طبق مواردی مانند عواملزمینی و اقلیمی شرایط ویژهای از نظر اکولوژیکی به وجود می آید که میتوان بیابان را به عنوان اکوسیستم جداگانه از سایر اکوسیستمها در نظر گرفت، مهمترین این شرایط عبارتند از:
محدودبودن یا فصلیبودن پوششگیاهی
استقرار پوششگیاهی به صورت پراکنده، خیلیپراکنده و یا اراضی بدونپوششگیاهی
استقرارپوششگیاهی خاص با توجه به شرایط آب و هوایی (کمبود آب ) از یک طرف و وجود املاح و نمک ]۸[.
۱-۳- بیابانزدایی یا مقابله با بیابانزایی[۷]
بیابانزدایی فعالیتهایی را شامل می شود که بخشی از توسعه جامع سرزمین در مناطقخشک، نیمهخشک و خشکنیمهمرطوب را در راستای توسعه پایدار در برگرفته و هدف آن عبارت است از:
جلوگیری و یا کاهش تخریبسرزمین
احیاء زمینهای بیابانی شده
احیاء زمینهای تخریبشده
۱-۴-مدلهای موجود جهت تهیه نقشه بیابانزایی
جهت ارزیابی بیابانزایی تحقیقات مختلفی در داخل و خارج کشور صورت گرفتهاست. مهمترین مدلهای رایج مدل جهانی فائویونپ (۱۹۸۴)، لادا ، گلاسود (۱۹۹۰)، تاکسونومی، آسود (۱۹۹۷)، آی سی دی (۱۹۹۸) و مدالوس (۱۹۹۹)،.میباشد. برای بهره گیری از این مدلها در مناطق دیگر باید شاخص ها و معیارهای آنها مورد بررسی و ارزیابی دوباره قرارگرفته و با توجه به شرایط منطقه مورد بررسی، تعدیل و اصلاح شوند. به همین منظور طرح جامع کمیسازی معیارها و شاخص های تأثیرگذار بر روند بیابان زایی در زیست بومهای طبیعی کشور توسط دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران در سطح ملی تدوین شد.
۱-۴-۱-مدل IMDPA
این مدل از جدیدترین مدلهای ارزیابی بیابانزایی است که توسط سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور در پروژهای با عنوان تدوین شرح خدمات و متدولوژی تعیین معیارها و شاخص های بیابانزایی با کمک گروهی از اساتید و محققان کشور در سال ۱۳۸۴ ارائه شده است ]۲۷[. با توجه به تجربیات و نظرات کارشناسی نه معیار: آب، پوششگیاهی، خاک، کشاورزی، اقلیم، ژئومورفولوژی، زمین شناسی، اقتصادی-اجتماعی و توسعه تکنولوژی به عنوان معیارهای بیابانزایی شناخته شده اند که به جهت کمی نمودن آنها از شاخص های مربوط به هر معیار کمک گرفته می شود ]۲۱[.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
پس میتوان اظهار داشت که شناخت معیارها و شاخص های بیابانزایی و امتیازدهی آنها و تعیین مهمترین عوامل مؤثر جهت جلوگیری از گسترش فاکتورهای مؤثر بر بیابانزایی و تفکیک عرصه های آسیبپذیر در برابر عوامل تخریب ضروری است پس لازم است معیارها و شاخص های مؤثر در پدیده بیابانزایی را شناسایی و مورد ارزیابی قرار داد تا بتوان طرحهای بیابانزایی را با موفقیت اجرا و از ایجاد این پدیده جلوگیری کرد ]۱۸[.
MEDALUS1-4-2- مدل
مدل مدالوس توسط کمیسون بین المللی اروپا ارائه شده است. کمیسون اروپا در سال ۱۹۸۷با هدف مطالعات بیابانزایی و تخریب اراضی تأسیس شد و پروژه های مختلفی در این رابطه به انجام رسید. از مهمترین این پروژه ها مدل مدالوس بود که به مدت ۹ سال و طی ۳ مرحله از سال ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۹ به طول انجامید و در نهایت در سال ۱۹۹۹ به نام روش ESAS برای تهیه نقشه بیابانزایی ارائه گردید. مدل مدالوس دارای چهار معیار کلیدی شامل:کیفیت خاک، کیفیت اقلیم، کیفیت مدیریت و کیفیت پوششگیاهی است.
پس از نهایی شدن متن کنواکسیون بین المللی مقابله با بیابانزایی در ژوئن ۱۹۹۴ و به عضویت درآمدن ایران در این کنواکسیون طرح ملی تعیین شاخص ها و معیارهای بیابانزایی توسط دفتر تثبیت شن و بیابانزایی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری درسال ۱۳۸۳ نهایی شد. بر اساس این طرح ۹ معیار و ۳۶ شاخص بیابانزایی در ایران همراه با متدولوژی ارزیابی کمی وکیفی آنها در قالب مدل ایرانی ارائه گردید ]۴۱[.
۱-۵- ضرورت و اهمیت موضوع تحقیق:
۱-۵-۱- ضرورت تحقیق:
پس از بروز هر فاجعهای خسارات فراوان و گاه جبرانناپذیری بر جامعه وارد می شود که بخشی از این خسارات به دلیل عدم آگاهی از وقوع پدیدههای ویرانگر و بخشی نیز مربوط به عدم آگاهی جهت مواجهه شدن با شرایط نامناسب است. جهت کنترل بیابانزایی نیز همانند سایر بلایای طبیعی نیازمند تدوین برنامهای جامع است که لازمه تدوین برنامه، شناسایی دقیق ریسک و آسیبپذیری نقاط و جمعیت وابسته و سپس تهیه برنامه جهت مواجهه با شرایط میباشد. در این تحقیق شدت بیابانزایی با بهره گرفتن از دو مدل مدالوس و ایرانی بررسی شدهاست. برای شناخت وضعیت و شدت پدیده بیابانزایی و تفکیک عرصه های آسیبپذیر در برابر عوامل تخریب باید معیارها و شاخص های مؤثر در بیابانزایی را شناسایی و مورد ارزیابی قرار داد تا بتوان طرحهای بیابانزدایی را با موفقیت اجرا و از طریق استفاده مطلوب اراضی و در نظر گرفتن معیارها و شاخص های مؤثر در بیابانزایی از ایجاد این پدیده جلوگیرینمود.
هدف اصلی از ارائه دو مدل مذکور شناخت و معرفی معیارها و شاخص های تأثیرگذار بر روند بیابانزایی در زیست بومهای کشور و ارائه متدولوژی ارزیابی کمی و کیفی آنها متناسب با شرایط ایران میباشد به صورتی که بتوان یک تصویر واضح و مشخص از وضعیت موجود بیابانزایی در سطح کشور را با اجرای این روش ارائه نمود ]۱۵[. هدف از انجام این تحقیق شناخت و معرفی معیارها و شاخص های مؤثر بر شدت بیابانزایی دشت مهران و تهیه نقشه شدت بیابانزایی این دشت است. توسعه روزافزون بیابان و بیابانی شدن منطقه مهران از یک طرف و واقع شدن چندین منطقه مسکونی در داخل حوزه از طرف دیگر، ارزیابی وضعیت بیابانی شدن دشت را ضروری می کند.
۱-۵-۲- اهداف تحقیق
هدف از این تحقیق تعیین سهم هر یک از فاکتورهای ۲ مدل در وقوع بیابانزایی و ارائه مناسبترین مدل مطابق با شرایط موجود در منطقه و در مرحله آخر تهیه نقشه حساسیت منطقه به بیابانزایی است. مدلهای مختلف و متفاوتی برای ارزیابی بیابان وجود دارند که در تحقیقات مختلف مورد ارزیابی قرار گرفتهاند، در این تحقیق نیز قابلیت کارایی مدلهای IMDPA و MEDALUS در دشت مهران مورد ارزیابی قرارگرفته و روش مناسب معرفی خواهد شد.
اهداف دیگر این مطالعه شامل:
۱٫ بررسی سهم فاکتورهای مختلف بر روند بیابانیشدن منطقه
۲٫ مقایسه دو روشMEDALUS وIMDPA جهت برآورد صحیحتر از بیابانزایی منطقه
۳٫ تهیه نقشه حساسیت منطقه نسبت به بیابانزایی
۴٫ استفاده از فن آوری های GIS و RS در تهیه لایه های مختلف در این مطالعه
۵-۳ – فرضیه ها یا سؤالهای تحقیق:
فرض ما براین است که:
برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.
با مدلهای ذکر شده میتوان حساسیتپذیری منطقه به بیابانزایی را ارزیابی کرد.
می توان فنآوریهای سنجش از دور و سامانههای اطلاعات جغرافیایی را در تهیه لایه ها و مدلها استفاده کرد.
۵ – ۴- سوالهای تحقیق:
وضعیت حساسیتپذیری منطقه از نظر بیابانزایی چگونه است؟
فنآوریهای سنجش از دور و سامانههای اطلاعات جغرافیایی تا چه مقدار در تهیه نقشهها و مدل استفاده میشوند؟
کدام معیار بیشترین تاثیر را در بیابان زایی دارد؟
نتایج کدام مدل با واقعیت موجود منطقه مطابقت بیشتری دارد؟
۵ – ۵ -کاربرد نتایج تحقیق:
امروزه بیابانیشدن اراضی پدیدهای است که بسیاری از مناطق مختلف جهان را تهدید می کند، بر همین اساس انجام مطالعاتی در زمینه مشخصکردن نرخ تخریباراضی و وضعیت تخریب و همچنین با ارزیابی معیارها و شاخص های مختلف و مطالعات همه جانبه در زمینه بیابانزایی، می تواند سبب ارائه راهکارهای مدیریتی مناسب شده و از گسترش بیابانزایی جلوگیری نمود. نتایج این تحقیق می تواند به عنوان یک منبع برای انجام اقدامات مدیریتی به منظور کاهش میزان فرسایش وتولید رسوب و استفاده بهینه از آبهای موجود در منطقه از طریق کشت گونه های سازگار با شرایط محیطی منطقه و نیز قرقکردن منطقه است. به کارشناسان منابعطبیعی کمک می کند تا روشهای احیایی مناسبی با شرایط اقلیمی منطقه وهمچنین روشهای مناسب مبارزه با فرسایش آبی وبادی را اجرا نمایند. می تواند برای ساکنین منطقه هشداری باشد که از چرای زودرس مراتع پرهیز کرده و دام را با توجه به ظرفیت مرتع وارد منطقه کنند. با مشخص کردن سهم هر یک از فاکتورها در مدلهای مطرح شده و مشخص نمودن نحوه اثر آنها بر پدیده بیابانزایی راهکارهایی مناسب جهت بیابانزایی در منطقه که سازگار با شرایط منطقه باشد را میتوان ارائه داد.
سازمانهای بهرهبردار احتمالی:
اداره منابعطبیعی و آبخیزداری
مرکز تحقیقات کشاورزی و منابعطبیعی
مراکز دانشگاهی
مراکز مطالعاتاجرایی
مدیریت بحران استانداری
فصل دوم
سابقه تحقیق
سابقه تحقیق در ایران و جهان
۲-۱- مقدمه
آثار پدیده بیابانزایی را در هر منطقه میتوان به واسطه پیدایش تعدادی از فرایندهای تخریبی در اکوسیستم مشاهدهکرد و جهت ارزیابی و توصیف، آنها را به کمک روشهای متعددی به صورت کیفی و کمی ارزشیابی کرد. در این زمینه باید گفت که ارزیابی شدت بیابانزایی در مناطق مختلف با بهره گرفتن از مدل بیابانزایی از جمله این روشها است که دارای اهمیت بسیار زیادی است. تا به حال مطالعات گستردهای در این رابطه در نقاط مختلف دنیا و نیز ایران انجام شده که برخی از آنها به شرح زیر است.
۲-۲- سابقه تحقیق در جهان
در سال ۱۹۷۶ اولین تحقیق غیر رسمی که به صورت منطقهای در امر تهیه نقشه بیابانزایی انجام شد، توسط محققین دانشگاه هامبورگ و در کشور سودان صورتپذیرفت. این تحقیق در منطقهای تحت عنوان دارفور و به مدت چهار سال در سودان انجام پذیرفت. نتایج این کار شامل دو نقشه کاربری اراضی و بیابانزایی بود که در ارتباط با هم بودند (ابراهیم[۸]، ۱۹۸۰) ]۸[. در بررسی نقشه بیابانزایی فوق، سه دستهاطلاعات با هم تلفیق و همپوشانی شدند تا نقشه مذکور بدست آید که این اطلاعات به قرار زیر میباشند:
فعالیتهای مرفودینامیکی (فرسایش بادی، فعالیت مجدد تلماسهها، فرسایش رودخانهای و…) که بیانگرفرایندهای فرسایش بیابانزایی بودند.
