امیدبه رحمت خداکه قدرت بی انتهادارد مطابق فطرت انسان بوده .امید محرک انسان است . و ناامیدی سبب بازماندن از عمل و دست کشیدن از جدیت در بریدن ازبندگی خداست .
شناخت درمانی در منابع اسلامی ،داود،حسینی ،مجله معرفت ،شماره87
مشكلات، ناملایمات و اختلالات روانی همزاد بشر و بخشی از زندگی روزمرّه او بوده‏اند و همزمان با این مسائل، تلاش برای رفع این مشكلات و درمان آن‏ها جزء دیگر زندگی بشر بوده است. از این‏رو، بشر از ابتدا، به دنبال راه حل‏هایی بوده است تا خود را از مشكلات برهاند. یكی از راه‏هایی كه بشر از ابتدای حیات خود بر روی كره خاك برای حل مشكلات، كشف كرده، مراجعه به عالمان و اندیشمندان و مشاوره با آنان بوده است . با ظهور اسلام روش‏های علمی انسانی درمانی توسط دانشمندان مسلمان شكل نوی به خود گرفتند؛ آنان با مصاحبه و بررسی تاریخچه زندگی بیماران روانی، به ارائه مشاوره و درمان می‏پرداختند .تعالیم بلند اسلام، چه از جنبه نظری و چه از جنبه عملی، دارای اصول و روش‏هایی هستند كه در بعضی موارد، مختص خود آن است و در سایر نظریه‏ها ردپایی از آن‏ها دیده نمی‏شود و در بعضی موارد، این روش‏ها قابل انطباق با نظریه‏های مشاوره می‏باشند و یافته‏های علمی را، كه منطبق با عقل باشند، می پذیرد . در این نوشته، تلاش شده است تا برخی اصول و روش‏های مشاوره و درمانگری شناختی از جمله معاد و شناخت در مانی، امید و شناخت درمانی و ذکر و شناخت درمانی از منابع اسلامی استخراج شوند و در اختیار علاقه‏مندان قرار گیرد .
حاتمی محمد رضا ،1385،تجلى امید در فرهنگ مهدویت فصلنامه علمی پژوهشی مشرق موعود، شماره اول،
نقش امید در سلامت روانی، که آرزوی همه انسان‌ها است، بسیار مهم است. امید، عامل ذاتی و باطنی شالوده زندگی و عامل پویایی و دینامیک روان انسان است.
نتیجه تصویری درباره سلامت روانی
امید ملازم روانی زندگانی و رشد است، یعنی هر لحظه آمادگی برای آن چیزی است که تاکنون تحقق نیافته است. رشد امید یا ناامیدی در انسان به میزان زیادی وابسته به فرهنگ و ارزش‌های جامعه یا طبقه‌ای است که فرد در آن زندگی می‌کند، از همین‌رو برای مقابله با ناامیدی بایستی وضعیت اجتماعی و فرهنگیِ شایسته‌ای که با ذایقه اصلی و فطری تمامی انسان‌ها هم‌خوانی دارد پی‌ریزی نمود. لذا فرهنگ مهدویت چنین ویژگی برجسته‌ای را دارد. در این فرهنگ مترقی، امید محور اصلی است و می‌توان آن را لمس کرد و تنها کافی است که سرچشمه‌های امیدبخش در فرهنگ مهدویت استخراج و تبیین گردند. در همین راستا، نوشتار حاضر به کلیات مربوط به امید، عوامل رشد امید و سرچشمه‌های امیدبخش در فرهنگ مهدویت می‌پردازد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
موذنی ،محمد ،مفهوم رجاء در قرآن ،پژوهشکده باقر العلوم،(بروزآوری ، 1393)
در این مقاله نویسنده به تعریف رجاءپرداخته که “رجاء” در لغت به معنای گمان به وقوع چیزی است که موجب خوشحالی باشد که در فارسی از آن به امید، تعبیر می گردد. سپس به تفاوت رجاءبا طمع و امل پرداخته و رابطه خوف و رجاء و ارائه آیات قران در باره امید واری اشاراتی نموده که قرآن در جهت امیدوار کردن انسانها و ریشه کنی نا امیدی، زمینه های فراوانی را ایجاد نموده است: ممنوعیّت نا امیدی از رحمت الهی،-باز بودن راه توبه،قبولی توبه و تبدیل سیّئات به حسنات،- پاداش چندین برابر از ناحیۀ خداوند،جبران گناهان، با ابتلاء به گرفتاریهاهمچنین به رابطۀ دعا با امیدو موانع امید واری به تفضیل پرداخته شده است
نتایج بررسی مقالات
– امید می تواند افراد را ر برابر رویدادهای استرس زا ی زندگی حمایت کند.
-امید دو نوع است ،امید صادق و امید کاذب
– امید یکی از عوامل مهم در تربیت انسان است و یک حالت روحی و روانی و برانگیزاننده انسان به کار و فعالیت است .
– امید بواسطه دو رویکرد شناختی و رفتاری حاصل می شود و این که انسان ازخودشناسی به خداشناسی میرسد که این خودباعث خودباوری و خدامحوری می گردد.
– انسان امید وار در عمق تاریکی ها و ناملایمات به بن بست نمی رسد .
– قرآن در جهت امیدوار نمودن انسان ها و ریشه کنی ناامیدی زمینه های فراوانی ایجاد نموده است .
-دین باوری و آموزه های قرآن نقش بسزایی در تامین بهداشت روانی دارد .
-قرآن افراد سالم را سلیم النفس می داند که با تکیه بر فطرت توحیدی از ایمان قلبی برخوردار می باشند .
-امید و آرزو انسان را به پیشرفت وا می دارد.
– خلقت انسان دارای هدف است که رسیدن انسان به کمال مطلق (خلیفه اللهی )یکی از آن اهداف است .
-برای رسیدن به امید باید هدف داشت .
-امید به ظهور منجی و روز آخر یا روز داوری در تمام ادیان و مذاهب وجود داشته است. مسئله ای که هم عقل و هم دین آن را تایید می کند.
امید داشتن مهمترین انگیزه درزندگی است و مهمترین کارکرد امید سهل شدن سختی ها و تقویت روحیه انسان است .
-در قرآن، اساس سلامت روان بر مبنای خدا محوری است.
-امید یارجاء،یک حالت روانی است و توجه به آینده ،منشاپیدایش این حالت در انسان می شود .توجه به اینکه در آینده می تواند از نعمت های الهی بهرمند شود احساس خوشایندی را در دل زنده می کند و انسان را به تلاش و حرکت وا می دارد .
-انسان با ایمان چنان می اندیشد که خداوند می تواند در آینده او رااز نعمت هایی بهرمند کند و همین منشاءامید او به به خدا می شود .این اندیشه سبب می شود که تنها دل به خداببندد و این یکی از صفت های برجسته انسان وارسته و خداشناس است .
-ایمان و امید جز ءصفات ضروری برای انسان است که او رامصمم به حرکت در مسیر کمال می کند . در واقع ،ایمان و امید به منزله دوبال پرواز و نیروع اجرایی برای حرکت است وهمه رفتارهای انسان ،آثار و جلوه های این نیرو و گرایش روانی است .
– در متون اسلامی ،ترس در کنار امید”خوف و رجاء ” قرار می گیرد که این دو هم باعث تعالی انسان می گردد. واو را بسمت معبود یگانه خویش می کشاند.
امید با نگاه قرآنی – انبساط و سرور در دل به جهت امری مطلوب است . هنگامی که ادمی بسیاری از اسباب رسیدن به امر محبوب را به دست آورده باشد به شکلی که به آرامش انسان ختم گردد . از نگاه قرآن فرایند ایجاد امید دارای مبانی و عوامل شناختی است . خود شناسی ، خدا شناسی ، هستی شناسی و نگاه هدفمند به هستی از مبانی آن و ایمان ، خودباوری ، آگاهی از فضل و رحمت خدا ، اعتقاد به روز معاد و سرای واقعی از عوامل مهم روحی ایجاد آن می باشد .در نگاه قرآن امید ایجاد شده با این شناخت و معرفت وقتی حقیقی است که با رویکرد های رفتاری همچون عمل صالح همراه گردد در نتیجه کارکرد های تربیتی بسیاری می تواند داشته باشد از جمله عامل تحرک و باعث عمل، بالا بردن بازده کار، تقویت حس خوداتکایی، کاردانی، شادکامی، دوراندیشی و . . . که همه این ها نقش مهمی در تامین سلامت روان انسان دارد لذا فقدان آن نوعی بیماری روانی است.

فصل سوم روش پژوهش

3-1-مقدمه
هدف از انتخاب روش تحقیق آن است که محقق مشخص نماید چه شیوه وروشی رااتخاذ کند تا اورا هرچه دقیق تر و آسانتر ،سریعتر و ارزان تر در دستیابی به پاسخ یا پاسخ هایی برای پرسش یا پرسش های تحقیقی مورد نظر کمک کند . (نادری و سیف نراقی 1392)درپژوهش حاضر روش تحقیق با توجه به هدف و ماهیت آن ،توصیفی و از نوع کتابخانه ای می باشد . جامعه تحقیق کلیه کتب و متون پایان نامه ها ،مقالات وسایتهای مرتبط با موضوع می باشد .نمونه تحقیق شامل کتب ،پایان نامه ها ،مقالات وسایت های متناسب با اهداف است .و روش جمع آوری داده ها از طریق فیش برداری می باشد .

3-2روش تحقیق
تحقیق فرایندی است كه ازطریق آن می توان در باره ناشناخته ها به جستجو پرداخت ونسبت به آنها شناخت لازم راكسب كرد،دراین فرایند از چگونگی گردآوری شواهد وتبدیل آنها به یافتها تحت عنوان روش شناسی یاد می شود (سرمد ودیگران ،1377).با توجه به هدف وماهیت این پژوهش، توصیفی و از نوع کتابخانه ای می باشد و ابزار مطالعه در این تحقیق فیش برداری می باشد.

3-3 جامعه تحقیق
از آن جا که روش این پزوهش توصیفی می باشد لذا پژوهش یا بسترآن کتاب قران و نهج البلاغه و کلیه متون اسلامی و تفاسیر ، کلیه کتب ،مقالات ،پایان نامه ها و سایتهای مرتبط با موضوع پژوهش می باشد.

3-4-نمونه تحقیق
نمو نه شامل کتب ،مقالات و پایان نامه ها و سایت های مرتبط متناسب با اهداف تحقیق
می باشد،که محقق به لحاظ علمی و موقعیتی به آن دسترسی داشته است .

3-5- روش جمع آوری داده ها
در هر پژوهش ،محقق به گونه ای ناگزیر از جمع آوری داده ها به منظور بررسی هدف ها یا فراهم سازی پاسخ برای سوال ها یا آزمودن فرض مورد نظر است (نادری و سیف نراقی 1389).روش جمع آوری داده ها در این پژوهش از روش فیش برداری می باشد ،زیرا یادداشت و نگاه داری اطلاعات و مطالعات تحقیقی ،گامی اساسی در انجام پژوهش های علمی است . از روزگاران کهن تاکنون ثبت و یادداشت تحقیق و مطالعه به شیوه های مختلفی صورت پذیرفته است که در شرایط فعلی جامعه روش “فیش برداری ارزان تر ،علمی تر و کارآمدتر می باشد . (همان ) در این پژوهش با مراجعه به مقاله ها، کتاب ها و سایت های اینترنتی معتبر، کلیه نظرات، احادیث و سخنان مربوط به امید و بخصوص در مورد جنبه های آموزشی و تربیتی آن از دیدگاه اسلام استخراج و فیش برداری صورت گرفت. کلیه فیش های استخراج شده طبقه بندی شده و موضوعات مختلف از هم جدا شده و در فواصل کوتاه موارد استخراج شده در پایان نامه آورده شد.

3-6-طرح تحقیق
این تحقیق با موضوع تبین جنبه های آموزشی و تربیتی امید و نقش آن در سلامت روان از دیدگاه اسلام در پنج فصل تنظیم شده است: در فصل اول به مفهوم شناسی اختصاص دارد. در فصل دوم، مفهوم امید و سلامت روان از دیدگاه روان شناسان ،فلاسفه و اندیشمندان اسلامی منحصر گردیده و در ادامه به تبین واژه امید با نگاه اسلامی پرداخته شد سپس به تبیین واژه رجاءو آرزو و در ادامه به جنبه های آموزشی و تربیتی امیدو نقش آن در سلامت روان در اسلام و راهکارهای افزایش امید و ویژگی انسانهایی که به این درجه رسیده اند اشاره شده است .
در فصل سوم به روش انجام تحقیق پرداخته شد بدین شرح که پس از ذکر مقدمه به توصیفی بودن روش تحقیق اشاره شد و بستر پژوهش و نمونه تحقیق قرآن کریم و نهج البلاغه ،کلیه کتب ،مقالات ،پایان نامه ها و سایتهای مرتبط با موضوع پژوهش می باشد. روش جمع آوری داده ها ی این تحقیق “فیش برداری ” و از فن کتابخانه ای بهره گرفته شده
فصل چهار به تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته شده و محدودیت ها بیان شد و در فصل پنجم : مطالب جمع بندی و پیشنهاداتی ارائه گردیده است .

فصل چهارم تجزیهوتحلیل داده ها

4-1- مقدمه
این فصل که هسته اصلی تحقیق به شمار میرود و حاوی یافته های تحقیق در قالب بحث های کلامی و جدول ها است . از جدول برای روشن شدن روابط با معنی یافته ها استفاده شده است .(نادری و سیف نراقی 1392،198)در این فصل بعد از پرسشهای تحقیق به سوالات پاسخ و جدول آن اضافه گردیده است .

4-2- سوال اول : اثرجنبه های تربیتی و آموزشی امید از دیدگاه اسلام کدامند؟
امید داشتن مهمترین انگیزه در زندگی است و مهمترین کارکرد امید آسان شدن سختی ها و تقویت روحیه انسان است و در این راستا عواطف و احساسات بیشتر از عقل و خرد در زندگی ما ایفای نقش می کنند زیرا ارتباط نزدیکی با روحیه انسان دارد. عقل همواره در سختی ها به کمک انسان می آید و کمک می کند که انسان بتواند درست گام بردارد. ولی بجز عقل و احساسات ،امید باعث می شود تا انسان از لحاظ روانی تقویت گردد و در برابر سختی ها واکنش مثبت نشان دهد. پس امید بعد معنوی آرزوهاست.
زیربنای مفهوم امید در قرآن در راستای تجلی اسماء الهی است. نظریه امید در روانشناسی، یک نظریه تقریبا خنثی به شمار می رود، در حالی که قرآن کریم علاوه بر تعیین هدف به تقسیم و تنویع انواع اهداف دنیوی نیز پرداخته است قرآن کریم برای تبیین مفهوم امید، به بیان و ترسیم الگوهای مورد پسند و ناپسند امید پرداخته است. فرد باایمان، زندگی را پوچ و بی هدف نمی داند، بلکه با انگیزه به سوی هدف های خود می رود. در متون اسلامی و به ویژه در قرآن و احادیث، دستورهای فراوانی در مورد امید و ناامیدی آمده است.
امید و آرزو از جمله مسائل مطرح در انسان شناسی است . که در روان شناسی با عنوان تعادل جسمی روانی مطرح و ارتباط ویژه ای با حوزه دین و تاثیر مثبت آن در ایجاد روح و روان سالم ،پیدا می کند . در جهان بینی قران،امید واقعی و حقیقی در ارتباط با الله مفهوم می یابد و هر امیدی غیر از این مبنا واقعی نیست. بنا براین امید به دو نوع “صادق و کاذب “تقسیم می شود. امید صادق در انسان منشا تحولات و ایجاد انگیزه و تکاپو در عرصه های مختلف علمی، فرهنگی، اجتماعی و…. است . امید واقعی از رحمانیت الهی و امید کاذب (آرزو گرایی ) از اهداف شیطان است . یاس و ناامیدی از گناهان کبیره و باعث تاسف و هلاکت می شود و مخالف تعالیم و موازین دینی و الهی است .”آرزو ها” با معیار صحیح، باعث” امید “و ایجاد انگیزه سازنده ،و” آرزو گرایی” ،تزلل و روانی نامتعادل را به دنبال دارد.با توجه به مطالب ذکر شده می توان گفت:
الف )امید یارجاء،یک حالت روانی است و توجه به آینده ،منشاپیدایش این حالت در انسان می شود .توجه به اینکه در آینده می تواند از نعمت های الهی بهرمند شود احساس خوشایندی را در دل زنده می کند و انسان را به تلاش و حرکت وا می دارد .
ب )انسان با ایمان چنان می اندیشد که خداوند می تواند در آینده او رااز نعمت هایی بهرمند کند و همین منشاءامید او به به خدا می شود .این اندیشه سبب می شود که تنها دل به خداببندد و این یکی از صفت های برجسته انسان وارسته و خداشناس است .
ج )ایمان و امید جز ءصفات ضروری برای انسان است که او رامصمم به حرکت در مسیر کمال می کند . در واقع ،ایمان و امید به منزله دوبال پرواز و نیروع اجرایی برای حرکت است وهمه رفتارهای انسان ،آثار و جلوه های این نیرو و گرایش روانی است .
د) در متون اسلامی ،ترس در کنار امید”خوف و رجاء ” قرار می گیرد که این دو هم باعث تعالی انسان می گردد. واو را بسمت معبود یگانه خویش می کشاند.
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَّصُوحًا عَسَى رَبُّکُمْ أَن یُکَفِّرَ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَیُدْخِلَکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ یَوْمَ لَا یُخْزِی اللَّهُ النَّبِیَّ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ یَسْعَى بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَبِأَیْمَانِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا إِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ
ای کسانی که ایمان آورده‌اید بسوی خدا توبه کنید، توبه‌ای خالص؛ امید است (با این کار) پروردگارتان گناهانتان را ببخشد و شما را در باغهایی از بهشت که نهرها از زیر درختانش جاری است وارد کند، در آن روزی که خداوند پیامبر و کسانی را که با او ایمان آوردند خوار نمی‌کند؛ این در حالی است که نورشان پیشاپیش آنان و از سوی راستشان در حرکت است، و می‌گویند: «پروردگارا! نور ما را کامل کن و ما را ببخش که تو بر هر چیز توانائی!»( تحریم، 8)
امام علی (ع )می فرمایند :بترس از پروردگار خود،ترسی که سرگرم کند تورااز امید به او ،و امیدوار باش ،به امید کسی که از ترس او ایمن نیستی (امدی 1386،ص 458)زیرا ایمنی از عذاب ، انسان رابه یکی از دو کار وامی دارد یاجرات وجسارت در گناه ویا عجب و خودبینی که همه موجب عذاب است .
و پاسی از شب را (از خواب برخیز، و) قرآن (و نماز) بخوان! این یک وظیفه اضافی برای توست؛ امید است پروردگارت تو را به مقامی در خور ستایش برانگیزد!( اسراء / 79)

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.