۱۰

۶

 

۴

 

۱۷

 

فصل دوم:

((ادبیات تحقیق))

 

مبحث اول :بررسی جرم شناختی قتل عمد

 

۲-۱-تعاریف و مفاهیم قتل:

 

۲-۱-۱-تاریخچه قتل:

 

الف-قبل از اسلام :

همان گونه که می دانیم و در مقدمه نیز اشاره شد قتل انسان مهترین آسیبی است که به افراد جامعه وارد می شود این جنایت فقط از جهت سلب حیات انسان مهم نیست بلکه واکنشی که جامعه در مقابل آن نشان می دهد دارای اهمیت به سزایی است در اوایل، جامعه بشری که نفع و فایده عمومی به معنای امروزی را درک نکرده بود در مجازات قاتل مداخله ای نداشت. این امر یک موضوع شخصی و حقوقی به شمار می رفت ولی دم می توانست انتقام خود را از شخص و وابستگان وی بگیرد و هر نوع مجازاتی که برایش در نظر می گرفت می توانست اعمال نماید و یا اینکه فقط به جبران خسارت وارده بسنده می نمود. مجازات قاتل در دوران قدیم برای تنبیه دیگران یا حفظ نظم اجتماعی نبود بلکه بیشتر برای تسکین آلام خانواده مقتول بود چه بسا که این گونه قتل ها سبب بروز اختلافات قبیله ای و وقوع کشتارهای دسته جمعی و قبیله ای می شد. با گذشت زمان انتقام خصوصی جای خود را به جامعه داد و این جامعه بود که متضرر اصلی بزه قتل بود و در نهایت عهد دار تعقیب و مجازات قتل گردید و با گذشت زمان و کشته شدن یک نفر نظام جامعه به شدت مختل شد و برای برقراری نظم و انضباط در جامعه جز با اعدام قاتل امکان نداشت. بدیهی ترین مجازاتی که از همان اول برای قتل در نظر گرفته می شد، مجازات اعدام بود. در قوانین یهود بزه قتل آن قدر بزرگ بود که هیچ مانعی نمی توانست جلوی مجازات قتل را بگیرد. در یونان قدیم اعدام جنبه مذهبی داشت و به عنوان کفاره از گناه انجام می گردید. در روم قدیم نیز مجازات اعدم قبل از الواح دوازه گانه رسم بود و گویا اولین پادشاهی که در هفتمین سال قبل از میلاد مسیح این مجازات را به نام جامعه اجرا می کرد(توما) پادشاه افسانه ای روم قدیم بوده است بعدها الواح دوازه گانه عین این مجازات را درباره قاتلین مقرر داشتند. بعد از الواح دوازه گانه قانون معروف کوبرنلیا مجازات قتل را تکمیل نمود. در پاره ای از قوانین قدیم مثل ژرمن و فرانک اعدام جنبه خصوصی داشت و اولیاء دم می توانستند به جای اعدام مطالبه خون بها نمایند پس از مدتی انتظارات زیاد خانواده مقتول سبب تثبیت نرخ معین و ثابت برای خون گردید و خانواده مقتول نمی توانست بیش از آن مقدار مطالبه نمایند. دوره اول به اسم نرخ های اختیاری و دوره دوم به نام نرخ های قانونی یا اجباری معروف است و در قرن سیزده میلادی تقریباً در اکثر جاها مجازات قتل اعدام در نظر گرفته شده بود، لکن اخیراً در اکثریت کشورها به جز چند کشور مجازات قتل را اعدام نمی دانند بلکه برای قتل مجازات حبس را در نظر می گیرند.(نظری ، ۱۳۸۴،ص :۱۱)
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

 

ب-بعد از اسلام و در فقه امامیه:

در فقه اسلامی اهمیت به سزایی به قتل نفس داده شده به نظر قانون گذار اسلامی شخصیت فرد آن قدر بالاست که اگر شخصی مرتکب قتل شود عملاً عضوی از جامعه اسلامی را از بین می رد به علاوه قاتل مرتکب گناه کبیره شده که هم مستوجب مجازات دنیوی و هم مستوجب مجازات اخروی می باشد قتل در اسلام سه نوع است:قتل عمد، شبه عمد،قتل خطئی.
موضوع پژوهش ما قتل عمدی است که همواره پلیس درگیر کشف آن است و مجازات آن بر اساس قوانین برگرفته از شرع مقدس اسلام قصاص است و در پاره ای از موارد دیه و در بعضی موارد نیز مالی بیش از مبلغ دیه، ولی باید پذیرفت که شارع مقدس با وجود مسلط ساختن ولی دم بر قصاص و با حفظ آخرین آثار انتقام شخصی و جنبه خصوصی قتل عمد مفهوم جنبه عمومی جنایت را نیز به کلی فراموش نکرده است زیرا مفهوم کلیه آیات و اخبار در مقام اول ممنوع بودن این جنایت به منظور حفظ امنیت و نظام اجتماعی می باشد.

 

ج-قتل از منظر قرآن کریم:

قرآن کریم در آیات متعددی حرمت و اهمیت قتل را بیان فرموده استکه در این قسمت به لحاظ اهمیت موضوع برخی از این آیات آورده می شود:
«و من یقتل مومناً معتمداً فجزاوه جهنم خالداً فیها و غضب الله علیه و لعنه و اعدله عذاباً عظیما» و هر کس ، فرد با ایمانی را از روی عمد به قتل برساند مجازات او دوزخ است در حالی که جاودانه در آن
می ماند و خداوند بر او غضب می کند و او را از رحمتش دور می سازد و عذاب عظیمی برای او آماده ساخته است».(قرآن کریم-سوره نساء ، آیه ۹۳).
«من کان لمومن ان یقتل مومنا الا خطا» هیچ فرد با ایمانی مجاز نیست که مومنی را به قتل برساند مگر اینکه این کار از روی خطاء و اشتباه از او سر زند».(قرآن کریم سوره نساء آیه ۹۳)
سپس برای کسی که اشتباهی اقدام به چنین کاری کرده است مجازاتدیه در نظر گرفته شده است:
از آیات فوق به خوبی حرمت قتل نفس مشخص می شود مفسر تفسیر راهنما درباره آیه ۹۳ سوره نساء نوشته است (تفسیر راهنما،جلد۳، ص ۵۲۱)
۱-خلود در جهنم غصب و لعنت الهی،کیفر کشتن مومن از روی عمد است
۲-عذاب بزرگ الهی در انتظار کسی است که مومنی را از روی عمد به قتل برساند
۳-کشتن عمدی مومن از گناهان بسیار بزرگ است
همچنین در این باره فرموده اند«قتل نفس از گناهان کبیره است»(علل الشرایع-ص ۴۷۸)
مفسر تفسیر نمونه در این باره نوشته است:
« درباره شان نزول این آیه آمده است:قیس بن صبابه کنانی که یکی از مسلمانان بود کشته برادر خود هشام را در محله بنی نجار پیدا کرد جریان را به عرض پیامبر (ص) رسانید. پیامبر (ص) او را به اتفاق قیس بن هلال مهزی نزد بزرگان بنی النجار فرستاد و دستور داد اگر قاتل هشام را می شناسید تسلیم برادرش قیس نمایید و اگر نمی شناسند خون بها و دیه او را بپردازند آنان هم چون قاتل را نمی شناختند دیه را به صاحب خون پرداختند و او هم تحویل گرفت و به اتفاق قیس بن هلال به طرف مدینه حرکت کردند و در بین راه بقایای افکار جاهلیت قیس را تحریک نمود وبا خود قبول دیه موجب سرشکستگی و ذلت است لذا همسفر خود را که از قبیله بنی النجار بود به انتقام خون برادر کشت و به طرف مکه فرار کرد و از اسلام نیز کناره گیری کرد پیامبر(ص) هم در مقابل این خیانت خون او را مباح نمود و آیه فوق به همین مناسبت نازل شد که مجازات قتل عمد در آن بیان شده است. تفسیر آیه: از آنجا که آدم کشی یکی از بزرگترین جنایت و گناهان خطرناک است و اگر با آن مبارزه نشود امنیت که یکی از مهترین شرایط یک اجتماع سالم است به کلی از بین می رود قرآن آیات مختلف آن را با اهمیت فوق العاده ای ذکر کرده است به همین دلیل در آیه مورد بحث برای کسی که فرد با ایمانی را عمداً به قتل برسانند چهار مجازات و کیفر شدید اخروی(علاوه بر مساله قصاص که مجازات دنیوی است)ذکر شده است:

 

۲-۱-۲-انواع قتل

در کشور مااز دیدگاه حقوق جزا قتل به چهار دسته ذیل تقسیم می شود:
الف)قتل شبه عمد
ب)قتل غیر عمد
ج)قتل خطای محض
د)قتل عمد(ولیدی ۱۳۸۰-۸۰)

 

الف)قتل شبه عمد:

سلب حیات در قالب شبه عمد در شرایطی است که مرگ مجنی علیه مورد نظر مرتکب فعل نباشد در این رابطه بند ب ماد ۲۹۵ قانون مجازات اسلامی مقرر می داد:
« قتل یا جرح یا نقص عضو که به طور خطای شبه عمد واقع می شود و آن در صورتی است که جانی قصد فعلی را که نوعاً سبب جنایت نمی شود، داشته باشد و قصد جنایت را نسبت به مجنی علیه نداشته باشد و مانند آنکه کسی را به قصد تادیب به نحوی که نوعاً سبب جنایت نمی شود، بزند و اتفاقاً موجب جنایت گردد. یا طبیعی مباشرتاً بیماری را به طور متعارف معالجه کند و اتفاقاً سبب جنایت بر او شود»
همچنین تبصره ۲ از بندج ماده ۲۹۵ قانون مجازات اسلامی تصریح می نماید:
(در صورتی که شخصی، کسی را که به او اعتماد قصاص یا اعتقاد مهدورالدم بودن بکشد و این امر بر دادگاه ثابت شود و بعداً معلوم گردد که مجنی علیه مورد قصاص و یا حمله مهدورالدم بودن مقتوله به اثبات برساند قصاص و دیه از او ساقط است.)

 

ب)قتل غیر عمد

با توجهبه توسعه زندگی ماشینی، وقوع جرایم غیر عمد، به سبب وارد شدن آسیب به تمامیت جسمی افراد به صورت ضرب و جرح ویا قتل دائماً روبه افزایش است، و رقم قابل توجه ایی از وقایعو رخدادها را تشکیل می دهد. در این قبیل جرائم رفتار شخص ممکن است به یک نتیجه ضد اجتماعی مانند قتل
منجر شود. در حالی که مرتکب در انجام رفتار، آگاهی و اراده داشته باشد، اما نتیجه ای که رخ داده هرگز مورد درخواست وی نبوده است مانند راننده ای که با سرعت غیر مجاز و با بی احتیاطی از چراغ قرمز عبور می کند و به عابران برخورد می نماید و در نتیجه تصادف، به مرگ عابر می انجامد، معهذا اگر راننده در رفتار خود آنچه را که شرط احتیاط و لازمه دوراندیشی بود رعایت می کرد چنین قتلی رخ نمی داد پس قتل غیر عمدی در اینجا بواسطه مواردی چون بی احتیاطی و عدم رعایت نظامات دولتی واقع شده است و در رفتار راننده نیز اصولاً احتمال چنین نتیجه ای می رفت و به لحاظ وجود همین احتمال می بایست که مرتکب از انجام آن رفتار خودداری می کرد حال که چنین نکرده مرتکب خطا شده و دارای مسئولیت کیفری برای واقعه قتلی که رخ داده می باشد(ولیدی ،۱۳۸۰ ص،۸۰)

پایان نامه

 

ج)قتل خطای محض

تا قبل از تصویب قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۶۱، انواع قتل به موجب قانون مجازات عمومی سابق به قتل عمدی و غیر عمدی تقسیم می شد. اما شورای قضایی در طرح پیشنهادی قانون مجازات اسلامی به مجلس با توجه به تقسیم بندی انواع قتل در قرآن کریم قتل عمدی و قتل خطایی، باتمسک به منابع فقیه انواع قتل را به سه دسته، قتل عمدی،قتل شبه عمدی و قتل خطای محض تقسیم کرده بود. و متعاقباً نیز این تقسیم بندی در قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۷۰ در ماده ۲۰۴ تکرار و مورد تایید قانون گذاری قرار گرفته است.
تدوین کنندگان قانون مجازات اسلامی نیز با تبعیت از این نظرات، ضابطه تشخیص قتل خظای محض را در بند الف ماده ۲۹۵ بدین شرح تعیین کرده اند:
قتلی که به طور خطای محض واقع می شود، و آن در صورتی است که جانی نه قصد جنایت نسبت به مجنی علیه را داشته باشد و نه قصد فعل واقع شده بر او را، مانند آنکه تیری را به قصد شکار رها کند و به شخصی برخورد کند(ولیدی،۱۳۸۰ ،۸۱)

 

د)قتل عمد

قتل عمد همانند سایر جرائم دارای سه رکن مادی و معنوی و قانونی می باشد برای تحقق رکن مادی قتل عمد قاتل باید با انجام فعل مادی مثبت و یا خودداری از انجام عملی(ترک فعل) مانند خودداری از دادن شیر به نوزاد به قصد سلب حیات موجبات مرگ نوزاد را فراهم نماید.
از این نظر این نوع قتل را «قتل عمد» می نامند. از سوی دیگر قتل وقتی عمدی است که عمل مجرمانه به قصد سلب حیات از مجنی علیه ضمن آگاهی قبلی از نتیجه حاصل از فعل مجرمانه انجام شود.
در این رابطه انگیزه قاتل رضایت مجنی علیه و اشتباه در هویت وی تاثیری در ماهیت قتل عمدی ندارد.
مرتکب باید در سلب مقتول مقصد داشته باشد یعنی هم در ارتکاب عمل مادی، عامد باشد و هم از این عمل مادی قتل مجنی علیه را منظور و مقصود داشته باشد.
مقصود از عمد در فقه اسلامی ، عمد در فعل و عمد در قصد شخص معین به قتل است.
عمد شامل دو جزء روانی است: یکی قصد انجام خود فعل و دیگری قصد نتیجه قتل که آن را قصد نتیجه نیز می گویند.
قانون مجازات اسلامی موراد عمومی قتل عمدی را به شرح زیر ذکر نموده است:
الف:قتل عمد به معنای خاص
ب:قتل عمدی با انجام فعل نوعاً کشنده
ج:قتل عمد با فعل موثر نسبت به مجنی علیه معین
د:قتل عمدی ساده
ه:قتل عمد با سبق تصمیم

 

قتل عمد به معنای خاص:

مواردی که قاتل با انجام کاری قصد کشتن شخص معین و فرد یا افرادی غیر معین از یک جمع را دارد خواه آن کار نوعاً کشنده باشد خواه نباشد ولی در عمل سبب قتل شود.(بند الف ماده ۲۰۶ ق.م.الف.)

 

ب:قتل عمدی با انجام فعل نوعاً کشنده:

مواردی که قتل عمداً کاری را انجام دهد که نوعاً کشنده باشد هر چند قصد کشتن شخصی را نداشته باشد.(بند ب ماده ۲۰۶ ق.م.الف)

 

ج:قتل عمد با فعل موثر نسبت به مجنی علیه معین:

مواردی که قاتل قصد کشتن را ندارد و کاری که انجام می دهد نوعاً کشنده نیست ولی نسبت به طرف بر اثر بیماری و یا پیری و یا ناتوانی یا کودکی و امثال آنها کشنده باشد قاتل نیز به آن آگاه باشد.(بند ج ماده ۲۰۶ ق.م.الف.)

 

د:قتل عمدی ساده:

قتل عمدی ساده در پاره ای از اوقات قاتل بدون سبق تصمیم مرتکب واقع می شود یعنی مقدمات و فکر مجرمانه قبلی وسایل ارتکاب جرم، قبلاً تهیه نمی شود بلکه ارتکاب قتل بدون مقدمه تحقق