هرگونه اقدام و فعالیتی به منظور از بین بردن علائم و نشانه های فرسودگی کاری در کارکنان و مدیران سازمان ها در واقع، قدمی به سوی افزایش بهره وری است از آنجایی که مبتلایان به سندرم فرسودگی کاری، پیش از ابتلا، افرادی پرکار و بسیار جدی در انجام وظایف محول شده بوده اند، بنابر این برگرداندن آن ها به وضع و حال اولیه شان، سازمان ها را در دستیابی به اهدافشان کمک می کند.
به هرحال آنچه مشهود است این که در کشور ها تحقیقات پراکنده ای در قالب پایان نامه و… صورت گرفته، ولی سازمان های مسئول بهداشت روانی آمار دقیقی از میزان تنش های شغلی ندارند. از طرفی تحقیقات انجام شده نیز فقط به اثرات و پیامدهای عاطفی و روانی و فشار روانی برفرد یا افراد جامعه توجه کرده که در کنار این عوامل، پیامدهای اجتماعی و اقتصادی و بار مالی آن نیز حائز اهمیت است و در دراز مدت هزینه هایی را بر دولت تحمیل کرده وخواهد کرد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
پیشگیری و یا کاهش اینگونه پیامد ها مستلزم انجام پژوهشهای وسیعی در این زمینه است که به منظور شناخت صحیح منابع استرس، علل آن و برآورد هزینه های مالی ناشی از آن باید این گونه پژوهش ها متناسب با بافت فرهنگی کشور انجام گیرد تا نتایج حاصله قابلیت اطمینان و تعمیم پذیری بیشتری داشته باشد.
نتایج حاصله از این پژوهش ها می تواند مسئولان و برنامه ریزان کشورها را برای برنامه ریزی دقیق تر در مورد سلامت روانی افراد (بویژه کارکنان دولت ) و جلوگیری از هدر رفتن هزینه های ناشی از آن کمک و یاری کند. بارسیدن به این مهم، ارائه خدمات از سوی کارکنان را در حد مطلوبی می توان انتظار داشت. گفتنی است، شغل دارای اعتبار و اهمیت است هم برای کسی که کارکن محسوب می شود و هم برای سازمان یا واحدی که وی را به کار گرفته است. عملکرد کارکنان و اثر بخشی سازمان ها بستگی به چگونگی مرتفع کردن نیازهای کارکنان از طریق حفظ انگیزه، روحیه بالا و رضایت بخشی دارد، یعنی به صورتی که رفتار کارکنان بیشترین نفع را برای سازمان داشته باشد.
نتیجه تصویری درباره سلامت روانی
براساس پژوهش های انجام شده در یک مطالعه، ۲۵ درصد از کارمندان مبتلا به بیماری ناشی از استرسی که محیط کار آنان نیز تحت تأثیر این مشکل قرار گرفته بود، اثرات خود را در واکنش هایی همچو غیبت از کار نشان می دهند که عبارت بودند از
۱) حدود یک سوم از کارکنان گزارش دادند که در فکر رهایی از استرس هستند.
۲) یک دوم کارکنان از اوضاع شغلی خود به دلیل وجود استرس در محیط کارشان ابراز نارضایتی می کردند.
۳) یک پنجم به بیمار شدن به علت عواملی مانند تعارض میان کار، خانواده و ارتباطات اجتماعی اشاره کرده اند.
در رابطه با علت و علل بروز این وضع یعنی فشار عصبی در میان کارکنان متأثر از محل کار، بحث های زیادی صورت گرفته است که به برخی از آن ها که تأثیر فراوانی در بروز این معضل شناخته شده است، اشاره می شود
یکی از سخت ترین شرایط که ممکن است برای هر کسی به وجود آید، تحمل شغل یا محیط کاری است که از آن نفرت داشته، ولی با توجه به نیاز مالی و ملاحظات اجتماعی قادر به ترک آن نباشد. باید مدیریت بخوبی بداند که چه عاملی موجب تحریک انگیزه یک کارمند می شود و یا این که چه عاملی موجب می شود که وی کار خود را انجام دهد. پاسخ به این پرسش همان کلید ایجاد انگیزه کارمندان و نیز خرسندی کارفرماست. اگر کارکنان بتوانند به طور منظم، تفکرات، ایده ها و پیشنهادات خود را در مسائل پیرامون وارد کنند یا قادر به تنظیم فعالیت های کاری خود باشند، به موفقیتی مستمر دست یافته اند. این عامل موجب می شود که کارمندان خود را مهم بدانند و به دنبال آن انگیزه کارمند افزایش یابد.
دیگر عامل تقویت انگیزه این است که کارمند احساس کند مورد احترام دوستان و همکارانش واقع شده. عامل دیگر این خواهد بود که کارمند حس کند در محل کار خود نقش مفید و مهمی را ایفا می کند.
باتوجه به اوضاعی که کارمندان ممکن است در محل کارخود پیدا کنند، بهتر است مدیران به طور مداوم اطلاعات لازم را در اختیار کارکنان بگذارند و به آنان اجازه دهند که بدانند چه کاری در سازمان و محل کار وی انجام می شود، تا بتوانند راه درست را بپیمایند. ممکن است قوانین و ضوابط زیاد سازمان محل کار وی، هوش و حواس معمول وی را مختل کرده و در این هنگام تنها حسی که به او دست می دهد نا امیدی است و موجب سلب انگیزه کاری از وی می شود.
نتیجه تصویری برای موضوع هوش
عامل دیگر این که کارمندان به صورت غیر ضروری، مدام تحت کنترل از سوی رده های بالاتر قرار دارند.
این امرسازمان را به سوی تنزل مدیریت پیش برده و موجب سلب انگیزه خواهد شد.
ابتدا از کارمند بخواهید تا کار رابه نحو احسن انجام دهد، اگردر شناخت عوامل تحریک کارمندان تردید دارید بهتر است جلسه هایی را تشکیل دهید و از آن ها بخواهید به صورت گروهی یا فردی شرکت کرده و عوامل تحریک انگیزه آنان شناخته شود.
برای زمانی که کارمندان روحیه و انگیزه کاری ندارند روشی سراغ داریم مبنی بر این که موضوع را با مدیر مربوط در میان گذاشته و عنوان کنند من امروز قادر به انجام کار بیشتر نیستم کمی فرصت داده شود تا به روحیه و تعادل کاری خود برگردم تا به این طریق خستگی رفع شده و آماده کار شود. کارمندان در محل کار نباید از سوی همکاران یا مدیریت، با هم مقایسه شوند در غیر این صورت به روحیه کارکنان آسیب وارد می شود.
یکی از نارضایتی ها و رغبت نداشتن به کار در سازمان ها به فرم ارزشیابی باز می گردد. سعی شود به کارکنان در مورد فرم ارزشیابی آشنایی لازم داده شود به این صورت فرم ارزشیابی در صورتی ثمربخش خواهد بود که مدیریت و کارکنان در تنظیم آن با هم همکاری داشته، و با یکدیگر پیش روند. باتوجه به تعریف سطح مهارت، حتی انجام آسان ترین وظایف، نیاز به مهارت دارد تفاوت مهارت با استعداد در این است که در مهارت تاجایی که فرد استعداد دارد می توان به او آموزش داد و برای پی بردن به این که نقص عملکردشان از نبود مهارت است یا نه ؟
باید پرسید اگر زندگی این فرد وابسته به این کار باشد آیا خواهد توانست آن را انجام دهد؟ چنانچه پاسخ منفی است مشکل می تواند ناشی از نداشتن مهارت باشد.
بی انگیزگی ای که موجب کاهش مهارت و توانایی فرد در سازمان است گاهی اوقات از کنترل شخص خارج بوده، می تواند عملکرد وی را کاهش دهد.
در هنگام طراحی چارت سازمانی، طراحی ادارات یا واحد ها باید به شکلی صورت گیرد که همه کارکنان شرح وظایف مشخص داشته و فشار کار برروی عده ای نباشد و دیگران از مسئولیت و درگیری کار ر ها باشند. چنانچه این ظرافت و لزوم دقت در طراحی لحاظ نشود، فرسودگی شغلی بر کارکنان اجتناب ناپذیر است.
از این دیدگاه، راه حل مشکل اصلی مدیریت آن است که کارکرد ها وظایف لازم برای تحقق هدفهای سازمانی را تشخیص داده، آن ها را به صورتی گروه بندی کند تا حداکثر کارایی و تولید با کمترین هزینه، حاصل شود.
زمانی گانت و پژوهشگران دیگری همچون گلیدبرک و دنیسون همگی مسیر پژوهشی در زمینه های فکری خودرا می پیمودند و فقط به شناخت انگیزه ها و نیازهای محرک درونی انسان ها مشغول بودند. دانشمندان دیگری برآن شدند تا یک دوره فشرده تحقیقی را در این باره شروع کنند در این میان صاحبنظرانی که نسبت به دیدگاه یک سو نگر نظریه های کلاسیک واکنش نشان دادند، شاید خانم ماری پارکر فالت را بتوان مفسر دوره گذار از دوره های کلاسیک به نظریه های رفتاری دانست. او معتقد بود که مسأله اصلی در هر کار جمعی یا سازمانی ایجاد و نگهداری روابط انسانی و در عین حال هما هنگ است. اساس اندیشه ها ی فالت، فکر مشارکت در انجام کار و تأکید بر این عقیده است که در جامعه آزادمنش، وظیفه مدیریت فراهم کردن موقعیتی است که در آن افراد، داوطلبانه آماده همکاری شوند.
از آنجا که اساس فلسفه روابط انسانی بر این اندیشه استوار است که شأن انسان در سازمان در خور توجه است و نمی توان آن را کنار گذاشت.
بزرگترین سرمایه انسانی سازمان های موفق در آینده سرمایه انسانی است. بدون در نظر گرفتن نیازهای نیروی انسانی، نمی توان انرژی و منابع سازمان را در جهتی هدایت کرد که مورد نظر است.
استرس های شغلی زمانی اتفاق می افتد که نیازهای شغلی با توانایی ها یا نیازهای کارکنان مطابق نباشد. استرس شغلی می تواند حتی به بیماری های فردی منجر شود در بیشتر موارد استرس شغلی با چالش شغلی اشتباه می شود.
نمونه ای دیگر از کاهش استروسورهای شغلی در محیط کارکه مورد توجه قرار داردو صاحب نظران بر آن تأکید دارند عبارت اند از
۱) کارمندان یا کارکنان آن دارای وظایف مشخص باشند.
۲) مدیر به علوم مرتبط با مدیریت آشنایی کافی داشته، دارای تجربه کافی در امر مدیریت باشد.
۳) شرایط فیزیکی محیط برای انجام کار مساعد باشد.
۴) محیط کار دارای فضای روانی مناسبی بوده، یک محیط دوستانه مبنی بر احترام متقابل برآن حاکم باشد.
۵) در برنامه آموزشی خاص مدیران نسبت به تغییرات کیفی بیش از تغییرات کمی توجه شود.
۶) انجام وظایف و محول کردن کار ها به کارکنان مطابق توان و استعداد آنان صورت گیرد.
۷) در میزان کار و ساعات انجام کار، همه جوانب انسانی و محیط فیزیکی را در نظر بگیرد.
۸) فرصت برای استراحت، تفریح، مصاحبت و. . . در برنامه کاری سازمان گنجانده شود.
۹) ملاکهای قابل قبول و به دور از سلایق شخصی را برای ارتقا و ترفیع کارکنان در نظر بگیرند.
باتوجه به وضع کارکنان که دچار فرسودگی شغلی، فشار روانی و. . . می شوند به نظر می رسد کارکنان در سازمان ها و ادارات در صورتی به خلاقیت می رسند که از نظر روانی احساس امنیت و از نظر معیشتی احساس بی نیازی کرده، در ضمن مدیران متخصص آن ها را هدایت کنند. در بیشتر اداره های دولتی این موضوع به فراموشی سپرده شده و نتیجه این که سیمای یک کارمند فردی خواب آلوده و پشت میز نشین ترسیم می شود که می خواهد ساعات کاری اش را پر کرده و حقوق آخر ماهش را دریافت کند. طبیعی است هر روز بیش از پیش خلاقیت وی کشته می شود.
گفتنی است، برخی از استرس های ( فشار روانی ) شغلی اجتناب ناپذیر است. برخی شغل ها استرس بیشتری نسبت به بقیه دارند بویژه اگر افراد دیگری را تحت مدیریت قرار دهند.
سازمان هایی می توانند برنامه آموزش مدیریت استرس و برنامه کمک به کارفرمایان را به کار برند که توانایی کارکنان برای غلبه بر شرایط سخت کاری افزایش یافته باشد. لازم به یادآوری است نیمی از شرکت های بزرگ آمریکا از آموزش مدیریت استرس در محل کار خود استفاده می کنند.
برای هر مدیری آگاهی از انگیزه در کارکنان که موجب حرکت در افراد سازمان است، ضرورت تام دارد. انگیزه افراد را به انجام رفتار و عمل خاصی متمایل می کند.
از سوی دیگر در جنبه مثبت، انسان موجودی قلمداد می شود که علاقه به کار در ذات و فطرت اوست و از مسئولیت روی گردان نیست و برای کارکردن چنانچه محیط و شرایط مناسب، مهیا باشد نیازی به ارعاب و اجبار نخواهد داشت. هیچ موضوعی در یک برنامه جامع برای کارکنان و ارتقای سطح علمی و مهارت های آنان که در دو دهه اخیر ذهن اندیشمندان را به خود مشغول کرده به اندازه ایجاد انگیزه اهمیت نداشته است.
از طرفی نداشتن توازن زمانی میان محیط کاری و خانوادگی موجب شده تعارض بین کار و زندگی به معضل جدیدی برای خانواده ها تبدیل شود. تاکنون مطالعاتی که اثرات کار روی زنان باردار را بررسی کرده اند نتایج متناقص را نشان داده است. بر اساس گفته های متخصصان علی رغم نتایج متفاوت و اغلب متناقص، بخش ثابت این مطالعات این است که فعالیت فیزیکی سنگین با ایستادن و راه رفتن برای بیش از ۵ساعت، احتمال زایمان زود رس را افزایش می دهد. ایستادن و قدم زدن در زمان های طولانی موجب تحت فشار قرارگرفتن عروق لگنی می شود و به نوبه خود موجب کاهش خونرسانی به قلب، کاهش برون ده قلب و سرانجام کاهش خون رسانی به رحم و جنین ( تأخیر رشد جنین در رحم )و زایمان زودرس می شود.

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

 

۲-۱۸-انواع اعتیاد به کار

در مورد انواع اعتیاد به کار، اجماع نظری وجود ندارد. محققان مختلف، عقاید خاص خود را در مورد انواع مختلف افراد معتاد به کار، ارائه داده اند. با این وجود، باوری مشترک در میان تمام آن محققان وجود دارد که بر اساس آن، به رغم انواع مختلف اعتیاد به کار، شباهت های زیادی در مورد دسته های مختلف آن وجود دارد.
اوتس (۱۹۷۱) اولین کسی بود که مفهوم اعتیاد به کار را تعریف کرد و اولین نوع شناسی را در مورد افراد معتاد به کار ارائه داد. انواع مورد نظر او عبارت بودند از افراد معتاد به کار تمام عیار۱۲، تبدیل یافته۱۳، موقعیتی۱۴، فرد معتاد به کار کاذب۱۵ و افراد واقع گریزی که خود را معتاد به کار جا می زنند۱۶.
افراد معتاد به کار تمام عیار، کمال گرایانی هستند که کار خود را بسیار جدی می گیرند و الزامات زیادی را به خود تحمیل می کنند. آنها در کار خود حرفه ای هستند، نسبت به ناتوانی خود در کار بسیار کم تحمل به نظر می رسند، سازمان به آنها نیاز دارد، تعهد بیش از حدی به کار خود دارند و در حوزه تخصصی خود بسیار بااستعداد و ماهر هستند.
معتاد به کار تبدیل یافته، فردی حرفه ای تلقی می شود، اما مانند افراد غیرحرفه ای به شدت به روز کاری خود پایبند است. به بیانی دیگر، این فرد فقط در ساعات کاری مرسوم کار کرده و برای کار اضافی خود درخواست مزد می کند تا از وقت آزاد خود محافظت کند.
کار شدید در معتادان، موقعیتی با هدف تأمین اقتصادی صورت می گیرد و علت آنی آن نیازی روانی یا نیاز به کسب شخصیت و یا به چشم آمدن نیست.
عکس مرتبط با اقتصاد
افراد معتاد به کار کاذب، دارای بسیاری از خصوصیات افراد معتاد به کار تمام عیار هستند، اما هدف فعالیت های آنان متفاوت است. انگیزه آنها کسب قدرت است، در حالی که افراد معتاد به کار تمام عیار، تولیدمدار هستند. تفاوت دیگر این دو دسته آن است که افراد معتاد به کار کاذب، ممکن است برخلاف افراد معتاد به کار تمام عیار، فاقد کمال گرایی باشند.
افراد واقع گریزی که خود را معتاد به کار نشان می دهند، کسانی هستند که به منظور اجتناب از بازگشت به زندگی خانوادگی ناشاد خود، ساعات طولانی کار می کنند. کار برای این افراد، حکم راه گریز دارد و ربطی به وسواس برای سرامدی ندارد.
اعتیاد به کار، مفهومی مهم است که دامنه بسیار متنوعی از نظریات را در بر می گیرد. به همین علت، ایجاد کلیشه ای خاص در مورد اعتیاد به کار، به دلیل وجود تیپ های مختلف افراد و محیط هایی که می توان آنها را در آنجا مشاهده کرد، کاری دشوار و پیچیده است. اعتیاد به کار، افرادی از جنسیت ها، سنین، نژادها و قومیت های مختلف را در بر می گیرد. معتادان به کار را می توان در میان اقشار تحصیل کرده تا بی سواد و نیز کارکنان یدی (کارگران ساختمانی، مستخدمان و…) تا شاغلین در موقعیت های بالا، ملاحظه کرد. واژه معتاد به کار، تنها در مورد مردان یا زنان و یا نان آوران خانواده به کار نمی رود بلکه فرد معتاد به کار می تواند زنی خانه دار باشد. به طور کلی، هر نوع فردی در هر موقعیتی می تواند معتاد به کار باشد.

 

۲-۱۹-دسته بندی اعتیاد به کار

برطبق تحقیقات فاسل (۱۹۹۰) حداقل ۴ طبقه از افراد معتاد به کار وجود دارد شباهت های زیادی میان این ۴ دسته و ویژگی های افراد درون این ۴ دسته وجود دارد.
دسته اول کارگران اجباری یا وسواسی (compulsive worker) ، افرادی که حقیقتاً تمایل دارند تمام ساعات کار کنند این افراد ساعات طولانی به کار می پردازند و از مرخصی یا تعطیلات استفاده ای نمی کنند و به ندرت برای زندگی خارج از شغل خود برنامه ای طرح می کنند.چرا که این افراد مدام به چیزهایی که در کار برایشان پیش می آید توجه می کنند.
دسته دوم کارگران شرابخوار(binge worker) ،افرادی که بسیار شدید کار می کنند و زمانی که باید وظیفه ای انجام شود ذهن آنها مدام مشغول این موضوع است که هرچه سریعتر آن را انجام دهند.فاسل (۱۹۹۰) تمثیل این افراد را مشروب خوارانی می داند که به صورت افراطی مشروب می خورند.
دسته سوم کارگران پنهان کار(closet worker) ، سعی در نشان دادن این موضوع دارند که به فکر کار نیستند و ذهن و فکرشان را در مورد کار کردن مخفی کنند آنها قول می دهند که خودشان را اصلاح کنند اما به ندرت به قولشان عمل می کنند. آنها فایل ها و مسائل مربوط به کارشان را مخفی می کنند مثل راهی که الکلیسم ها بطری ها و مشروب هایشان را در صندوقخانه، زیرزمین، گوشه ها و شکاف دیوارها مخفی می کنند.در تعطیلات و مرخصی ادعا می کنند که کار نمی کنند مدام در فکر و طرح ریزی در مورد کارشان هستند.آنها ممکن است این اندیشه را داشته باشند که درحال استراحتند اما اندیشه کار مدام با آنهاست.آنها اساساً در مورد الویت ها و ترجیحاتشان با دیگران روراست نیستند.
دسته چهارم کارگران بی اشتها به کار (work anorexics) ، افرادی هستند که در انجام کارشان تعلل می ورزند و کارشان برنامه ریزی شده نیست و کارشان طولانی می شود تا آخرین فرصت فرا برسد و به نظر می رسد که این افراد پرمشغله هستند.این افراد در واقع دقیقه ۹۰ هستندآنها در مورد کاری که به تعویق انداختند احساس گناه می کنند و وقتی فرصت آخر فرا می رسد احساس اضطراری برای انجام کار دارند تا در سازمان باقی بمانند و از تنزل مقام دور بمانند.
پیندر(۱۹۹۸) این پرسش را مطرح می کند که آیا در اقتصادی که نگران انگیزش نیروی کار خویش به منظور پیروزی در رقابت هاست،اعتیاد به کار چیز خوبی است؟؟؟
نزدیک به ربع قرن تحقیق و تفحص دراین ارتباط پاسخ های آمیخته ای را بدست می دهد(فاسل ۱۹۹۲- کیلینجر ۱۹۷۱- اوتس ۱۹۷۱) .سازمانها بدون وجود افراد معتاد به پرکاری نمی توانند به گونه ای اثربخش عمل نمایند. این افراد همواره به عنوان سدی در برابر خطاهای دیگران عمل می کنند. غالباً سطوح پایین عملکرد دیگران را جبران می کنند (پیندر۱۹۹۸- ترجمه ارشدی ۱۳۸۶)
فاسل ۱۹۹۲ اظهار می دارد که معتادین به کار به دلیل انجام کار بسیار خود را ازبین می برند. به اعتقاد وی این گونه افراد به انواع بیماری های گوارشی و زخم معده مبتلا می شوند. به استعمال بیش از حد دخانیات می پردازند.

 

۲-۲۰-پرکاری در برابر اعتیاد به کار

کار سخت به خودی خود رفتاری اشتباه نیست. سنگاپوری ها به کار سخت معروف شده و در عین حال، به دلیل ساعات کار زیاد و درامد اندک، به سوی اعتیاد به کار گرایش پیدا کرده اند.
اعتیاد به کار را می توان در کنار موارد دیگر، افراط در کار عنوان کرد. برای تشخیص پرکار بودن ناشی از برنامه ریزی صحیح و داشتن انرژی کافی و اعتیاد به کار، به موارد اختلاف این دو توجه کنید
معتادان به کار در مواجه با ضرورت ها و موقعیت های سخت شغلی، ترشح آدرنالین را تجربه می کنند. افراد کوشا به طور طبیعی چنین حالتی ندارند.
افراد کوشا کار را به عنوان امری واجب انجام می دهند و گاهی آن را وظیفه ای ارضا کننده می دانند. معتادان به کار، کار خود را جایی امن در نظر می آورند که به کمک آن می توانند از احساسات و تعهدات ناخواسته دور شوند.
افراد کوشا می دانند که چگونه و در چه زمانی محدوده ای برای کار خود قائل شوند تا بتوانند به طور مناسب در کنار خانواده و دوستان حاضر بوده و در برنامه های آنان شرکت کنند. معتادان به کار، اجازه می دهند کارشان بیشترین درجه اهمیت را در فهرست امور زندگی آنها پیدا کند. آنان اغلب به خانواده، دوستان و فرزندان خود قول هایی می دهند که به خاطر ضرورت های کاری، این قول و قرارها را زیر پا می گذارند.
فراد کوشا می توانند اشتیاق خود به کار را از بین ببرند، اما معتادان به کار نمی توانند چنین کاری کنند. معتادان به کار حتی اگر در حال ورزش بوده و یا به دیدن نمایش مدرسه فرزند خود رفته باشند، باز هم ذهنی مشغول به کار خواهند داشت. ذهن این افراد مدام به سمت مسائل و مشکلات کاری پر می کشد.

 

۲-۲۱-نشانه های افراد معتاد به کار

اولین نشانه اعتیاد به کار از زمانی شروع می شود که فرد در محیط کار خود، برای تثبیت جایگاه خوش و یا نشان دادن شور و شوق خود، ساعات طولانی به کار مشغول است.
دلایل و توجیهات این افراد برای توضیح عادات خود عبارتند از
من فقط کارم را دوست دارم، کار برای من یک سرگرمی است.

 

« هر که با پدر خود بدرفتاری کند و مادر خود را از خانه بیرون کند، ننگ و رسوایی به بار می‌آورد».
در سفر خروج[۱۵۱] آمده است:
« کسی که پدر و مادر خود را بزند باید کشته شود».
و در آیه ۱۷ همین فصل می‌خوانیم:
« کسی که پدر یا مادر خود را لعنت کند باید کشته شود».
تلمود نیز آن جا که از احترام به مادر سخن می‌گوید، از برخی علمای یهودی یاد می‌کند که به خاطر احترام فوق العاده‌ی آنان به مادرانشان به مقام عظیمی نایل آمده‌اند. درباره‌ی ربی طرفون گفته شده:
« هر وقت مادرش می‌خواست بخسبد او زانو می‌زدو مادر پای روی پشت او می‌گذاشت و در بستر خود بالا می‌رفت وقتی هم که مادرش می‌خواست از بستر پایین آید، وی همین کار را می‌کرد» (قیدوشین ، ۳۱ ب).[۱۵۲]
۱-۳-۲ وظایف مادر درکتاب مقدس عبری
۱-۳-۲-۱ تربیت فرزندان
گرچه در برخی متون برگرفته از متن عبری هم چون گنجینه‌ای از تلمود بر عدم پیروی و هم نشینی با زنان تاکید شده است؛ اما در مقابل در کتاب امثال [۱۵۳] آمده است:
« ای فرزند من، نصیحت پدر خود را بشنو و تعالیم مادرت را فراموش مکن».
و در فصل ۶ آیه ۲۰تا ۲۴با زبانی دیگر همین سخن را تکرار می‌کند، در این آیات علاوه بر پیروی از نصایح پدر، بر اهمیت تعالیم مادر نیز تاکید شده است و این خود گویای نقش تربیتی مادر در خانواده است. زن و مرد هر دو مسئول تربیت فرزندان بوده و درستکاری و نیکوکاری آنان سبب سرافرازی والدین می‌باشد پس بر فرزند است که از هر دو اطاعت کند و به آنان احترام گذارد.[۱۵۴]
در آیه‌ی ۲۳ فصل ۲۵ امثال نیز آمده است:
« فرزندی درستکار و دانا باش تا باعث خشنودی و خوشی پدر و مادرت شوی.»
اما از آنجا که متن تاکید خاصی بر نقش تربیتی مادر دارد لذا سرکشی و جهالت فرزند را نیز به طور خاص مایه‌ی ننگ و سرافکندگی مادر می‌داند:
« فرزندان دانا پدران خود را خوشحال می‌سازند، اما فرزندان احمق مادران خود را تحقیر می‌کنند…».[۱۵۵] ( تعبیری مشابه عبارت فوق در امثال [۱۵۶] نیز تکرار شده است).
در کتاب مقدس عبری تربیت تا آنجا اهمیت دارد که حتی به والدین سفارش شده است تا در صورت نیاز و عدم تربیت پذیری فرزند او را با مجازاتهای بدنی تنبیه نمایند. در حقیقت تربیت کودک بر هر امر دیگری اولویت دارد و در مجازات فرزند متمرد، سلطه‌ی مادر و پدر به یک اندازه بوده و هر دو حق دارند در صورت صلاح دید فرزند خود را تنبیه کنند. حتی می‌توان گفت از آنجا که متن تاکید دارد که عدم تربیت فرزند باعث شرمساری مادر[۱۵۷] است پس مادر در تنبیه و تربیت فرزند سزاوارتر است.
۱-۳-۲-۲ نامگذاری فرزند
وظیفه‌ی دیگر زن در خانواده نام‌گذاری فرزندان می‌باشد و نکته‌ی قابل توجه در این زمینه آن است که اغلب نامهای انتخاب توسط مادران برگرفته از اسامی و القاب الهی بوده و به طریقی با «یهوه» ارتباط دارد.
در سفر پیدایش «لیه» همسر یعقوب نام شش فرزند پسرش را خود گذاشته و به دنبال هر یک وجه تسمیه آن را نیز ذکر می‌کند و به طور مثال در پیدایش [۱۵۸] آمده است :
« لیه آبستن شد و پسری به دنیا آورد. او گفت : خداوند ناراحتی مرا دیده است . حال شوهرم مرا دوست خواهد داشت . بنابراین اسم بچه را رئوبین گذاشت…»
نمونه‌های دیگر عبارتند از :
( پیدایش،[۱۵۹]سفر خروج[۱۶۰]، داوران [۱۶۱]، روت ،[۱۶۲] اول سموئیل[۱۶۳]).
در کتاب تاریخ ادیان و مذاهب جهان نیز آمده است :
« .. ( در میان قوم اسرائیل قبل از موسی ) مادران قرون متوالی از حق انتخاب نام فرزندان برخوردار بودند.. »[۱۶۴]
۱-۴ زن در نقش همسری
از آنجا که خانواده در فرهنگ یهود اهمیت زیادی دارد، لذا قوانین و اصولی تبیین گردیده که رعایت آنها استحکام و تداوم خانواده را تضمین می کند. این قوانین و اصول پیش نیاز و لازمه‌ی ایفای نقش‌های خانوادگی می‌باشند. بر اساس این اصول « زن و مرد» هر دو در حفظ سلامت و تعادل خانواده مسئول بوده و رعایت این اصول ایفای نقش‌ها را آسانتر می‌گرداند.
هم چنین پایبندی هر یک از زوجین به این دستورات و قوانین استحکام و تداوم زندگی خانوادگی را به دنبال داشته و قصور و کوتاهی هر یک صدمات بعضاً جبران ناپذیری را بر فرد و جامعه تحمیل می کند. لذا در بررسی نقش همسری زن، باید پیش از هر چیزی به پیش فرض‌ها و اصول حاکم بر خانواده یهودی اشاره کنیم.
۱-۴-۱ اصول حاکم بر خانواده‌ی یهودی
۱-۴-۱-۱ تبعیت زنان و حاکمیت مردان
بر اساس روایت نافرمانی آدم و حوا در سفر پیدایش تبعیت زن از شوهر و پذیرفتن حاکمیت وی به عنوان مجازات زن قرار گرفت.
البته مورخان معتقدند که در ابتدا نقش‌ها و جایگاه ها در میان قوم اسرائیل به صورت متفاوتی بوده و در خانواده مادر حاکم ، وپدر تابع بوده است. اما به تدریج این فرهنگ تغییر کرده و مادر سالاری جای خود را به پدر سالاری داده است، چنان که در کتاب تاریخ ادیان و مذاهب جهان می‌خوانیم:
«در میان قوم اسرائیل، تا قبل از موسی، ارتباط نسب ابتدا از طریق زنان بود، کودکان در کلان مادر وارد می‌شدند. .. زن در نزد والدین خود می‌ماند و شوهر موقتاً به دیدن وی می‌آمد. چادر به زن تعلق داشت و مرد حق داشت در نزد زن اقامت کند. زن سالاری کم کم جای خود را به مرد سالاری داد و زن جزء ثروت مرد به حساب می‌آمد»[۱۶۵].
به گفته‌ی ویل دورانت نیز «ابتدا مردی که زن می‌گرفت (در قوم اسرائیل) به خانه‌ی زن خود انتقال پیدا می‌کرد و بر وی لازم بود پدر و مادر را رها کند و به قبیله‌ی زن خویش بپیوند . ولی پس از آنکه دستگاه سلطنت درست شد این عادت نیز رفته رفته از میان برخاست . فرمان یهوه به زن شوهر دار چنین بود : ” چشمت باید به شوهرت باشد و او بر تو حکومت خواهد کرد”».[۱۶۶]
«با شکل گیری فرهنگ پدر سالاری زن ، شوهر خود را «ادون» یعنی آقا و سرور خوانده و بخشی از ملک و دارای مرد به حساب می آمد . خانواده عبرانی که در آن تسلط با پدر خانواده بوده سازمان اقتصادی و سیاسی وسیعی بود که تشکیل می‌شداز بزرگترین مرد زن‌دار خانواده و زنان و فرزندان ایشان و غلامان که ممکن بود در اختیار خانواده باشد.. قدرت پدر عملاً نامحدود بود. زمین تنها به او تعلق داشت و فرزندانش تا زمانی می‌توانستند زنده بمانند که به فرمان اوگردن نهند. در واقع خود وی عنوان دولت و حکومت را داشت …»[۱۶۷]
عکس مرتبط با اقتصاد
تلمود نیز حاکمیت مرد بر زن را می‌پذیرد و در این باره می‌گوید:
«زندگی سه کس در حقیقت ، زندگی نیست… یکی از آنان کسی است که زوجه‌اش بر او مسلط باشد (بیصاء ۳۲ ب ) ، هم چنین جزو افرادی که فریاد می‌زنند، اما کسی که به داد آنها نمی‌رسد. شوهری است که همسرش بر او حکومت می‌کند ( باوامصیعا ، ۷۵ ب) »[۱۶۸].
به گفته‌ی مولف کتاب گنجینه‌ای از تلمود، روش متداول در دوران کتاب مقدس که طبق آن هر مردی در خانه‌ی خود قدرت مطلق داشت در زمان دانشمندان یهود نیز ادامه داشت.
در رابطه با نحوه‌ی شکل گیری ریاست مرد بر خانواده در کتاب استر نیز حکایتی از خشاریاه و ملکه‌ی او «وشتی» آمده که جلب نظر می کند. در این داستان زمانیکه پادشاه که در حال مستی بوده از ملکه‌ی خود می‌خواهد تا در مهمانی شرکت کند اما او سر بازمی‌زند و پادشاه از این موضوع بسیار خشمگین می‌شود بنابراین مشاوران خود را که می‌دانستند که چه باید کرد فرا می‌خواند، آنان به وی می‌گویند:
«وقتی زنان افسران دربار پارس و ماد از رفتار ملکه آگاه شوند ، قبل از آنکه روز به پایان برسد ، آن را برای شوهران خود تعریف می‌کنند و دیگر زنان احترامی برای شوهران خود قایل نمی‌شوند و این موضوع موجب خشم شوهران می‌گردد. اگر علیحضرت صلاح بدانند فرمانی صادر کند که ملکی وشتی دیگر هیچ گاه اجازه‌ی شرفیابی به حضور پادشاه را نداشته باشد.. وقتی این فرمان شما در سراسر این شاهنشاهی وسیع اعلام شود، آنگاه زنها با شوهران خود چه فقیر باشند چه غنی،‌ با احترام رفتار خواهند کرد».[۱۶۹]
در تلمود سفارش می‌شود که همسر را باید از طبقه‌ی پائین‌تری گرفت تا تسلط و حاکمیت مرد حفظ شود. هم چنین بر خلاف سنت اسلامی، سفارش شده است که احترام و رفع حوائج پدر در اولویت قرار دارد بطور مثال اگر پدر و مادر هم زمان از فرزند آب درخواست کنند بر فرزند است تا اول برای پدر آب ببرد چرا که فرزندان و مادر موظف هستند تا به پدر احترام بگذارند.[۱۷۰]
تسلط و ریاست مرد حتی در اجرای احکام نیز قابل مشاهده است به طوری که پدر و یا همسر قدرت ابطال برخی از اعمال دینی دختر و یا همسر خود را دارند. در کتاب اعداد فصل ۳۰ احکام مربوط به نذر نشانگر ولایت و حاکمیت مرد بر زن در این مورد است .
در واقع تنها «اگر زنی بیوه است و یا طلاق داده شده باشد نذر کند. باید به پیمان خود وفا کند [۱۷۱]» . در قانون مربوط به ارث نیز به همین ویژگی مردان استناد می‌شود. در این قانون علت ارث بری پسر و عدم ارث بری دختر، تلاش مردان برای امر معاش خانواده و قیومیت آنان ذکر می‌شود حال آنکه زنان موظف به تامین هزینه‌های زندگی نمی باشند.
طلاق نیز از اموری است که ولایت آن در دست مرد یهودی است. در کتاب مقدس عبری می‌خوانیم:
« ممکن است مردی با زنی ازدواج کند و بعداً تصمیم بگیرد که او را نمی‌خواهد… برای او طلاق نامه‌ای بنویسید و به زن بدهد و او را از خانه روانه کند» .[۱۷۲]
۱-۴-۱-۲ احترام به زن
«با این که زن در زیر فرمان و حاکمیت مرد بود اقتدار و احترام فراوان داشت».[۱۷۳]
این جمله گویای رابطه‌ای دو سویه میان زن و شوهر یهودی است. در واقع اگر زن موظف به اطاعت کامل از شوهر خویش می‌باشد، مرد نیز موظف به حفظ آرامش و احترام همسر خود می‌باشد به گونه‌ای که « مردان از این تفوقی که بر زن داشتند زیاد استفاده نمی‌کردند. مرد یهودی از این لحاظ به صورت انسانی جلوه گر می‌شود که به زن و فرزندان خود کمال محبت و علاقه را دارد شاید در هیچ جای دنیا به استثنای شرق، زندگی خانوادگی به این درجه بلندی که یهودیان به آن رسیده بودند، نرسیده باشد».[۱۷۴] در واقع این ناشی از آن است که :
«وقتی مردی همسری پیدا می‌کند، نعمتی را به دست می‌آورد. آن زن برای او برکت است از جانب خداوند …»[۱۷۵]
در کتاب امثال[۱۷۶] زن عاقل، هدیه‌ی خداوند خوانده می‌شود. نمونه‌های ارائه شده در متن بیانگر احترام زن نزد شوهر است و این یکی از امتیازات زن بر مرد به شمار می‌آید چرا که :
« زن شریف محترم شمرده می‌شود… اما مردمان پر تلاش ثروتمند خواهند شد». [۱۷۷]
گرچه فرزند آوری سبب افزایش احترام زن نزد شوهر می‌شود اما آنچه که به واقع موجب عزت و احترام او می‌گردد سیرت نیکوی زن و شرافت وی است. آیه‌ی فوق از کتاب امثال گویای دیدگاه انسانی نسبت به زن می‌باشد که شرافت و پاکدامنی را موجب احترام و سرافرازی زن دانسته است. بر اساس این آیه تمام تلاش مرد معطوف بر ارتقا سطح مادی زندگی است، در حالیکه زن می‌تواند با خودسازی و مهار نفس خویش بر شرافتی دست یابد که هرگز با موفقیت مرد قابل قیاس نیست.
تلمود نیز همواره به مردان سفارش می‌کند تا به همسران خود احترام گذارند چرا که « همه‌ی برکات از زن ناشی می‌شود».[۱۷۸] «انسان همواره باید کم‌تر از استطاعت خود برای خوردن و نوشیدن خرج کند و به اندازه‌ی استطاعت ،خرج و پوشاک خود کند و بیش از استطاعتش در عزیز نگه داشتن زن و فرزندانش و فراهم آوردن وسایل آسایش آنان کوشش کند، زیرا امید و اتکای ایشان به اوست و امید و اتکای او به خدایی است که سخن گفتن و جهان پدید آمد» ( باوامصیها ، ۵۹ الف) .[۱۷۹]
یهود ابن موسی بن طیبون استشهاد به کلام پیامبر اسلام گفته بود:
« هیچ کس زنان را محترم نمی‌شمرد مگر آن که خود محترم باشد و هیچ کس آنان را خوار نمی‌شمرد مگر آن که خود خوار باشد»[۱۸۰].
«در قرون وسطا به رغم همه نوع موانع مادی و حقوقی، زن لایق یهودی بعد از زناشویی به درک افتخارهای کامل نایل می‌شد و فداکاری تمام از شوهر خویش می‌دید…»[۱۸۱]
احترام به زن تا جایی در تلمود سفارش می‌شود که گفته شده « اگر زن تو کوتاه قد است خم شو و با او نجوا کن».[۱۸۲]
بنابر ضرب المثلی عبری:
« همه‌ی برکات خانواده از وجود زن ناشی می‌شود لذا بر شوهر است که زن را محترم بدارد».[۱۸۳]
«زنان لایق» در کتاب مقدس عبری از احترام و جایگاه انسانی هم مرتبه‌ای با مردان برخوردارند. چنین زنانی به لحاظ ارزشی و موقعیتی هیچ فرودستی نسبت به مردان نداشته و حتی به عنوان الگویی برای جامعه اعم از زنان و مردان معرفی می‌شوند . مدعی ما در این باره آیه ۱۰ فصل ۳۱ کتاب امثال است که می فرماید:
« زن لایق .. ارزش او از جواهرت هم زیاد تر است».
متن در ادامه‌ی همین فصل به توصیف هر چه بیشتر و دقیق تر چنین زنانی می‌پردازد تا در ارائه‌ الگویی کامل از یک انسان موفق جلوه نماید. بر جسته ترین ویژگی زن لایق، خدا ترسی است و براساس همین ویژگی منزلت انسانی او قابل تحسین می‌گردد.
« … زنی که از خدا می‌ترسد، قابل تحسین است. پاداش کارهایش را به او بدهید و همگی او را تحسین کنید »
قسمت پایان جمله‌ی فوق نشانگر جایگاه رفیع و انسانی زن لایق و خدا ترس است که می‌تواند به خاطر همین ویژگی الگوی جامعه قرار گیرد.
زنان لایق، زنان صالح خدا ترسی هستند که شایسته دریافت پاداش و تحسین می‌باشند چرا که :
«خدا ترسی به انسان حیات می‌بخشد و او را کامیاب ساخته و از هر بلایی محفوظ می‌دارد»[۱۸۴]

 

جهت

فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار ۴-۱ : توزیع درصد فراوانی معلمان بر اساس جنسیت ۶۰
نمودار ۴-۲ : توزیع درصد فراوانی معلمان بر اساس سابقه خدمت ۶۱
نمودار ۴-۳ : توزیع درصد فراوانی مدارس محل خدمت معلمان بر اساس جنسیت ۶۲
نمودار ۴-۴ : توزیع درصد فراوانی معلمان بر اساس تعداد مراجعات معلمان راهنما به کلاس درس آنها ۶۳
فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل ۱: نمودار چرخه نتایج برقراری روابط انسانی، اقتیاس از میر کمالی، (۱۳۸۲)، روابط انسانی در آموزشگاه. ۴۳

 

چکیده

هدف کلی از پژوهش بررسی تأثیر نقش معلمین راهنما بر افزایش کارایی آموزشی معلمان مقطع ابتدایی در شهر لامرد بود. روش پژوهش توصیفی از نوع پیمایشی میباشد. جامعه آماری این پژوهش کلیه معلمان مقطع ابتدایی اعم از دخترانه و پسرانه شهر لامرد به تعداد ۱۲۵ نفر میباشد که از آنان سر شماری صورت گرفت. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه محقق ساخته کارایی آموزشی معلمان بود. به منظور محاسبه روایی پرسشنامه از روایی صوری و برای پایایی از روش آلفای کرونباخ استفاده شد. یافتهها با بهره گرفتن از آمار توصیفی نظیر فراوانی، میانگین، انحراف معیار، مد و میانه و آمار استنباطی نظیر تی تست مستقل، ضریب همبستگی پیرسون و آزمون فریدمن استفاده شد. تجریه و تحلیل داده ها نشان داد که ۱- نقش معلمان راهنما بر بهبود شیوهی تدریس معلمان موثر میباشد. ۲- نقش معلمان راهنما در مرتفع شدن مشکلات خاص به وجود آمده برای معلمان موثر میباشد. ۳- نقش معلمان راهنما در بهبود روابط انسانی حاکم بر فضای آموزشی موثر میباشد. ۴- همچنین نقش معلمـان راهنما بر بهبود شیوهی ارزشـیابی دانشآموزان موثر است. در نهایت بیشترین میانگین رتبه در بین ابعاد کارایی آموزشی از دیدگاه معلمان متعلق به بعد بهبود شیوه های تدریس معلمان بود.
کلید واژگان: معلم راهنما، کارایی آموزشی، شیوهی تدریس، مشکلات خاص، روابط انسانی، شیوهی ارزشـیابی، مدارس ابتدایی.

 

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

فصل اول

 

کلیات پژوهش

 

مقدمه

پیشرفت در آموزش و پرورش عموماً به صلاحیت و توانایی های کارکنان آموزشی به خصوص به ویژگیهای انسانی، تربیتی و حرفهای تک تک معلمان بستگی دارد. به تعبیر گیج بیتردید هیچ فرد دیگری به جز معلم نمیتواند تاثیر بیشتری بر آنچه در مدارس میگذرد داشته باشد (استار[۱]، ۲۰۰۰). این معلم است که میتواند فرایند تعلیم و تربیت را فرایندی توام با لذت و کامیابی یا مأیوس کننده و بیثمر سازد. ضمانت اجرایی اصلاحات یک نظام آموزشی داشتن معلمان خوب و کارآمد است (فونتانا[۲]، ۲۰۰۴). موفقیت یا شکست بهترین یا ضعیفترین برنامههای درسی به طراحی و اجرای معلم بستگی دارد. با نگاه به تغییر و تحول نظامهای تعلیم تربیت در سطح ملی و بین المللی این موضوع روشن میشود که بدون در نظر گرفتن جایگاه ویژه برای معلم هیچ یک از اهداف و خواسته ها تحقق نخواهد یافت و آموزش و پرورش به هیچ تحول علمی یا نوآوری مطلوب نمیتواند دست یابد. مگر این که پیشاپیش در شیوه های کار معلمان، بهعنوان کارگزاران واقعی، تغییر و تحولات مناسب به وجود آید (رئوف، ۱۳۷۹؛ به نقل از مرادی، فردانش، مهر محمدی و موسی پور، ۱۳۹۰).
شایستگی هر نظام آموزشی به اندازه شایستگی معلمان آن نظام و کارایی نظام آموزشی به کیفیت معلمان آن جامعه وابسته است.در واقع هیچ کشوری نمیتواند از سطح معلمان خود بالاتر رود. بر این اساس تربیت معلم سزاوار قوی ترین توجهات دقیق و مستمر است (یونسکو، ۱۹۹۹، به نقل از رحیم زادگان، شعبانی ورکی و کهن، ۱۳۸۸).
اتخاذ رویکردهای کارا– محور در سالهای اخیر سبب گردیده تا بهبود مستمر کیفیت یادگیری دانش آموزان و به تبع آن بهبود کیفیت تدریس و فعالیت های آموزشی به یکی از اهداف عمده آموزش و پرورش مبدل شود. موفقیت دانش آموزان در یادگیری منوط به در نظر گرفتن نیازهای آنان، تهیه و تدوین برنامههای تحصیلی و آموزشی مناسب در جهت پاسخگویی به این نیازها و سرانجام تدارک امکانات لازم برای آموزش ضمن خدمت و بهبود رشد کیفیت آموزشی معلمان و مربیان است. بدیهی است که امکانات آموزش عالی کشور آنچنان نیست که بتواند جهت بهبود و رشد کیفیت آموزشی کارکنان و معلمان وزارت آموزش و پرورش و بکارگیری تفکرات و شیوه های جدید آموزشی برای آنان کلاس های آموزشی ضروری و مناسب دایر نماید . با توجه به این شرایط آماده سازی ناظران و راهنمایان آموزشی برای کمک به مدیران و معلمان در رشد همه جانبه و بهبود کیفیت آموزشی و یادگیری دانش آموزان کوتاه ترین راه بوده و واجد اولویت است (وایلز و باندی[۳]، ۱۳۷۶، ترجمه نیکنامی، ص ۷).
در واقع و از نظر حرفهای همانطور که اندرسن[۴] (۱۹۹۴) بیان داشته نظارت و راهنمایی آموزشی در حال تبدیل شدن به یک ابزار بسیار کارآمد و اثربخش است که می تواند به معلمان در کسب نتایج مطلوب آموزشی کمک نماید.این امر آموزش و پرورش آینده را تضمین کرده، پیشرفت و توسعه هر کشوری را تسریع میبخشد همچنین کارایی نظام آموزشی را دو چندان میکند (به نقل از فتح الهی، ۱۳۸۸).
مضافاً کارایی معلم براساس نگرش، نیات و شخصیت از یک سو و همه جانبه بودن او براساس مهارت در توانمندسازی دانشآموزان از سوی دیگر سنگ بنای مدیریت کلاس درس است، اما معلم به مهارتها و فنونی سازمان دهنده نیاز دارد تا شرایط بهینه ای را برای تحقق یادگیری خلق کند (تاج الدین، ۱۳۸۲). در این میان برخی معلمان با چالش جدی ماوجه هستند و نیازمند راهنمایی و مشاوره فردی با تجربهتر و متخصص تر می باشند.
به اعتقاد صاحبنظران، منظور از راهنمایی، کمک به معلمان مدرسه است تا فرایند ادراکات خود را اصلاح و بازبینی کنند. به علاوه، محیط مدرسه را بشناسند و توانایی ها، و همچنین قدرت سازگاری خود را در با محیط افزایش داده، روش های تدرس و ارزشیابی مناسب را انتخاب کرده، روابط و مناسبات انسانی خود را با دیگرام بهبود بخشند. همچنین همگام با تغییرات و تحولات سازمانی، خود را تغییر داده، به اثربخشی و کارایی آموزشی بهتر دست یابند (۵). می توان چنین بیان نمود که وجود معلمان راهنما در مجموع کارایی آموزشی معلمان را ارتقا خواهد بخشید. در این راستا نقش معلمین راهنما در مدارس بر کارایی آموزشی معلمان مطرح گشته است.

 

۱-۱- بیان مساله

انسان از اولین روزهای زندگی بر روی کره زمین و برای رفع نیازهای مختلف خود، همواره در پی آموزش و پرورش بوده و همین نیاز باعث رشد و ترقی بشر بوده است. آموزش و پرورش از بدو پیدایش انسان در سیاره زمین در سرنوشت جوامع بشری نقش اساسی را ایفاء کرده، تا جایی که میتوان گفت همه دگرگونیها و تحولات تاریخی– اجتماعی و سیاسی جوامع بشر از آموزش و پرورش نشأت گرفته است (خدیوی، ۱۳۸۷). حتی در قلمرو اقتصاد که مسئله اصلی بشر در قرن حاضر بوده، نقش آموزش و پرورش بسیار بزرگ است (عمادزاده، ۱۳۸۶).
عکس مرتبط با اقتصاد
آموزش و پرورش موتور محرک اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی هر کشوری است. امّا باید توجه داشت که صرف برنامه ریزی علمی و دقیق به تنهایی نمیتواند آموزش و پرورش را به سرمنزل مقصود برساند. چون هر برنامه دقیق علمی در مرحله اجراست که مشکلات خاص خود را نشان می دهد و اگر بدرستی رهبری و هدایت نشود و با بهره گرفتن از مکانیزم بازخورد و پیامدهای آن اصلاح و بازسازی نگردد، راه به جایی نمی برد (ورثرن و لمبرت[۵]، ۲۰۰۷).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
اگر خواسته شود که یک برنامه ریزی دقیق و علمی را اجرا شود بایستی پیوسته و بطور مستمر از سیستم در پایان هر مرحله بازخورد گرفت و مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و نتیجه آن بازخورد و تجزیه و تحلیل را بعنوان داده های مجدد دوباره وارد سیستم کرد تا از انحراف برنامهها از مسیر درست و پیوستار جهتدار آن جلوگیری نمود. بههمین منظور در نظام آموزشی اکثر کشورها مکانیزم نظارت و راهنمایی پیش بینی شده است. که هدف آن تجزیه و تحلیل نظام آموزشی، بازخورد بروندادها، اصلاح و مهندسی مجدد برنامههای آموزشی و کمک به معلم و دانش آموز برای رسیدن به اهداف عالی آموزش و پرورش هر کشوری است (خدیوی، ۱۳۸۹).
در نظامهای آموزشی اغلب کشورها هدف از قرار دادن نقش نظارت و راهنمایی آموزشی به طور رسمی، حل و فصل مسائل و مشکلات آموزشی معلمان، فرایند تدریس و یادگیری و ارتقای کیفیت عملکرد معلمان و در نتیجه دانش آموزان است (نیکنامی، ۱۳۸۸).
معلمان به عنوان نیروی انسانی و مجریان برنامه های آموزشی و پرورشی از ارکان مهم این نهاد اجتماعی به شمار می روند. و عملکرد و کارایی آنان نقش عمدهای در موفقیت این نهاد دارد. آنچه که از آموزش و پرورش ایران در اذهان عموم مردم متصور است، نشان می دهد که علیرغم گسترش روز افزون حجم این نهاد و صرف میلیونها ریال از اعتبار و بودجه کشور توفیق چندانی در ارتقای علمی و دانش و مهارت دانش آموزان نداشته است و معلمان نیز در سطح متوسطی از عملکردها و کارایی لازم هستند (خدیوی، ۱۳۸۹).
گرچه امروزه دست اندرکاران نظام آموزشی در به کارگیری روش های اثربخش نظارت و راهنمایی نگرشهای مثبت تری نسبت به گذشته کسب کرده اند، اما با توجه به محدودیتها و مشکلات متعدد در ابعاد ساختاری، منابع انسانی و… تاکنون برنامه ریزی مدون و مشخص و اقدامات عملی موثری در این زمینه صورت نگرفته است. با اینکه به کارگیری روش های مناسب نظارت و راهنمایی از وظایف اساسی مدیران آموزشی تلقی میشود اما به نظر میرسد هنوز تا رسیدن به وضعیت مطلوب در این زمینه راه طولانی در پیش است، و هم اکنون بخشی از مسائل و مشکلات معلمان همچنان لاینحل و بلاتکلیف باقیمانده است؛ چرا که مدیران مدارس در چارچوب های فعلی و روش های متداول کنونی توانایی پاسخگویی و حل این مسائل و مشکلات و رفع نیازهای معلمان در این زمینه را ندارند.
در این بین و با مطرح شدن نقش های نظارتی و اثرات آن بر کارایی معلمان این سوال مطرح می شود که آیا نقش معلم راهنما بر کارایی آموزشی معلمان موثر است یا خیر؟ که بر این اساس پژوهش حاضر به بررسی تأثیر نقش معلمین راهنما بر افزایش کارایی آموزشی معلمان مقطع ابتدایی در شهر لامرد پرداخت.

 

۱-۲- اهمیت و ضرورت پژوهش

امروزه در تمام کشورهای جهان آموزش و پرورش دارای ارزش قابل ملاحظه ای است و کلیه متخصصان نقش آنرا در رشد و توسعه اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی حائز اهمیت می دانند، بدین جهت صاحبنظران تعلیم و تربیت معتقدند که برای دستیابی اهداف آموزشی، مدیران و معلمان باید از شایستگیها و آمادگیهای لازم برخوردار باشند (شورای آموزش و پرورش ایرلند[۶]، ۲۰۱۲). رشد سریع تکنولوژی و جمعیت در حال افزایش از عوامل بکار گیری معلمان فاقد تجربه و آمادگی لازم در زمینه تدریس و اداره کلاس است که امکانات تحقق کامل اهداف آموزشی را تحت تاثیر قرار می دهد. بنابر این جهت رفع مشکلات مزبور نقش معلمان راهنما برای رشد، هدایت و هماهنگی معلمان کم تجربه و فاقد اطلاعات علمی جدید در خور توجه است از آنجا که نظارت و راهنمایی بصورت یک مسئله علمی مطرح می باشد و کمتر به تجارب شخصی بستگی دارد. بنابراین نیاز به مطالعه و بررسی دقیق تری دارد.
در این میان همواره میان دو واژه نظارت و ارزشیابی ترادفی در ذهن معلمان صورت گرفته که این دو را از یک طیف قلمداد می کنند اما بولا[۷] (۱۳۶۲) معتقد است باید جهت کسب نتیجه لازم بین ارزشیابی و نظارت تمایز قائل شد. زیرا در بدترین حالت ادغام این دو فرایند، نظارت با وظایف افراد مافوق در مواظبت و مراقبت از ز یر دستان خود یکسان تلقی می شود که نوعی ترس و احساس ناامنی شغلی را برای معلمان ایجاد خواهد کرد. به همین دلیل بیان می کند که تمایز میان ارزیابی و نظارت باید، نه تنها به وسیله مسئو لان و برنامه ریزان طرح های اجرایی کاملا درک شده باشد، بلکه همه مجریان (معلمان) این طرح ها نیز باید به آن واقف باشند. ترس نباید باعث شود که مجریان برنامه واقعیات و داده ها را به گونه ای دیگر جلوه دهند تا کوتاهی خود را بپوشانند” (بولا به نقل از عزیزی، ۱۳۸۶ص، ۱۱).
این در حالی است که از یک طرف، مدیران مدارس به ایفای نقش نظارت در راهنمایی آموزشی علاقهای ندارند و از طرف دیگر، اکثر معلمان، نظارت و راهنمایی به وسیله مدیران را نوعی مداخله یا ایجاد مزاحمت در کار خود تلقی می کنند و اصولاً از این کار بیمناکند، یا تصور میکنند که نیازی به اصلاح کار خود ندارند، در نتیجه هیچ گاه مدیران و معلمان تصور مثبتی از نقش یکدیگر در ذهن نداشتهاند تا بتوانند با هدف رفع مسائل و مشکلات آموزشی معلمان ارتباط و همکاری نزدیکی با هم داشته باشند.
میشل و توکر[۸] (۱۹۹۲) اظهار داشتهاند که عملکرد مدرسه بشدت به شایستگی مدیریت، نظارت اثربخش وابسته است. همچنین، بلر[۹] (۱۹۹۱) بر اهمیت برنامه ریزی صحیح در استفاده از کارکردهای مختلف نظارت و راهنمایی آموزشی به عنوان یک فرایند مهم و اثرگذار در اجرای برنامه های آموزشی مدارس تأکید میکند (به نقل از کارول و گیلبرت، ۲۰۰۸).
ناولز و سودزینا[۱۰] (۱۹۹۴) نیز بیان کرده اند که فراهم کردن سطوح گسترده تری از نظارت اثربخش و تسهیل اقدامات ناظران می تواند در بهبود جایگاه نظارت و راهنمایی آموزشی در میان معلمان مؤثر باشد (به نقل از پروکتور[۱۱]، ۲۰۱۰). کیس و لیچ[۱۲] (۲۰۰۲) در تحقیق خود در ارتباط با کاربرد تکنیک های مشاوره گروهی اشاره میکنند که بهره گیری از نظارت و راهنمایی گروهی سبب افزایش یادگیری و مدلسازی استفاده مؤثر از آن تکنیک ها میشود.
نتایج تحقیقات نلسون و ساسی[۱۳] (۲۰۰۰) حاکی از اهمیت یافتن استفاده از راهنمایی های تخصصی و موضوعی است که مستلزم توجه عمیق ناطر به نقش و تأثیر تحولات شناختی در هنگام انجام مشاهدات کلاسی می باشد. بنابراین ناظران و راهنمایان آموزشی (مدیران در هنگام ایفای نقش نظارتی خود ) باید نسبت به کسب دانش و درک عمیق در خصوص آنچه که واقعاً در کلاس درس خاصی می گذرد و همچنین، نیازهای آموزشی معلمان اقدام نمایند.
گروهی دیگر از صاحبنظران در تأیید دیدگاه نلسون و ساسی (۲۰۰۰) بر این باور هستند که نظارت و راهنمایی آموزشی را بایستی بمنزله یکی از کارکردهای جامعه یادگیرندگان مدرسه-محور دانست که در آن معلمان و مدیر مدرسه با هم کیفیت یادگیری و تدریس را در موضوعات مختلف درسی بررسی می نمایند (لیتلی و مکلهیلن[۱۴]، ۱۹۹۱؛ روئن[۱۵]، ۱۹۹۳، به نقل از عزیزی، ۱۳۸۶).
در این راستا فرایند نظارت و راهنمایی صرف نظر از اعمال روش های کارآمد یانا کارآمد، همواره در نظام آموزشی جاری بوده است. تصور یک نظام آموزشی بدون فرایند و خدمات نظارت و راهنمایی ممکن نمی باشد. نظارت و راهنمایی بخشی از فرایند نقش های مختلف نظام آموزش و پرورش و جزء جدایی ناپذیر این نظام می باشد (تورپین و ولر[۱۶]، ۲۰۱۱).
امروزه در پی توسعهی روزافزون نظام آموزشی در کشور و تغییرات بنیادی در برنامه های مدارس و حفظ و تداوم کیفیت آموزشی و نظارت بر عملکرد مدارس و کنترل و کاهش افت تحصیلی و جلوگیری از اتلاف و از دست رفتن فرصتها، ضمن آگاهی و اذعان به تنگناهای فراوان اقتصادی، ضرورت توجه به اثربخش نمودن مدارس، اهمیت یافته است، و نقش موثر و صحیح وکارآمد نظارتی به طور جدی مطرح می شود از طرفی با توجه به دگرگونیها و تحولات بسیار در زمینه های مختلف علوم و تکنولوژی که موجب تغییر روش های تدریس معلمان و فناوری های مورد استفاده گردیده، تلاش برای حفظ و تداوم هماهنگی مدارس و معلمان با الگوهای توسعه نیز ضرورت می یابد (پور افشار، ۱۳۹۰).
بنابراین ضرورت دارد مکانیزم نظارت و راهنمایی، و کنترل استانداردهای خاص وجود داشته باشد تا فعالیتها را در جهت هدفها و برنامه ها هدایت نماید و به موقع از وقوع انحرافاتی که ممکن است در حال تکوین باشد، جلوگیری به عمل آورد؛ در محیط های آموزشی هر فعالیتی که هدف اولیه اش پیشرفت و بهبود شرایط تدریس و یادگیری باشد، ماهیتاً جنبه نظارت و راهنمایی دارد (شکوه، ۱۳۸۶). در این راستا و با توجه به نقش موثر معلم راهنما پژوهش در زمینه نقش موثر این گروه آموزشی بر کارایی آموزشی معلمان ضرورت یافت.

 

۱-۳- اهداف پژوهش

 

۱-۳-۱- هدف کلی

هدف کلی پژوهش حاضر بررسی تاثیر نقش معلمین راهنما بر افزایش کارایی آموزشی معلمان مقطع ابتدایی شهرستان لامرد میباشد.

 

۱-۳-۲- اهداف فرعی

۱- بررسی تاثیر تقش معلمان راهنما در بهبود شیوهی تدریس معلمان.
۲- بررسی تاثیر تقش معلمان راهنما در مرتفع شدن مشکلات خاص به وجود آمده برای معلمان.
۳- بررسی تاثیر نقش معلمان راهنما در بهبود روابط انسانی حاکم بر فضای آموزشی.
۴- بررسی نقش معلمـان راهنما در بهبود شیوهی ارزشـیابی دانشآموزان موثر میباشد؟

 

۱-۴ سؤالهای پژوهش

 

۱-۴-۱- سؤال اصلی پژوهش

آیا نقش معلمین راهنما بر افزایش کارایی آموزشی معلمان مقطع ابتدایی موثر است؟

 

۱-۴-۲- سؤالهای فرعی

۱- آیا نقش معلمان راهنما بر بهبود شیوهی تدریس معلمان موثر میباشد؟
۲- آیا نقش معلمان راهنما بر مرتفع شدن مشکلات خاص به وجود آمده برای معلمان موثر میباشد؟
۳- آیا نقش معلمان راهنما بر بهبود روابط انسانی حاکم بر فضای آموزشی موثر میباشد؟
۴- آیا نقش معلمـان راهنما بر بهبود شیوهی ارزشـیابی دانشآموزان موثر میباشد؟

 

۱-۵- تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

 

۱-۵-۱- تعاریف مفهومی

معلم راهنما:
از نظر سازمانی معلمان برجسته و باتجربهای هستند که به همکاران خود کمک می کنند و آنان را از هنجارها و بایدهای کار و تدریس و یادگیری مطلع میسازند و هیچ گاه نمیتوانند نظرها و عقاید خود را به آنها تحمیل کنند (نیکنامی، ۱۳۸۲، ص ۱۵۸). یک رهبری آموزشی است که باید می تواند امور آموزشی را در جهت یادگیری ترتیب داده و هماهنگ سازد (بهرنگی، ۱۳۷۲، ص ۱۷).
نظارت و راهنمایی:
کوششهای مسئولان منتخب مدرسه برای راهنمایی و هدایت معلمان و دیگر کارکنان آموزشی در اصلاح وضع آموزش و روش های تدریس که مستلزم تحریک رشد و پیشرفت حرفه ای معلمان، انتخاب هدف های آموزشی، تجدید نظر در آنها مواد آموزشی، روش های تدریس و ارزشیابی آنهاست (نیکنامی، ۱۳۸۳، ص ۷).
نظارت و راهنمایی، یک فرایند آموزشی است که در آن فردی که دارای علم و مهارت بیشتری می‌باشد، مسئولیت تربیت و آموزش فرد دیگری را به عهده دارد که کمتر دارای این عناصر می‌باشد (رابینسون[۱۷]، ۱۹۶۳؛ به نقل از بهرنگی، ۱۳۸۶)
کارایی:
کارایی: به انجام درست کارها اطلاق میشود. (علاقهبند، ۱۳۸۶). دراکر[۱۸] (۱۹۸۷) کارایی را اینگونه تعریف می کند: درست انجام دادن کارها و وظایف آن (نقل از حسن پور،۱۳۸۵).
همچنین کارایی‌ به ‌معنای‌ کمترین‌ زمان‌ یا انرژی‌ مصرفی‌ برای‌ بیشترین‌ کاری‌ که‌ انجام‌ شده‌ است (اپستین و هاندرت[۱۹]، ۲۰۰۲).
کارایی آموزشی:
به مجموعه فعالیت های کیفی و کمی که معلمان، دبیران و اساتید در راستای اهداف آموزشی به منظور بهبود عملکرد نظام آموزشی می بایست انجام دهند تا اثربخشی و در نهایت سودبخشی آن عاید کلیه اجزا سازمانی و محیط بیرونی شود. این فعالیت ها می تواند شامل بهبود روند تدریس، بهبود روابط انسانی، بهبود روند ارزشیابی و هر آنچه در روند آموزشی حضور دارد شود (کارول و گیلبرت[۲۰]، ۲۰۰۸).
کارایی آموزشی معلمان سطح وسیعی از فعالیتهای آموزشی یک معلم را در بر می گیرد و برای سنجش کارایی معلمان باید به همه آنها توجه کرد و سپس در مورد موفقیت یا عدم موفقیت کارایی معلم قضاوت نمود (خدیوی، ۱۳۸۹).
روش تدریس:
روش تدریس مجموعه تدابیر و فعالیتهای منظمی است که معلمی، نه برای ارائه تدریس بهتر، بلکه برای یادگیری بهتر و رسیدن به هدف، با توجه به امکانات اتخاذ میکند (احمدیه،۱۳۸۵)، همچنین به کلیه فرایندهایی که در کلاس درس به منظور بهبود یادگیری دانشآموزان صورت گیرد (پرینس و فلدر[۲۱]، ۲۰۰۶) و یا به مجموعه فعالیتهایی معلمان در کلاس به روش هایی متفاوتی که به منظور گسترش و توسعه مفهومی ذهن فراگیران در دروسشان صورت میگیرد روش تدریس میگویند (اوزسویک[۲۲]،۲۰۱۰). بنابراین، به اعمال و فعالیتهایی که معلم به منظور تغیییر در شیوه های یادگیری دانش آموزان ایجاد می کند نیز روش تدریس میگویند (براوون[۲۳]، ۲۰۰۱). در این راستا معلمان میکوشند تا در امر تدریس از شیوه های گوناگونی استفاده کنند برای اینکه در فرایند آموزش به مطلوبیت لازم دست یابند. در جمعبندی کلی پژوهشگر معتقد است که روش تدریس در کل، تغییر در شیوه های یادگیری دانش آموزان است تا به آنان بیاموزد که چگونه بیاموزند.
مشکلات خاص معلمان:
به تعبیری مشکلات خاص معلمان میتواند اینگونه تعریف شود: به مسائلی نظیر وجود کلاسهای چندپایه و مدیریت در آن، کمبود وقت، فقدان تجهیزات آموزشی، کمبود اطلاعات و تجارب معلمان، ضعف بنیه علمی دانشآموزان، وجود منطق دوزبانه و سازمان دهی فیزیکی کلاس درس مشکلات خاص معلمان قلمداد می شود (دیویس، گایتون و آنیون[۲۴]، ۲۰۰۸)
روابط انسانی:
برگر[۲۵] (۱۹۳۴) میگوید: در حال حاضر، روابط انسانی، توسعه دادن مهارت عملی تا شخص بیاموزد چگونه خویش را با محیط اجتماعی خود سازگار کند. مهارت انسانی یعنی قابلیت برقراری ارتباط با عقاید و احساسات دیگران، تا با دریافت پاسخ مطلوب و ایجاد ارتباط از سوی دیگران، خوی اجتماعی بودن در او پرورش یابد (روتلیز برگر به نقل از لین[۲۶]، ۲۰۰۶).
بویکین[۲۷] میگوید: روابط انسانی عبارت است از شیوه رفتار کردن و احترام گذاردن به موقعیت های اجتماعی، افراد یا گروه هایی که سبب خلق آن موقعیتها شدهاند. در روابط انسانی سازمان یافته، اختلاف نژادی، اخلاقی، طبقات اجتماعی یا اقتصادی، فرهنگی و آموزشی مطرح نیست، بلکه احترام گذاشتن بر شخصیت فرد و محترم شمردن ارزشهای انسانی افراد مهم است (مارشال[۲۸]، ۲۰۰۷).
ارزشیابی

 

۱۳۸۸ ه ش

ساغروانی و غیور

 

 

۲

 

معنویت سه بُعدی:

 

 

معنویت دینی

معنویت غیر دینی

معنویت عرفانی

۲۰۰۳میلادی

 

براون

 

 

۳

 

تقسیم بندی معنویت:

 

 

معنویت سنتی

معنویت انحرافی

معنویت فطری

۱۳۸۱ه ش

 

الهی

 

۲-۲-۲-۲ تعریف عملیاتی معنویت در محیط کار
رشد معنویت باعث بهبود در تمام سطوح ذهن می شود و شاخص های آن عبارتند از افزایش سلامتی، شادکامی، فرزانگی یا خردمندی، موفقیت و رضایت( هیتون[۱۶]و همکاران، ۲۰۰۴: ۶۴).حرکت بسوی هماهنگی کار و معنویت برای افراد و سازمانها، تا در محیط کار جهت، کمال و احساس تعلق خاطر به وجود آید. معنویت، هدف زندگی کاری فرد را با هدف زندگی شخصی او هماهنگ ساخته و در مجموع به زندگی او معنا می دهد و همانگونه که گیبون در سال ۲۰۰۰ می گوید؛ نظریه­ی معنویت در محیط کاری یک پیشامد مهم در دهه­ اخیر می باشد (علی پناهی، ۱۳۸۷: ۹).
۳-۲-۲-۲ تفاوت میان دین و معنویت
هرچند بین دو واژه دین و معنویت رابطه نزدیکی وجود دارد اما بین آنها تفاوتهایی نیز هست. از لحاظ تاریخی نیز معنویت ریشه در دین دارد. کاواناگ[۱۷] اشاره می کند که گرچه معنویت از لحاظ تاریخی ریشه در دین دارد، اما کاربرد کنونی اش در کسب و کار و در محیط کار غالباً با هیچ سنت مذهبی مشخصی در ارتباط نیست. دیدگاه غالب در بین مولفان و محققان در حوزه معنویت در سازمان این است که معنویت و دین دو چیز کاملاً جداگانه و متفاوت هستند( کاوانگ، ۱۹۹۹). اگرچه کاربردهای رایج معنویت ممکن است با یک سنت خاص دینی همراه نباشد ریشه این تمایز حداقل به اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، و تمایزی که ویلیام جیمز[۱۸] در کتاب گوناگونی تجربه های دینی بین دین شخصی و دین نهادی قایل هست باز می گردد. در تمایز بین معنویت و دین برخی مدعی برتری معنویت به دین هستند و برخی دیگر برعکس. همچنین آندرهیل در کتاب زندگی معنوی، معنویت را قلب هر دین می داند و زندگی معنوی در نظر وی زندگی کامل و اصلی است که انسانیت برای آن ساخته شده است( عابدی جعفری و رستگار، ۱۳۸۶: ۱۰۵).
پارکامنت می گوید ” دین با امور سازمانی، شعائر و ایدئولوژی مرتبط است و معنویت با امور شخصی، تأثیرگذار و ناشی از تجربه و تفکر در ارتباط است” . وی این را امری محدودکننده و بازدارنده نیرویهای انسانی، و معنویت را امری پسندیده می داند که با بزرگترین توانمندی های بشر در ارتباط است.
دین به معنای نظام اعتقاد به خداوند یا نیروی فوق بشری، شعائر عبادی یا دیگر مراسم متمایل به چنین نیرویی است. اما در مقابل، معنویت تجربه ای است که با آگاهی یافتن از یک بعد غیرمادی همراه است و ارزش های قابل تشخص آنرا معین می سازد. این ارزشها به دیگران، خود، طبیعت و زندگی مربوطند و به هر چیز که فرد بعنوان غایی قلمداد می کند اطلاق می شود. بعبارت دیگر معنویت آگاهی از بعد غیرمادی، داشتن معنا و هدف در زندگی، داشتن رسالت در زندگی، تقدیس زندگی، احساس نوع دوستی و آگاهی از زندگی خود و دیگران است.
دایمن[۱۹] تفاوتهای میان معنویت و دین را مشخص می کند. مذهب یک امر بیرونی و خارجی است که بر شعائر و قوانین دینی و تشریفات تأکید دارد در حالی که معنویت امری است که تمرکزش بر مسائل درونی می باشد و غیر متعصبانه، غیر انحصاری، غیر جنسیتی و غیر پدرسالارانه است.
میترف و دنتون در تحقیقات جامع و تجربی که در سال ۱۹۹۹ داشته اند به این نتیجه رسیده اند که افراد بین دین و معنویت فرق می گذارند. تقریباً ۳۰% پژهش شدگان در این تحقیقات در مورد دین و معنویت دیدگاهی مثبت داشتند، تقریباً ۲% دیدگاهی مثبت به دین و دیدگاهی منفی نسبت به معنویت، حدوداً یا اکثریت به معنویت دیدگاهی مثبت و به دین دیدگاهی منفی داشتند و دیدگاه ۸% از آنان هم نسبت به دین و هم نسبت به معنویت منفی بود و بنابراین تقریباً ۹۰% افراد نسبت به معنویت نگرش مثبت داشته اند. نتایج تحقیقات میتروف و دنتون منجر به ۴ جهتگیری نسبت به دین و معنویت شد که بطور خلاصه آنرا در جدول می توان مشاهده کرد:
جدول( ۳-۲) جهتگیری های مختلف نسبت به دین و معنویت
معنویت

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نگرش مثبت نگرش منفی
دین بر معنویت تفوق دارد و منبع اصلی اعتقدات و ارزش هاست. دین و معنویت هم معنا و غیرقابل تفکیک اند، و هر دو منبع اصلی برای اعتقادات یا ارزش های جهانی اند. نگرش مثبت نگرش منفی دین
نه دین بنیادین است و نه معنویت، ارزش های جهانی می توانند بطور مستقل و بدون توجه به دین و معنویت تعریف شوند. معنویت بر دین تفوق دارد و منبع اصلی اعتقادات یا ارزش های جهانی است.

در رابطه با تحقیقات انجام شده در رابطه با معنویت و دین گرایش های متفاوتی وجود دارد:
اول اینکه دین و معنویت عموماَ بعنوان مفاهیمی دارای همپوشانی و در عین حال متفاوت مدنظر واقع می شوند.
دوم اینکه معنویت معمولاً بطور وسیع تعریف می شود، در حالی که دین از نظر نهادها، سیستم اعتقادی و تشخیص گروهی بصورت محدودتری درک می شود.
سوم اینکه معنویت حالت فرد گرایی دارد و به تأثیرگذاری ( یا تأثیر پذیری اشاره می کند)؛ اما دین رفتاری و جامعه گراست.
چهارم اینکه نمی توان آنها را با عبارات کاملاً خوب یا بد توصیف کرد.
در واقع بنا به گفته هیل و گری[۲۰] تفاوت میان آنها را می توان به این صورت خلاصه کرد:
دین بیشتر متمرکز بر جامعه است ولی معنویت بیشتر به سمت فرد گرایش دارد، دین قابل مشاهده تر است و از قابلیت سنجش و ارزیابی و عینیت بیشتری برخوردار است؛ در حالی که معنویت کمتر مشهود است و از قابلیت سنجش کمتری برخوردار است و بعلاوه ذهنی تر است، دین رسمی تر، مشخص تر و سازمان یافته تر است اما معنویت غیر رسمی و نامشخص تر است و کمتر حالت نظامند دارد. دین بیشتر رفتارگراست و بر فعالیت های بیرونی و ظاهری تأکید دارد ولی معنویت بیشتر مبتنی بر احساس است و از حالت درونی بیشتری برخوردار است ( گلچین، ۱۳۹۰؛۲۰-۲۲).
۳-۲-۲ هوش معنوی
در تعریف آمرام[۲۱]، هوش معنوی توانایی بکارگیری منابع ارزشها و کیفیت های معنوی است به گونه ای که بتواند کارکرد روزانه و آسایش و سلامت روحی و روانی را ارتقا دهد(آمرام، ۲۰۰۷: ۲). هوش معنوی چارچوبی برای شناسایی و سازماندهی مهارتها و توانایی های موردنیاز است به گونه ای که با بهره گرفتن از معنویت میزان انطباق پذیری افزایش می یابد(آمرام، ۲۰۰۹ و به نقل از سجادی، ۱۳۹۰). هوشمعنویبهزندگیدرونیذهنوارتباطآنباهستی ووجوددرجهانمربوطاست.هوشمعنویتواناییفهمیدن عمیقسؤالاتمعنویوبینشدرونیوازسطحهایچندگانه هوشاست. هوشمعنویهوشیاریکاملدرونی،آگاهی عمیقازجسم،ماده،روانومعنویتاست. هوشمعنوی بیشترتواناییذهنیفردیاستوبهفرد،روابطبینفردیو روانمربوطاست. نگرشآگاهیازخود،ارتباطبامتعالی، دیگران،زمینوموجوداتهستیاست( زارع و همکاران، ۱۳۹۱: ۶۰).

 

 

در تحلیل علل وقوع حوادث رانندگی چهار مؤلفه مورد بررسی قرار می گیرد که هر یک از این مؤلفه ها به میزان مشخص و متفاوت در بروز حوادث مؤثر اند این عوامل به ترتیب نقش آفرینی در بروز تصادفات شامل کاربر ، راه ، وسیله نقلیه ، شرایط اقلیمی می باشند.
برابر اعلام سازمان جهانی راه[۱۰]، در ۲۶ درصد تصادفات جاده ای فقط شرایط راه در وقوع تصادفات مؤثر است اما سهم تجمعی عامل محیط راه ۳۴ درصد بر آورد شده است . البته باید گفت بسته به وضعیت راه های کشورها و شرایط اقلیمی و توپوگرافی راه این درصد متغییر است. درصد عنوان شده بصورت میانگین محاسبه شده است .

شکل ‏۲‑۲: تأثیر عوامل مختلف در وقوع تصادفات جاده‌ای (منبع: مجمع جهانی راه)
توسعه و گسترش فیزیکی راه های سنتی و غیر موتوریزه در کشورهای در حال توسعه بدون در نظرگرفتن ماهیت و نوع کاربردی آن در کنار دیگر دلایل همچون نادیده گرفتن مؤلفه های ایمنی راه ، مشکلات تکنولوژیکی ، اقتصادی، توپوگرافی و … سبب شده است تا شبکه ارتباطی راه های زمینی به تهدید برای سلامتی انسان ها تبدیل شود.
عکس مرتبط با اقتصاد
راه های ارتباطی همواره در حاشیه خود توسعه ، آبادانی و تجمع جمعیت برای کار و سکونت را فراهم می کنند این امر یعنی عبور و تداخل شبکه ارتباطی امروزی (موتوریزه) از میان تجمعات انسانی همواره تهدیدی برای سلامت انسان ها است. کشورهای توسعه یافته با استاندارد سازی راه های ارتباطی بر اساس ماهیت کاربری آن ها و با درنظر گرفتن تمام اصول ایمنی راه سازی تحت عنوان جاده های خود مبّین (خود معروف) نتایج و دست آوردهای قابل توجهی برای حل این مشکل یافته اند. استانداردهای در این کشورها به مرحله اجرا در آمده است که ماحصل آن ، اجرای اقدامات ایمنی بر روی راه های شبکه ارتباطی و کاهش تصادفات و سهولت و ایمنی تردد بوده است از سوی دیگر در سایر نقاط جهان بویژه در کشورهای در حال توسعه همچنان موانع توپوگرافی و اقتصادی از علل اصلی ایمنی سطح پایین جاده ها محسوب می‌شود. هرچند باید اعتراف نمود توپوگرافی بعضی از کشورها حقیقتاً سد محکمی در جهت احداث راه های ایمن است اما در بیشتر موارد توسعه و تأمین ایمنی راه ها قابل تحقق می باشد.

 

دمکراسی و شبکه ارتباطی

ایجاد و توسعه شبکه راه ها با اهداف گوناگونی صورت می گیرد ، یکی از اهداف مهم در این بخش بسط و توسعه مسائل سیاسی است ، برای سهولت دسترسی مراکز حکومت به حاشیه حکومت از دیرباز حاکمان راه های ارتباطی را ایجاد، گسترش و محافظت می نمودند شبکه راه های ارتباطی سبب شد تا ارتباطات اجتماعی بین مردم یک سرزمین تقویت گردد. و در کنار آن گفتمان سیاسی و خواسته های حزبی و حکومتی مشترک در میان مراکز جمعیتی که زمانی از هم فاصله داشتند شکل گیرد ، شبکه راه های ارتباطی به تسهیل ارتباط تشکل های سیاسی همچنین ترویج و تکثیر افکار دمکرا تیو بین مردم کمک قابل توجه ای نموده است امروزه راه های ارتباطی دور دست ترین و کم جمعیت ترین مناطق یک سرزمین را به مراکز حکومتی متصل نموده و در انتخابات ها و همه پرسی های سیاسی تمام افراد در ایجاد ساختار حکومت ایفای نقش نمایند .
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
همانگونه که عنوان شد ، ارتباطات زیر بنای تمدن هر جامعه است و تنها بر این پایه است که گردونه حیات یک جامعه به گردش در می آید و به آن رشد و بالندگی می بخشد. بر این اساس جامعه ای که قصد بالندگی و رشد در ساختار سیاسی را دارد باید شبکه ارتباطی راه های خود را تا دور دست ترین مناطق کشور گسترش دهد چرا که همه افراد جامعه باید درشکل دهی ساختار سیاسی و حاکمیتی کشور احساس حضور نمایند اگر گروه یا منطقه ای در سازماندهی ساختار حاکمیت خود را بدون نقش دریابد دور از انتظار نخواهد بود که دستورات و خواسته های حاکمیت در آن منطقه یا مجموعه جمعیتی بدون اثر و غیر قابل اجرا باشد .در گام های نخستین شکل گیری حکومت های دموکراتیو و بسط دموکراسی در جوامع انسان به دلایل مختلف که مهمترین آن فقدان شبکه ارتباطی مناسب و عدم دسترسی به تمام مناطق بود فقط اقشار خاص و یا ساکنین شهرها در تشکیل ساختار حکومت مداخله داشتند و عموما مناطق حاشیه و دور افتاده در ساختار سیاسی هیچگونه نقشی ایفا نمی نمودند به نحوی که در گذشته و قبل از شکل گیری شبکه های ارتباطی حتی تا چندین ماه پس از جابجایی حاکمیت مناطق دور از مرکز از تغییرات ایجاد شده بی خبر بودند و با تغییر حاکمان محلی و نظام های پولی و مالیاتی متوجه تغییر حاکمیت می شدند، با گسترش راه های ارتباطی و تسهیل در ارتباطات بین مراکز با بخش ها و بخش ها با روستا ها مشارکت در برقراری ساختار سیاسی و حکومتی در تمام سطوح کشور توسعه یافت ، بدون تردیدی شبکه راه های ارتباطی موجب پیدایش دمکراسی در جامعه شده است چرا که بدون حرکت و حضور مردم و ارتباط و انسجام آن ها اساساً دمکراسی وجود خارجی نخواهد داشت دمکراسی یعنی حاکمیت مردم بر مردم و برقراری حکومت و ساختار سیاسی با نظر اکثریت مردم در یک جامعه ، پس چگونه می توان بدون ایجاد ارتباط بین مردم یک جامعه اکثریت و دموکراسی به وجود آورد؟ ارتباط سیستماتیک شهرها با روستاها، حاشیه ها با مراکز منجر به تبادل عقاید و نظرات متنوع و شکل گیری اکثریت در خصوص مبانی سیاسی و نظارتی خواهد شد، لذا بسط و گسترش دمکراسی در جوامعه به طور مستقیم با شبکه های ارتباطی مرتبط است.
توسعه شبکه های ارتباطی سبب شده تا در فرایند انتخابات سیاسی تمام مردم در تشکیل و تعیین ساختار حکومتی کشور ایفای نقش نمایند لذا سیاسیون برای بهره گیری از آرا سرنوشت ساز مناطق روستایی و حاشیه توجه و برنامه ریزی خاصی اعمال می کنند به نحوی که در شعارهای انتخاباتی برای جلب اعتماد جمعیت ساکن در واحدهای سیاسی کوچک همانند روستاها ، برنامه های بهبود وضعیت کشاورزی و معیشت را مطرح می نمایند که این امر با توجه به ماهیت و ویژگی های استقرار جمعیت در کشورهای مختلف در سرنوشت سیاسی و نظام حکومتی بسیار تعیین کننده است.

 

همگرایی و شبکه ارتباطی

همگرایی به لحاظ مفهوم عبارتست از تقرب و نزدیک شدن افراد به سمت نقطه ای مشخص که معمولاً به عنوان هدف مشترک آنان شناخته می شود ( حافظ نیا ۱۳۸۵ : ۳۷۳ ) این تعریف کوتاه در خصوص همگرایی، نقش شبکه ارتباطی بر ایجاد و گسترش همگرایی را تبیین می نماید. شبکه های ارتباطی موجب تسلط انسان بر مناطق و مکان های جغرافیایی شده است بعد از شکل گیری حکومت ها ، نظام های حاکم جهت تحکیم و تقویت نفوظ خود در مناطق جغرافیایی تحت سلطه اقدام به برقراری ارتباط منظم، با این مناطق نمودند ، یکی از ابتدایی ترین کاربردهای شبکه ارتباطی همانگونه که از عنوان آن پیداست برقراری ارتباط میان گروهای جمعیتی است این ارتباطات فارغ از انگیزه و ماهیت نخستین پیدایش منجر به ایجاد روابط اجتماعی بین انسان ها شد هرچه بر گستره راه های ارتباطی افزوده شد میزان و تعداد ارتباطات بیشتر و پیچیده تر شد ، در زمان های گذشته که شبکه و امکانات ارتباطی وجود نداشت یا کمتر توسعه یافته بود مردمان یک سرزمین شاید تا پایان مدت زندگی خود هیچگاه قادر به سفر و گشت و گذار در مناطق مختلف کشور خود نبودند ، شمال و جنوب و شرق و غرب سرزمین فقط به نام توسط افراد شناخته شده بودند ، اما با توسعه حمل و نقل و راه ها تردد و ارتباطات سبب گردیده است تا تبادل چهره به چهره عقاید و اندیشه ها صورت گیرد که این امر موجب شناخت و درک ویژگی های مشترک فرهنگی ، تاریخی ، دینی و مذهبی ، زبان و اداب و رسوم یک سرزمین می شود در کنار این موضوع و صرف نظر از اشتراکات عنوان شده که منجر به همگرایی می شوند ، شبکه های ارتباط پیوندهای استراتژیک و راهبردی اقتصادی و سیاسی را نیز ایجاد نموده که این پیوندها در همگرایی سیاسی حکومت ها بسیار حائز اهمیت است ، احداث راه های مرزی و امضاء قراردادهای مشترک حمل و نقل و ایجاد کریدورهای ارتباطی ، مواصلاتی ،بازرگانی و گردشگری منجر به ارتباط فرهنگ ها و تمدن ها ی یک سرزمین می گردد ، از منظر دیگر شبکه راه های ارتباطی که از بزرگترین مراکز جمعیتی تا دور دست ترین نقاط کشور را تحت پوشش قرار می دهد در بسط و گسترش عادلانه و برابر خدمات اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی بسیار موثراند در این شرایط واحدهای سیاسی کوچک و اقلیت های قومی و مذهبی نیز خود را وابسته به مرکز قدرت قلمداد خواهند نمود.
تصویر درباره گردشگری

 

واگرایی و شبکه ارتباطی

بحث واگرایی اساساً ناظر بر رفتارهای دوری گزینی است ، به فرایند جدایی و دوری گزینی نسبت به یک مرکز یا موضوع خاص واگرایی اطلاق می شود( حاغظ نیا ۱۳۸۵ : ۳۷۳ ).پدیده واگرایی در رفتار گروهای سیاسی یا واحدهای سیاسی بسته به دلایل و عوامل بروز و تجلی این پدیده متفاوت و از طبیعتی پویا برخوردار است ، به عبارت روشنتر اگر عوامل ایجاد کننده واگرایی باقی بماند واگرایی نیز باقی می ماند ، یا تشدید می شود و برعکس با نبود یا کم رنگ شدن عوامل ، واگرایی نیز ضعیف تر و یا از بین خواهد رفت این فرایند یک فرایند ادامه دار و بی پایان است. یکی از کاربردهای اساس حکومت ، تدوین بنیادهای عدالت جغرافیایی در گستره کشور است ، نابرابری و ناهمگونی توسعه در قلمرو یک حکومت به ناخرسندی مردم ناحیه و نا کارآمدی حکومت منجر خواهد شد که هر دوی این عوامل باعث بحران مشروعیت برای نظام سیاسی حاکم خواهد شد. ( کشور دوست ۱۳۸۹ : ۲۰ )
با افزایش تمایلات و احساسات ناحیه گرایی خصوصاً در کشورهای در حال توسعه که ناشی از نادیده گرفته شدن حقوق و مطالبات اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی مردم نواحی مختلف بویژه نواحی دارای زمینه های واگرایی قومی ، نژادی ، مذهبی هستند سبب ایجاد همبستگی عاطفی و احساسی میان ساکنین ناحیه علیه تصمیمات و نظرات حاکمیت مرکزی می گردد.
در بررسی فرایند ایجاد واگرایی و نارضایتی ناحیه ای عوامل متعددی را می توان جستجو نمود که مهمترین این عوامل مسائل مذهبی ، قومی ، فرهنگی و اقتصادی و در مجموع احساس شهروند درجه دوم بودن از سوی حکومت مرکزی است که موجب تشدید احساسات واگرایانه می گردد. البته در این فرایند تحریک ها ، جاذبه ها وگرایشات برون مرزی نیز تاثیرگذارند ، در بحث اقتصادی بدون تردید شبکه ارتباطی از مهمترین زیرساخت های رونق و گسترش توسعه اقتصادی نواحی جغرافیایی مختلف است بدون وجود راه های ارتباطی مناسب ، ایمن ، ارزان ، مطمئن سرمایه گزاری اقتصادی در مستعدترین مناطق نیز غیر ممکن یا دشوار خواهد بود چراکه تبادل مواد خام و تولیدات نهایی کلان نیازمند خطوط ارتباطی متعدد با قابلیت های چندگانه می باشد لذا با توسعه و وابستگی اقتصادی مناطق مختلف بویژه مناطق دارای احساسات واگرایانه در یک واحد سیاسی با سایر مناطق مشترکات همگرایانه مناطق افزایش و تمایلات واگرایی نیز کاهش خواهد یافت.
انزوای جغرافیای مناطق مرزی و حاشیه ای یک سرزمین ناشی از فقدان شبکه ارتباطی در یک کشور به دلایل مختلف همچون ، نادیده گرفته شدن منطقه توسط حکومت مرکزی ، عدم توسعه یافتگی کشور ، مشکلات اقتصادی یا درگیری های داخلی سبب کمرنگ شدن همبستگی با حکومت مرکزی و افزایش تمایلات برون مرزی توسط ساکنین منطقه را به دنبال دارد. ایجاد و توسعه یک شبکه ارتباطی منظم و کارا و استراتژیک می تواند ، ارتباطات و تعاملات نواحی مختلف یک واحد سیاسی را افزایش داده تداخل و درهم آمیختگی فرهنگی و اجتماعی را بهمراه آورد این درهم آمیختگی فرهنگی و گسترش گردشگری داخلی ضمن افزایش مهین پرستی به تقویت اشتراکات و تضعیف اختلافات و باورهای نادرست را به همراه دارد.

 

تکنولوژی و شبکه ارتباطی

انقلاب صنعتی و ظهور اختراعات تکنولوژیکی صنعتی تمامی ابعاد زندگی بشر را تحت تأثیر خود قرار داده است. در این میان صنعت حمل و نقل بارزترین نمود صنعتی شدن بشراست. موتور بخار اولین چرخ ها را با نیروی غیر عضلانی به حرکت درآورد اولین وسیله حمل ونقل جهان در سال ۱۷۶۷ توسط نیکلاس جوزف کان فرانسوی ساخته شد خودرویی که با نیروی بخار و سوخت زغال سنگ به حرکت در می آمد و قابلیت جابجای ۴ تن بار را با سرعت ۸ مایل در ساعت دارا بود. اختراع خودرو سبب شد تا انسان احساس آزادی بیشتر نموده و امکان جابجایی و تحرک گسترده ای داشته باشد، سیر پیشرفت تکنولوژیکی بشر تأثیرات شگرفی در شبکه ارتباطی ایجاد نمود فاصله هایی که توسط حیوانات اهلی در مدت زمان چند روز چند ماه طی می شد ظرف چند دقیقه یا چند ساعت پشت سر گذاشته می شد ، با ساخت هواپیمای مافوق صوت چرخش به دور زمین به کمتر از یک روز کاهش پیدا نمود ، خطوط ریلی سرتاسر جهان را درنوردیده اند ، کشتی های قول پیکر تجاری ، میلیون ها تن بار را با ارزانترین قیمت و سریعترین زمان ممکن جابجا می کنند و شبکه های راه های آسفالته شامل آزادراه ها، بزرگ راه ها و راه های اصلی ، فرعی و روستایی مانند شریان های بسیار پیچیده ی درهم تنیده سرتاسر کره زمین را فرا گرفته اند، اگر نقشه ای سراسری از راه های موجود در خشکی های جهان را ترسیم نماییم کره زمین را پر از خطوطی خواهیم دید که تقریباً از هر جا که ممکن بوده و شرایط جغرافیایی مانع ایجاد نکرده باشد عبور نموده است.

شکل ‏۲‑۳ : شبکه پیچیده ای از راه های ارتباطی زمینی ( منبع: www.mrude.ir)
اما از منظر دیگر ظهور و بروز تکنولوژی های صنعتی پیشرفته در فرایند ایجاد بستر ها و زیرساخت های ارتباطی نیز بسیار مؤثر و غیرقابل انکار بوده اند، امروزه با جود ماشین آلات پرقدرت راه سازی ، امکانات نقشه برداری هوایی، نرم افزارهای رایانه ای شبیه ساز قدرتمند، فرآورده های صنعتی راه سازی سبب شده است تا فرایند ایجاد شبکه های ارتباطی بسیار پرسرعت صورت پذیرد ضمن اینکه کیفیت و کمیت زیرساخت ها بصورت چشمگیری ارتقاء یافته است. مناطقی که در گذشته بعلت فقدان تجهیزات فنی مناسب غیر قابل دسترسی بودند براحتی تحت سیطره انسان درآمده‌اند، دیگر کمتر موانع طبیعی و جغرافیایی می تواند جلودار حرکت شبکه ارتباطی راه ها باشد باتلاق ها، بیابان ها، جنگل ها و حتی دریاهای که در مسیر راه های زمینی قرار داشتند با بهره گرفتن از تکنولوژی های پیشرفته تحت کنترل در آمده و مسیرهای ارتباطی از میان آنها عبورنموده است، برقراری ارتباط میان دو جزیره با ساخت یک حلقه پل طویل در دریا خروشان کشور چین، اتصال اروپا به جزیره انگلستان با احداث تونل مانش ، اتصال دو کوه مرتفع توسط پل معلق در کشور انگلستان تنها مثال‌های اندکی از حضور پررنگ دستاوردهای تکنولوژیکی در فرایند ارتباطات انسان ها است، شاید اغراق نباشد اگر عنوان کنیم انقلاب صنعتی انقلاب بسیار بزرگی در فرایند ارتباطات بوجود آورد و ملموس ترین شکل تکنولوژی عصر ما در شبکه هی ارتباطی با ظهور وسایل ارتباطی فوق مدرن همانند سفینه های فضایی ، هواپیماهایی و سایر وسایل ارتباطی نمود پیدا کرده است. تکنولوژی های صنعتی علاوه بر تأثیر مستقیم بر گسترش کمی و کیفی شبکه های ارتباطی بر ایمنی شبکه حمل و نقل نیز تأثیرگذار بوده اند ، از تجهیزات ایمنی که در خودروها نصب شده تا سیستم های ناوبری بسیار پیشرفته در هواپیما ها و کشتی ها که فرایند هدایت این قول های ارتباطی را تسهیل و ایمن می کند ، تکنولوژی های رایانه ای در ایمنی شبکه جاده ها امروز نقش بسیار پررنگی ایفا می کنند اولین بزرگ راه تمام خودکار و الکترونیک دنیا در کشور آلمان به بهره برداری رسیده است در این بزرگ را تمامی فرایند ترافیک (شد و آمد) توسط چند نفر در یک اتاق کنترل صورت می گیرد ، تغییر تابلوها با تغییر شرایط ترافیکی بازوبست نمودن مسیرهای خروج اضطراری ، اعمال قانون خودروهای متخلف ، اعلام حوادث و اتفاقات مسیر راه ، کنترل سیستم روشنایی از جمله اقداماتی است که از طریق سیستم کنترل از راه دور در این بزرگ راه صورت می گیرد که مرهون پیشرفت های تکنولوژیکی است ، دیگر کمتر جاده ای در دنیا وجود دارد که توسط دوربین کنترل نشود و کمتر خودرویی است که به تجهیزات ایمنی مجهز نباشد ، امروزه خودروسازان بزرگ دنیا هر روز به دنبال ارائه یک تکنولوژی پیشرفته در جهت ارتقاء ایمنی سرنشینان داخل خودرو هستند اساساً رقابت در بازار خودروی دنیا صرفاً در این بخش وجود دارد و دیگر یک چهارچرخه متحرک برای خریداران اهمیت و جذابیت ندارد پیشرفت تکنولوژی خودروها را به مرز هوشمند سازی رسانده است.

شکل ‏۲‑۴ : تصویر تکنولوژی ارتباط و تردد هوشمند خودروها در جاده ها (منبع: www.rahvar120.ir)
هم اکنون چند شرکت بزرگ خودروساز در حال آزمایش میدانی خودروهای هوشمند بدون راننده در سطح جاده ها هستند، خودروهایی که امکان اشتباه راننده را به حداقل ممکن کاهش می دهند این موضوع از این جهت حائز اهمیت است که انسان(راننده) بطور میانگین در ۹۰ درصد تصادفات رانندگی بطور مستقیم ایفای نقش دارد لذا حذف راننده از چرخه ترافیک یعنی حذف ۹۰درصد تصادفات لذا پیشرفت های تکنولوژیکی در عرصه های راه و وسایل نقلیه ما را امیدوار می کند تا شاید در آینده نه چندان دور حوادث رانندگی به شکل باورنکردنی کاهش پیدا کند و ایمنی حمل و نقل و شبکه ارتباطی به حد مطلوب افزایش یابد.

 

ناهمواری و شبکه ارتباطی

ناهمواری های زمین شامل پستی و بلندی ها یا به عبارت درست تر کوه ها و دره ها یکی از جدی ترین موانع بر سر راه ایجاد و توسعه شبکه های ارتباطی جاده ای ، ریلی و هوایی می باشند هرچند که با ظهور تکنولوژی های مدرن تا حدی بر این ویژگی طبیعی و توپوگرافی زمین توفیق حاصل شده است اما هزینه و زمان احداث شبکه ارتباطی حتی با پیشرفته ترین امکانات تکنولوژیکی در مناطق ناهموار خیلی بیشتر از مناطق هموار است و حتی در بعضی از شرایط حداقل در حال حاضر با تمام دستاوردهای صنعتی بازهم وجود کوه های مرتفع ، صخره های مستحکم و دره های عمیق احداث راه های ارتباطی شده است و گاهاً کیلومترها تغییر مسیر نتیجه و حاصل برخورد یک راه به ناهمواری طبیعی بوده است.

شکل ‏۲‑۵ : تصویر یک راه کوهستانی پر پیچ و خم ( منبع: www.mrude.ir)
احداث راه در مسیر های کوهستانی بسیار دشوار و پرهزینه است ساخت یک کیلومتر آزاد راه در مناطق هموار و دشتی ۷ میلیاد تومان ، در تپه ماهور ۱۲ میلیارد تومان و احداث یک کیلومتر راه در مناطق کوهستانی ۳۵ میلیارد تومان هزینه دارد (احمدی نوری معاون توسعه زیربنا های حمل و نقل وزارت راه) به همین علت در مسیرهای کوهستانی راه های دسترسی بسیار باریک و بدون حاشیه های جانبی احداث می شود که در کنار دشواری عبور خطرات قابل توجهی را نیز برای تردد کنندگان در این گونه راه ها بهمراه دارد. در گذشته های دور ویژگی دشوار دسترسی به مناطق کوهستانی یک امتیاز و مزیت آشکار برای جوامع بود چرا که آن ها را از تهاجم و تجاوز دشمنان محافظت می نمود اما امروزه یکی از دلایل عقب ماندگی و عدم توسعه یافتگی شهرهای و حتی کشورهای کوهستانی و مرتفع فقدان شبکه های ارتباطی گسترده و ایمن است عدم وجود شبکه ارتباطی ، سرعت جابه جایی انسان ها را کند می کند ، هزینه های تولید ، حمل و توزیع کالا را افزایش می دهد ، افزایش هزینه های تولید کم توجهی سرمایه گزاران اقتصادی را بدنبال خواهد داشت و همه این عوامل سبب عقب ماندگی و کمتر توسعه یافتگی مناطق کوهستانی نسبت به مناطق جلگه ای را فرآهم می آورد، جاده های کوهستانی علیرغم چالش های مالی و زمانی در احداث با چالش های طبیعی دیگر مانند: بهمن ، رانش کوه ، کولاک و انسدادهای طولانی به واسطه بارش برف نیز روبرو می باشند، احداث راه در دره ها نیز همواره با احتمال ریزش کوه و سیل های ناگهانی همراه خواهد بود . هریک از عوامل فوق بطور مستقیم و آشکار ایمنی راه و کاربران آن را با خطر مواجه می سازد ، این عوامل نیز بسته به شرایط ناهمواری پیش رو بطور واضح بر عدم توسعه شبکه های ارتباطی در ناهمواری ها تأثیر گذار است. احداث شبکه ریلی در کوهستان ها بعلت شکل خواص و طویل بودن قطار و لزوم حرکت مستقیم آن دشوار و در بیشتر موارد غیرممکن است ، احداث تونل و ساخت پل های معلق بر روی دره ها در مناطق ناهموار هزینه ساخت شبکه ریلی را غیر قابل توجیه می کند ، احداث فرودگاه در مانطق کوهستانی به واسطه خطرات آن برای فرود و سعود هواپیماها غیر ایمن و غیر قابل اجراست.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.