اشخاص ذی نفع حسب کشور مربوطه ممکن است ، وارد کننده یا صادر کننده صاحب کالا ، گیرنده کالا (در مقصد ) شرکت حمل و نقل کننده آن و غیر و یا نمایندگان قانونی آنان نظیر کار گزاران گمرکی ( حق العمل کاران سابق ) باشند.
از مهمترین ابزاری که در گمرکات برای انجام سوء نیت در هنگام اظهار کالا به گمرگ به عبارتی وسیله ی موثر متقلبانه[۲۳] به کار گرفته می شود ، فرم (شکل ) اظهار نامه گمرکی متناسب با هر یک از رویه های ۶ گانه گمرکی موضوع ماده (۴۷) قانون امور گمرکی ایران تایید یه شورای همکاری گمرکی (سازمان جهانی گمرک ) می باشد که ، در قالب ظاهرا رسمی و در داخل اماکن خاص گمرکی تنظیم و به گمرک برای ترخیص کالا تنظیم و در آن انواع تقلبات دلخواه اعم از ، نوع با مشخصات اساسی کالا ( منسوج پنبه ای به جای ابریشمی خالص ، ظروف شیشه ای کریستالی به جای ساده ، تعرفه معافی به جای تعلق حقوق ورودی، خواه ناشی از فقر اطلاعات و دانش فنی یا مقرراتی ماموران گمرک باشد یا در اثر تبانی یا تطمیع آنان به کار گرفته می شود . مثلا در امر مبادلات مرزی ردیف (۱۷) فهرست کالاها ، به جای نخ برای ساخت تور ماهی گیری که کیفیت و نوع خاصی دارد ، نخ ( ابریشمی ) اظهار و ترخیص گردد یا داروی اموکسی سیلین تری هیدات که دارای ۴۵% حقوق ورودی از وارد و به جای تیتراسکلین که مواخذ حقوق ورودی آن به مرات کمتر است ( ۴% ) در عین حال هر دو قلم دارو (کالا ) در فصل (۲۹ ) از جدول تعرفه و طبقه بندی کالاها ( سیستم هماهنگ شده توصیف و کد گزاری کالا[۲۴] ) جای دارد ( تقلب و اغفال ) .
این ابزار را می توان شاه کلید موثری برای ارتکاب تقلبات گمرکی ( همواره توام با سوء نیت هستند ) در قال ظاهری ( نیمه ) رسمی نیز به گمرکات اظهار و کالا ترخیص می گردد نامید.[۲۵] و این همان ( چراغ تقلب ) است که تعدد و تنوع و استمرار نیز دارد .
۲-۲-۲-۴- اظهار خلاف در خصوص کمیت یا کیفیت کالا
الف – اظهار خلاف راجع به کمیت کالا :
مصداق بارز و قانونی فوق ، بند (۶) قانون امور گمرکی (۳۰/۳/۵۰) و بند (ج ماده ۱۳ مورخ ۲/۹/۱۳۹۰) ، وجود کالای اظهار نشده ضمن کالای اظهار شده می باشد .
وجه مثالی ، اظهار کننده یک صد دستگاه – یخچال آلمانی ۱۲ فوت با مارک (آ.ا.گ) تعداد یک هزار دستگاه گوشی تلفن همراه نیز در داخل تعدادی از آن ها جاسازی می نماید ، هنگام ارزیابی این کالای یکنواخت توسط ارزیاب مربوط به طور تصادفی کشف که بدلایل مجاز مشروط بودن و تعلق ماخذ بالاتر حقوق و سود بازرگانی (نسبت به یخچال ) ، از شمول تخلفات گمرکی خارج و مشمول مقررات قاچاق خواهد بود . اظهار کننده فوق تعداد یکصد و ده دستگاه یخچال از نوع مثالی به گمرک وارد ، ولی حقوق ورودی برای تعداد یک صد دستگاه اظهار شده پرداخت می نماید.
در این جا چون تعداد (۱۰) دستگاه اظهار نشده (اضافی) ، در ضمن (داخل یا درون ) یخچال های اظهار شده قرار نگرفته ، مضافا توصیف و تعرفه به عمل آمده ( اظهار شده ) برای یکصد دستگاه شامل و مبین و توصیف کننده مشخصات کل کالا بوده ، ثالثا مجوز صادره گرچه برای یک صد دستگاه بوده ولی به دلیل کلی بودن کالا، نمی توان تفکیک کرد که کدام یک از ده دستگاه اضافی را شامل نمی گردد .ماخذ حقوق و سود کل یکصد و ده دستگاه برابر و عین کالا مورد رویت گمرک قرار گرفته ، با این توصیف ده دستگاه اضافی ( غیر ضمنی ) از شمول قاچاق خارج و مشمول تخلفات گمرکی می­گردد.
ب) اظهار خلاف به کیفیت کالا :
تاجری تعداد پانصد طاقه پارچه از کج ابریشم تعرفه (۵۰۰۷۱۰۰۰) به یکی از گمرکات جنوب کشور وارد و در مرحله تنظیم و تسلیم اظهار نامه گمرکی برای ترخیص کالا ، آن ها را پانصد طاقه پارچه تاروژود باف از موی (بز ) تعرفه (۵۱۱۳۰۰۰۰) اظهار می نماید .
چون اظهار صاحب کالا (نماینده قانونی او ) عبارتست از : اظهار کردن کالای ( حتی مجاز ) تحت عنوان کالای (حتی مجاز ) دیگری که حقوق گمرکی و سود بازرگانی و عوارض آن کمتر است ( پارچه با تار و پود از موی بز به جای پارچه از کج ابریشم ) آن هم با نام دیگر و با بهره گرفتن از اسناد خلاف واقع ، منظور سیاهه خرید پیوست اظهار نامه است که در آن به جای ذکر مشخصات و خصوصیات پارچه ابریشمی فوق خصوصیات پارچه بافته شده از موی بدن و دم بز قید گردیده ، که با نوع جنس و خصوصیات پارچه ابریشمی تطبیق نمی نماید. لذا موضوع اظهار بدلایل وجود سوء نیت (قصد جرمانه ) و کشف تقلب و وجود اسناد خلاف واقع و بالاتر بودن تعلق حقوق ورودی به پارچه ابریشمی نسبت به وجه مثالی ( بند ح ماده ۱۱۳) ( تقلب گمرکی – تجاری ) قرار و قاچاق محسوب می گردد .[۲۶]
یا کفش که از پلاستیک یا کائوچو باشد ، تحت تعرفه (۶۴۰۲) با حقوق ورودی متعلقه طبقه بندی می گردد . در صورتی که همان کفش که مختص دو میدانی بوده و با چرم طبیعی باشد تحت بیرونی از چرم طبیعی ، و رویه متشکل از تسمه هایی که از چرم طبیعی ، از روی بر آمدگی پا عبور و شست پا را دور می زند ذیل تعرفه (۶۴۰۳۲۰۰۰) با ماخذ بسیار بالاتری طبقه بندی می گردد .چنان چه ، تاجری کفش چرمی تعرفه (۶۴۰۳۲۰) را وارد و آن را کفش پلاستیکی تعرفه (۶۴۰۲ ) اظهار نماید ، موضوع طبق مثال قبلی به استناد بند های مذکوره م ۱۱۳ قانون امور گمرکی قاچاق محسوب می گردد .
گفتار سوم : تقلب در مرحله انجام گمرکی و اسناد
انجام تشریفات گمرکی برای ترخیص کالایی ، اساس عملیات گمرکی است که توسط کارمندان صالح و مجاز و متخصص در این امور نظیر ارزیاب گمرکی و کارشناس آن در رشته های مختلف برای اجرای کامل قوانین گمرکی و سایر مقررات قانونی که گمرک مسئولیت اجرای آن ها را دارد صورت می پذیرد .
در محله اسناد خرید حمل ، اسناد متقلبانه زیادی ممکن است پیوست اظهار نامه برای ترخیص کالا گردد. یکی از این اسناد تقلبی کارت بازرگانی و یا کارت کارگزاری گمرکی است که شیوه های آن توضیح داده شد .
یکی دیگر فاکتور یا سیاهه خرید صادر شده بر اساس تبانی و دغل کاری فروشنده و خریدار است که عنوان تنزل متقلبانه ارزش کالای وارده برای ترخیص قطعی کالا داشته و از اعداد تنزل ارزش غیر متقلبانه که مشمول (تخلفات گمرکی) است خارج می باشد .
مورد دیگر ، نحوه اظهار صاحب کالا یا کارگزار اوست به عنوان مثال ، هرگاه کالایی که اظهار گردیده از لحاظ شرایط ورود مطابق انواع طبقه بندی شده در ماده یک از قانون امور گمرکی (۲/۹/۱۳۹۰) ورودش به داخل کشور برای ترخیص قطعی ( نه ترانزیت خارجی که حالت خاص دارد) ممنوع الورود بوده باشد . مثل ورموت یا شراب انگور ، تعرفه) ۲۲۰۵ ( آن را سرکه خوراکی از انگور تعرفه(۲۲۰۹) اظهار نماید که مطابق بند (۱) ذیل مندرجات یادداشت فصل ۲۲ تعرفه ( سیستم هماهنگ شده …) ورودش به کشور ممنوع است لذا این گونه تقلبات متضمن سوء نیت (قصد مجرمانه ) و انجام عنصر مادی جرم (اظهار کالا ) با تحقق دو شرط قانونی :
۱-ممنوع الورود بودن ۲- اظهار این کالای ممنوعه با نام دیگر ( به جای ورموت سرکه اظهار شده ) ،که موضوع متقلبانه طبق بند (ث) از ماده (۱۱۳) قانون امور گمرکی می باشد .
اجتماع شرطین قانونی و دیگر کیفیات مجرمانه مذکور ، قاچاق یا تقلب گمرکی به مفهوم اعم آن محسوب می گردد .
تقلب سندی دیگر در مرحله اظهار موردی است که ، اظهار کالا توام با اعلام نام دیگر و با بهره گرفتن از اسناد خلاف واقع باشد، مانند این که در اسناد خرید کالا (پیش فاکتور و سیاهه خرید ) خصوصیات کالایی ذکر شود که با نوع جنس و خصوصیات کالای اظهار شده تطبیق ننماید ، این گونه اظهار متقلبانه ( توام با سوء نیت و اسناد قلابی ) طبق بند (ح) از (۱۱۳) قانون امور گمرکی قاچاق ( تقلب به معنای اعم ) تلقی می گردد .
برای مثال ، کالای وارد شده عبارت است از نخ ابریشمی آماده نشده برای خرده فروشی غیر از مورد مصرف در جراحی که ذیل تعرفه (۵۰۰۴۰۰۹) طبقه بندی می گردد اما اظهار کننده در اسناد خرید و حمل آن را ( نخ کنفی­) قید و ذیل تعرفه (۵۳۰۳۹۰۰۰) اظهار می نماید .
۲-۳-۴- تقلب در کمبود یا پیش بود ارزش کالا
در مقررات قانونی امور گمرکی ایران چنان چه کالا از لحاظ کمیت ( مقدار ، متراژ ، عدد ، وزن ، …) و کیفیت (نوع جنس و ترکیبات کامل آن) و تعرفه ای که ذیل آن طبقه بندی می گردد به طور کاملا درست و مقرراتی اظهار شده باشد ، چه دارای ارزش کمتر یا بیشتر ، موضوع از اعداد ( تقلبات گمرکی ) خارج و جزء تخلفات گمرکی ( مواد ۱۰۲ الی ۱۱۲ قانون جدید) قرار و طبق نظر رئیس گمرک محل علاوه بر اخذ تفاوت حقوق گمرکی متعلقه ، جریمه ای از ۱۰% تا یک برابر مابه التفاوت با توجه به اوضاع و احوال قضیه ( اظهار کالا ) تعیین و وصول خواهد شد .
در مواردی که ، از جانب دولت بابت کالاهای وارد شده ارز دولتی تخصیص و از طریق بانک گشایش کننده اعتبار مشتری (­خریدار­) برای فروشنده کالا در خارج از کشور حواله شده باشد ، ممکن است بین خردیدار ایرانی و فروشنده خارجی نوعی دغل کاری و تبانی در ارزش واحد کالا تحقق و در پیش فاکتور و سیاه خرید قید تا بدین وسیله خریدار ایرانی مبالغی ارز دولتی را فی الواقع به طور غیر قانونی مغایر مقررات پولی و بانکی در خارج ذخیره و کالارا با ارزش بالایی ( نفع در تفاوت ارزش برابری ارز خارجی ) اظهار و ترخیص نماید[۲۷] .
هر دو مورد از کمبود یا پیشبود ارزش کالا در تجارت[۲۸] خارجی در قالب تجارت رسمی[۲۹] و در داخل گمرکات و به وسیله همان اظهار نامه برای ترخیص کالا صورت می پذیرد .(نوعی تجارت نیمه قانونی ).
۲-۲-۵- تقلب در داخل گمرک
در دانش جرم شناسی مبحثی تحت عنوان ( فرصت مناسب برای ارتکاب جرم ) وجود دارد در این مورد ، دانشمندی به نام ( می هیو ) معتقد است که فرصت ارتکاب عمل به عنوان انگیزه ئو عامل محرکه به وسیله ریسکی که از سوی فرد ادراک می شود و نیز نتایج مورد انتظار و تجربه قبلی مرتکب در خصوص بها و حاصل عمل ، تعدیل شده هم به عنوان یک موقعیت مناسب و هم به عنوان وسوسه ای برای ارتکاب جرم شناخته می شود .وی فرصت ها را به دو گروه طبقه بندی می کند :
۱-فرصت های که مربوط به افراد است . فرصت های متنوع برای فرد ، ایجاد فرصت های ترجیهی از سوسی مجنی علیه ، مانن فرصت های ناشی از فعالیت روز مره .
۲-فرصت هایی که مربوط به اشیا مورد نظر در جرم است.مانند قرار دادن پارچه های ورود موقت در اختیار مطلق وارد کنندگان موقت آن بدون هیچ کنترول و نظارتی.
بدون شک بسیاری از جرایم از جمله تقلباتی که در امور گمرکی در هر رویه ای مذکور افتاده و می افتد به صورت فرصت طلبانه رخ می دهد و به نظر (می هیو ) برای جلوگیری از آن مثلا به جای دشواری امر دستیابی به هدف باید توجه بیشتری را به کاستن این گونه فرصت ها معطوف نمود .با توجه به این مقدمه علمی – جرم شناسی (نیز تجربی) و قابلیت موسع و سریع متن قوانین ( قدیم و ماده ۵۱ جدید ) تعویض نمونه ها در داخل گمرگ به یکی از دو روش زیر صورت می پذیرد .
۱-تعویض نمونه ها در مرحله ارزیابی
برای مثال ، پارچه ورود موقت وارده برای دوخت (کت و شلوار مردانه ) بسیار موغوب و از نوع انگلیسی پشم خالص در طرح های مختلف است وارد کننده چند نمونه پارچه بدون حاشیه نامرغوب قبلا تهیه می نماید و در مرحله ارزیابی و با عنایت ارزیاب (تبانی ) نمونه های خود را پیوست اظهار نامه ورود موقت نموده و کالا را از گمرک خارج می نماید .وی در صورت تمایل به صدور کالای تکمیل شده (کت و شلوار مردانه )آنها را طبق نمونه پیوست اظهار نامه به خارج از کشور (هر جا که مایل است ) صادر و پس از اخذ گواهی خروج از کشور توسط گمرکی مرز خروجی ، تعهد نامه صدور خود را مستهلک می نماید .
۲-انضمام نمونه به اظهار نامه از نوع صادره وارده
متقلب جاعل حیله گر اغوا گر گمرک قبلا چندین کلاف نخ پنبه ای و نامرغوب ایرانی و یا چند طاقه پارچه ایرانی بر همین معیار طی مسافرت به خارج از کشور (ترکیه ، دبی … ) با خود همراه میبرد .هنگام خرید کالای منظور برای رویه ورود موقت ، صادر کننده خارجی القا (دخل کاری ) می نماید که سیاهه خریدوی را بر اساس مشخصات همین نمونه (نج یا پارچه ) تنظیم نموده آن ها را در بسته خاصی (و با علامت مخصوصی ) از نوع سایر بسته ها (کارتن ، گونی ) قرار داده وارد یکی از گمرکات می نماید .اسناد خرید فاکتور یا سیاهه خرید و بار نامه حمل را به همین اوصاف مندرجه پیوست اظهار نامه ورود موقت نموده و کالای ورود موقت را برای تبدیل به (ژاکت زنانه و مردانه و یا البسه به همین عنوان ) به گمرک اظهار می نماید .
بعد از تعیین ارزیاب توسط متصدی سرویس ارزیابی و رفتن به سمت انبار نگه داری کالا، مقداری مسافت دارد، تحت بنای تصنعی احترام به ارزیاب، وی را قانع می نماید که به سالن برگشته او به تعداد و اندازه لازم (مثل ابعاد پارچه های نمونه ) با نظارت انباردار ، نمونه برداری کرده و تحویل ارزیاب خواهد نمود لذا، بر این توافق اغوا گرانه ، موفق به نمونه برداری توسط خود گردیده چه بسا با همین روابط ظاهری با انبار داوری را مغفول و به تنهایی از بسته های مورد نظر نمونه برداشته قبض رسید نمونه برداری از انباردار گرفته آنها را تحویل ارزیاب داده ضمیمه اظهار نامه و لاک و مهر می نماید .برای محکم کاری در آینده قبل رسید نمونه برداری از انبار هم به مسئول لاک و مهر می دهد که آن را لای به لای انساد پیوست اظهار نامه ضمیمه و لاک نموده وی را نیز راضی می کند.
ملاحظه می گردد تمامی مراحل نقشه ای با کمال موفقیت انجام نخ ها و پنبه های ابریشمی وارداتی برای ورود موقت وارد بازار داخلی شده و در صورت تمایل پیمان خود را با همان انواع پیوست ظهار نامه ورود موقت (جنس نخی ایرانی به جای انواع خارجی ) مستهلک می نماید.
۲-۳- بررسی مصادیق قاچاق کالا (رویه ورود قطعی ) در قانون جدید امور گمرکی
قبل از ورود به بحث یادآور می­ شود با توجه به اینکه قاچاق کالای گمرکی در رویه ورود قطعی کالا از تنوع مصداقی بیشتری برخوردار است و در گمرک اینگونه پرونده­ها مصادیق متعددی شکل میگیرد، از این رو ترجیحاً فقط به بحث پیرامون قاچاق کالای گمرکی در این رویه به جهت اهمیت موضوع می پردازیم . هانطور که می دانیم عمده مصادیق جرم قاچاق کالا در ماده ۱۱۳ قانون امور گمرکی (ق. ا. گ) مصوب ۱۳۹۰ آمده است که به دلیل اهمیت، بندهای یازده گانه آن به تفصیل در کنار سایر مقررات مرتبط توضیح داده شده است.
۲-۳-۱- بررسی بند الف ماده ۱۱۳ قانون امور گمرکی
۲-۳-۱-۱- شرایط تحقق قاچاق بند الف
طبق این بند از ماده ۱۱۳ قانون موارد زیر قاچاق گمرکی محسوب می­ شود:
الف – کالایی که از مسیر غیرمجاز یا بدون انجام تشریفات گمرکی به قلمرو گمرکی وارد یا از آن خارج گردد. هم چنین کالاهایی که بدون انجام تشریفات گمرکی یا از مسیر غیرمجاز وارد کشور شود و در داخل کشور کشف شود.[۳۰]
این بند از قانون امور گمرکی، مربوط است به کالاهایی که از مسیر غیرمجاز یا بدون انجام تشریفات گمرکی به قلمرو گمرکی وارد یا از آن خارج گرددند. همچنین کالاهایی که بدون انجام تشریفات گمرکی یا از مسیرهای غیرمجاز وارد کشور شود و در داخل کشور کشف گردد را قاچاق دانسته است. شرایط تحقق این بند به شرح زیر است:
الف) ورود کالای خارجی به قلمرو گمرکی یا خروج کالای ایرانی از آن
لازم به ذکر است کالای ایران که بصورت قانونی و طی تشریفات به خارج از کشور صادر گردیده در حکم کالای خارجی و کالای خارجی که بصورت منظم و با تشریفات قانونی و گمرکی وارد گردیده، نیز در حکم کالای داخلی محسوب می­ شود. در ضمن قلمرو گمرکی شامل مناطق آزاد تجاری – صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی نمی­ شود.
عکس مرتبط با اقتصاد
ب) از مسیر غیرمجاز
مسیر غیرمجاز یعنی اسکله­ها، لنگرگاه­ها، فرودگاه­ها و راه­هایی که در آنجا گمرک مستقر نباشد. توضیح اینکه تبصره یک ماده ۱۰۳ ق. ا. گ که سابقاً و در فصل مربوط به تخلفات گمرکی به آن اشاره شد، دلالت بر مبادی (مسیرهای) مجاز گمرکی دارد و مفهوم مخالف آن شامل (مسیر غیرمجاز) می­باشد. یعنی وارد کردن کالا به قلمرو گمرکی و خارج کردن کالا از آن طریق اسکله­ها، لنگرگاه­ها، فرودگاه­ها و راه­هایی که در فهرست کار گروه موضوع تبصره یک ماده ۱۰۳ ق. ا. گ نیامده باشد.
ج) بدون انجام تشریفات گمرکی
چنانچه وارد کالا به قلمرو گمرکی یا خارج کردن کالا از آن بدون انجام تشریفات قانونی صورت پذیرد – حتی از راه­های مجاز – قاچاق موضوع این بند محقق می­گردد.
منظور از «تشریفات گمرکی» کلیه عملیاتی است که در اجرای مقررات گمرکی انجام می­ شود (بند چ ماده یک ق. ا. گ) پس چنانچه اقدامات لازم جهت وارد کردن یا خارج کردن کالا به نحو مقرر در قانون انجام نشود، کالا قاچاق است. این عملیات و اقدامات حسب مورد و یا لحاظ ورود یا خروج کالا متفاوت و متعدد است و اصولاً در قانون امور گمرکی، آیین نامه اجرایی آن و عنداللزوم دستورالعمل­های گمرکی مشخص خواهد شد. قسمت اخیر بند فوق ناظر بر کالاهایی است که بدون رعایت شرایط یاد شده وارد قلمرو گمرکی می­شوند و در داخل کشور کشف می­گردند و در واقع به موضوع جدیدی اشاره ندارد و قانون گذار صرفاً قصد تصریح و تاکید بر این امر دارد که امکان کشف کالای قاچاق (وارد شده مطابق این بند) در شهرهای داخلی کشور نیز وجود دارد.
۲-۳-۱-۲- نواقص تعریف بند الف ماده ۱۱۳ قانون امور گمرکی
۱- وارد کردن کالا به کشور یا خارج کردن کالا از کشور به ترتیب غیرمجاز مگر آن که کالای مزبور در موقع ورود یا صدور ممنوع یا غیرمجاز یا مشروط نبوده و از حقوق گمرکی و سود بازرگانی و عوارض (در واردات) و تودیع پیمان ارزی (صادرات) بخشوده باشد. (تحقق یک شرط)[۳۱]
۲-عبارت «کالایی که از مسیر غیرمجاز یا بدون انجام تشریفات گمرکی به قلمرو گمرکی وارد یا از آن خارج می گردد » ، در قسمت نخست بند الف ماده ۱۱۳ با عبارت « همچنین کالایی که بدون انجام تشریفات گمرکی یا از مسیرهای غیرمجاز وارد کشور شود » در قسمت اخیر بند (الف) ظاهرا تفاوتی ندارد، دلیل تکرار آن معلوم نیست ، البته عبارت « در داخل کشور کشف گردد » به هر دو مورد بر می گردد .[۳۲]
۳- ورود غیرمجاز کالای مجاز و معاف از حقوق ورودی و سود بازرگانی و امثال ذالک، به طور کلی از شمول قاچاق خارج و صرفاً مشمول پرداخت جریمه­ی انتظامی می­باشد. (نقض نظم شده ولی، حقوق مالی یا غیرمالی و یا اجتماع هر دو، از آن دولت تضییع یا تقویت نشده است).
۴-کالایی ممکن است از مسیر مجاز و با اسناد درست (منطبق با کالا) به طور مستقیم وارد انبار گمرکی شده، تشریفات به ظاهر گمرکی هم در مورد آن اعمال شده باشد، اما خروجش از گمرک داخل در تعریف عنوان قاچاق باشد. (ضمن ملاحظه بند ث)
تبصره – «منظور از مسیر غیرمجاز، مسیرهایی غیر از موارد مندرج در تبصره (۱) ماده (۱۰۳) این قانون است.»
بنابراین خروج کالای صادراتی مجاز و معاف از تودیع پیمان نامه ارزی و عوارض و امثالهم، به طور غیرمجاز از کشور، خارج از تعریف قاچاق بوده، صرفاً مشمول جریمه انتظامی خواهد شد.قلمرو گمرکی ایران، آب­های سرزمینی و خشکی­ها و حریم هوایی (زمین، دریا و هوا) و آب­های ساحلی آن است که در آنجا قوانین امور گمرکی و صادرات و واردات کشور به طور کامل اجرا می­گردد.[۳۳]
۵-منظور بند (الف) از (ورود کالا به قلمرو گمرکی بدون انجام تشریفات گمرکی) با توجه به تعریف آن در ماده (۴۷) قانون جدید و تبصره (۱) ماده (۱۹) قدیم بسیار مبهم است. زیرا محموله­ای از کشور خارجی به مقصد یکی از گمرکات کشور ایران و یا کشور خارجی دیگری با اسناد صحیح و درست حمل وارد دفتر گمرکی مبدأ (مرز ورودی) می­گردد بدون هیچگونه تخلفی.این مقدار عملیات داخل در تشریفات گمرکی نیست، لازم هم نبوده – چون قصد ترخیص وجود ندارد – اما قاچاق تلقی نمی­گردد .
۶- برای ورود به قلمرو گمرکی، اسناد حمل منطبق بر محموله لازم است نه اطلاع از تشریفات گمرکی قبل از ورود به دفتر گمرکی مبدأ. هر نوع کالای مجاز و معاف خارجی که، به ترتیب غیرمجاز وارد کشور شده باشد (هر نقطه) بدلایل عدم تضییع حقوق مالی و غیرمالی دولت، از شمول تعریف قاچاق کالا خارج می­باشد.
بی­شک جهت تحقق این بند به عنوان یکی از مصادیق قاچاق (در رابطه با قاچاق ورودی)، ضروریست کالا از مسیر غیرمجاز یا بدون انجام تشریفات گمرکی به قلمرو گمرکی وارد شود و تا قبل از ورود، اصولاً قاجاق وفق این بند محقق نخواهد شد. آیا در قاچاق خروجی هم این الزام وجود دارد که حتماً کالا از مسیر غیرمجاز یا بدون انجام تشریفات گمرکی می­بایست از قلمرو گمرکی خارج شود تا مطابق این بند قاچاق تخقق یابد یا خیر؟ و آیا پس از خروج کالا از قلمرو گمرکی و بالفرض ورود به کشور همسایه یا نقطه صفر مرزی امکان اعاده آن به سادگی میسر است؟ و در هر صورت نحوه کشف آن چگونه باید باشد؟
در بند یک ماده ۲۹ ق. ا. گ سابق در این خصوص به «خارج کردن کالا از کشور به ترتیب غیرمجاز» اشاره شده بود و به لحاظ کاربرد مصدر در آن عبارت که افاده استمرار دارد، این تعبیر قابل پذیرش بود که اگر اقدامی صورت پذیرد مبنی بر خروج کالا از مسیر غیرمجاز یا عدم رعایت شیوه ­های مجاز (به عنوان مثال عدم رعایت کامل تشریفات گمرکی، جعل مجوزهای قانونی، جاسازی کالا به نحوی که از دید ماموران گمرک مخفی باشد و …) امکان تلقی قاچاق خروجی – حتی در گمرکات داخلی – وجود داشت ولی در حال حاضر و با وجود بند (الف) ماده ۱۱۳ ق. ا. گ که در این رابطه مقرر داشته: «کالایی که از مسیر غیرمجاز یا بدون انجام تشریفات گمرکی از آن (قلمرو گمرکی) خارج گردد» و بجای «مصدر» از «فعل» استفاده شده، گویا می­بایست فعلی انجام شود (یعنی کالا از قلمرو گمرکی خارج شود) که در این صورت این ابهام وجود دارد که چگونه و در چه مواردی امکان کشف قاچاق خروجی و تنظیم صورتمجلس وجود دارد و از چه طریقی می­توان به کالا دسترسی پیدا کرد؟
با این اوصاف شایسته است مدنظر قانون گذار در اصلاحات قانون و یا تفسیر آن قرار گیرد و در صورت امکان در آیین نامه اجرایی قانون امور گمرکی رفع ابهام گردد.
۲-۳-۲- بند (ب) ماده ۱۱۳ ق. ا. گ
«بیرون بردن کالای تجاری از اماکن گمرکی بدون اظهار یا بدون پرداخت یا تأمین حقوق ورودی، خواه عمل در حین خروج از اماکن گمرکی یا بعد از خروج کشف شود. هر گاه خارج کننده غیر از صاحب مال یا نماینده قانونی او باشد گمرک عین کالا و در صورت نبودن کالا بهای آن را که از مرتکب می­گیرد و پس از دریافت وجوه گمرکی مقرر، به صاحب کالا مسترد می­دارد و مرتکب طبق مقررات کیفری تعقیب می­ شود.» بنابراین در صورت تحقق شرایط ذیل، موجبات تحقق قاچاق وفق بند فوق فراهم می­ شود.[۳۴]

پایان نامه رشته حقوق

الف) بیرون بردن کالای تجاری از اماکن گمرکی خواه این عمل (خروج کالا) در حین خروج از گمرک (درب خروج گمرک یا قبل از آن به نحوی که خروج آن محرز گردد) و یا بعد از خروج از گمرک (مثلاً در انبار صاحب کالا) کشف شود.تمیز کالای تجاری از غیرتجاری مستنداً به ماده ۱۰ آ. ا. ق. م. ص. و بر مبنای عرف و به عهده گمرک می­باشد.
پس یکی از شرایط تحقق جرم قاچاق وفق بند فوق الذکر بیرون بردن کالای تجاری از اماکن گمرکی است هر چند که عمل قبل از خروج کالا از اماکن گمرکی کشف گردد. منظور از «بیرون بردن کالای تجاری از اماکن گمرکی» وارد کردن کالا به داخل قلمرو گمرکی است.
ب) بدون اظهار (تسلیم اظهارنامه) مبادرت به خروج کالای تجاری شود.
بطور کلی جهت انجام رویه­ های گمرکی اعم از واردات قطعی و موقت، صادرات قطعی و موقت، ترانزیت خارجی و داخلی، کابوتاژ و مرجوعی باید اظهار نامه تنظیم گردد.برای تنظیم اظهار نامه وارداتی، صاحب کالا یا نماینده قانونی وی مدارک لازم از جمله اصل قبض انبار یا ترخیصیه، بارنامه حمل، فهرست عدلبندی (حسب مورد)، گواهی مبدأ، پیش فاکتور، فاکتور، مجوزهای لازم (بهداشت، استاندارد، انرژی اتمی و …) و اوراق مربوط به ثبت سفارش کالا در وزارت بازرگانی و … را به همراه پیش نویس اظهارنامه به گمرک تسلیم می­نماید تا تشریفات گمرکی مربوط به آن انجام گیرد. در هر حال پس از پرداخت وجوه متعلقه و تنظیم و تکمیل اظهارنامه و پلمب آن، پروانه ورودی (برگ سبز) بر مبنای آن صادر می­ شود که در اختیار صاحب کالا یا نماینده قانونی وی خواهد بود.
ج) بدون پرداخت حقوق ورودی یا بدون تامین آن اقدام به خروج کالای تجاری شود.
د) خروج کالا توسط صاحب کالا یا نماینده قانونی وی صورت پذیرفته باشد.
چنانچه خروج کالا توسط انبارار صورت پذیرد به عنوان «خیانت در امانت» قابل تعقیب خواهد بود و در صورتیکه شخصی غیر از صاحب کالا یا نماینده قانونی وی و انباردار مرتکب این عمل شود مورد، تحت عنوان «سرقت» قابل پیگرد قانونی است و در هر حال در صورت کشف کالا، عیناً به گمرک بازگردانده می­ شود تا مالک آن، وفق مقررات و با انجام تشریفات گمرکی لازم نسبت به ترخیص کالا اقدام نماید و چنانچه کالا در دسترس نباشد بهای آن از مرتکب اخذ و پس از کسر وجوه گمرکی مقرر، باقیمانده به مالک مسترد خواهد شد.
عبارت « اظهار یا بدون پرداخت ….» در این بند صحیح نیست ، چون ممکن است علی رغم اظهار کالا بدون پرداخت حقوق ورودی از گمرک خارج نماید ، در این صورت قاچاق نخواهد شد یا برعکس عبارت صحیح قاعدتا باید « بدون اظهار و بدون پرداخت یا تامین حقوق ورودی باشد » . با وضعیت حاظر زمینه برای سوء جریانهای احتمالی فراهم است و در صورت ارتکاب به راحتی از بزه قاچاق به دلیل عدم وجود عنصر قانونی برائت حاصل می شود .
۲-۳-۳- بند (ث) ماده ۱۱۳ ق. ا. گ
«کالایی که ورود یا صدور آن ممنوع است تحت عنوان کالای مجاز یا مجاز مشروط و با نام دیگر اظهار شود. کالای عبوری مشمول تبصره (۲) ماده ۱۰۹ این قانون می­ شود.
شرایط تحقق این بند عبارتند از:
الف) کالای ممنوع الورود تحت عنوان کالای مجاز یا مجاز مشروط اظهار شده باشد. منظور از « عنوان » یا « عنوان کالای مجاز » همانا شماره تعرفه هشت رقمی کالا است که در نظام طبقه بندی hs تحت واژهheading خوانده می شود ، بنابراین با نام کالا که جدا از آن در این بند نقل شده نباید اشتباه شود .
به موجب بند ث ماده ۱۱۳ ، اظهار کالای ممنوع تحت عنوان کالای مجاز یا مجاز مشروط در ترانزیت از جرم قاچاق معاف گردیده و در نهایت اگر اسناد قابل قبول گمرک طی سه ماه ارائه نگردد ، فقط به ضبط کالا به نفع دولت بسنده می شود . به این ترتیب بستر برای ارتکاب قاچاق ، در کالای عبوری ( ترانزیت ) فراهم است . در صورتی که انتظار این است قانون اثر پیشگیرانه ای از جرم داشته باشد .[۳۵]

برای

۴

خلاصه ۹ مطالعه در زمینه بررسی تاثیر بازارگرایی بر عملکرد حاکی از آن است که ۳ تحقیق در حیطه خدمات ، ۳ مورد در زمینه صنایع ،۲ پژوهش در خصوص امور تولیدی و ۱ مورد در حوزه بانکداری صورت گرفته است.از این میان در مطالعات انجام شده در حوزه خدمات یک مورد بر رابطه مستقیم بازارگرایی با عملکرد ؛ یک مورد رابطه از طریق متغیر های میانجی کیفیت محصول ،ارتباط با مشتری و اثر بخشی سازمان و یک مورد به رابطه بازارگرایی با عملکرد از طریق متغیر های تعدیل کننده رشد بازار ؛ نوع استراتژی و نواوری را نشان می دهد. همچنین در حیطه صنایع نیز یک مورد بر رابطه مستقیم بازارگرایی با عملکرد ؛ یک مورد رابطه بازارگرایی با عملکرد از طریق متغیر های میانجی کیفیت محصول ،ارتباط با مشتری و اثر بخشی سازمان و یک مورد به رابطه بازارگرایی با عملکرد از طریق متغیر های تعدیل کننده رشد بازار ؛ نوع استراتژی و نواوری اشاره دارد. از دو مطالعه مربوط به امور تولیدی نیز یک مورد بر رابطه مستقیم بازارگرایی با عملکرد و یک مورد به رابطه بازارگرایی با عملکرد از طریق متغیر های تعدیل کننده رشد بازار ؛ نوع استراتژی و نواوری تاکید می کند.
در حوزه بانکداری نیز یک تحقیق صورت گرفته است که رابطه بازارگرایی را با عملکرد از طریق متغیر های میانجی بررسی می کند. می توان نتیجه گرفت که بیشتر تحقیقات در درجه اول بر ارتباط مستقیم بازارگرایی با عملکرد و سپس از طریق متغیر های میانجی مانند کیفیت محصول و ارتباط مشتری و اثربخشی نظر دارند.
۲ -۹ -۴ پیشینه تحقیق
پژوهشی با عنوان نقش بازارگرایی در پیاده سازی و فعالیت اثربخش بانکداری الکترونیک توسط بهرام رنجبریان انجام و در کنفرانس جهانی بانکداری الکترونیکی ارائه شد. بر اساس این تحقیق بازار گرایی، نوعی خاص از فرهنگ سازمانی است که باعث بروز رفتارهای ضروری جهت خلق ارزش میشود . موفقیت تجاری در اقتصاد جهان جدید به توانایی خلق ارزشهای متمایز در محصول از طریق کیفیت در طراحی و تولید و بیان این ارزشها بصورتی اثر بخش به مشتریان، بستگی دارد. بنابراین استراتژی اثربخش، حفظ مشتریان از طریق خلق ارزشهای مبتنی بر کیفیت می باشد
عکس مرتبط با اقتصاد
تحقیقی در زمینه تأثیر بازاریابی داخلی بر بازارگرایی و عملکرد سازمانی در صنعت هتلداری توسط مهدی ابزری، بهرام رنجبریان، سعید فتحی، حسن انجام و در نشریه چشم انداز مدیریت شماره ۳۱ ؛ تابستان ۱۳۸۸ ؛ ص ص ۴۲-۲۵ ارائه شد. این پژوهش حاکی از آن است که فعالیت های بازاریابی داخلی از طریق نفوذ ایجاد انگیزه در کارکنان رقابت پذیری سازمان را بهبود بخشیده و شایستگی ها را ارتقاء می دهد. هدف از تحقیق حاضر بررسی تأثیر بازاریابی داخلی بر بازار گرایی و عملکرد سازمانی است.
تحقیق دیگری با عنوان عوامل سازمانی موثر بر بازارگرایی شرکت پالایش نفت اصفهان توسط ابراهیم کاویانی پور در همایش علوم و فنا وریهای نوین ارائه شد.در این تحقیق با توجه به اهداف خصوصی سازی شرکتهای دولتی و نقش بازارگرایی در دستیابی به این اهداف ، بررسی و شناسایی عواملی که در درون سازمان مانع بازارگرایی می شوند انجام گرفت.، به همین منظور عوامل ساختاری ، سیستمی و استراتژیک به عنوان عوامل سازمانی که بازارگرایی این شرکت را تحت تاثیرقرار می دهند بررسی و عوامل مذکور به عنوان موانع بازارگرایی شناخته شدند.
تحقیقی نیز تحت عنوان مدلی برای تعیین میزان بازارگرایی بر عملکرد کسب و کار با توجه به قابلیت‌های بازاریابی در صنایع شیمیایی توسط احمد خایف الهی ؛ علی رضایی و حسین دولت آبادی صورت گرفته است و به بررسی دیدگاه ها، مدلهای مختلف بازارگرایی و تأثیر بازارگرایی بر عملکرد کسب و کار با توجه به قابلیت‌های بازاریابی میپردازد؛
یافته های تحقیق نشان میدهد که اثر بازارگرایی فرهنگ بازارگرایی و هوشمندی بازار بر عملکرد کسب و کار از طریق قابلیت‌های بازاریابی بیشتر از اثر مستقیم آن است .از میان عوامل مؤثر بر عملکرد کسب و کار در شرکتهای مورد بررسی، اثررقابتگرایی و ارتباط با مشتری چندان قوی نمیباشد.
تحقیقی نیز در خصوص بررسی ابعاد استراتژی بازار محوری توسط دکتر ابراهیم چیرانی وایمان پاکپور رودسری انجام شده است که به بررسی ابعاد استراتژی بازار محوری می پردازد و به رابطه ی آن با اهداف بازاریابی توجه شده است.استراتژی بازار محوری در بعد داخلی می تواند در توانمند سازی و رضایت شغلی کارکنان موثر باشد و می تواند زمینه ساز مشارکت بیشتر آنان در امور تصمیم گیری شود.این استراتژی در بعد خارجی با مفاهیم مشتری محوری ؛رقیب محوری و هماهنگی بین وظیفه ای مرتبط می باشد و توانایی ایجاد مزیت رقابتی جهت عملکرد مطلوب را دارد.

رابطه بین اخلاق، رضایت شغلی و تعهدسازمانی با ترک خدمت حسابرسان

تحقیقی نیز با عنوان بررسی تاثیر بازارگرایی پاسخگو و بازارگرایی کنش گر روی نوآوری صنایع لبنیات پاکبان و پگاه توسط فاطمه صادقی انجام شده است که به بررسی نقش بازارگرایی و پیشرفت آن در عملکرد خلاقیت محصول بطورمستقیم و غیر مستقیم و به وسیله نوآوری می پردازد. این تحقیق روابط بین بازارگرایی پاسخگو و بازارگرایی کنش گر را روی نو آوری و موفقیت محصول جدید را بررسی می کند . نتایج تحقیق نشان می دهد که بازارگرایی پاسخگو و بازار گرایی کنش گر به طور مستقیم تاثیری مثبتی در بهبود عملکرد خلاقیت محصول دارد.بازارگرایی پاسخگو تاثیر اساسی برروی موفقیت محصول دارد . درحالیکه بازار گرایی کنش گر تاثیر زیادتری روی عملکرد نوآوری محصول دارد و عملکرد نوآوری را بهبود می بخشد تا بازار را به یک شرایط تکنیکی برساند
فصل سوم
روش تحقیق
۳-۱ مقدمه
روش شناسی وسیله شناخت هر علم است. روش شناسی در مفهوم مطلق خود به روش هایی گفته می شود که برای رسیدن به شناخت علمی از آن ها استفاده می شود و روش شناسی هر علم نیز روش های مناسب و پذیرفته آن علم برای شناخت هنجارها و قواعد آن است. (ضیایی بیگدلی , ۱۹۸۴ , ص۸ ). روش های شناخت را باید از رو ش ها و فنون اجرای آ ن ها متمایز دانست، چرا که اجرای هر قاعده پس از شناخت آن قاعده ممکن می گردد.(ضیایی بیگدلی۱۳۸۶،۷۸ ). از جمله ویژگیهای مطالعه علمی که هدفش حقیقیت یابی است، استفاده از یک روش تحقیق مناسب میباشد و انتخاب روش تحقیق مناسب به هدفها و ماهیت موضوع مورد تحقیق و امکانات اجرایی بستگی دارد و هدف از تحقیق، دسترسی دقیق و آسان به پاسخ پرسشهای تحقیق است (خاکی ،۱۳۷۹ ، ۴۵ ) .لذا برآنیم که در این فصل روش تحقیق، متغیرهای تحقیق، نحوه اندازه گیری متغیرها، روش های جمع آوری اطلاعات، جامعه آماری، روش های تجزیه و تحلیل داده ها و آزمون های آماری مربوط به این پژوهش را بررسی نماییم.
۳-۲ نوع و روش تحقیق
با توجه به مطالب گفته شده، این تحقیق از لحاظ هدف،کاربردی می باشد. چون در مورد یکی از موضوعات یا مسائل سازمان ها و بخش های اقتصادی کشور انجام می گیرد و نتایج و یافته های کلان آن می تواند برای حل مشکلات یا پاسخگویی به پرسشهای مدیران مفید باشد. همچنین این تحقیق از آنرو که وصف کننده ى وضع موجود می باشد، توصیفی واز آن رو که ارتباط بین متغیرهای مستقل و وابسته را مورد بررسی قرار می دهد، همبستگی است.
۳-۳ جامعه آماری مورد مطالعه :
جامعه آماری عبارت است از مجموعه ای از افراد یا واحدها که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند. جامعه آماری به کل گروه افراد، وقایع یا چیزهایی اشاره دارد که محقق می خواهد به تحقیق درباره ی آنها بپردازد. جامعه آماری در این تحقیق مدیران و کارشناسان فروش شرکت های تولید کننده مبلمان و دکوراسیون منزل می باشد.
۳-۴ نمونه آماری :
در این تحقیق به منظور تعیین تعداد نمونه مورد بررسی از یک آزمون مقدماتی استفاده شده است .این نمونه مقدماتی ۲۰ عدد پرسشنامه را شامل شده است . با توزیع این پرسشنامه ها و بدست آمدن جوابها و با توجه به میزان واریانس جوابهای بدست آمده حجم نمونه از رابطه زیر بدست آمده است که با توجه به جامعه آماری که متشکل از ۱۲۰ شرکت است حجم نمونه حداقل باید ۹۱ باشد.

حجم نمونه آماری = N
۹۵% سطح اطمینان = Z 2 α/۲

۵- استتباع ……………………………………………………………………………………………………………………………………………۱۰۱
۶- التفات ………………………………………………………………………………………………………………………………………………۱۰۳
۷- تجرید ………………………………………………………………………………………………………………………………………………۱۰۶
پ- روش بزرگ‌نمایی …………………………………………………………………………………………………………………………..۱۰۸
۱- اغراق ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….۱۰۹
۲- تجاهل عارف …………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۱۲
۳- صفت شاعرانه …………………………………………………………………………………………………………………………………۱۱۴
۴- مقایسه و سنجش …………………………………………………………………………………………………………………………..۱۱۶
ت- روش دو یا چند بُعدی بودن …………………………………………………………………………………………………………۱۱۸
۱- ایهام ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….۱۱۹
۲- ایهام تناسب ……………………………………………………………………………………………………………………………………۱۲۱
ث- روش استدلال ……………………………………………………………………………………………………………………………….۱۲۳
۱- حسن تعلیل ……………………………………………………………………………………………………………………………………۱۲۴
۲- مذهب کلامی ………………………………………………………………………………………………………………………………….۱۲۶
۳- ارسال‌ المثل ……………………………………………………………………………………………………………………………………۱۲۸
ج- دیگر صنایع زیبایی‌آفرین معنوی …………………………………………………………………………………………………۱۳۳
۱- حسن طلب …………………………………………………………………………………………………………………………………….۱۳۳
۲- حسّامیزی ……………………………………………………………………………………………………………………………………….۱۳۵
۳- تضمین ……………………………………………………………………………………………………………………………………………۱۴۱
۴- ابداع ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۴۳
پی نوشت‌های فصل سوم ……………………………………………………………………………………………………………………..۱۴۵
نتایج پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۶۲
۱-۱ جدول بسامد انواع روش تکرار در شعر فیاض لاهیجی ……………………………………………………………….۱۶۳
۲-۱ نمودار بسامد انواع روش تکرار در شعر فیاض لاهیجی ……………………………………………………………….۱۶۳
۳-۱ جدول بسامد انواع روش تکرار واج در شعر فیاض لاهیجی ………………………………………………………..۱۶۴
۴-۱ نمودار بسامد انواع روش تکرار واج در شعر فیاض لاهیجی ………………………………………………………..۱۶۴
۵-۱ جدول بسامد انواع روش تکرار واژه در شعر فیاض لاهیجی ……………………………………………………….۱۶۵
۶-۱ نمودار بسامد انواع روش تکرار واژه در شعر فیاض لاهیجی ………………………………………………………..۱۶۵
۷-۱ جدول بسامد انواع جناس در شعر فیاض لاهیجی ………………………………………………………………………۱۶۶
۸-۱ نمودار بسامد انواع جناس در شعر فیاض لاهیجی ………………………………………………………………………۱۶۶
۹-۱ جدول بسامد انواع تکریر در شعر فیاض لاهیجی ……………………………………………………………………….۱۶۷
۱۰-۱ نمودار بسامد انواع تکریر در شعر فیاض لاهیجی ……………………………………………………………………..۱۶۷
۱۱-۱جدول بسامد انواع سجع در شعر فیاض لاهیجی ………………………………………………………………………۱۶۸
۱۲-۱ نمودار بسامد انواع سجع در شعر فیاض لاهیجی ……………………………………………………………………..۱۶۸
۱۳-۱ جدول بسامد انواع روش تناسب در شعر فیاض لاهیجی …………………………………………………………۱۶۹
۱۴-۱ نمودار بسامد انواع روش تناسب در شعر فیاض لاهیجی …………………………………………………………۱۶۹
۱۵-۱ جدول بسامد روش غیر منتظره بودن و غافلگیری در شعر فیاض لاهیجی …………………………….۱۷۰
۱۶-۱ نمودار بسامد روش غیر منتظره بودن و غافلگیری در شعر فیاض لاهیجی …………………………….۱۷۰
۱۷-۱ جدول بسامد انواع روش بزرگ‌نمایی در شعر فیاض لاهیجی ………………………………………………….۱۷۱
۱۸-۱ نمودار بسامد انواع روش بزرگ‌نمایی در شعر فیاض لاهیجی …………………………………………………..۱۷۱
۱۹-۱ جدول بسامد انواع روش دو یا چند بُعدی بودن در شعر فیاض لاهیجی …………………………………۱۷۲
۲۰-۱ نمودار بسامد انواع روش دو یا چند بُعدی بودن در شعر فیاض لاهیجی …………………………………۱۷۲
۲۱-۱ جدول بسامد انواع روش استدلال در شعر فیاض لاهیجی ……………………………………………………….۱۷۳
۲۲-۱ نمودار بسامد انواع روش استدلال در شعر فیاض لاهیجی ……………………………………………………….۱۷۳
۲۳-۱ جدول بسامد سایر روش‌های زیبایی‌آفرین در شعر فیاض لاهیجی …………………………………………۱۷۴
۲۴-۱ نمودار بسامد سایر روش‌های زیبایی‌آفرین در شعر فیاض لاهیجی …………………………………………۱۷۴
نتیجه‌گیری ………………………………………………………………………………………………………………………………………….۱۷۵
فهرست منابع ………………………………………………………………………………………………………………………………………۱۷۸
فصل اول
مقدمه و کلیات
۱-۱ بیان مسأله و سؤالات
بحث زیبایی و زیبایی‌شناسی، از زمان ارسطو (ف ۳۲۲ ق.م) مطرح شده است. ارسطو، زیبایی را در هماهنگی اجزا و دقیق بودن می‌داند(احمدی،۶۴:۱۳۹۱). از سده هجدهم به این سو، زیبایی‌شناسی به عنوان یک علم قلمداد شد. «زیبایی‌، جور آمدن و هماهنگی اعضای متشکله و کیفیت هر شیء یا هر جسم، با داشتن سازش با پیرامون و ایجاد تأثیر جاذب و ستایش‌آور در انسان است»(دانشور،۱۳۵:۱۳۷۵). کانت (ف ۱۸۰۴م)، زیبایی‌‌شناسی را بنا نهاد و به دو بخش زیبایی و هنر تقسیم کرد. «به عقیده وی، زیبایی، مفهومی ذوقی و رها از هرگونه بهره و سود است»(احمدی،۸۱:۱۳۹۱).
صنایع بدیعی نیز از جمله شیوه‌های زیبایی‌آفرین کلام هستند، یعنی ترفندهایی که در زبان نظام جدیدی به وجود می‌آورند و سبب آشنایی زدایی و غرابت آن می‌گردند. «در حقیقت بدیع چنان که قدما گفته‌اند، علمی‌است که از وجوه تحسین کلام بحث می‌کند و مجموعه شگردهایی است که کلام عادی را کم و بیش تبدیل به کلام ادبی می‌کند و یا کلام ادبی را به سطح والاتری تعالی می‌بخشد»(شمیسا،۱۱:۱۳۷۸). به عبارت دیگر «از دیدگاه‌ زیبایی‌شناسی، بدیع‌ دانش شناخت‌ راه‌های زیبایی‌آفرین سخن می‌باشد»(اکبر زاده،۱۶۲:۱۳۸۴).
تقریباً بیشتر علمای بلاغت، ترفندهای بدیعی را از دید علمی نگریسته‌اند و به همین خاطر آنچه در کتاب‌های بدیع از گذشته تا امروز آمده، نقش و ارزش زیبایی صنایع بدیعی را نشان نمی‌دهند،‌ حال‌ آنکه «جوهر شعر زیبایی می‌باشد و لازم است که صنایع بدیعی از دیدگاه عوامل زیبایی‌آفرین بررسی شود»(وحیدیان کامیار،۱۲:۱۳۷۹).
ملاعبدالرزاق بن علی بن حسین (ف ۱۰۷۱ ه.ق)، از اساتید بزرگ فلسفه و حکمت و کلام دوره صفویه (قرن یازدهم) و یکی از شعرای توانای این دوره می‌باشد. وی یکی از بزرگان حکمت مشاء و اشراق و از متکلمان بزرگ، نه تنها در چهار قرن اخیر بلکه یکی از محقق‌ترین اندیشمندان دوره فرهنگ اسلامی است. «قدر و منزلت این حکیم متأله نه تنها در کلام و عرفان، بلکه ارج و منزلت او در هنر شعر و شاعری و قدرت بیان او در لطایف اندیشه‌های انسانی نیز نادیده و یا ناشناخته مانده ‌است»(صفا،۱۲۳۰:۱۳۱۶).
محل تولد و زمان دقیق ولادت او مشخص نیست. ولی آنچه مسلم است و از لقب لاهیجی بر می‌آید، وی در لاهیجان و یا اطراف آن متولد شده ‌است. «خانواده او ظاهراً از طبقه‌ای نبوده‌ است که نویسندگان به شرح حال و آثار او عنایتی بکنند. با این وصف وی در لاهیجان زاده شده و شاید مقدمات علوم را در آن محل دیده و سپس برای ادامه تحصیل نخست به تبریز می‌آید و از تبریز به کاشان، اصفهان و شیراز مسافرت می‌کند»(هدایت۳۸۲:۱۳۳۶). ایّام زندگی فیاض را می‌توان به دو دوره تقسیم کرد: «دوره اول که ایام کودکی و اوایل جوانی اوست، برای ما روشن نیست که بر او چه گذشته و خانواده او در کجا و چگونه زندگی می‌کردند. ولی دوره دوم زندگی او را ما در قصاید و قطعات سروده‌اش می‌یابیم. این ایام مقارن با حکومت شاه صفی (ف ۱۰۵۲ه.ق) و شاه عباس ثانی (ف ۱۰۷۷ه.ق) است»(قمی،۲۲۴:۱۳۶۳).
فیاض لاهیجی یکی از شاگردان ملاصدرا (ف ۱۰۵۰ه.ق)، میر محمدباقر داماد (ف ۱۰۶۳ه.ق) و صدرالدین محمد شیرازی (ف ۱۰۶۵ه.ق) است. فیاض پیرو سبک هندی و شعر دوره قرن یازدهم می‌باشد. «از ویژگی‌های عمده شعر وی، باریک‌اندیشی، آوردن ارسال‌المثل، کنایات، استعارات خاصّ، هنرهای بدیعی و بیانی و گرایش به شعر عامیانه و مذهبی با معانی و مفاهیمی که در اذهان مردم زنده‌ است. او با مهارت و استادی چنان بر الفاظ و معانی مسلّط است که به راحتی شعر می‌سراید»(مدرس،۱۳۲۶،ج۳۶۱:۴). دیوان اشعار فیاض لاهیجی شامل هفتصد غزل، سی و هفت قصیده، دوازده قطعه، چهار ترکیب بند، یک ترجیع بند، یک ساقی نامه و یک مثنوی و معراجیه، صد و پنجاه و سه رباعی و در مجموع دارای ۹۹۰۲ بیت می‌باشد. در‌ این تحقیق نحوه به‌ کارگیری صنعت بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناختی در دیوان فیاض لاهیجی بررسی می‌گردد و تلاش می‌شود که به سؤالات زیر پاسخ داده ‌شود:
۱- عوامل زیبایی‌آفرین صنایع بدیعی در دیوان فیاض لاهیجی چیست؟
۲- پرکاربردترین عامل زیبایی‌آفرین بدیعی در شعر فیاض لاهیجی کدام است؟
۲-۱ پیشینه پژوهش
با توجه به بررسی‌های به عمل آمده، مشخص‌گردید که دیوان فیاض لاهیجی از دیدگاه زیبایی‌شناختی، مورد بررسی قرار نگرفته‌است و پژوهش‌های انجام شده، بیشتر مبتنی بر بازتاب اندیشه‌ها و افکار دینی، فلسفی و عرفانی وی می‌باشد که در اینجا به معرفی آن‌ ها پرداخته می‌شود:
احمدی (۱۳۸۰) در پژوهشی با عنوان: «فیاض لاهیجی شاعر ولایت مدار» معتقد ‌است که فیاض لاهیجی به عنوان شاعر فیلسوف، متکلم و عالم دینی، از جمله کسانی است که شعر را محمل اندیشه ناب و ابزار بیان حق دانسته است، وی بخشی از اشعار خود را در مدح و منقبت امامان و پیامبران سروده‌ است.
عطایی‌‌نظری (۱۳۸۹) در تحقیقی به نام: «بررسی اندیشه‌های کلامی فیاض لاهیجی» تلاش کرده ‌‌‌‌است که پس از تشریح آراء و دیدگاه‌های فیاض در مباحث مختلف کلامی، با بهره گرفتن از تحلیل‌های ساختاری و محتوایی، در آثار کلامی وی مانند گوهر مراد، سرمایه ایمان و شوارق، نقش او را در فرایند فلسفی شدن علم کلام تبیین کند.
عطایی‌‌‌نظری (۱۳۹۰) در مقاله دیگری با عنوان: «نقش فیاض لاهیجی در فلسفی شدن کلام شیعه» تمامی آثار فیاض را مورد تحلیل قرار داده و نقش وی را در فرایند فلسفی شدن کلامش تبیین نموده و اعتقاد دارد که آثار وی، تمام شاخصه‌ها و ویژگی‌های مکتب فلسفه را داراست.
آخوندی (۱۳۹۰) در پژوهشی تحت عنوان: «فرهنگ تشبیهات غزلیات فیاض لاهیجی» به بررسی تشبیهات غزلیات وی پرداخته است. در این پژوهش، اکثر تشبیهات غزلیات فیاض از لحاظ طرفین تشبیه و ساختار، مورد بررسی قرار گرفته‌است. اغلب تشبیهات فیاض از نوع حسی به حسی است و تشبیهات مؤکّد نسبت به تشبیهات مرسل، از بسامد بیشتری برخوردار می‌باشد و از لحاظ شکل ظاهری، بسامد تشبیه مضمر بیشتر از تشبیهات دیگر است.
نوریان (۱۳۹۰) در تحقیقی با عنوان: «فرهنگ تلمیحات غزلیات فیاض لاهیجی» درباره فیاض و تلمیحات اشعار او می‌گوید که وی از معدود دانشمندان و فلاسفه‌ای است که شعر را به طور جدی دنبال کرده‌ و کثرت تلمیحات، خصوصاً تلمیحات عرفانی، از ویژگی غزل‌های اوست و تقریباً از تمام گونه‌های تلمیح استفاده‌ کرده‌است.
صادقی حسن‌آبادی و عطایی‌نظری (۱۳۹۱) در تحقیقی با عنوان: «ملاک‌ها و ویژگی‌های مکتب کلام فلسفی در شیعه (با رویکرد به آثار فیاض لاهیجی» پس از ارائه تعریفی دقیق و جامع از کلام فلسفی، ملاک‌ها و ویژگی‌های آن را بازشناسی و معرفی کرده ‌است، سپس آراء و اندیشه‌های کلامی فیاض را مورد بحث قرار داده ‌‌‌است.
همچنین تاکنون پایان‌نامه‌ها، کتاب‌ها و مقالات بسیاری در مورد بدیع نوشته‌ شده ‌است، اما بحث زیادی در مورد بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناختی نشده‌ است. از جمله کتاب‌ها و مقالاتی‌ که در این زمینه نوشته شده‌ است، می‌توان به موارد ذیل اشاره‌ کرد.
شمیسا (۱۳۷۸) در کتابی به نام: «نگاهی تازه به بدیع»کوشیده ‌است تا مباحث بدیع را با دیدی نو و جدید بیان‌کند و صنایع لفظی، از نظر موازین آواشناسی و چگونگی قرارگرفتن حروف صامت و مصوت در کلمه را مورد بررسی قرار دهد و همچنین در برخی موارد، عامل زیباتر شدن صناعات ادبی را بیان کرده ‌است، نظیر آرایه تکرار که زیبایی آن ناشی از موسیقی و نظم میان کلمات می‌باشد.
وحیدیان کامیار (۱۳۷۹) در کتاب: «بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی» ابتدا هر ترفند بدیعی را مورد تحلیل و بررسی قرار داده و سپس درباره عامل و یا عوامل زیبایی و اهمیّت آن در ادب گذشته و امروز، سخن گفته ‌است و در این کتاب، همه ترفندهای ادبی بر اساس شش عامل زیبایی‌آفرین (تکرار، تناسب، غیرمنتظره بودن، بزرگ‌نمایی، چند بعدی بودن و استدلال) تنظیم گردیده ‌است و از نخستین کتاب‌هایی است که تا به حال بر پایه اصول زیبایی‌شناختی تدوین یافته ‌است.
محبّتی (۱۳۸۰) در کتاب: «بدیع نو، هنر ساخت و آرایش سخن» درباره خاستگاه بدیع و عوامل پیدایش آن سخن‌ گفته و آرایه‌های سنّتی بدیع، نظیر سجع، جناس، ترصیع و… را مورد مطالعه قرار داده‌ است و در پایان مباحث تازه بدیع، از جمله زیبایی‌شناسی را با آوردن غزلی از حافظ، مطرح نموده ‌است و بیان می‌کند که یکی از مهم‌ترین و ضروری‌ترین میدان‌ها برای کشیدن منظره‌ها و روش‌های تازه، مجموعه علوم و فنون زیبایی‌شناختی در گسترده زبان و ادبیات فارسی از آغاز تا به امروز است.
اشرف‌زاده (۱۳۸۰) در پژوهشی تحت عنوان: «کند و کاو زیبایی ‌شناسانه در مورد جناس» زیبایی‌های دوگانه جناس را نشان داده‌ و تقسیم‌بندی تازه‌ای از آن کرده ‌است. نویسنده برای جناس دو بُعد اساسی قایل شده‌ است. یکی بُعد لفظی، که همجنسی حروف در کلمات متجانس است و دیگری بُعد معنایی، که اختلاف معنایی میان کلمات است و به این نتیجه رسیده‌ که زیبایی جناس، در تداعی معانی، کشف ابهام شگفت‌انگیز و غرابت واژه‌های متجانس است که شعر را موسیقیایی‌تر و نثر را منسجم‌تر می‌کند.
راستگو (۱۳۸۴) در کتابی‌ تحت‌ عنوان: «هنر سخن‌آرایی (فن بدیع)» به بخش‌بندی متفاوتی از آرایه‌های ادبی پرداخته‌ و در مواردی زیبایی هر صنعت بدیعی را توضیح داده‌ است. نظیر واج‌آرایی که زیبایی‌‌ آن به جهت ایجاد موسیقی گوش‌نواز آن است.
حسام پور و حسن‌لی (۱۳۸۴) در مقاله‌ای با عنوان: «زیبایی‌شناسی شعر خیام- پیوند هنری اجزای کلام» صنایع بدیعی نظیر تکرار، تأکید و تناسب را از جمله زیبایی شعر خیام می‌دانند و این آرایه‌ها را از لحاظ زیبایی‌شناسی بررسی کرده‌اند و معتقد هستند که تناسب و تکرار، سبب انسجام متن می‌گردد و این صنایع، هنگامی‌ زیبا هستند که در آنها ایهام هنری وجود داشته ‌باشد و نیز پیوند صورت و معنا و تلفیق پنهان این دو، باعث زیبایی اشعار خیام شده‌ است.
صادقیان (۱۳۸۸) در کتابی به نام: «زیور سخن در بدیع فارسی» که حاوی مباحث و آرایه‌های بدیعی، اعم از لفظی و معنوی می‌باشد، سعی کرده ‌است، از آرایه‌هایی سخن بگوید که به سبب لطافت و زیبایی، شاعران و نویسندگان توجّه خاصّی بدان‌ها داشته‌اند و در آثار خود از آنها بهره برده‌اند و در برخی موارد زیبایی صنایع بدیعی را مطرح کرده ‌است، مانند ارسال‌المثل که زیبایی‌اش با رایج بودن و حکمت‌آمیز بودن جلوه می‌کند.
با توجه به سابقه تحقیق، مشخّص‌گردید که در زمینه بررسی صنایع بدیعی از دیدگاه زیبایی‌شناختی در دیوان فیاض لاهیجی، تا کنون پژوهش مستقلی انجام نشده ‌است و لذا به منظور شناخت هر چه بیشتر قدرت و مهارت فیاض لاهیجی در استفاده از شگردهای بلاغی برای بیان افکار و اندیشه‌های عرفانی وی و میزان تأثیرگذاری شعر او بر مخاطب، انجام این تحقیق امری ضروری می کند.

مصراع دوم ناظر بر آیه : فاوحی الی عبده ما اوحی(نجم (۵۳)، ۱۷). (پس وحی کرد به بنده اش، آنچه را وحی کردنی بود).
-اَو اَدْنی وَکرّمنا
به قرب اوادنی وبه سرِما اوحی به لطف کرمنا در مزیت انسان (۲۸۵ /۶)
مصراع اول، اقتباس از آیات: ۱- فکان قاب قوسین او ادنی(نجم (۵۳)، ۹). (تا آنکه فاصله او با پیامبر به اندازه فاصله دو کمان یا کمتر بود).
۲-فاوحی الی عبده ما اوحی(نجم (۵۳)، ۱۰). (پس وحی کرد به بنده اش، آنچه را وحی کردنی بود).
مصراع دوم اقتباس از آیه: ولقد کَرّمنا بَنی آدم وحَمَلناهم فی البَرّ والبّحْر…(اسراء (۱۷)، ۷۰).
(ما آدمی زادگان را گرامی داشتیم وآنها را در خشکی ودریا[بر مرکب های راهوار]حمل کردیم).
خیز وبیتی چند بنویس وبه خدمت بربخوان تا زحُسن استمالت قُرب أو أدنی دهد (۱۲۶/۱۱)
آنکه گر قدر او برآردسر قاب قوسینش مرحبا گوید (۳۹۴/۵)
اقتباس از آیه: فَکانَ قابَ قَوسَیْنِ أوْ أدْنی(نجم (۵۳)، ۹). (تا آنکه فاصله او[با پیامبر] به اندازه فاصله دو کمان یا کمتر بود).
– شهپر جبرئیل
بر شهپر جبرئیل نه زین تالاف زند ز کبریایت (۶/۳)
اقتباس از حدیث معراج: فلمّا بَلَغ سدره المنتهی،فاَنتهی الی الحُجَبِ فقال جبرئیلُ وتقدّم یا رسول الله لیس لی اَجوزَ هذا المکانَ ولو دَنوتُ أغُلَه«سرانگشتی»لاحتَرَقت(فروزانفر، ۱۳۸۵ : ۱۵۳).
– صدر و منزلت رسول(ص)
ای مَسند تو وَرای افلاک صدر تو وخاک توده حاشاک (۵/۱)
وَهُوَ بِالأفُقِ الأعْلَی(النجم (۵۳)، ۷). (و او به کناره آسمان برتر بود).
– وَالَّذی اَسْری
بر مَسند شرع دیده گردون مثل تو ندید والذی اسری (۳۳۶/۹)
اقتباس از آیه: سُبْحَانَ الَّذِی اُسْرَی بِعَبْدِهِ لَیْلا مِنَ الْمَسْجِدِالْحَرَامِ اِلَی الْمَسْجِدِ الأقْصَی الَّذِی بَارَکْنَا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیَاتِنَا اِنَّه هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ(اسراء (۱۷)، ۱). (پاک ومنزه است خدایی که بنده اش را در یک شب از مسجدالحرام به مسجدالاقصی- که گرداگردش راپر برکت ساخته ایم-برد تا برخی از آیات خود را به او نشان دهد،چرا که او شنوا وبیناست).
– شب معراج
به حرمت شهدا وبه آیه الکرسی به خطبه شب معراج وسوره سبحان (۲۸۵/۷)
مصراع اول ناظر به آیه: ۱- وَلا تَحْسَبَنَّ الَّذین قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ أمْوَاتًا بَلْ أحْیَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ(آل عمران (۳)، ۱۶۹). ([ای پیامبر] هرگز گمان مبر کسانی که در راه خدا کشته شدند، مردگانند! بلکه آنان زنده اند ونزد پروردگارشان روزی داده می شوند).
مصراع دوم تلمیح به آیه: ۲- سُبْحَانَ الَّذِی اُسْرَی بِعَبْدِهِ لَیْلا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَی الْمَسجِدِ الأ قْصَی الَّذی بَارَکْنَا حَوْ لَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیَاتِنَاإِنَّه هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِسرُ (اسراء (۱۷)، ۱). (پاک ومنزّه است خدایی که بنده اش را در یک شب از مسجدالحرام به مسجد الاقصی برد تا برخی از آیات خود را به او نشان دهد،چرا که او شنوا وبیناست).
سرتو وقت تفکر چون کند معراج عقل آسمان آواز سبحان الذی اسری دهد (۱۲۵/۴)
اقتباس از آیه: سُبْحَانَ الَّذِی اُسْرَی بِعَبْدِهِ لَیْلا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَی الْمَسجِدِ الأ قْصَی الَّذی بَارَکْنَا حَوْ لَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیَاتِنَاإِنَّه هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِسرُ (الاسراء (۱۷)، ۱). (پاک ومنزّه است خدایی که بنده اش را در یک شب از مسجدالحرام به مسجد الاقصی- که گراگردش را پر برکت ساخته ایم – برد تا برخی از آیات خود را به او نشان دهیم،چرا که او شنوا وبیناست).
– قاب قوسین :
ای کرده به زیر پای کونین بکذشته زحدّ قاب قوسین (۶/۵)
بیت در نعت رسول اکرم(ص) می باشد. اقتباس از آیه: فَکَانَ قَابَ قَوْسَیْنِ أوْ أدْنَی (نجم (۵۳)، ۹). (تا آنکه فاصلۀاو [باپیامبر] به اندازۀ فاصلۀ دوکمان یا کمتر بود).
۴-۳- اشاره به دیگر پیامبران :
۴-۳-۱- آدم (ع)
خداوند، به تصریح قرآن کریم، ایشان را از گِل آفرید وشپس از روح خویش در آن دمید، سپس به فرشتگان دستور داد که به آدم سجده کنند وآنان نیز همگی به جز ابلیس، بر آدم سجده کردند وفرمان الهی را انجام دادند (رسولی محلاتی، ۱۳۹۱: ۲۹-۳۰).
درعهد نبوت تو آدم پوشیده هنوز خرقه خاک (۵/۶)
اشاره به حدیث: ۱ – کُنتُ نَبیّاً وآدَمَ بَینَ الماءِ والطّین (میبدی، ۱۳۷۶: ج۱، ۱۱۴). (من به مقام نبوت رسیده بودم وآدم میان آب وگِل بود).
و نیز :
۲ – کُنتُ نَبیّاً وآدَمَ مَجْبوُل فی طِینَه وَسلیلَته اِلی رَبّی (همان: ج۱، ۱۵۵ – ۱۵۶). (من پیغامبر بودم درحالی که آدم در گِل خود سرشته بود ومن وسیله ای برای آمرزش او شدم در نزد پروردگارم).
ای نام تو دستگیر آدم وی خلق تو پایمرد عالم (۳/۶)
در قصۀهبوط آدم از بهشت آمده است «فَتَلَقَّی آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِماتٍ فَتَابَ عَلَیْهِ …‌» (بقره (۲)، ۳۷).(آد م از خدای خود سخنانی فرا گرفت تا وسیله ای برای توبه او باشد وبه درگاه حضرت حق توبه کرد). مفسران در روایتی گفته اند: آدم برساق عرش دید که نوشته اند: «لا اله الله محمدٌ رسول الله» مفسران گفته اند که مراد از کلمات در آیه همین عبارت است. پس آدم مصطفی (ص) را شفیع گرفت وگفت «خداوندا به محمد، که مرا بیامرز. وحی رسید که اورا ازکجا شناختی وشفیع قرار دادی؟ گفت : بر ساق عرش نام وی قرین نام تو دیدم،دانستم که او بنده ای بسیار عزیز نزد تو ست خطاب رسید که برو تورا آمرزیدم(ماهیار، ۱۳۸۵: ۱۳۶۳).
آدم ار آمد زصلبش دشمن تولاجرم بررخ عصمت نشان خال عصیان یافتست (۷۲/۱۷)
اشاره به آیه: فَعصی آدَمُ رَبّه فَغَوی (سوره ی طه (۲۰)، ۱۲۱). (آدم پروردگارش را نافرمانی کرد واز پاداش محروم شد).
از بهر قبول توبه خویش آدم سخن تودر گرفته (۱۰/۷)
تلمیح به آیه: فَتَلَقَّی آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِماتٍ فَتَابَ عَلَیْهِ …‌ (بقره (۲)، ۳۷). (آد م از خدای خود سخنانی فرا گرفت تا وسیله ای برای توبه او باشد وبه درگاه حضرت حق توبه کرد …). ذوالنون مصری گفته است :توبۀ عوام از گناه است وتوبۀ خواص از غفلت (تذکره الاولیاء: ۱۵۲).
آدم زمشیمۀ عدم نام در حجر نبوت توزاده (۶/۹)
یعنی حضرت آدم (ع) از زهدان عدم در دامن نبوّت تو زاده وتو بیش از پیدایش آدم، پیغمبر بودی وتقدّم وسَبَق در پیامبری از آن توست (دامادی، ۱۳۷۷: ۲۸۹).
تلمیح به حدیث :کُنتُ نَبیّاً وآدَمَ بَینَ الماءِ والطّین (میبدی، ۱۳۷۶: ج۱، ۱۱۴). (من به مقام نبوت رسیده بودم وآدم میان آب وگِل بود).
۴-۳-۲- ابراهیم (ع)
حکم سوزانیدن ابراهیم از دادگاه فرمایشی نمرود صادر شد.قرار شد ابراهیم را به جرم حق پرستی ومبارزه با بت پرستی با سخت ترین شکنجه ها نابود کنند واورا زنده زنده بسوزانند تا عبرتی برای دیگران باشد‌(رسولی محلاتی، ۱۳۹۱: ۱۴۰). وتقدیر الهی این بود که آتش به گلستان تبدیل شود تا ابراهیم پاداش یکتا پرستی خود را بگیرد.
تلمیح به آیه: قُلْنَا یَا نَارُ کُونِی بَرْداً وَ سَلامًا عَلَی إِبْرا هِیمَ (انبیاء( (۲۱)، ۶۹). (ما گفتیم : ای آتش!بر ابراهیم سردوسالم باش).
چون سیاوش وخلیل ازپاکی سرخ روی امد زآتش بیرون
(۲۹۷ /۸)
مگر که نام تو کردست نقش بر تن خویش که بر سمندر گردد چون گلستان آتش
( ۲۰۴/۳)
توضیح : بیت در مدح رکن الدین مسعود سروده شده است.
۴-۳-۳-اسحاق(ع) داستان بشارت ولادت اسحاق که به وسیلۀ فرشتگان الهی به ساره وابراهیم داده شد، در چند جای قرآن از جمله؛ در سوره های حجر، هود، ذاریات وابراهیم ذکر شده است ودر سورۀ هود با تفضیل بیشتری آمده است (رسولی محلاتی، ۱۳۹۱: ۱۸۵).
باد قربانت خصم میش ار چه بهر اسحق کیش قربان شد (۱۴۱/۳)
چون اسمعیل از مادر بیامد وهشت ساله شد آنگاه، نور مصطفی علیه السلام در پیشانی او بود وابراهیم را دوستی اسماعیل در دل افتاد چنانکه یک لحظه نمی توانست از او جدا شود وابراهیم نود ساله بود که اسماعیل واسحاق را آورد وگفته است: الحمدالله الذی وهب لی علی الکبر اسمعیل واسحق (ابراهیم (۱۴)، ۳۹). پس چون ابراهیم به دوستی اسماعیل مبتلا شد در سِرّش عتاب آمد که یا ابراهیم دعوی دوستی ما کردی وبا غیر، نظر میکنی. چون چنین بود فرمان آمد از حق سبحانه تعالی به قربان اسمعیل. واختلاف کرده اند در ذبح اسمعیل. بعضی گفته اند ذبح اسماعیل بود وبعضی گفته اند ذبح اسحاق بود. ونیز حجت است که خداوند قصۀ ذبح را در قرآن به تمامی گفت وآنگاه آمدن اسحق ازمادر را یاد کرد واز هر لَونی که بود اهل تذکیر اسمعیل را ذبیح گویند(نیشابوری، ۱۳۸۶: ۶۲- ۶۳).
۴-۳-۴- خضر (ع)
نجم الدین رازی در بیان تجلی پروردگار می گوید: بدان که انسان آیینۀ ذات وصفات حق است … اگر به صفت حیات متجلی شود،چنان بود که خضر والیاس را هست حیات باقی (رازی، ۱۳۶۳: ۳۲۲).
یا خضر ناگهانی آب حیات یافت یا بوی پیرهن از پدر به پسر رسید (۱۱۸/۱۳)
تلمیح به آیه: اذْهَبُو ا بَقَمِیصِی هَذَا فَاَ لْقَوهَ عَلشی وشجلهِ أبیِ یَاْتِ بَصیِراً وَ أوتَونِی بِأهْلِکُمْ أجْمَعِینَ (یوسف (۱۲)، ۹۳). (این پیراهن مرا ببرید وبر صورت پدرم بندازید تا بینا شود وهمۀنزدیکان خود را نزد من بیاورید). بعضی خضر را از پیامبران بنی اسرائیل وبرخی، بنده ای از بندگان خدا، همچون لقمان، دانسته اند علم بسیار داشت وبدین جهت بدین نام خوانده شد که روزی روی سنگی بنشست چون برخاست از زیر آن سنگ، گیاه سبز رسته بود.
صاحب قصص الانبیا می نویسد « … خضر والیاس تا روز قیامت نمیرند که هر دو آب زندگانی خورده اند ( پور نامداریان، ۱۳۶۴: ۲۸).
۴-۳-۵- داود (ع)
جاذبه های عمدۀ داستان داود(ع) در قصه های قرآنی کم نیست. از جملۀ آنها، نرم کردن آهن، ساختن زره، شجاعت ودلاوری، عدالت وحکومت و… است (راشد محصل، ۱۳۸۹: ۱۷۷).
جایی که زره گر است داود از سلسله شمر چه خیزد (۱۵۳/۵)
تلمیح به آیه : وَعَلَّمْنَاهُ صَنْعَهَ لَبُسٍ لَکُمْ لِتُحْصِنَکُمْ مِنْ بَأسِکُمْ فَهَلْ أنْتُمْ شَاکِرُونَ(الانبیاء (۲۱)، ۸).
(وساختن زره را به خاطر شما به او تعلیم دادیم، تاشما را درجنگهایتان حفظ کند، آیاشکرگزار[این نعمت های خدا] هستید؟).
۴-۳-۶- سلیمان (ع):

برای