱۱)
طبق گفته ی سایپر همه ی زبان ها امکانات لازم را در اختیار دارند تا در صورت نیاز لغات جدیدی خلق کنند .(ساپیر،۱۳۷۶: ۱۸۹)
داریوش آشوری معتقد است با گسترش علوم و فنون در روزگار ما که اهل هر رشته از علوم و فنون ، در گسترش آن دست دارند ، زبان ابزاری نیز گسترش بسیار یافته است و ما امروز بنا به روح زمان و بنا به تعریف ،ناگزیریم زبان ابزاری خود را گسترش دهیم ، یا به عبارت دیگر ، زبان ابزاری فرنگی را ترجمه کنیم و به کار بگیریم . و این کار برای آن که سر و سامانی داشته باشد مرجعی هم می خواهد و این مرجع ، ناگزیر فرهنگستان است . البتّه فرهنگستان می تواند یک دستگاه سامان دهنده و اصلاح کننده و پشنهاد دهنده برای رشته های علمی و فنی و دستگاه های اداری و جز آن باشد .(آشوری،۱۳:۱۳۷۵)
فصل سوم
روش تحقیق
روش تحقیق
پس ازبررسی های اولیه ی مسأله تحقیق ،مطالعه سوابق وادبیات تحقیق وهمچنین مطالعه ی انواع روش های تحقیق درعلوم انسانی روش توصیفی انتخاب گردید.ازمیان سه گروه عمده ی روش توصیفی ،نوع توصیفی تحلیل محتوا مناسب این پژوهش دیده شد.درتوضیح وتشریح روش توصیفی بایدعنوان کردکه:
درتحقیق توصیفی محقق به دنبال چگونه بودن موضوع است ومی خواهدبداندپدیده ی متغیربامطالب چگونه است.به عبارت دیگراین تحقیق وضع موجودرابررسی می کندوبه توصیف منظم ونظام داروضعیت فعلی آن می پردازد،ویژگی هاوصفات آن رامطالعه وعندالزوم ارتباط بین متغیرهارابررسی می کند.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

در اندازه گیری عدالت در نظام های سلامت دنیا بیشتر دسترسی به خدمات مثل دسترسی به پزشک عمومی ، متخصص ، خدمات بستری و سر پایی مورد توجه قرار گیرد. البته تعریف نیاز در نظام های مختلف اندکی تفاوت دارد و باید این تعاریف در ابتدا کاملا مشخص و روشن شود(هانراتی و همکاران۲۰۰۷)
آنچه در دسترسی به خدمات حائز اهمیت فراوان است ، مسئله عدالت در برخورداری از خدمات می باشد. عدم تساوی و بی عدالتی در بهداشت و درمان مدت های مدیدی است که در مرکز توجه افکار عمومی قرار گرفته است. دولت های بسیار توجه به این امر را در راس امور خود قرار داده اند، البته عدالت در برخورداری از خدمات در کشورهای مختلف به صورت مختلف درک می شود. عدالت در دسترسی را می توان از طرق مختلف تعریف نمود و عملی کرد. در مطالعه ای با عنوان عدالت در دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی سوئد ، درجه ناعدالتی اندازه گیری شده در این پژوهش حاکی از آن بود که درآمد ، تحصیلات و وضعیت مدنی فرد بر دسترسی به خدمات اثرگذار است. برای اندازه گیری میزان دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی نیز شاخص هایی وجود دارد که به اندازه گیری کمی میزان دسترسی می پردازد در این بین روش رگرسیون استفاده بیشتری دارد(وگ استاف و همکاران۲۰۰۰)
شاخص های ارزیابی عدالت در دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی
مقایسه نسبت ها : نسبت دسترسی در گروه های مختلف مردم ، استفاده از روش مقیاس مطلق و روش مقیاس نسبی برای ارائه و معرفی وضعیت ناعدالتی به کار گرفته می شود. برای تخمین تاثیر کامل ناعدالتی های اجتماعی و اقتصادی در دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی لازم است که اندازه نسبی گروه های مختلف اجتماعی اقتصادی را بدست آورد . برای برآورد اندازه نسبی این گروه ها می توان افرادی که قابل استناد هستند را در نظر گرفت که خود منجر به تخمین اینکه چقدر دسترسی به خدمات افزایش یافته است ، می شود. اگر تمام جمعیت از یک سطح دسترسی به خدمات بهره گیرند برای کسانی که در طبقه بندی اجتماعی اقتصادی در بالاترین سطح قرار می گیرند راه ابتدایی برای ارزیابی عدالت در خدمات بهداشتی و درمانی بر مقایسه کمی نیاز و بهره وری از خدمات تاکید دارد که به صورت میزان های بهره وری نیاز می باشد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
روش تحلیل رگرسیون : روش های رگرسیون، روش دیگری را برای گروه های متفاوت با هم، در برآورد میزان ناعدالتی ایجاد می کند. روش رگرسیون معمولا در تولید مقیاس های جامع اندازه گیری ناعدالتی در در دسترسی به خدمات بکار می روند. در این روش فرض بر این است که مقیاس انتخابی وضعیت اجتماعی اقتصادی افراد ، درجه اختلاف را نشان دهد.
عکس مرتبط با اقتصاد
دامنه ناعدالتی را می توان از راه ساده ای بدست آورد، نسبت مجموع جمعیت در طبقات مختلف اجتماعی اقتصادی تخمین زده می شود و نقطه مرکزی هر طبقه به عنوان نقطه پیش بینی مشخص می شود. این عدد معمولا عددی بین صفر و یک است. ضریب رگرسیون تفاوت دسترسی بین ۲ نقطه بالایی و پایینی درجه اقتصادی اجتماعی را نشان می دهد.
مدل های رگرسیون برای ارزیابی بی عدالتی در دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی به کار گرفته می شود که از طریق تجزیه و تحلیل داده های فردی در دسترس به این خدمات براساس طبقه اجتماعی اقتصادی آنها بعد از استاندارد نمودن نیازها بدست می آید. متغیر های وابسته معیار انتخابی برای دسترسی به خدمات هستند که می توانند فراهم بودن خدمات و به کارگیری خدمات را نشان دهند(سالاریان و همکاران۱۳۸۴)
متغییر های مستقل، شامل نیاز بهداشتی و درمانی ، وضعیت اجتماعی و اقتصادی می باشد. متغییر های دموگرافیک مانند سن و جنس هم می توانند به عنوان متغییر مستقل باشند. ضریب رگرسیون بر طبقات مختلف اجتماعی اقتصادی معیاری برای تفاوت عمده در دسترسی به خدمات بر حسب طبقه اجتماعی اقتصادی و براساس نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی است . ضریب رگرسیون برای به دست آوردن مقدار درجه ناعدالتی در بین گروه های اجتماعی اقتصادی به کار گرفته می شود(ون دوسلار و همکاران۲۰۰۶)
عدالت در سطح سلامتی جامعه
علیرغم پیشرفت تکنولوژی پزشکی و بهبود وضعیت کلی سلامتی جوامع ، متاسفانه همچنان نابرابری هایی در وضعیت سلامت افراد جوامع مختلف وجود دارد. کشورهای در حال توسعه با مسائل متعددی چون زوال هزینه های بهداشتی درمانی و خدمات اجتماعی ، افزایش بیماریهای مسری و غیر مسری و سیستم های اقتصادی که توجه ویژه به فقرا ندارند، مواجهند. لذا سازمان جهانی بهداشت به دلیل چنین معضلات بهداشتی درگیر در این کشورها کمیسیونی در جهت بسط مفاهیم عدالت در سلامت و برطرف کردن نابرابری های سلامت در این جوامع تشکیل داده است.(لاندن ۲۰۰۷)
تفکر کنونی اهمیت پرداختن به سلامت افراد جامعه را بسیار مهم می داند. بنابراین ناعدالتی و عدم مساوات در دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی اولیه با کیفیت بالا می توان اثرات فراوانی برسطح سلامتی افراد جامعه به جای بگذارد. لذا توجه به ارزیابی مداخلات انجام شده در جهت بهبود دسترسی به خدمات اولیه پزشکی برای تمام مردم در حال حاضر افزایش یافته است(ون دوسلار و همکاران۲۰۰۶)
شاخص های ارزیابی نابرابری در سطح سلامت جامعه
به کارگیری روش های نوین و اندازه گیری از طریق شاخص تمرکز سلامت می توان نابرابری های سلامتی را بدست آورد. ضریب جینی نیز برای اندازه گیری برابری در سطح سلامت استفاده می شود. شاخص های ارزیابی عدالت در نظام بهداشتی و درمانی:

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

تعداد پزشک برای ۱۰۰۰ نفر

تعداد پرستار برای ۱۰۰۰ نفر

تعداد تخت بیمارستانی برای ۱۰۰۰ نفر

هزینه سرانه بهداشت و درمان

تعداد مشاوره های بیماران سرپایی در ۱۰۰۰نفر و . . .

در پایان اگر قصد و هدف برقراری عدالت در بخش بهداشت درمان وجود دارد بایستی تلاش هایی جهت پایه ریزی و استقرار ساختارها و عملیاتی که توانایی ها و قابلیت های افراد را از این خدمات بپروراند صورت گیرد. در اغلب کشورهای عضو OECD دسترسی به خدمات پزشکان با کیفیت عالی بدون هزینه یا با حداقل هزینه انجام می شود که دلیل آن بیمه دولتی وسیعی است که دسترسی عادلانه را بوجود آورده است(کالیر و همکاران ۲۰۰۰)
اهرم‌های کنترل در نظام سلامت و تأثیر آنها بر عدالت
اهرم‌های کنترل، حوزه‌های مجزایی از ساختار و کارکرد نظام سلامت را توصیف می‌کنند که از نظر عملکرد نظام سلامت، بسیار حائز اهمیت است و دولت‌ها قادرند آنها را دستکاری و بالا و پایین کنند. پنج حوزه ای که تحت عنوان اهرم‌های کنترل مطرح شده اند، عبارتند از: تأمین مالی ، نظام پرداخت ، سازماندهی، وضع مقررات، تغییر رفتار. با شناخت و معرفی اهرم‌های کنترل در نظام سلامت، حال به روابط و اثرات متقابل این اهرم‌ها بر روی عدالت می‌پردازیم.
۱٫ تأمین مالی و عدالت[۱۴]
دولت‌ها باید مسئولیت تجهیز و جا به جایی اعتبارات لازم را بر عهده بگیرند. تا هر یک از شهروندان (غنی یا فقیر) به سطوح متناسبی از مراقبت سلامت دسترسی داشته باشند. در نتیجه نظر بر این است که بدون در نظر گرفتن مسائل مربوط به عدالت به صورت مستقیم، تدوین راهبرد هماهنگی برای تخصیص منابع و تأمین مالی، مقدور نخواهد بود.
۲٫ روش‌های پرداخت و عدالت
این الگو اثر عدالتی حائز اهمیتی دارد زیرا بیماران متعلق به طبقات اجتماعی _ اقتصادی پایین و گروه‌های اجتماعی حاشیه ای از سلامت کمتری برخوردار خواهند بود. در مواردی که پرداخت‌های مربوط به خدمات ویژه درسطح پایین تر نسبت به هزینه شان تعیین گردد یک مسئله موازی نمود پیدا می‌کند که این شیوه نیز می‌تواند به انصراف ارائه کنندگان منجر شود. به دلایل مربوط به عدالت، برنامه‌های پرداخت از سوی مصرف کننده باید (علی رغم هزینه‌های اجرایی و احتمال فساد این نوع ترتیبات) شامل معافیت‌های مبتنی بر نیاز باشند.
۳٫ سازماندهی و عدالت[۱۵]
تغییرات سازمانی می‌تواند مسائل عمده ای از لحاظ عدالت به همراه داشته باشند. تغییر گروه ارائه کنندگان (پرستاران در مقابل پزشکان) یا محل طبابت (درمانگاه محلی در برابر بیمارستان ها) می‌تواند بر موجود بودن فیزیکی یا موجود بودن اثربخشی گروه‌های فقیر یا گروه حاشیه ای اجتماعی تأثیر بگذارند.
۴٫ وضع مقررات و عدالت[۱۶]
کشورها ممکن است از وضع مقررات برای تقویت دسترسی عادلانه به خدمات سلامت استفاده کنند. به عنوان مثال بسیاری از کشورهای با درآمد متوسط و کم، تلاش کرده اند از وضع مقررات به منظور متقاعد کردن فارغ التحصیلان دانشکده‌های پزشکی و پرستاری به خدمت در مناطق محروم برای یک دوره ی زمانی استفاده کنند.
۵٫ تغییر رفتار و عدالت[۱۷]
در اینجا دو مسئله اصلی مطرح می‌شود اولی مربوط به اخلاق در بحث انگیزه هاست، البته مسئله عمیق تر مربوط به عدالت، فقر گروه هدفی است که قرار است کار با آن آغاز گردد. اگر یک برنامه تغییر رفتار بخواهد به توزیع عادلانه دست یابد آنگاه مجریان اصلاحات می‌توانند از یک ساختار مندرج قیمت برای محصول مشابه استفاده کنند به طوری که گروه‌های پردرآمدتر، بیشتر و گروه‌های کم درآمد، کمتر بپردازند. دومین مسئله اخلاقی آسیب پذیری افراد حاشیه ای از لحاظ فرهنگی نسبت به تلاش‌های مربوط به تغییر رفتار است(فتاح زاده ۱۳۸۴)
جایگاه مرکزی عدالت در تفکر مراقبت اولیه سلامت
۳۰ سال پس از ندای آلماتا در باره عدالت بیشتر در سلامت بیشتر نظام های سلامت جهان در تامین مالی همچنان بر روش ناعادلانه پرداخت مستقیم افراد بیمار یا خانواده های آنان در محل ارائه خدمت تکیه دارند. پرداخت های مستقیم مردم از مهمترین سرچشمه های بی عدالتی در سلامت و دست زدن به اصلاحات موثر درباره آن احتمالا ارزش بیشتری خواهد داشت. برخورد با عامل اجتماعی موثر بر سلامت و کمک به نظام های سلامت که در برقراری عدالت سهیم شوند نیاز به مداخله های متعدد دارد که شامل :
الف – کاستن از لایه بندی اجتماعی
ب – کاستن از درجه آسیب پذیری ها
ج – حفاظت در برابر مخاطرات سلامت
د – کاستن از نتایج پیامدهای نابرابر
و اما گام های اساسی :
۱ – حرکت به سوی پوشش همگانی : یکی از گام های اساسی در برقراری عدالت حرکت به سوی پوشش همگانی است ، یعنی تامین دسترسی همگان به سلسله ای از خدمات شخصی یا غیر شخصی سلامت که به آن نیاز دارند. همراه با حفاظت اجتماعی از سلامت آنان. پوشش همگانی به خودی خود ، برای رسیدن به هدف سلامت برای همه و عدالت در سلامت کافی نیست اما پایه اساسی و لازمه این امر است. در پرداختن به پوشش همگانی باید به ۳ وجه زیر توجه داشت:
الف – پهنای پوشش (افراد بیشتر) ، ب – ژرفای پوشش (تنوع خدمات) ، ج – بلندای پوشش (تامین از پیش پرداخت)
۲- گسترش مراقبت اولیه سلامت برای پر کردن شکاف دسترسی : این پوشش همواره برای مسئولان و تامین کنندگان مالی مطرح است که آیا باید چند خدمت معدود ر ابه سرعت به همگان رساند و یا با گسترش تدریجی ارئه خدمات ، بسته ای منطقی از خدمات را در اختیار عموم قرار داد.تجربه گسترش تدریجی نمونه ای موفق در ایران بود.
۳- غلبه بر جمعیت پراکنده : تامین دسترسی جمعیت های پراکنده به خدمات غالبا از هراس انگیز ترین چالش های مدیریت خدمات سلامت است. رویکرد جزایر سالم برای حل مشکلات سلامت و رفاه جمعیت های جزایر مناسب است. عدالت بدون وحدت و انسجام ملی میسر نمی شود.
۴- عرضه جایگزین های خدمات تجاری شده
۵-مداخله هدفمند برای سازوکارهای پوشش همگانی
۶-بسیج برای برملا ساختن نابرابری ها(بانک جهانی ۲۰۰۷)
اصلاح نظام تامین مالی سلامت برای دستیابی به عدالت
با توجه به موارد پیشین می توان گفت ، اصلاح نظام تأمین مالی سلامت از اولویت های اصلاحات نظام سلامت می باشد . اهداف چنین اصلاحی باید دقیقاً تعیین گردند. این موارد به عنوان اهداف پیشنهادی قابل طرح می باشند :
۱ -تأمین منابع با ثبات در میان مدت و طولانی مدت
۲- تثبیت منابع مالی مورد نیاز برای برنامه های اولویت دار نظام سلامت
۳ -کاهش پرداخت از جیب مردم
۴ -رفع موانع اقتصادی، دسترسی و بهره مندی از خدمات
۵ -عدالت در دسترسی و بهره مندی از خدمات
۶ -توجه به کارآیی و بهره وری در تخصیص منابع
۷ -تأمین کیفیت مناسب برای خدمات
چالش های نظام سلامت در موضوع عدالت
۱ مراقبت معکوس[۱۸]
در اغلب نظام های سلامت کسانی که بیشترین خدمات نیاز دارند، کمترین خدمات را دریافت می کنند.
۲ فقرآفرینی طبابت
۳ مراقبت های تجزیه شده[۱۹]
با شیوع بیماریهای مزمن و سالمندی جوامع ، تعداد بیمارانی که همزمان از چند عارضه رنج می برند و احتیاج به مراقبت طولانی مدت برای همه آنها دارند، در سراسر جهان رو به فزونی است. متاسفانه تخصص گرایی افراطی در طبابت منجر به این شده که مراقبت مداوم از این بیماران به صورت منسجم پاسخگو و به هنگام و با لحاظ کردن جنبه های پیشگیرانه کمتر ارائه شود.
۴ مراقبت غیر ایمن
آنچه امروزه به عنوان حاکمیت بالینی [۲۰]در برخی از کشورهای توسعه یافته دنبال می شود ، تلاشی است برای بهبود کیفیت مراقبت به ویژه در بخش های عمومی.
مهم ترین تعریف از حاکمیت بالینی بدین شرح است : چارچوبی که سازمان های ارائه دهنده خدمات سلامت را موظف به رعایت اصول تعالی خدمات بالینی نموده و از این طریق آنها را در مقابل حفظ و ارتقای کیفیت خدماتی که ارائه می دهند پاسخگو می گرداند .حاکمیت بالینی را می توان به مثابه تغییر فرهنگیِ تمام نظام در نظر گرفت که سازمان را برای ارائه خدما ت سلامت مستمر، پاسخگو، بیمار محور و با کیفیت تضمین شده، توانمند می سازد.
۵ خدمات کاذب
در نظام سلامت خدمات باید مطابق نیاز و نه مطابق تمایل و درخواست ارائه شود. نیازهای کاذب و بعضا مضر ، فضای ارائه مراقبت ها را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار داده است.
۶ فقدان مسئول پایش عدالت در سلامت
۷ نگاه صرف اقتصادی به عدالت در سلامت
نظام سلامت باید عدالت محور باشد و نه تنها هزینه اثر بخش.زیرا برای سلامت نمی توان ارزش نهاد(لنکرانی ۱۳۸۹).
تعریف واژه ها:
بیمه سلامت(تعریف نظری) : روشی است برای توزیع خطر مالی ناشی از گوناگونی موجود در هزینه های مراقبت سلامت افراد از طریق انباشت هزینه ها در طول زمان بین افراد
بیمه سلامت(تعریف عملی): پوشش افراد توسط بیمه های تامین اجتماعی، خدمات درمانی، نیروهای مسلح و سایر در رابطه با هزینه های درمانی
خدمات سرپایی : شامل کلیه خدمات بهداشتی و درمانی که به صورت غیر بستری به جمعیت مراجعه کننده در مراکز درمانی ارائه می شود.
پرداخت مستقیم از جیب(تعریف نظری): هزینه هایی که توسط افراد هنگام دریافت خدمات سلامتی مستقیما از جیب افراد پرداخت می شود.
پرداخت مستقیم از جیب(تعریف عملی): پرداخت هایی که از جانب مراجعه کنندگان حین دریافت خدمت در بیمارستان ها انجام می گیرد