شاخص عدم تمرکز هندرسون

۲۹۹/۲

۱۳۷/۲

۴۶۳/۲

۱۶۴/۲

۲۷۶/۲

۴۰۱/۲

۳۸۵/۲

منبع: یافته‌های تحقیق
نتایج به دست آمده از دو شاخص نشان­دهنده عدم تمرکز، یعنی شاخص آنتروپی و شاخص عدم تمرکز هندرسون و شاخص تمرکز هرفیندال برای استان خراسان­رضوی در جدول (۴-۴) و نمودار (۴-۴) ارائه شده ­اند.

نمودار ۴-۴ شاخص‌های تمرکز و عدم تمرکز در استان خراسان‌رضوی طی دوره ۹۰- ۱۳۳۵
منبع: جدول ۴-۴
نتایج به دست آمده نشان می­د­هند که:
- میزان شاخص آنتروپی از سال ۱۳۳۵ تا سال ۱۳۹۰ روند فراز و فرودی داشته است به طوری­که سال ۱۳۴۵ نسبت به سال ۱۳۳۵کاهش داشته، سال ۱۳۵۵ با افزایش مواجه بوده است و در سال ۱۳۶۵ دوباره روند نزولی را طی کرده است و از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۰ روند صعودی را طی می­ کند.
- میزان شاخص تمرکز هرفیندال و عدم تمرکز هندرسون نیز روند مشابهی با شاخص آنتروپی را نشان می­دهد و نتایج این دو شاخص و روند آن­ها کاملاً با هم سازگار هستند، یعنی تمرکز در نظام شهری استان از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۵۵ کاهش یافته، اما در سال ۱۳۶۵ افزایش تمرکز در نظام شهری استان اتفاق افتاده است. در سرشماری سال ۱۳۷۵ دوباره از میزان تمرکز کاسته شده است. ولی در دو دوره آخر سرشماری، میزان تمرکز بالاترین حد خود در طول تمام دوران سرشماری را تجربه کرده است.
۴-۱-۲-۲- توزیع شهرهای استان بر حسب رتبه- اندازه
برای تحلیل ساختار نظام شهری با توجه به مقدار ضریب q، می توان سه شکل اندازه شهری را در نظام شهری تشخیص داد:
اگر q= 1 باشد، توزیع اندازه شهری بر اساس قاعده رتبه- اندازه خواهد بود.
اگر شکل توزیع نخست شهری خواهد بود، در این گونه توزیع هر چه مقدار q بزرگتر باشد، میزان تسلط شهر نخست بیشتر خواهد بود.
اگر باشد، نشانه آن است که شهرهای میانی از اهمیت مهمتری نسبت به حالت قبلی برخوردار می باشند.
در واقع مقدار q تعیین کننده انواع اصلی خط توزیع اندازه شهرها و همچنین مشخص کننده میزان تسلط شهر نخست در نظام شهری است.
ضریب q برای نقاط شهری استان در ۷ دوره ۱۳۳۵، ۱۳۴۵، ۱۳۵۵، ۱۳۶۵، ۱۳۷۵، ۱۳۸۵ و ۱۳۹۰ محاسبه شده است که جداول آن در پیوست الف آمده است که این ضریب برای همه سال­ها بیشتر از ۱ بوده است که حاکی از توزیع شکل نخست­شهری استان خراسان رضوی است. ضمن اینکه تمام شهرهای مورد محاسبه، کمبود جمعیت مشاهده می­ شود.
نمودار ۴-۵ توزیع لگاریتمی جمعیت استان خراسان‌رضوی سال ۹۰- ۱۳۳۵
منبع: یافته­های تحقیق
همانطور که در نمودار لگاریتمی رتبه- اندازه ۴-۵ مشاهده می­ شود، در سال ۱۳۳۵ تعداد ۹ شهر با جمعیت ۳۷۵۵۸۵ در استان خراسان­رضوی وجود داشته که بیشترین جمعیت را مشهد با ۲۴۱۹۸۹ نفر و تربت جام با ۶۷۵۶ نفر جمعیت کم­ترین جمعیت را به خود اختصاص داده­اند و شهرهای سبزوار، نیشابور، قوچان، تربت­حیدریه، کاشمر، درگز و گناباد در رتبه های دوم تا هشتم شهرها قرار دارند. در نقشه ۴-۷ کمبود جمعیت برای شهرهای استان خراسان­رضوی مشاهده می­ شود.
نقشه ۴-۷ جمعیت واقعی و نرمال نقاط شهری استان سال ۱۳۳۵
منبع: یافته­های تحقیق
در سال ۱۳۴۵ نسبت به سال ۱۳۳۵، تعداد ۳ شهر به شهرهای خراسان­رضوی اضافه می­ شود و همچنان شهر مشهد با بیشترین جمعیت (۴۰۹۶۱۶)، مرتبه اول را به خود اختصاص داده است و تایباد با ۵۹۳۸ نفر جمعیت، کمترین جمعیت را داراست. کل جمعیت شهرهای استان خراسان­رضوی در این سال با ۱۲ شهر، ۶۰۸۴۷۰ می­باشد. در نقشه ۴-۸ کمبود جمعیت برای تمام شهرهای این استان مشاهده می­ شود.
نقشه ۴- ۸ جمعیت واقعی و نرمال نقاط شهری استان سال ۱۳۴۵
منبع: یافته­های تحقیق
سال ۱۳۵۵ تعداد شهرهای استان خراسان­رضوی افزایش چشمگیری نسبت به سال ۱۳۴۵ داشته است و تعداد شهرها با ۱۰۶۵۱۴۸ جمعیت به ۲۹ شهر می­رسند. مشهد همانند سال­های قبل با ۶۶۷۷۷۰ بیشترین جمعیت و باجگیران با ۶۶۷ نفر جمعیت کمترین جمعیت را در بین شهرهای استان به خود اختصاص داده است. همانند سال­های ۱۳۳۵ و ۱۳۴۵، هیچ شهر میلیونی در این سال مشاهده نمی­ شود. بعد از مشهد، شهرهای سبزوار، نیشابور، تربت­حیدریه، قوچان و کاشمر، در مرتبه­های دوم تا ششم قرار می­گیرند. همانطور که در نقشه ۴-۹ مشاهده می­ شود در سال ۱۳۵۵ در تمام شهرهای استان خراسان­رضوی کمبود جمعیت وجود دارد.
نقشه ۴- ۹ جمعیت واقعی و نرمال نقاط شهری استان سال ۱۳۵۵
منبع: یافته­های تحقیق
سال ۱۳۶۵، تنها یک شهر (جغتای) به شهرهای استان خراسان­رضوی افزوده شد و شهرهای این استان با جمعیت ۲۱۷۷۴۶۷ نفر، به ۳۰ شهر رسید. مشهد همچنان با ۱۴۶۳۵۰۸ نفر جمعیت، پیشتاز شهرهای دیگر است و باجگیران همانند سال ۱۳۵۵، با ۸۵۴ نفر جمعیت در مرتبه آخر شهرهای این استان قرار دارد. ظهور یک شهر یک میلیونی (مشهد) در این سال، از مشخصات بارز این دوره محسوب می­ شود. شهرهای سبزوار، نیشابور، تربت حیدریه، قوچان، تربت جام، کاشمر و تایباد در مرتبه دوم تا هشتم بعد از مشهد قرار گرفته­اند. همانند سال­های قبل، در سال ۱۳۶۵ کمبود جمعیت وجود دارد که در نقشه ۴-۱۰ مشخص است.
نقشه ۴-۱۰ جمعیت واقعی و نرمال نقاط شهری استان سال ۱۳۶۵
منبع: یافته­های تحقیق
در سال ۱۳۷۵، ۶ شهر به شبکه­شهری استان خراسان­رضوی افزوده شده است و تعداد شهرها به ۳۶ شهر رسید. شهر مشهد با ۱۸۸۷۴۰۵ و شهر باجگیران با ۶۴۵ نفر جمعیت به ترتیب بیشترین و کمترین جمعیت را دارا هستند. شهرهای سبزوار، نیشابور، تربت حیدریه، قوچان، کاشمر، تربت جام، تایباد و چناران در رتبه دوم تا نهم شبکه­شهری قرار دارند. در نقشه ۴-۱۱ کمبود جمعیت برای تمام شهرهای استان خراسان­رضوی مشهود است.
نقشه ۴-۱۱ جمعیت واقعی و نرمال نقاط شهری استان سال ۱۳۷۵
منبع: یافته­های تحقیق
در سال ۱۳۸۵ نسبت به سال­های قبل تعداد شهرها با ۶۶ شهر، افزایش چشمگیری داشته است. مشهد به عنوان تنها شهر میلیونی با ۲۴۲۷۳۱۶ نفر جمعیت، بیشترین جمعیت و باجگیران با ۸۳۷ نفر جمعیت همچنان به عنوان کم­جمعیت­ترین شهر شناخته می­ شود. کل جمعیت شهرهای استان خراسان­رضوی در این سال به ۳۸۱۱۹۰۰ نفر می­رسد. همانند سال ۱۳۷۵، سبزوار، نیشابور، تربت­حیدریه و قوچان، رتبه دوم تا پنجم را دارند. همانطور که در نقشه ۴-۱۲ مشاهده می­ شود به غیر از شهر مشهد، در شهرهای استان خراسان­رضوی، کمبود جمعیت وجود دارد و اختلاف بین جمعیت واقعی و مطلوب در تمام شهرها مشاهده می­ شود.
نقشه ۴-۱۲ جمعیت واقعی و نرمال نقاط شهری استان سال ۱۳۸۵
منبع: یافته­های تحقیق
در سال ۱۳۹۰، شهرهای استان خراسان­رضوی با افزایش ۶ شهر، به ۷۲ شهر می­رسد که جمعیت این شهرها برابر با ۴۲۹۴۳۲۶ نفر است. مشهد همچنان به عنوان تنها شهر میلیونی با ۲۷۴۹۳۷۴، ۶۴ درصد جمعیت و پرجمعیت­ترین شهر و باجگیران هم با ۴۰۶ نفر به عنوان کم­جمعیت­ترین شهر این استان محسوب می­ شود. تغییر چشمگیری که در این سال نسبت به سال­های قبل مشاهده می­ شود تغییر جایگاه نیشابور و سبزوار در شبکه­شهری خراسان­رضوی است که به مرتبه دوم ارتقاء می­یابد. همانطور که در نقشه ۴-۱۳ مشاهده می­ شود در سال ۱۳۹۰ همچنان اختلاف بین جمعیت واقعی و مطلوب مشاهده می­ شود.
نقشه ۴-۱۳ جمعیت واقعی و نرمال نقاط شهری استان سال ۱۳۹۰
منبع: یافته­های تحقیق
به طور کلی می­توان گفت که بررسی تغییر شیب خط واقعی و نرمال جمعیتی نقاط شهری استان طی سال­های ۹۰- ۱۳۳۵ دارای دو وجه تشابه است:
با بزرگتر شدن اندازه شهر، تعداد شهرهای با جمعیت مشابه کمتر می­ شود.
اگر در رتبه ­بندی شهرها به طرف رتبه ­های پایین حرکت کنیم، اختلاف در اندازه دو شهر متوالی کاهش می­یابد.