فعالیت جسمانی
تعریف نظری: فعالیت جسمانی به معنی انجام حرکات بدنی است که از طریق فعالیت ماهیچه ها بوجود آمده و در نتیجه این حرکات، انرژی مصرف می‌شود(۲۵)
تعریف عملی: در این پژوهش منظور از فعالیت جسمانی ، موارد ذکر شده در ابزار استاندارد فعالیت جسمانی سالمندان [۹]می باشد و شامل اطلاعاتی در خصوص زمان صرف شده توسط فرد برای انجام پیاده روی و فعالیت جسمانی متوسط و شدید و فعالیت خانگی و محیط کار در طی ۷ روز گذشته است که با بهره گرفتن از مقیاس های استاندارد ( شرح آن در قسمت ابزارها آمده است) تعیین می گردد.
مدل مراحل تغییر
تعریف نظری: مدل مراحل تغییر نیروی عظیمی در کمک به پیشرفت زمینه ای در جهت رویکردهای جامع تری به پژوهش و عملکرد بوده است که انگاره های کهن را با انگاره های جدید تکمیل می نماید(۲۶). مدلی یکپارچه و جامع در تغییر رفتار است که بطور گسترده ای برای ارتقای رفتار فعالیت فیزیکی منظم بکار رفته است(۲۷).
تعریف عملی: در این پژوهش ، منظور مدل مراحل آمادگی پروچسکا می باشد، که شامل سازه ی مراحل تغییر ، خودکارآمدی، فرایندهای تغییر و توازن در تصمیم گیری می باشد.
مراحل تغییر
تعریف نظری: پنج مرحله مرتبط با ترک یک رفتار زیان آور یا پذیرش یک رفتار مثبت بهداشتی که شامل پیش تفکر، تفکر، آمادگی، عمل و نگهداری رفتار جدید می باشد(۲۸).
تعریف عملی: در این پژوهش ، مراحل تغییر افراد براساس الگوریتم مراحل تغییر مدل ترانس تئورتیکال در مورد انجام فعالیت جسمانی مورد بررسی قرار می گیرد که با بهره گرفتن از پرسشنامه استاندارد ( شرح آن در قسمت ابزارها آمده است) تعیین می گردد.
خودکارآمدی
تعریف نظری: خودکارآمدی باور یا درک شخص از توانائیش برای انجام وظایف محوطه می باشد(۲۹). بر طبق این سازه، جهت تغییر رفتار، افراد در مواجهه با موقعیتهایی که احتمال خطر عود رفتار وجود دارد نیاز به اطمینان و خودکارآمدی بالایی دارند.(۲۷)
تعریف عملی: در این پژوهش بر اساس مدل مراحل تغییر رفتار، منظور از خودکارآمدی اطمینان شخص به این است که جهت انجام ورزش می تواند بر موانعی از قبیل خستگی، تنهایی، داشتن کارهای دیگر، نداشتن روحیه مناسب برای ورزش کردن، وجود مشغله زیاد، داشتن احساس تنبلی و مشکلات جوی فائق آید که با بهره گرفتن از مقیاس های استاندارد ( شرح آن در قسمت ابزارها آمده است) تعیین می گردد.
توازن در تصمیم گیری (مزایا و معایب)
تعریف نظری: توازن در تصمیم گیری یک قسمت مکمل الگوی مراحل تغییر است و یکی از مهمترین سازه ها در فهم فرایند عمدی تغییر رفتار و پذیرش رفتارهای جدید است. در هنگام حرکت بسوی هر تصمیم گیری افراد هزینه ها و فواید عمل مورد نظر را در نظر می گیرند. در تغییر رفتار این مورد بعنوان تعادل تصمیم گیری در نظر گرفته می شود، فرایندی که در آن افراد بطور شناختی جنبه های خوب یا فواید و جنبه های کمتر خوب یا موانع رفتار را ارزیابی کرده و دلیل تغییر یا عدم تغییر را سبک و سنگین می کنند(۲۷) .
تعریف عملی: در این پژوهش توازن در تصمیم گیری ( مزایا و معایب درک شده از رفتار) سالمندان برای انجام فعالیت جسمانی در نظرگرفته شده که با بهره گرفتن ازمقیاس های استاندارد ( شرح آن در قسمت ابزارها آمده است) تعیین می گردد.
فرایندهای تغییر (شناختی-رفتاری)
تعریف نظری: فرایندهای تغییر که شامل فعالیتها واستراتژیها یا فرایندهایی است که فرد را به پیشروی در مراحل تغییر کمک می کند شامل دو دسته اصلی : فرایندهای شناختی (سر و کار با تفکر واحساس افراد در مورد رفتار غیر بهداشتی دارد) و فرایندهای رفتاری (باعث ایجاد تغییر رفتار غیر بهداشتی می شوند) می باشند.(۲۸)
تعریف عملی: در این پژوهش منظور استراتژیهایی شناختی و رفتاری است که سالمندان در ارتباط با مراحل تغییر فعالیت جسمانی تجربه کرده اند که با بهره گرفتن از مقیاس های استاندارد (شرح آن در قسمت ابزارها آمده است) تعیین می گردد.
پیش فرضها :
برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.
سالمندی جمعیت فرایندی شناخته شده و پیامد انتقال جمعیت شناختی است، که در آن باروری و مرگ و میر از سطوح بالا به سطوح پایین کاهش پیدا می کند(۳۱).
جمعیت سالمند در جهان رو به افزایش است. مجریان مراقبت بهداشتی و سلامت با هر تخصصی باید با مسائل بهداشتی و سلامت سالمندان به عنوان شاخص مهم فعالیت بالینی خود آشنا شوند(۳۲).
توصیه های عمومی برای ورزش کردن، تشویق مردم به انجام فعالیت فیزیکی منظم است که از نظر بهداشتی سودمند باشد. سالمندانی که تحرک فیزیکی ندارند ابتدا باید با انتخاب فعالیتهای مناسب و لذت بخش شروع کرده سپس در فعالیتهای روزانه عادی شرکت کنند(۳۳).
ورزش و حرکت موجب عقب انداختن دوران سالمندی می شود و سالمندانی که ورزش می کنند از سلامتی و نشاط بیشتری برخوردار می باشند. البته تاکید می شود که منظور از ورزش، تمرینات خسته کننده نیست بلکه حرکات ملایمی است که برای سالمندان مناسب باشد. مانند شنا و پیاده روی که از ورزش های مناسب سالمندان است(۳۴).
عدم تحرک، خطر ابتلا به بیماری های جسمی ، افسردگی ، پیری و مرگ زودرس را افزایش می دهد(۲۴).
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
هر نوع فعالیتی (خفیف، متوسط و شدید ) که شرایط مناسب را جهت سلامتی جسمی و روحی فراهم آورد، مفید می باشد. قدم زدن آهسته و تند، نظافت منزل، باغبانی، دوچرخه سواری، کوه پیمایی و… در سلامتی و شادابی مؤثر است. انجام حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت متوسط در اغلب روزهای هفته و یا ترجیحاً هر روز برای سلامت سالمندان بسیار ضروری است و منجر به کاهش اثرات و کندی روند پیری می گردد(۳۵).
مهمترین کاری که سالمند می تواند برای حفظ سلامت خود انجام دهد، ورزش کردن و فعالیت جسمانی منظم است(۲۴).
مدل مراحل تغییر مدلی یکپارچه و جامع در تغییر رفتار است که بطور گسترده ای برای ارتقای رفتار فعالیت فیزیکی منظم بکار رفته است(۲۷).
وضعیت فعالیت جسمانی سالمندان را می توانیم بر اساس مدل مراحل تغییر بسنجیم.
محدودیتهای پژوهش:
استفاده از خود گزارش دهی در جمع آوری اطلاعات
مشکلات روحی و روانی غیر قابل کنترل به هنگام پاسخ دهی به سوالات
فصل دوم
چهار چوب پژوهش :
چهارچوب این پژوهش پنداشتی است و بر اساس مفهوم اصلی سالمندی و سبک زندگی استوار می باشد، که در راستای آن در مفهوم سالمندی، تعاریف سالمندی، انواع پیری، تئوریهای موجود در سالمندی، اثر سالمندی بر سیستمهای مختلف و تغییرات سبک زندگی در این دوران به ویژه تغییرات در فعالیت جسمانی، تعاریف فعالیت جسمانی، انواع آن و عوامل مرتبط با آن، چگونگی بررسی و ارتقاء آن با بهره گرفتن از مدل مراحل تغییر در ارتباط با فعالیت جسمانی سالمندان و نقش پرستار بهداشت جامعه در این زمینه مورد بحث قرار می گیرد.
سالمندی تغییرات دژنراتیو خودبخودی و پیش رونده غیر قابل برگشت است که در آن قوای روحی و جسمی هر دو به نحو قابل ملاحظه رو به نقصان می گذارد. به عبارت دیگر، سالمندی به تغییرات بیولوژیک که در طول زمان در نحوه زیست موجود زنده ظاهر می شود اطلاق می گردد(۳۶). پیری مرحله ای است که همه افراد خواه ناخواه با آن روبرو می شوند و به معنای از دست دادن تدریجی توانایی دستگاه های مختلف بدن در شرایط محیطی و افزایش بروز بیماریهاست(۳۰)، همچنین واژه ای است که برای بیان کاستی توانایی های حیاتی یا کاهش کارسازی زیست شناختی همراه با سالخوردگی بکار گرفته می شود(۳۷). سالمندی یک فرایند زیست شناختی مشترک برای تمام موجودات زنده است. در حقیقت، همه ما از زمانی که زاده می شویم روند سالمندی را آغاز کرده ایم و آنچه مسلم است، این فرایند هیچگاه متوقف یا معکوس نخواهد شد و تنها می توان با مراقبت صحیح وقوع آن را به تأخیر انداخت(۳۰).پیری را می بایست به عنوان یک پدیده زیست شناختی هنجار و اجتناب ناپذیر بشمار آورد. تغییرات بیولوژیک پیری، بتدریج در طول زمان در نحوه زیست ارگانیسم ظاهر می شود. این تغییر با کاهش نیروی حیاتی و تطبیقی همراه بوده و بتدریج دگرگونی هایی را در ساختمان و عمل اعضای مختلف فرد بوجود می آورد(۳۷).
بطور معمول سه مقیاس برای تعیین سن وجود دارد:
سن زمانی یا تقویمی: سن زمانی به تعداد سالهایی که یک فرد زندگی می کند اشاره دارد(۳۸)، سن افراد از بدو تولد تا زمان حال سنجیده شده و همان سن شناسنامه ای می باشد. اگر چه در اکثر کشورهای اروپایی، ۶۵ سالگی را سن شروع سالمندی می شناسند، ولی براساس تعریف سازمان جهانی بهداشت افراد ” ۶۰ سال و بالاتر به عنوان افراد سالمند شناخته می شوند” و بر این اساس این تقسیم بندی سالمندان در سه زیر گروه قرار می گیرند:
سالمند جوان: ۶۰-۷۴ سال
سالمند:۷۵-۹۰ سال
خیلی سالمند: ۹۰ سال و بالاتر
در ایران بر اساس مصوبه شورای ملی سالمندان منظور از سالمند کلیه افراد ۶۰ سال و بالاتر می باشند(۳۱).
سن فیزیولوژیک: بر پایه دگرگونی های فیزیولوژیک و تحولات ناشی از بیماری های مختلف استوار است. سن روانی: براساس حالات عاطفی و هیجانی و نیروی روانی سنجیده می شود و معمولا” با سن فیزیولوژیک تطابق دارد(۳۱).
انواع پیری شامل موارد زیر است:
پیری مولکولی: تحقیقات نشان می دهد با بالا رفتن سن، تغییراتی در مولکولهای مختلف بخصوص در ماکرومولکولهای الیاف کلاژن به شکل پل های بین مولکولی ایجاد شده و سبب کاهش الاستیسیته تاندون ها، پوست و عروق خونی می شود.
پیری سلولی: تغییرات تدریجی حاصل از فعالیت سلولها در طول زمان بر حسب نوع سلولها متفاوت می باشد. لذا اختلال در عملکرد و ساختمان این سلولها یکی از عوامل اساسی پیری و تغییرات ناشی از آن به شمار می رود.
پیری بافتی یا عضوی: بسیاری از بافتها با مرور زمان، تغییرات اختصاصی از خود نشان می دهند که از عضوی به عضو دیگر و از فردی به فرد دیگر متفاوت است. پاژه این تغییرات را اختلال در زمان سنجی نامیده است. مثل تغییرات عدسی چشم و کاهش قدرت تطابق که معمولا” از سنین ۴۰ تا ۵۰ سالگی شروع می شود.
پیری فردی: پیری فردی یا پیری کامل ارگانیسم، عبارتست از کاهش تدریجی قدرت حیاتی ارگانیسم که سرانجام منتهی به مرگ می شود. پیری فردی با معیارها و علائمی مشخص می شود مثل تغییر رنگ مو، خمیدگی قامت، کاهش وزن و جثه، چروکیدگی پوست.
پیری جمعیتی یا گروهی: عبارتست از ترکیب خاص اجتماعات از نظر درصد افراد سالخورده که به علل زیر ممکن است پیش آید: بالا رفتن متوسط طول عمر افراد، کاهش مرگ و میر، کاهش میزان موالید و مهاجرت.
پیری زودرس: اگر علائم مشخصه پیری در انسان قبل از ۶۰ تا ۷۰ سالگی شروع شود، غیر طبیعی بوده و این تغییرات پیری زودرس یا پیری نابهنگام خوانده می شود که معمولا بر اثر عوامل مرضی (عوامل ارثی، بیماری ها، مسمومیت، هورمونی، روحی، اجتماعی) ایجاد می شود(۲۴, ۳۴).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
پیری ناگهانی در بالغین: این نوع پیری معمولا” از واکنش های غیرعادی آندوکرین در مقابل شوکها و یا اتفاقات ناگهانی روانی و هیجانی ناشی می شود که زمینه ارثی در آن موثر است. حالاتی از تغییرات ناگهانی در عرض ۲۴ ساعت یا چند ماه بعد از حوادث و جنگها و ناراحتی های شدید گزارش شده است(۲۴, ۳۴).
سالمندی از دیدگاه های مختلف تعریف می شود:
دیدگاه زیست شناختی: به مجموعه ای از رخدادهای فیزیولوژیک و روانشناختی غیر تصادفی، پیش رونده و آرام اطلاق می شود که پس از سن بلوغ در اثر بروز تغییراتی در ساختار جسمانی و عملکردی فرد ظاهر می شود. این تغییرات باعث می شود که فرد سالمند استعداد بیشتری برای ابتلا به بیماریها پیدا کند و در مقایسه با افراد جوانتر با سرعت کمتری از بیماری ها و عوارض آنها بهبود یابد.
دیدگاه روانشناختی: اغلب افراد در این دوران با بررسی موفقیتها و ناکامی های خود در طول زندگی سپری شده، به دنبال بدست آوردن مفهومی برای زندگی خود هستند. ممکن است به احساس رضایت و کمال و یا برعکس به احساس عدم رضایت و بطالت دست یابند.
دیدگاه علوم اجتماعی: زمانی که فرد از فعالیت اجتماعی کناره گیری می کند یا بازنشسته می شود، در زمره سالمندان محسوب می گردد. از بعد اجتماعی، سالمندی دورانی از زندگی است که شخص قادر به ادامه زندگی خود بطور مستقل نیست و محتاج کمک دیگران می باشد(۲۴).
هیچ تعریف دقیقی از سالمندی وجود ندارد، گرچه ریتم های سیرکادین[۱۰] و ساعتهای متابولیک، سن متابولیک را نسبت به سن تقویمی، معیار دقیق تری می دانند. پیری از زمان لقاح شروع می شود و در طول زمان ادامه می یابد. عدم وجود یک تعریف دقیق از سالمندی، منجر به تکوین تئوری های بسیاری برای توضیح این فرایند پیچیده شد. هر چند که همه افراد بطور اجتناب ناپذیری پیر می شوند، اما سرعت پیر شدن در افراد، مختلف است. های فلیک[۱۱] خاطر نشان می کند: پیرشدن صرفا” گذشت زمان نیست، بلکه وقایع آشکار بیولوژیکی است که در مدت زمان معینی اتفاق می افتد. تعریف دقیقی از پیر شدن وجود ندارد، اما اکثرا” وقتی آن را می بینیم یا تجربه می کنیم، آن را می شناسیم؛ درست مثل زیبایی و عشق(۳۹).
بطور کلی می توان نظریه های پیری را در سه گروه اصلی طبقه بندی کرد: ۱-تصادفی کردن پیری۲- برنامه دار بودن پیری ۳- مجموعه دو نظریه. علاوه بر تفاوت میان مکانیسم های تصادفی و برنامه ریزی شده برای پیری، می توان تمایزی نیز بین مکانیسم های درونی و بیرونی قائل شد. مکانیسم های درونی آنهایی هستند که بطور مستقیم در داخل سلولها و بافت نهفته اند و کم و بیش مستقل از عوامل خارجی عمل می کنند. در حالی که مکانیسم های بیرونی بر عواملی تاکید دارند که از خارج بر سلولها اثر می گذارند(۲۴).
