برخورد تمدنها

تقابل تمدنها سیاست غالب جهانی و آخرین مرحله تکامل درگیری های عصر نو را شکل می دهد.

زندگی با چشمان بسته، دختری با کفشهای کتانی

۶-۲ پیشینه پژوهش
۱-۶-۲ مجید حسینی‌زاد در پایان‌نامه تحولات اجتماعی و سینمای ایران (مدخلی بر جامعه‌شناسی سینمای ایران) به جامعه‌شناسی سینما می‌پردازد . و در حقیقت به بررسی ارتباط متقابل سینمای ایران با جامعه و تحولات آن. باید گفت تحولات اجتماعی ایران بالاخص پس ازمشروطیت، یعنی زمان ورود سینما به ایران و دریافت تمامی زیر و بمهای امواج اجتماعی - سیاسی، محوربندی کردن آنها و ردیابی دقیق آنها د رعرصه تبلیغات پنهان و آشکار، تعقیب دقیق تمامی سیاستهای اجرایی در دستورالعملهای حکومتی بالاخص در زمینه سینما و غیره، به قدریم تنوع، پراکنده وبعضا” پنهان است که رسیدن به آرزوی تحلیل کامل دراین زمینه اگرنه محال که مشکل می کند. بنا براین علاوه بر نام اصلی رساله، عنوان‌بندی مدخلی بر جامعه‌شناسی سینمای ایران را نیز افزودم تا برسانم این رساله دریاست به این وادی عجیب که امیدوارم روزی تمام آن پیموده شود.

۲-۶-۲ معصومه اسماعیلی در پایان نامه تأثیر تحولات اجتماعی ایران در آثار سینمایی ابراهیم حاتمی‌کیا (۱۳۶۵-۱۳۸۹) به بررسی جامعه شناختی آثار ابراهیم حاتمی‌کیا به مثابه بازتاب شرایط اجتماعی می‌پردازد. به همین دلیل, تحولات اجتماعی پس از انقلاب پس از انقلاب را به عنوان متغیر مستقل و آثار کارگردان نیز, به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شد. نحوه انتخاب فیلم‌ها مشورت با کارشناسان و نظر شخصی مولفان بوده است. رویکرد روش‌شناختی مقالات تحلیل محتوای کیفی است که بر اساس آن هفت فیلم سینمایی حاتمی‌کیا به منزله بازتاب چهار دوره تاریخ اجتماعی ایران پس از انقلاب تحلیل می‌شوند. رویکرد نظری بازنمایی به تحقیق کمک می‌کند که شاخص‌ترین و مهمترین مسائل جاری را که در زمان ساخت فیلم در خود دارند در هر یک از آثار ابراهیم حاتمی‌کیا به عنوان آیینه‌ای از مسائل روز و واقعیت اجتماعی تحلیل و بررسی قرار گیرد. مرور فیلم دیده‌بان و مهاجر در دوران جنگ بازگوکننده دفاع از تمامیت ارضی کشور در برابر دشمن و حفظ انقلاب و ارزشهای آن است. فیلم از کرخه تا راین به مقوله خروج از انزوای سیاسی و مشکلات ناشی از سلاحهای شیمیایی می‌پردازد و آژانس شیشه‌ای در دوران سازندگی با ورود به فضای شهر نشان از تمرکز حاتمی‌کیا بر مسائل اجتماعی پس از جنگ دارد. فیلم روبان قرمز دو تئوری را در واپسینهای قرن بیستم در مقابل هم قرار داد. طرح گفتگوی تمدنها در مقابل رویارویی تمدنها ساموئل هانتیگتون. فیلم ارتفاع پست در دوران اصلاحات به شکافها و فاصله‌های طبقاتی در حامعه اشاره دارد و فیلم دعوت نیز در دوران اصول‌گرایی هم رشد بالای سقط جنین دست‌مایه کار خود قرار داده و بزرگترین معضل اجتماعی را به چالش می‌کشد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد, سینمای حاتمی‌کیا تاریخ تصوری انقلاب اسلامی که جامعه‌شناسی هر دو را به زبان سینما روایت می‌کند و مناقشات فکری و فرهنگی جامعه را بازنمایی می‌کند و سیری متناسب با دگرگونی زمانه و تحولاتی که ارزشها و کنشهای آدمها را تجربه کرده و البته تنش پردامنه‌ای را که جامعه تجربه کرده را نیز می‌توان اضافه کرد.
۳-۶-۲ مصطفی اسدزاده در پایان‌نامه جامعه‌شناسی سیاسی سینمای ایران در دهه ۷۰ شمسی بر اساس نظریه سیستمی پارسونز، تحولات سیاسی – اجتماعی در دهه ۷۰ شمسی بر گفتمان سیاسی حاکم در این دهه را بررسی کرده و با نظریه «نهادهای واسطه جورجه واکو» نقش تحولات سیاسی – اجتماعی و گفتمان سیاسی حاکم بر سینما و تحولات آن را تبیین کرده است. در این تحقیق با نشریه سینمایی مورد حمایت سیاستگذار فرهنگی و سینمای کشور در دهه ۷۰ شمسی از یک سو و شناخت سینمای مورد علاقه و خواست مردم و مخاطبان سینمای ایران از سوی دیگر، تفاوت نظر و خواست دولت و مردم در این دهه بررسی شده شکاف میان دولت و ملت در حوزه سینمای ایران به عنوان شاخص رابطه دولت و ملت در جامعه در طول دهه ۷۰ شمسی تبیین شده است.
۴-۶-۲ مجتبی باحشمت در پایان نامه تحولات اجتماعی بر بازنمایی خانواده در سینمای معاصر ایران (با تأکید بر فیلمهای اصغر فرهادی و رسول صدرعاملی) به بررسی سینمای ایران و نقش زنان از منظر جامعه‌شناختی در سینمای پس از انقلاب با نگاهی جامع به آثار اصغر فرهادی و رسول صدرعاملی، رویکردهای فرعی نظیر رویکرد تاریخی – تحلیلی را در این پایان نامه مورد بررسی قرار داده است.
فصل سوم : روش شناسی
۱-۳- مقدمه
در هر پژوهشی تبیین روش پژوهش و مولفه های آن از اهمیت بالایی برخوردار است. از آنجاکه تکرارپذیری پژوهش های علمی از ارکان تغییر ناپذیر آن به شمار می رود و بر ارزش و بهای آن می افزاید، پژوهشگر بایستی مواردی را که این مهم را امکان پذیر می کند در گزارش خود ذکر نماید. روش شناختی، طراحی و تشریح روش های اجرای کار موضوع مورد مطالعه می باشد. در این مرحله در چارچوب سوال های آغازین، سطح نظری، مدل تحلیلی و فرضیه ها، روش تحقیق، تکنیک گردآوری اطلاعات و نحوه طراحی و تهیه آن و … مورد مطالعه قرار می گیرد.
۲-۳- روش اسنادی
«روش اسنادی در زمره روشها یا سنجه های غیرمزاحم (Measures Unobtrusive) و غیرواکنشی (Non-Reactive Measures) به شمار می آید به این معنی که محقق در هنگام جمع آوری اطلاعات واقعی اختلال به وجود می آوردند- مثلاً سوگیری پاسخگو- مواجه نمی شود. در حالیکه هنگام استفاده از دیگر روش ها نظیر مشاهده، مصاحبه و … مشکل اساسی جمع آوری اطلاعات است، به هنگام کاربرد روش های اسنادی، اطلاعات موجودند» (ساروخانی، ۱۳۸۱، ۲۵۴).
دیگر مزیت چنین روشهایی این است که عوامل بیرونی چون گذشت زمان و تغییر شرایط، بر پاسخی که از نمونه مورد مطالعه خواسته می شود تأثیر نمی گذارد. در رساله حاضر که با مسائل
حساسیت برانگیز تغییرات اجتماعی در طول یک دوره زمانی نسبتاً طولانی سر و کار دارد، رجوع به نظرات گذشته افراد و گروه ها ایجاب می کند که آن نظرات همانطور که در چند سال پیش بوده اند بررسی شوند، بنابراین روش اسنادی از این جنبه بسیار موثر است زیرا معمولاً روش های دیگر چون مصاحبه و پرسشنامه، نظرات فعلی و تغییر یافته افراد را بازتاب می کنند.
بسیاری از اوقات، اصطلاح تحقیق کتابخانه ای را به جای پژوهش اسنادی به کار می برند که به نظر، اصطلاح دقیق و درستی نیست؛ زیرا منظور از مطالعات کتابخانه ای، مطالعاتی است که موضوعات مورد مطالعه در اختیار و دسترس محقق قرار نداشته و غالباً مربوط به گذشته دور یا نزدیک می گردد و محقق از اسناد و مدارک زمان های پیشین که در کتابخانه ها موجود می باشند، استفاده می کنند. به عنوان مثال، تحقیق در زمینه طبقات اجتماعی عصر صفویه یا تحقیق درباره سهم اقشار مختلف اجتماعی در انقلاب مشروطیت ایران. در این روش منابع اصلی مورد استفاده، کتب و مدارک منثور و منظومی است که از دوره های گذشته به جای مانده و جدیداً از اسلاید، فیلم و سایر تکنولوژی های ضبط وقایع تاریخی نیز در پژوهش اسنادی استفاده می شود. اسنادی که در پژوهش اسنادی مورد استفاده قرار می گیرند عمدتاً شامل اطلاعات و نتایجی است که توسط نویسندگان و پژوهشگران قبلی در حوزه مورد بحث فراهم گردیده اند (گیدنز، ۱۳۷۸، ۷۲۶).
اما آنچه معروف است این که، پژوهش اسنادی اعم از اسنادی و تاریخی است؛ به همین جهت در این نوشتار تحقیق کتابخانه ای به عنوان یکی از اقسام تحقیق اسنادی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در بسیاری از تحقیقات، به همان اندازه که به تهیه داده های کاملاً جدید توجه می شود، به گردآوری و تحلیل اطلاعات از کارهای دیگران نیز ابراز علاقه می شود. «یکی از انواع فرعی پژوهش اسنادی عبارت است از تحلیل مجدد مجموعه ای از داده ها و نتایج تحقیقات گزارش شده توسط نویسندگان دیگر. حکومتها و سازمانهای دیگر، به طور منظم آمار رسمی درباره انبوهی از پدیده های اجتماعی منتشر می کنند؛ جمعیت، جرم و جنایت، ازدواج و طلاق، خودکشی، میزان بیکاری و … از مراحل اولیه پیدایش جامعه شناسی این آمارها به عنوان پایه های پژوهش جامعه شناسی مورد استفاده قرار گرفته اند. پژوهشگران می توانند داده های برگرفته از این گونه آمارها را مورد استفاده قرار داده و یا دوباره تحلیل کنند و آن اطلاعات را برای کمک به حل مسأله پژوهشی معین به کار برند» (همان، ۷۲۷).
۱-۲-۳- زمینه های مورد استفاده از روش اسنادی
پژوهش اسنادی همانطور که ذکر شد بر مبنای استفاده از اسناد و مدارک است و زمانی مورد کاربرد است که یا تحقیقی تاریخی در دست انجام باشد و یا آنکه تحقیق مرتبط با پدیده های موجود بوده و محقق درصدد شناسایی تحقیقات قبلی درمورد آن موضوع برآمده باشد و یا آنکه پژوهش نیاز به استفاده از اسناد و مدارک را ایجاب نماید و در اصطلاح آنکه بخواهیم در یک زمینه خاص، مأخذیابی کنیم. (ساروخانی، ۱۳۸۳، ۲۵۶).
۲-۲-۳- کاربرد روش اسناد در مأخذیابی
اصالت یک تحقیق اسنادی به منابع حائز اهمیتی است که از آنان استفاده می شود. مأخذ مورد استفاده در تحقیقات اسنادی و کتابخانه ای ۳ دسته هستند:
کتب: شامل دو دسته فرهنگ لغتها، دانشنامه ها، اطلس ها و همچنین کتب تخصصی در یک رشته علمی اند؛
مجله ها و نشریات ادواری: شامل روزنامه ها و سایر مجله های عمومی و تخصصی اند؛
اسناد: شامل نشریه هایی است که توسط سازمان های ذیصلاح مثل بانک مرکزی، مرکز آمار قضائی وزارت دادگستری و … منتشر می شوند.
استفاده از اسناد و مدارک و روش های صحیح منبع گذاری و متأخر یابی از اهمیت بسیار زیادی در جامعه شناسی برخوردار است. به این طریق که در تحقیقات، حق دیگران ضایع نشود و خواننده بداند که جمله یا پاراگراف خاص که در تحقیق نقل شده از کجا اخذ شده است. همچنین اعتبار یک تحقیق تاریخی به نوع مدارک و اسنادی است که محقق از آنها بهره گرفته است. بنابراین مأخذیابی نه تنها منبع یابی را در مسأله سنجش به عهده دارد، بلکه به نوعی ارتباط اخلاق با علم را هم مبین است (همان، ۲۶۰- ۲۷۴).
۳-۳- تحلیل محتوا
تحلیل محتوا به عنوان یک روش عبارت است از «شناخت و برجسته ساختن (Crystallization) محورها و یا خطوط اصلی یک متن مکتوب، یک یا مجموعه ای از سخنرانی ها، سلسله ای از تصاویر، نوارها، وصیت نامه ها، نامه های خصوصی، سوال های باز یک پرسشنامه و …» (ساروخانی، ۱۳۸۱، ۲۸۱).
در این تحقیق از تحلیل محتوای کیفی در تحلیل موضوعات و مضمون های فیلم ها و داوری درباره جایگیری آنها در هر کدام از مقولات کارکردی استفاده شده است.
کرلنگر بر این باور است که تحلیل محتوا دارای ویژگی های زیر می باشد:
الف) تحلیل محتوا روشی نظام مند است؛ به این معنا محتوایی که قرار است مورد ارزیابی قرار گیرد، باید براساس قواعد روشن و ثابتی برگزیده شود.
ب) تحلیل محتوا روشی عینی است؛ بنابراین ساخته های ذهنی پژوهشگر نباید در آن دخالت داشته باشد.
ج) از آنجایی که تحلیل محتوا کمی است، هدف اصلی تحلیل محتوا بازنمایی دقیق مجموعه ای از پیام می باشد (راجردی و دیگران، ۱۳۸۴، ۲۱۷-۲۱۸).
۱-۳-۳ مراحل تحلیل محتوا
تحلیل محتوا نوعی بررسی اسناد و مدارک می باشد که ممکن است شخص پژوهشگر یا افراد دیگر به جمع آوری آن پرداخته باشند. ولی تحلیل و وارسی آن توسط شخص محقق انجام می گیرد که کلمات، عبارات، اسامی، بندها، تصاویر، موضوع ها یا هر جلوه ویژه ای که مورد نظر پژوهشگر است در برگه ثبت می گردد. باوجود تنوع اسناد و مدارک، از روش علمی برای تحلیل آن استفاده می شود. فرایند کلی عملیات تحلیل محتوا عبارت است از:
موضوع مورد مطالعه از قبل تعیین می گردد که می تواند لغات، جملات، عناوین اصلی مقالات و موارد مشابه آن باشد. به عنوان نمونه، پژوهش برای به دست آوردن بار ارزشی به کار رفته در یک مقاله انجام می گیرد.
بیان یک چارچوب که تئوری تحقیق بر آن مبتنی است. باتوجه به تئوری موجود، فرضیه ها به متغیرهای مرتبط با مفاهیم مشخص می گردد و با بهره گرفتن از روش مناسب برای متغیرهای مورد نظر و با اهدافی که بر آن مترتب می باشد، به تحلیل داده ها پرداخته می شود.
در نظر گرفتن وسیله ای برای اندازه گیری متغیرها. به عنوان مثال، تهیه فهرستی از واژگان کلیدی به قصد شمارش آن و به دست آوردن معانی که در آن واژگان قصد گردیده است.
تهیه و تنظیم ابزار جمع آوری اطلاعات باتوجه به موضوعی که قرار است پژوهش در آن انجام گیرد.
جمع آوری اطلاعات مربوط به طرح تحقیق. با در نظر گرفتن زمان مشخص و مکانی که قرار است عملیات در آن انجام گیرد. در ضمن لازم است به جمع آوری متن ها یا واژه هایی پرداخته شود که به طور عموم در مسأله مورد پژوهش کاربرد داشته باشد. پس از انجام مراحل فوق داده های جمع آوری شده به دسته های مختلف طبقه بندی می گردند.
پژوهشگر پس از جمع آوری اطلاعات، به تجزیه و تحلیل آن دسته از داده هایی می پردازد که با فرضیه تحقیق مرتبط می باشد تا بتواند نتایج موردنظر را به دست آورد (طالقانی، ۱۳۸۱، ۹۶).
۲-۳-۳ مقوله های تحلیل محتوا
در تحلیل محتوا می توان از مقوله های مختلفی سود جست. بنابراین تحلیل محتوا منحصر به مقوله خاص نمی باشد بلکه باتوجه به متن محور پژوهش، سلایق و توانایی محقق می توان از مقوله های مختلف استفاده نمود. در اینجا به عنوان نمونه به برخی از این مقوله ها اشاره می شود.
الف) مقوله از حیث ساختی: در اینگونه مقوله ها نظر پژوهشگر به شدت به بیانات یا عقایدی که در متن ابراز شده معطوف می باشد. مثلاً در تحلیل متن می توان به بررسی عواطف و میزان شدت خشم، بدبینی یا خوش بینی، که در رابطه با موضوع خاصی ابراز می شود، پرداخت تا به گرایش ها و شدت و ضعف آن پی برد.
ب) سبک شناسی متن: معمولاً اظهارنظرها با علائم و کلمات گوناگون صورت می گیرد. از این رو، می توان گفت: هر فرد سبک خاصی در کاربرد و نحوه استفاده از کلمات دارد بنابراین می توان از این طریق به قالب بندی سبکها پرداخت. مثلاً افراد در گفتارشان از کلمه من، ما، بنده، اینجانب، در نوشتار از کلمات مردم، اکثریت قریب به اتفاق مردم و واژگانی از این قبیل استفاده می کنند که بیانگر معنای خاصی است. می توان از طریق سبک شناسی به لایه های زیرین مقصود گوینده دست یافت.
ج) موضوع بندی مقوله ها: براساس معیاری خاص باتوجه به اهداف مترتب بر آن صورت می گیرد. مثلاً یک متن مذهبی را در مقوله های کلامی، فقهی، فلسفی و غیره می توان دسته بندی کرد یا یک سخنرانی سیاسی را می توان به سیاست داخلی، خارجی و اینگونه موارد دسته بندی نمود.
د) مقوله بندی ارزشی: در این نوع مقوله ها، هدف معطوف به قضاوتهای ارزشی گفتار، متن و به طور کلی پیامها می باشد. چنانچه بعضی از سیاستمداران، کلمات مردم سالاری، حکومت مردمی، آزادی سیاسی و عدالت محوری را در سخنان خود زیاد به کار می برند. باید توجه نمود که آنها کلمات را در جهت مثبت یا منفی به کار می گیرند یا میزان علاقه یا تنفر ایشان نسبت به این کلمات چه مقدار می باشد. از آن مهمتر باید به علاقه یا تنفر درونی سیاستمداران نسبت به واژگان پی برد تا از روی ظاهرسازی یا به خاطرمصلحت اندیشی سیاسی خود آنها را به کار نبرند (ساروخانی، ۱۳۸۲، ۲۸۶- ۲۹۰).
۳-۳-۳ مزایای تحلیل محتوا
درمورد مزایا و نقاط قوت تحلیل محتوا می توان گفت که تحلیل محتوا از لحاظ هزینه و به لحاظ زمانی، نسبت به انواع دیگر تحقیقات بسیار مقرون به صرفه می باشد. به همین دلیل، هر پژوهشگر به راحتی می تواند به تحلیل محتوای یک موضوع بپردازد درصورتیکه تحقیقات پیمایشی به تنهایی و به راحتی برای او میسر نیست، برای تحلیل محتوا به تجهیزات زیادی نیاز نیست. محقق درصورت دستیابی به منابع و اطلاعات می تواند به تحلیل آن بپردازد.
از مزایای دیگر تحلیل محتوا این است که درصورت غفلت محقق در ایام انجام کار، به راحتی
می توان بخش مورد غفلت قرار گرفته را بازنگری نمود. در حالیکه، در تحقیقات میدانی درصورت وقوع اشتباه چه بسا عملیات به طور کلی نیاز به بازنگری داشته باشد. گاهی اوقات باتوجه به محدودیت زمانی و هزینه های گزاف، نمی توان به بازنگری دوباره موضوع پرداخت. از این رو، به ناچار باید از ادامه کار تحقیق دست برداشت. ویژگی دیگر تحلیل محتوا این است که زمینه اذیت یا مزاحمت دیگران نمی گردد؛ زیرا برای به دست آوردن اطلاعات، نیاز به مراجعه به مردم نیست بلکه بیشتر به تحلیل متون های مختلف پرداخته می شود. علاوه بر این، تحلیل محتوا سبب می شود که پژوهشگر از تعجیل در تفسیر متن خودداری کند. بنابراین، محقق را وادار می کند تا با دقت لازم به تفسیر و تحلیل مطالب بپردازد.