۳-۱- روش پژوهش

با توجّه به موضوع پژوهش و چارچوب نظری مورد استفاده، از روش­های پدیدارشنانه برای پژوهش حاضر استفاده نموده­ایم. اصولاً پدیدارشناسی سه جریان اصلی دارد که مرحله مقدماتی آن را به برنتانو (۱۸۳۷- ۱۸۴۸) نسبت می­ دهند و مرحله آلمانی را مربوط به کوشش­های هوسرل (۱۸۵۹-۱۹۳۸) و هایدگر (۱۸۸۹- ۱۹۳۸) می­دانند و مرحله فرانسوی تحت تأثیر نظریات مرلو – پونتی (۱۹۰۸-۱۹۶۱) و سارتر (۱۹۰۵- ۱۹۸۰) و دیگران می­باشد. در هر حال همه آنها هدفی مشابه دارند و روش­های تجزیه و تحلیل آنها با هم، هم پوشانی دارد. هدف اصلی یک روش تحقیق پدیدارشناختی، بسته به پیروی محقّق از مکاتب فوق، از خلق یک توصیف جامعاز یک پدیده تجربه شده روزمره برای دست­یابی به درک ساختار ذاتی آن تا ارائه نحوه تفسیر و درک آن پدیده متغیر است. بعضی پژوهش­گران به دنباله­روی از هوسرل و پیروان او طرفدار پدیدارشناسی توصیفی­اند. بعضی دیگر از محقّقان عقاید هایدگر و همکاران او را که بر این باورند که پدیدارشناسی تفسیری است، انتخاب می­ کنند. هیچ­کدام از رویکردها غلط نیست، این روش­ها صرفاً معبری برای مطالعه تجربه زنده به روش­های متفاوت هستند (مایان، ۲۰۰۱) در پژوهش کنونی نیز برای دست­یابی به آگاهی دختران از هویّت خود از روش پدیدارشناختی و تکنیک مصاحبه استفاده خواهیم نمود.
روش­شناسی منطقی کاربردی است که نقش اصلی آن گزینش فنون خاص مشاهده، ارزیابی داده ­های به دست آمده و در نهایت مرتبط ساختن این داده ­ها با قضایای نظری است.به­این­ترتیب فنون مورد استفاده که کاربردی عملی است را نمی­توان از برّرسی منطق کاربردی آن جدا کرد.پس هر بخش روش­شناسی باید به فنون تحقیقی هم ارجاع کند (ژ.پلتو، ۱۳۷۵ :۱۷) محقّق روش کیفی با بهره گرفتن از ابزارهای علمی به تبیین پدیده ­ها می ­پردازد ( محمدی، ۱۳۹۰: ۲۳). به عبارتی نقش یک محقّق آن است که تعابیر عامیانه مردم را بفهمد و از آن­ها تعابیر عالمانه ارائه دهد و در نهایت به تبیین موضوع بپردازد (ماسون، ۱۴۰:۱۹۹۷).
از‏آن‏جا که، هویّت فرهنگی، مجموعه ­ای از مؤلفه­ های فرهنگی است که به یک فرد یا به یک گروه، «شخصیّت» می­ دهند و به عبارت دیگر او را از سایر افراد یا گروه­ها متمایز می­ کنند تا از این راه وی بتواند وارد روابط میان کنشی با خود و دیگران شود و به عبارتی بتواند مسؤولیّت و توانایی «موجودیّت» فیزیکی و ذهنی خود را بر عهده بگیرد و اساسا هویّت موضوعی است که شامل معنا، تعریف و باز‌تعریف است، بنابراین برای سنجش و شناخت ابعاد آنها، تحقیق کیفی کارایی بیشتری دارد. زیرا تحقیق کیفی گستره‌ای است که در آن بر کاربرد روش‌های متعدد ت أکید می‌شود و توأم با نگرش تفسیری و طبیعت‌گرایانه[۱۲] به موضوع تحت برّرسی است.
این بدان معنا است که محقّقان کیفی موضوعات را در زمینه‌های طبیعی خودشان، مطالعه می‏کنند و می‌کوشند تا پدیده‌ها را در قالب معانی‌ای که مردم به آنها می‌دهند فهم و تفسیر کنند. گذشته از این، تحقیق کیفی مستلزم استفاده توأم با برنامه و گردآوری داده‌ها از طرق مختلف از جمله روش‌های تجربی، مطالعه موردی، تجربه شخصی، درون‌نگری[۱۳]، داستان زندگی، مصاحبه و مشاهده است تا در لحظات عادی و حساس، معانی مندرج در زندگی افراد را توصیف کنند. از‏این‏رو در تحقیق کیفی، محقّق برای احاطه بیشتر به موضوع مورد برّرسی، طیف گسترده‌ای از روش‌ها را به کار می‌گیرد. شیوه گزینش ابزارها، روش‌ها و فنون در تحقیق کیفی، عمل‏گرایانه[۱۴]، راهبردی و خوداندیشانه[۱۵] است (دنزین به نقل از رفعت­جاه، ۱۳۸۳: ۱۱۲).
با این مقدمه، خطوط کلی روش پژوهشی در این تحقیق تا حدودی مشخص شد. این پژوهش در قالب روش کیفی به بررسی هویّت دختران در خوابگاه می ­پردازد، در این بخش به شرح جزییات روش می­پردازیم.

۳-۲- ویژگی­های میدان و افراد مورد مطالعه

از آن­جا که مفاهیم در پژوهش کیفی نقش محوری دارند و معمولاً یکی از اهداف چنین پژوهش­هایی تحلیل نظری موضوع است، لذا نمونه گیری در پژوهش کیفی مفهومی یا نظری است (استروس و کوربین، ۱۷۷،۱۹۹۰) و معمولاً تا آن­جا پیش می­رود که محقّق احساس کند به اشباع نظری رسیده است.یعنی گردآوری داده ­ها تا موقعی ادامه می­یابد که افزایش اطلاعات، نتواند مفاهیم، مقوله­ها، خرده مقوله­ها و تنوّع­های جدید به دست دهد.تا جایی که محقّق و خوانندگان پژوهش وی اطمینان یابند که چیزی از قلم نیفتاده است (همان: ۷۲). به این ترتیب قبل از شروع پژوهش تعداد افراد مورد پژوهش به طور واضح مشخص نیست. اما با توجّه به اشباع نظری پژوهش، تعداد نمونه مشخص خواهد شد و افراد مورد مطالعه از میان دختران ساکن در خوابگاه­های خودگران و خصوصی(پانسیون)سطح شهر تهران انتخاب شدند.

۳-۳- روش انتخاب افراد مورد پژوهش

گفته می­ شود که روش کیفی خوداندیشانه است (دنزین، ۴۸،۱۹۹۴)و در آن محدودیتی برای استفاده از انواع دادها و فنون و شیوه ­های تحلیل وجود ندارد. از این رو محقّق می ­تواند تعمداً به سراغ فردی برود که درباره موضوع پژوهش و مقولات مورد نظر او صاحب نظر است و توان پاسخ­گویی دقیق به پرسش­های او را دارد یا از موضوع اطلاع دارد.در این میان اگرچه معمولاً افراد به طور هدف­مند و به شیوه منظم انتخاب می­شوند اما چه بسا محقّق به طور اتفاقی با افرادی مواجه و آشنا می­ شود که می­توانند درباره موضوع مورد مطالعه او نظر بدهند. استفاده از این شیوه خوداندیشانه[۱۶]در پژوهش­های کیفی مجاز است. زیرا نمونه گیری کیفی، مفهومی و نظری است و انتخاب افراد باید بر اساس پرسش­های پژوهش، موضع نظری پژوهش­گر و چارچوب تحلیلی او و از همه مهمتر عوامل مورد مطالعه او، صورت گیرد (ماسون، ۹۴،۱۹۹۷).
از این رو در تحقیق کیفی شیوه نمونه گیری را نمی توان از پیش تعیین کرد بلکه در جریان کار است که طراحی می­ شود. زیرا از قبل نمی­دانیم چه مفاهیم و عواملی را باید در نمونه گیری لحاظ کنیم. امّا بهتر است محقّق راهبردی را اتخاذ کند که در هر مرحله برای تغییر آن دلایل نظری و عملی قوّی داشته باشد (محمدی، ۱۳۹۰ :۷۶).
به منظور پاسخگویی به پرسشهای تحقیق با توجه به ویژگی ها و شرایط متفاوت خوابگاه های دولتی و خصوصی و نقش تعیین کننده پایبندی دینی بر روی هویت فرهنگی سعی کردیم مصاحبه ها تیپهای متفاوتی از دختران ساکن در خوابگاه رادربرداشته باشد. در تیپولوژی اولیه با درنظر گرفتن دو معیار دولتی یا خصوصی بودن خوابگاه و مذهبی بودن یا مذهبی نبودن افراد ۴ تیپ را مشخص کردیم. سپس بر اساس معیار به اشباع رسیدن داده ها و کفایت تعداد مصاحبه ها در هر تیپ در نهایت با ۱۵ نفر از ساکنان خوابگاه دولتی و ۱۸ نفر از ساکنان خوابگاه خصوصی مصاحبه کرده و پرسشنامه هایی را نیز برای تکمیل و یا وارسی داده های مصاحبه در اختیارشان قرار دادیم . تعداد افراد هر تیپ در جدول زیر نمایان است:

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.