٢- طوفان­های گرد و غبار متوسط: وقتی که سرعت باد برابر ۸ درجه ی Beafort و قابلیت دید ۲۰۰ تا ۵۰۰ متر باشد؛
٣- طوفان­های گرد و غبار قوی: وقتی که سرعت باد برابر ۹ درجه ی Beafort و قابلیت دید کمتر از ۲۰۰ متر باشد.
در چین نیز همین تقسیم ­بندی در نظر گرفته می­ شود، تنها تفاوت آن این است که طوفان،های قوی نیز خود به دو درجه دیگر تقسیم،بندی می،شوند(طاهرزاده موسوی، ۱۳۹۰):
١- طوفان­های قوی: وقتی سرعت باد ۵۰ متر بر ثانیه و قدرت دید کمتر از ۲۰۰ متر باشد؛
٢- طوفان­های خطرناک: وقتی سرعت باد ۲۵ متر بر ثانیه و قدرت دید صفر تا ۵۰ متر باشد که به آن شیطان سیاه هم گفته می­ شود.

 

۴-۴-۲- اهمیت گردوغبار

در سال­های اخیر این پدیده در ایران ابعاد تازه­ای گرفته و از یک معضل محلی، به مسئله­ای ملی تبدیل شده است. در سال­های اخیر در مناطق خشک و نیمه خشک جهان که از میانگین بارش کمی برخوردار هستند. پدیده­ گرد و غبار از اهمیت بالایی برخوردار گردیده و به یک مسئله­ نگران کننده تبدیل شده است. کشور ایران نیز به دلیل همجوار بودن با بخش وسیعی از پهنه­های بیابانی تحت آثار نامطلوب این پدیده قرار می­گیرد. بدلیل تأثیرات مهمی که طوفان­های گرد و غبار بر روی تغییر شرایط اقلیمی می­گذارند، بررسی این پدیده ­ها امری ضروری می­باشد(شرکت مدیریت منابع آب ایران، ۱۳۹۳ و آخوندزاده و همکاران،۱۳۹۲)، گرد و غبار ممکن است برای روزهای متوالی در جو منطقه به صورت معلق باقی مانده و اثرات زیان­باری را ایجاد نماید. در این حالت علاوه بر آلودگی­های زیست­محیطی و بهداشتی، فعالیت روزمره انسانی، حمل و نقل و فعالیت بسیاری از صنایع با مشکل مواجه می­ شود. ایجاد و توسعه توفان­های گرد و غبار به سه عامل فراهم بودن خاک، سرعت باد و ناپایداری هوا بستگی دارد( طاووسی و همکاران،۱۳۸۷).
از جمله خسارات زیست­محیطی می­توان به زوال گونه­ های گیاهی و جانوری، تخریب زیستگاه حیات وحش و کاهش کیفیت اراضی و مراتع، کاهش تنوع و فرسایش خاک اشاره نمود. شایان ذکر است بسیاری از گویه ­هایی که به عنوان اثرات اقتصادی و زیست­محیطی شناخته می­شوند، دارای جنبه­ های اجتماعی نیز می­باشند. برخورد و مواجه با مخاطرات و بلایا در طول زندگی انسان امری اجتناب­ناپذیر است. از این رو یکی از دغدغه­های همیشگی بشر چگونگی مواجه، خنثی­سازی و یا تعدیل اثرات پیشامدهای غیرمنتظره و مخاطراتی که از جانب محیط انسانی و طبیعی است که او را تهدید می­نماید. در دهه­های اخیر در میان حوادث و بلایای طبیعی که جوامع انسانی را تحت تأثیر قرارداده است، فراوانی و شدت خشکسالی بیش از سایر عوارض و بلایای طبیعی بوده است(ویلهیت[۵۵]، ۱۹۹۳). این پدیده طبیعی بتدریج و در یک دوره زمانی نسبتاً طولانی عمل کرده و اثرات آن ممکن است پس از چند سال و با تأخیر بیشتری نسبت به سایر حوادث طبیعی ظاهر شود و از آن جا که تعیین زمان دقیق آن کار مشکلی است تا حدودی آن را یک پدیده و بلیه خزنده می­دانند. این درحالی است که اثرات غیرمستقیم خشکسالی که وسیع­تر و نامحسوس­تر هستند، مربوط به آسیب­های اقتصادی (همچون افزایش قیمت محصولات کشاورزی و دامی، افزایش تقاضا برای وام­های کم بهره، افزایش هزینه تأمین آب و کاهش تولید مواد غذایی) و اجتماعی( کاهش سطح بهداشت و بروز مشکلات سوء تغذیه، افزایش تضادهای سیاسی، کاهش کیفیت زندگی، فقر و شدت­گیری مهاجرت­های میان فضایی) وارده بر بطن جامعه انسانی می­ شود که به علت ماهیت و ویژگی­های آن به سختی می­توان کمیت آن­ها را تشخیص داد(جعفریان و همکاران، ۱۳۹۲).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
بر اساس گزارش سازمان ملل در سال ۲۰۰۷، تغییرات فزاینده آب و هوای جهانی در نتیجه فعالیت­های انسانی رخ داده است. همچنین در این گزارش آمده است که تغییرات آب و هوایی منتج از فعالیت­های انسانی نه تنها منجر به افزایش دمای جهانی می­ شود، بلکه باعث بالاتر آمدن سطح آب دریاها، ذوب شدن سریع یخ­های قطبی، تغییرات در الگوی جریان بادها و مواردی از این دست می­ شود. این تغییرات همچنین عوامل اساسی زندگی انسان­ها از قبیل دسترسی به آب، غذا و سلامت را نیز تحت تأثیر قرار می­دهد(موسوی خورشیدی وگلیج، ۱۳۹۲).
از مهم‌ترین مسائل ارتباطی مابین انسان و محیط طبیعی، مخاطرات محیطی است. مخاطرات محیطی ممکن است انسانی یا طبیعی باشد و نتیجه نیز هرچه هم باشد، باز به انسان و محیط برمی‌گردد. مخاطرات انسانی شامل مواردی چون افزایش بیش از حد جمعیت، جرم و جنایت، جنگ، رکود اقتصادی، بیماری ها و… است؛ و مخاطرات طبیعی نیز به حوادثی همچون سیل، آتشفشان، خشکسالی، طوفان، زلزله و… اطلاق می‌شود. گاهی این مخاطرات از نظر منشاء بین انسان و محیط مشترک است. مخاطرات اعم از طبیعی یا انسانی ممکن است در یک فرایند زمانی منظم( پی در پی) و یا نامنظم( گسیخته ) روی دهد. مقابله با مخاطرات منظم آسان است ولی مهم این است که چگونه می‌توان با مخاطرات نامنظم مقابله، آن را کنترل و یا محو کرد؛ و یا این که اصولأ مخاطراتی را که در یک دوره نامنظم رخ می‌دهند، با برنامه ­ریزی‌هایی که یک هدف منظم و روند پی‌درپی را تعقیب می‌کنند، چگونه می‌توان تطبیق داد. مسأله دیگر فضایی است که مخاطرات در آن اتفاق می‌افتد. بدیهی است که هر مخاطره می‌تواند در هر سطحی از محلی تا بالاترین آن یعنی ملی هم رخ دهد. حتی به جنبه‌های جهانی آن نیز باید توجه نمود( حسن پاک نژاد .مریم ایلانلو، ۱۳۹۲).
عکس مرتبط با اقتصاد

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

 

۶-۴-۲- مراکز تولید گرد و غبار در ایران و جهان

۱-۶-۴-۲- مراکز تولید گرد و غبار در جهان
بارندگی و دما اولین فاکتورهای مهم ارزیابی آب و هوا در جهان محسوب می­شوند که نقش زیادی در توسعه و گسترش پوشش گیاهی یک منطقه دارند. کاهش میزان رطوبت و افزایش دما باعث افزایش تبخیر و تعرق و ایجاد خشکی، کاهش پوشش گیاهی و کاهش چسبندگی ذرات خاک می­ شود. در نتیجه خاک در اثر وزش بادهای شدید به حرکت در آمده و همراه با آن جابجا می شود، بنابراین وقوع خشکسالی که در سال­های اخیر به دلیل تغییرات اقلیمی و پدیده بیابان­زایی شدت گرفته، می ­تواند نقش زیادی در افزایش این پدیده داشته باشد. اثبات علت وقوع این پدیده به سهولت امکان پذیر نیست و نیازمند بررسی­های آماری جامع و طولانی مدت پارامترهای جوی می باشد، هر چند روند افزایش دمای سطح زمین و افزایش غلظت گازهای گلخانه ای و نیز روند رو به رشد تولید ذرات معلق و غبارها تقریباً قطعی می­باشد، وقوع بیابان زایی و تخریب پوشش های گیاهی و استفاده بیش از اندازه و نامناسب از زمین های کشاورزی و در نتیجه تضعیف حاصلخیزی و دوام خاک که در نتیجه افزایش رشد جمعیت بشر شدت یافته است باعث شکل گیری و گسترش بیابان ها و افزایش فرسایش بادی و در نتیجه باعث از دست رفتن خاک های سطح الارضی و افزایش وقوع طوفان های گرد و غبار می شود. در حقیقت می توان بیابان ها و دریاچه های خشک شده را که به علت تغییرات اقلیمی به بیابان های کوچک تبدیل شده ­اند از مراکز تولید گرد و غبار دانست. بنابراین مراکز تولید گرد و غبار معمولاً در مناطق خشک جهان قرار دارند (تصویر ۳) . این مناطق دارای بارندگی سالانه کمتر از ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیمتر بوده که به لحاظ توپوگرافی در مناطق پست جهان واقع می باشند (چوپانی، ۱۳۸۸) . این پدیده در دشت ها نسبت به کوهستان ها و در بیابان ها یا حاشیه­ آنها نسبت به سایر مناطق بیشتر اتفاق می­افتد. بزرگترین و فعالترین مراکز تولید گرد و غبار در جهان مناطقی هستند که فعالیت های بشری در این مناطق محدود است این مراکز همچون کمربندی از غبار از سواحل شمال غربی آفریقا آغاز شده و ضمن عبور از خاورمیانه، آسیای مرکزی و جنوبی به چین می رسند. به عبارت دیگر نیمکره جنوبی را می توان عاری از هرگونه غبار دانست (تصویر ۴و۵) (ذوالفقاری و همکاران، ۱۳۸۸). مطالعات اخیر نشان داده که بیابان صحرا(در شمال غرب افریقا) نقش زیادی در تولید گرد و غبار جهانی نسبت به سایر مناطق مثل خاورمیانه ، جنوب غرب آسیا ، مرکز استرالیا و افریقای جنوبی دارد. ارزیابی می شود که انتشار گرد و غبار جهانی نزدیک ۱۰۰۰ تا ۳۰۰۰ تن در سال است و این میزان در بیابان صحرا حدود ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ تن در سال می باشد یعنی حدود نصف گرد و غبار تولید شده در جهان، بزرگترین منبع گرد و غبار بعد از بیابان صحرا در کشور چین است اگرچه Tanaka و Chiba در سال ۲۰۰۶ فقط میزان ۲۱۴ تن و Laurent و همکارانش در سال ۲۰۰۶ مقدار بین ۱۰۰ تا ۴۶۰ را برای این کار محاسبه کردند. و سومین منطقه فرورفتگی Bodele از اهمیت زیادی برخوردار است که به تنهایی عامل تولید ۶ تا ۱۸ درصد از انتشار گرد و غبار جهانی است. در حالیکه مساحت چندان زیادی ندارد و دلیل آن مقاومت بسیار کم خاک این منطقه است(طاهرزاده موسویان، ۱۳۹۰).
شکل(۳)- توزیع و گسترش مناطق خشک در جهان شکل(۴)- خطوط هم تراز مراکز تولید گرد و غبار را نشان می دهد

شکل(۵)- مراکز فعال تولید گرد و غبار در جهان را نشان می دهند. این طوفان ها در چهار ناحیه­ی مهم در جهان اتفاق می افتد مرکز آسیا ، شمال امریکا، مرکز افریقا ، ساحل و استرالیا (رشنو، ۱۳۸۸).
۲-۶-۴-۲ -مراکز تولید گرد و غبار در ایران
کشور ما با مساحتی بیش از ۱۶۴ میلیون هکتار، در عرض جغرافیایی ۲۵ تا ۴۰ درجه شمالی واقع شده است که در نوار خشک یا بیابانی کره زمین قرار دارد. مهمترین عامل موثر در خشکی آب و هوای کشور ما، فشار زیاد مجاور حاره ای است. بعد از آن بادهای آلیزه که نواحی پایین تر از عرض­های جغرافیایی ۳۰ تا ۳۵ درجه شمالی کشور را تحت تاثیر قرار می­ دهند و در خشکی نواحی مرکزی و جنوبی کشور موثرند(رواحی نژاد و خسروی پور، ۱۳۹۲).

 

۷-۴-۲- گرد و غبار در ایران

در ایران، منشأ اصلی ریزگرد کویر‌ها و باتلاق‌های در حال خشک شدن عراق است که خاک و شن‌های آن از طریق باد شمال(به عربی: شمال) به ایران می‌آید. این باد از خرداد تا شهریور می‌وزد و از شمال غربی خاورمیانه شکل می‌گیرد و با گذر از کوه‌های ترکیه مانند قیفی به بیابان‌های عراق و سوریه سرازیر می‌شود و تا خلیج فارس و رسیدن به سطح آب‌های آزاد پیش می‌رود. سه کشور ایران، عراق و عربستان به طور مشترک هزینه‌های این اراضی را تأمین می‌کردند، و تمام اراضی در فصل خاصی از سال مالچ‌پاشی می‌شد. مالچ نوعی فرآورده چسبنده نفتی است که برای تثبیت شن‌های روان در مناطق بیابانی از آن سود جسته می‌شود. جنگ عراق موجب فراموشی این کار، و در نتیجه افزایش توفان‌های غبار در خوزستان، غرب ایران، و سرانجام تقریباً در همه ایران شد. توفان اخیر، که به گفته برخی اهالی بغداد بدترین توفان غبار زندگیشان بوده‌است، سبب بیشترین میزان گرد در سه دهه اخیر ایران شد(رئیس پور و همکاران، ۱۳۸۹).
وضعیت توپوگرافی خاص چین خوردگی ها و محصورشدن اراضی پست درحد فاصل آنها منجر به شکل گیری مناطقی با آب و هوا ، بارندگی و توان بیولوژیکی متفاوت در سراسر ایران شده است. بر اساس نقشه­ی مناطق خشک جهان که در اطلس جهانی بیابان زایی توسط یونپ[۵۶] در سال ۱۹۹۷ به چاپ رسیده است، در ایران به جز مناطق محدودی از شمال و غرب کشور که دارای اقلیمی مرطوب و نیمه رطوب می­باشد، بقیه سطح کشور در رده سرزمین­های خشک قرار دارد. بر اساس آمار سال ۱۳۷۷ که توسط سازمان جنگل­ها و مراتع کشور منتشر شده است بیش از ۸۰% از وسعت کشور در قلمرو اقلیم خشک و نیمه خشک قرار دارد. ۲۵/۷ درصد از وسعت کشور یعنی معادل ۳۴ میلیون هکتار در قلمرو اراضی بیابانی و شن زار و کویری است که به شرح جدول (۲) می­باشد. بیابان های ایران وسعتی نزدیک به ۴۷ میلیون هکتار از اراضی مرکز، جنوب و شرق کشور را به خود اختصاص داده است. از مجموع ۹۰ میلیون هکتار از اراضی مرتعی در کشور، ۱۶ میلیون هکتار آن را مراتع بیابانی تشکیل می­ دهند که سخت در معرض فرسایش بادی قرار دارند و به عنوان کانون­های بحرانی محسوب می­شوند­. از مجموع مساحت مناطق کویری ایران ۱۹/۸ میلیون هکتار آن تحت تاثیر فرسایش بادی قرار دارد که در حدود ۶/۵ میلیون هکتار آن همه ساله به تأسیسات انسانی خسارت وارد می­ کنند(کریمی و همکاران، ۱۳۸۹).
جدول۲- پراکندگی اراضی بیابانی در ایران

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نام اراضی اراضی بیابانی و کویری اراضی شنزار فعال و غیر فعال تپه­های شنی فعال جمع
مساحت به میلیون هکتار ۲۱/۱ ۷/۹ ۵ ۳۴
مساحت به درصد ۶۱% ۲۴% ۱۵% ۱۰۰%

علاوه بر خشک بودن شرایط آب و هوایی در قسمت اعظم این کشور، خشکسالی­های زیادی نیز اتفاق می افتد. به طورکلی پراکندگی جغرافیایی میزان خشکسالی محاسبه شده در نواحی جنوبی کشور، از گستردگی بیشتری برخوردار است و هرچه از بخش های جنوبی و مرکزی کشور فاصله گرفته می­ شود از شدت و فراوانی خشکسالی ها نیز کاسته می­ شود. ویژگی­های خشکسالی ایران نشان می دهد که به طورکلی قسمت اعظمی از کشورمان، از این پدیده در امان نبوده و به نسبت موقعیت طبیعی خود اثرهای این پدیده مخرب را تجربه می­نماید و به خصوص بخش­های جنوبی، شرقی و مرکزی کشور به علت نوسانات زیاد در مقادیر بارندگی، از آسیب پذیری بیشتری برخوردار هستند(طاهرزاده موسویان، ۱۳۹۰).
شکل ۶: ورود گرد و غبار به ایران

شکل ۷: تولید گرد و غبار در اطراف ایران

شکل ۸ :عوامل تشدید کننده گرد و غبار
اقتباس:(پاپزن، ۱۳۹۲)

 

۸-۴-۲- سیمای منابع بیابانی خوزستان

استان خوزستان با برخورداری از ۴/۶ میلیون هکتار یکی از ۱۹ استان زاگرس نشین و شاخص در قلمرو آب و هوای بیابانی است. دارای سه اقلیم مناطق مرتفع و میانبند و جلگه­های پست می­باشد. چنین تنوع هیپسومتر[۵۷]ی رویشگاه­های متنوعی را سبب شده است اما همجواری این استان با ادامه مسیر بیابان­های کشور عراق موجبات تأثیرپذیری از پیامدهای وزش بادهای خشک و سوزان وارده از عراق می­گردد و در نتیجه چشم اندازهای ماسه زار و شوره­زار و باتلاق­های فراوانی در این استان را ایجاد نموده است. ماحصل این پدیده، تولید ۱۲۵۰هزار هکتار شوره­زار و ۳/۵ میلیون هکتار بوته­زارها و مراتع کم بازده می­باشد. اگرچه حدود۷۰۰ هزار هکتار جنگل خودروی بلوط در شمال این استان چهره متفاوتی را خلق نموده است ولی این به خاطر همجواری با استان چهار محال و بختیاری می­باشد. بر همین اساس، مجموع مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی استان ۶۹۶۷۲۱ هکتار از کل ۶۴۰۰۰۰۰ هکتار مساحت استان می‌باشد و این مناطق تحت تأثیر به دو منطقه برداشت (۴۶۷۳۲۵ هکتار) و منطقه رسوب (۲۲۹۳۹۶ هکتار) تقسیم می‌شود لیکن در استان خوزستان مناطق حمل معمولاً در محدوده مناطق برداشت و رسوب است و بصورت مجزا دیده نمی‌شود. در جدول (۳) زیر اجزاء و مشخصات این مناطق دیده می­ شود.
جدول۳: سطوح مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی استان خوزستان

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شهرستان منطقه تحت تأثیر سطوح مناطق برداشت (هکتار) سطوح مناطق حمل (هکتار) سطوح مناطق رسوب (هکتار) جمع کل