بررسی تطبیقی دیدگاه‌های آیت‌الله معرفت و آیت‌الله جوادی آملی در مباحثی از علوم قرآنی (اسباب نزول، محکم و متشابه، نسخ).

 

بیان مسأله:

علوم قرآنی که به مجموعه‌ی مسائل مرتبط با شناخت قرآن و شئون مختلف آن گفته می‌شود، مباحثی چون: وحی، تاریخ نزول، جمع و تألیف، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ، اسباب نزول، قرائات و … را شامل می‌شود.
دانشمندان علوم قرآنی در تألیفات خود با نام علوم قرآن، و همین‌طور مفسران در ذیل تفسیر آیات به بیان مباحث علوم قرآنی پرداخته‌اند. لذا در این پایان‌نامه سعی بر آن است تا با استخراج دیدگاه‌های علوم قرآنی آیت‌الله معرفت به عنوان یک دانشمند علوم قرآنی و آیت‌الله جوادی آملی به عنوان یک مفسر قرآن، به تطبیق و بررسی نقاط اشتراک و افتراق آراء این دو دانشمند معاصر دست یابیم.

 

پرسش‌های تحقیق:

۱: دیدگاه‌ آیت‌الله معرفت و آیت‌الله جوادی آملی درباره‌ی «اسباب نزول» چیست و چه تفاوت‏هایی با هم دارد؟
۲: دیدگاه‌ آیت‌الله معرفت و آیت‌الله جوادی آملی درباره‌ی «محکم و متشابه» چیست و چه تفاوت‏هایی با هم دارد؟
۳: دیدگاه‌ آیت‌الله معرفت و آیت‌الله جوادی آملی درباره‌ی «نسخ» چیست و چه تفاوت‏هایی با هم دارد؟
فرضیه‌ها:
۱: هر دو دانشمند معنای واحدی برای اسباب نزول بیان داشته‌اند. آیت‌الله معرفت، بین سبب نزول و شأن نزول تفاوت قائل شده و شأن را أعم از سبب می‌داند. اما آیت‌الله جوادی آملی، این دو را مترادف دانسته‌اند.
۲: هر دو دانشمند معنای واحدی برای احکام و تشابه اتخاذ نموده‌ و تقابل آن‌ ها را در القای شبهه یا عدم القای آن دانسته‌اند.
۳: آیت‌الله معرفت با قبول نسخ حکم در قرآن، تعدادی از آیات قرآن را منسوخ الحکم می‌دانند. اما آیت‌الله جوادی آملی معتقدند که نسخ در قرآن رخ نداده است.

 

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

پیشینه‌ی‌ موضوع:

پژوهش در بحث علوم قرآن، پیشینه‌بلند به اندازه‌ی تاریخ دانش مسلمانان دارد و پژوهش‏های بسیاری در قالب کتاب، پایان‌نامه و مقاله، در مباحث علوم قرآنی مطروحه (اسباب نزول، محکم و متشابه، نسخ) به انجام رسیده است. دانشمندان علوم قرآنی از جمله آیت‌الله معرفت، در تألیفات خود با نام علوم قرآن، و مفسران از جمله آیت‌الله جوادی آملی در ذیل تفسیر آیات به بیان مباحث علوم قرآنی پرداخته‌اند.
از جمله پژوهش‌ها در آراء علوم قرآنی آیت‌الله معرفت، می‌توان به این موارد اشاره کرد:
-علوم قرآنی از دیدگاه آیت‌الله معرفت، محمد فاکر میبدی.
-آیت‌الله معرفت؛ احیاگر علوم قرآنی در دوران معاصر، کتاب ماه دین.
-بررسی دیدگاه‌ها و نوآوری‌های آیت‌الله معرفت در محکم و متشابه؛ نسخ و قرائات، سعید فخاری.
-بررسی و نقد دیدگاه آیت‌الله معرفت در نزول قرآن، علی‌اصغر ناصحیان و علی جلالیان اکبرنیا.
-نسخ در قرآن از دیدگاه آیت‌الله معرفت، مهدی سلطانی زمانی.
و از جمله پژوهش‌ها در آراء آیت‌الله جوادی آملی می‌توان به این موارد اشاره کرد:
-بررسی تطبیقی آراء علوم قرآنی استاد جوادی آملی و علامه طباطبایی (وحی، نزول قرآن، اختلاف قرائات، اعجاز، صیانت قرآن، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ)، سید مجید زارع موسوی.
-بررسی تطبیقی دیدگاه علامه طباطبایی و آیت‌الله جوادی آملی در خصوص مباحث علوم قرآنی (وحی، نزول، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ)، حمیده رشتبر.
از آن‌جا که آراء این دو دانشمند همواره مورد توجه بوده، پژوهش‌هایی در زمینه‌ی نظرات خاص ایشان صورت گرفته است اما در هیچ‌یک تطبیق آراء علوم قرآنی این دو دانشمند مشاهده نمی‌شود.

 

هدف‌ها و ضرورت‌ها:

در این پژوهش با استخراج دیدگاه‌های علوم قرآنی آیت‌الله معرفت به عنوان یک دانشمند علوم قرآنی و آیت‌الله جوادی آملی به عنوان یک مفسر قرآن، به تطبیق و بررسی نقاط اشتراک و افتراق آراء این دو دانشمند دست می‌یابیم.
به دلیل اهمیت آراء و معاصر بودن آیت‌الله معرفت و آیت‌الله جوادی آملی، و نیز نگاه جدید ایشان به مسائل علوم قرآنی، بررسی تطبیقی آراء این دو دانشمند درخور توجه و اهمیت می‌باشد.

 

جنبه‌های نوآوری:

همان‌طور که در قسمت پیشینه گذشت، تطبیق آراء علوم قرآنی این دو دانشمند، از جنبه‌های تازه‌ی تحقیق است.

 

فصل اول: کلّیات موضوعی و تعریف مفاهیم

 

 

 

۱-۱-زندگی‌نامه‌ی آیت‌الله معرفت[۱]

 

۱-۱-۱-تولد و دوران کودکی

ایشان در سال ۱۳۰۹ هجری شمسی در خانواده‌ای روحانی در شهر کربلا متولد شد. پدرش شیخ علی فرزند میرزا محمدعلی از نوادگان شیخ عبدالعالی میسی اصفهانی از خطبای بنام کربلا در آن دوران بود. پدرش به اتفاق والدین و دیگر اعضای خانواده‌اش در سال ۱۲۹۰ هجری شمسی در سن پانزده سالگی از سده‌ی اصفهان به کربلا مهاجرت کرد و در سن ۶۳ سالگی در سال ۱۳۳۸ هجری شمسی در کربلا وفات یافت و در ایوان پشت سر بارگاه حضرت ابوالفضل به خاک سپرده شد. وی دانشمند و خطیبی توانا و مورد احترام مردم کربلا بود. پدران پدرش همگی تا سه قرن از سلسله‌ی جلیله‌ی روحانیت و علما بوده‌اند. مادرش سیّده زهرا، دختر سید هاشم تاجر رشتی بود که در کربلا متوطن گردیده و در سال ۱۳۶۳ هجری شمسی وفات یافت و همان‌جا مدفون گردید.

 

۱-۱-۲-دوران تحصیل

در مرحله‌ی اول، پدرش او را در سن پنج سالگی برای سواد آموزی به مکتبی فرستاد که توسط شیخ باقر، که از اصفهان به کربلا مهاجرت کرده و نظام جدید تأسیس نموده بود. پس از آن مقدمات را نزد استاد حاج شیخ علی‌اکبر نایینی و سپس نزد پدر آموخت. ادبیات و منطق را نزد دیگر اساتید حوزه‌ی کربلا فرا گرفت و مقداری هم علوم فلکی و ریاضی را تلمّذ نمود. مرحله‌ی بعد: فقه و اصول و مبادی فلسفه بود. در آغاز سال ۱۳۴۰ شمسی و پس از فوت پدر، برای تکمیل تحصیل به همراه خانواده به هدف شرکت در جلسات درسی فرهیختگان علم و فقاهت به نجف اشرف مهاجرت نمود.

 

۱-۱-۳-اساتید و دوستان

اساتید دوره‌ی اول عبارتند از: پدر، سید سعید تنکابنی، سید محمد شیرازی، شیخ محمدحسین مازندرانی، سید مرتضی قزوینی.
اساتید مرحله‌ی بعد عبارتند از: شیخ محمد کلباسی، شیخ محمدحسین مازندرانی، پدر، شیخ محمد خطیب، سید حسن حاج آقا میرقزوینی، شیخ محمدرضا جَرقویی اصفهانی و شیخ محمدمهدی کابلی، شیخ یوسف بیارجمندی خراسانی.
اساتید دوره‌ی نجف عبارتند از: سید محسن حکیم، سید ابوالقاسم خوئی، میرزا باقر زنجانی، شیخ حسین حلّی، سید علی فانی اصفهانی و امام راحل ;.

 

۱-۱-۴-فعالیت‌ها

از مرحله‌ی دوم تحصیل، در کنار تحصیل، به تدریس و تحقیق اشتغال داشت. صبح‌ها برای تحصیل و تدریس و عصرها صرفاً برای تدریس اختصاص داشت. ضمناً از کار تحقیق و نوشتن مقالات علمی غافل نبود. در رشته‌های ادبی و علمی و در حوزه‌های تدریس متناسب و در هفته یک‌بار جلسه‌ی دینی برای جوانان داشت و هر دو با اقبال قابل توجهی روبه‌رو شد و شاگردان بسیاری تربیت یافتند. هم‌گام با آن، با همکاری گروهی از فضلای حوزه (سید محمد شیرازی، سید عبدالرضا شهرستانی، سید محمدعلی بحرانی، شیخ محمدباقر محمودی و …)، دست به تأسیس و نشر ماه‌نامه‌ای تحت عنوان «أجوبه المسائل الدینیه» زدند و با اعلام: سؤال‌های دینی شما را پاسخگو هستیم، با کمال جدّیت مشغول شدند که در سطح وسیعی گسترش یافت. به ویژه در دانشگاه‌ها و حتی برخی دانشگاه‌های بزرگ خارج از کشور عراق با استقبال فراوان روبه‌رو شد، و سالیان دراز ادامه داشت.
ضمناً مقاله و نوشته‌های تحقیقی، علمی ـ دینی فراوانی تدوین و انتشار یافت. و برخی از این مقالات به جهت اهمیت موضوع سپس به صورت کتاب یا رساله چاپ و منتشر گردید؛ از جمله: «حقوق زن در اسلام»، «ترجمه‌ی قرآن: امکان، نقد، ضرورت»، «دو فرقه‌ی شیخیه: اسکویی، کریم‌خانی»، «اهمیت نماز و تأثیر آن در حیات فردی و اجتماعی» و غیره. تمامی این‌ها به زبان عربی روز انجام شده است. و برخی از آن‌ ها سپس به فارسی ترجمه شده است.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
با گروهی از فضلای بنام حوزه که عبارت بودند از: سید جمال‌الدین خوئی، سید محمد نوری، سید عبدالعزیز طباطبائی، شیخ محمدرضا جعفری اشکوری، دکتر محمد صادقی، و استاد عمید زنجانی، جلسات هفتگی تشکیل می‌دادند و پیرامون مباحث و مواضیع مختلف به بحث و تحقیق می‌پرداختند؛ هر کدام در یک رشته، که ایشان رشته‌ علوم قرآنی را برگزید و پایه‌ی تحقیقاتش در این رشته گردید. علاوه بر نوشتن مقالات و نشر در مجلات (از جمله مجله‌ی «اجوبه المسائل الدینیه»)، و تألیف رساله‌های گوناگون از جمله: کتاب «تناسخ الأرواح»، در ردّ نظریه‌ی تناسخ که در آن روزگار شایع بود نگاشت و در سطح دانشگاهیان در بغداد منتشر گردید و سپس در ایران ترجمه و بر آن افزوده گشت و به نام «بازگشت روح» انتشار یافت. و نیز رساله‌ای در قضای فوائت (نمازهای فوت شده)، به نام «تمهید القواعد» که بعضاً تقریر درس حضرت استاد آیت‌الله خوئی بود، تألیف و چاپ و منتشر گردید. و این اولین نوشته‌ی فقهی استدلالی او بود، که با اسلوب و شیوه‌ی تازه، مسائل فقهی را بررسی کرده است.
انگیزه‌ی پرداختن به مسائل قرآنی در کنار فقه و اصول، آن بود که هنگام مراجعات و مطالعه برای آمادگی تدریس تفسیر، به حقیقت تلخی برخورد نمود و آن فقدان بحث زنده پیرامون مسائل قرآنی، در کتابخانه‌ی تشیع بود. و این برخورد تلخ از آن‌جا به وجود آمد که برای تهیه‌ی مقاله پیرامون مسأله‌ی «ترجمه‌ی قرآن» به کتابخانه‌ی اختصاصی قرآنی مراجعه می‌نمود و در این زمینه کتاب‌های زیاد که برخی در دو مجلد و نیز رساله‌ها و مقالات بسیار از مصر و غیره در اختیار بود که دانشمندان معاصر آن دیار نوشته بودند. ولی در حوزه‌ی نجف، جز یک برگه اعلامیه‌ی حضرت آیت‌الله شیخ محمدحسین کاشف‌الغطاء، چیز دیگری نیافت و این امر، گران نمود و بر آن داشت که در این زمینه به‌طور گسترده، دیدگاه‌های دانشمندان گذشته و حال مکتب را روشن و ارائه دهد که نتیجه‌ی آن تلاش پی‌گیر، ۷ مجلد «التمهید» و ۲ مجلد «التفسیر و المفسرون» گردید که این نوشته‌ی اخیر در واقع تکمیل و تدارک مافات نوشته‌ی محمدحسین ذهبی مصری است که به ناحق، جایگاه تشیّع را در حیطه‌ی قرآنی نادیده گرفته است.
در زمینه‌ی علوم قرآنی کتاب‌های دیگری به تناسب شرایط روز تألیف نمود، از جمله کتاب «صیانه القرآن من التحریف»، در دفاع از حریم قرآن و حراست از کرامت آن نوشته شد و آن بدان سبب بود که یکی از نویسندگان در دیار پاکستان به نام «احسان الهی ظهیر»، کتاب‌هایی علیه مکتب تشیّع و در رابطه با مسأله‌ی تحریف نوشت و شیعه را متهم ساخت که قائل به تحریف می‌باشند. لذا برای دفع این تهمت، و حراست از کیان مقدس قرآن دامن همّت بر کمر زده و در مدت شش ماه (۱/صیام/۱۴۰۷ق ـ ۳۰/صفر/۱۴۰۸ق)، این کتاب را نگاشت و در تاریخ ۲/۸/۱۳۶۶ شمسی به پایان رسید. ضمناً دو ترجمه‌ی کوتاه و مفصل از آن گردیده و به چاپ رسیده است.
در زمینه‌ی معارف قرآنی مقالات فراوان نوشت و در مجله و ماه‌نامه‌ها به چاپ رسیده و مجموعاً ضمن ۵ مجلد آماده چاپ است. کاری که از ابتدای سال ۷۹ ش، به آن دست زده و از ویژگی و اهمیت خاص برخوردار است، «جمع و تنسیق روایات تفسیری فریقین» است که با همکاری دو گروه ۱۰ نفری از نخبگان حوزه و تربیت یافتگان مدرسه‌ی قرآنی در حال پیشرفت سریع است. روایات تفسیری، جملگی به صورت خام در کتاب‌ها عرضه شده و کاری که فقها بر روی روایات فقهی انجام داده‌اند، بر روی روایات تفسیری انجام نگرفته و لذا سلیم و سقیم به هم آمیخته است. برای جدا سازی و تعیین سرنوشت نخبه‌ی تفاسیر روایی با همّت دوستان فاضل خویش به این کار خطیر اقدام نمود. ضمناً مجلد ۷ «التمهید» که ردّ شبهات علیه قرآن است و به نام شبهات و ردود چاپ و نشر شده است.
در کنار کار قرآنی، کار فقاهتی از همان دوران نجف اشرف، هم‌گام پیشرفت داشته و کتاب‌ها و رساله‌های متعددی در این زمینه به رشته‌ تحریر درآورده که مختصر آن عبارتند از: «تمهید القواعد»، «حدیث لاتعاد»، «ولایه الفقیه ـ ابعادها و حدودها»، «مالکیّه الارض»، «مسائل فی القضاء» به زبان عربی چاپ شده است. عمل گسترده‌ای که در زمینه‌ی فقه از دیرباز به آن مشغول بوده، نظرات فقهی نوین بر اساس اجتهاد پیشرفته در قرون اخیر که محصول درس‌های خارج فقهی است به ترتیب ابواب فقهی «جواهر الکلام» و با عنوان شرح و تعلیق بر آن، از ابتدای کتاب طهارت تا پایان کتاب دیات، به‌طور پیوسته و ناپیوسته نوشته.

 

 

 

۱-۲-زندگی‌نامه‌ی آیت‌الله جوادی آملی[۲]

 

۱-۲-۱-تولد و دوران‌ کودکی‌

آیت‌الله عبدالله جوادی‌ آملی‌، در سال‌ ۱۳۱۲ هجری‌ شمسی‌ در آمل‌ به‌ دنیا آمد. پدر و جدّش‌، میرزا ابوالحسن‌ و ملا فتح‌‌الله از مبلّغین‌ اسلام‌ و ارادتمندان‌ به‌ آستان‌ ولایت‌ بوده‌اند. از ویژگی‌های‌ جدّی‌ وی‌ این‌ بوده‌ که‌ در منابر خود به‌ ذکر احکام‌ و مناقب‌ اهل‌بیت‌ می‌پرداخته‌ و ظاهراً علاقه‌ی وافری‌ به‌ علم‌ کلام‌ داشته‌ است‌. فرزندانی‌ که‌ خدا به‌ پدر ایشان عطا می‌کرده‌ است‌، معمولاً بر اثر ضعف‌ امکانات‌ بهداشتی ‌ـ پزشکی،‌ یا به‌ علل‌ و عوامل‌ دیگر زنده‌ نمی‌ماندند. پیش‌ از تولدشان، یکی‌ از بستگان‌ در عالم‌ رؤیا می‌بیند که‌ شخصی‌ عصایی‌ به‌ دست‌ پدرشان می‌دهد و او آن‌ را به‌ دست‌ گرفت‌. این‌ رؤیا را چنین‌ تعبیر کردند که‌ خداوند به‌ میرزا ابوالحسن‌، پسری‌ عطا خواهد کرد که‌ زنده‌ می‌ماند و عصای‌ دست‌ پدر خواهد شد. از این‌ رو، پدر و مادر نذر کردند اگر خدا به‌ آن‌ ها پسری‌ داد، او را به‌ مشهد امام‌ رضا ببرند.
فشار دوران‌ پهلوی‌ و مشکلات‌ پدر و جدّ ایشان در مسائل‌ مادی‌ و سیاسی‌، باعث‌ نشد که‌ از علاقه‌ی‌ این‌ خانواده‌ به‌ روحانیت‌ شیعه‌ کاسته‌ شود و همانا، آرزوی‌ آنان‌، تحصیل‌ فرزند خود در حوزه‌های‌ علمیه‌ بود.

 

۱-۲-۲-دوران‌ تحصیل‌

آیت‌الله جوادی‌ آملی‌ پس‌ از به‌ پایان‌ رساندن‌ سال‌ ششم‌ ابتدایی‌، در سال‌ ۱۳۲۵ یا ۱۳۲۶، با پیشنهاد پدر و علاقه‌ی‌ وافر، وارد حوزه‌‌ی علمیه‌ی‌ آمل‌ شد و تا سال‌ ۱۳۲۹، در آن‌ شهر، به‌ تحصیل‌ پرداخت‌ و بخشی‌ از دروس‌ سطح‌ را در آن‌جا به‌ پایان‌ برد. پس‌ از آن‌ با تشویق‌ استاد خود، مرحوم‌ آقا شیخ‌ شعبانی‌ نوری‌، عازم‌ حوزه‌ی‌ علمیه‌ی‌ مشهد مقدس‌ شد. در بدو ورود به‌ حوزه‌‌ی علمیه‌ی‌ مشهد، در یکی‌ از مدارس‌ به‌ برخی‌ از طلاب‌ برخورد که‌ در کسوت‌ روحانیت‌ بودند، ولی‌ نسبت‌ به‌ علمای‌ بزرگ‌ مشهد در آن‌ روزگار، تکریمی‌ نداشتند و تعابیرشان‌ درباره‌ی‌ علما، همراه‌ با تندی‌ و طعن‌ بود. این‌ خاطره‌ چنان‌ تلخ‌ بود که‌ حاضر نشد در چنین‌ حوزه‌ای‌ بماند و درس‌ بخواند. از این‌ رو مشهد را ترک‌ گفت‌ و به‌ همراه‌ پدر، رهسپار تهران‌ شد تا در آن‌ حوزه‌ی عظیم‌ در آن‌ روزگار و در محضر بزرگانی‌ هم‌چون‌ آیت‌الله حاج‌ شیخ‌ محمدتقی‌ آملی‌، به‌ تحصیل‌ بپردازد. مرحوم‌ شیخ‌ محمدتقی‌ آملی‌ نیز پدرشان را می‌شناخت‌ و طی‌ّ نامه‌ای‌ به‌ مرحوم‌ حاج‌ محمدباقر آشتیانی‌، متصدی‌ مدرسه‌ی‌ مروی‌، که‌ از بهترین‌ مدارس‌ آن‌ روز بود، خواستار پذیرش‌ ایشان شد.
با ورود به‌ مدرسه‌ی‌ مروی‌ و قبولی‌ در آزمون‌ ورودی‌ آن‌، به‌ خواندن‌ رسائل‌ و مکاسب‌ اشتغال‌ یافتند. پس‌ از آن‌ به‌ فراگیری‌ «کفایه‌ الاصول‌« پرداخت‌ و سپس‌ در دروس‌ خارج‌ استادان‌ بنام‌ حوزه‌‌ی علمیه‌ی‌ تهران‌ شرکت‌ جست‌ و هم‌زمان‌، به‌ فراگیری‌ علوم‌ عقلی‌ نیز پرداخت‌. پس‌ از حدود ۵ سال‌ تحصیل‌ در تهران‌ و با کسب‌ اجازه‌ از محضر مرحوم‌ آیت‌الله حاج‌ شیخ‌ محمدتقی‌ آملی‌، در سال‌ تحصیلی‌ ۳۵ ـ ۱۳۳۴، به‌ حوزه‌ی‌ علمیه‌‌ی قم‌ آمد تا از محضر علمای‌ آن‌ دیار نیز بهره‌های‌ فراوانی‌ برگیرد. از آن‌ سال‌ تا کنون،‌ وی‌ در حوزه‌‌ی علمیه‌ی‌ قم‌ حضور دارد و ضمن‌ بهره‌مندی‌ از محضر علمای‌ بزرگ‌ این‌ حوزه‌ی‌ مبارکه‌، خود سر منشأ خیرات‌ و برکات‌ کثیری‌ برای‌ آن‌ بوده‌ است‌.

 

۱-۲-۳-اساتید‌ و دوستان‌

آیت‌الله جوادی‌ آملی‌، در دوران‌ تحصیلی‌ خود، با استادان‌ بنامی‌، انس‌ داشته‌ است‌. پدر او معتقد بود که‌ درس‌ حوزوی‌ را باید پیش‌ انسان‌ بزرگواری‌ که‌ خود تزکیه‌ شده‌ باشد، آغاز کرد. بدین‌ منظور، فرزند خود را برای‌ تحصیل‌، نزد آیت‌‌الله فرسیو که‌ از دانشمندان‌ و علمای‌ بزرگ‌ آمل‌ بود، برد و او در آغازین‌ روز درس‌، جمله‌‌ی «اول‌ العلم‌ معرفه الجبار» را چنان‌ معنا کرد که‌ استاد خود را هنوز مرهون‌ آن‌ سروش‌ غیبی‌ می‌داند.
دروس‌ ادبیات‌ را نزد پدرش‌ و حجج‌الإسلام‌، عبدالله اشراقی،‌ شیخ‌ احمدی‌ اعتمادی‌ و برخی‌ دیگر خواند و بخش‌ مهم شرح‌ لمعه‌ را نزد مرحوم‌ آیت‌الله شیخ‌ عزیزالله طبرسی‌ فرا گرفت‌. بخش‌ اوامر قوانین‌ را در محضر آیت‌الله ضیاء‌ آملی‌ و بقیه‌ را از مرحوم‌ آیت‌الله محمد غروی‌ آموخت.‌ در روزهای‌ تعطیل‌ هم‌ امالی‌ شیخ‌ صدوق‌ را در محضر آیت‌الله ضیاء‌الدین‌ آملی‌ می‌خواند.
با ورود به‌ تهران‌، به‌ مدرسه‌ی‌ علمیه‌‌ی مروی‌ رفت‌ و دروس‌ سطح‌ را در آن‌جا به‌ پایان‌ برد. از ویژگی‌های‌ مدرسه‌ی‌ مروی‌ این‌ بود که‌ طلاب‌ آن‌ می‌بایست‌ در کنار فراگیری‌ علوم‌، قرآن‌ را نیز تلاوت‌ کنند و سالی‌ دوبار برای‌ بازدید کتاب‌ها جلساتی‌ تشکیل‌ می‌شد. انس‌ با کتابخانه‌ نیز نصیب‌ طلاب‌ علوم‌ می‌شد و توفیق‌ بود تا محصلان‌ با کتاب‌های‌ خطی‌ و چاپی‌ آشنا شوند.
دروس‌ «رسائل»‌ و «مکاسب‌« را در محضر آیت‌الله سید عباس‌ فشارکی‌، آقای‌ شیخ‌ اسماعیل‌ جاپلقی‌ و آقا شیخ‌ محمدرضا محقق‌ خواند. در بخش‌ فلسفه‌ نیز، شرح‌ منظومه‌، طبیعیات‌، اشارات‌ و بخشی‌ از «اسفار» را نزد حاج‌ شیخ‌ ابوالحسن‌ شعرانی‌ و مقداری‌ از «شرح‌ منظومه»‌ و «شرح‌ اشارات» و بخشی‌ از «اسفار» را خدمت‌ آیت‌الله حاج‌ میرزا مهدی‌ محی‌‌الدین‌ الهی‌ قمشه‌ای‌ که‌ عارفی‌ بی‌نظیر و صاحب‌دلی‌ بی‌‌بدیل‌ بود، فراگرفت‌. برای‌ آموختن‌ شرح‌ فصوص‌ ابی‌‌عربی‌ (شرح‌ قیصری‌ بر فصوص‌)، به‌ محضر آیت‌الله محمدحسین‌ فاضل‌ تونی‌ رفت‌ و دروس‌ خارج‌ فقه‌ و اصول‌ را نزد مرحوم‌ شیخ‌ محمدتقی‌ آملی‌ آموخت‌، ضمن‌ این‌که‌ در علوم‌ معقول‌ نیز از ایشان‌ بهره‌های‌ فراوان‌ می‌برد.
با هجرت‌ به‌ قم‌، در سال‌ تحصیلی‌ ۳۵ ـ ۱۳۳۴، در درس‌ بزرگان‌ قم‌، از جمله‌ آیت‌الله العظمی‌ بروجردی‌، حضرت‌ امام‌ خمینی‌، علامه‌ سید محمدحسین‌ طباطبایی‌، آیت‌الله محقق‌ داماد و آیت‌الله میرزا هاشم‌ آملی‌حاضر شد. وی‌، ویژگی‌ بارز درس‌ امام‌ خمینی‌ را پرورش‌ روح‌، دقّت‌ و آزادگی‌ علمی‌ می‌داند و بر حکیمانه‌ بودن‌ دیدگاه‌های‌ امام‌ در دروس‌ حوزوی‌ تأکید می کند.
در حدود ۲۵ سال‌ از محضر علامه‌ طباطبایی‌، در علوم‌ نقلی‌ و عقلی‌ بهره‌ برد و در خلوت‌ و جلوت‌، انیس‌ این‌ مفسر بزرگ‌ قرآن‌ کریم‌ بود. از این‌ رو خاطرات‌ بسیاری‌ از ایشان‌ در سینه‌ دارد که‌ در بسیاری‌ از مصاحبه‌ها و نوشته‌ها، آن‌ را بیان‌ داشته‌ است‌.
از دوستان‌ آیت‌الله جوادی‌ آملی‌، می‌توان‌ از آیت‌الله شهید مطهری‌، مرحوم‌ حاج‌ آقا مصطفی‌ خمینی‌ و امام‌ موسی‌ صدر نام‌ برد. او در سال‌ ۱۳۳۲ در تهران‌، با شهید مطهری‌ آشنا شد که‌ این‌ دوستی‌ تا زمان‌ شهادت‌ ایشان‌ ادامه‌ داشت‌.

 

۱-۲-۴-فعالیت‌ها

آیت‌الله عبدالله جوادی‌ آملی‌، در طول‌ عمر شریف‌ خود، تا کنون‌ خدمات‌ علمی‌ و فرهنگی‌ شایان‌ توجهی‌ را به‌ انجام‌ رسانده‌ است‌. وی‌ از سال‌های‌ نخستین‌ تحصیل،‌ به‌ تدریس‌ در تربیت‌ طلاب‌ مبتدی‌ می‌پرداخته‌ است‌ و تا کنون‌، شاگردان‌ بسیار مفیدی‌ را به‌ عالم‌ اسلام‌ تقدیم‌ داشته‌ است‌. همواره‌ بر تهذیب‌ نفس‌ در کنار تحصیل‌ پای‌ می‌فشرده‌ و همواره‌ شاگردان‌ خود را به‌ اخلاص‌ در تبلیغ‌ معارف‌ وحیانی‌ و انس‌ هماره‌ با قرآن‌ و روایات‌ سفارش‌ می‌نموده‌ است‌.
از خدمات‌ مهم‌ فرهنگی‌ ایشان، تأسیس‌ مؤسسه‌ی‌ تحقیقاتی‌ و نشر اسراء در سال‌ ۱۳۷۲ است‌. مؤسسه‌ی‌ اسراء به‌ منظور پژوهش‌ در رشته‌های‌ مختلف‌ علوم‌ اسلامی‌ و پاسخ‌گویی‌ به‌ شبهات‌ موجود در اسلام‌ تأسیس‌ شده‌ است‌ و تا کنون‌ خدمات‌ شایان‌ توجهی‌ را تقدیم‌ داشته‌ است‌.
تا کنون‌ کتاب‌های‌ بسیاری‌ را در زمینه‌های‌ گوناگون‌، از جمله‌ تفسیر، فلسفه‌، کلام‌، فقه‌ و اصول‌ نگاشته‌ است‌ که‌ به‌ برخی‌ از آن‌ ها اشاره‌ می‌رود:
۱ـ تسنیم‌، تفسیر قرآن‌ کریم‌ (در ۲۵ جلد)
۲ـ تفسیر موضوعی‌ قرآن‌ کریم‌ (در ۱۸ جلد)
۳ـ رحیق‌ مختوم‌ (در ۵ جلد)

 

 

روابط درونی میان SQ، SAT و BI . مفهومی است که برخی چیزها با تقاضای کیفیت خدمات (SQ) و رضایتمندی (SAT) متناقض است و هر دو ساختار شاخص های بهتری از تمایلات رفتاری هستند. (BI) (کرونین وتیلز، ۱۹۹۲). گروهی از محققان، خشنودی را مقدمه ای برای کیفیت خدمات در نظر گرفتند (SQ & SAT). در حالی که گروه دیگر معتقدند که کیفیت خدمات، مقدمه ای برای خشنودی است زمانی که کیفیت خدمات، مقدمه ای برای خشنودی است زمانی که کیفیت خدمات ، یک ارزیابی شناختی است و خدمات دریافتی مثبت کیفیت خدمات می تواند به خشنودی منجر شود که در نهایت به تمایلات رفتاری مطلوب منجر می شود(میکائل پور ، ۱۳۸۲: ۴۶).
(BI & SAT & SQ) ( بردی ورابرتسون، ۲۰۰۱). گروه سوم بیان می کنند که رابطه خاصی بین کیفیت خدمات و خشنودی وجود ندارد. (تیلروکرونین، ۱۹۹۴) . این جنبه بیان می کند که هیچ یک از دو ساختار مقدمه ای برای ساختار دیگر نیست.

 

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

 

بر اساس نظر دابل (۱۹۹۵) نقش مقدم کیفیت خدمات و رضایتمندی به این بستگی دارد که مشتری، (ادراکی شناختی) است یا تاثیرپذیر (انفالی). مشتریان شناختی، رضایتمندی را با دریافت کیفیت خدمات به دست می آورند در حالی که مشتریان انفعالی کیفیت خدمات دریافتی را تحت تاثیر خشنودی دریافت می کنند. بردی و رابردتسون (۲۰۰۱)، این ویژگی رادر صنعت غذای آماده در دو فرهنگ متفاوت آزمایش کردند: u.s (شناختی محور) و اکوادر (انفعالی). نتایج آنها نشان دادند که ترتیب محلی (SAT & SQ) برای هر دو فرهنگ مناسب است. علاوه برآن، شواهد قبلی از نتایج پژوهش به حمایت مدل (SAT & SQ) تمایل دارد (کروفین، ۲۰۰۰). با توجه به ترتیب محلی (سببی) این دو ساختار، بیشتر مولفان بیان می کنند که کیفیت خدمات و خشنودی ارتباط مستقیمی با تمایلات رفتاری دارد. (کروفین و تیلر، ۱۹۹۲، کروفین ات ال ، ۲۰۰۰). به هر حال ، عقایدبرای اینکه نشان دهد کیفیت خدمات رابطه مستقیمی با تمایلات رفتاری در همه زمینه های خدمات دارد یا نه با هم ترکیب شده اند. با بهره گرفتن از داده نمونه شش کارخانه صنعتی کروفین ات ال (۲۰۰۰) نتیجه گرفت که رابطه مستقیمی بین کیفیت خدمات و تمایلات رفتاری وجود دارد. به هر حال ، زمانی که اطلاعات کارخانه ها به صورت مجزا، بررسی شد، محققان یافتند که کیفیت خدمات، تاثیر مستقیمی بر تمایلات رفتاری مصرف کننده در چهار شرکت داشته است.

متغیر وابسته متغیر مستقل

کیفیت سرویس وب
سهولت سرویس
۲-۹٫تاثیر کیفیت خدمات وب بر رضایت مشتری

 

 

تعریف رضایت مشتری

رضایت احساس مثبتی است که در فرد پس از استفاده از کالا یا دریافت خدمت ایجاد می شود، احساس مورد نظر از تقابل انتظارات مشتری و عملکرد عرضه کننده به وجود می‌آید(اولیور[۴۰]،۱۹۹۷).

رضایت مشتری

یکی از مهمترین موضوعهایی که در شرکتها و موسسات مالی پژوهش شده است، رضایت مشتری است. از طرفی نظریه پردازان نیز به طور مستمر در پی یافتن روشها ومدلهای جدیدی هستند تا از آن طریق اطلاعات مفیدی را در خصوص رضایت مشتری کسب کنند، صاحبنظران روی یک تعریف جامع و جهانی از رضایت اتفاق نظر ندارند ولی بیشتر آنان بر تعریف ارائه شده به وسیلهالیور تاکید دارند طبق تعریف الیور رضایت با عدم رضایت مشتری عبارت است از قضاوت مصرف کننده از موفقیتها یا ناتوانی شرکت در بر آورده کردن انتظارات مشتری که عمل کردن طبق انتظارات منجر به رضایت مشتری و برآورده نساختن انتظارات مشتری موجب عدم رضایت وی می شود(شانون شی[۴۱] ،۲۰۰۷). پژوهش درمورد رضایت مصرف کننده به اوایل دهه ۱۹۶۰ برمی گردد. با بهره گرفتن ازاین پژوهش های در ادبیات بازاریابی، رضایت مشتری حاصل تطابق یا عدم تطابق مثبت انتظارات و نارضایتی مشتری نتیجه عدم تطابق منفی انتظارات تعرف شده است (کاتلر،فیلیپ وگری آرمسترانگ ،۱۳۷۶). در رفتار سازمانی رضایت عبارت است از خرسندی تجربه شده ناشی از ارضای خواسته یا هدف ( گری و باک[۴۲] ،۲۰۰۱).

 

 

رضایتمندی و خشنودی به معنای اظهار نظر و قضاوت آن در مورد خرید خاصی می باشد رضایتمندی به معنای قضاوت مشتری از میزان ارزشی است که دریافت نموده است. رضایتمندی مشتری مزایای فراوانی برای بنگاه های اقتصادی دارد به طوری که مطالعات مختلف نشان می دهد که افزایش رضایتمندی موجب افزایش وفاداری مشتریان میگردد(امیری شاهرخ،۱۳۸۴: ۵۵) .
عکس مرتبط با اقتصاد

 

همچنین افزایش رضایتمندی موجب کاهش حساسیت مشتریان نسبت به قیمت، کاهش هزینه های بازار یابی و افزایش اثر بخشی تبلیغات و شهرت می گردد یکی از معیارهایی که بر رضایتمندی مشتریان تاثیر گذار می باشد احساس و درک مشتری از کیفیت خدمات است. در سال ۱۹۹۰، yi مشخص نمود که رضایت عمومی به واسطه سه نوع رضایت تعیین می گردد که عبارتند از رضایت از محصول، رضایت از فرایند فروش و رضایت از خدمات پس از فروش که هر کدام دارای تعاریفی می باشد که در ادامه به تشریح هر کدام می پردازیم(سیفی عبدالله ،۱۳۸۷: ۴۲).

اینترنت به عنوان عامل توانمند ساز مدیریت ارتباط با مشتری به صورت الکترونیکی[۴۳]

با ورود به قرن بیست و یکم، اهمیت تکنولوژی اطلاعات بیش از پیش احساس می شود. اینترنت از همان روزهایی که پا به عرصه تجارت نهاد، به شیوه های مختلف تغییراتی در حیات ارتباطی به وجود آورد. به طور مثال اختراع ایمیل مفهوم فاصله را از روابط حذف کرد. مفهوم بازار الکترونیکی[۴۴] سبب از میان رفتن مفهوم مکان فیزیکی برای تجارت شد، وظایف روزمره و تکراری به صورت خودکار توسط کامپیوترها انجام شدند و هر نوع اطلاعاتی فقط به اندازه یک کلیک از مشتریان فاصله داشت. هر چه بیشتر در زندگی روزانه خود پیش می رویم، تاثیر تکنولوژی بیشتر احساس می شود. گردانندگان کسب و کار سعی می کنند با بهره گرفتن از تکنولوژی های جدید، همچنان در بازار رقابتی باقی بمانند .

تجارت الکترونیک یعنی خرید و فروش، بازاریابی و سرویس دهی محصولات و خدمات و اطلاعات در سراسر شبکه های مختلف کامپیوتری، در حالیکه کسب و کار الکترونیکی یعنی استفاده از اینترنت و دیگر شبکه ها و تکنولوژی های اطلاعاتی برای پشتیبانی تجارت الکترونیک و ارتباطات و همکاری های شرکتی و فرایندهای تجاری مبتنی بر وب در داخل شرکت ها و موسسات اینترنتی و چه درارتباط با مشتریان و شرکای تجاری . هر چند این تعاریف مرزهایی بین این دو واژه ایجاد کرده اند بسیاری از ما هنوز هم هنگام صحبت تفاوتی بین آنها قائل نمی شویم (میرابی،۱۳۸۷: ۲۷).

پژوهش های زیادی بیان می کنند که خشنودی، موثر از شناخت ساختار است ( الیور، ۱۹۹۷: ۲۶). راست و آلیور (۱۹۹۴) خشنودی را به عنوان پاسخ تکمیلی مشتری تعریف می کند که یک ارزیابی و یک پاسخ احساسی است. این شاخصی برای عقیده مشتری از احتمال یک خدمات است که به احساس مثبت منجر می شود.

یکی از فواید عمده خرید آن لاین (اینترنتی)، سهولت خدمات رسانی در مفهوم دسترسی، قابلیت دستیابی به اطلاعات، زمان اندک یا نبود موانع جغرافیایی و بی نامی است. برخی پژوهش های نشان می‌دهد که مشتری های آن لاین اغلب، سهولت را به عنوان دلیل اصلی ایجاد تجارت به صورت آن لاین می دانند.

آیا کیفیت خدمات، یک رضایتمندی از خدمات (بردی ورابرتسون، ۲۰۰۱، کرونین و تیلر، ۱۹۹۲، زیتامل، ۲۰۰۲)است علاوه بر آن، آیا خشنودی مشتری به عنوان عامل میانجی گر بین کیفیت خدمات و تمایلات رفتاری عمل می کند که پیش بینی آینده را قوی تر کند؟ (سی بردی و هالت، ۲۰۰۰: ۲۵).

متغیر وابسته متغیر مستقل
رضایت مشتری
کیفیت سرویس وب
۲-۱۰٫تاثیر کیفیت خدمات وب بر تمایلات رفتاری
تمایلات رفتاری مشتری با بهره گرفتن از موضوع ۷ بخشی به دست آمد:
تمایل به استفاده از خدمات الکترونیکی به طور مداوم،
تمایل به استفاده از خدمات الکترونیکی
تمایل به استفاده از خدمات الکترونیکی در آینده این موضوعات از پژوهش های قبلی که شامل (الورونیو، اچ سو آدو، ۲۰۰۶، زانک و پری باتک، ۲۰۰۵) است گرفته شده است.

 

 

از آنجا که همه خدمات الکترونیکی از طریق وب سایت ها هستند، برخی مؤلفان بر اهمیت کیفیت خدمات وب به عنوان مقدمه ای برای خشنودی مشتری های الکترونیکی تأکید دارند( نگارش، ریان و ایگباریا، ۲۰۰۲). کیفیت سرویس رسانه فقط حیاتی است بلکه ارزیابی اولیه به چیزی است که مشتری الکترونیکی جستجو می کند اما نگرش اولیه در مورد ارزش وب سایت را شکل می دهد و مشخص می کند که آیا می توانند در حال حاضر و آینده در وب سایت جستجو کنند؟ (بارنز و ویژن، ۲۰۰۶). لی ولین (۲۰۰۵) همچنین یافت که کیفیت سرویس وب به طور کلی با رضایت مشتری الکترونیکی همخوانی دارد. والفین بارگر و جیلی (۲۰۰۱) قضاوت مشتری های الکترونیکی را بیان می کنند. خشنودی و صداقت به طور مثبت تحت تأثیر کیفیت طراحی وب سایت شرکت است. در مدل موفقیت IS دلن و ام سی (۱۹۹۲)، کیفیت خدمات، مهمترین متغیر درخشنودی استفاده کنندگان تحت تاثیر است.

عوامل مؤثر در رفتار مصرف کننده

رفتار مصرف‏کننده به مطالعه تمامی فرایندهای انتخاب، استفاده، کنارگذاری محصولات و خدمات، تجارب و یا ایده‏ها به وسیله افراد، گروه‏ها و سازمان‏ها برای پاسخ‏گویی به نیازها و نیز بررسی آثار این فرایندها بر مشتری و جامعه می‏پردازد( هاوکینز دل[۴۵]،۱۳۸۵: ۲۴). به عبارت دیگر رفتار مصرف‏کننده شامل مجموعه‏ای از فرایندهای روانی و فیزیکی است که پیش از خرید آغاز و بعد از مصرف نیز ادامه می‏یابد(پیر[۴۶]،۱۹۹۹: ۱۱۰).

به عقیده «مک دانیل[۴۷]» رفتار مصرف‏کننده به تشریح چگونگی تصمیم‏ گیری خرید مصرف‏ کنندگان و شیوه استفاده از کالا یا خدمت خریداری شده می‏پردازد. سالمون[۴۸] نیز نظر خود را این گونه مطرح کرد که رفتار مصرف کننده با هدف ارضای نیازها و خواسته‏های اشخاص و گروه‏های مختلف به بررسی فرایندهای مؤثر در زمان انتخاب، خرید و استفاده از محصولات، خدمات، ایده‏ها و تجربه‏ها می‏پردازد.

مصرف‏ کنندگان از نظر سن، درآمد، میزان تحصیلات، سلیقه و عوامل دیگر با یکدیگر تفاوت بسیاری دارند. رفتار مصرف‏کننده تحت تأثیر خصوصیات فردی و فرایند تصمیم‏ گیری او قرار می‏گیرد. خصوصیات فردی از چهار عامل اصلی فرهنگی، اجتماعی، شخصی و روانی تشکیل می‏شود. در ادامه هر یک از این عوامل به اختصار توضیح داده می‏شوند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

 

الف) عوامل فرهنگى

عوامل فرهنگى داراى بیشترین و عمیق‌ترین تأثیرات بر رفتار مصرف‏کننده هستند. به عنوان نمونه‏ای از عوامل فرهنگی می‏توان به فرهنگ، خُرد‌ه‌فرهنگ، طبقه اجتماعى و … اشاره نمود.

ب) عوامل اجتماعى

رفتار مصرف‌کننده تحت تأثیر عوامل اجتماعى نیز قرار مى‌گیرد. این عوامل اجتماعى از گروه‌هاى کوچک، افراد فامیل و جایگاه و نقش اجتماعى مصرف‌کننده تشکیل مى‌شوند. شرکت‌ها باید هنگام تدوین خط‌مشى‌هاى بازاریابى خود این عوامل را دقیقاً مدنظر قرار دهند، زیرا این عوامل بر واکنش‌هاى مصرف‌کننده شدیداً تأثیر مى‌گذارند.

 

 

ج) عوامل شخصى

تصمیمات یک خریدار تحت تأثیر خصوصیات فردى او نیز قرار مى‌گیرد. این خصوصیات شامل سن و مرحله زندگی، شغل، وضعیت اقتصادی، سبک زندگى و شخصیت و تصویر شخصى مى‌شوند.

 

 

د) عوامل روانى

انتخاب و خرید شخص، تحت تأثیر چهار عامل روانى عمده، شامل انگیزش، درک، یادگیرى و باورها و عقاید نیز قرار مى‌گیرد.

 

 

رفتار مصرف‏کننده در محیط دیجیتال

محیط دیجیتال[۴۹] فضای مبتنی بر شبکه است که امکان ارتباط مستقیم مصرف‏ کنندگان و تولیدکنندگان همچنین ارایه‏کنندگان اطلاعات کالاها و خدمات را فراهم می‏کند. ساختار ذهنی، در مطالعه رفتار مصرف‏کننده در محیط دیجیتال بسیار مهم است زیرا مفهوم ساختار ذهنی در برگیرنده گرایشات شناختی افراد است(فرید[۵۰]،۲۰۰۶: ۹۰-۱۰۰). محیط دیجیتال می‏تواند این گرایشات و در نتیجه ساختار ذهنی افراد را تغییر داده و بدین ترتیب آنها را به‏سوی خرید سوق دهد. در این صورت ممکن است مصرف‏کننده بالقوه‏ای که تنها با انگیزه تفریح به سایت دلخواه مراجعه کرده، تبدیل به مصرف‏کننده‏ای بالفعل شده و از سایت خرید نماید. به عبارت دیگر، ساختار ذهنی لذت‏جو و تجربه‏گرا، او را به ساختار ذهنی عملگرا سوق می‏دهد. بدین ترتیب می‏توان «مدل شکل‏گیری و تأثیر ساختار ذهنی» را معرفی نمود.

رفتار ارتباطی مصرف‏ کنندگان در محیط دیجیتال

در حال حاضر به‏کارگیری رفتارهای مرتبط برای دستیابی به اثربخشی بیشتر در تصمیم‏گیری‏ها، کاهش هزینه‏ های پردازش اطلاعات، دستیابی به شناخت بیشتر مطابق با تصمیمات آن‏ها و کاهش ریسک مربوط به انتخاب از جمله تمایلات مصرف‏ کنندگان در محیط دیجیتال می‏باشد. بعد از چند مبادله موفق، مصرف‏ کنندگان به تأمین ‏کنندگان خدمات و عرضه‏کنندگان کالاها اعتماد می‏کنند. زمانی که اعتماد آن‏ها جلب گردید، آن‏ها می‏دانند که این شرکت‏های مجازی قادر به تأمین نیازها و خواسته‏هایشان می‏باشند و به آن‏ها متعهد می‏شوند.

محیط دیجیتال به مصرف‏ کنندگان کمک می‏کند تا با فراهم کردن انتخاب گسترده، ارزیابی اطلاعات، دقت و مقایسه کالاها زمان کمتری را صرف تصمیم‏ گیری نمایند. این محیط اطلاعات مقایسه‏ای و ارزیابی شده‏ای را فراهم می‏کند و ممکن است هزینه جستجوی اطلاعات و تلاش برای تصمیم خرید را کاهش دهد. اگرچه مصرف‏ کنندگان اینترنتی عمدتاً در تعامل با سیستم‏های کامپیوتری هستند و نمی‏توانند به طور فیزیکی کالای واقعی را لمس و احساس کنند، ولی آن‏ها با بهره گرفتن از اطلاعات فراهم‏شده به وسیله فروشگاه‏های دیجیتال می‏توانند به شکل الکترونیکی تصمیم‏ گیری کنند(جری[۵۱]،۲۰۰۶ :۴۵).

بنابراین بحث در مورد عوامل مهم در رفتار خرید مصرف‏ کنندگان در محیط تجارت الکترونیکی نیازمند تمرکز بر قابلیت دسترسی اطلاعات است. موفقیت در خرید دیجیتالی با توانایی استفاده از اطلاعات برای پیش‏بینی و پاسخ به نیازهای مصرف‏ کنندگان ارتباط دارد. نیاز اساسی برای ترغیب مصرف‏کننده به خرید اینترنتی عبارت است از کاهش هزینه جستجوی اطلاعات و افزایش قابلیت پیش‏بینی(زالاتمان[۵۲]،۲۰۰۳ :۱۲).

منافع زیادی برای مصرف کننده در محیط دیجیتال وجود دارد که از جمله آن‏ها می‏توان به صرفه‏جویی در زمان، افزایش سهولت و کاهش ریسک عدم رضایت خرید اشاره کرد. براساس مطالعات انجام شده، کیفیت اطلاعات و کیفیت ارتباط مصرف‏ کنندگان بر رضایت اطلاعاتی مصرف‏ کنندگان تأثیر می‏گذارد. اطلاعات فراهم‏شده توسط فروشگاه‏های دیجیتال به اطلاعات در مورد کالا و اطلاعات در مورد خدمات تقسیم می شود. اطلاعات کالا شامل نشانه‏های کالا، توصیه به مصرف‏ کنندگان و ارائه گزارش‏های ارزیابی است. اطلاعات خدمات نیز شامل اطلاعات در مورد اعضا، شیوه‏های پاسخ‏گویی، ارائه اطلاعات در مورد تحویل و سفارش کالا و تبلیغات می‏شود(زانگ و پریباتگ، ۲۰۰۵). از آنجا که ناتوانی سیستم، بخشی از خطر احتمالی است و اغلب با یک نقصان همراه است، فهمیدن اینکه خطر احتمالی چگونه می تواند بر کیفیت خدمات الکترونیکی و خشنودی مشتری های الکترونیکی تأثیر بگذارد، آسان است. لپز نیکلاس و مولینا کاستیلو (۲۰۰۸) و گفن ات ال (۲۰۰۳) بیان کردند که خطر احتمالی بر عملکرد خرید و تمایل به خرید الکترونیکی تأثیر می گذارد: خطرات بالاتر، تمایل مشتری الکترونیکی برای خرید را کم می کند. خطر درک شده احساسات خوب یابد را تحریک می کند که ممکن است عقاید، نگرش ها و تمایلات رفتاری را تغییر دهد. (پالو، ۲۰۰۳). زانگ و پری باتک (۲۰۰۵) بیان کردند که خطر احتمالی، تأثیر گذار برجسته ای بر کیفیت خدمات الکترونیکی دریافت شده توسط مشتری الکترونیکی و خشنودی مشتری دارد. به هر حال چانگ ات ال (۲۰۰۵) بازنگری مفاهیم برای مشخص کردن تأثیر خطر درک شده بر خرید آن لاین را در میان عوامل دیگر پیشنهاد کرد و نتیجه گرفت در حالی که برخی پژوهش های تأثیرات منفی عمده ای را یافته اند.

متغیر وابسته متغیر مستقل

تمایلات رفتاری مشتری
کیفیت سرویس وب

 

 

۲-۱۱٫ مدل نهایی

در تلاشی که برای این پژوهش انجام شده، یک مدل مفهومی برای آزمایش تأثیر کیفیت خدمات وب، برنگرش های مصرف کنندگان انتخاب شده در زمینه خطر احتمالی، رضایتمندی حاصل، تمایل رفتاری، تسهیلات خدماتی رضایت و تمایل رفتاری پیشنهاد کردیم مدل روابط و فرضیه های مرتبط بیان شده اند.

متغیر مستقل
سهولت خدمات

 

ج- مهریه بوسیله هر مال که قیمتش اندکى بیش از یک چهارم دینار باشد صحیح است. رسول‏اللّه صلی الله علیه وسلم مى‏فرماید: “وَالْتَمِسْ وَلَوْ خَاتَمُ حَدِیْدٍ”
از انس بن مالک رضی الله عنه روایت است : أن عبدالرحمن بن عوف جاء إلی رسول الله صلی الله علیه وسلم و به أثر صفره فسأله رسول الله صلی الله علیه وسلم فأخبره أنه تزوج امرأه من الأنصار، قال: کم سقت لها؟ قال : زنه نواه من ذهب، قال رسول الله صلی الله علیه وسلم أولم ولو بشاه متفق علیه. عبدالرحمن بن عوف نزد پیامبر صلی الله علیه وسلم آمد در حالیکه آثار زردی (زعفران یا حنا) بر او دیده می‌شد، پیامبر صلی الله علیه وسلم از حال او پرسید، (عبدالرحمن بن عوف) در پاسخ گفت که با زنی از انصار ازدواج کرده است. پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: چقدر مهریه برایش قرار داده‌ای؟ گفت به اندازه وزن یک هسته خرما طلا، پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : ولیمه بده اگرچه گوسفندی باشد.
د- شتاب در پرداختن مهریه و دادن آن همزمان با برگزارى عقد ازدواج صحیح است و تأخیر کل آن یا بخشى از آن نیز جایز است. خداوند مى‏فرماید:
“وَإِنْ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ وَقَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِیضَهً (البقره: ۲۳۷).
و اگر آنان را پیش از آنکه با آنان نزدیکى کنید طلاق دادید، حال آنکه مهرى براى آنها معین کرده‏اید”.
البته دادن بخشى از مبلغ مهریه قبل از زفاف مطلوب و مستحب است. در ابو داود و نسائى آمده است: رسول اکرم صلی الله علیه وسلم به على رضی الله عنه امر کرد تا قبل از زفاف چیزى به فاطمه زهراء بدهد. على رضی الله عنه گفت: من چیزى ندارم. رسول اکرم صلی الله علیه وسلم فرمود: زره تو کجاست؟ حضرت على زره خود را به حضرت زهراء داد.
می‌توان مهریه را بطور نقد یا نقد و قسط یا تمام قسط و عند المطالبه پرداخت کرد[۴۷]، برای مرد جایز است قبل از آنکه مهریه‌ای پرداخت کند با همسرش آمیزش نماید، اگر مقدار مهریه معین نشده، مهرالمثل و اگر معین شده باشد پرداخت مقدار تعیین شده بر مرد واجب است، و از عدم وفا به شروط عقد جداً خودداری نماید، چون پیامبر صلی الله علیه وسلم فرموده است : أحق ما أوفیتم من الشروط، أن توفوا به ما استحللتم به الفروج :سزاوارترین شروطی که باید به آن وفا کنید شروط نکاح است.
ه- مهریه در لحظه انجام عقد بر عهده شوهر تعلق مى‏گیرد و با دخول و زفاف واجب مى‏گردد. اگر بدلیلى همسر قبل از زفاف مطلقه گردید، نصف مهریه ساقط مى‏گردد و نصف دیگر بر ذمه شوهر باقى مى‏ماند. خداوند مى‏فرماید:
“وَإِنْ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ وَقَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِیضَهً فَنِصْفُ مَا فَرَضْتُمْ (البقره: ۲۳۷).
اگر پیش از دخول و خلوت صحیحه آنان را طلاق دادید و حال آنکه مهریه براى آنان تعیین گردیده است، پس نصف مهریه از پیش تعیین شده به آنان مى‏رسد”.
و-اگر شوهر قبل از تماس جنسى و بعد از انجام عقد نکاح فوت شود، مهریه کامل و سهم میراث به‌ او تعلق مى‏گیرد، اگر مهریه‏اى تعیین شده است و اگر مهریه از قبل تعیین نشده است، مهر مثل به او مى‏رسد و عدت وفات نیز بر وى واجب مى‏گردد.
از علقمه روایت است: أتی عبدالله فی أمرأه تزوجها رجل ثم مات عنها، و لم یفرض لها صداقا، و لم یکن دخل بها، قال : فاختلفوا إلیه، فقال: أری لها مثل مهر نسائها و لها المیراث و علیها العده فشهد معقل بن سنان أشجعی أن النبی صلی الله علیه وسلم قضی فیبروع بنت واشق بمثل ما قضی.
از عبدالله درباره زنی که مردی با او بدون تعیین مهریه ازدواج کرده و قبل از آنکه با او رابطه زناشویی برقرار کند فوت کرده، سؤال شد، (علقمه) گفت: درباره او اختلاف کردند، عبدالله گفت: به نظر من مهرالمثل به او تعلق می‌گیرد، ارث می‌برد و باید عده را بگذارند، معقل بن سنان اشجعی در همانجا گواهی داد که پیامبر صلی الله علیه وسلم درباره بروع بنت واشق مانند عبدالله حکم کرده است.
اولین حقی که زن بر مرد دارد حق گرفتن مهریه است. مهریه یعنی کابین ، صداق ، پول یا چیز دیگر که هنگام عقد بر ذمه مرد مقرر می شود[۴۸]. در قرآن در چندین مورد از این حق زنان سخن به میان آمده و با بیانات مختلف ولی مترادف درباره مهریه زنان سفارشهای اکیدی شده است .
“و إن طلقتموهن من قبل أن تمسوهن…”[۴۹]
ز- مهریه یک پشتوانه اجتماعی و اقتصادی برای زن است زیرا در صورت جدایی از یکدیگر لطماتی که بر مرد وارد می شود ازنظر روحی ، اجتماعی و مالی کمتر از زن است زیرا مرد با استعداد و توان بدنی خود در جامعه بهتر می تواند به کار و تلاش بپردازد . و مهریه کمکی است به زن در تأمین معاش و حافظ عفت و احترام اوست. ازآن گذشته امکان تشکیل زندگی مجدد برای مرد بیشتر فراهم است تا زن مطلقه ، پس مهـریه در واقع جبران خسارات و لطمــات وارده بر زن را تاحد کمی انجــام میدهد. [۵۰] مهریه زنی هم که در قید همسری است دلگرمی و اندوخته ای است که موجب میشود که او بهتر در خانه به کار و تلاش. مهر با حیا و عفاف زن یک ریشه دارد . زن به الهام فطری دریافته است که عزت و احترام او به این است که خود را رایگان در اختیار مرد قرار ندهد. همین ها سبب شد که زن توانسته با همه ناتوانی جسمی مردرا به عنوان خواستگار به آستانه خود بکشاند، مردها را به رقابت با یکدیگر وادار کند، ‌با خارج کردن خود از دسترس مرد عشق رمانتیک به وجود آورد و آنگاه که تن به ازدواج با مرد می دهد عطیه و پیشکشی از او به عنوان نشانه ای از صداقت او دریافت دارد.[۵۱]
عکس مرتبط با اقتصاد
در تفسیر مجمع البیان مهریه به عنوان یک عطیه الهی از طرف خداوند بیان شده میگوید:‌” مهر زنان را که بخشش از جانب خداوند است به آن ها بدهید. بدیهی است که زن و مرد و هر دو از یکدیگر تمتع می برند و زن در برابر تمتعی که به شوهر میرساند خود نیز متمتع می شود بنابراین حق مهر ندارد لیکن خداوند متعال مهر را برای زن قرار داد تا از این عطیه الهی برخوردار گردد”[۵۲].
در شرع مقدس اسلام برای مهر میزان مقرر و حد معینی تعیین نگردیده است بلکه میزان و حد آن را به رضایت زن و شوهر قرار داده اند که به هر اندازه اگر توافق کردند و راضی شدند درست خواهد بود اگر چه مقدار آن خیلی کم باشد. .
و اما بهترین مهریه و صداق همانا تعلیم علوم الهی و آموختن تعالیم دین است که خداوند آن را به عنوان مهر حضرت حوا برآدم قرار داده است .
قیاس نکاح به بیع غیر موجه است . زیرا همانطور که مکررا گفته شده مهر در مقابل بضع قرار نمی گیرد و نکاح معاوضه ای عادی نمی باشد و لذا به هیچ وجه مانعی ندارد که در عقد، نکاح مهر را شخص ثالثی غیر از زوج و زوجه بعهده گیرد.[۵۳]
در آداب و رسوم جاهلیت،‌ مبلغی به عنوان شیر بها به پدر دختر پرداخت می شد و تصور براین بود که شوهر، آن دختر را در مقابل شیربها از پدر خریداری می کند و مالک او می شود این سنت و فکر جاهلی موجب رابطه حقوقی غلطی بین زن و شوهر می شد که نتیجه اش اسارت دائمی زن و بی حرمتی به او می گردید ولی در اسلام مهریه براساس چند چیز است :
اول ـ براساس شخصیت و استقلال زن، نه بابت بهای او و پرداخت به بستگانش.
دوم ـ براساس عزت و حرمت زن،‌ زیرا که مهریه هدیه است و هدیه و پیشکش را نزد بزرگان یا کسی می برند که دل به او سپرده باشند و برای او قدرو مقامی و حرمت وعزتی قائل باشند .[۵۴]
سوم ـ براساس استقلال اقتصادی زن که او را لایق تملک و تصرف در اموال می دانند.
چهارم ـ براساس اینکه رابطه زن و شوهر که بالاتر از یک معادله ساده است و در آن عاطفه و مهر نقش مهمی دارد زیرا زن با مهریه ملک شوهر نمی شود ولی قلب او باید به تسخیر مرد در آید و کلمه «نحله»‌ در قرآن باکمال ظرافت به این نکته اشاره دارد[۵۵].
چند نکته در مورد مهریه
۱٫ مهریه تجلى فطرت و طبیعت است: هدیه دادن به محبوب به عنوان اظهار محبت و نشان دادن علاقه، امرى فطرى و طبیعى است که معمولا از سوى کسى که پیش قدم مى شود و طالب و یا خواستگار است ارائه مى گردد. این امر حتى در میان بسیارى از موجودات رایج است. مثلا مسأله اى که به تازگى کشف شده این است که زاغچه نو پس از بازدید آشیانه هاى مورد نظر به اتفاق همسر آینده اش به او یک حشره هدیه مى کند.
۲٫ مهریه قانون عشق و جذب است: مرد از نظر آفرینش مظهر طلب، عشق و تقاضا است و زن مظهر محبوبیت و معشوقیت مى باشد. مهریه از جانب مرد یک اظهار عشق و محبت فوق العاده براى زن مى باشد که حتى بالاتر از بخشش و هدیه هاى معمولى است.
۳٫ مهریه پاداش و نشانه حیا و عزت زن است. مهر با حیا، عفت و عزت زن یک ریشه دارد. زن از لحاظ آفرینش نسبت به شهوت ها مقاوم تر است این ویژگى همواره به زن فرصت داده که دنبال مرد نرود و خود را رایگان در اختیار او قرار ندهد.
۴٫ مهریه باعث بقاى خانواده و مانع از فروپاشى آن است. برخى مردان هوس باز گاه بدون هیچ دلیلى همسر را ترک و زن دیگرى را که جوان تر و با نشاط تر است انتخاب مى کنند. مهریه مانع عمده اى در مقابل این هوس رانى ها است.
۵٫ مهر باعث تعادل اقتصادى است. هر چند زن داراى استقلال مالى و اقتصادى از نظر اسلام است ولى به طور معمول در جوامع ابتکار عمل به دست مردان است. در صورت طلاق و جدایى احتمال این که زن بدون پشتوانه اقتصادى بماند بسیار زیاد است. وجود مهریه یک نوع احساس امنیت اقتصادى و پشتوانه براى زن مى باشد.[۵۶]
نتیجه آن که: مهریه از نظر اسلام تنها جنبه مادى ندارد بلکه افزون بر آن، حکمت هاى دیگرى نیز در تعیین مهر نهفته است بنابراین نه تنها به زنان به عنوان کالا نگاه نشده بلکه ارزش و احترام زن به وسیله وضع و تأیید چنین قانونى محفوظ مانده است.
مهریه، هدیه و پیشکش مرد به زن برای نشان دادن صداقت در عشق و خواستاری اوست، همچنین به جهت رعایت شان و منزلت زنان است. تفاوتهای زن ومرد، همواره جنس زن را مطلوب و جنس مرد را طالب قرار داده است. طالب بودن و به دنبال مرد دویدن، در شان زنان نیست. بلکه در عین تساوی در ازدواج و بهره مشترک گرفتن از مزایای آن، خودداری ظریف زنانه از رفتن به طرف مرد و معامله کردن با او، برای خلق عشق و لذت، و حفظ کرامت زن لازم است. این خودداری و نازفروشی، برای مرد هزینه بردار است که اگر صادق است و خواهان، باید هزینه‌اش را بپردازد. شهید مطهری می‌گوید: “مهر با حیا و عفاف زن یک ریشه دارد. (زن با گرفتن هزینه‌ای از مرد نشان می دهد که او طالب مرد نیست مرد طالب اوست.) زن به الهام فطری دریافته است که عزت و احترام او به این است که خود را رایگان در اختیار مرد قرار ندهد و به اصطلاح شیرین بفروشد.[۵۷]“
همچنین مهریه، قیمت خرید زن نیست. لفظ “نحله” در آیه تصریح در هدیه بودن مهریه دارد. مخصوصا آنکه در سیستم ازدواج اسلامی، زن با ازدواج، نه برده مرد می شود و نه مالش در اختیار او قرار می گیرد ( تنها تمکین و عدم خروج از منزل، بدون در نظر گرفتن رضایت شوهر، که از لوازم تمکین است بر او واجب می‌شود).
پس مهریه قیمت چه چیزی است، در حالی که حقیقتا این مرد است که برای تامین مایحتاج زن مامور به خدمت می شود! بنابراین مهر هر فلسفه‌ای داشته باشد، قیمت خرید زن نخواهد بود. به قول استاد شهید مطهری ” مگر هر پولی که کسی به کسی می‌دهد، می خواهد او را بخرد؟ پس باید رسم هدیه و بخشش و پیشکش را منسوخ کنند. قرآن تصریح می کند که مهر، عنوانی جز عطیه و پیشکشی ندارد. بعلاوه اسلام قوانین خود را چنین تنظیم کرده که مرد حق هیچ گونه بهره‌برداری اقتصادی از زن ندارد. در این صورت چگونه می توان مهر را به عنوان قیمت زن یاد کرد ؟[۵۸]“
البته هر قانونی می تواند مزایای فراوانی داشته باشد که با نظر به تمام آن مزایا، وضع قانون صورت گرفته باشد. اکثر قوانین اسلامی از هر جهت که بررسی شوند از آن رو که هماهنگ با فطرت و نظام آفرینش هستند، مطلوب بوده و دلیلی برای تایید صحت و حمایتشان یافت می شود. لذا در باب فلسفه مهر در روایات هم، دلائلی ذکر شده است من جمله در روایتی از امام صادق(علیه السلام) آمده است که:
سرّ این که مهر بر عهده مرد است نه زن با این که فعل هر دو یکى مى‏باشد آن است که: مرد وقتى نیازش از زن برطرف شد (مقصود اشباع شدن مرد از زن است در عمل نزدیکى) از او جدا شده و منتظر برطرف شدن حاجت زن نمى‏گردد از این رو مهر بر عهده او است نه بر ذمّه زن.[۵۹] به هر حال در رابطه زناشویی فاعل مرد است لذا بسیاری از اوقات زن مانند مرد از این رابطه اشباع نمی‌شود. در بعضی از روایات نیز سخن از خرید و فروش است و مهریه بهای این معامله معرفی شده است. گفتنی است این خرید و فروش، خرید و فروش زن نیست بلکه نظر به همان فاعلیت مرد و اختیار داری او در روابط زناشویی است که امری طبیعی و فطری بوده و شرع آن را ملاحظه کرده است. لذا در روایتی از حضرت اباالحسن علىّ بن موسى الرّضا(علیه‌السّلام) نقل شده است که در پاسخ به این سوال فرمودند:
علّتش آن است که بر مردان هزینه اداره زنان واجب است چه آنکه زن نفس خود را فروخته و مرد مشترى آن است و بدون شک بیع بدون ثمن نبوده و اساسا خرید بدون پرداخت ثمن تحقّق نمى‏یابد.[۶۰] به هر حال حجب زن و رعایت شان و شئونات زنانگی باعث می شود که زن در روابط زناشویی به اندازه مرد، خرسند نگردد. این میتواند دلیل اخلاقی برای پرداخت مهر به زن تلقی شود.
از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) : و هر کس مهریه زنش را ندهد نزد خدا زناکار به شمار مى‏رود، و روز قیامت خدا به او مى‏گوید: اى بنده من، کنیزم را با پیمانى که از تو گرفتم به همسرى تو در آوردم ولى تو به عهد من وفا نکردى. اینجاست که خداوند خود حق آن زن را مطالبه مى‏کند و تمام حسنات مرد به حق آن زن مى‏رسد و فرمان صادر مى‏شود که او را به دوزخ بیفکنید .
۱-۴-۶- نحوه مطالبه مهریه :
برای شروع مطلب باید به این نکته اشاره کنیم که مهریه یا همان صداق در حقوق اسلام به عنوان هدیه ای معرفی شده است که از جانب شوهر به زن اهدا می شود و قانون ایران نیز مهریه را دِینی می داند که از لحظه ی انعقاد (تشکیل) عقد نکاح بر ذِمه شوهرمستقر می شود و وی مکلف است به محض مطالبه زن آن را تسلیم وی نماید.البته این قاعده ی عندالمطالبه بودن مهریه که بار ها آن را نیز شنیده ایم مانند سایر قواعد که در حقوق و فقه جاری است بدون استثناء نمانده ومنظور از این سخن آن است که عندالمطالبه بودن مهریه زمانی پذیرفته و ملاک عمل در محاکم خواهد بود که پرداخت آن حال باشد. یعنی پرداخت آن بدون مدت و فوری باشد و اگر چنانچه برای نحوه پرداخت مهریه ازهمان ابتدا توسط طرفین عقد نکاح(زن و شوهر)شرط و شروطی تعیین شده باشد(مانند اینکه شوهر پرداخت مَهر را مشروط کرده باشد به تولد اولین فرزند خانواده) و یا برای پرداخت آن مدتی مقرر شده باشد در اینجا زن نمی تواند تا زمان تحقُق مورد شرط و یا به پایان رسیدن مدت مقرر شده مهریه خود را از شوهرش مطالبه نماید.
آنچه در هنگام مطالبه باید مد نظر قرار گیرد
الف- مَهریه طلبِ ممتازاست
باید دانست که مَهریه از نظر قانون به عنوان طلب ممتاز شناخته شده است. یعنی چنانچه شوهر ورشکسته شود و طلبکارانی داشته باشد که تقاضای توقیف اموال او را نموده باشند، در میان این طلبکاران، مَهر زن به عنوان طلب ممتاز تلقی شده و در پرداخت از اولویت برخوردار است. یعنی ابتدا مَهر زن از اموال و دارایی شوهر پرداخت می شود و بعد نوبت به سایر طلبکاران می رسد. در مواردی هم که شوهر فوت کند و طلبکارانی داشته باشد یا ورثه ی او بخواهند تَرکه را تقسیم کنند همین حکم جاری می شود که البته رسیدگی به تمام این امور باید در دادگاه و با طی تشریفات صورت پذیرد.
ب-پرداخت مَهریه باید با توجه به زمان پرداخت آن باشد :
چنانچه مهریه مندرج در عقد نامه، وجه رایج(پول نقد)تعیین شده باشد،مقدار آن باید با توجه به زمان تأدیه(پرداخت)آن محاسبه شود.
تبصره الحاقی به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی مصوب۲۹/۴/۱۳۷۶مقرر می دارد :”چنانچه مهریه وجه رایج باشد، متناسب با تغییرشاخص قیمت سالانه زمان تأدیه نسبت به سال اجرای عقد که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می گردد محاسبه و پرداخت خواهد شد،مگر این که زوجین در حین اجرای عقد به نحو دیگری تراضی کرده باشند”.
پس مطابق با مفاد ماده یاد شده فرمول محاسبه مهریه بدین طریق است که : مهریه را ضربدرعدد شاخص بها در سال قبل از مطالبه ونتیجه را تقسیم برعدد شاخص بها در سال وقوع عقد می کنیم.
مثال :خانمی در سال ۱۳۸۰مهریه خود را مطالبه می نماید.تاریخ وقوع عقد سال ۱۳۵۷ و میزان مهریه مندرج در عقد نامه۶۰۰.۰۰۰ هزار ریال می باشد.برای تعیین نرخ روز مهریه، میزان مهریه یعنی۶۰۰.۰۰۰را در عدد شاخص یک سال قبل از مطالبه یعنی سال ۱۳۷۹ را که ۷۱/ ۱۵۹ می باشد ضرب می کنیم و رقم بدست آمده را بر عدد شاخص بها در سال وقوع عقد که ۱۳۵۷ و عدد شاخص آن یعنی ۶۱/۲ می باشد تقسیم می نماییم.
۳۶.۷۰۰.۰۰۰ = ۲/۶۱ ÷ ۱۵۹/۷۱ × ۶۰۰.۰۰۰
۱-۴-۶-۱- نحوه اقدام برای مطالبه مَهریه :
زوجه برای مطالبه مهریه خود به چند طریق می تواند اقدام نماید که به توضیح هر یک می پردازیم :
اول-مراجعه به دادگاه خانواده :
زوجه می تواند به دادگاه ویژه خانواده(که در حال حاضر شعبه ای از دادگاه عمومی می باشد)مراجعه نموده و با تقدیم دادخواست حقوقی به دفتر دادگاه، مهریه خود و سایر مخارجی را که برای دریافت مهریه (مانند هزینه ابطال تمبرو حق الوکاله وکیل) صرف می نماید را نیزاز دادگاه تقاضا نماید و همزمان نیز می تواند تقاضای توقیف اموال و دارایی های شوهرش(به استثنای مستثنیات دِین) را به نسبت ارزش مهریه، تحت عنوان توقیف تأمینی از دادگاه بنماید که متعاقباً دادگاه بنا به درخواست زوجه اقدام به صدور قرارتوقیف تأمینی خواهد نمود.[۶۱]
منظوراز مستثنیات دِین، حداقل امکاناتی است که یک فرد برای امرار معاش و ادامه زندگی به آن نیاز دارد. و لذا نمی توان تقاضای بازداشت آن اموال را حتی به موجب حکم دادگاه نمود.مانند یک تخته فرش یا یک دستگاه یخچال، تلفن،منزل مسکونی که در شان مرد باشد، لوازم کار مرد، و از این قبیل…
دوم-مراجعه به اجرای ثبت اسناد رسمی :
طریقه دیگر مطالبه مهریه به این صورت است که زوجه می تواند با به همراه داشتن سند رسمی ازدواج(قباله ازدواج)و مراجعه به دفتر رسمی ازدواج محل و پر کردن فرم مخصوصی که آن دفتر در اختیار زوجه قرار می دهد تقاضای صدور اجرائیه نماید. و با تسلیم آن اجرائیه به دایره ی اجرای ثبت که مستقر در اداره ثبت اسناد محل وقوع عقد است، مهریه خود را نیز مطالبه نماید. ماده ۹۳قانون ثبت: این اجرائیه متعاقباً به شوهر وی ابلاغ می گردد و به مدت ده روز به وی مهلت داده می شود تا طلب(مهر)همسر خود را بپردازد.
چنانچه در این مدت شوهر طلب همسرش را نپردازد، زوجه می تواند با معرفی اموال و دارایی شوهر(به استثنای مستثنیات دِین که قبلا به آن اشاره شد)و همچنین دُیونی را که شوهرش ازاشخاص دیگر طلب دارد، از دایره اجرای ثبت تقاضای توقیف آن اموال را بنماید.همچنین، چنانچه شوهر، کارمند اداره یا مؤسسه ای اعم از دولتی یا خصوصی باشد، زوجه می تواند تقاضای کسر حقوق از درآمد ماهیانه شوهرش را داشته باشد که البته این مقداراز کسر حقوق در قانون محاسبه شده و به این صورت است که چنانچه زن وشوهراز یکدیگر جدا نشده باشند، ویا مرد دارای فرزند باشد به میزان یک چهارم از حقوق وی و چنانچه زن و شوهر از یکدیگرجدا شده باشند و مرد فرزند هم نداشسته باشد و تا موقعی که شوهر همسر دیگری اختیار نکرده باشد به میزان یک سوم خواهد بود.
فصل دوم
مقدار مهریه و امکان یا عدم امکان تعیین نصاب برای آن
در نظام حقوقی اسلام مهریه از حقوق اختصاصی زن بشمار می رود که بنظر می رسد در سالهای اخیر از جایگاه واقعی خود دور شده است. متداول شدن مهریه های زیادکه محصول عواملی از قبیل اقناع ناپذیری کثیری از خانواده ها ، رقابت های حساب نشده ، یک طرفه بودن تعهد، فقدان نصاب و ملاک بازدارنده برای اراده طرفین عقد ازدواج و در نتیجه آزادی بدون قید و شرط آنان است زمینه ساز کاهش رغبت مردان به نکاح و در مواردی خارج کردن آن از دسترسی مردان جوان شده که همچنان در حال گسترش است و می رود تا فراگیر شود و همین امر موجب بروز مشکلات عدیده ای در جامعه اسلامی گردیده است. از این رو، ناچار باید در پی چاره ای برای رفع مشکل بود.
تعیین نصاب برای مهریه و تحمیل قواعد و قوانین حکومتی به اراده طرفین بنظر می رسد راهگشای مشکلات بوجود آمده باشد. اینکه آیا می توان برای مهریه نصاب قرار داد و به عبارتی حد و سقفی برای مهریه گذاشت وزوجین را مکلف به تبعیت از آن نمود ؟و اینکه آیا قوانین و قواعد حاکم بر مهریه در نظام حقوقی اسلام این استعداد و ظرفیت را دارد تا حدو سقف را بپذیرد باعث بوجود آمدن دو دیدگاه و نظریه در فقه اسلامی گردیده است.[۶۲] که در اد اره به آن می پردازیم.
۲- نظرات پیرامون نصاب پذیری مهریه
۲-۱- نظر اول:مهریه نصاب پذیر نیست
نصاب پذیر نبودن مهریه و اینکه نمی توان برای مهریه حد و سقفی در نظر گرفت
و اراده حاکمیت را در تعیین میزان مهریه بر اراده طرفین عقد تحمیل نمود نظر اکثر فقهای امامیه و عامه است.

 

 

۵-۳۶- لا نگفتن…………………………………………………………………………………..۱۵۰
۵-۳۷- لوح محفوظ……………………………………………………………………………..۱۵۰
۵-۳۸- مشورت……………………………………………………………………………………۱۵۱
۵-۳۹- نفس امّاره و لوّامه………………………………………………………………………۱۵۱
۵-۴۰- نبی- طاها…………………………………………………………………………………۱۵۱
۵-۴۱- نکوهش تضییع حقوق دیگران……………………………………………………..۱۵۲
۵-۴۲- نیکی به والدین………………………………………………………………………….۱۵۲
۵-۴۳- والضحی…………………………………………………………………………………..۱۵۳
۵-۴۴- یتیم ومظلوم………………………………………………………………………………۱۵۳
۵-۴۵- رزق و روزی…………………………………………………………………………….۱۵۴
نتیجه ­گیری………………………………………………………………………………………….۱۵۷
منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………….۱۵۹
مقدمه
شعر زاییدۀ ذوق بشر است. همۀ افراد استعداد سرودن آن را ندارند. زیباترین احساسات بوسیله شعر بیان می شود. گاهی یک بیت، معنایی به وسعت یک کتاب دارد. چه بسیار دانشمندانی که علاوه بر علم ودانش، بر فن شاعری نیز مسلط بودند که سرایش شعر توسط این افراد، بر زیبایی و غنای شعر می­افزاید. سید جمال­الدین اسد آبادی می گوید: عجیب قریحه و غریب خاصیتی وذوقی در بعضی انسانها یافت می شود که آن قریحه، قریحۀ شعر وآن ذوق، ذوق نظم است. اصحاب این قریحه، گاهی معانی بدیعه را به عالم ظهور می رسانند و اختراع افکار جدیده می­نمایند که عقول انسان ها در او حیران می ماند (اسد آبادی، ۱۳۵۸: ۱۵۶). از زمانی که قرآن مجید نازل شد، ادب دوستان و شاعران نگاه ویژه­ای به این کتاب آسمانی داشتند تا جایی که برای تبرک و زیبا کردن شعر و نوشتۀ خود از آن استفاده می­کردند. در کنار این کتاب عظیم، نسبت به حدیث نیز بی­توجه نبودند. قرآن و حدیث دو منبع ارزشمندی بودند که تأثیر بسزایی بر شعر و شاعران گذاشتند. رونق زبان عربی در سراسر جهان اسلام به ویژه ایران، روز به روز گسترده­تر شد که این گسترش به خاطر نزول قرآن به آن زبان بود. قرآن سرشار از نکات بلاغی و هنری است که هر شاعر و هنرمندی را به سوی خود جذب می کند. استفاده از قرآن و حدیث در شعر شاعران، علاوه بر اینکه نشانۀ علم اندوزی و روشنفکری آنان بود، نوعی افتخار برای شاعر نیز به شمار می­آمد. به­خاطر قداست و حرمت قرآن و حدیث، کاربرد آنها به شعر شاعر نیز قداست و حرمت می­بخشید و سخن شاعر برای مردمی که این اشعار را می خواندند به دیدۀ احترام نگاه می­کردند. از نیمۀ قرن سوم هجری قرآن و حدیث بر ادبیات به ویژه شعر تأثیر گذاشت، که این تأثیر گذاری در قرن پنجم درخشش قابل توجهی پیدا کرد و در قرون ششم تا هشتم به اوج کمال خود رسید. در عصرهای گذشته، نویسندگان ایرانی که در مکتب ها و مدرسه­ها تربیت می­شدند، ابتدا قرآن را فرامی­گرفتند و آن را حفظ می­کردند. این یادگیری و حفظ قرآن باعث می­شد که به طور مستقیم و غیر مستقیم در آثار شاعر یا نویسنده رسوخ نماید. این تأثیر پذیری به صورت تضمین، تلمیح، اقتباس، حل و … نمود پیدا می­کرد. همانطور که گفته شد بسیاری از شاعران از قرآن و حدیث در شعر خود بهره گرفته اند که یکی از این شاعران جمال­الدین اصفهانی است. جمال­الدین شاعر توانای قرن ششم از این قافله عقب نماند و اشعار خود را به آیات و احادیث آراسته نمود. شاهکار جمال­الدین، ترکیب­بند معروف اوست که در وصف پیامبر اکرم(ص) سروده شده است. این ترکیب­بند، نهایت ارادت قلبی شاعر را نسبت­به پیامبر اسلام نشان می دهد. دکتر سید محمد دامادی کتابی را با عنوان؛ شرح بر ترکیب بند جمال­الدین اصفهانی نوشته، که کتابی پر بار و ارزشمند برای دانش پژوهان و ادب دوستان می­باشد که تا کنون کسی مانند آن را ننوشته است. این ترکیب­بند مشحون از آیات و احادیث می­باشد که شخصیت پیامبر اسلام را توصیف نموده است. جمال الدین در اشعار خود، بیشتر از قرآن بهره برده و این تأثیر پذیری بیشتر در قصاید او دیده می­ شود. شاعر، در تأثیرپذیری از قرآن و حدیث، از اقتباس، تضمین، تلمیح و حل استفاده کرده است. در عصر شاعر، عرفان رواج داشت و عرفای معروفی زندگی می کردند، از جمله: عین القضات همدانی، سنایی غزنوی، احمد جامی، عبدالقادر گیلانی و شیخ روزبهان بقلی شیرازی، از همه مهمتر، سنایی غزنوی که هم شاعر بود وهم عارف. «سنایی غزنوی شاعر معروف. اشعار او از عرفانی عمیق برخوردار است. مولوی در مثنوی، گفته های او را طرح و شرح می کند. در نیمۀ اول قرن ششم در گذشته است» (مطهری، ۱۳۶۷: ۱۲۶). «یکی از علومی که در دامن فرهنگ اسلامی زاده شد و رشد یافت و تکامل پیدا کرد، علم عرفان است. عرفا با سایر طبقات فرهنگی اسلامی از قبیل مفسرین، محدثین، فقها، متکلمین، فلاسفه، ادبا، شعرا، یک تفاوت مهم دارند و آن این که علاوه بر اینکه یک طبقۀ فرهنگی هستند، علمی به نام عرفان به وجود آوردند و دانشمندان بزرگی در میان آنها ظهور کردند و کتب مهمی تألیف کردند.» (همان: ۸۳). جمال­الدین در کنار چنین عارفانی و در چنین مکانی پرورش یافت و این هم نشینی و هم عصر بودن، تأثیر بسزای در فکر و اندیشه و شعر آن استاد گرانقدر داشته است. جمال­الدین هر چند که عارف کاملی نبوده اما به نظر می­رسد که مقامی کمتر از عرفا ندارد. زیرا شعرهایش این مطلب را ثابت می کند. موضوعات متنوعی در اشعار او دیده می شود، از جمله؛ صفات خدا، صفات پیامبر اسلام و معراج ایشان، سایر پیامبران الهی، روز قیامت و موضوعات دیگر. دیوان جمال­الدین یکی از ارزشمند­ترین کتب شعر مذهبی قرن ششم هجری است که احوال و اوضاع قرن خود را منعکس می­سازد. برای انجام این رساله، دیوان شاعر اساس کار قرار گرفته و پژوهش در پنج فصل بررسی وتنظیم شده است: فصل اول شامل کلیات و تعاریف می باشد که به؛ شرح و بیان مسئله، ضرورت و اهمیت موضوع، اهداف تحقیق، کاربرد نتایج تحقیق، پیشینۀ تحقیق، سؤال های تحقیق و شرح روش تحقیق پرداخته شده است. فصل دوم با عنوان؛ زندگی، آثار و روزگار شاعر تنظیم شده است فصل سوم شامل؛ پیشینه و شیوه های تأثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی. فصل چهارم که قسمت اصلی رساله را در بر می گیرد، شامل: بررسی محتوایی تاثیر قرآن و حدیث در شعر جمال­الدین که موضوعاتی مثل توحید، صفات خدا، صفات پیامبر اسلام و معراج ایشان، سایر پیامبران الهی، روز قیامت و موضوعات دیگر را در بر می­گیرد. فصل پنجم نیز با عنوان سایر موضوعات به موضوعات گوناگونی که شاعر به آنها پرداخته است اختصاص دارد. مأخذ نگارنده برای ارجاع به ابیات جمال­الدین، کتاب دیوان او به تصحیح و مقدمۀ وحید دستگردی است که البته ابیات آن در این رساله، با نثر معیار امروز نگارش شده است. برای ارجاع به ابیات دیوان جمال، به ترتیب؛ شماره صفحه وشماره بیت ذکر شده است. مانند: (۱۵۲/۲) یعنی صفحۀ ۱۵۲، بیت دوم. اشعار مولانا نیز بر اساس؛ شماره دفتر وشماره بیت ذکر شده، ودر مورد سایر شعرا، فقط شمارۀ صفحه آمده است. ارجاع آیات قرآنی نیز به صورت (نام سوره (شماره سوره)، شماره آیه) می باشد.دیگر یاداشت ها و توضیحات به شیوۀ پی نوشت وبا شماره های پیاپی در پایان هر فصل آمده است. امید می رود که این پژوهش در شناخت بیشتر جمال الدین اصفهانی وعصر او وهمچنین تأثیر قرآن وحدیث در شعر شاعر به عنوان یک اثر ادبی – مذهبی مفید واقع شود ومورد قبول واستفادۀ ادب دوستان قرار بگیرد.
محمد حق نظری
بهمن ۱۳۹۲

فصل اول:
کلیات وتعاریف
۱-۱-شرح وبیان مسئله:
شعر فارسی در ادوار مختلف ویژگیهای گوناگونی دارد که می تواند از جنبه های مختلفی مورد بررسی وتحلیل قرار گیرد. شاعران هر دوره بنا به اقتضای زمان، به مطالب گوناگونی پرداخته اند وبسیاری ازمسائل واتفاقا ت پیرامون خود را در آثارشان انعکاس داده ند. یکی از این ادوار مهم تاریخ ادب پارسی، قرن ششم هجری است که مصادف با ظهور عرفان وشاعران عارف وهمچنین اوج تأثیر قرآن وحدیث در ادبیات فارسی می باشد. با توجه به اعتقادات دینی ومذهبی آن دوره، شاعران عارفی همچون سنایی ظهور کردند که تحولی در شعر وادب پارسی به وجود آوردند که جمال الدین اصفهانی یکی از پیروان سبک سنایی می باشد هر چند که شعر او به پای شعر سنایی نمی رسد اما از شعر او تأثیر پذیرفته است. جمال الدین نگاه ویژه ای به قرآن وحدیث داشته است. وی از شاعران بزرگ قرن ششم هجری است که در قصیده،غزل، قطعه ورباعی طبع آزمایی کرده و شعر قرن ششم وبه تَبَع آن شعر جمال الدین از درون مایه های متنوعی بر خوردار است. یکی از این درون مایه ها، مفاهیم وآیات قرآن کریم واحادیث است. شاعر هم تحت تأثیر انگیز شهای متعددی در توجه به قرآن وحدیث بوده وهم از شیوه های متعددی در نشان دادن مفاهیم قرآنی سود جُسته است. آن چه در پژوهشهای مربوط به تأثیر قرآن وحدیث تاکنون مجهول مانده است، بررسی نسبت کارکرد های معنایی قرآن وحدیث در شعر شاعر با جریان های اجتماعی، مذهبی وادبی عصر شاعر است. همچنین تا کنون شیوه های تأثیر پذیری وبسامد آن در شعر شاعر به طور دقیق بررسی نشده است. در واقع مشکل اصلی این است که تأثیر قرآن وحدیث در شعر شاعر، شیوه های تأثیر پذیری وانگیز ش های معنایی در دیوان او بررسی نشده است واین پایان نامه در پی پاسخ به این ها خواهد بود. در این رساله، به موضوعات مختلفی از جمله؛ صفات خدا، صفات پیامبر، معراج پیامبر، سایر پیامبران الهی، روز قیامت، رزق وروزی و بعضی موضوعات دیگر نیز پرداخته است. در این پژوهش سعی شده است که علاوه بر شناخت شیوه های تأثیر قرآن وحدیث در دیوان جمال الدین، اعتقادات دینی ومذهبی شاعر وهمچنین عصر او، برای خوانندگان وادب دوستان روشن شود.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۱-۲- ضرورت واهمیت موضوع تحقیق:
۱ – بررسی وتأثیر قرآن وحدیث در شعر جمال الدین اصفهانی وشیوه های کاربرد وتأثیر قرآن وحدیث در شعر وی.
۲- بررسی بسامد آیات واحادیث در شعر شاعر.
۳ – بررسی نوع آیات واحادیث وبه تعبیری دیگر شناخت محتوای آیات واحادیث.
۱ – ۳ – اهداف تحقیق:
۱ – دست یابی به شناختی تازه از تأثیر قرآن وحدیث در دیوان جمال الدین اصفهانی و شناخت انگیزه های شاعر از به کارگیری آیات واحادیث در شعر خود ونسبت آنها با روزگار شاعر.
۲ – شناخت زمینه های انعکاس تأثیر قران وحدیث در دیوان جمال الدین اصفهانی.
۱ – ۴ – کاربرد نتایج تحقیق:
این تحقیق باعث شناخت بیشتر دانشجویان ودانش پژوهان از زندگی جمال الدین اصفهانی ودیوان اشعار وهمچنین تأثیر قرآن وحدیث در شعر او خواهد شد.همچنین مردم وخوانندگان با یکی از شاعران مذهبی قرن ششم، بیشتر آشنا می شوند.
۱ – ۵- پیشینه تحقیق:
آیات قرآن واحادیث از دیر باز در منابع ومتون فارسی به خصوص شعر، تأثیر فراوان داشته اند. در مورد تأثیر قرآن وحدیث در شعر فارسی، پزو هش های متعددی صورت گرفته است که از جهت شیوۀ کار قابل اعتناست. علی اصغر حلبی در کتاب تأثیر قرآن وحدیث در ادبیات فارسی با آوردن شاهد مثال هایی، تأثیر پذیری شاعران ونویسندگان از قرآن وحدیث را مطرح کرده است. محمد رضا راشد محصل در کتاب پرتو هایی از قرآنو حدیث درادب فارسی، ضمن تأکید بر لزوم دانستن قرآن، شرح حال پیامبران الهی را همراه با شعر شاعران ذکر کرده است. علی محمد مؤذنی در کتاب در قلمرو آفتاب، علاوه بر ذکر شیوه ­های تأثیر پذیری ادبیات از قرآن وحدیث، به شرح حال پیامبران ومعجزات آنها و شعرشان پرداخته است. سید محمد راستگو مؤلف کتاب تجلی قرآن وحدیث در شعر فارسی، شیوه ­های تأثیر پذیری ادبیات فارسی از قرآن و حدیث را ذکر کرده، موضوعات قرآنی – ادبی را بیان نموده و همچنین در قسمت پایانی کتاب خود، اشعاری از شاعران معروف سده­های مختلف را آورده است. شهید مرتضی مطهری در کتاب علوم اسلامی، ضمن پرداختن به عرفان، اسامی عرفای قرن­های متعدد و از جمله عرفای قرن ششم، قطعاتی از شعر شاعران عارف قرن­های مختلف را ذکر کرده است.حسن وحید دستگردی، در مقدمۀ دیوان جمال­الدین اصفهانی، زندگی شاعر را شرح نموده است و مهم­ترین منبع ما جهت پژوهش حاضر، دیوان جمال­الدین به تصحیح ایشان می­باشد. سیدضیاءالدین سجادی در مورد مباحث عرفانی و تأثیر قرآن و حدیث، مسائل سیر و سلوک را ذکر کرده است. سید فرج الله موسوی در کتاب خود، تأثیر سورۀ یوسف بر نظم فارسی را شرح داده است. ذبیح الله صفا و رضازاده شفق در کتاب تاریخ ادبیات، زندگی نامه وآثار جمال­الدین را بیان نموده اند. بدیع الزمان فروزانفر در کتاب شرح مثنوی شریف، تأثیر قرآن و حدیث را بیان نموده است. دامادی در کتاب شرح بر ترکیب­بند جمال الدین اصفهانی، علاوه بر زندگی نامه و شرح احوال شاعر، شخصیت پیامبر اسلام(ص) را توصیف نموده ومعراج وصفات برجستۀ ایشان را شرح داده است. کاشانی، مراحل سیر وسلوک عرفا را در کتاب خود بیان نموده است. میبدی در کتاب کشف الاسرار، به موضوعات قرآنی پرداخته است.اما در مورد تأثیر قرآن وحدیث در دیوان جمال الدین اصفهانی تا کنون تحقیق مفصّلی انجام نگرفته است.
۱ – ۶ – سؤال های تحقیق:
۱ – شاعر از چه شیوه هایی برای باز تاب مفاهیم وآیات قرآنی وحدیث در شعر استفاده کرده است؟
۲ – انگیزه ها یا اهداف کاربردی مفا هیم وآیات قرآن وحدیث چه بوده است؟
۳ – آیا بین انگیزه وشیوه ها و عصر شاعر و سبک شعر او نسبتی بر قرار است؟
۱ – ۷ – شرح روش تحقیق:
این تحقیق به روش توصیفی – تحلیلی، بر مبنای استفاده از منابع کتابخانه ای انجام می گیرد. به این صورت که پس از مطالعۀ کتاب ها وموضاعات مربط با آن، از آنها یاد داشت برداری می شود. البته منبع اصلی ما، دیوان جمال الدین اصفهانی است که بامطالعۀ اشعار موجود در آن، ابیات متأثر از قرآن وحدیث یاداشت شده وآیه وحدیث مربوطه فیش برداری می شود. همچنین در آغاز یا پایان هر موضوع بر حسب نیاز، توصیف وتحلیل لازم، داده خواهد شد.
فصل دوم :
زندگی، آثار و اندیشه های جمال الدین
۲-۱-تولد و مرگ شاعر
جمال­الدین محمد، فرزند عبدالرزاق، از شاعران توانای قرن ششم هجری ومتولد شهر اصفهان است. «ملک الفضلا جمال الدین محمد بن عبدالرزاق اصفهانی (ره) از صنادید و اکابر علمای اصفهان است » (دولتشاه سمرقندی، ۱۳۶۶: ۱۰۸). او از گویندگان عهد سلطان خوارزم شاه می باشد. «در تذکره های سخنی از تاریخ ولادت او نشده است. نام وی محمد، لقبش جمال الدین واسم پدرش عبدالرّزاق بودوهرکجا قدما، جمالدین عبدرزاق گفته باشند، مطابق قانون فارسی، کلمه فرزند از وسط محذوف است وهر کجا نام دیگر او را عبدالرّزاق بیان کرده اند به اشتباه بوده است. زاد بوم وی شهر اصفهان است وعشق وطن وحب زاد بوم بیش از آنچه تصور شود اورا در نهاده بوده، چنانچه از اشعار وی مشخص است وی پنجاه سالگی را رد کرده بود »( وحید دستگردی نک جمال الدین اصفهانی، ۱۳۶۲: مقدمه). جمالدین شهر اصفهان را دوست داشته وآن را مدح گفته است :
… دیدی تواصفهان را آن شهر خلد پیکر آن سوره مقدس ان عدن روح پرور
«خاندان جمال الدین ازطبقۀ فضلا وشعرا نبوده اند وچنانچه اشعار وی واشارات بعضی تذکره نویسان مستفاد است،اوبا خاندانش به شغل زرگری می پرداخته اند وبه گفتۀ کمال الدین پسرش، ازدکان رخت زی مدرسه آورد» ( فروزانفر، ۱۳۶۹ ج ۳، ۵۴۷). جمالدین، اصفهان را هم مدح کرده وهم قدح، ولی در مقابل تعریض دیگران مانند مجیر الدین نسبت به اصفهان ومردم آن، بس زود رنج بوده وسخت دفاع می کرد » (رضا زاده شفق، ۱۳۶۹: ۱۱۷). « جمال الدین عبدالرزاق از اکابر طبقه شعرا بوده ونظم ونثرش عذوبت سلسبیل وجودت فرات ونیل داشته، جزالت با سلامت آمیخته ولطافت با متانت جمع آمده … » (رازی، ۱۳۷۸: ۹۱۵). دکتر ذبیح الله صفا در جلد اول تاریخ ادبیات خود، گفته است: «جمال الدین محمد بن عبدالرزاق اصفهانی شاعر نام آور قرن ششم واز قصیده سرایان معروف ایران است. در نام ونسب او تذکره نویسان متأخر را اشتباهی دست داده است ومثلاً لطفعلی بیگ آذر صاحب تذکرۀ «آتشکده » نام اورا عبدالرزاق دانسته است ومنشأ این اشتباه آن است که جمال الدین رابه اضافۀ بنّوت معمولاً جمال الدین عبدالرزاق یا جمال عبدالرزاق می نویسند. از اشارۀ عوفی در لباب الالباب چنین برمی آید که وی زرگر بوده وشاعر نیز به این هنر وهمچنین به هنر نقشبندی خود اشاره کرده وگفته است:
تا چومن باشند ابر وباد دایم در دوفصل در ربیع این نقشبندی، در خزان آن زرگری (۳۳۵/۳)
جمال الدین بیشتر عمر خود را در اصفهان گذرانده وگویا در طلب روزی به آذر بایجان ومازندران هم سفر کرده باشد ولی همواره پای بند اصفهان وچهار فرزند خود بوده ومی گفته است:
هست بر پای من دو بند گران علقت چار طفل وحب وطن(۲۸۹/۱۴)
واز این چهار طفلی که در شعر خود یاد کرده یکی خلاق المعانی کمال الدین اسمعیل شاعر بسیار مشهور ونام آور است که خلف صدق پدر گردید.درکتاب عوارف المعارف سهروردی آمده است: علاوه بر مریدان وشاگردان سهروردی، که قبلاً از آنان یاد شده، ابوالفضل کمال الدین اصفهانی، معروف به خلّاق المعانی فرزند جمال الدین، شاعر معروف قرن ششم و هفتم، از ارادتمندان سُهروردی وپیرو طریقۀ وی بوده است. (سهروردی، ۱۳۸۶: سی و دو) وفات جمال الدین اصفهانی رادر سال ۵۸۸ نوشته اند. وی چند تن از رؤسای اصفهان راکه از آل صاعد وآل خجند بوده اند، وبرخی از سلاطین معروف عصر خود رامانند ارسلان بن طغرل ( م ۵۷۱ ) وطغرل بن ارسلان (م ۵۹۰) دو پادشاه آخر از سلسلۀ سلاجقۀ عراق، ومحمد بن ایلدگز (م ۵۸۱) مدح گفته است» (صفا، ۱۳۳: ج ۱، ۳۰۱).دامادی می گوید: «جمال الدین محمد بن عبدالرزاق اصفهانی، سخن سرای پرمایه و بنام ایران و از پیشوایان سبک عراقی در سدۀ ششم هجری است که بر دقایق علوم و معارف اسلامی و شقوق گوناگون فرهنگ ایرانی استیلا داشته است ومانند برخی دیگر از شاعران معاصر خود، علاوه بر دارا بودن ذوق واستعداد فطری، شاعری از مدرسه برخاسته ومحصول وفرزند نوع خاصی از تعلیم وتربیت در روزگاری است که افراد ایرانی از تحصیل دانش، تهذیب اخلاق وعمق فکر وحسن ذوق و زرافت وعلوّ انسانیت را در نظر داشتند» (دامادی، ۱۳۷۷: ۶۹). جمال الدین ظاهراى لقبی است که بر حسب معمول روزگار زندگانی وبه مناسبت مقام علمی ودینی که خانواده او احراز کرده بود بر وی اطلاق کردند وبراساس تحقیقی که مرحوم بدیع الزمان فروزانفر به عمل آورده است، القاب مضاف به «اسلام» از اواخر قرن چهارم متداول بوده است. علمی ترین تحقیقی که تا کنون در مورد زندگی احوال جمال الدین اصفهانی صورت گرفته، همان است که حسن وحید دستگردی در مقدمۀ دیوان جمالدین اصفهانی آورده است: نام وی محمد، لقبش جمال الدین واسم پدرش عبدالرزاق بوده وهرکجا قدما (جمال الدین عبدالرزاق) گفته باشند، مطابق قانون فارسی کلمۀ فرزند از وسط محذوف است. بنابر آنچه درباره زندگینامه جمال الدین گفته شد، تاریخ تولد وی مشخص نیست، او اهل اصفهان بوده وبیشتر عمر خود را در این شهر سپری کرده واصفهان را دوست داشته وآن را مدح گفته است. از قصیده سرایان قرن ششم بوده وذوق واستعداد خوبی در سرودن شعر داشته است. وی به شغل زرگری نیز مشغول بوده است. شعرهایش از قرآن وحدیث تأثیر پذیرفته اند. وسرانجام در سال ۵۸۸ هجری وفات نموده است. وآنچه مسلم است وی تا سن پنجاه وپنج سالگی حیات داشته است:
چه ماند عمر چو پنجاه وپنج سال گذشت که گشت سرو تو چون خیزران بنفشه سمن (۲۹۲/۴)
وحید دستگردی می گوید: «محل قبر استاد جمال الدین در اصفهان هنوز پیدا نشده ونگارنده با همه جستجو وکوشش بسیار از قبر وی خبری به دست نیاورده است که اهل ذوق وادب اصفهان در این باره جدیت بیشتری مبذول داشته ونتیجه ای به دست آورند» (همان : مقدمه). سید مصلح الدین مهدوی می گوید: بنا به قول یکی از کهنسالان، قبر جمال الدین محمد بن عبدالرزاق را در مقبره درب امام احتمال داده است» (مهدوی،۱۳۸۱: ۲۰۹). دامادی هم گفته است؛ تاریخ تولد او مشخص نیست ولی در اشعار خود جای به جای از پیری سخن می گوید:
در آینه تا نگاه کردم یک موی سفید خویش دیدم
زاندیشه ضعف وبیم پیری در آینه نیز ننگریدم…
شاید که خورم غم جوانی کز پیری خود خبر رسیدم… (۴۱۹/۱-۳)
آنچه مسلّم است وی تا سن پنجاه وپنج حیات داشته است:
ترا زمشرق پیری دمید صبح،مَخُسب که خواب،تیره نماید،چوصبح شد روشن(۲۹۱/۲۰)
چه ماند عمر؟چو پنجاه وپنج سال گذشت که گشت سرو تو چون خیزران بنفشه سمن(۲۹۲/۴)
او در سال۵۸۸ ه. ق درگذشته است(دامادی،۱۳۷۷ : ۷۰-۷۱) فروزانفر نیز گفته است: لقب وی جمال الدین ونامش محمد واسم پدراو عبدالرزاق است. در کتب تذکره نام ونَسَب او به همین صورت آمده وگاهی نیز لقب او را به نام پدر اضافه کرده و جمال الدین عبدالرزاق گفته اند (فروزانفر، ۱۳۵۸: ج۳، ۵۴۷).
۲-۱-۱- مذهب جمال الدین:
در آن زمان، از چهار مذهب اهل سنت، دومذهب در اصفهان وسایر شهرهای عراق رواج داشته؛ یکی حنفی ودیگری شافعی. ریاست مذهب شافعی با خواجه صدرالدین خجندی وسایر بزرگان خاندان خجند وریاست مذهب حنفی با خواجه رکن الدین صاعد و خواجه قوام الدین صاعد وسایر صاعدیان بوده است. در اصفهان مانند تمام شهرهای عراق، بین این دومذهب، همواره جنگ های سخت برقرار وپیوسته قتل عام وغارت در کار بوده واستاد جمال الدین هم مانند سایر شعرا از این فتنه برکنار نمانده وبا آنکه خودش را حنفی نشان داده، هرگاه خجندیان به حکومت شرعی و عرفی اصفهان بر قرار می شدند، ناچار به مدح آنان می پرداخته وهرگاه صاعدیان به حکومت می رسیدند، مداح آنان می شده ودر عصر حکومت هریک، ناچار بوده که از مداحی دیگر توبه کرده وپوزش بطلبد. چنانکه این مطالب از قصاید وی خاصه از قصیدۀ قسم نامه در مدح رکن الدین صاعد به خوبی معلوم می شود (دستگردی، ۱۳۶۲، نک به مقدمه دیوان جمال الدین).
که آنچه طرح کشیدست مفسدی به غرض که ظاهرش همه کذبست وباطنش پنهان
نه کرده ام نه رضا داده ام نه فرمودم نه گفته ام نه سگالید ه ام زهیچ الوان(۲۸۶/۲۱-۲۲)
مکن مکن که نه اخلاق توست بد خویی برای من مکه اخلاق خویش به سامان (۲۸۷/۷)

در ضمن ابیات قسم، برای آنکه خود را دارای مذهب حنفی نشان دهد، فرماید:
بحق احمد مرسل به ملت اسلام به اجتهاد ائمه به مذهب نعمان
(۲۸۵/۱۱ )

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

 

زیر گروه سازشی

TOPSIS

MRS

LINMAP

MDS

زیر گروه هماهنگ

ELECTRE

تخصیص خطی

مروری بر سوابق و پیشینه تصمیم ­گیری چند­معیاره و تئوری فازی

تاپسیس (روش اولویت­ بندی با توجه به شباهت با راه­حل ایده­آل مثبت)، به­عنوان یکی از روش­های کلاسیک MCDM شناخته شده است که در سال ۱۹۸۱ توسط هوانگ و یون[۷۶] برای حل مسائل MCDM توسعه داده شد که بر اساس تعیین ایده­آل بود. گزینه[۷۷] انتخاب شده باید دارای کوتاهترین فاصله از ایده­آل مثبت و از طرف دیگر بیشترین فاصله از ایده­آل منفی باشد (Hwang & Yoon, 1981).
در تصمیم ­گیری چند­معیاره کلاسیک وزن معیارها کاملاً شناخته شده است؛ اما به­ دلیل وجود ابهام و عدم قطعیت در اظهارات تصمیم­گیرنده، بیان داده ­ها به­صورت قطعی نا­مناسب است. از آنجایی­که قضاوت­های انسانی نمی­توانند به­وسیله مقادیر عددی دقیق بر­آورد شوند و معمولاً مبهم هستند؛ از­این­رو نمی­توان از تکنیک­های تصمیم ­گیری کلاسیک برای این­گونه مسائل تصمیم ­گیری استفاده کرد (آسیان، ۱۳۸۷).
در سال­های اخیر تلاش­ های بسیاری برای رفع اینگونه ابهامات و عدم قطعیت­ها صورت پذیرفته که نهایتاً منجر­به بکارگیری تئوری مجموعه­های فازی در روش­های ارزیابی چند­معیاره گردیده است
(Buckley et al, 2001; Carlson, 1982; Chen & Hwang, 1992; Johnson et al, 1981).
مطلوبیت گزینه­ ها در مقایسه با همه معیارها معمولاً به صورت اعداد فازی بیان می­شوند که آن را مطلوبیت فازی می­­نامند و توسط روش­های ارزیابی تصمیم­ گیری­ های فازی سنجیده می­شوند. رتبه ­بندی گزینه­ ها بر اساس مقایسه مطلوبیت­های فازی مربوطه است (Yeh & Deng, 2004; Zimmermann, 1996).
روش­های ارزیابی چند­معیاره فازی در بسیاری از موارد کاربرد دارند؛ از جمله انتخاب پروژه (Lee & Kim, 2000; 2001)، انتخاب مواد اولیه (Shanian & Savadogo, 2006)، موارد بسیاری از مسائل تصمیم ­گیری مدیران (Chen & Tzeng, 2004; Chen, 2000; Shanian & Savadogo, 2006; Yeh et al, 2000; Yeh et al, 1999 و همچنین در مسائل انتخاب استراتژی (Chiou et al, 2005; Ding & Liang, 2005; Hwang & Yoon, 1981; Wang & Lin, 2003).
تیژور و همکارانش (۲۰۰۰)، یک مسأله تصمیم ­گیری چند­معیاره فازی را با بهره گرفتن از روش دی­فازی کردن مقدار مرکزی به­صورت قطعی تبدیل کردند و آن را در حالت غیر فازی با روش تاپسیس حل کردند (Yeh et al, 2000).
چن و تی ژنگ (۲۰۰۴)، یک مسأله تصمیم ­گیری چند­معیاره فازی را با بهره گرفتن از انتگرال به صورت قطعی تبدیل و حل کردند. به جای استفاده از فاصله، آن­ها درجه شباهت با طیف خاکستری [۷۸] را برای تعریف نسبت نزدیکی برای هر گزینه بکار بردند (Chen & Tzeng, 2004).
چو (۲۰۰۲)، نیز یک مسأله تصمیم ­گیری چند­معیاره فازی را به­صورت قطعی تبدیل و مسأله تصمیم ­گیری قطعی را با بهره گرفتن از روش تاپسیس حل کرد. تفاوت آن با روش­های دیگر این بود که او ابتدا تابع عضویت همه رتبه ­های وزنی در ماتریس تصمیم ­گیری نرمالایز­شده­ی وزنی را با بهره گرفتن از محاسبات فاصله­ای اعداد فازی محاسبه و سپس مقادیر به­دست آمده را با بهره گرفتن از روش رتبه ­بندی با میانگین، به صورت مقادیر قطعی دی­فازی کرد (Chu, 2002).
چن (۲۰۰۰)، روش تاپسیس را به صورت تصمیم ­گیری گروهی فازی به کمک یک فاصله اقلیدسی قطعی بین هر دو عدد فازی توسعه داد (Chen, 2000).
تریانتافیلو و لین (۱۹۹۶)، روش تاپسیس فازی جدیدی را بر اساس عملگرهای محاسباتی فازی توسعه دادند که منجر­به محاسبه ضریب فازی نزدیکی نسبی[۷۹] برای هر گزینه شد (Triantaphilou & Lin, 1996).
هسو و چن (۱۹۹۶)، مجموعه ­ای از نظریات فازی را در تصمیم ­گیری گروهی مطرح کردند (Hsu & Chen, 1996).
[۸۰]لی (۲۰۰۵)، مدل فازی ساده و کارآمدی را برای بکارگیری در مسأله تصمیم ­گیری چند­معیاره با چندین داور را در محیط فازی پیشنهاد کرد (Li, 1999). لی همچنین مدل­های برنامه ­ریزی خطی و روش­های مختلفی را برای تصمیم ­گیری چند­شاخصه فازی پیشنهاد کرد (Li, 2005).
لیانگ (۱۹۹۹)، مجموعه­های فازی را با مفاهیم اولیه نقطه ایده­آل مثبت و ایده­آل منفی تلفیق کرد و باعث توسعه MCDM در محیط فازی شد (Liang, 1999).
اولچر و اوداباشی (۲۰۰۵)، روش تصمیم ­گیری چند­شاخصه فازی جدیدی را پیشنهاد کردند که برای تصمیم ­گیری گروهی چند­شاخصه در محیط فازی نیز کاربرد دارد. روش پیشنهادی آن­ها را می­توان در مورد مسائل رتبه ­بندی و انتخاب بکار برد (Olcer & Odabaci, 2005).
اولسن و وو (۲۰۰۵)، شبیه­سازی مدل­های چند­شاخصه فازی را بر اساس مفهوم رابطه با طیف خاکستری ارائه دادند که برای هر داده ورودی به صورت عدد فاصله­ای و معمولاً ذوزنقه­ای کاربرد دارد. این مدل شبیه­سازی، مدل تصمیم ­گیری چند­معیاره فازی است که به­ طور مؤثری می ­تواند در مورد مسائل تصمیم ­گیری چند­شاخصه بکار رود (Olson & Wu, 2005).
یه و همکارانش (۲۰۰۰)، روش تصمیم ­گیری چند­معیاره فازی را بر اساس مفهوم نقاط ایده­آل مثبت و ایده­آل منفی برای ارزیابی عملکرد شرکت­های اتوبوس­رانی پیشنهاد کردند (Yeh et al, 2000).
با وجود کاربرد مدل­های تصمیم ­گیری در مورد بسیاری از مسائل، تحلیل انواع روش­های چند­معیاره فازی نیاز به مقایسه اعداد فازی دارد. بنابراین روند مقایسات می ­تواند پیچیده باشد و ممکن است نتایج نامطلوبی را تولید کند (Chen & Klein, 1997; Liang, 1999; Olcer & Odabaci, 2005; Yeh et al, 2000).
جهانشاهلو و همکارانش (۲۰۰۶)، تاپسیس را برای مسائل تصمیم ­گیری فازی با داده ­های فاصله­ای و همچنین داده­

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.
های فازی توسعه دادند (Jahanshahloo et al, 2006).
بخش دوم
تصمیم ­گیری در شرایط فازی
۲-۳-۱- مقدمه
پژوهش امری گروهی است، نه فردی. هر مطالعه ضمن آن که مبتنی بر مطالعات قبلی است، خود پایه و مقدمه­ای برای اطلاعات بعدی می­باشد. هر قدر تعداد ارتباطات و پیوندهای ممکن یک مطالعه با مطالعات پیشین و تئوری­های موجود بیشتر باشد، سهم و اهمیت آن در بسط دانش آدمی بیشتر خواهد بود. پژوهشگر باید تفکر و تعمقی را که قبلاً درباره پژوهش صورت گرفته است، بررسی کند و سپس طرح مطالعه تازه­ای را به گونه ای بریزد که با مطالعات پیشین ارتباط مستقیم داشته باشد. این امر از طریق بررسی نوشته­ها، ادبیات و نشریه­های مربوط به موضوع پژوهش امکان­ پذیر است (هومن، ۱۳۷۸).
مروری بر برخی از مهمترین تحقیقات صورت­ گرفته پیرامون کسب و کار الکترونیکی و مباحث وابسته آن در ادامه ارائه شده است:
۱- دکتر عباسعلی حاجی کریمی و شهریار عزیزی (۱۳۸۷)، عوامل مؤثر بر بکارگیری تجارت الکترونیک در شرکت­های کوچک و متوسط را مدل­سازی نمودند. در تحقیق میدانی آنان، تاثیر متغیرهای آمادگی سازمانی، پویایی بازار، مزایا و مخاطرات تجارت الکترونیکی و ظرفیت نوآوری بر بکارگیری تجارت الکترونیک مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور، پرسشنامه­ای متشکل از ۴۶ سؤال طراحی و میان ۷ صنعت مختلف توزیع شد. نتایج حاصل از بکارگیری تحلیل عاملی بیانگر آن است که عوامل فوق با میزان اثرات ۰٫۴۵۷، ۰٫۴۰۴، ۰٫۴۲۱، ۰٫۱۵۳- و ۰٫۳۳۴ بر بکارگیری تجارت الکترونیک تاثیرگذارند (حاجی کریمی و عزیزی، ۱۳۸۷).
۲- دانشجو (۱۳۸۵)، عوامل مؤثر بر ارزیابی وب­سایت­های تجارت الکترونیک را مورد بررسی قرار داد. در این تحقیق برای سنجش عوامل مؤثر ارزیابی وب­سایت­ها از ابعاد نمای وب سایت، پیمایش وب سایت، محتوی سایت، قابلیت اعتماد و متغیر فنی استفاده شد. نتایج حاصله بیانگر تاثیر مثبت و معنادار هر پنج بعد فوق بر ارزیابی وب­سایت­های تجارت الکترونیک بوده که در این میان نقش قابلیت اعتماد و متغیرهای فنی بیش از سایر عوامل بودند (دانشجو، ۱۳۸۵).
۳- الهه تقوی شوازی (۱۳۸۷) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود، نقش شرایط سازمانی را بر توسعه تجارت الکترونیک در شرکت­های تولیدکننده لوازم خانگی مورد بررسی قرار داد. در این تحقیق برای سنجش شرایط سازمانی از ابعاد عوامل محیطی، عوامل سازمانی و ویژگی­های مدیریتی استفاده شد. نتایج حاصل از بکارگیری آزمون­های تی استیودنت و رگرسیون بیانگر تاثیر مثبت و معنادار شرایط سازمانی و هر سه بعد آن بر توسعه تجارت الکترونیک بود (تقوی شوازی، ۱۳۸۷).
۴- دکتر فریده حق­شناس و نیما سعیدی (۱۳۹۰)، در پژوهشی ابعاد رقابت­پذیری صنعت فرش را با بکارگیری تکنیک تاپسیس فازی رتبه ­بندی نمودند که در نهایت شاخص ­های “سهم بازار”، “تجارت الکترونیک”، “خلق دانش”، “اعتبار صنعت” و “مهارت و تخصص تجار” به عنوان مهمترین و تاثیرگذارترین زیرمعیارهای توسعه توان رقابتی صنعت فرش انتخاب شدند (حق­شناس و سعیدی، ۱۳۹۰).
۵- دکتر حسن مهرمنش و همکاران (۱۳۹۰) در پژوهش خود تحت عنوان «شناسایی و رتبه ­بندی عوامل مؤثر بر بهره­وری منابع انسانی با بهره گرفتن از تکنیک تاپسیس فازی»، اجزای بهره­وری منابع انسانی را با بهره گرفتن از آزمون دوجمله­ای شناسایی که در آن، عوامل مدیریتی، اجتماعی- روانی، فرهنگی، محیطی، فردی و اقتصادی، به عنوان عوامل تاثیرگذار بر بهره­وری منابع انسانی شناخته شدند. در انتها نیز با بکارگیری تکنیک تاپسیس فازی، این عوامل رتبه ­بندی شدند که درنهایت “پرداخت پاداش­های نقدی مناسب”، “تکنولوژی و دانش فنی” و “رشد و ارتقای شغلی” به عنوان مهمترین زیرمعیارها انتخاب شدند (مهرمنش و همکاران، ۱۳۹۰).
عکس مرتبط با اقتصاد
۶- میرزایی چابکی در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان «تدوین و رتبه ­بندی استراتژی­ های منتخب شرکت چوکا با بکارگیری تکنیک تاپسیس فازی»، استراتژی­ های این سازمان را با روش­های QSPM و تاپسیس فازی رتبه ­بندی کرد که نتایج حاصله بیانگر آنست که «نهادینه­سازی رویکرد EFQM در تمام وجوه سازمانی» با هر دو روش، به عنوان مهمترین استراتژی انتخاب شد. ضمن اینکه نتایج حاصل از بکارگیری تکنیک AHP نیز بیانگر آن بود که تکنیک تاپسیس فازی نتایج قابل قبول­تری نسبت به تکنیک QSPM به دست می­دهد.
فصل سوم
روش­شناسی پژوهش
۳-۱- مقدمه
هر تحقیق و پژوهشی با یک مساله آغاز می­گردد. مساله تحقیق موجب ایجاد سوال­هایی در ذهن محقق گردیده و به ارائه فرضیه منجر می­گردد. بنابراین وظیفه اصلی و اساسی هر محقق، بررسی و پژوهش برای تایید یا رد فرضیه ­هاست. برای پاسخگویی به سوالات تحقیق و نتیجه ­گیری در خصوص داده ­های جمع­آوری­شده در مورد تحقیق، ورودی اساس و پایه محقق می­باشد و در نهایت محقق بایستی با توجه به داده ­های گردآوری­شده در خصوص رد یا تایید فرضیه ­ها و پاسخگویی به سوالات بعدی اقدام نماید. اما همان­گونه که آشکار و محرز می­باشد، داده ­ها، اطلاعات خام و غیرقابل اتکایی می­باشند که جهت تبدیل­شدن اطلاعات قابل استفاده بایستی تحلیل گردند، تا با تبدیل داده ­ها به اطلاعات بتوان اقدام به تصمیم ­گیری نمود (نادری و سیف نراقی، ۱۳۷۴؛ ۷۵).
۳-۲- جامعه آماری
یک تحقیق علمی با هدف شناخت یک پدیده در جامعه آماری انجام می­ شود. به این دلیل، موضوع تحقیق ممکن است متوجه صفات، ویژگی­ها، کارکردها و متغیرهای آن یا این که متوجه روابط بین متغیرها، صفات، کنش و و
اکنش و عوامل تاثیرگذار در جامعه باشد.
هر توده­ای می ­تواند بصورت مجموعه ­ای از اشیا یا نمودهای یکنواخت بیان شود که در آن صورت به آن، یک جامعه آماری گفته می­ شود. جامعه آماری مانند مجموعه، یکی از مفاهیم اولیه بوده که آن را تعریف نمی­ کنند، بلکه توصیف می­ شود. به این ترتیب، به مجموعه ­ای از اشیا یا نمودهایی که در یک ی چند خاصیت مشترکند، می­توان عنوان جامعه آماری داد (صفاری و همکاران، ۱۳۸۴، ۵۱).
در تعریفی دیگر، جامعه آماری را می­توان به این صورت تعریف نمود:
« جامعه آماری عبارت است از کلیه عناصر و افرادی که در یک مقیاس جغرافیایی مشخص دارای یک یا چند صفت مشترک باشند.»، صفت مشخصه عبارت است از:
«صفت مشخصه، صفتی است که بین همه عناصر جامعه آماری، مشترک و متمایزکننده جامعه آماری از سایر جوامع باشد» (حافظ نیا، ۱۳۷۷؛ ۱۱۹).
جامعه آماری تحقیق حاضر، ۳۵ نفر از مدیران ارشد و کارشناسان و خبرگان فناوری اطلاعات اداره مرکزی بانک ملت می­باشد.
نتیجه تصویری درباره فناوری اطلاعات
۳-۳- حجم نمونه
همانطور که بیان شد هر توده­ای می ­تواند بصورت مجموعه ­ای از اشیا یا نمودهای یکنواخت بیان شود که در آن صورت به آن، یک جامعه آماری گفته می­ شود. جامعه آماری مانند مجموعه، یکی از مفاهیم اولیه بوده که آن را تعریف نمی­ کنند، بلکه توصیف می­ شود. به این ترتیب، به مجموعه ­ای از اشیا یا نمودهایی که در یک یا چند خاصیت مشترکند، می­توان عنوان جامعه آماری داد (صفاری و همکاران، ۱۳۸۴، ۵۱).
از آن جا که جوامع آماری از حجم و وسعت جغرافیایی زیادی برخوردارند و محققان نمی­توانند به تمام آنها مراجعه کنند، بنابراین ناگزیر به انتخاب جمعی از آنها به عنوان نمونه و تعمیم نتایج آن به جامعه مورد مطالعه هستند. بنابراین نمونه را می­توان بدین صورت تعریف نمود:
«نمونه عبارت است از افراد جامعه که صفات آنها با صفات جامعه مشابهت داشته، معرف جامعه بوده و از تجانس و همگنی با افراد جامعه برخوردار باشد» (حافظ نیا،۱۳۷۷؛ ۱۲۱).
با عنایت به حجم پایین جامعه آماری، نمونه گیری به روش سرشماری انجام شد.
۳-۴- متغیرهای مستقل و وابسته
متغیر وابسته، متغیری است که هدف محقق تشریح یا پیش بینی تغییرپذیری رد آن است. با تجزیه و تحلیل متغیر وابسته و شناسایی عوامل موثر بر آن، می توان پاسخ ها یا راه حل هایی برای مساله شناخت (Sekaran, 1992).
متغیر مستقل متغیری است که روی متغیر وابسته به صورت مثبت یا منفی تاثیر می گذارد (سکاران ،۱۳۸۱؛ ۷۰).
در پژوهش حاضر، متغیرهای کارایی کسب و کار الکترونیکی، نوآوری کسب و کار الکترونیکی، قابلیت ارائه ارزش توسط شرکای تجاری و تحکیم ارتباط با مشتریان و شرکای تجاری به عنوان متغیرهای مستقل و موفقیت کسب و کار الکترونیکی بعنوان متغیر وابسته در نظر گرفته خواهند شد.
۳-۵- روش تحقیق
محقق پس از تهیه و تنظیم موضوع تحقیق باید در فکر انتخاب روش تحقیق باشد. هدف از انتخاب روش تحقیق، این است که مشخص گردد برای بررسی موضوعی خاص چه روش تحقیقی لازم است و محقق چه روش یا شیوه­ای را اتخاذ کند تا او هرچه دقیق­تر و سریعتر به پرسش یا پرسش­های مورد نظر دست یابد.
با توجه به این که تحقیق حاضر، به جمع­آوری اطلاعات برای آزمون فرضیه ­ها یا پاسخ به سوال­های مربوط به وضعیت فعلی می ­پردازد، لذا روش تحقیق به کار رفته در این طرح، توصیفی از نوع پیمایشی است.
“تحقیق توصیفی” شامل مجموعه روش­هایی است که هدف آنها توصیف کردن شرایط یا پدیده­های مورد بررسی است. اجرای تحقیق توصیفی می ­تواند صرفاً برای شناخت بیشتر شرایط موجود یا یاری­دادن به فرایند تصمیم ­گیری باشد (سرمد و همکاران، ۱۳۸۵؛ ۸۱).
همچنین پژوهش حاضر بر مبنای هدف، پژوهشی کاربردی محسوب می­ شود. زیرا به کاربرد دانش ایجاد شده درعمل کمک می­ کند.
۳-۶- روش گردآوری اطلاعات
مرحله گردآوری اطلاعات، آغاز فرایندی است که طی آن محقق یافته­ های میدانی و کتابخانه­ای را گردآوری می­ کند و به روش استقرایی به طبقه ­بندی و سپس تجزیه و تحلیل آنها می ­پردازد و فرضیه ­های تدوین­شده خود را مورد ارزیابی قرار می­دهد و در نهایت حکم صادر می­ کند و پاسخ مساله خود را به اتکای آنها می­یابد، به عبارتی محقق به اتکای اطلاعات گردآوری شده واقعیت و حقیقت را آن طور که هست، کشف می­نماید. بنابراین اعتبار اطلاعات اهمیت زیادی دارد. زیرا اطلاعات غیرمعتبر مانع از کشف حقیقت و واقعیت می­گردد و مساله موردنظر به درستی معلوم نمی­گردد (حافظ نیا، ۱۳۷۷؛ ۱۶۲).
۱-۷-۳- روش کتابخانه­ای
از این روش برای جمع­آوری اطلاعات در زمینه ادبیات و پیشینه تحقیق استفاده گردید. لذا با مطالعه کتاب­ها، مقالات و تحقیق­های دیگر پژوهشگران و جستجو در اینترنت، اطلاعات مورد نظر، جمع­آوری گردید.
۲-۷-۳- روش میدانی
از آنجایی که پژوهش حاضر از نوع توصیفی می­باشد، همچون بسیاری از مطالعات توصیفی مشابه برای جمع­آوری اطلاعات موردنظر در آزمون فرضیه ­ها از پرسشنامه و مصاحبه استفاده گردیده است.
به­ طور معمول چهار ابزار عمده برای جمع­آوری داده ­ها وجود دارند؛ هریک از این ابزار، خود شامل انواعی هستند که کاربرد­های ویژه­ای برای تحقیقات خاص دارند؛ این ابزارها عبارتند از:
۱-۲-۷-۳- بررسی مدارک و اسناد
الف– داده ­های موجود در اسناد تحقیقات گذشته
ب– آمار­های رسمی
ج– آمارهای غیر­رسمی