Adjective
Noun
Preposition
Verb
نشانه اختصاری
A
N
P
چکیده
زبان های فارسی و انگلیسی هر دو از زبان های هند و اروپایی و زبان ترکیبی هستند. مراد از ترکیبی این است که می توان از پیوستن واژه های زبان به یکدیگر، یا افزودن پیشوندها و پسوندها بدانها برای بیان معانی و مفاهیم تازه بهره گرفت و بدین گونه هزاران واژه ی تازه با معانی تازه ساخت. یک واژه، گاه می تواند چند بار صورت ترکیبی پیدا کند. مثلا از واژه”خرد” می توان “خردورز” ، “خردورزی” و”خردورزانه”را ساخت.
واژه های مرکب در زبان فارسی را از نظر نوع ساخت می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:غیر فعلی و فعلی.
“اسم مرکب فعلی” به آن دسته از کلمات مرکبی اطلاق می شود که یک جزء آن ها از مشتقات فعل باشد و درنقش اسم مورد استفاده قرار گیرند. الگوهای ساخت این نوع اسامی در دو زبان فارسی و انگلیسی مورد تحقیق این رساله است. بعلاوه از نظر معنایی، به مقوله هسته دار بودن یا نبودن آن ها پرداخته شده و توان زبان را برای این نوع واژه سازی نشان داده است.
حدود یک صد و شصت اسم مرکب فعلی در زبان فارسی و یک صد اسم مرکب در زبان انگلیسی مورد پژوهش قرار گرفته است.
از آن جایی که تداوم، رشد و پویایی یک زبان تا زمانی ادامه دارد که در آن زایایی وجود داشته باشد و “ترکیب” از مواردی است که به زایایی و ساخت واژه های جدید در زبان کمک زیادی می کند، بررسی ترکیبات مختلف در زبان مورد توجه بوده و هست. اسم مرکب فعلی در زبان فارسی و انگلیسی یکی از مهم ترین و زایاترین ترکیب هاست که در این رساله با آوردن لیستی از این نوع اسامی در هر دو زبان به مقایسه آن ها پرداخته شده ونهایتا” شباهت های زیادی در این نوع ترکیبات در دو زبان مذکور یافت شد.
واژه های کلیدی : صرف، تصریف، ترکیب، اسم مرکب. اسم مرکب فعلی.
مقدمه:
زبان گسترده ترین و پیچیده ترین و در عین حال راحت ترین وسیله ارتباط بین انسان هاست این ابزار که دستگاهی منظم و با قاعده (system) است، ویژگی دیگری هم دارد و آن صورت گفتاری و آوایی است. انسان ها از این دستگاه منظم به شکلهای گفتاری و نوشتاری بیشترین بهره را می برند. به نظر می رسد برجسته ترین ویژگی زبان “با نظم بودن” آن است که واحدهای سازنده آن به طور منظم و با قاعده همیشه در صورتهای گفتاری و نوشتاری ظاهر می شوند.
همه زبان شناسان بر این موضوع که توانایی زبان در خلق جمله های تازه بی حد و مرز است اتفاق نظر دارند و می دانند که آدمی از رهگذر همین ویژگی زبان قادر است هر آنچه را در ذهن دارد در قالب الفاظ بیان کند. با توجه به اینکه هیچ انسانی جمله هایی را که بیان می کند از قبل حفظ نکرده این سؤال مطرح می شود که او چگونه از عهده این کار بر می آید؟ پاسخ این است که زبان پدیده ای است با قاعده و وقوف ناخودآگاه آدمی بر قواعد آن به او امکان می دهد تا بی نهایت جمله خلق کند.
نوآم چامکسی این نکته را چنین بیان می کند:
“فردی که زبانی را می داند در حقیقت نظامی از قواعد را فرا گرفته است، نظامی که لفظ و معنا را به طریق خاصی به هم می پیوندد.” (چامسکی، ۱۹۷۲، ص ۲۹ )
دستور زبان در کلی ترین مفهوم، شناخت و توصیف و تبیین همین قواعد است. زبان شناسی و دستور، شاخه هایی از دانش هستند که به شناخت و بررسی واقعیت ها و قواعد حاکم به زبان می پردازند. دستور(grammar) بخشی اززبان شناسی است که درباره ی ساختمان آوایی، صرفی و نحوی ومعنایی زبان بحث می کند. البته برخی دستور را شامل آواشناسی، نحو و معنی شناسی می دانند. دستور نویسانی که بر مبنای زبان شناسی، به توصیف و تحلیل ساختمان دستوری زبان می پردازند، صرف، سازه شناسی وسازه را بخشی از آواشناسی می شمارند. )مشکوه الدینی، ۱۳۷۷ )
به هر حال چون دستور، قواعد حاکم بر زبان را بررسی می کند، باید به گونه ای همه ی اجزای سازنده را بشناسد و از این نظر سه بخش عمده دارد:
آواشناسی(phonetics)، صرف یا سازه شناسی(morphology)و نحو(syntax).
تحقیق درباره هریک ازعناصرزبان به شکلی جداگانه، کار آموختن و آموزش دستور را بهتر، عملی تر و دقیق تر می کند. بخش اسم یکی از مباحث مهم صرف(سازه شناسی)ونحو زبان است.
اسم مرکب از رهگذر فرایندی ساخته می شود که به آن ترکیب می گویند.
ترکیب اغلب چنین تعریف می شود:
“ساختن واژه از طریق پیوستن (معمولاً) دو واژه مستقل. (کاتامبا، ۱۹۹۳، ص۲۶۴، بائر، ۲۰۰۹ ص۲۴۳).
با توجه به مجموع ملاک هایی که برای تشخیص واژه مرکب به دست داده اند، تردیدی نیست که در دو زبان فارسی و انگلیسی شمار زیادی واژه مرکب وجود دارد.
“اسم مرکب فعلی” که مبحث این رساله است به ترکیباتی می پردازد که جزئی از آن فعل است و در معنای اسم به کار می رود. حدود یک صد و شصت اسم مرکب فعلی در زبان فارسی و یک صد اسم مرکب فعلی در زبان انگلیسی مورد بررسی و پژوهش است.
فصل اول
کلیات تحقیق
بیان مساله
در این رساله سعی شده با ارائه تعریف از اسم مرکب فعلی، چگونگی ساخت و الگوهای سازنده این اسامی، در دو زبان فارسی وانگلیسی مورد بررسی و مقایسه قرار گیرد. این تحقیق بر اساس مطالعه منابع موجود در باره ترکیب در زبان و اسم مرکب به طور کلی و سپس مطالعه اسم مرکب فعلی در دو زبان مذکور به طور اخص صورت گرفته است. برای این منظور حدود یک صد و شصت اسم مرکب فعلی در زبان فارسی و یک صد اسم مرکب فعلی در زبان انگلیسی انتخاب گردیده است. یافتن شباهت ها و تفاوت های این نوع ترکیبات در دو زبان هدف این پژوهش است.
اهمیت و ضرورت تحقیق :
بدیهی است که بدون دانستن دستور زبان هم می توان سخن گفت، اما آموختن و آموزش زبان مزایای زیادی دارد، از جمله کمک به تثبیت زبان، پرهیز از خطا و لغزش در گفتار و نوشتار، پیشگیری از تحولات بی قاعده، کمک به واژه سازی، آموزش بهتر زبان به بیگانگان، فهم متون گذشته، وضع اصطلاحات علمی، فنی و….
از آنجایی که واژه سازی نقش زیادی در جاودانگی و پویایی هر زبانی ایفا می کند، آشنایی با ترکیب و نحوه ساخت اسم مرکب ما را در حفظ زبان مادری و تکامل و پویایی آن یاری خواهد داد. با نگاهی هر چند سریع به منابع دستور سنتی و جدید مشخص شد که تحقیقات کافی درباره اسم مرکب فعلی در زبان فارسی صورت نگرفته است و هنوز نیاز به پژوهش های جدید احساس می شود. در این راستا سعی شده به شکلی نظام مند نحوه ساخت اسم مرکب در زبان فارسی و انگلیسی به شکل جداگانه مورد بررسی قرار گیرد تا بتوان با مقایسه آن دو زبان گام مهمی در راه آموزش بهتر هر دو زبان برداشت.

اهداف تحقیق
هدف کلی:
– بتوان واژه های مرکب فعلی را که به عنوان اسم مرکب فعلی شناخته می شوند از اسم مرکب غیر فعلی در دو زبان فارسی و انگلیسی باز شناخت و مقایسه ای بین این نوع اسامی در دو زبان مذکور انجام داد.
اهداف جزئی:
– بتوان الگوهای ساخت اسم مرکب فعلی در زبان فارسی را شناخت.
– بتوان الگوهای ساخت اسم مرکب فعلی در زبان انگلیسی را شناخت.
– بتوان الگوهای این دو زبان را با هم مقایسه کرد و مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.
فرضیه های تحقیق:
– به نظر می رسد الگوی ساخت اسامی مرکب فعلی در زبان فارسی قابل بررسی می باشد.
– به نظر می رسد الگوی ساخت اسامی مرکب فعلی در زبان انگلیسی قابل بررسی باشد.
– به نظر می رسد می توان بین این الگوها در دو زبان مقایسه انجام داد و به نتایجی رسید.
اصطلاحات و مفاهیم کلیدی
دستور: دستور قواعدی است که بدان درست گفتن و درست نوشتن را بیاموزند(دستور زبان فارسی پنج استاد، ۱۳۶۶)
دستور بخشی از زبان شناسی است که دربارۀ ساختمان آوایی، صرفی و نحوی ومعنایی زبان بحث می کند. البته برخی دستور را شامل آواشناسی، نحو و معنی شناسی می دانند. دستور نویسانی که بر مبنای زبان شناسی به توصیف و تحلیل ساختمان دستوری زبان می پردازند، صرف، سازه شناسی و سازه ها را بخشی از آوا شناسی می انگارند. (مشکوه الدینی، ۱۳۷۷)
صرف : در صرف یا ساختواژه به مطالعه ساختمان درونی واژه ها می پردازند. (طباطبایی، ۱۳۸۲)
واژه : واژه از نظر آوایی شامل یک ساخت آوایی است که از یک یا چند هجا تشکیل شده و دارای یک تکیه است و در آغاز و پایان آن یک درنگ وجود دارد. (کلباسی، ۱۳۷۱)
ترکیب : در ترکیب دو یا چند واژه به هم می پیوندند و یک کلمه جدید تشکیل می دهند، مانند: کتابخانه، گل فروش. (طباطبایی، ۱۳۸۲)
اسم مرکب : اسم مرکب یا آمیخته آن است که از دو کلمه یا بیشتر ترکیب شده باشد. مانند: کارخانه، باغبان، کاروانسرا.
اسم مرکب فعلی : به گروهی از اسم های مرکب اطلاق می شود که یکی از اجزای سازنده آن ها مشتق از فعل باشد. مانند: گلگیر، آبکش و…
فصل دوم
پیشینه تحقیق
پیشینه تحقیق
زبان فارسی از دسته ی غربی زبان های هندو ایرانی، از گروه زبان های هندو اروپایی و زبانی ترکیبی است. مراد از ترکیبی آن است که می توان از پیوستن واژه های زبان به یکدیگر یا افزودن پیشوند ها و پسوند ها بدآنها برای بیان معانی و مفاهیم تازه بهره گرفت و بدین گونه هزارها واژه تازه با معانی تازه ساخت. در زبان فارسی، ترکیب خاصه در اسم و صفت و فعل نقش اساسی دارد اگر چه در انواع دیگر کلمه نیز وجود دارد. (مقربی، ۱۳۷۲، ص ۶)
زبان انگلیسی نیز از زبان های هند و اروپایی اما از شاخه ژرمنی است. از دیگر شاخه ژرمنی می توان از آلمانی، هلندی، دانمارکی، سوئدی و نروژی نام برد. خود شاخه ژرمنی به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می شود که انگلیسی به ژرمنی غربی تعلق دارد. امروزه حدود نیمی از مجموعه واژگان زبان انگلیسی و دستور آن از همان ریشه ژرمنی است و نیم دیگر را وام واژه ها تشکیل می دهند. بیشتر این وام واژه ها از زبان های لاتین فرانسوی و بخش دیگر از زبان یونانی و دیگر زبان ها به انگلیسی وارد شده اند.
ترکیب در زبان فارسی
سابقه پژوهش دربارۀ دستور زبان به دوران کهن باز می گردد حتی در دوره ساسانیان نیز دربارۀ آواشناسی و صرف بررسی هایی انجام شده (ویندفور، ۱۹۷۹:ص، ۱۰)
قدیمی ترین کتاب فارسی دربارۀ صرف، کتاب”المعجم فی معابیر اشعار العجم”، به قلم “قیس رازی”در قرن هفتم هجری است. که موضوع آن دربارۀ عروض و قافیه و نیز صرف فارسی است. آثار دیگر عبارتند از:”فرهنگ جهانگیری”، اثر حسین اینجوی قرن ۱۱، “فرهنگ برهان قاطع”، تالیف محمد حسین بن خلف تبریزی قرن۱۱و”فرهنگ انجمن آرای ناصری”، نوشته رضاقلی خان هدایت قرن۱۳٫ در اواخرقرن۱۳ و اوایل قرن۱۴هجری “دستور سخن “و “دبستان فارسی” به قلم میرزا حبیب اصفهانی نگاشته شد.
مطالعه ترکیب در زبانهای مختلف نشان دهنده جهانی بودن این پدیده است که در زمره جهانی های نَسَبی(Relative Universal)به شمار می رود. همه ی زبان های هندو اروپایی بجز زبانهای رومیایی گرایش به ساخت و استفاده از کلمات مرکب داشته اند. طبعاًزبان فارسی و انگلیسی که هر دو از این خانواده زبانی محسوب می شوند نیز از جمله زبان هایی هستند که در آنها واژه های مرکب بسیار زیاد است. اسم مرکب در زبان انگلیسی بزرگترین زیر گروه واژه ها ی مرکب محسوب می شود. (بائر، ۱۹۸۳، ص ۲و۳)
یکی از ویژگی های برجسته زبان فارسی نیز ترکیب پذیری است. اگر فعل مرکب را واحدی صرفی به حساب نیاید، شمار اسم های مرکب از دیگر مقوله ها بیشتر است.
علی اشرف صادقی(۱۳۵۸)مرکب را اینگونه تعریف کرده است :
“مرکب به کلمه ای گفته می شود که از دو جزء یا بیشتر ساخته شده باشد و اجزای آن اساساَ بتوانند در جای دیگر در جمله های زبان به تنهایی به کار روند”. (ص ۱۱۶)

دانلود