ثبت هواپیماهای متعلق به متصدیان حمل و نقل چند ملیتی

در بعضی مواقع هواپیمایی در شرکت­های چند ملیتی مورد بهره ­برداری قرار گیرد. موضوع تابعیت و ثبت هواپیما در صورت بهره ­برداری مشترک از هواپیما ممکن است منجر به مشکلاتی سیاسی و حقوقی گردد. این مسئله در سال ۱۹۶۱ ‌در مورد ایرافریک بدین صورت مطرح شد که آیا این چنین بهره ­برداری مشترک از هواپیما با مواد ۱۷ الی ۲۱ و مواد ۷۷ الی ۷۹ کنوانسیون شیکاگو، که به سازمان­ های بهره ­برداری مشترک مربوط­اند، مطابقت دارد یا نه؟ به عبارت دیگر، آیا ماده ۱۸ کنوانسیون شیکاگو که ثبت هواپیما در بیش از یک کشور را ممنوع نموده است با ماده ۷۷ کنوانسیون مغایر است؟ مطابق ماده ۷۷ کنوانسیون هیچ یک از مواد این کنوانسیون دو یا چند کشور متعاهد را از تشکیل سازمان­ های مشترک بهره ­برداری حمل و نقل هوایی یا نمایندگی‌های بهره ­برداری بین ­المللی و یا از اتحاد سرویس­های هوایی خود در خطوط و یا مناطق معینی ممنوع نخواهد داشت، لیکن چنین سازمان­ها یا ‌نمایندگی‌ها و چنین سرویس­های متحد شده­ای مشمول کلیه مقررات این کنوانسیون منجمله ثبت این گونه موافقت­نامه­ ها در شوری خواهند بود. ادامه این ماده می­گوید: شورای ایکائو تعیین خواهد نمودکه به چه ترتیب مقررات این کنوانسیون مربوط به تابعیت هواپیماها مشمول هواپیمایی که از طرف نمایندگی های بهره ­برداری بین ­المللی به کار انداخته ‌شده‌اند خواهد بود. به عبارت دیگر شرکت­های بهره ­برداری مشترک باید از ایکائو ‌در مورد طریقه ثبت، استعلام نمایند. کمیته حقوقی ایکائو موضوع را در خصوص ایرافریک بررسی کرد و چنین پاسخ داد که در خصوص ثبت این نوع هواپیماها، شرایط زیر مد نظر قرار گیرند:

الف) کشورهایی که شرکت بهره ­برداری مشترک تابعیت آن­ها را دارد ثبت مشترک ایجاد نمایند (محلی را در یکی از کشورها تعیین نمایند که ثبت مشترک در آنجا صورت گیرد).

ب) ثبت مشترک به تعداد کشورهایی که شرکت ‌می‌کنند بخش‌های متعدد داشته باشد.

ج) هواپیما باید همیشه در یکی از کشورها ثبت گردد.

د) به جای نشان ملی، هواپیمای ثبت شده باید از نشان مشترک استفاده کند.

هـ) کشوری که به عنوان کشور ثبت کننده هواپیما معین گردیده، باید همه مراحل ثبت را که در کنوانسیون شیکاگو لازم شمرده شده است طی نماید.

و) کشورهایی که بدین نحو در ثبت هواپیما دخالت دارند، به طور تضامنی مسئول­اند.^[۲۱۳]

۲- ثبت و تابعیت هواپیما در قوانین هواپیمایی کشوری

۲-۱- تعریف هواپیما در قوانین هواپیمایی کشوری

قانون هواپیمایی کشوری جمهوری اسلامی ایران تعریف ساده­ای از هواپیما ارائه ‌کرده‌است. مطابق آن منظور از هواپیما وسیله نقلیه­ای است که بتواند در نتیجه عکس­العمل هوا خود را در فضا نگه دارد.^[۲۱۴] ضمناً قانون هواپیمایی کشوری ایران مربوط به هواپیماهای کشوری است و شامل هواپیماهای نظامی نمی ­باشد.^[۲۱۵]

در حقوق کامن لا، اگر چه تلاش­هایی برای تعریف هواپیما صورت گرفته است ولی تعریف قابل قبولی در این سیستم برای هواپیما وجود ندارد. در این سیستم به کرات تلاش شده است هواپیما را با توجه به طبیعت آن، مانند سایر وسایل نقلیه مثل اتومبیل و کشتی تعریف نمایند.^[۲۱۶]ولی باید توجه کرد که علی‌رغم شباهت این وسایل نقلیه، هواپیما، با توجه به خصوصیات خاص آن، وسیله منحصر به فردی بوده و نمی­تواند در همان طبقه ­بندی با دیگر وسایل نقلیه قرار گیرد.^[۲۱۷]

مقررات هوانوردی ۱۹۴۹ و ۱۹۵۴ انگلستان، هواپیما را بدین صورت تعریف ‌کرده‌است، هواپیما عبارت است از: هر گونه بالون، بادبادک^[۲۱۸]، هواپیمای بی­موتور، کشتی هوایی^[۲۱۹] و وسیله پرنده.^[۲۲۰]

‌بنابرین‏ مقررات هوانوردی انگلستان هم به بر شمردن وسائلی که هواپیما نامیده می­شوند اکتفا ‌کرده‌است و تعریف کلی از هواپیما ارائه نداده است. البته قانون فوق در ادامه برشمردن موارد مطرح به توضیح هر کدام از واژه­ های مذبور پرداخته است. قوانین بعدی انگلیس نیز همچون مقررات ۱۹۷۶ هوانوردی انگلستان ضمن بر شمردن موارد مذکور، چند مورد ‌به این فهرست افزوده است که عبارتند از: هواپیمای قابل پرواز در سطح زمین با وجود برف و یخ^[۲۲۱]، هواپیمای دریایی^[۲۲۲]، هواپیمای آبی خاکی^[۲۲۳]، هواپیمای بی­موتور خود پرواز جایروپلن^[۲۲۴] و هلیکوپتر.

علی‌رغم عدم وجود تعریف مشخص در قوانین انگلستان و با توجه به مشخص شدن مصداقهای هواپیما، هیچ مشکلی در شناسایی هواپیما و اعمال مقررات هوایی بر آن در انگلستان وجود ندارد.در بعضی از موارد در دادگاه های انگلستان، قوانین و مقررات مربوط به کشتی در خصوص هواپیما هم قابل اجرا دانسته شده است. علت این امر در بعضی از موارد صراحت قانون دریایی انگلیس است که در مواردی هواپیما را هم نام برده و قوانین مذبور را در خصوص هواپیما هم قابل اعمال دانسته است. از جمله آن­ها ‌می‌توان به عملیات نجات هواپیما و انهدام هواپیما در دریا و بنادر اشاره کرد.^[۲۲۵] در بعضی از موارد هم علی‌رغم عدم ذکر کلمه هواپیما در قوانین دریایی، در بعضی از قضایا، قوانین دریایی ‌در مورد هواپیما قابل استناد دانسته شده است.^[۲۲۶]با توجه به اینکه در توضیح مصداق هواپیما، انواع وسایل پروازی برشمرده نشده­اند، لذا مقررات مربوط به هواپیما ‌در مورد همه این وسایل پرنده قابل اجرا هستند. البته باید این مطلب را هم افزود که در انگلستان مقررات خاصی هم وضع ‌شده‌اند که مخصوص نوع خاصی از هواپیما هستند و ‌در مورد انواع وسایل پروازی به کار نمی­روند.^[۲۲۷] قوانین انگلستان هم همچون کنوانسیون­های بین ­المللی و مقررات بسیاری از کشورها، هواپیماها را از نظر نوع استفاده طبقه ­بندی ‌کرده‌است. مطابق آن، تعدادی از انواع مختلف هواپیماها در زمره هواپیماهای تجاری (از جمله هواپیماهایی که برای حمل و نقل، آموزش، یدک کش^[۲۲۸] و…) قرار می­ گیرند و تعدادی دیگر در ردیف هواپیماهای دولتی هستند. همچنین قوانین انگلستان هواپیماها را به منظور اعطای قابلیت پرواز و اعطای مجوز و گواهینامه تقسیم بندی می­نمایند. در این کشور مقررات مفصلی در خصوص هر کدام مقرر شده است.

۲-۲- شرائط و نحوه ثبت هواپیما در قوانین هواپیمایی کشوری