۴-۴-۳٫ رعایت عدالت اجتماعی ۱۰۵
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۴-۴-۳-۱٫ توزیع عادلانه اموال در بین مردم به ویژه نیازمندان ۱۰۶
۴-۴-۳-۲٫حق زنان و دختران در تقسیم ارث ۱۰۶
۴-۴-۳-۳٫رعایت حقوق یتیمان ۱۰۷
۴-۴-۴٫ تحریم ربا ۱۰۷
۴-۴-۵٫ تلاش در جهت آزادی اسرا ۱۰۸
۴-۴-۶ تحریم سخن گفتن به نجوا ۱۰۹
۴-۴-۷٫ تحریم ازدواج‌های جاهلی ۱۰۹
۴-۴-۸٫ ادای امانت به صاحب آن ۱۱۰
۴-۴-۹٫ توقف در مواجهه با شبهات ۱۱۱
۴-۴-۱۰٫ تحریم زنا ۱۱۱
۴-۴-۱۱٫ نهی از قتل نفس ۱۱۱
۴-۴-۱۲٫ نهی از تبذیر ۱۱۱
جمع‌بندی ۱۱۲
فصل پنجم: اعجاز غیبی ۱۱۳
۵-۱٫ تعریف اعجاز غیبی ۱۱۵
۵-۲٫ اقسام اخبار غیبی و پیشگوئیهای قرآن ۱۱۵
۵-۲-۱٫ اخبار غیبی از گذشته (قصه های قرآنی) ۱۱۶
۵-۲-۱-۱٫ برخی ویژگی‌های قصه‌های قرآنی ۱۱۶
۵-۲- ۲ .اخبار غیبی مربوط به زمان حال ۱۲۰
۵-۲-۲-۱ .خبر از دشمنی و نفاق درونی منافقان ۱۲۰
۵-۲-۲-۲٫ خبر دادن از دشمنی و توطئه منافقان با ساخت مسجد ضرار ۱۲۱
۵-۲-۳٫ اخبار غیبی مربوط به آینده ۱۲۲
۵-۲-۳-۱٫ پیشگویی قرآن و نفی ابد از هماوردی دشمنان با قرآن ۱۲۲
۵-۲-۳-۲٫ پیشگویی قرآن از آرزوی مرگ نداشتن یهودیان ۱۲۳
۵-۲-۳-۳٫ پیشگویی قرآن از ساخته شدن مسجدی بین مسجد الحرام ومسجد الأقصی ۱۲۳
۵-۲-۳-۴٫ پیشگویی قرآن از گسترش اسلام (فتح مکه و دیگر پیروزی‌ها) ۱۲۴
۵-۲-۳-۵٫ پیشگویی قرآن در غلبه‌ی روم بر سپاه فارس ۱۲۵
۵-۲-۳-۶٫ پیشگویی قرآن در تشکیل حکومت دائمی مسلمانان ۱۲۶
۵-۲-۳-۷٫ پیشگویی قرآن درباره قوم یأجوج و مأجوج ۱۲۶
۵-۲-۳-۸٫ پیشگویی قرآن از اختراع وسایل نقلیه جدید ۱۲۷
۵-۲-۳-۹ .پیشگویی از احوال وعملکرد منافقان در آینده ۱۲۸
جمع‌بندی ۱۳۰
نتیجه‌گیری نهایی ۱۳۱
پیشنهادها ۱۳۳
فهرست منابع ۱۳۴
الف)منابع فارسی ۱۳۴
ب)منابع عربی ۱۳۵
ج)مقالات ۱۳۸
د)نرم افزار ۱۳۸

مقدمه

قرآن کریم، به گفته خود، کتابی جهان شمول است و اختصاص به زمان ومکان، نژاد، آداب وسنن خاص ندارد. {ذکری للعالمین}[۱] و {نذیرا للبشر}[۲]. لازمه این کلیت و دوام و نیز نیازمندی همیشگی بشر به آن، این است که هیچ‌گاه گرد کهنگی بر آن ‌نشیند و همیشه تازه باشد. از آن جا که قران برای تبیین حقایق عالم آمده و حقایق حاکم بر آن، ثابت و غیر متغیر است و از سوی دیگر چون برای هدایت فطرت انسانها آمده و این فطرت تبدیل و دگرگونی نمی‌پذیرد { فطرت الله التی فطر الناس علیها لا تبدیل لخلق الله}[۳] پس قرآن هیچ‌گاه کهنه و مندرس نمی‌گردد. فطرت انسان هم همواره خواهان کمال و نیازمند رهبری است و قرآن کریم در این میان، رابط علمی، فرهنگی فطرت انسان با حقیقت جهان خارج و با خالق هستی بخش جهان است. خدای سبحان ، محتوا و شکل و قالب معجزه ختمیه خود، قرآن را به گونه‌ای تنظیم کرده که همیشه سفره و مأدبه‌ای باشد تا همگان در هر عصری بر سر آن بنشینند و از نعمت‌های معرفتی آن استفاده برند.[۴] از امام صادق(×) سؤال شد که چرا قران با تکرار و درس ونشر،جز تازگی اثر دیگری نمی‌پذیرد؟آن حضرت فرمود: « لأن الله تبارک و تعالی لم یجعله لزمان دون زمان و لا لناس دون ناس فهو فی کل زمان جدید و عند کل قوم غض إلی یوم القیامه»[۵] یعنی تازگی قرآن برای آن است که خدای تبارک و تعالی آن را برای زمان موقت، یا مردم خاصی نفرستاده و چون همیشگی و همگانی است، در هر دوره‌ای جدید است و در نزد هر مردمی تا روز قیامت، شیرین و پرجذبه است.
امام باقر (×) نیز از باب تشبیه معقول به محسوس، همیشگی بودن قرآن را به همواره بودن دو اختر فروزان آفتاب وماه تشبیه می‌سازد: { یجری کما تجری الشمس والقمر}[۶] یعنی قرآن همانند دو اختر پر فروغ خورشید و ماه، همیشه در جریان است و زندگی انسانها را تا پایان دنیا روشن می‌سازد.
در این میان نقش مفسران در نشان دادن هرچه بهتر این فروغ و روشنایی قابل اغماض نیست. تفسیر التحریر و التنویر، تفسیری جامع از عالم مفسر معاصر، محمد بن طاهر ملقب به ابن عاشور می‌باشد. همان گونه که از مقدمه ایشان برمی‌آید؛ از بزرگترین آرزوهای این مفسر از زمان های دور، نگارش تفسیر قرآن کریم بوده که جامع مصالح دین ودنیا و حاوی کلیات علوم باشد و بتواند دشواری درک وفهم آیات را رفع کند و نیز از بلاغت و بیان نکات علمی و کلیات تشریع بهره جسته وبه تفصیل مکارم اخلاق بپردازد.[۷] وی تلاش می کند به هر نحوی که می‌شود، به این آرزوی خود جامه عمل بپوشاند اما هنگامی که بر مسند قضاوت می نشیند دیگر چندان امیدی در تحقق آرزویش نمی‌بیند.[۸] اما درنهایت تصمیم می گیرد که از قضاوت کنار رود وتلاش وهمت خود را در تفسیر قرآن به کار گیرد و نکاتی در تفسیر خود بیان کند که مفسران قبل به آن نکات اشاره نکرده اند.[۹]
ایشان بیان می‌کند موارد و نکات مربوط به اعجاز قرآن، با مراجعه به تفاسیر دیگر هم به چشم می‌خورد ولی وی نیز خواسته در این عرصه وارد شود. عقیده ابن عاشور بر این بود که نباید تمام تلاش‌های مفسران پیش از خود را نادیده گرفته و نقض نمود. بلکه ایشان به صورت اساسی سعی در تحول و گسترش آرا و نظریات آنان داشت. در واقع از نظر او، این همان روش عالمان مخلص است که نتایج علمی گذشتگان را هیچ نشمرده بلکه در جهت رفع نواقص و ترمیم ضعف‌های آن می‌کوشند. عبارت وی موضع‌گیری روشن ایشان را نسبت به تفاسیر پیشینیان، نشان می‌دهد: «مردم نسبت به اقوال گذشتگان دو دسته اند : یا پایبند و کاملا پیرو اقوال آنها هستند یا چون پتک بر دست در هدم اقوال آنان تلاش می کنند اما حالت سومی وجود دارد که از آن طریق، می توان سرمایه عظیم آثار پیشینیان را حفظ کرد به این صورت که ما به اقوال گذشتگان اعتماد داشته ولیکن، بدون کم و کاست یا نابودی آن اقوال، به تهذیب و گسترش آن بپردازیم.»[۱۰] در واقع ابن عاشور در مباحث مربوط به اعجاز یا دیگر مباحث، از اقوال پیشینیان تأثیر پذیرفته اما کاملا تقلید ننموده است بلکه نوآوری های خاص خویش را نیز ضمیمه این اقوال نموده و بر زیبایی و گستردگی تفسیر خویش افزوده است.
مهمترین تفاسیر هم که ابن عاشور اسامی آن‌ ها را برشمرده و در تفسیر خویش به آن‌ ها ارجاع می‌دهد عبارتند از: کشاف زمخشری، المحرر الوجیز ابن عطیه، مفاتیح الغیب فخر رازی، تفسیر بیضاوی، تفسیر ابی مسعود، تفسیر قرطبی، تفسیر منسوب به ابن عرفه تونسی، تفسیر طبری نیز کتاب ورده التنزیل رازی.[۱۱]

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.

فصل اول

کلیات

۱-۱٫کلیات

در این بخش به بیان طرح کلی پژوهش در قالب بیان مسأله، سوالات و فرضیه‌ها، اهمیت موضوع و … خواهیم پرداخت.

۱-۱-۱٫ بیان مسأله

اعجاز، مبحثی است که با محورهای متعددش، در هر دوره‌ای لازم است مورد تأمل قرار گیرد تا بدین وسیله در مقام پاسخ گویی به شبهات، کار آمدی خود را حفظ و تقویت نماید. از سوی دیگر، بررسی همه جانبه تفاسیر به‌ویژه تفاسیر عقلی با رویکردهای خاص اجتماعی و علمی، نیاز جامعه امروز است. تفسیر التحریر والتنویر نیز با توجه به گستردگی و تنوع موضع گیری‌های موجود در آن، از این دست تفاسیر به شمار می‌‌آید. از بین نگاشته‌هایی که پیرامون این تفسیر ثبت شده است، چنین بر می‌‌آید پژوهشی، با رویکرد بررسی و نقد اعجاز در این تفسیر صورت نپذیرفته است. از این جهت استخراج نظریات این مفسر و نقد و بررسی آن‌ ها در محورهایی مانند: دیدگاه‌های ایشان در باب اعجاز و مسائل مرتبط با آن مانند: بحث تحدی، مسأله صرفه و مهم‌تر از آن‌ ها، اعجاز علمی قرآن کریم، ضرورتی آشکار است. نظریه پردازی ابن عاشور در مقدمه طولانی تفسیرش در باب اعجاز موجود است و مدعی است که تفسیر وی از حیث مفاهیمی که خداوند در آن را به رویش گشوده نیز آوردن مسائل علمی که دیگر مفسران به آنها اشاره نکرده اند، تفسیری متمایز است و در اثبات این قول همین را بس می‌داند که اقوال خود را در کتابهای تفسیری که در دسترس داشته نیافته است. از سویی ادعایی ندارد که وی تنها شخصی است که به این نکات علمی پرداخته است؛ زیرا چه بسا آن نکته علمی قبلا توسط یک عالم متخصص در علوم دیگر ذکر شده باشد.[۱۲] ایشان اگر چه نمونه‌هایی از اعجاز علمی را متذکر می‌‌شود اما هدف وی از طرح مسائل علمی در لابه لای تفسیر، در جهت کمک به بعد هدایتی قرآن می‌‌باشد. مفسر بیان می کند که مفسران بسیاری از فنون قرآنی را قصد کرده اند اما در باب بلاغت قرآن هیچ آیه ای از آیات قرآن نیست که خالی از ظرافت های بلاغی وادبی باشد ولی مفسران هیچ کتاب تفسیری را تنها به این امر آنچنان که به دیگر فنون قرآن پرداخته اند، اختصاص نداده اند به این خاطر خود را ملزم ساخته ام تا آن نکات بلاغی که برخورد می کنم به مقدار فهم و تدبر خود در هر آیه به این امر مهم بپردازم.[۱۳] اما به نظر می‌‌رسد تطبیق عملی این نظریات با محتوای تفسیر، نکات ارزنده ای در پی خواهد داشت. از دیگر نظریات خاص مفسر این می‌‌باشد که وی بحث از تناسب سور و نحوه چینش آن‌ ها در قرآن کریم را وظیفه‌ای برای مفسر نمی‌داند. در این پژوهش سعی بر این است که در پس سایر اقوال مفسر و از لابه لای متن تفسیر، از علت یا علل این نظریه پرده برداریم. همچنین به استخراج و نقد و بررسی آرای دیگر ابن عاشور در باب اعجاز قرآن، پرداخته نیز این تفسیر را از وجهه علمی مورد مطالعه همه جانبه قرار دهیم.

۱-۱-۲٫ اهمیت موضوع و ضرورت تحقیق

استخراج آراء اهل سنت و تطبیق آن با نظریات شیعه از جمله مباحثی است که به شفاف سازی مبانی فکری کمک شایانی می‌‌کند به ویژه اگر با نقد و بررسی همراه باشد.

۱-۱-۳٫ هدف تحقیق

هدف از این تحقیق بررسی و ارزیابی نظریات محمد بن طاهر( ابن عاشور) در باب اعجاز قرآن و در صورت امکان نقد این آرا می‌باشد.

۱-۱-۴٫ پیشینه تحقیق

عمده پژوهش‌ها پیرامون این تفسیر به بررسی روش و گرایش این تفسیر و یا مباحث تطبیقی مانند مسأله امامت و ولایت و… اختصاص دارد. اما از بعد اعجاز قرآن، پژوهشی به صورت مستقل وتفصیلی انجام نپذیرفته است. در ادامه به معرفی عناوین بخشی از این آثار که به دیدگاه‌های کلی ابن عاشور پرداخته‌اند، اشاره می‌شود:
کتاب‌ها:
مقاصد شریعت از نگاه ابن عاشور، اسماعیل حسنی، ترجمه مهدی مهریزی( قم: صحیفه خرد) و (تهران: موسسه جهانی اندیشه اسلامی، ۱۳۸۳٫)
اعجاز القرآن، نوشته عبد القهار العانی، (اربد : عالم الکتب الحدیث، ۲۰۱۰م)
نویسنده در صفحاتی از این کتاب، با بهره گرفتن از مقدمه خود ابن عاشور در تفسیر التحریر و التنویر، به نقل هدف ابن عاشور از نگارش تفسیر و آوردن مباحث اعجاز، نیز وجوه اعجاز از منظر ابن عاشور اشاره کوتاهی داشته و نقدی نیز بر ابن عاشور وارد می‌سازد مبنی بر اینکه چرا ایشان قول صرفه را منسوب به ابی الحسن اشعری کرده است.
مقالات:
۱-بحوث تمهیدیه مقدمه إلی دار الحدیث الحسنیه، مدخل لدراسه منهج الطاهر بن عاشور فی تفسیر التحریر والتنویر، نوشته حمید عنبوری، مجله دار الحدیث الحسنیه، سال ۱۴۱۷، شماره ۱۳٫
۲- تفسیر ومفسران، ابن عاشور و تفسیر التحریر والتنویر، نوشته نصرت خاور نجفی، مجله پژوهش های قرآنی، تابستان وپاییز ۱۳۸۵، شماره ۴۶ و۴۷٫
۳- تفسیر التحریر والتنویر، نوشته ابوالفضل شکوری، مجله بینات، پاییز ۱۳۷۳، شماره ۳٫
۴- روش ابن عاشور در التحریر والتنویر، نوشته علی شفیعی، مجله پژوهش و حوزه، پاییز و زمستان ۱۳۹۳، شماره ۱۹و۲۰٫
۵-تفسیر نو (گرایش مقاصدی در تفسیر ابن عاشور) نوشته سامر رشوانی، مجله خردنامه همشهری، دی ماه ۱۳۸۶، شماره ۲۲٫
پایان نامه ها: