مقایسه ای برای یک واحد ناکار آمد استفاده شودDMUها با وجود داده ها و ستاده های چندگانه به شکل زیر است:
که تابع آن به صورت زیراست:
کارایی
که در آنu1: وزن داده شده به ستاده یک1
Y1j: مقدارستاده 1 ازواحدj
V1: وزنداده شده به داده یک1
X1j: مقدار α داده1ازواحدj
2-7-3 مبانی اقتصادی درکارآیی
عکس مرتبط با اقتصاد
1-2-7-3 تولید
منظور از تولید، هر نوع تبدیل و تغییر مستقیمی است که مطلوبیت کالا را افزایش دهد. یکی ازانواع معمول تولید تغییر و تبدیل در مواد است به این معنی که محصول تمام شده فیزیکی متفاوتی ر با شکل موادی که از آنها ساخته شده است به خودگیرد.نتیجه یک فعالیت تولیدی که ناشی از تغییر تبدیل باشد را محصول می نامند. مواد و کالایی که برای به دستآوردن محصول مورد استفاده قرارمی گیرد منابع نامیده میشود (Nyrud&Bergseng, 2002).
3-7-3 مفهوم کارآیی
مدیران از بدو پیدایش سازمان تاکنون همواره برای بهسازی آن تلاش و کوشش بی وقفه ای به عمل آورده اند تا با بهره گیری از تجارب علمی گذشته و فنون وروش های علمی حاضر که حاصل پیشرفت نظریه های علمی و دستاوردهای مکاتب مدیریت است بتوانند کارآیی و هدف اکثر مکاتب مدیریت افزایش کارآیی و اثربخشی سازمان است. البته تعدادی از آنها به سبب نگرش محدود و مفروضاتی که درباره سازمان وانسان دارند نتوانسته به هدف خود نائل شوند. برای نمونه مکتب کلاسیک با فرض عقلانی–اقتصادی بودن انسان استفاده از اصول و کارکرد مدیریت علمی، تبعیت از مدل بروکراتیک را برای بهسازی وافزایش کارآیی سازمان تجویز کرده، به انسان با دید مکانیکی نگریسته، روابط غیر رسمی افراد را در محیط کار نفی کرده و اصولاً ساختار سازمان رسمی و اجرای بی چون و چرای قانون ومقررات را مد نظرقرارداده است .به طورکلی »بهبود و بازسازی سازمان» فرایندی است که از طریق آن دانش و عملکردهای علوم رفتاری برای کمک به سازماندهی در دستیابی به اثربخشی بیشتر، از قبیل بهبود شرایط زندگی (بالارفتن رفاه)افزایش بهره وری و بهبود کیفیت کالا و خدمات مورد استفاده قرار میگیرد (Poldrack, 2014). هدف از بهبود و بازسازی سازمان بهبود تواناییها و امکانات سازمان برای ارزیابی وحل مشکلات سازمانی است.ازسوی دیگر بهبود و بازسازی سازمان برای بهبود کل سیستم، یعنی خود سازمان وبخشهای تابعه آن و ارتباط با محیط پیرامون طراحی می گردد (Fakheri, 2014).
4-7-3 اثربخشی وکارآیی
اغلب اوقات واژه های اثربخشی و کارآیی به طور مترادف و به جای یکدیگر به کاربرده میشوند. اما بین این دو تفاوت وجود دارد. برداشت اولیه از اثربخشی سازمانی که در دهه1950ارائه شده بسیار ساده بود و آن اینکه منظور از اهداف، اهداف کوتاه مدت یا بلند مدت یا ترکیبی از هردو است؟ منظور از اهداف ،در اثربخشی فعالیتهای سازمانی کدامیک است؟ این نکته زمانی روشنتر میشود که هدفی را که به تأیید اکثر دانشمندان رسیده و آن را شرایط لازم موفقیت سازمانی میدانند، مورد توجه قراردهیم و آن هدف، کسب بقا و حفظ آن است (Kling., 2006). یکی ازتعاریفی که از اثربخشی میتوان ارائه نمود عبارت است از «اثربخشی سازمان عبارت است از درجه یا میزانی که سازمان به هدفهای موردنظرخود نایل می آید. اثربخشی یک مفهوم کلی دارد. به بیان ساده اثربخشی را میتوان انجام کارهای درست نامید .«واژه کارآیی مفهوم محدودتری دارد و در رابطه با کارهای درون سازمانی مورد استفاده قرار میگیرد . کارآیی سازمان عبارت است از مقدار منابعی که برای تولید یک واحد محصول به مصرف رسیده است و می توان آن را برحسب نسبت مصرف به محصول محاسبه کرد. اگرسازمانی بتواند در مقایسه با سازمان دیگر با صرف مقدار کمتری از منابع به هدف مشخص برسد،می گویند که کارآیی بیشتری دارد. به عبارت دیگر کارآیی به معنای کمترین زمان یا انرژی مصرفی برای یشترین کار انجام شده است.کارآیی که درمهندسی فیزیک راندمان ترجمه شده است معمولابه جای بهره وری نیزبه کاربرده میشود (Jollands, 2006).
5-7-3 تعاریف انواع کارآیی
کارآیی یکی از لغاتی است که بیشترین استفاده را در بین اقتصاددانان دارد ولی کاربرد این لغت به طریق گوناگون در نهایت باعث ابهام در معانی آن شده است . در این قسمت ما به اختصار به تعاریف انواع کارآیی که از دیدگاه فارل[43](1957) مطرح گشته است و مورد توجه دیگران قرار گرفته اشاره مینمائیم وبه شرح آن می پردازیم :
1-5-7-3 کارآیی فنی
عبارت است از توانای بنگاه در بدست آوردن حداکثر تولید ممکن از مقدار مشخص عوامل تولید. این نوع کارآیی مفهومی نسبی است، زیرا مقایسه بین بنگاه ها در نوع و نحوه استفاده از تکنولوژی است. در واقع کارآیی فنی عبارت است از حداکثر ستانده از مقدار معینی نهاده در سطوح ثابت تکنولوژی اگر یک تولیدکننده بتواند مقدار معینی عامل تولید را بدون افزایش در مقادیر سایر عوامل کاهش دهد در حالی که همان سطح تولید را حفظ نماید، آن ترکیب از لحاظ فنی کارآ تلقی میشود. این نوع کارآیی ارتباط با قیمت عوامل ندارد بلکه مرتبط به حداقل کردن مقدار عوامل برای رسیدن به مقدار معینی محصول میباشد. یا به عبارت دیگر تولید کننده بتواند با مقدار معینی نهاده بیشترین سطح تولید را داشته از نظر فنی کارآ میباشد. حال قیمتهای عوامل تولید هرچه که میخواهد باشد. لذا بنگاهی دارای کارآیی فنی بالاتری است که بتواند با مجموعه داده های مفروض وثابت میزان
محصول بیشتری را نسبت به سایر بنگاه هاتولیدنماید (Barros & Perrigot, 2008).
2-5-7-3 کارآیی تخصیصی (قیمت)
عبارت است از توانایی یک بنگاه با توجه به قیمتهای نسبی و تکنولوژی تولید استفاده از نهاده ها در نسبتهای بهینه. به بیان دیگر میتوان گفت کارآیی تخصیصی نتیجه به کارگیری نهاده ها به نسبت مناسب میباشد که موجب میشود هزینه تولید حداقل گردد . در تعاریف ساده کارآیی تخصیص، تخصیصی است که صرفاً ناشی از اثر قیمتهای نسبی عوامل تولید است وعلت تغییر ترکیب استفاده از عوامل تولید وجود و یا تغییر قیمت عوامل تولید میباشد. زمانی که تولیدکنندگان با قیمتهای محصول و عوامل تولید مواجه میشوند چگونه باید مقدار معینی محصول را با کمترین هزینه تولید کرد؟ یا بالعکس چگونه باید محصول را در هزینه کل مشخصی به حداکثر رسانید؟ (Barros & Perrigot, 2008). به عبارت دیگر یک بنگاه که از نظر فنی کارآ میباشد ترکیبات مختلفی از عوامل تولید برای مقدار تولید مقدار معینی محصول میتواند داشته باشد که هزینه تولید آنها متفاوت است. در این صورت پیدا کردن ترکیبی از عوامل تولید که کمترین هزینه را برای مقدار معینی محصول دارا باشد کارآیی تخصیصی می گویند. نکته قابل توجه در مورد کارآیی تخصیصی این است که این نوع کارآیی زمانی وجود دارد که منابع براساس قیمتهای بازار تخصیص یافته باشند و قیمتهای عوامل معیار واقعی از کمیابی نسبی آنها باشد. این موردی است که قیمتها در بازار رقابت کامل تعیین شده باشند اما زمانیکه قیمتها از طریق اثرات انحصاری تعریف شده باشند یقینا ًنقش قیمتها در تخصیص منابع سود بخش نخواهد بود (Uri, 2003).
3-5-7-3 کارآیی اقتصادی
از حاصلضرب کارآیی فنی در کارآیی تخصیصی کارآیی اقتصادی به دست می آید. در واقع کارآیی اقتصادی را میتوان توانایی بنگاه در به دست آوردن حداکثر سود ممکن با توجه به قیمتها و سطوح نهاده ها داشت (Melanen et al., 2004).
4-5-7-3 کارآیی ساختاری
کارآیی ساختاری یک صنعت از متوسط وزنی کارآیی شرکت های آن صنعت به دست می آید. با بهره گرفتن از معیار کارآیی ساختاری میتوان کارآیی صنایع مختلف با محصولات متفاوت را مقایسه کرد (Carpenter & Smithi, 1975).
5-5-7-3 کارآیی مقیاس
کارآیی مقیاس یک واحد از نسبت کارآیی مشاهده شده آن واحد به کارآیی در مقیاس بهینه به دست می آید. هدف این کارآیی تولید در مقیاس بهینه می باشد (Alegre et al., 2006).
6-7-3 روش های سنجش کارآیی
1-6-7-3 روش های پارامتری
در این روش تابع تولید مشخصی با بهره گرفتن از روش های مختلف آماری و اقتصاد سنجی تخمین زده شده سپس با به کارگیری این تابع به تعیین کارآیی اقدام میگردد (Asmild& Matthews, 2012).
2-6-7-3 روش های غیرپارامتری
این روش نیازمند تخمین تابع تولید نمیباشد. تحلیل پوششی داده ها روشی غیرپارامتری است که کارآیی نسبی واحد را در مقایسه با یکدیگر ارزیابی میکند. در این تکنیک نیازی به شناخت شکل تابع تولید نیست و محدودیتی در تعداد ورودیها و خروجی ها نمیباشد (Asmild& Matthews, 2012).
7-7-3 روش تحلیل پوششی داده ها
با بهره گرفتن از مدل DEA یک(مرز) یا الگو (مبنای مقایسه) از واحدهای تصمیمگیری که دارای بهترین عملکرد هستند ساخته میشود. سپس کارآیی واحدهای مورد نظر نسبت به آن مرز سنجیده میشود برای تشریح کارکرد DEA می توان نموداری را به شرح زیر تصور کرد به این ترتیب که هر نقطه نشانگر یک DMU است و جایگاه آن در نمودار، میزان داده های مصرفی وستاده های آنرا مشخص می کند و به این ترتیب مرزی از DMU های برتر ساخته شده است. واحدی که روی این مرز قرار دارد بیشترین ستاده را از داده های موجود تولید می کند و یا برای تولید ستاده معین، کمترین داده ها را مصرف می نماید. واحدهای که در زیر این خط شکسته مرزی قرار دارند «ناکارآمد» محسوب می شوند، آنها می توانند تولید خود را با داده کمتر انجام دهند یا ستاده بیشتری ر ابا همین داده تولید کنند. کارآیی واحدهای روی خط معادل 1(100%) و کارآیی دیگر تولید کنندگان کم تر از یک است.
1-7-7-3 مفهوم واحد مجازی در مدل تحلیل پوششی داده ها
منظور از اندازه گیری کارآیی نسبی، مقایسه کارآیی یک واحد با واحدهای دیگری که ورودی و خروجی های نسبتا ًمشابهی دارد، می باشد. روش های مختلفی برای اندازه گیری کارآیی نسبی وجود دارد که برخی از آنها روش های متداول مطرح شده در علم اقتصاد می باشد که روش تحلیل پوششی داده ها بر دو مفهوم اساسی استوار است:

مبنای روش تحلیل پوششی داده ها بر این فرض اساسی قرار دارد که اگر واحد A بتواند خروجی بیشتری نسبت به واحد B ولی با همان میزان ورودی ارائه کند واحد A از واحد B کارآتر است.
سایرواحدهای مشابه نیز بتوانند با همان میزان ورودی خروجی مشابهی را عرضه کنند و اگر واحد B بامقدار مشخصی ورودی توانایی تولید میزان معینی خروجی را داشته باشد بازهم این انتظار وجود دارد که سایر واحد ها نیز بر این امر توانا باشند. حال می توان واحدهای A….. و B را مخلوط و از آن یک ترکیب یا ترکیبی از ورودیها وخروجی های واحدها ساخت. اما از آنجا که واحدی با ویژگیهای این ترکی بوجود ندارد، یک ترکیب مجازی ساخته می شود. پیداکردن «بهترین واحد مجازی» از مخلوط کردن تمامی واحدهای واقعی قلب تحلیل پوششی داده ها است. حال اگر این واحد مجازی از واحد مورد بررسی بهتر باشد، یعنی با ورودیهای مشابه و مساوی واحد مورد بررسی واحد مجازی خروجی های بیشتر را عرضه یا به ازاء خروجی های مشابه و مساوی به ورودیهای کمترینی از داشته باشد، واحد تحت بررسی غیر کارآ می باشد.
8-7-3 مدلهای تحلیل پوشش
ی داده ها
در اندازه گیری نسبی واحدها فارل برای ساختن یک واحد مجازی بر مجموع موزون واحدها تمرکز نمود و به عنوان یک وسیله سنجش متداول برای اندازه گیری کارآیی فنی رابطه زیر را پیشنهاد کرد:
= کارایی
در صورتی که هدف بررسی کارآیی n واحد که هر کدام دارای m ورودی و S خروجی است باشد، کارآیی واحد jام (j=1,2,…,n) به صورت زیر محاسبه میگردد:
= کارایی واحدjام
موردمهمدررابطهفوقایناستکهاینوسیلهسنجشکارآیی،نیازمندمجموعهایازوزنهااستکهبرایتمتمیواحدهایتحتبررسیمورداستفادهقرارگیرد.دراینرابطهبهدونکتهبایدتوجهداشت، اولاینکهارزشتمامیورودیهاوخروجی هامیتواندمتفاوتواندازهگیریآنهامشکلباشدواز طرفدیگرممکناستواحدهایمختلفبهگونهایعملیاتخودراسازماندهندکهخروجی هاییبا ارزشهایمتفاوتارایهکنند.لذانیازمندوزنهایمتفاوتیدراندازهگیریکارآییمیباشند. چارنز،کوپرورودزمشکلفوقراشناختهوبرایحلاینمشکلدرمدلخودبهورودیوخروجی هاوزنهایمختلفیرااختصاصدادندوواحدهاییرامطرحکردندکهمیتوانندوزنهاییراکهبرایآنها متناسبتروروشنتردرمقایسهباسایرواحدهاباشدبپذیرند.درتحتاینشرایطمدلارائهشدهآنها برایارزیابیواحدتحتبررسیکهاصطلاحاًآنراواحدصفرمینامیمازحلمدلبرنامه ریزیخطیزیر بدستمیآیدکهناممدلنسبت CCR دارد. برایساختنمدلفرضکنیدnواحدموجوداستوهدفارزیابیکارآییواحدتحتبررسی )واحدصفریا واحدتصمیمگیرنده (کهورودیX1,X2,…,Xm را برای تولید خروجی های y1,y2,…,ys مصرف می کند، در صورتی که وزن های تخصیص داده شده به خروجی ها با u1,u2,…,us و وزن تخصیص داده شده به ورودی ها با v1,v2,…vm نشان داده شود آن گاه کسر زیر باید حداکثر شود:
اینروشرابرایسایرواحدهانیزبایدانجامدادبهاینترتیب:
(کارایی واحد صفر) = Ma
St:
1کارآیی تمامی واحدها
متغیرهایمسالهفوقوزنهابودهوجوابمسالهمناسبترینومساعدترینمقادیررابرایوزنهایواحدصفرارائهوکارآییآنرااندازهگیریمیکند،مدلریاضیآنبهاینصورتمیباشد:
= Max
St:
برای هر واحد(j = ،1,2…،n)1
1-8-7-3 مدل مضربی CCRورودی محور
بهطورکلیمدلهایتحلیلپوششیداده هابهدوگروه «ورودی محور» و «خروجی محور» تقسیم می شوند که در این مفاهیم پرداخته می شود.
برایتبدیلمدلنسبت CCRبهیکمدلبرنامه ریزیخطی، استدلالروشیکهتوسطچارنزوکوپرارایهشدهبرآناستکهبرایحداکثرکردنمقداریکعبارتکسریکافیاستکهمخرجکسرمعادل یکعددثابتدرنظرگرفتهشدهودرصورتکسرحداکثرگردد.برایناساسمخرجکسررامعادلیک قراردادهومدلجدیدیبهدستمی آیدکهبهآنمدلفرممضربیمیگویند.اینمدلاگرچهشباهتهاییبامتغیرهاوپارامترهایمدلقبلداردامامدلیمتفاوتوجدیداست.
=Max
St:
1 =
(j-1 , 2…,n) 0 –
مدلهایورودیمحورمدلهاییهستندکهباثابتنگهداشتنخروجی ها،ورودیهاراکاهشمیدهد.
2-8-7-3 مدل پوششیCCR ورودی محور
چارنز،کوپرورودزدرساختمدلتحلیلپوششیداده هابهیکرابطهتجربیدرارتباطباتعدادواحدهایموردارزیابیوتعدادورودیهاوخروجی هابهصورتزیررسیدهاند:
)تعدادخروجی ها + تعدادورودیها)> 2 تعدادواحدهایموردارزیابی
عدمبکارگیریرابطهمذکوردرعملموجبمیشودکهتعدادزیادیازواحدهابررویمرزکارآقرارگرفتهوبهعبارتدیگردارایامتیازکارآیی 1 گردند.لذاقدرتتفکیکاینمدلبهترتیبکاهشمییابد. ازآنجاکهبرایهرواحدبایدیکمحدودیتنوشتهشودبهاینترتیبمدلبرنامه ریزیخطیبهدستخواهدآمدکهتعدادمحدودیتهایآنازتعدادمتغیرهایشبیشتراستوازآنحاکهحجمعملیاتدر حلسیمپلکسبیشتروابستهبهتعدادمحدودیتهااستتامتغیرها،لذاحلمسالهثانویهمدلفوق نیازمندحجمعملیاتکمتریخواهدشد.درصورتیکهمتغیرمتناظربامحدودیت
1 =
مدلثانویهبهصورتزیرخواهدبود:
= Min

 

تعدادی از گیاهان خود تأمین کننده نیتروژن مصرفی خودشان هستند. گیاهان خانواده نخودیان توانایی دارند که به وسیله باکتری­ های رایزوبیوم کلونیزه گردند بر روی ریشه­ها گره­هایی تشگیل گردد. درون این گره­ها روابط همزیستی بین باکتری و گیاه میزبان توسعه می­یابد. باکتری قند تولیدی گیاه را به عنوان منبع انرژی در تثبیت نیتروژن گازی را به فرم قابل استفاده گیاه تبدیل کرده و گیاه از آن استفاده می­نماید. دیگر گیاهان امکان کلونیزه شدن بوسیله باکتریهای تثبیت کننده نیتروژن را ندارند و باید نیتروژن مورد نیاز را از خاک جذب نمایند. علاوه بر تثبیت نیتروژن منابع طبیعی دیگری از جمله مینرالیزاسیون مواد آلی و نیتروژن رها شده از بقایای گیاهی تجزیه شده در خاک نیز در تأمین نیتروژن مشارکت می­نمایند. فضولات حیوانی و پرندگان از منابع طبیعی خوب نیتروژن هستند که در دوران طولانی گذشته به عنوان منابع تأمین نیتروژن به کار رفته­اند. بقایای گیاهی و جانوری کمپوست شده، ورمی کمپوست، پودر خون، کود سبز گیاهان لگوم و فضولات حیوانی امروزه نیز خصوصاً در تولید محصولات ارگانیک کارایی دارند (سالاردینی، ۱۳۶۶).
بخش کوچکی از منابع نیتروژن نیز به وسیله بارندگی و تشکیل اسید نیتریک HNO3 وارد چرخه تولید می­ شود که در خاک مرطوب به هیدروژن و یون نیترات تبدیل می­ شود. در حالی که همه این منابع به­ طور معنی­داری در سطح نیتروژن خاک مشارکت می­نمایند. ولی در سیستم کشاورزی متعارف برای کسب عملکرد بالا به کارگیری نیتروژن مازاد و از طریق مصرف کودهای صنعتی امری ضروری است (مصیبی، ۱۳۷۸).
۱-۱۷-۳-۲- کودها­ی شیمیایی نیتروژن:
در میان همه عواملی که عملکرد را در واحد سطح افزایش می­دهند، استفاده از کود اوره، مهمترین عامل است، نیتروژن اولین عنصر غذایی مهم است که کمبود آن در مناطق خشک و نیمه خشک مشاهده می­ شود. این بدان دلیل است که مقدار مواد آلی که عمده­ترین منبع ذخیره نیتروژن محسوب می­ شود، در این مناطق ناچیز است (چتزوپولو و همکاران، ۲۰۰۶). کودهای نیتروژنی به سه گرو آمونیاکی و نیتراتی و کند جذب تقسیم می­شوند. که مهمترین آنها برای خاکهای مناطق خشک و نیمه خشک اوره، سولفات آمونیوم و نیترات پتاسیم و همچنین کودهای دیگر مثل دی و منو آمونیوم فسفات و غیره نیز می­توان نام برد (هیگن و تاکر،۱۳۷۶).
با عنایت به کاربرد وسیع کود اوره به عنوان منبع تامین­کننده نیتروژن مورد نیاز گیاه در کشاورزی مناطق خشک، این کود بیشتر توصیف می­گردد.
۱-۱۷-۳-۲-۱- کود اوره:
اوره CO(NH2)2 حدود ۴۶٪ نیتروژن بوده و بیشترین غلظت را در میان کودهای نیتروژنی به خود اختصاص داده است. گرچه اوره با توجه به درصد بالای نیتروژن و بهای کم آن در مقایسه با سایر کودهای نیتروژنی از نظر واحد نیتروژن مناسب ترین کود به شمار می­رود لکن خاصیت اسید­زایی چندانی ندارد (چتزوپولو و همکاران، ۲۰۰۶). بیش از ۹۰٪ نیتروژنی که در مزارع ایران مصرف می­ شود به صورت اوره می­باشد. اوره به صورت دانه­ های کوچک و سفید رنگ عرضه می­ شود که بدان کود شکری نیز می­گویند. اوره بر خلاف نیترات آمونیوم خورنده و جاذب الرطوبه نبوده و به راحتی با فسفات و پتاسیم مخصوصاً در شکل دانه­ای قابل اختلاط است. اوره به علت استفاده از آن در برگ پاشی بر دیگر کودهای نیتروزنی برتری دارد. زیادی مصرف کودهای شیمیایی از جمله اوره پاره­ای از خواص فیزیکی خاک را نامطلوب کرده نسبت به C:N خاک را بر هم زده و عملیات کشاورزی را در آنها با مشکل مواجهه می­سازد (کلیج و همکاران، ۱۹۹۳).
۱-۱۷-۴- مضرات و زیان­های مصرف کودهای شیمیایی(نیتروژنه):
کود­های شیمیایی باعث شده است که چرخه­ی عناصر غذایی مختل و تولید کشاورزی کاملاً وابسته به مصرف کودهای شیمیایی شود که همین وابستگی به داده ­های خارجی، پایداری کشت بوم را به شدت کاهش می­دهد (کامکار و مهدوی دامغانی، ۱۳۸۷)، شارپلی و اسمیت (۱۹۸۳) و اسمیت و یانگ (۱۹۷۵) اثر ناشی از ۷۲ سال مصرف کود را از طریق کمی کردن مقادیر نسبی و توزیع و اشکال کربن ازت در هشت نوع خاک که مصرف مناطق مختلف زراعی و خاکهای دیگر نشان دادند که به طور متوسط غلظت کربن آلی و ازت کل در افق­های سطحی خاک زراعی (صفر تا ۱۵ سانتیمتری) به ترتیب ۴۲ و ۳۵ درصد کاهش یافت. که نشان می­دهد مصرف کود در حاصلخیزی ذاتی خاک تغییرات دقیقی حاصل می­ کند. همچنین مصرف بیش از اندازه این کودها نه تنها کارایی تولید را کاهش می­دهد، بلکه ورود مواد معدنی و ترکیبات زیانبار نیتروژن به آبهای سطحی و زیرزمینی موجب آلودگی منابع آب و خاک می­ شود (کامکار و دامغانی، ۱۳۸۷). در حال حاض تداوم مصرف کودهای شیمیایی در بعضی مناطق موجب سخت شدن ساختمان مزرعه و مشکل شدن عملیات کشاورزی شده است (کرمی، ۱۳۷۶). از جمله معایب این کودها می­توان هزینه­ های بالای تولید تخریب و تغییر کیفیت خاک، ورود آلودگی به زنجیره­های غذایی و کاهش کیفیت محصولات کشاورزی اشاره کرد.
فصل دوم
بررسی منابع
۲ ـ ۱ ـ عوامل محیطی مؤثر بر رشد و استقرار مرزه:
نوع خودروی آن بیشتر در زمینهای خشک آهکی و در محلهای گرم آفتابگیر و نواحی سنگلاخی و مزارع شنی می­روید. اصولاً مرزه در طول رویش به هوای گرم و نور کافی نیاز دارد. بذور در دمای ۱۲ تا ۱۵ درجه سانتی ­گراد جوانه می­زند ولی درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی آنها بین ۲۰ تا ۲۲ درجه سانتی ­گراد می­باشد. گیاهان جوان به درجه حرارت پایین حساس هستند و بطوریکه در ۱- تا ۲- درجه سانتی ­گراد دچار سرمازدگی شده و خشک می­شوند. رشد مرزه در دمای ۱۰ درجه سانتی ­گراد متوقف می­ شود. چنانچه مدتی قبل از گلدهی، هوا ابری یا سرد شود، نه تنها از عملکرد گیاه کاسته می­ شود، بلکه در مقدار اسانس تأثیر منفی داشته و به نحو بارزی سبب کاهش آن می گردد. pH خاک برای کشت مرزه بین ۶/۵ تا ۲/۸ مناسب است (حسن زاده اول و همکاران، ۱۳۸۹؛ محمد پور و همکاران، ۱۳۹۰؛ اسدالهی و همکاران، ۱۳۹۱).
۲ ـ ۲ ـ مواد و عناصر غذایی مورد نیاز مرزه:
کودهای حیوانی و شیمیای، تأثیر مطلوبی در رشد و عملکرد مرزه دارند. در فصل پاییز، هنگام آماده ساختن خاک، افزودن ۵۰ تا ۶۰ کیلوگرم در هکتار اکسید­فسفر و ۶۰ تا ۸۰ کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس در زمینهایی که مرزه کشت می­ شود، ضروری است. همچنین، افزودن ۵۰ تا ۸۰ کیلوگرم در هکتار ازت در فصل بهار، هنگام آماده کردن زمین برای کاشت گیاه نتایج مطلوبی در افزایش عملکرد خواهد داشت.
پس از اولین برداشت محصول ، اضافه کردن مقادیر مناسبی ازت به فواصل بین ردیفها، نتایج مطلوبی را در رشد و افزایش عملکرد به همراه دارد (علیزاده سهزابی و همکاران، ۱۳۸۶؛ محمد پور و همکاران، ۱۳۹۰ ).
۲- ۳- تأثیر همزیستی میکوریزا بر رشد گیاهان دارویی:
قارچ میکوریزا رشد گیاه و سازگاری به تنش­های محیطی را افزایش می­دهد (اینتری و همکاران، ۲۰۰۲؛ صالح الگارنی، ۲۰۰۶) و روی عملکرد گیاه اثر مثبتی دارد. در شرایط وجود مقادیر بالای فسفر در خاک گیاهان نیازی به فسفر آماده شده از طریق قارچ ندارند، در این شرایط گیاهان ترجیح می­ دهند بدون صرف هزینه (انتقال کربن به قارچ ) فسفر مورد نیاز خود را از سیستم ریشه­ای تأمین نمایند (خلیک و سندرز، ۲۰۰۰؛ کهیلوتو و همکاران، ۲۰۰۱) و در شرایطی که منابع کربن محدود باشد (نور پایین) قارچ به صورت انگل عمل میکند (سان و اسمیت، ۱۹۸۸). تحت شرایط مزرعه­ای به دلیل نوسانات آب و هوایی و تغییر مراحل چرخه زندگی گیاه میزبان و قارچ میکوریزا، اثرات قارچ بین مفید و انگلی بودن نوسان می-کند (لرت و همکاران، ۲۰۰۳؛ ریان و همکاران، ۲۰۰۵) بنابراین اثر قارچ میکوریزا روی رشد گیاه یک مکانیزم پیچیده می­باشد.
بسیاری از مطلعات نشان دادن که استفاده از مایه تلقیح مانند باکتری­ ها و قارچ­های آربوسکولار AM باعث افزایش رشد ساقه و ریشه و عملکرد محصولات مختلف دارویی و معطر می­شوند (سینگ و همکاران، ۲۰۱۲ a ، b، c؛ اواستی، ۲۰۱۱)
جوشی و همکاران (۲۰۰۷) در مطالعه­ ای که بر روی گیاه دارویی بشقابی انجام دادند اظهار داشتند که تلقیح ریشه این گیاه با میکوریزا نه تنها در افزایش رشد و تکثیر گیاه خصوصاً رشد ریشه مؤثر بوده بلکه توانایی گیاه را برای رشد در خاکهای حاشیه­ای که با کمبود فسفر نیز مواجه هستند، افزایش می­دهد. نتایج یک مطالعه در خصوص اثرات تلقیح میکوریزایی در هندوانه نشان می­دهد که تلقیح با میکوریزا نه تنها منجر به افزایش کلنی شدن ریشه می­ شود بلکه افزایش عملکرد میوه و کارایی مصرف آب را نیز به دنبال داشته است (کایا و همکاران، ۲۰۰۳).
تلقیح با قارچ میکوریزا در گیاه دارویی رازیانه سبب افزایش معنی­دار بیوماس و درصد همزیستی ریشه گردید، مقایسه میانگین تیمارها نشان داد که بین سطوح تلقیح میکوریزا تفاوت قابل توجهی وجود داشت به طوری که عملکرد بیولوژیک گیاه رازیانه در تلقیح با میکوریزا (۵۳۵۰ کیلوگرم در هکتار) در مقایسه با عدم تلقیح (۴۴۸۰ کیلو­گرم در هکتار) در حدود ۴/۱۹ درصد بیشتر بود. در خصوص اثر همزیستی میکوریزایی بر روی عملکرد بیولوژیک رازیانه، می­توان استنباط کرد که بهبود میزان فتوسنتز و رشد، موجب افزایش بیوماس بوته و در نهایت عملکرد بیولوژیک می­گردد (درزی و همکاران، ۱۳۸۷).
تحقیقات نشان داد که دو گونه قارچ میکوریزایی Glomus mosseae و Glomus intraradices ثأثیر معنی داری بر صفات کیفی سه گیاه دارویی ریحان، مرزه و بادرنجبویه، داشت، دو نوع میکوریزا تأثیر معنی­داری بر درصد برگ گذاشت، به طوریکه تیمار گیاه مرزه + میکوریزا گونه G.mosseae بیشترین و تیمار گیاه بادرنجبویه بدون میکوریزا کمترین درصد برگ را دارا بودند و اعمال تیمار­های میکوریزی باعث افزایش معنی دار درصد اسانس گردید.تیمار گیاه مرزه با میکوریزا گونه G.intraradices و تیمار گیاه بادرنجبویه بدون میکوریزا به ترتیب بیشترین و کمترین درصد اسانس را داشتند، همچنین تیمار مرزه با میکوریزا گونه G.intraradices بیشترین عملکرد اسانس را نشان داد (بخشایی و همکاران، ۱۳۸۹). تلقیح با قارچ میکوریزا در گیاه خیار منجر به افزایش عملکرد و ساقه روی و غلظت فسفر در گیاهان میکوریزای در مقایسه با غیر میکوریزای شد (ارتاس، ۲۰۱۰).
ارتاس و هریس (۱۹۹۶) اظهار داشتند که استفاده از قارچ میکوریزا سرعت رشد گیاه را افزایش داده و بر تخصیص و انتقال عناصر غذایی بین ریشه و ساقه اثر گذاشته، به طوری­که با افزایش جذب عناصر غذایی و انتقال آنها وزن خشک اندام­هوایی افزایش می یابد. اصلانی و همکاران (۱۳۸۸) طی آزمایش بیان داشتند، همزیستی گیاه ریحان با قارچ میکوریزا تأثیر معنی داری بر عملکرد پیکر رویشی تازه و خشک و درصد اسانس دارد. در صورتی که تأثیر همزیستی بر شاخص کلروفیل معنی دار نبوده. بیشترین مقدار عملکرد ماده تر و خشک، درصد اسانس و عملکرد اسانس را در تیمار تلقیح با گونه Glomus mosseae مشاهده کردند و تیمار تلقیح با گونه Glomus intraradices نسبت به شاهد برتری داشته اما اثرات آن نسبت به تیمار تلقیح Glomus mosseae کمتر بوده.
نتایج تحقیق یوسف و همکاران (۲۰۰۴) حاکی ار آن است که در گیاه دارویی مریم گلی استفاده از کود بیولوژیک سبب افزایش ارتفاع بوته و وزن تر و خشک اندام هوایی گیاه گردید. مشاهدات لیتی و همکاران (۲۰۰۶) بیانگر بهبود جذب عناصر غذایی توسط ریشه گیاه، افزایش میزان فتوسنتز و در نتیجه افزایش تولید ماده خشک، در نتیجه کاربرد کود بیولوژیک بود. کوچکی و همکاران (۱۳۸۷) اظهار داشتند کاربرد کودهای بیولوژیک منجر به افزایش ارتفاع و قطر بوته، وزن تر و خشک بوته و عملکرد اسانس در گیاه زوفا نسبت به شاهد گردید.
تیوری و همکاران (۲۰۱۰) گزارش کردند که مایه تلقیح در گیاه O.sanctom باعث افزایش رشد و عملکرد تر گیاه شد.
با توجه به گونه گیاهی، ممکن است قارچ­های میکوریزا نیز اثر­های مختلفی روی کیفیت اسانس داشته باشند. (درزی و همکاران، ۱۳۸۷) در تحقیقی که با بهره گرفتن از سه گونه قارچ میکوریزا بر روی ریحان انجام شد، کوپتا و همکاران (۲۰۰۶) ملاحظه نمودند که گونه­ های میکوریزا دارای واکنش­های متفاوتی بودند به­ طوری که تنها تلقیح گیاه با گونه Gigaspora rosea از نظر کیفیت اسانس دارای برتری قابل ملاحظه­ای نسبت به تیمار شاهد داشت. کاپور و همکاران (۲۰۰۴) نشان دادند که همزیستی ریشه رازیانه با دو گونه از قارچ­های میکوریزایی به طور معنی­داری موجب بهبود میزان اسانس و کیفیت آن می­ شود. کاپور و همکاران (۲۰۰۲) در پژوهشی دیگری، نشان دادند که تلقیح گیاه دارویی گشنیز با دو گونه قارچ میکوریزایی سبب افزایش بارز کمیت و کیفیت اسانس می­ شود. افزایش میزان اسانس در دانه­ های گیاه رازیانه در تلقیح با میکوریزا گونه Glomus intraradices ۵/۱۲ درصد بیشتر از عدم تلقیح بود. همزیستی میکوریزای از طریق جذب کارآمد فسفر و تا حدودی نیتروژن توسط ریشه رازیانه موجب افزایش اسانس این گیاه دارویی شد (درزی و همکاران، ۱۳۸۷). کاپتا و همکاران (۲۰۰۲) گزارش کردند که تلقیح گیاه نعناع با قارچ میکوریزا به طور قابل ملاحظه­ای میزان اسانس را افزایش داد ، آن­ها دریافتند که همزیستی قارچ میکوریزا با ریشه گیاه نعناع از طریق افزایش جذب آب و عناصر پر­مصرف در بهبود میزان اسانس مؤثر بوده است. در تحقیق انجام شده بر روی گیاه دارویی گشنیز مشاهده شد که همزیستی میکوریزایی ریشه گیاه، سبب افزایش چشمگیر میزان اسانس در دانه می­ شود (کاپور و همکاران، ۲۰۰۲b).
در بررسی مشابهی که به همین منظور بر روی شوید و نوعی زیره انجام گرفته بود ملاحظه شد که کاربرد دو گونه قارچ میکوریزا به طور قابل توجهی میزان اسانس این گیاهان را در مقایسه با شاهد بهبود بخشید (کاپور وهمکاران، ۲۰۰۲a). در این پژوهش، جذب بیشتر فسفر معدنی توسط گیاهان میکوریزایی که عنصری ضروری در بیوسنتز اسانس می­باشد به عنوان عامل تأثیر گذار در افزایش مقدار اسانس شناخته شد.
سینگ و همکاران (۲۰۱۳) در برسی خود بر روی گیاه Ocimum basilicum L. گزارش کردند پارامترهای رشد (ارتفاع و گسترش) گیاه ریحان به طور قابل توجهی تحت تأثیر مایه تلقیح قرار گرفت و حداکثر افزایش ارتفاع (۱۵٪) و گسترش گیاه (۴۷٪) و حداکثر عملکرد بیوماس و مواد مغذی در گیاهان تلقیح شده مشاهده شد.و محتوا و کیفیت اسانس ریحان نیز تحت تأثیر قرار گرفت.
سینگ و همکاران (۲۰۱۲a) گزارش دادن که تلقیح گیاه نعناع هندی با RGPRs و قارچ AM به طور قابل توجهی عملکرد اسانس را افزایش داد ولی اختلاف معنی­داری در میزان اسانس این گیاه مشاهده نشد.
اردوخانی و همکاران (۲۰۱۱) گزارش دادند که تلقیح با PGPR باعث افزایش تجمع اسانس ریحان شد. در عین حال در مطالعه دیگر به روی گیاه دارویی C.forskohlii تلقیح با PGPR و قارچ AM محتوای فورسکولین که جزء فعال ریشه است و محتوای اسانس و جذب مواد مغذی را بهبود داد (سینگ و همکاران، ۲۰۰۹، ۲۰۱۲b,c )
کگراس و همکاران (۲۰۰۰) نشان دادند که تلقیح بوته خیار با قارچ میکوریزا موجب افزایش وزن تر و خشک برگ، زیست توده ریشه و شاخص سطح برگ شد. لی و جورج (۲۰۰۵) نشان دادند که هیف میکوریزا گونه G.mosseae سهم قابل توجهی در جذب فسفر، روی و مس توسط گیاهان خیار میکوریزایی داشت.
۲-۴- تأثیر میکوریزا بر خصوصیات فیزیولوژیکی گیاهان:
خلیقی جمال آباد و خارا (۱۳۸۶) گزارش کردند میزان کلروفیل a و b در گیاهان گندم تلقیح شده با میکوریزا Glomus intraradices بالاتر از میزان آن در گیاهان شاهد بود. که احتمالاً بعلت وجود رابطه مثبت بین غلظت فسفر و مقدار کلروفیل در گیاهان میکوریزایی نقش قارچ میکوریزا در فراهم نمودن فسفر مورد نیاز گیاه بعنوان حامل انرژی در طی فتوسنتز تأئید می­ شود ( دمیر، ۲۰۰۴).
نتایج تحقیق شریفی و همکاران (۱۳۸۹) نشان داد که ریشه ریحان در دو کولتیوار با قارچ Glomus etunicatum بین ۶۰ – ۷۰ درصد همزیستی ایجاد نموده است. از طرفی تلقیح قارچ با ریشه گیاه به طور معنی­داری سبب افزایش شاخص ­های رشدی، سطح برگ، کلروفیل a و b و فنول کل و آنتوسیانین در مقایسه با بوته­ های شاهد شد.
یکی دیگر از فواید میکوریزا افزایش مقاومت گیاه در برابر تنش­های زنده و غیرزنده می­باشد. نتایج تحقیقات نشان داده است که قارچ­های میکوریزا قادر هستند که اثرات نامطلوب تنش خشکی را در گیاهان تعدیل نمایند (آیگ، ۲۰۰۱). همریستی قارچ میکوریزا با اغلب گیاهان تحت شرایط تنش خشکی باعث بهبود تولید در گیاهان از طریق جذب بیشتر عناصر غذایی غیر متحرک مانند فسفر، روی و مس می­ شود. به علاوه تحمل گیاهان به خشکی را از طریق بهبود جذب آب و پتانسیل آماس برگ، کنترل منافذ روزنه­ای و تعرق، افزایش طول و عمق ریشه و توسعه هیف­های انتهایی افزایش می­دهد (وامرالی و همکاران، ۲۰۰۳؛ قاضی و زاک، ۲۰۰۳). نتایج تحقیق سانچز – بلانکو و همکاران (۲۰۰۴) بر روی گیاه رزماری تحت شرایط تنش خشکی نشان داد که تلقیح میکوریزا موجب افزایش زیست توده اندام هوایی و ریشه در مقایسه با گیاهان غیر میکوریزای شد. همچنین موجب کاهش کمتر پتانسیل آب برگ و پتانسیل آب بنیادی و بهبود در فعالیت فتوسنتزی و هدایت روزنه­ای و مقادیر بالاتری از محتوای کلروفیل برگ گیاهان تلقیح شده با میکوریزا نسبت به گیاهان غیر میکوریزای نشان داد.
دادهن و همکاران (۲۰۱۱) در تحقیق خود بر روی تأثیر شوری بر میزان تحمل گیاه Gmelina arborea شاهد افزایش وزن تر و خشک،درصد بیشتری از کلونیزاسیون میکوریزا، تجمع بالاتری از پرولین و محتوای کلروفیل با افزایش سطح شوری بودند. همچنین گیاهان میکوریزایی افزایش قابل توجهی در اسید فسفاتاز، آنزیم آنتی اکسیدان و در تحمل به شوری نسبت به گیاهان غیر میکوریزایی نشان دادند.
آیگ و همکاران (۲۰۰۸) گزارش کردند کلونیزاسیون گیاه کدو با قارچ Glomus intraradices منجر به افزایش به طور متوسط نرخ ۲۷٪ هدایت روزته­ای و هدایت هیدرولیکی برگ در گیاهان میکوریزایی در مقایسه با گیاهان غیر میکوریزایی در شرایط وفور آب شد و در شرایط تنش شوری مشایه بود.
فنگ و همکاران (۲۰۰۲) در تحقیق خود بر روی تأثیر تنش خشکی بر میزان تحمل گیاه ذرت میکوریزایی شده، مشاهده کردند که وزن خشک ریشه و اندام هوایی در نتیجه همزیستی با میکوریزا (جنس گلوموس) افزایش یافت.
۲-۴-۱- تأثیر میکوریزا بر جذب عناصر غذایی:
به نظر می­رسد که اثر میکوریزا در کیفیت تولید، مرتبط با افزایش غلظت عناصر غذایی در دانه باشد (کهیلوتو و همکاران، ۲۰۰۱). افزایش جذب فسفر به وسیله میکوریزا، گره زایی به وسیله ریزوبیوم را افزایش می­دهد و به ظور غیر مستقیم عنصر نیتروژن را در گیاه افزایش می­دهد (لکبرگ و کاید، ۲۰۰۵). همچنین تحقیقات نشان داده که قارچ­های میکوریزا قادرند مقدار بیشتری از نیتروژن را به گیاه انتقال دهند ( گووینداراجلو و همکاران، ۲۰۰۵) قارچ میکوریزا جذب عناصر دیگری مانند سولفور، بور، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، سدیم، روی، مس، منگنز، آهن، آلومینیوم و سیلیوم را نیز افزایش می­دهد (کلارک و زتو، ۲۰۰۰).
۲-۴-۲- تأثیر میکوریزا بر جذب فسفر توسط گیاه میزبان:
همزیستی میکوریزا در ریزوسفر، نقش واسطه­ای را بین ریشه گیاه و توده خاک عهده­دار است و به گیاه در جهت جذب آب و عناصر غذایی به ویژه (فسفر) از خاک کمک می­نماید (خاوازی و ملکوتی، ۱۳۸۰). نقش مهم میکوریزا تأمین فسفر گیاه می­باشد (ریچاردسون و همکاران، ۲۰۰۷). قارچ­های میکوریزا عنصر فسفر را در گیاهان افزایش می­ دهند مخصوصاً در شرایط کمبود فسفر (بارا و همکاران،۲۰۰۸). تاواریا و همکاران (۲۰۰۶) نشان دادند که ترشحات هیف­های قارچ، فسفر را بیشتر از ترشحات ریشه حل کرده و در اختیار گیاه قرار می­دهد. در این زمینه مطالعات زیادی نشان داده­اند که بین تراکم و طول هیف با جذب فسفر، بیوماس اندام هوایی گیاهان کلونیزه شده با میکوریزا همبستگی مثبت وجود دارد (اویو و همکاران،۲۰۰۶). در بعضی موارد افزایش هیف با رشد گیاه همبستگی مثبت ندارد (اسمیت و همکاران، ۲۰۰۴). و در بعضی مواقع مخصوصاً در شرایطی که به زمین کود می­دهیم میکوریزا نقش کمتری در بهبود جذب فسفر دارد (ریان و همکاران، ۲۰۰۵).
در تحقیق دیگری که به همین منظور بر روی نعناع انجام گرفت، فریتاس و همکاران (۲۰۰۴) نشان دادند که تلقیح ریشه این گیاه با چهار گونه میکوریزا سبب افزایش محسوس میزان اسانس نعناع در مقایسه با تیمار شاهد شد. همچنین محققان یاد شده بهبود تغذیه معدنی گیاه به ویژه فسفر، که از طریق همزیستی میکوریزایی حاصل شده بود را به عنوان دلیل عمده افزایش بارز میزان اسانس ذکر کردند و این در حالی است که کاربرد فسفر معدنی به تنهایی هیچ گونه تأثیری بر بهبود مقدار اسانس در نعناع نداشت.
۲-۴-۳- اثر کود­های معدنی و آلی روی میکوریزا:
یکی از خصوصیات بیولوژیک خاک که در اثر مصرف کود شیمیایی فسفر تحت تأثیر قرار می­گیرد، همزیستی ریشه گیاه با قارچ­های میکوریزا می­باشد. در خاکهایی که مقادیر بالای فسفر دارند یا مقادیر زیادی کود فسفر در آنها به کار برده شده است، کلونیزاسیون میکوریزا کاهش می­یابد و میکوریزا نقش کمی در رشد گیاه دارد (اسمیت و رید، ۲۰۰۸). جورج و همکاران (۱۹۹۴) اظهار داشتند که توانایی قارچ میکوریزا در اشغال سیستم ریشه­ای گیاه همبستگی منفی با مقدار فسفر موجود در خاک دارد. کمبود زیاد فسفر نیز مانع از کلونیزاسیون میکوریزا می­ شود (کلی و همکاران، ۲۰۰۵).
اثر پذیری کود اوره در سیستم­های کشاورزی متغیر می­باشد (ریان و اش، ۱۹۹۹). علی زاده و همکاران (۱۳۸۹) در تحقیقی به جهت بررسی اثر میکوریزا و ورمی کمپوست به عنوان عامل بیولوژیک در مقایسه با کود شیمیایی نیتروژن و فسفر بر عملکرد و اجزای عملکرد ذرت انجام دادن بیان کردند که میکوریزا و ورمی کمپوست در سطوح پایین مصرف کود شیمیایی توانستند موجب افزایش عملکرد و اجزای عملکرد دانه شوند اما در سطوح بالای مصرف کود شیمیایی فعالیت آن­ها مختل گردید. تعدادی از مطلاعات اخیر نشان داده­اند که فراروانی میکوریزا در واکنش به کود اوره کاهش می­یابد (ایگرتون-وربرتون وآلن، ۲۰۰۰؛ برادلی و همکاران، ۲۰۰۶). اثر کود پتاسیم روی میکوریزا کمتر مورد مطالعه قرار گرفته، اما بیان شده که تولید اسپور را تحریک می­ کند (فورلان و برنیر- کاردو، ۱۹۸۹).
در تحقیقی که بر روی ذرت انجام گرفت، یان زنگ و همکاران (۲۰۱۱) نشان دادند که تلقیح ریشه این گیاه با گونه میکوریزا Glomus mosseae سبب افزایش محسوس ارتفاع بوته، وزن خشک و میزان فسفر در مقایسه با تیمار شاهد شد. همچنین در کاربرو توأم مایکوریز و ۵/۰ کیلوگرم کود آلی این صفات به طور قابل توجهی افزایش یافته بود، اما در گیاهان میکوریزای و غیر میکوریزای و در بالاترین میزان کود ۰۲ کیلوگرم ) این صفات کاهش داشته و یا اثر قابل توجهی نداشتند.
۲-۵- تأثیر اسید هیومیک بر خصوصیات رشدی گیاهان:
۲-۵-۱- عملکرد و اجزای عملکرد:
کرکوت و همکاران (۲۰۰۸) اثر اسید هیومیک را در ۵ غلطت بر عملکرد و کیفیت میوه­ های فلفل به صورت تیمار برگی و خاکی بررسی کردند و دریافتند اسید هیومیک اثر معنی داری را بر طول و قطر میوه­ ها نداشت. کاهش میزان قند میوه­ ها با کاربرد اسید هیومیک به هر دو طریق افزایش یافت.
نتایج آزمایشات نشان داد که اسید هیومیک اثرات مستقیم و مثبتی بر رشد و عملکرد گندم (واگان و لینه هان، ۲۰۰۴) نخود (واگان، ۱۹۷۴) و کاسنی (والدریگی و همکاران، ۱۹۹۶) داشت. والدریگی و همکاران (۱۹۹۶) گزارش کردند که اسید هیومیک از طریق افزایش در محتوای نیتروژن گیاه سبب افزایش رشد، ارتفاع و به تبع آن عملکرد بیولوژیک می­ شود.
در آزمایشی که در بررسی اثر اسید هیومیک بر عملکرد و اجزای عملکرد گندم و ذرت، انجام شد که اضافه کردن ۵/۰ تا ۱ کیلوگرم در هکتار اسید هیومیک به ترتیب عملکرد دانه و عملکرد ماده خشک گندم و ذرت را افزایش معنی­داری داد. اضافه کردن ۵/۰ کیلو گرم در هکتار اسید هیومیک عملکرد دانه را ۲۵ درصد نسبت به شاهد بالا برد. پس از برداشت نیز مشخص شد که محتوی نیتروژن و فسفر موجود در اندام­های این دو گیاه تیمار شده با اسید هیومیک افزایش معنی­داری داشت. این اثرات سودمند اسید هیومیک از طریق قدرت کلات کنندگی عناصر غذایی و اثر بر خصوصیات بیولوژیکی و فیزیولوژیکی خاک ظاهر شد. اسید هیومیک در غلظت­های کم و در کنار سایر کودها از جمله NPK اثر مطلوبتری بر عملکرد داشت (شریف، ۲۰۰۲).
جانز و همکاران (۲۰۰۴) در آزمایشی در بررسی اثر اسید هیومیک بر عملکرد گندم بهاره دریافتند که اسید هیومیک دسترسی به فسفر و سایر عناصر غذایی را افزایش داد و همچنین سبب افزایش معنی­داری در عملکرد شد. البته نتایج نشان داد که افزایش غلظت اسید هیومیک مصرفی سبب کاهش دسترسی به فسفر و مقادیر خیلی بالا اثر معنی داری بر عملکرد نداشتند و اسید هیومیک بهترین اثر را در مقادیر پایین نشان داد.
مالیکارجونا و همکاران (۱۹۸۷) نشان دادند که مقدار ۳۰ کیلو گرم در هکتار اسید هیومیک به طور معنی داری عملکرد ماده خشک ریشه و ساقه را افزایش داد که البته نسبت ریشه به ساقه به مقدار بیشتری افزایش نشان داد.
۲-۵-۲- افزایش وزن خشک و تر ساقه و ریشه:
لیو و همکاران (۲۰۰۰) در ازمایشی روی گیاه بنت گراسنشان دادند که در غلظت ۴۰۰ میلی گرم در لیتر اسید هیومیک، وزن خشک ریشه به طور معنی­داری افزایش یافت و همچنین فعالیت آنزیم­ها هم از ۲۳٪ به ۱۰۰٪ افزایش یافت که خود عامل افزایش تنفس ریشه و رشد بیشتر آن شد. با کاربرد ترکیبات هیومیکی، رشد ریشه بیشتر از تحت تأثیر قرار گرفت.
کوثر و اعظم (۱۹۸۵) طی آزمایشی روی گندم دریافتند که محلول پاشی اسید هیومیک به میزان ۵۴ میلی گرم در لیتر، ۵۰٪ افزایش در طول ریشه و ۲۲٪ افزایش در ماده خشک را به همراه داشت و همچنین جذب نیتروژن در حضور اسید هیومیک افزایش معنی داری نشان داد.
پادم و همکاران (۱۹۹۹) در بررسی اثر محلول پاشی اسید هیومیک روی صفاتی مانند ارتفاع ساقه، تعداد برگ، وزن تر ساقه، وزن خشک ساقه و ریشه و تجمع NPK در برگ گیاهچه­های بادمجان و فلفل دریافتند که قطر ساقه، تعداد برگ­ها، وزن تر ساقه، وزن خشک ساقه و ریشه به طور معنی­داری با کاربرد اسید هیومیک بر روی گیاهچه­های فلفل و بادمجان افزایش یافت.
۲-۵-۳- افزایش رشد ریشه و ساقه:
تقویت ریشه­زایی با مکانیسم-های متعددی مرتبط است،اولا اصلاح ساختار فیزیکی خاک فضای مناسب تری را برای نفوذ ریشه ایجاد می-کند. ثانیا هیومیک اسید با افزایش نفوذپذیری سلول­های ریشه به جذب بهتر مواد غذایی و توسعه بیشتر گیاه کمک می­نماید.
استفان و چارلز (۱۹۹۴) در بررسی اثر اسید هیومیک و اسید فولویک بر روی رشد گیاهچه­های فلفل دریافتند که اسید هیومیک به میزان ۵۰ میلی گرم در لیتر سبب افزایشی در طول ریشه از ۱/۱۳ به ۲/۲۰ سانتیمتر و طول ساقه از ۹/۲۰ به ۵/۱۵ سانتیمتر شد، همچنین اسید هیومیک سبب افزایش معنی­داری در وزن خشک ساقه و ریشه به ترتیب از ۵/۰ به ۷۰/۱ و از ۵۰/۰ به ۲۳/۰ شد.
استفاده از اسید هیومیک موجب افزایش ارتفاع گیاه پسته، تعداد برگ و در تعامل با میکوریزا در کرتهای فرعی موجب افزایش ضخامت، وزن تر و خشک برگ و ساقه نسبت به شاهد شد ( اسمایل و همکاران، ۲۰۱۱).
آزمایشات نشان داد که غلظت ۵۰ میلی گرم در لیتر اسید هیومیک عامل طویل شدن سلول­های ریشه در گیاه نخود شد و این در حالی است که غلظت­های بالاتر اثر معنی­داری نداشتند (واگان، ۱۹۷۴).
در مطالعه دیگری اسید هیومیک سبب افزایش قطر و ارتفاع گیاه منداب شد (آلبایراک و همکاران، ۲۰۰۵).
در مطالعه­ ای کاربرد اسید هیومیک به میزان ۵۰۰، ۱۰۰۰، ۲۰۰۰ میلی گرم بر کیلو گرم خاک موجب افزایش طول هیپوکوتیل، قطر ساقه، طول ساقه، وزن خشک، میزان عناصر غذایی و عملکرد گیاه فلفل شد(ترکمن و همکاران، ۲۰۰۴).
تأثیر هیومیک اسید بر رشد ریشه چنان واضح و شگرفت است که در مواردی حجم ریشه را تا چند برابر افزایش می­دهد. هیومیک اسید با تولید بیشتر اسید­های نوکلئیک و اسید­های آمینه تکثیر سلولی را در کل گیاه و بخصوص در ریشه­ها افزایش می­دهد (دورسون و همکاران، ۲۰۰۲).

 

 

1. قانون مدنی غبن در معامله را از مسائل مربوط به نظم عمومی و اخلاق حسنه نمی داند و تنها به رفع زیان خصوصی طرف قرارداد می پردازد و به همین جهت به او حق فسخ می دهد .
2. از نظر فنی ، غبن رابطه ای با عیوب اراده ندارد ، زیرا استناد به غبن هیچ گاه قرارداد را از آغاز باطل نمی کند . ضمانت اجرای غبن ایجاد خیار برای مغبون است و استفاده از آن قرارداد را نسبت به آینده منحل می کند . به وجود این ، نمی توان انکار کرد که مشاهده عدم رضای کامل مغبون به آنچه صورت پذیرفته از انگیزه های قانون گذار در رخنه کردن به التزام بوده است هرچند که هنگام وضع قاعده از آن به دور افتاده است .
3. در اثبات غبن ، آنچه اهمیت دارد نابرابری فاحش دو عوض متقابل است نه دلایلی که این نابرابری را سبب شده است . وجود غبن اماره وجود اشتباه و اکراه هم نیست و به هیمن دلیل اثری متفاوت با عیوب اراده دارد . با تدلیس قرابت بیشتر دارد ولی از آن هم فاصله گرفته است .زیرا هیچ ضرورتی ندارد که طرف قرارداد به عمد و از راه نیرنگ مغبون را فریفته باشد . در فرضی که دو طرف جاهل به قیمت واقعی هستند غبن تحقق پیدا می کند . [45]
3-2-5- نظریه های ابراز شده در فقه :
قانون مدنی ما چکیده اندیشه های فقیهان امامیه است . برای دست یافتن به مبانی غبن ، باید دید در این نظام چه گذشته است : در نوشته های بسیاری از متقدمان اثری از طرح خیار غبن دیده نیم شود و حتی از بعضی مشایخ ( محقق اول واسکافی ) نقل شده است که در دروس خود با آن مخالفت کرده اند . چنین به نظر می رسد که شیخ طوسی و پیروان او نظریه غبن را به عنوان قاعده عمومی قراردادها طرح کرده اند و علامه و دیگران آن را پرورده اند . چنان که جمعی از متاخران تایید کرده اند . درباره غبن نص صریحی در قرآن و اخبار دیده نمی شود و آنچه امروز در فقه دیده می شود و به قانون مدنی رسیده است نتیجه اتنباط و اندیشه فقیهان از سایر احکام یا اجرای قواعد عمومی در این زمینه است . از جمله مستندها خبر مربوط به نهی از تلقی رکبان و دادن خیار فسخ به فروشنده ناآگاه مغبون درکاروان است که شرح آن گذشت و خبر لاضرر و آیه ( الا ان تکون تجارظ عن تراض ) که هیچ کدام حاوی احکام کنونی در فقه نیست .
فقیهان طرفدار غبن ، برای اثبات نظر خود سه مبنای گوناگون برای توجیه اثر آن پیشنهاد کرده اند :
1. عیب اراده ، بدین تعبیرکه مغبون ناآگاه به آنچه واقع شده راضی نیست و معامله او مشمول نهی « خوردن مال دیگری به غیر تراضی » است .
2. شرط ضمنی ، بدین مضمون که ارزش دو عوض برابر است و با این فرض معامله انجام می شود .
3. التزام به معامله ای که ضرر ناخواسته به بار می آورد ، مشمول قاعده لاضرر است و باید نفی گردد .
3-2-5-1- عیب رضا
استناد به فقدان یا عیب رضا درهیچ کتابی مبنای منحصر خیار غبن قرار نگرفته است : شیخ طوسی در دو کتاب خلاف و مبسوط خود به این دلیا تکیه نکرد ولی علامه حلی در کتاب تذکره آن را همراه با دلایل دیگر ( از جمله اخبار و قاعده لاضرر )مورد تحلیل قرار داد .
مضمون گفته علامه این است که مغبون بر مبنای دریافت عوض متعادل به معامله رضایت می دهد . فرض این است که اگر او آگاه از نابرابری دو عوض بود ، به معامله رضایت نمی داد . پس ، احراز این حقیقت که برابری مورد نظر وجود نداشته است در واقع نشان آن است که او به معامله با شرایط موجود رضا نداده است و نباید کار او را دادو ستدی بر مبنای تراضی پنداشت . عیب مهم تحلیل علامه این است که ، اگر رضای مغبون مقید به برابری دوعوض باشد و کشف و نابرابری به معنای نارضایی از وقوع معامله فرض شود ، اثر غبن باید بطلان معامله باشد نه خیار فسخ . به همین جها ، شیخ انصاری در مقام توجیه نظر علامه می افزاید چون انچه در موردر معامله وجود ندارد وصفی از اوصاف آن است ، آشکار شدن فقدان وصف به معنای کشف بطلان معامله نیست . تخلف از وصف کمال مالیت نیز مانند سایر اوصاف است و تنها خیار فسخ به وجود می آورد تا لزوم معامله نتواند معامل را به عملی وادار کند که به آن راضی نبوده است .
این توجیه نیز از عیب نظر علامه نیم کاهد و به دشواری می توان ادعا کرد که اثبات وجود رضا در معامله ( الا ان تکون تجارة عن تراض ) مبنای وجود خیار غبن برای کسی قرار می گیرد که بد معامله کرده است . به همین جهت ، شیخ نیز پیشنهاد می کند که به بخش نخست آیه ( لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل ) استناد شود و معامله مغبون مشمول نهی شارع از خوردن مال دیگری به باطل باشد . منتها نتیجه طبیعی این استناد نیز بطلان معامله است .[46]
به هر حال ، توجیه خیار غبن از راه استناد به عیب یا فقدان رضا در فقه امامیه اعتباری نیافت و اگر گاه مورد استناد قرار گیرد برای تقویت سایر دلایل است .
3-2-5-2- تخلف از شرط ضمنی
این نظریه که به وسیله دو تن از شارحان برجسته مکاسب طرح و تقویت شده است . در واقع شکل تکامل یافته نظریه پیشین علامه و دیگران در ارتباط اثر غبن با اراده است. متنها ویژگی و اصالت نظر در این است که خیار غبن را نتیجه حکومت ارداه می داند نه عیب آن و از این جهت شهرت و اعتبار فراوان یافته است که بر خلاق نظر علامه ، وجود خیار فسخ و احکام متداول بین فقیهان را به روشنی توجیه می کند .
چنان که دیدیم ، زمینه این تحلیل در مکاسب شیخ نیز فراهم آمده است زیرا او گامی فراتر از علامه برداشت و کمال مالیت را وصفی از مورد معامله ش

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.
مرد که رضا مقید به آن شده است .متنها تحلیل شیخ دو عیب مهم داشت که در نظریه جدید از آن پرهیز شده است : اول این که رضای مغبون مبنی بر وجود وصف تساوی بین دو عوض بود و از این تعبیر نتیجه گرفته می شد که معامله باطل است . دوم این که ، اگر غبن نتیجه تخلف از وصف باشد ، به عین معین اختصاص می یابد ودر کلی راه پیدا نمی کند ، در حالی که تخلف از شرط ضمنی شامل هر دو می شود و با نظریه عمومی غبن تناسب بیشتر دارد . نظریه شرط ضمنی از این فرض آغاز می شود که در معاملات معوض ، هر یک از دو طرف مالی را به دیگری می دهد تا عوض متعادل بگیرد و بر همین مبنا با طرف خود تراضی می کند . بنای برابری دو عوض چندان نوعی و عام است که نیم توان اعتقاد به آن را در شمار انگیزه های شخصی ( دواعی ) آورد . دوطرف از عرف آگاهند و بر هیمن مبنا وارد گفتگو می شوند ، هر چند سخنی بر زبان نیاورند . به بیان دیگر مبنای کارشان مبادله عادلانه دو مال یا تعهد است ، چنان که گویی به طور ضمنی چنین شرط می کنند . از سوی دیگر آنچه از این راه بر معامله ساده افزوده می شود قید تراضی نیست تا تخلف ازآن موجب بطلان معامله شود ، شرطی است فرعی و مطلوبی جداگانه و اضافی که بر طبق قواعد باعث ایجاد خیار می شود و همان است که خیار غبن می نامیم .
این تحلیل ، نه تنها بر پایه استواری مانند حکومت اراده قرار می گیرد ، تمام احکام و شرایط غبن را نیز به خوبی توجیه می کند . برای مثال ، با فرض وجود شرط ضمنی معلوم می شود که اگر مغبون آگاه از قیمت واقعی باشد ، چرا خیار غبن تحقق نمی یابد ( زیرا اگر مغبون حقیقت را بداند پایه تبانی بر تساوی دو عوض در هم می ریزد ) و چرا دادن تفاوت از سوی غابن خیار غبن را ساقط نیم کند و چرا عرف معیار تمیز عدم تعادل بین دو عوض است ف در حالی که سایر مبانی پیشنهاد شده در این زمینه ناتوان است و نیاز به دلایل اضافی دارد .
با وجود این ، نظریه شرط ضمنی نیز با ایرادهای فراوان روبرو شده و مصون از انتقاد نمانده است ، از آن جمله گفته اند که اعتقاد به برابری دو عوض از انگیزه های انجام دادن معامله است نه شرط مورد تراضی و گاه به خاطر معادل نیز نمی گذرد . پس وجود شرط ضمنی برابری دو عوض با کمال مالی یکی از دو عوض فرض صوری است که با واقعیت فاصله فراوان دارد .
این ایراد مبالغه آمیز است زیرا در بسیاری موارد خریدار کالا به اعتماد امانت و حسن شهرت تولید کننده معامله می کند و فروشنده نیز در تبلیغات خود اعلام می دارد که کالای مرغوب او به کمترین بهای ممکن عرضه می شود و دو طرف بر هیمن مبنا به گفتگو می پردازند . ولی این فرض چهره نوعی و عمومی ندارد در غالب موارد هر یک از دو طرف می کوشد که در معامله سود بیشتری ببرد و تعادل دو قیمت را به نفع خود بر هم زند . گاه نیز چنان برای به دست آوردن عوض اشتیاق دارد یا چندان به پرسودی معامله معتقد است که هیچ عنایتی به تعادل سبی دو عوض نیم کند پس چگونه می توان ادعا کرد که در هر معامله معوضی تراضی بر این مبنای نوعی استوار است که دو عوض متعادل باشد ؟
به ویژه فرض هم که اندیشه و اعتقاد به تعادل ارزش ها به ساتقه سودجویی در ذهن هر معامل وجود داشته باشد به دشواری می توان ادعا کرد که این انگیزه شخصی در قصد مشترک دو طرف آمده و بر روی مفاد آن با هم توافق کرده اند . زیرا آن دو در حال مبارزه مشروعی بر سر کسب سود بیشتر هستند و بدین آسانی سلاح را بر زمین نمی نهند و به صلح و آشتی نمی رسند . به گفته آوستین هر یک از دو طرف قرارداد تنها در اندیشه سود مادی خویش است و به طر طبیعی نیز چنین فرض می شود . [47]
3-2-5-3- بی عوض ماندن ارزش اضافی
بعضی از فقیهان به عنوان احتمال گفته اند ، مبادله مجموع دو عوض بر این مبنا که دو ارزش برابر داد وستد می شود بدین معنی است که هر جزء از یک عوض در برابر مقداری از عوض متقابل قرار گیرد که ارزش آن راتامین کند. پس ، در فرضی که یکی از دو عوض ارزش اضافی دارد در برابر آن عوضی متقابل قرار نمی گیرد و مانند مالی است که مغبون به دیگری بخشیده باشد و به این اعتبار می تواند آن را پس بگیرد .
نا برابری دو عوض در معامله مغبون مانند این است که مقدار معین از گندم را به بهایی بفروشد و گندم زیاد تر از آن مقدار در آید . همان گونه که گندم زیادی عوضی در مقابل ندارد و از آن فروشنده است ، ارزش اضافی در معامله مغبون نیز به او تعلق دارد . منتها اگر برابری دو عوض قید تراضی باشد ، مستلزم بطلان معامله در بخش زاید است و هر گاه در چهره داعی و انگیزه دو طرف با شرط درآید به مغبون اختیار استرداد عوض را می دهد .
در مورد غبن برابری دو عوض قید تراضی نیست تا مقدار زیادی بدون نیاز به فسخ در ملک او باقی بماند . مجموع هر عوضی در برابر مجموع عوض مقابل قرار می گیرد و مبادله به داعی برابری ارزش آنها صورت می پذیرد . در نتیجه مغبون می تواند عقد را امضاء کند یا مقدار اضافی را پس بگیرد .
این اقدام با مقتضای معاوضه منافات ندارد زیرا در واقع مقدار اضافی داخل در معاوضه نبوده است ، هر چند که به ظاهر چنین گفته باشند . آن مقدار هبه ای است درون معاوضه که هیچ التزامی برای متهب ایجاد نمی کند .[48]
این تحلیل ، بدون این که از سبب عقد نام ببرد ، بر ان تکیه می زند و نظریه تعادل دو عوض را که به وسیله موری (Maury ) در حقوق فرانسه طرح شده است به یاد می آوید و نشان می دهد که فقیهان ما با چه ظرافت و ذقتی به تحلیل نقش دو عوض در معامله پرد
اخته اند .
با وجود این امکان فسخ معامله درباره بخشی از موضوع آن و تبعیض در مفاد تراضی با مقتضای معاوضه مخالف است . قطع نظر از انگیزه تراضی ، دو طرف خواسته اند که مجموع تعهدها و تملیک های یک طرف و در برابر مجموع عوض داده شده از سوی دیگری قرار گیرد . پس در قصد معاوضیو مشترک ، هیچ یک از دو عوض چیزی اضافی ندارد تا بتواند جداگانه موضوع استرداد واقع شود . ارزش اضافی را مغبون به دیگری نیم بخشد و آن را با بخشی از عوض مبادله می کند و به همین دلیل نمی تواند آن را بدون فسخ مجموع عقد پس بگیرد .
بدن ترتیب ، مغبون برای جبران ضرر خود ، یا باید مجموع مبادله را بر هم زند یا آن را چنان که هست بپذیرد . تبعیض روا نیست و نبادی به این خوشدل بود که اگر غابن نیز به آن راضی نباشد حق فسخ بقیه قرار داد را به این عنوان دارد : در جایی که عقد نسبت به بخشی از مبادله باطل می شود ، خیار تبعیض
صفقه است . لیکن ، در فرضی که انحلال قهری نیست و به اراده انجام می پذیرد ، نباید به مغبون اجازه داد که برای رفع ضرراز خود به طرف دیگر زیان برساند و بر خلاف مفاد تراضی به تبعیض دست زند .
3-2-5-4- پرهیز از ضرر و جبران آن
استناد به قاعده لاضرر پیش از هر دلیل دیگر در نوشته های فقیهان ددیه می شود . گروهی از متاخران در گفتگوهای علیم به مفاد و قابلیت توجیه آن در غبن نیز خرده گرفته اند ولیدر جمع عقاید چنین به نظر می رسد که بیشتر از سایر مبانی مورد اعتماد واقع شده است . نویسندگان حقوق مدنی نیز به عقیده لاضرر اقبال زیادتری کرده اند .
درباره مفاده قاعده و چگونگی استناد به آن گفتگو بسیار است ولی از پیشینه تاریخی و اوضاع و احوال صدور خبر چننی بر می آید که نقش محدود کنده دارد و می تواند حکم طبیعی و نخستین را به گونه ای بر گرداند که ضرر نباشد . حکم به دست آمده را ثانوی می نامند تا در برابر حکم نخستین نمایانگر چهره استثنایی آن باشد .
در قراردادها ، حکم نخستین قانون این است که دو طرف پای بند عهد و پیمان خود باشند ، یا به بیان دیگر عقد لازم است و حکم به وفای به آن می شود . ولی در مورد غبن ، فاحش و ناخواسته ریال چون از حکم « وفای به عقد » ضرری ناروا به بار می آید ، آن حکم نفی می شود و در نتیجه مغبون حق فسخ پیدا می کند . هدف قانونگذار این است که اضرار را مباح نداند و معامله ضرری را امضا نکند و این اقدام به منظور جلوگیری از ورود زیان به مغبون است نه عیب اراده او .
بر این نظر ایراد شده است که نفی حکم « لزوم عقده ملازمه با ایجاد خیار برای مغبون ندارد ، زیرا احتمال دارد جبران ضرر با دادن تفاوت قیمت ( اعم از بازگرداندن بخشی ار عین عوض یا دادن مال دیگر ) انجام شد وقدر متیقن از احتمال های گوناگون این است که مغبون در ضورتی می تواند عقد را فسخ کند که طرف قرارداد نخواهد یا نتواند با دادن تفاوت قیمت ضرر ناشی از عقد را جبران کند و تنها همین امر یقینی است که می تواند موضوع استصحاب قرار گیرد .
در نتیجه نمی توان ادعا کرد که چون حق خیار با غبن محقق می شود و تردید در این است که به آن پاسخ داده اند که مقتضای نفی ضرر برداشتن حکمی است که ضرر را باعث می شود نه این که ضرر به هر وسیله ممکن است جبران شود . در فرض ما ، حکمی که موجب ضرر می شود لزوم عقد است و با برداشتن آن ناچار مغبون خیار فسخ پیدا می کند . وانگهی معاوضه بین مجموع عوض داده شده به وسیله مغبون و مجموع مالی که در برابر آن گرفته است انجام می شود پس یا باید معاوضه به طور کامل بر هم خورد یا نافذ بماند . استرداد جزئی از عوض با مقتضای معاوضه منافات دارد و ضریی را که با بار آمده است جبران نمی کند . همچنین ، دادن مال اضافی به مغیون به منزله هبه مستقلی است که طبیعت معامله ناشی از غبن را تغییر نیم دهد و بر فرض هم که اعطای غرامت باشد در معامله بی اثر است چرا که طرف معامله شدن با مغبون به تنهایی ایجاد ضمان نمی کند تا بگوییم بدین وسیله آن ضمان بر طرف می شود . [49]
با پذیرفتن این مبنا همه آثار و احکامی که قانون برای غبن می شناسد قابل توجیه است :
1) برای تحقق ضرر مغبون ، طبیعی است که باید بین ارزش دو عوض نابرابری فاحش موجود باشد و چون این ضرر در اثر عقد به بار می آید ، باید ملاک ارزیابی دو عوض در این زمان باشد .
2) تنها مغبون حق فسخ عقدرا دارد زیرا او است که از بقای پیمان ضرر می برد و هدف اجرای قاعده نیز حمایت از او است .
3) مغبون در صورتی می تواند از این حق استفاده کند که از بهای واقعی دو عوض آگاه نباشد و نتواند نا برابری فاحش را احساس کند ، زیرا اگر دانسته به زیان خود اقدام کند ، لزومی به حمایت قانونگذار از او نیست . به بیان دیگر « اقدام » مغبون وصف ناروایی را از ضرر می گیرد و سبب واکنش قانون در دفع حکم ضروری نمی شود . منتها این نکته را باید افزود که اگر شرط ضمنی به عنوان مبنای خیار پذیرفته شود ، دیگر جایی برای استناد به قاعده لاضرر باقی نمی ماند . معامله ای که بر مبنای شرط ضمن آن ، مغبون توانایی فسخ عقد را دارد ضرری نیست و نیازی به دخالت قانون در آن احساس نمی شود چرا که وسیله رهایی را در درون خود دارد . به اضافه ، پیروی از مفاده تراضی که حکم نخستین هر عقد است ، در حالی که لاضرر وسیله اجرای حکم ثانوی است و جایی که حکم نخستین قابل اعمال است نوبه حکم ثانونی فرا نمی رسد .
بدین ترتیب ناچار یکی از این دو مبنا را برگزید و نمی توان از هر دو در کنار یکدیگر استفاده کرد و این کاری است که در نتیجه به آن می پردازیم .

<
a id=”_Toc363290418″>فصل چهارم
مستندات فقهی و حقوقی خیار غبن

4-1- خیار غبن
آنچه به عنوان خیار غبن مشهور است، عهده دار جبران عدم تعادل قرارداد است تا با برداشتن حکم لزوم از قرارداد، منشأ ضرر را در اختیار مغبون قرار دهد و اگر تصمیم به فسخ قرارداد داشت، اقدام کند یا از طریق توافق تازه ای با غابن، تفاوت قیمت را اخذ کند یا به استمرار عقد رضایت دهد. اگر بر اساس تجربه شخصی و یا ملاحظه منابع حقوقی به ویژه رویه قضایی مستند و امکان تحقق عرفی به مسأله پرداخته شود، باید گفت که پس از خیار تخلف شرط، خیار عیب و غبن اسباب بعدی هستند که در قرارداد و دعاوی فسخ معامله مورد استفاده قرر می گیرند و از این جهت، بررسی مسئله اثبات شرایط و تعیین مدعی و مدعی علیه در خیار غبن حائز اهمیت اساسی است[50].
مطابق با مادۀ 416 قانون مدنی :« هر یک از متعاملین که در معامله غبن فاحش داشته باشد، بعد از علم به غبن می تواند معامله را فسخ نماید.» و «غبن در صورتی فاحش است که عرفاً قابل مسامحه نباشد». (مادۀ 417 قانون مدنی مصوب 14/8/70).
به صرف وجود اختلاف در ثمن مورد معامله و اندکی کم یا بیش بودن قیمت با عرف، این امر سبب وجود خیار غبن نبوده و بایستی این کم یا بیش بودن به حدی باشد که عرف آن را قابل تسامح نداند، چرا که گاهی با مقیاس قواعد حقوقی حل برخی از مشکلات و یا تعیین ضوابط مشکل بوده و لذا به عرف واگذار شده است. که در این قضیه نیز معیار و ضابطۀ تفاوت قیمت را بسته به نظر عرف گردیده است که در صورت تفاهم قیمت به مقدار و میزانی که قابل گذشت و چشم پوشی نبوده و در واقع فاحش باشد، عرف آن را غیر قابل قبول دانسته و این اختیار را به شخص زیان دیده داده است که بتواند معامله را فسخ نماید.
4-2- مستندات فقهی خیار غبن
در مورد خیار غبن، نص صریحی در قرآن و اخبار دیده نمی شود و برخی از فقها، همچون اسکافی و محقق اول، وجود چنین خیاری را در معاملات انکار کرده اند. لیکن فقهای متأخر با استناد به سایر احکام و قواعد عمومی وجود آن را پذیرفته و تأکید نموده اند. از جمله استدلالاتی گه در جهت ثبوت خیار غبن شده،عبارت است از :
الف) اجماع: از دیدگاه شیخ انصاری، مهمترین دلیل این خیار اجماع است که توسط شهرت محقق نقل و تأیید شده است[51].
ب) روایت «تلقی رکبان»: طبق این روایت، در زمان پیامبر (ص)، معامله گران قبل از ورود کاروان ها به شهر و آگاهی از قیمت واقعی کالاها به استقبال ایشان رفته و با بهره گرفتن از جهل آنان نسبت به قیمت ها، با کاروانیان معامله می کردند و چون این معاملات موجب غبن فروشندگان می شد، پیامبر به ایشان اختیار فسخ معامله می داد.
ج) قاعده لاضرر: همانطور که می دانیم، این قاعده ثانویه است و حکم ضرری اولیه را نفی می کند، از اینرو، در ما نحن فیه، حکم اولی لزوم قرارداد است، اما در معاملۀ غبنی، اگر معتقد به لزوم آن و عدم اختیار مغبون به فسخ باشیم، موجب ضرر وی خواهد بود و چون حکم ضرری در اسلام وجود ندارد، پس قاعدۀ ثانوی لاضرر حکم ضرری اولیه را، که همان الزام آور بودن عقد غبنی است، از میان می برد[52].
لیکن گفته شده است که حدیث نفی ضرر هر چند لزوم عقد را از میان می برد، ولی ملازمه با ایجاد خیار فسخ برای مغبون ندارد، بلکه تنها وی را از اجرای عقد ضرری معاف می نماید. در مقابل اینگونه استدلال شده است که انقضای قاعده لاضرر رفع حکم ضرری است و در ما نحن فیه «لزوم» عقد است که ایجاد ضرر می کند، پس با از میان برداشتن آن، خود به خود اختیار فسخ برای مغبون ایجاد می گردد[53].
د) آیه شریفه «لا تأکلوا اموالکم بینکم الّا ان تکون تجاره عن تراضی منهم»: بعضی از فقها جهت اثبات خیار غبن به قسمت دوم این آیه: (الا ان تکون…) استناد کرده و معتقدند که دلیل رضایت مغبون به معاملۀ غبنی، تصور دریافت عوض متعادل است در رابر آنچه به طرف معامله تسلیم می کند و اگر چنین عوضی دریافت نکند، پس معاملۀ مزبور مصداق تجارت بدون تراضی است.
نظام حقوقی ایران، به ویژه قانون مدنی آن در عین بهره گیری از تجارب حقوقی برخی کشورها بر پایۀ مستحکم فقه اسلامی بنا گردیده و نیز لزوم جبران ضرر غیر، از قدیمی ترین مفاهیم باقی مانده از مبانی مسئولیت مدنی است که همۀ قواعد دیگر از آن الهام گرفته اند، لذا به هیچ وجه ضرر بدون جبران محمل قانونی نخواهد داشت که در جهت اجرای این اصل مسلم و محترم (لزوم جبران ضرر غیر) در حقوق اسلام قاعدۀ لاضرر بیان گردیده است که این قاعده شمول و قلمرو وسیع تری از مسئولیت مدنی به معنای متعارف خود را داراست. شهید ثانی با این استدلال که خیار برای دفع ضرر است (لاضرر و لا ضرار فی الاسلام) این خیار را بر خلاف نص متوقف بر دخول شب نمی کند، زیرا ممکن است موجب اضرار گردد[54]. از اینرو، بی شک، باید قاعده لاضرر را از اصول عمدۀ فقه اسلامی یا همان اصولی دانست که غربیان، اصول کلی حقوق می نامند[55].
در کل می توان گفت ثبوت خیار غبن در میان فقهای امامیه اختلافی وجود ندارد و بر آن استدلال شده است که مستند آن حدیث لاضرر فی الاسلام و نیز ایۀ کریمه «الا ان تکون ت
جاره عن تراض» می باشد[56].

4-3- تشخیص مدعی و منکر بر اساس مبانی فقهی
در فقه معیارهای متعددی جهت تعریف مدعی و منکر، بیان شده است تا هدف اصلی که لزوم تقدیم به ارائه دلیل و توجه سوگند است، در مورد هر یک از آنها برآورده شود. رسول اکرم (ص) در روایتی اشاره دارند که «انما اقضی بینکم بالبینات و الایمان» و در کتب فقهی و جدیثی نیز مشهور است که «البینه علی المدعی و الیمین علی من انکر»؛ بنابراین، ضروری است که در هر ترافع و قضاوتی پس از آن، مشخص گردد که بار اثبات دلیل بر عهده چه کسی است.
مدعی کسی است که خلاف اصل یا ظاه رعرفی یا شرعی سخن می گوید یا اگر دعوا را ترک کند، نزاع رها می شود یا کسی است که در طرف اثبات است و انکاری ندارد. حقیقت شرعیه یا متشرعیه ای برای مدعی و منکر وجود ندارد و عرف و شرغع در این زمینه، هماهنگ عمل می کنند؛ هرچند ممکن است در برخی مصادیق، متفاوت باشند.
عرف، معیار تشخیص مدعی و منکر است و این عناوین همچون سایر مفاهیم باید به صورت عرفی تفسیر شوند نه اینکه معنای مجازی آنها مد نظر قرار گیرد. لیکن در تعریف مدعی به اینکه امر خلاف اصل را ادعا کرده، ایراداتی وجود دارد؛ از جمله اینکه نمی توان هر کسی را که خلاف اصل سخن می گوید؛ مدعی شمرد. زیرا در بسیاری از موراد، اشخاص موافق اصل عدم سخنمی گویند؛ یعنی نمی توان گفت مدعی، خلاف همه اصول سخن می گوید.
بر اساس معیارهای متفاوتی که برای تشخیص مدعی و منکر ارائه شده است، تردید جدی وجود ندارد که مدعی، در دعوای غبن، شخصی است که ادعا دارد بین قیمت قراردادی و قیمت عرفی تعادلی وجود ندارد و این تفاوت قسمت نیز در زمان قرارداد بوده است. به طور معمول، دادگاه ها با اخذ نظر کارشناس و تحقیق از افرادی که قیمت عرفی را می دانند به اثبات این شرط می پردازد و کسی که ادعای غبن دارد نیز همین امور را درخواست می کند. حتی اگر تفاوت قیمت ثاب شود ولی تردید باشد که آیا مربوط به زمان عقد است یا بعد از آن، خیار غبن ثابت نمی شود. مدعی و منکر می توانند در سه حالت قرار گیرند:

غابن و مغبون در مورد قیمت فعلی متفق القول هستند اما در مورد یمت زمان قرارداد اختلاف نظر دارند؛
در مورد زمان قرارداد اختلاف نظر دارند اما در مورد قیمت قبل از قرارداد متفق القول هستند؛
در مورد قیمت زمان قرارداد و قیمت فعلی متفق القول هستند اما در مورد قیمت قراردادی اختلاف دارند.
در تمام این صور نمی توان به اصل لزوم و اصل عدم تغییر تمسک داشت، زیرا در مورد دوم ، اصل عدم تغییر به معنی ثبوت غبن است و مغبون در مقام مدعی علیه قرار می گیرد، هرچند که بر اساس اصل لزوم، در مقابل مدعی خواهد بود.
در خصوص اثبات جهل یا علم مغبون، اختلاف بسیار وجود دارد و چند دستگی فقهی مشهود است. این بحث در جائی مطرح می شود که غابن، اظهار مغبون را نپذیرد یا مغبون، تلاشی برای اثبات جهل و ارائه بیّنه نداشته باشد زیرا ممکن است مغبون بیّنه داشته باشد؛ و جهل خود را مدلل کند. در این خصوص با طرح مباحثی به بررسی نظریات فقهی در این فرض می پردازیم:

4-3-1- مغبون در مقام مدعی علیه و غابن در مقام مدعی

شکل ۴-۱۲- برهمکنش تیمارهای پس از برداشت و دوره انبارمانی بر نسبت قند به اسید میوه ۸۲
شکل ۴-۱۳- برهمکنش تیمارهای پس از برداشت و دوره انبارمانی برظرفیت آنتیاکسیدان میوه ۸۳
شکل ۴-۱۴- برهمکنش تیمارهای پس از برداشت و دوره انبارمانی بر فنل کل میوه ۸۳
شکل۴-۱۵- اثر غلظتهای مختلف چیتوزان بر کنترل عامل پوسیدگی نرم فلفل دلمهای در شرایط کشت درون شیشه ۸۴
شکل ۴-۱۶- همبستگی بین وزن تک میوه و عملکرد تک بوته. ۹۲
شکل۴-۱۷- همبستگی بین طول میانگره و ارتفاع گیاه. ۹۶
شکل ۴-۱۸- همبستگی بین شاخص سرمازدگی و شاخص آلودگی میوه. ۹۸
شکل ۴-۱۹- همبستگی بین شاخص سرمازدگی و محتوای مالون دیآلدئید. ۹۹
شکل ۴-۲۰- همبستگی بین شاخص سرمازدگی و درصد نشت یونی. ۱۰۰
شکل ۴-۲۱- همبستگی بین میزان کاهش وزن و سفتی بافت میوه. ۱۰۵
شکل۴-۲۲- همبستگی بین میزان ویتامینC و ظرفیت آنتیاکسیدان میوه. ۱۰۶
شکل ۴-۲۳- همبستگی بین افزایش غلظت چیتوزان و کاهش گسترش قارچ در محیط کشت درون شیشه. ۱۰۷
شکل ۴-۲۴- همبستگی بین درصد نشت یونی و شاخص بیماری. ۱۰۸

 

 

 

فصل اول

 

مقدمه

مقدمه
فلفل دلمهای با اسم علمی Capsicum annuum L.)) از خانواده Solanaceae میباشد و یکی از مهمترین سبزیجات میوهای خاص مناطق گرمسیری و نیمهگرمسیری جهان است که حاوی ترکیبات فعال بیولوژیکی مانند آنتیاکسیدانها، ویتامینها و سایر موادگیاهی است و امروزه جایگاه خود را در رژیم غذایی میلیونها نفر در سطح جـــهان پیدا نموده است (پیوست، ۱۳۸۸). فلفلها به صورتهای مختلف مورد مصرف قرار میگیرد. به عنوان یک سبزی تازه خوری در سالاد، غذای پخته شده و یا خشک شده به عنوان چاشنی استفاده میشود. خاصیت آنتیاکسیدانی بالا، وجود اسیدآسکوربیک، کاروتنها و ویتامینE به مقدار زیاد در فلفلها باعث جلوگیری از بروز انواع سرطانها میشود و بیماریهای قلبی و تصلب شریان را با تاخیر میاندازد. اما با توجه به همهی این مزایا این محصول با مشکلات فراوانی در طول فرایند تولید و فرایند قبل و پس از برداشت روبهرو میباشد. پوسیدگی گلگاه، آفتابسوختگی و حمله آفات و بیماریها در قبل از برداشت و چروکیدگی سریع گوشت میوه، تغییر رنگ میوه و پوسیدگیهای قارچی در پس از برداشت، از مهمترین مشکلات تولید این محصول میباشند. با توجه به روند افزایش جمعیت در سطح جهان، نیاز به تولید محصول با کیفیت و عملکرد بالا توجه افراد را بیش از پیش به خود جلب کرده است (شبانی و همکاران، ۱۳۹۰).
فلفل دلمهای از جمله محصولاتی است که در دو سیستم کشت گلخانهای و کشت مزرعهای تولید میشود. در سیستم کشت گلخانهای به دلیل کنترل شرایط محیطی معمولا″ محصول با کیفیت مناسب تولید میشود. اما باتوجه به هزینه های بالای تولید در سیستم کشت گلخانهای بخش قابل توجهی از سطح زیر کشت این محصول به مزارع اختصاص دارد که به دلیل عدم کنترل شرایط محیطی عملکرد این محصول به طور قابل توجهی کاهش مییابد و همچنین تلفات این محصول نیز نسبت به کشت گلخانهای بیشتر است (دانشور، ۱۳۸۷).
تلفات فرآورده های باغبانی در جریان پس از برداشت و بازاررسانی به گونهی گستردهای شایان توجه است که بخش عمدهای از این تلفات مرتبط با تغذیه نامناسب محصول در زمان رشد و قبل از برداشت میباشد (راحمی، ۱۳۸۴). بخش قابل توجهی از این تلفات میتواند با افزودن موادی مشخص در زمان قبل و پس از برداشت کنترل شود. در میان عناصر معدنی، عنصر کلسیم موثرتر از سایر عناصر در کنترل عارضههای پس از برداشت میباشد (راحمی، ۱۳۸۴ و خلدبرین و اسلامزاده، ۱۳۸۰ ). در کشور ایران از جمله تلفاتی که در این محصول در کشت مزرعهای قابل توجه میباشد میتوان به پوسیدگی گلگاه، آفتابسوختگی و حمله آفات و بیماریها اشاره کرد (دانشور، ۱۳۸۷). عارضههای چون لکه تلخ سیب[۱]، پوسیدگی گلگاه[۲] در گوجه فرنگی و سوختگی حاشیه برگهای سبزیجات به کمبود کلسیم نسبت داده میشود (سار، ۱۹۸۷). از جمله راهکارهای توصیه شده جهت کاهش این عوارض در محصولاتی که به این عارضهها حساس هستند محلولپاشی با نمکهای کلسیم میباشد (لیما، ۱۹۸۷). امروزه نقش کلسیم در نگهداری وحفظ کیفیت میوه و سبزیجات بخوبی شناخته شده است. افزایش محتوای کلسیم در دیواره سلولی میوه ها میتواند نرم شدگی بافت و شیوع عوارض فیزیولوژیک را کاهش دهد (کپدویل و همکاران،۲۰۰۳). در سالهای اخیر توجه بسیاری از پژوهشگران به نقش کلسیم در انواع میوه ها و سبزیجات معطوف شده است. کاربرد کلسیم پیش از برداشت موجب جلوگیری از عارضههای فیزیولوژیکی و به تاخیر انداختن فرایند پیری و رسیدگی میوه ها میشود (کانوی و سام، ۱۹۸۷ و لیما،۱۹۹۰). کمبود کلسیم در میوه ها معمولا به دلیل تحرک و جابهجای کم این عنصر به دلیل بالا بودن شعاع یونی آن میباشد (خلدبرین و اسلامزاده، ۱۳۸۰). لذا محلولپاشی با مواد حاوی کلسیم میتواند باعث جلوگیری از عارضههای ناشی از کمبود کلسیم شود. همچنین جیبرلین یکی از مهمترین تنظیمکننده های رشد سلولی میباشد که نقش مهمی در رشد و نمو گیاهان بازی میکند. از جمله نقشهای مهمی که این هورمون درگیاهان دارد میتوان به طویل شدن سلولها، گلدهی، تولید میوه بدون دانه، طویل شدن ریشه، رشد برگها، جوانه زنی بذور، بزرگ شدن و کیفیت میوه، تاخیر در رسیدن میوه ها و افزایش طول میانگره اشاره کرد (لانگ، ۱۹۹۸). جیبرلین باعث بهبود رشد گیاه، افزایش کیفیت و کاهش تلفات پس از برداشت میشود. همچنین باعث افزایش کلروفیل، مواد جامد محلول و ویتامینث در میوه های فلفل دلمهای میشود (بلکبیر و همکاران، ۱۹۹۸). گزارشات دیگر اثرجیبرلین بر افزایش سطح برگ، رشد اندام هوایی، افزایش میانگرهها و افزایش رشد میوه در گیاه فلفل دلمهای را نشان میدهد (گرجیا و همکاران، ۲۰۱۰). همچنین بیان شده که جیبرلینها بسته به زمان استفاده، در گیاه اثرات متفاوتی را نشان میدهد و در کنترل بیماریهای قارچی و باکتریایی نیز نقش دارند (هدن و فلیپس، ۲۰۰۰).
لذا تاکنون گزارشی در مورد اثر زمان های مختلف محلولپاشی قبل از برداشت با کلریدکلسیم و اسیدجیبرلیک و اثرات آنها بر خصوصیات کمی، کیفی، رویشی و انبارمانی فلفل دلمهای در شرایط کشت مزرعهای و پس از آن درانبار ارائه نشده است. بنابراین در این تحقیق اثر محلولپاشی با کلریدکلسیم۵/۰ درصد و اسیدجیبرلیک ۵۰ میلیگرم بر لیتر بر صفات کمی، کیفی، رویشی و انبارمانی در گیاه فلفل دلمهای در شرایط کشت مزرعهای و پس از آن در شرایط مختلف انبارمانی و با بهره گرفتن از تیمارهای چیتوزان و سلوفان مورد بررسی قرار

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.
گرفت.
تیمارهای چیتوزان و سلوفان از طریق ایجاد پوشش و جلوگیری از کاهش رطوبت، و ایجاد اتمسفری تعدیل یافته باعث افزایش انبارمانی بسیاری از میوه ها میشوند (کیستر و فنما، ۱۹۹۸). همچنین اثر چیتوزان به دلیل ایجاد خاصیت ضد میکروبی و جلوگیری ازگسترش بیماریهای قارچی و باکتریایی در بسیاری از میوه ها به اثبات رسیده است (شهیدی و همکاران، ۱۹۹۹). به طور کلی این پژوهش در قالب چهار آزمایش جداگانه، جهت بررسی صفات کمی، کیفی، رویشی و انبارمانی فلفل دلمهای، تحت اعمال تیمارهای شیمیایی و غیرشیمیایی در قبل و پس ازبرداشت طراحی و اجرا گردید.
اهداف کلی:
۱- بررسی اثر محلولپاشی با کلریدکلسیم و اسیدجیبرلیک قبل از برداشت بر خصوصیات کمی و کیفی فلفل دلمهای.
۲- بررسی اثر محلولپاشی با کلریدکلسیم و اسیدجیبرلیک قبل از برداشت بر برخی از خصوصیات کیفی و مقاومت به سرما در میوه فلفل دلمهای در انبار.
۳- بررسی اثر برهمکنش بین تیمارهای کلریدکلسیم و اسید جیبرلیک در قبل از برداشت با تیمارهای چیتوزان و سلوفان در پس از برداشت بر برخی از خصوصیات کیفی فلفل دلمهای در انبار.
۴- بررسی اثر پوشش خوراکی چیتوزان بر پوسیدگی نرم فلفل دلمهای در انبار.

 

 

 

فصل دوم

 

کلیات و مروری بر منابع

 

 

 

۲-۱- فلفل

 

۲-۱-۱- منشا و خاستگاه فلفل

موطن فلفل دلمهای مرکز و جنوب آمریکاست .اولین کشورهایی که نسبت به کاشت آن اقدام کردند، مکزیک و پرو بودند. آثار باقیمانده از میوه این گیاه به هفت هزار سال قبل از میلاد برمیگردد که در غارهای این نواحی یافت شده است و شواهد مورد دسترس برای کاشت این گیاه در ۳۵۰۰ تا ۴۵۰۰ سال قبل از میلاد نیز به دست آمده است( دانشور، ۱۳۸۷)..
کریستف کلمب کاشف آمریکا، فلفل را به جنوب آورد وسپس در خاورمیانه، آفریقا و آسیا توزیع شد و از آنجا نیز به قسمتهای شمالی برگشت. پس از کشف آمریکا توسط کریستف کلمب به اروپا برده شد. در اسپانیا و ایتالیا به تصور این که میتوان از آن به عنوان ادویه استفاده کرد، به طور وسیع گسترش یافت و به فلفل اسپانیایی مشهور شد و از طریق کشورهای اروپا به آسیا راه یافت. در حال حاضر در مناطق گرمسیری و نیمهگرمسیری در فضای باز و در اروپا در گلخانهها کشت میشود (پیوست،۱۳۸۸).

 

۲-۱-۲- مشخصات گیاه شناسی

فلفل دلمهای با نام علمی L. Capsicum annuum از خانواده Solanacea است که در بین این خانواده بعد از سیب زمینی و گوجه فرنگی مقام سوم را از نظر اهمیت دارد. این جنس دارای ۳۰ گونه گیاهی وحشی است ( دانشور، ۱۳۸۷). انواع اهلی فلفل به پنج گونه بزرگ و مهم تقسیم شده است که عبارتند از ۱-C.annuum L. ۲- C. chinense lacquim acc 3- C. pubescens ruiz et ravon 4- C. frutesens L. cv. tabasco 5- C. baccatum var . pendulum سه نوع اول دارای میوه های با طعم ملایم و درشت میباشند که به عنوان سبزی مورد استفاده قرار میگیرند و دو گونه چهارم و پنجم دارای میوه های تند و ریز هستند که جهت ادویه مصرف میشوند. رقم کالیفرنیا واندر که خاستگاه آن آمریکا است در ایران به عنوان بهترین رقم فلفل دلمهای مورد کشت وکار قرار میگیرد.
در طبقهبندی تاکسونومی آن اختلاف زیادی وجود دارد. کلیه گونه ها دارای ۲۴=n2 کرموزوم هستند. فلفل دلمهای گیاهی علفی و حساس به سرما میباشد که در نواحی معتدله به صورت یکساله بوده ولی در نواحی گرمسیری ممکن است رشد آن تا چند سال تداوم داشته باشد. فلفل برای تولید میوه سبز یا کاملا”رسیده کشت میشود که این میوه به عنوان یک سبزی خام یا پخته در سالاد مصرف میگردند. اکثر گونه های فلفل مورد کشت در نواحی معتدله وگرمسیری به گونهCapsicum annum L. تعلق دارد. این گیاه دارای گلهای کامل و ساقهی منشعب به طول ۱۵ تا ۱۸۰ سانتیمتراست. برگها بدون بریدگی بوده و تخم مرغی یا بیضی شکل دیده میشوند. در فضای آزاد این گیاه از اواخر بهار تا اواخر تابستان گل میدهد. گلهای آن به صورت پنج قسمتی است و به رنگ سفید، زرد، سبزروشن و بنفش دید میشود. پرچمها مجزا از هم و دارای میله بنفش رنگ هستند. تخمدان سه برچهای و طول خامه آن بین ۴ تا ۵ میلیمتر است. قسمت برآمده مادگی از یک طرف آزاد و از طرف دیگر با پرده واسط به مزوکارپ چسبیده است. میوه فلفل از نظر گیاهشناسی یک سته است و به رنگهای مختلف دیده میشود. از نظر گردهافشانی اغلب خودگشن است ولی به علت بزرگی گل، قدرت زیاد و مدت طولانی تلقیح دگرگردهافشانی وجود دارد. ریشه اصلی عمیق و حداکثر تا ۸۰ سانتیمتر عمق دارد. قدرت تولید ریشه نابجا در آن ضعیف است و به همین دلیل کاشت عمیق آن بر عکس گوجه فرنگی بیفایده است (پیوست، ۱۳۸۸).
فلفل منبع غنی برای تامین ویتامینهای ضروری و مواد معدنی میباشد. از طرف دیگر فلفل حاوی مقادیر بالایی از آنتیاکسیدانتها و مواد ضروری از قبیل ویتامینث، کارتنوئیدها و ترکیبات فنولیک میباشد. این محصول همچنین حاوی غلظت بالایی از پتاسیم میباشد که این مواد در مجموع ظرفیت تغذیهای و آنتیاکسیدانی فلفل را تشکیل میدهند. فلفل نیز مانند گوجه فرنگی به خاطر بالا بودن آنتیاکسیدانتها و لیکوپن در پیشگیری از بیماریهای قلبی نقش مهمی دارد. فلفل با توجه به رنگ پوست حاوی مقادیر مختلفی از ویتامینث است و به رغم تنوع ژنتیکی غنی که در این محصول وجود دارد، دانش ما دربارهی فیزیولوژی آن محدود است و منحصر به ارقام اندکی میباشد که بیشتر از همه در مورد فلفل C. annuum با میوه های زنگولهای شکل میباشد (بوسلند و وتوگا، ۲۰۰۰).

 

۲-۱-۳- اهمیت اقتصادی و ارزش غذایی
عکس مرتبط با اقتصاد

فلفلهای شیرین به رنگ قرمز، نارنجی و زرد سبزیجات زنگولهای شکلی هستند که در وعده غذایی بشر به صورت سبزی تازه در سالادها، سوپها، خورشتها، ترشیها، دلمه و خوراکهای پخته شده یا خشکشده برای ادویه استفاده میشوند (اینز و مونتاگو، ۲۰۰۰). فلفل تازه به عنوان یکی از سبزیجات با میزان بالایی از ویتامینث در سلسله گیاهی بررسی شده است. فلفلهای شیرین فاقد تندی و دارای دیواره محکم هستند. پریکارپ میتواند فاقد تندی اما بافت جفت میتواند تند باشد (جعفر و همکاران، ۱۹۹۴).
فلفل غنی از ویتامینهایی چون A،B1 ، B3، C، Eو ترکیبات فنولیکی است (اینز و مونتاگو، ۲۰۰۰). فلفلهای قرمز حاوی سطوح بالایی از فنولیکهای طبیعی (Quercetin، Luteolin و Capsasinoid) میباشند (بهنامینا و همکاران، ۲۰۰۹). این ترکیبات بر روی طعم میوه و کیفیت غذایی در زمان های تغییر رنگ، طعم، چاشنی موثر است. این ترکیبات اثرات مفیدی در سلامت انسان دارند. فلاونوئید، فلاونها و کارتنوئیدها رنگیزههای موجود در کلروپلاست میباشند (سیمون و کوین، ۱۹۸۸). کارتنوئیدهای فلفلهای قرمز شامل Capsorubin و Capsanthin، در میوه های نارنجی شامل Zeaxanthin و Vioaxanthin و در میوه های زرد Zeaxanthin، Lutein، Vioaxanthin و Antheraxanthin میباشد (اینز و مونتاگو، ۲۰۰۰). در فلفل رسیده و بالغ پروویتامینA، اسید آسکوربیک و میزان کارتنوئیدکل افزایش مییابد (جعفر و همکاران، ۱۹۹۴).
سطح زیرکشت این گیاه در جهان از سال ۱۹۷۰ تا ۱۹۸۰ حدود ۳۰ درصد افزایش داشته است. در حال حاضر سطح زیر کشت آن در فضای آزاد و گلخانه جمعا″ حدود یک میلیون هکتار برآورده میشود که ۵۶ درصد آن در آسیا، ۱۷ درصد در اروپا، ۱۵ درصد در آفریقا، ۱۰ درصد آمریکای شمالی و مرکزی و ۲ درصد در آمریکای جنوبی است (پیوست، ۱۳۸۸). فلفل دلمهای منبع غنی برای تامین ویتامینهای ضروری بدن از جمله ویتامینث و مواد معدنی است. از طرفی حاوی مقادیر زیاد آنتیاکسیدانها و موادی همچون کارتنوئید و ترکیبات فنولیک میباشد. فلفل دلمهای همچنین حاوی مقادیر بالایی پتاسیم میباشد. به طور معمول میزان ویتامینث یک فلفل دلمهای متوسط در حدود شش برابر ویتامینث پرتقال میباشد. باید توجه داشت که فلفلهای دلمهای با رنگهای متفاوت حاوی مقادیر مختلفی ویتامینث میباشند. گزارش شده است که یک فلفل دلمهای متوسط سبزرنگ ۸۰ درصد نیاز روزانه ویتامینث و ۸ درصد ویتامینA مورد نیاز یک فرد بالغ را تامین می کند (بوسلند و وتوگا، ۲۰۰۰).
مقدار ویتامینث در۱۰۰ گرم فلفل دلمهای قرمز و زرد رنگ به ترتیب ۵۶۶ و ۲۴ واحد رتینول میباشد. همچنین در ۱۰۰ گرم فلفل دلمهای زرد در حدود ۳/۱ میلیگرم نیاسین و ۱۳/۰ میلیگرم ویتامینB6 وجود دارد. بررسیها نشان داده است که فلفل دلمهای زرد و قرمز به ترتیب دارای ۲۶ و ۲۱ میلیگرم اسید فولیک میباشند.
غلظت پتاسیم، کلسیم، منیزیم و فسفر نیز در ۱۰۰ گرم فلفل دلمهای به ترتیب ۲۱، ۱۰، ۱۲ و۲۴ میلیگرم میباشد (ملندز هویا و همکاران، ۱۹۹۶). نیکلیس و همکاران (۲۰۰۲) بررسی کردند که میزان ویتامینث، مواد جامد محلول و درصد ماده خشک در میوه ها در طی مراحل مختلف رشد متفاوت است. همچنین غلظت قندها نیز با توجه به رقم فلفل متفاوت است به طوری که برخی از فلفلها کاملا″ شیرین و بعضی بیمزه هستند (نیکولاو همکاران، ۲۰۰۸).

 

۲-۱-۴- ارزش دارویی

سبزیجات سرشار از ترکیبات بیولوژیکی از جمله ترکیبات آنتیاکسیدانی میباشند که از بین آنها ارقام کپسیکوم فلفل، فعالیت آنتیاکسیدانی بالایی دارند (دیپ و همکاران، ۲۰۰۶). سطوح آنتیاکسیدانتها تحت تاثیر ژنوتیپ، شرایط رشد و بلوغ قرار میگیرد (مکارون و روسر، ۱۹۹۹). فلفل شیرین قرمز غنی از آنتیاکسیدانتها است. رنگ قرمز به دلیل وجود رنگیزههای کارتنوئیدی مختلف که شامل بتاکارتن با فعالیت پرو ویتامین Aو کارتنوئیدهای اکسیژندار مثل کپسانتین، گپسوربین و کریپتوکپسین که مخصوص این جنس هستند و اثر زدودن رادیکالهای آزاد را دارند (دیپ و همکاران، ۲۰۰۶). آنتیاکسیدانتها شامل ویتامینC، ویتامینE، کارتنوئیدها و فلاونوئیدها میباشند که ارگانیسمهای زنده را در برابر صدمات اکسیداتیو و بیماریها حفظ میکنند. این ترکیبات باعث کاهش رادیکالهای آزاد میشوند. فلفل تازه حاوی بیشترین ترکیبات فعال فیزیولوژیکی نسبت به دیگر سبزیجات است. بیشترین میزان ویتامینث و بتاکارتن در واریتههای فلفل قرمز و زرد وجود دارد که هر دو اهمیت آنتیاکسیدانتی طبیعی دارند. بتاکاروتن و کارتنوئیدها کاهشدهنده گونه های فعال اکسیژن هستند و به عنوان آنتیاکسیدانتها برای کاهش فشار اکسیژن عمل میکنند. فلفل به عنوان گیاه دارویی در درمان سرطان، بیماریهای قلبی و عروق، سرماخوردگی، آب مروارید و مخصوصا″ تصلب شریان نقش مهمی دارد که این اثرات را از طریق وجود آنتیاکسیدانهایی چون ویتامینها، ترکیبات فنولیکی و کارتنوئیدها انجام میدهند. در چین و هند از برگ فلفل دلمهای شیرین برای تسکین درد دندان استفاده میشود. در استعمال خارجی به عنوان ضماد برای دردهای روماتیسمی حاصل از سرماخوردگی و رطوبتزدگی و همچنین در موارد نیش گزندگان سمی و گاز جانوران به عنوان ضد سم به کار میرود. در شبه جزیره مالاریا برای سوءهاضمه، وبا، مالاریا و مخملک به کار میرود. از ریشه آن به عنوان یکی از اجزاء داروی ضد سوزاک استفاده میشود (گریفیس و همکاران، ۱۹۹۹).

 

۲-۱-۵- اهمیت کشتهای گلخانهای و مزرعهای در دنیا و ایران

هماکنون جمعیت جهان از مرز شش میلیارد نفر فراتر رفته است و این در شرایطی است که بیشترین افزایش جمعیت در اروپا، آمریکای لاتین و آسیا مشاهده میشود. از اینرو این مناطق در سالهای اخیر با مشکلات جدی تولید غذا، بحران آب و نارساییهای تغذیهای مواجه گشتهاند. بررسیها نشان میدهند بیش از ۸۰۰ میلیون نفر در کشورهای در حال توسعه دچار سوءتغذیه میباشند. این مشکل در آسیا نیز وجود داشته است به طوری که ۷۰درصد از افراد دچار سوءتغذیه در دنیا متعلق به این قاره میباشد. افزایش تولید غذا برای برطرف کردن نیاز غذایی جمعیت روز افزون بشر ضروری است. این افزایش باید از همین اراضی که هماکنون زیرکشت میباشند صورت گیرد، چرا که نگرانی زیستهای محیطی، بحران کمبود آب و گسترش شهرنیشنی، گسترش سطح زیرکشت را محدود کرده است (خوشگفتار منش، ۱۳۸۶). وجود مشکلاتی از این دست باعث افزایش تمایل به کشت درگلخانهها گردیده است تا از حداکثر غذا در واحد سطح تولید شود. در ایران نیز به علت برخی محدودیتها بخصوص کمبود آب، با کیفیت مطلوب در بسیاری از نقاط کشور و یا برخی اهداف خاص از قبیل ایجاد اشتغال پایدار، تولید گلخانهای انواع محصولات به ویژه سبزیها مورد توجه قرار گرفته است. نتایج سرشماری عمومی کشاورزی نشان داده است که تا سال ۱۳۹۰، ۸۵۰۹ واحد گلخانهای در کشور وجود داشته که مساحت آن در مجموع ۴۴۲۰ هکتار بوده است و از این میان تعداد ۴۷۰ گلخانه به تولید انواع فلفل دلمهای با تولید سالانه ۲۹۳۸ تن محصول اختصاص داشته است (بینام، ۱۳۹۲). اما کشت در گلخانه هزینه تولید را افزایش داده و به دنبال آن قیمت تمام شدهی محصولات نیز افزایش میسیابد. لذا تولید در مزرعه جهت کاهش هزینه ها، افزایش عملکرد در واحد هکتار و کاهش ضایعات محصولات در قبل و پس از برداشت میتواند از عوامل بهبود تولید و کاهش قیمت مصرف کننده باشند. محدودیتهای مختلفی سد راه تولید محصولات کشاورزی در شرایط مزرعه در ایران و جهان میباشند، که عمدهترین آنها انواع تنشهای محیطی و غیرمحیطی هستند که به دلیل غیرقابل کنترل بودن در سطح مزرعه عواقب بسیاری را به دنبال دارند.

 

۲-۱-۶- اهمیت کشت فلفل دلمهای

یافته های جدید نشان دهنده آن است که سبزیجات به دلیل داشتن ترکیبات مهم از قبیل املاح معدنی، ویتامینها، گلوکودینازها[۳]، کارتنوئیدها، تروپانها و همچنین فیبر تاثیر قابل ملاحظهای بر سلامت افراد میگذارند (گویلرمو، ۲۰۰۷). مطالعات و بررسیها نشان داد که ترکیبات و مواد موجود در سبزیجات از قبیل فیبر، پتاسیم و آنتیاکسیدانتها ارتباط زیادی با کاهش ابتلا به بیماریهای قلبی دارد (ریم و همکاران، ۱۹۹۳). براساس اعلام سازمان بهداشت و سلامت جهانی هر سال در حدود ۳۱ درصد از بیماریهای قلبی و ۱۱ درصد از سایر بیماریها ناشی از مصرف پایین سبزیجات و میوه ها است. همجنین سازمان خوار و بارجهانی و سازمان بهداشت و سلامت جهانی بیان کردند که مصرف حداقل ۴۰۰ گرم میوه و سبزی در هر روز توسط افراد نقش موثری در جلوگیری از بیماریهای مزمن از قبیل بیماریهای قلبی، سرطانها، دیابت و چاقی مفرط دارد. مصرف میوه و سبزیجات همچنین نقش موثری در کاهش جلوگیری از کمبود برخی از عناصر غذایی به ویژه در کشورهای در حال توسعه دارد (زی و همکاران، ۲۰۰۳). نتایج حاصل از یک پژوهش نشان داد که در حدود ۷۵ تا ۸۰ درصد از سرطانها به جنبههای غیر ژنتیکی مربوط است. بر اساس این پژوهش مشخص شد که ارتباط بسیار نزدیکی بین مصرف انواع سبزیجات با کاهش ابتلا به انواع مختلف سرطان وجود دارد. (فاهی، ۱۹۹۹). فلفل دلمه تقریبا شش برابر پرتقال دارای ویتامینث است که به عنوان یک آنتیاکسیدان قوی شناخته شده است ( ریم و همکاران، ۱۹۹۳).

 

۲-۱-۷- مفهوم کیفیت

در سالهای اخیر توجه مصرفکنندگان محصولات کشاورزی در بیشتر دنیا به کیفیت سبزیجات و میوه ها معطوف شده است (گویلرمو و همکاران، ۲۰۰۷). به طوری که نتایج هارکر (۲۰۰۰) در آمریکا نشان داده که ۸۰ درصد از مصرفکنندگان حاضرند با پرداخت بهای بیشتر میوه هایی با کیفیت برتر را خریداری کنند (هنی، ۲۰۰۰). اگرچه عملکرد میوه عامل مهم و کلیدی در تولید تجاری محصولات گلخانهای است اما امروزه شاخصهای کیفی نظیر طعم و مزه، میزان قندها، اسیدیته، ویتامینث و غیره به صورت روز افزونی مورد توجه مصرفکنندگان قرار گرفته است. در واقع کیفیت نقش کلیدی در سیستمهای مزرعهای و گلخانهای دارد. بهبود کیفیت میوه برای تولیدکنندگان محصولات برای برطرف کردن نیاز رو به گسترش مصرف کنندگان، در رقابت تنگاتنگ بازار میباشد. واژه کیفیت برای گروه های مختلف شامل مصرفکنندگان، تولیدکنندگان، انبارداران و متخصصان صنایع تبدیلی و شیمی مواد غذایی دارای مفاهیم مختلفی است.

 

۲-۱-۷-۱- کیفیت خارجی یا ظاهری

کیفیت خارجی در بازارپسندی محصولات کشاورزی نقش بسیار زیادی دارد و ویژگیهای ظاهری از قبیل شکل، رنگ، اندازه و شادابی، طراوت میوه، نداشتن خسارت فیزیولوژیکی و ویژگیهای حسی نظیر طعم و مزه، حضور ترکیبات فرار و خصوصیات بافت میوه در زیر مجموعه کیفیت خارجی قرار میگیرند (هایسکنس و اسکرینر، ۲۰۰۴). به طور کلی کیفیت ظاهری میوه منعکسکننده ویژگیهای فیزیکی مانند بافت و برخی از ویژگیهای شیمیایی از قبیل ترکیبات قابل تصاعد و فرار میباشد (والش، ۲۰۰۶). شفلت و برانکر (۲۰۰۰) بیان کردند که از نظر مصرفکنندگان مهمترین شاخصهای کیفی سبزیجات و میوه شادابی، طراوت، طعم خوب و سفتی مناسب بافت میباشد (شیلیپی و نارندرا، ۲۰۰۵).

 

۲-۱-۷-۲- کیفیت درونی

مهمترین عوامل موثر بر کیفیت داخلی، وضعیت تغذیهای و سلامت محصولات (کیفیت تغذیهای) و وضعیت اکولوژیکی نظیر روش های کاشت، نوع و واریته گیاه میباشد. کیفیت سلامت و تغذیه از دو جنبه حضور ترکیبات مطلوب از قبیل ویتامینها، مواد معدنی، کربوهیدراتها، فیبر، مواد فعالکننده واکنشهای ضروری بدن و ترکیبات نامطلوب و مضر نظیر فلزات سنگین، اثر باقیمانده سموم، غلظت نیترات و آلودگیهای بیولوژیکی قابل بررسی است (ایبانز و همکاران، ۲۰۱۰). در گذشته تنها کیفیت بازارپسندی سبزیجات مورد توجه بود اما در سالهای اخیر شاخصهای کیفیت درونی نظیر غلظت عناصر معدنی، ویتامینها، عناصر سنگین و سمی نظیر نیترات و اثر باقیمانده سموم به طور جدی مورد توجه قرار گرفته است. یافته های جدید نشان میدهد که سبزیجات نقش زیادی در سلامت افراد دارند. از همین رو ویژگیهای تغذیهای آنها نیز بسیار حائز اهمیت است (گویلرمو و همکاران، ۲۰۰۷). در واقع اگر محصولات کشاورزی قادر به تامین مقدار کافی غذا با تنوع مناسب جهت برطرف کردن نیاز انسان نباشد افراد دچار نارساییهای تغذیهای میگردند، به دنبال آن جامعه آسیب دیده و توسعه ملی امکان پذیر نخواهد شد. به منظور برطرف کردن نیاز انسان به کلیه عناصر غذایی و در نتیجه برخورداری از زندگی مناسب، تنوع غذایی لازم است. اگر بخشهای تولیدکنندهی غذا قادر به تامین دائمی این نیازها نباشند امکان بروز سوءتغذیه و به خطر افتادن سلامت و شادابی انسانها به ویژه افراد کم درآمد وجود خواهد داشت. گرسنگی و کمبود غذا در برخی مناطق دنیا از پیامدهای کمبود شدید پروتئین و کالری است (خوشگفتارمنش، ۱۳۸۶).باتوجه به موارد اشاره شده، اهمیت کیفیت تغذیهای سبزیجات و میوه ها کاملا″ مشخص است.
گرودا (۲۰۰۵) بیان کرد که مفهوم کیفیت در مورد سبزیجات و میوه پیچیده میباشد و علاوه بر ویژگیهای ظاهری (اندازه، رنگ و سفتی بافت)، مقدار عناصر معدنی و ویتامینها، طعم و سایر خواص ارگانولپتیک (عطر، طعم و مزه) نیز باید مورد توجه قرار گیرد. مطالعات انجام شده در شمال آمریکا نشان داد که طعم و عطر دو عامل مهم در انتخاب محصول توسط مشتریان میباشد. کیفیت محصولات برای مصرف تازهخوری به واسطه ظاهر، ویژگیهای ارگانولپتیکی و تغذیهای (سلامت تغذیهای) تعیین میگردد، از جمله این موارد میتوان به رنگ، اندازه، شکل، نداشتن خسارت فیزیولوژیکی و سفتی بافت اشاره کرد.کیفیت آروما بیشتر به ترکیبات قابل تصاعد، قندها و اسید محصول مربوط میشود درحالیکه مقدار عناصر معدنی، ویتامینها و کارتنوییدها کیفیت تغذیهای محصول را نشان میدهند. کارتنوییدها علاوه بر تاثیر بر رنگ میوه، منبع خوبی برای ویتامینA و عوامل آنتیاکسیدان هستند که در پیشگیری از سرطانها و بیماریهای قلبی دارای اهمیت هستند. ویتامینث یکی از مهمترین شاخصهای کیفیت تغذیهای در مورد بسیاری از محصولات باغی است (آداناس و هو، ۱۹۹۵). از طرف دیگر تعیین سلامت تغذیهای سبزیجات نیز بخشی از کنترل کیفیت آنها است که بیشتر به میزان آلودگیهای میکروبی و شیمیایی در طی مراحل تولید، برداشت و پس ازبرداشت میپردازد (فاسلر و بونجور، ۱۹۹۵).
برای بررسی برخی از ویژگیهای کیفی سبزیجات و میوه ها باید این ویژگیها را به صورت کمیدرآورد (اسکور و همکاران، ۱۹۹۲). برای تعیین وضعیت کیفی میوه ها و سبزیجات استانداردهای مشخصی در اروپا و آمریکای شمالی وضع شده است. این استانداردها براساس موارد ذکر شده توسط سازمان بهداشت جهانی (W.H.O.) و سازمان خواروبار جهانی[۴] بنا شده است (گویلرمو و همکاران، ۲۰۰۷ و هویسکنس و اسکرینر، ۲۰۰۴). با این حال در نظر گرفتن و تنظیم این حدود استاندارد مشکل میباشد. زیرا ویژگیهای کیفی تا حد زیادی تحت تاثیر عوامل مختلف نظیر رقم گیاه و شرایط محیطی قرار میگیرد (والش، ۲۰۰۶). به کمک استانداردهای کیفی میتوان مرغوبیت سبزیجات را تعیین کرد. هرچند که این استانداردها بیشتر بر اساس وضعیت ظاهری مثل رنگ و نداشتن خسارت فیزیولوژیکی وضع شدهاند (گویلرمو و همکاران، ۲۰۰۷).
از طرف دیگر واژه کیفیت برای سبزیجات و میوه ها یک مفهوم ثابت نیست و قوانین و یافته های جدید (مثل باقیمانده سموم) بر روی آن تاثیر میگذارد (ایبانز و همکاران، ۲۰۱۰). بنابراین در آینده و با پیشرفت دانش بشر و افزایش آگاهی در مورد ترکیباتی که تاثیر مثبت و یا منفی در سلامت افراد میگذارند این حدود استاندارد نیز تغییر خواهد یافت (گویلرمو و همکاران، ۲۰۰۷).

 

۲-۱-۷-۳- کیفیت تغذیهای فلفل دلمهای در ارتباط با سلامت بشر

 

۲-۱-۷-۳-۱- ویتامینها

 

۲-۱-۷-۳-۱-۱- ویتامینA

یک نوع ویتامین محلول در چربی بوده که نقشهای زیادی در بدن بر عهده دارد ازجمله وظایف این ویتامین در بدن تقویت بینایی، تقویت سیستم ایمنی بدن، محافظت از پوست، رشد بدن و استخوانها و کمک به تقسیم سلولی میباشد (سوفو وهمکاران، ۲۰۰۴). کمبود ویتامینآ عوارضی از قبیل شبکوری و در موارد شدیدتر نابینایی و حتی مرگ را به دنبال دارد (خوشگفتارمنش، ۱۳۸۶). کمبود این ویتامین یکی از مشکلات اساسی در جهان محسوب میشود به طوری که بیش از سه میلیون کودک در سراسر جهان دچار کمبود شدید این ویتامین هستند. به طور کلی در حدود۲۷۵ میلیون نفر نیز به درجات مختلف از کمبود این ویتامین رنج میبرند (سوفو و همکاران، ۲۰۰۴). مقدار این ویتامین در ۱۰۰ گرم از فلفل دلمهای کاملا″ رسیده سبز و قرمز به ترتیب۲۱ و ۶۲ واحد رتینول میباشد. نکته قابل ذکر اختلاف غلظت این ویتامین در فلفل با رنگهای مختلف میباشد. به طوری که غلظت این ویتامین برای فلفلهای زردرنگ ۲۴ واحد رتینول ذکر شده است (ملندز- هویا و همکاران، ۱۹۹۶).

 

۲-۱-۷-۳-۱-۲- ویتامینB

ویتامینB محلول در آب میباشد. این ویتامین در ساختار کوآنزیمها شرکت داشته و نقش زیادی در تامین انرژی بدن برعهده دارد. ویتامینB دارای انواع مختلفی از قبیل تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین و فولیک اسید میباشد که هر کدام از آنها نقش مهمی در بدن دارند. برای مثال ویتامین B12برای ساختDNA و RNA ضروری میباشد (سوفو وهمکاران، ۲۰۰۴). یکی از عوارض کمبود ویتامینB1 بیماری بریبری است. این بیماری سبب نرم شدن استخوانها میشود (جونکینگ و همکاران، ۲۰۰۶). هر ۱۰۰ گرم از بافت فلفل دلمهای حاوی حدود ۳/۱ میلی گرم نیاسین (فلفل زرد و فلفل قرمز نیاسین قابل توجهی ندارد)، ۱۳/۰ تا ۲۶/۰ ویتامینB6 برای فلفلهای زرد و قرمز رنگ و به ترتیب برای فلفلهای زرد و قرمز مقدار ۲۶ و ۲۱ میلیگرم اسیدفولیک میباشد (ملندز-هویا و همکاران، ۱۹۹۶).

 

۲-۱-۷-۳-۱-۳- ویتامینC

این ویتامین یکی از شاخصهای کیفیت تغذیهای در مورد بسیاری از سبزیجات و محصولات باغی میباشد (آدامس و همکاران، ۲۰۰۱). این ویتامین محلول در آب بوده و حضور آن برای فعالیتهای بدن ضروری است. ویتامینث همچنین دارای نقش آنتیاکسیدانتی نیز میباشد. در ساخت کلاژن، ساخت هورمونهای استروئیدی، استحکام دندانها و استخوانها نقش دارد (سوفو وهمکاران، ۲۰۰۴). این ویتامین باعث کاهش Fe2+ و Fe3+ شده و جذب آهن توسط بدن را افزایش میدهد. همچنین ویتامینث باعث تبدیلcu2+ به cu+ شده و از این طریق جذب مس را افزایش میدهد. نتایج حاصل از برخی پژوهشها نشان داده است که این ویتامین به پروتئینسازی نیز کمک میکند. همچنین باعث کندشدن تولید نیتروزآمینها که شکل سرطانزایی نیترات هستند میشود (جونکینگ و همکاران، ۲۰۰۶). مقدار این ویتامین در ۱۰۰ گرم فلفل دلمهای کاملا رسیده ۱۹۰ میلیگرم میباشد (ملندز-هویا و همکاران، ۱۹۹۶).

 

۲-۱-۷-۳-۲- عناصر معدنی

 

۲-۱-۷-۳-۲-۱-آهن

آهن جزو عناصر ضروری بدن انسان میباشد. مهمترین نقش آهن شرکت در ساختمان هموگلوبین[۵] سلولهای گلبول قرمز خون و میوگلوبین[۶] سلولهای ماهیچهای است. آهن همچنین برای ساخت سلولهای جدید، آمینواسیدها و هورمونها مورد نیاز است (سوفو وهمکاران، ۲۰۰۴). عملکرد این عنصر باعث کمخونی، مشکلات بارداری، کاهش رشد، کاهش مقاومت در برابر بیماریهای عفونی، خسارت طولانی مدت ذهنی و اختلال در توسعه سیستم عصبی میشود. در حال حاضر در دنیا تعداد افراد بسیار زیادی از کمبود آهن رنج میبرند که در این بین کودکان و خانمها بیشتر در معرض خطر قرار دارند (خوشگفتارمنش، ۱۳۸۶).

 

۲-۱-۷-۳-۲-۲- روی

یکی از مهمترین عناصر ضروری بدن میباشد که کمبود آن در رژیم غذایی افراد به اثبات رسیده است. از مهمترین این نقشها در بدن نقش آنتیاکسیدانی آن میباشد (خوشگفتارمنش، ۱۳۸۶).
امروزه کمبود روی در انسان یکی از مشکلات اساسی در بسیاری از کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه میباشد (سوفو و همکاران، ۲۰۰۴). کمبود این عنصر در بدن سبب بروز مشکلات زیادی از قبیل کاهش رشد، تاخیر در بلوغ سیستم جنسی و اسکلت بدنی میشود. کمبود روی همچنین باعث اختلال در سیستم ایمنی بدن و در نتیجه افزایش حساسیت در برابر بیماریها میشود (خوشگفتارمنش، ۱۳۸۶).

 

۲-۱-۷-۳-۲-۳- پتاسیم

عنصر پتاسیم در تعادل بار سلولهای بدن نقش دارد. این عنصر نقشهای متابولیکی زیادی در بدن دارد. همچنین نقش مهمی در کنترل فشار خون و همچنین فعالیت قلب برعهده دارد (سوفو و همکاران، ۲۰۰۴). به طور متوسط هر ۱۰۰ گرم فلفل دلمهای قرمز و زرد حاوی ۱۷۰ و ۲۱۰ میلیگرم پتاسیم میباشد (ملندز- هویا و همکاران، ۱۹۹۶).

 

۲-۱-۷-۳-۲-۴- کلسیم

 

در دوره ی بعد از دوره ی ترجمه(قرن چهارم ه) تا قرن ششم و هفتم، (و تا اندازه ای در دوره ترجمه) اکثریت قریب به اتفاق فلاسفه، ضمن این که فیلسوفند، در فن پزشکی مهارت دارند. هم چنان که بوعلی هم فیلسوف است و هم پزشک، در بسیاری از آن ها پزشکی بر فلسفه غلبه دارد. این دوره که دوره «فیلسوف پزشکی» است، مسلمان، یهودی و مسیحی شرکت دارند. از صائبیان در این دوره، بر خلاف دوره ترجمه خبری نیست. در این دوره ما به پزشکان بلند قدر مسیحی یا یهودی زیادی بر می خوریم که ضمناً فیلسوف هم هستند ولی به فیلسوف بلند قدری از یهودیان یا مسیحیان بر نمی خوریم(مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، ۱۳۶۲: ص ۶۲۳).
از آن جا که پزشکان غیر مسلمان، به خصوص مسیحیان در امر پزشکی سرآمد بودند، افتخار ابداع روش درمانی بیمارستانی را ایرانیان و از جمله این دسته از پزشکان داشتند. توجه به پزشکان غیر مسلمان آن قدر زیاد بود که در هنگام شیوع بیماری هم بیشتر به آن ها مراجعه می شد تا دیگر پزشکان، مانند حکایت «اسد بن جانی طبیب(الگود، ۱۳۷۱: ص ۲۰۲).»
به طور کلی مشاجره های کلامی میان مسلمانان و مسیحیان از همان ابتدای ظهور اسلام تا قرن ها ادامه یافت که با شدت و ضعف همراه بود. در طول جنگ های میان دو گروه، این مشاجره ها به شکلِ کینه جویانه قوت بیشتری گرفت. به طور مثال؛ در ترانه رولان، مسلمانان بت پرست معرفی شدند(گرونبام، ۱۳۷۳: ص ۴۵).
نویسندگان مسلمان، چه ایرانی و چه عرب، به مسائل اعتقادی مسیحیان چون انجیل و اعتقاد به تثلیث، توجه نشان می دادند، مانند «ابن حزم اندلسی» متوفای(۴۵۶ ه) ابن خلدون، مسعودی، قزوینی و قلقشندی که درباره انجیل و مسائل کلیسا مطالب بسیاری دارند. گاهی طی این مناظره های ایشان مسلمان می شدند، مانند مناظره ی مأمون با مرتدی نصرانی اهل خراسان که وی دوباره اسلام آورد(ابن قتیبه، ۱۹۶۶: ص ۵۵۲).
۳-۳-۳-۲- شخصیت های فرهنگی مسیحیان
از چهره های فرهنگی مسیحی در این دوره می توان، ابوسهل مسیحی، طبیبی فاضل، منطقی ای کامل و عالم به علوم اوایل بود را نام برد. وی در خراسان معروف و مشهور و نزد سلاطین آن جا به اعزاز و احترام موصوف بود. کتاب مجموعه دستورات طبی موسوم به صد مقاله از اوست. وی استاد ابوعلی سینا هم بوده است(ابن عبری، مختصر الدول، ترجمه[عبدالمحمد آیتی]، ۱۳۷۷: ص ۲۵۸).
میخاییل، پسر ماسویه، عیسی بن صهار(چهاربخت) عیسی بن شهلافا، بختیشوع بن جورجیس نصرانی، جبرئیل بن بختیشوع، جورجیس بن بختیشوع، طیفوری حبش بن اعسم نصرانی، حسنون نصرانی، صاعدبن یحیی، از جمله علمای مسیحی و ایرانی تا قرن چهارم به شمار می رفتند(صفا، ۱۳۷۴)
سهم دانشمندان مسیحی در دربار خلفا به خصوص در نهضت ترجمه آن قدر زیاد است، که به عبارتی می توان گفت: «ایشان پیشروان حکمای پیرو ارسطو بوده اند که آثارشان در قرن سیزدهم میلادی در اروپا دوره تجدد فلسفی را فراهم کرده است.»( نفیسی، مسیحیت در ایران تا صدر اسلام، ۱۳۴۳:ص ۳۱۳).
۳-۳-۳-۳- اقدامات فرهنگی مسیحیان
فعالیت علمی و و فرهنگی و نقش قابل ملاحظه ی اقلیت مسیحی(ارمنی) در ایران، از دیرباز مشهود است. به یادگار ماندن کلیساهایی، چون طاطاوس مقدس و استاتوس مقدس در آذربایجان ایران و کلیسای وانک در اصفهان و کلیساهای دیگر، هم چنین مشارکت در راه اندازی اولین چاپخانه ی ایران، نشان از این موضوع دارد. فعالیت کلیسای مقدس طاطاوس از همان قرن اول هجری(۷۲۱ م) شروع شد. طومای آزرونی، مورخ ارمنی قرن سوم هجری از این کلیسا نام برده و در قرن پنجم هجری نیز فعالیت داشته است (مجله هور، شماره ۱، سال اول، تیر ماه، ۱۳۵۰، ص ۶).
مع هذا تصویری که از این تجربه برای تاریخ باقی ماند، تصویر جامعه یی پر تحرک و حیاتی پر تنوع و محیط بالنسبه، بازی که آکنده از استعداد های سازنده بود که در آن شوق به احیاء سنت های ایرانی، علاقه به شعایر و آداب عربی و اسلامی را نفی نکرد و محدودیت به نواحی غربی و مرکزی فلات ارتباط با حاصل میراث نواحی شرقی آن را غیر ممکن نساخت. تسامح فکری هم تا حدی بود که به اهل ذمه نیز در کارهای حکومت مجال همکاری داد و از اختلافات فرقه یی هم مانعی برای رشد و توسعه افکار فلسفی به وجود نیاورد(زرین کوب، تاریخ مردم ایران، ۱۳۶۷: صص ۱۰ ، ۵۰۹).
۳-۳-۴- اماکن مذهبی مسیحیان
تا قرن چهارم هجری قمری، شواهدی از ادامه فعالیت دیرها در دست است، مانند دیر ابلق در اهواز و دیرهایی در ناحیه اردشیر خره در فارس، دیر خندق در ناحیه خوزستان و دیر زور در اهواز. در قرن چهارم هجری کلیسای مسیحیان در هرات فعالانه به کار خود ادامه می داد(حموی بغدادی، ۱۳۸۰:ص).
در بخارا «نرشخی» از وجود کلیسا در کنار مسجد خبر داده است(نرشخی، بی تا: ص ۷۳).
در منطقه سیستان پش از ورود اسلام کلیساهای متعددی به فعالیت خویش ادامه دادند. «باسورث» در این باره می نویسد:
روایتی که ماری بن سلیمان نسطوری از اسقفی به نام «مطران سبر مشوع» یاد کرده در قرن چهارم و پنجم هجری آخرین مطلب جدی درباره وضعیت مسیحیان سیستان است(باسورث، تاریخ سیستان، ۱۳۷۰:ص ۳۱).
دیرها
قبل از ظهور اسلام و مقارن ظهور این دین، شهرهایی چون کسکر، ریشهر (دیو اردشیر) در سواحل خلیج فارس از مراکز مهم و مقر اسقف نشینی ایران و پایگاه مطران وقت به شمار می رفته اند. از دیگر شهرها می توان به این ها اشاره کرد: بیت هوازیه(خوزستان)، بیت لاپات(جندی شاپور) شوشتر(تستر) و رامهرمز(مارکوارت،۱۳۷۳:صص ۶۳، ۶۵).
به طور کلی تا قرن چهارم هجری شواهدی از ادامه فعالیت دیرها در دست است، مانند دیر ابلق در اهواز، و دیرهایی در ناحیه اردشیر خره در فارس، دیر خندق در ناحیه خوزستان و دیر زور در اهواز.( مارکوارت،۱۳۷۳: صص ۶۳، ۶۵).
«شابشتی دیلمی»(متوفای ۳۸۸ ه) در کتاب «الدیارات» خود که عمدتاً به توصیف دیرهای مسیحیان در عراق پرداخته، گزارش های زنده ای در این باره دارد. او دیر موسوم به درمالس را که در جانب دروازه شماسیه ی بغداد و نزدیک منزل «احمدبن بویه دیلمی» قرار داشت این گونه توصیف کرده است:
«این دیر، مهم ترین موقعیت را دارد: دیری است تمیز و مفرح، دارای بوستان ها و اشجار فراوان، دیری است بزرگ که راهبان و قسیسان در آن حضور فعال دارند، این دیر به منظور تفرج و هواخوری و صرف مشروبات مورد توجه است.»( شابشتی، بی تا: ص ۳).
این دیر در شرق بغداد در طرف دروازه شماسیه و در کنار نهر مهدی واقع است. اطراف دیر را بوستان ها و اشجار و درختان نخل قرار گرفته است. این دیر خوش عمارت و تمیز و مفرح است و افراد و راهبان در آن رفت و آمد می کنند. در هنگام عید فصح در بغداد این دیر منظره عجیبی دارد، چرا که در این هنگام هیچ مسیحی در شهر بغداد نیست مگر آن که به این دیر می آید و اعمال عبادی خود را انجام می دهد، هم چنان که هیچ فرد مسلمان اهل تفرج و لهو و سرگرمی نیست مگر آن که جهت تفریح به این دیر می آید(شابشتی، بی تا: ص ۱۴).
او هم چنین از دو دیر دیگر به نام های «دیر الثعالب» و «دیرالجاثلیق» یاد می کند که در غرب بغداد و در آبادترین و مفرح ترین منطقه این شهر واقع شده و محل تفرج و تفریح عموم مردم بغداد، اعم از مسیحی و مسلمان است و هیچ گاه از وجود گردش گران خالی نیست و این دو محل مورد توصیف شعرا قرار گرفته است(شابشتی، بی تا: صص ۲۴، ۲۵).
کلیساها
در قرن چهارم هجری، کلیسای مسیحیان در هرات فعالانه به کار خود ادامه می داد(حموی بغدادی، ۱۳۸۰). در بخارا، نیز نرشخی از وجود کلیسا در کنار مسجد خبر داده است(نرشخی، بی تا :ص ۷۳).

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.