ـ پرورش اراده و عزم
ـ به طور دائم فعالیت سودمند كردن
ـ خویشتن‏شناسى و مراقبه و محاسبه
ـ پیوسته به یاد مرگ بودن
مردان حق ، همیشه از سلامت روح و جان برخوردار بودند و از پرتو سلامت روح داراى توانایى جسمى بودند و از بركت این دو سلامت در تمام شؤون حیات به بهترین صورت به بندگى حضرت حق مشغول بوده و وجودشان براى دیگران شمع هدایت و چراغ راه بوده است “. (انصاریان،1386)

2-25 تاثیر مثبت دین و معنویات بربهداشت روان وافزایش امید
آرامش روانی هدف ارزشمند تربیت است و میزان مطلوبیت آن به اندازه ای است که هدف افعال عبادی تربیتی مانند اقامه ، نماز ، زکات و روزه دار بودن است .(لواسانی ،1387)
خداوند بندگانش را برای نماز ، زکات و مجاهده و گرفتن روزه واجب حراست کرده است تا اعضا و جوارح آن ها آرام و چشم هایشان خاشع و نفوس آنان نیز آرام و قلب هایشان خاضع گردد و تکبر از آن ها رخت بر بندد . ( نهج البلاغه ، خطبه/ 192 )
کوشش در جهت فراهم آوردن زمینه آرامش روانی نه تنها مستحسن بلکه وظیفه است . امام علی بعد از بیان این وظیفه برای این که این عمل انجام شود و انگیزه تلاش ایجاد شود می فرمایند : بر تو باد که آرامش داشته باشی زیرا که برترین زیبایی است و هیچ نعمتی گوارا تر از امنیت و آرامش روانی نیست . ( همان)
افراد متدین به هر نسبت که ایمان قوی ومحکم داشته باشند در مقابل بیماری های روانی مصون ترهستند ایمان دینی به انسان ،در معامله ای که در یک طرف آن او و در طرف دیگر هیجان قرار دارد ،نسبت به هیجان که طرف دیگر معامله است ،اعتماد و اطمینان می بخشد دلهره و نگرانی نسبت به رفتار جهان را در برابر انسان از بین می برد و به جای آن به او آرامش خاطر می دهد (مطهری ،1369)
دانشمندان و روان شناسان معتقدند که آلام روحی و هیجانات خارجی می تواند بدن انسان را تحت شعاع قراردهد و موجب بیماری گردد. چون زندگی مرتب با نگرانی و اضطراب و مشقت روحی توام است و فرد با ایمان وقتی با مشکلی روبرو شود از نیروی ایمان کمک گرفته این امید را دارد که قدرت مافوق انسانی مشکل را حل و گره را باز می کند . و معتقد است که خدا در رفع ناراحتی و مشکلات به آدمی یاری خواهد رساند . دین عامل مهم شخصیت سالم و روان متعادل انسان ،در رسیدن به اهداف متعالی او است .از نظر روان شناسان ،دین انسان عمیقترین و خردمندانه ترین چیزی است که در حیات او وجود دارد .(جابر ،1390)از این رو تاثیر دین بر بهداشت روان و افزایش امید به قرار ذیل است :
– دین موجب امیدواری می شود و خوش بینی افراد را افزایش میدهد .(مطهری ،1369)
– دین به افراد متدین نوعی احساس کنترل و کارایی می بخشد که ریشه خدایی داردو می تواند کاهش کنترل شخصی را جبران کند و امید به آینده را افزایش دهد . یادخدادر دلها آرام بخش قلبهاست .( رعد /28)
– دین می تواند موجب ایجاد معنا شود بنابراین دین به زیستن و مردن انسان معنا می دهد . (آذر بایجانی و موسوی اصل ،1385)
-دین ایجاد اطمینان و آرامش باطن می کند که نتیجه اش در مورد دیگران ،اظهار احساس و عواطف بیدریغ است . (همان)
– دین داری موجب شفای دردهای روحی و روان آدمی (انگیزه و امید ) است و خلاء آن سبب بیماری(عدم اعتماد و امید ) می شود . (همان)
در سوره حج آیه 31 باری تعالی می فرمایند :کسانی که به خدااعتقاد نداشته باشند و قلبشان خالی از موهبت الهی باشد ،در چنگال ناراحتی های گیتی ،زبون و بیچاره در افتند و قهر طبیعت وجودشان را پژمرده گرداند.

2-26 مبانی هستی شناختی و انسان شناختی امید
نحوه نگاه انسان به هستی و نظام آفرینش نقش مهمی در ایجاد امید دارد زیرا خداوندرا محور هستی دانستن و داشتن هدف برای زندگی دو عامل اصلی هستن که انسان را نسبت به آینده و هستی خویش امیدوار ساخته و باعث میشوند که انسان همواره شاد و خرسند باشد . (خاکپور و همکاران 1392) واما مبانی هستی شناسی و انسان شناسی امید شامل :
1-خدا محوری
از نگاه قرآن اگر انسان خود را عبد بداند و خداوند را ربّ ، پس می داند که جهان صاحب اختیاری دارد که همیشه بر هستی نظارت میکند و او همیشه در محضر خداست ،” الله ملک السماوات و الارض” . (مائده،40)
2- هدفداری نظام آفرینش
هدف خداوند از افرینش آسمان و زمین بهره مندی کامل انسان ها می باشد،انسان با نیروی عقل که ودیعه الهی است بهترین ابزار برای بهره برداری از جهان ، آباد کردن زمین و حکومت کردن را در اختیار دارد و خداوند در این جهت راه و رسم زندگی را به او آموخته و انسان هارا از نافرمانی ها بر حذر داشته تا بتوانند استعداد های نهفته خود را آشکار نموده و به کمال مطلوب نائل شود و هیچ گاه دچار یاس و نا امیدی نگردد . (حسینی کوهساری ، 1383)
تعابیر مختلفی از هدفمندی هستی در قرآن
در آیات فراوانی از قرآن کریم به حق بودن هستی و آفرینش الهی اشارت رفته و با بیش از ده آیه بر این معنا تصریح شده است؛ مثلا می فرماید:
-آسمان ها و زمین و موجودات میان آن دو را جز با حق (و به حق) نیافریدیم .( سوره احقاف، آیه3).
و همین قضیه اثباتی، یعنی حق بودن خلقت هستی را با لسان نفی باطل نیز بیان می دارد و می فرماید:
– آسمان و زمین و آنچه را میانه آن دو است، باطل و عبث نیافریدیم؛( سوره حجر، آیه85)
از این جهت در کتاب الهی، سخن از حشر و بازگشت موجودات به سوی خدای سبحان نیز فراوان است؛ مثلا خطاب به انسان ها آمده است:
همه جنبنده ها وپرندگان، چون شما امت هایی هستند و همگی به سوی پروردگارشان محشور می شوند؛ وما من دابة فی الارض ولا طئر یطیر بجناحیه إلا أمم أمثالکم ما فرطنا فی الکتب من شی ء ثم إلی ربهم یحشرون . (سوره انعام، آیه38)
و گاهی با بیان تسلیم اختیاری و اجباری موجودات زمین و آسمان در برابر خدای سبحان از بازگشت همه آنان به سوی خداوند یاد شده است؛
و له أسلم من فی السموت والأرض طوعا وکرها و إلیه یرجعون. ( سوره آل عمران، آیه83)
گرچه به حساب عمومی و نفسی، همگان و همگی با طوع و رغبت به سوی خداوند شتابانند.
با چنین نگاهی به هستی است که امید به وسیله ای برای حیات تبدیل می شود ، امید رحمت و هدیه الهی برای انسان است زیرا انسان را فعال و حرکت در آدمی ایجاد می کند ، اگر این عامل حیات و تحرک از حدّ و مرز فرا تر رود انسان را به اوهام دچار می کند و به سمت غیر واقعی سوق می دهد (خاکپور و همکاران ، 1392).
امید باید با در نظر گرفتن واقعیّات ، امکانات ، حقایق عالم هستی ، توان و طاقت فرد همراه باشد ، این معیار ها در حقیقت نوعی اعتدال در امید سازی ایجاد می کند و انسان را از امید های غیر واقعی ، کاذب ، کم ارزش و بی ارزش باز می دارد و او را واقعا به امیدواری می کشاند (محمّدی ری شهری، 1377)
در حقیقت امید از نگاه قرآن به واسطه دو رویکرد شناختی و رفتاری حاصل می شود ، در رویکرد شناختی توجه به مبدا هستی ، امید به رحمت لایزال الهی ، عدالت ، یقین به لطف و بخشش خدا و . . . مورد نظر است و در رویکرد رفتاری انجام رفتار شایسته و به هنجار است و در حقیقت معرفت های بنیادین به همراه رفتار شایسته باعث امید و بهداشت روانی می شود (خاکپور وهمکاران 1392)
3-هدفداری آفرینش انسان
وجود هدف ، باعث افزایش قدرت ، پویایی و حرکت انسان برای وصول به مقصد می شود ، به تعبیر دیگر هدفداری یکی از شرایط رسیدن به امید است.
یكى از اسماى الهى كه در قرآن بر آن تكیه شده, حكیم است. اقتضاى این صفت آن است كه تمام افعال خدا حكیمانه باشد; بر این اساس, خلقت انسان نیز هدف خاصى را دنبال مى كند. البته هدف افعال الهى با هدف افعال بشرى متفاوت است. ما كارى مى كنیم تا از آن نتیجه اى عاید خودمان شود و به عبارت دیگر در تمام موارد, هدف اصلى, تأمین مصالح شخصى است; اما خداوند متعال نیاز به چیزى ندارد تا براى تأمین آن كارى انجام دهد. او كمال مطلق است و هیچ كارى را براى خود انجام نمى دهد, بلكه براى نفع رساندن به مردم انجام مى دهد.
باید گفت هدف نهایى از آفرینش انسان, خود ذات پروردگار است; یعنى فیاض بودن خدا ایجاب مى كند كه موجودى به نام انسان خلق شود. اقتضاى ذات خدا این است كه بیش تر رحمتش را به بندگانش افاضه كند. پروردگار به حكم بخشنده بودن باید جهانى زیبا و كامل بیافریند. از این رو آسمان و زمین و آن چه را كه در میان آن ها قرار دارد آفریده و موجودى به نام انسان را كه مجهز به نیروى عقل و خرد است, پدید آورده است. اقتضاى وجود خدا, نفع رساندن به دیگران است. به زبان فلسفى, هدف از افعال الهى خود ذات است و به زبان عرفانى, خدا دوست دارد صفاتش تجلى كند .(مصباح ،1384)
وما خلقت الجن والانس الاّ لیعبدون; ما جن و انس را جز براى عبادت و پرستش نیافریدیم. –
.البته خلقت انسان ها براى عبادات ظاهرى نبوده است, بلكه مراد, حقیقت عبادت است. علامه طباطبائى(ره) مى فرماید:
حقیقت عبادت آن است كه بنده خود را در تمام ذلت و عبودیت واداشته, رو به سوى مقام رب خود آورد, پس غرض نهایى از خلقت, همان حقیقت عبادت است; یعنى بنده از خود و از هر چیز دیگر بریده به یاد پروردگار خود باشد و ذكر او بگوید( طباطبائی ،1414)
این تفسیر, سخن گهربار حضرت سیدالشهدا(ع) است كه امام صادق(ع) از آن حضرت نقل فرموده اند, آن جا كه مى فرماید: خداوند بزرگ, بندگان را نیافریده مگر به خاطر این كه او را بشناسند, هنگامى كه او را بشناسند عبادتش مى كنند و هنگامى كه بندگى او كنند از بندگى غیر او بى نیاز مى شوند . (همان)
استاد شهید مطهرى(ره) نیز مى گوید:ا ین كه قرآن گفته ما جن و انس را جز براى عبادت خلق نكردیم و از طرفى عبادت مراتبى دارد, معلوم است كه هدف اصلى, مرتبه پایین نیست; بلكه مرتبه عالى است… هدف, همان حقیقت است; یعنى خدا هدف است. در منطق اسلام, هدف فقط یک چیز است و آن خدا است. اصولاً توحید اسلام جز این اقتضا نمى كند. توحید اسلام اگر هم هدف دیگرى معرفى مى كند; مانند بهشت و یا فرار از جهنم, هدف هاى درجه دوم است, براى انسان هایى كه از هدف هاى خیلى پست جهنمى باید رهایى پیدا كنند .( مطهرى,1369)
در آیه دیگر غرض از خلقت انسان, امتحان و آزمایش او ذكر شده است, آن جا كه مى فرماید: الذى خلق الموت والحیاة لیبلوكم ایكم احسن عملاً; خدا مرگ و زندگى را آفرید تا شما را بیازماید كه كدام نیكوكارترید.( ملك آیه 2 . 8،مصباح یزدى , 1384)
هدف از آفرینش انسان, امتحان او است تا از این راه او بندگى را برگزیند و به كمال نهایى كه قرب به پروردگار است, نایل گردد. ممكن است گفته شود كه چرا خداوند انسان ها را از همان نخست كامل نكرد؟ در پاسخ باید گفت: اگر انسان از نخست كامل خلق مى شد, دیگر انسان نبود. موجوداتى كه كمالات خود را از اول دارند, مجردند. ( مجلسی، 1387 ق )
هدف انسان ” رسیدن ” به کمال است و هدف رحمان رساندن به کمال است . چرا که خداوند کمال محض است و هیچ نقص و کاستی در او راه ندارد. (عماری،1390).
4- خودشناسی
پیامبران الهی اوّلین کسانی هستند که انسان را به شناخت خود و شناخت خدا راهنمایی کرده اند هدف بعثت تمامی پیامبران نیز رسیدن به توحید است .
امّا شناخت خدا به مقدمه با ارزش نیاز دارد که آن شناخت خود است زیرا هر کسی خود را به خوبی بشناسد خدای خود را بهتر خواهد شناخت ، امیرالمومنین علی (ع) می فرمایند : کسی که خود را بشناسد خدایش را خواهد شناخت (آمدی.1382)
خدا خلقت انسان را از روح خود می داند (حجر /29)و این نشان از جایگاه والای خود شناسی در آموزه های دینی دارد .

2-27-آثار تربیتی آموزشی امید در زندگی روانی
از نگاه قرآن ” امید ” با بهره گرفتن از رویکرد های شناختی حاصل می شود که ارکان آن را “خود شناسی “،”خداشناسی “،”خود باوری “و “خدا محوری “تشکیل می دهد . همه اینها وقتی امید پایدار را بهمراه دارند که با عمل صالح همراه شوند و از اعتدال خارج نگردند بر همین اساس کارکرد های آموزشی و تربیتی امید زمانی حاصل می شود که موارد گفته شده در انسان ساری و جاری باشد . آثار تربیتی آموزشی امید در زندگی روانی به قرارذیل می باشد:
ا-حرکت آفرین و باعث عمل
«امید» به عنوان یكی از عوامل مهم در تربیت انسان از دیدگاه قرآن است «امید» یک حالت روحى و روانى وبرانگیزاننده انسان به كار و فعالیت است.امیدی که از معرفت و شناخت به مبدا و معاد حاصل می شود اساس همه تلاشها و منشاءاصلاح امور در جامعه ورسیدن به سعادت ابدی است . طورطبیعى، انگیزه بشر دركارهاى اختیارى امید به نفع یا ترس اززیان است. در واقع، خوف و رجا به منزله نیروى اجرایى براى حركت بوده، عامل مستقیم تلاش ها و رفتارهاى انسانى است. (داودی 1386)
از نظر غزالی امید عامل و انگیزه حرکت انسان به سوی خداست چنان که اگرانسان امیدی به لذت دیدار جمال حق نداشته باشد راه های سخت سیر و سلوک را نمی پیماید. (آرائی ،1391)
یکی از شرایط امیدواری، تلاش و کوشش در کارهاست، چرا که اگر انسان امید چیزى را دارد باید خود را براى استقبال از آن آماده كند و اگر اثرى در عمل او نمایان نباشد، در واقع مدعى دروغینى بیش نیست.
فَمَنْ كانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلاً صالِحا.(کهف 110)
پس هر كه به لقاى پروردگارش امید دارد، باید كارى شایسته انجام دهد.