صدرا نیز در رابطه با معنای لغوی ایمان چنین بیان داشته است که «ایمان از لحاظ لغوی، آن چنانکه صاحب تفسیر کشاف آورده، مأخوذ از آمن است» و در ادامه برای معنای لغوی آن مثال میزند و میگوید «آمنه إذا صّدقه»: به او ایمان آوردم در حالیکه او را تصدیق کردم. گویا خود تصدیق کننده از تکذیب کردن و مخالفت در امان است.[۲۵۰]در ادامه معنای اصطلاحی ایمان را از منظر متکلمان شیعه بیان میکنیم تا مشخص شود صدرا در کدام یک از این گروه ها جای میگیرد.
۲-۲-۲-۲٫ تعریف اصطلاحی ایمان
در رابطه با تعریف ایمان، اجماعی وجود ندارد و همیشه در طول تاریخ میان فیلسوفان و متلکمان شیعی اختلاف نظر بوده و هست و همین اختلاف نظرها جناح بندیهای مختلفی را در رابطه با ایمان موجب شده است. اختلاف نظرها بر سر داخل کردن سه عنصر تصدیق قلبی، عمل به جوارح و اقرار زبانی است که ارکان و ابعاد اصلی ایمان را تشکیل میدهند.
ـ معتزله حقیقت ایمان را عمل میدانند و در این رابطه خود به گروه هایی تقسیم میشوند. عدهای از آنان قائلند ایمان یعنی انجام واجبات بدون نوافل. برخی معتدند ایمان عبارت است از دوری و اجتناب از هر آنچه که پرهیز داده شده است. گروهی نیز بر این باورند که حقیقت ایمان، انجام هر چیزی است که در رابطه با اقوال، افعال یا اعتقادات مطرح است؛ خواه واجب باشد خواه مندوب.[۲۵۱] آنچه بین همه آنها مشترک است، این مهم است که آنان معنای لغوی ایمان را وقعی نمینهند و تنها عمل را در مفهوم ایمان دخیل میدانند و کسی که ترک عمل کند، هر چند کافر به حساب نمی آید، ولی مؤمن نیز نامیده نمیشود.[۲۵۲]
ـ اشاعره: ایمان را تصدیق قلبی میدانند که اقرار زبانی بیانگر آن است.[۲۵۳]
ـ مرجئه: آنان عمل را از مفهوم ایمان خارج کردند[۲۵۴]؛ اما در رابطه با دو عنصر دیگر،گروهی از آنان تصدیق قلبی را برای تحقق ایمان لازم دانستند و عدهای نیز اقرار زبانی را کافی به شمار آوردند.[۲۵۵]
ـ اهل حدیث: این گروه همان طور که از نامشان پیدا است ،اصل را بر ظواهر آیات و روایات گذاشتند و مطابق آن ایمان را متشکل از نیّت، عمل جوارحی و اقرار زبانی دانستند .[۲۵۶]
اکثر فلاسفه و علما نیز ایمان را ذاتاً تصدیق قلبی میدانند و بس .و اقرار زبانی را از آن رو که دلالت بر مسلمان بودن فرد به طور علنی و آشکارا در زندگی دنیوی دارد، میپذیرند. زیرا تصدیق قلبی حالتی نفسانی و درونی است و برای خود فرد حجت است، اما برای این که دیگران نیز بر ایمان او صحه گذارند،ضرورتاً نیازمند این است که بر زبان جاری شود وبدین ترتیب زبان نشانه ظاهری تصدیق
قلبی به حساب میآید.[۲۵۷]
با این بیان میتوان گفت اگر ایمان همان تصدیق قلبی باشد، به این معنا است که متعلقات ایمان
در قالب گزاره بیان میشوند و گزارهها نیز متصف به صدق و کذب میشوند. از این رو معرفت به متعلقات ایمان نیازمند نظر و استدلال است.
۲-۲-۲-۳٫ ایمان از نظر ملا صدرا
صدرا ایمان را به معنای لغوی آن میپذیرد و با اشاره به آیه{ءامن الرّسول بمـا أنزل إلیـه من ربّه و المومنون کلّ ءامن بالله و ملائکته وکتبه و رسله…{[۲۵۸]معتقد است که شناخت این امور ـ خدا، ملائکه، کتب آسمانی و پیامبران الهی ـ و تصدیق به آنها منجر به حصول ایمان میگردد.[۲۵۹] ایمان حقیقی از منظر صدرا از آن کسانی است که به گزارههای وحیانی علم داشته و آن ها را به پشتیبانی برهان مورد تأیید قرار میدهند. وی ایمان را «مجرد علم و تصدیق» میداند و عمل را از حوزه مفهومی ایمان خارج میکند. به همین منظور در ضمن شش دلیل و به استناد پارهای از آیات قرآن سخن خود را مورد تأیید قرار میدهد.
۱). دلالت آیاتی از قرآن مبنی بر اینکه محل ایمان قلب است و ایمان همان تصدیق قلبی است. به یقین میتوان گفت منظور وی از قلب، همان معنایی است که یکی از ابزار معرفت به شمار میآید نه قلب عضوی. از این رو ایمان به اعضاء و جوارح تعلق ندارد.}اولئک کتب فی قلوبهم الإیمان{.[۲۶۰]
۲). ایمان در برخی آیات عطف به عمل صالح شده است و این دلالت بر خارج بودن عمل از ایمان میکند؛ چرا که میان کلمه معطوف و معطوف الیه باید تغایر وجود داشته باشد و الاّ تکرار پیش خواهد آمد و تکرار خلاف اصل اولی است.[۲۶۱]
۳٫ در برخی آیات ایمان قرین معصیت و با آن جمع شده است؛ یعنی عاصی و گنهکار مؤمن خوانده شده اند، پس عمل داخل ایمان نیست.
۴٫ علم و تصدیق، یقینی و غیر قابل زوال و تغییر است. از سویی ایمانی انسان را به رستگاری و سعادت اخروی میرساند که ثابت و پایدار باشد و به بادی نلرزد. بنابراین ایمان همان معرفت و تصدیق است نه عمل.
۵٫ صدرا در تفسیر آیه } لا اکراه فی الدّین{[۲۶۲] معتقد است ایمان از جنس عطا و بخشش است که با افاضه خداوند بر قلب مؤمن حاصل میگردد. بنابراین عملی نیست که با اکراه واجبار همراه باشد.[۲۶۳]
۶٫ ایمان در اصل لغت به معنای تصدیق و اذعان است و اگر در عرف شرع به معنایی غیر از معنای لغویاش استعمال شود با عربی بودن قرآن منافات دارد.[۲۶۴]
صدرا یک جا سخن از ایمان اسلامی به میان میآورد و آن را تصدیق گزارههای وحیانی میداند که ضرورتاً جزء دین اسلام است[۲۶۵] و درجای دیگر ایمان را تصدیق مجموعه گزارههای وحی شدهای میداند که در ضمن آیات قرآن آمده است.[۲۶۶]
بنابراین در نظر صدرا وحی مجموعهای از گزارهها است که از سوی خداوند و توسط رسول برگزیدهاش بر انسان نازل شده است. طبق این طرز تلقی ایمان معرفت به این گزارهها و تصدیق قلبی به آنها است. بدین ترتیب ایمان از سنخ معرفت عقلی و یقینی به حساب میآید که متعلقات آن گزارهها و قضایایی هستند که مورد اعتقاد شخص قرار میگیرد. ویژگی بارز این رویکرد این است که فردی که به متعلقات ایمان معتقد است مدعی است هر آنچه بدان اعتقاد دارد، صادق است، و می تواند صدق آنها را به نحو متقنی توسط ادله و براهین عقلی اثبات کند.
سخنان صدرا گواه این مهم است که عقل شرط شناخت اصول اعتقادی دین و در نهایت ایمان به آن هاست. کسی که عقلی ندارد، تکلیف الهی که همان شناخت خدا و عبادتش میباشد از او ساقط میگردد و با این بیان ایمان نیز به خودی خود مطرح نخواهد شد. بنابراین در نظر صدرا عقل بر ایمان تقدم دارد.
۲-۲-۲-۴٫ مراتب ایمان
صدرا ایمان را مفهومی مشکک و ذو مراتب میداند. از نظر وی:
۱). گاهی مراد از ایمان، ایمانی است که عامی از آن استفاده میکند. این ایمانی از روی تقلید یا تسلیمی بدون بصیرت کشفی و بدون معرفت کسبی است. این مرتبه از ایمان همان اقرار ظاهری و جاری کردن شهادتین بر زبان است. با این بیان شخص مسلمان میشود و اسلام میآورد.
} قالت الأعراب ءامنا قل لّم تؤمنوا ولکن قولوا اسلمنا و لمّا یدخل الایمان فی قلوبکم{.[۲۶۷]
این آیه به صراحت بیان میدارد که مسلمان بودن یک شخص منوط به اقرار زبان است؛ ولی ایمان حقیقی باید بر قلب جاری شود. این نوع ایمان، انکار و غفلت قلبی از آن را در پی دارد. مثل ایمان منافقین.
۲٫ ایمانی که از طریق جدل و روش متکلمین حاصل میگردد. این مرتبه از ایمان به معنای تصدیق به شهادتین و همه امور ضروری دین است که عموم مسلمین آن را تصدیق میکنند. این اعتقادی است در خور شخص مسلمان که او را به سوی آنچه حقیقت است می برد. این مرتبه از ایمان هنوز به درجه یقین نرسیده است.
۳٫ ایمانی که از طریق تصدیق یقینی که طریقه حکما است به دست میآید. این ایمانی است که فرد توسط آن با نظر کردن به طبیعت و عالم میفهمد که همه آنها ممکن الوجودند و نیازمند آنند که چیزی وجودشان را بر عدمشان ترجیح دهد. ایمان در این مرتبه به معنای تصدیق وجود پیامبران و ارسال آنها از سوی خدا برای هدایت بشر و نیز تصدیق به روز واپسین و وجود ثواب و عقاب است. ایمان به این معنا ایمانی حقیقی و معرفتی یقینی به وجود خداوند است.
۴٫ این مرتبه از ایمان، ایمانی است که از طریق ریاضت و مجاهدت، ترک تعلقات و زهد حقیقی حاصل میگردد. در این مرتبه عقل عملی و نظری به وحدت میرسند و مؤمن به جانب حق میرسد و صفات و افعال خداوند را مشاهده میکند. آنچه مشاهده میشود موجود حقیقی و صفات و افعال او است و در این مرتبه است که به اوج فقر و نیاز خود پی میبرد. البته ایمان در این مرتبه بستگی به صفا و کدورت نفس دارد. هر چهقدر نفس صافتر و مصفیتر باشد، ظهور حق در آن شدیدتر است. مؤمن در این مرتبه به هر سو مینگردد جز حق نمیبیند. به قدری غرق در جذبات الهی می شود که انیّتش از بین میرود و حالت بیخودی به او دست میدهد. این ایمان، ایمان شهودی است که بالاترین مرتبه ایمان است و مؤمن در این مرتبه صدیق، ولی یا شهید نامیده میشود.[۲۶۸]
صدرا کمال مرتبه و منزلت صدیقین را به کمال معرفتی آنها میداند.کاملترین مرتبه معرفت نیز، مشاهده است .بدین صورت مشاهده میکند که چیزی در وجود داشتن و ایجاد کردن با او شریک نیست و او وحدت مطلق است و تنها وجودی است که در نهایت فیض و رحمت است.[۲۶۹] این نوع ایمان بالاترین مرتبه از ایمان است که با ایمان کسانیکه خداوند و فیض او را تنها به واسطه دلیل یا تقلید و بدون بصیرت عقلی میشناسند، بسیار متفاوت است و حکم نورخورشید به سوسوی فانوس را دارد. چنین مقام رفیعی از ایمان تنها از آن وجود مبارک رسول اکرم (ص) است که صدرا از ایشان به عنوان نمونه یک انسان کامل در ایمان نام می برد که عالیترین مرتبه ایمان را محقق ساخته است. رسول الله به آنچه که از سوی حق تعالی نازل شده ایمان آورده است. در عالم ممکنات پیامبرتنها شخصی است که خدا را ایمان آورد. تردیدی وجود ندارد که انسانهای زیادی به خدا ایمان دارند؛ اما جنس ایمان پیامبرr با همه خلایق متفاوت است. ایشان با فنای ذات خودش به ذات خداوند و با فنای صفات و افعالش در صفات و افعال خداوند ایمان آورد. این همان ایمان شهودی است که همه چیز را به عینه مشاهده میکند. این مرتبه از ایمان والاترین و رفیعترین مرتبه ایمان است؛ مرتبهای که اسرار عظیمی در خود دارد که عقول مجرده آن را تاب نمیآورند چه برسد به عقولی که در مقام توهم و خیال باقی ماندهاند.[۲۷۰]
با توجه به تعریف ایمان ـ اعتقاد و تصدیق قلبی ـ و ذکر مراتب آن، ایمان باوری است که گاهی از آن تعبیر به اعتقاد و اقرار زبانی میشود، گاهی به تصدیق و گاهی به معرفت یقینی و برهانی و گاهی نیز به معرفت شهودی و غیبی. گرچه صدرا همه این مراتب را ایمان میخواند اما او بین ایمان و ایمان حقیقی تمایز مینهد و ایمانی را شایسته مقام یقینی و حقیقی میداند که با علوم حقه برهانی حاصل شده باشد؛زیرا علمی که از طریق برهان قاطع برای نفس حاصل شود، زوالش ممکن نیست. این مرتبه از ایمان است که در معرفت شناسی دینی مد نظر است؛ یعنی همان باور صادق موجه. این نوع ایمان است که صادق است و صدق آن را میتوان توسط شواهد و قرائن کافی موجه ساخت. نکته بسیار اساسی که در نظریه ایمان صدرا جلوه مینماید و با مبانی فلسفی او سازگار است، این است که ایمان حقیقی همان علم و معرفت در مرتبه بالای آن است. زیرا چنانچه گذشت ایمان در لغت به معنای تصدیق است و تصدیق یکی از اقسام علم است و علم در فلسفه صدرا به معنای مطلق آگاهی به کار رفته است که شامل علم حصولی، حضوری، تصور، تصدیق، ادراکات کلی، جزئی و … میباشد. از سویی نیز علم سنخی از وجود است. پس ایمان وجود است. از این رو کسیکه به ایمان حقیقی دست یافته است در واقع نفسش از قوه خارج و به فعلیت و کمال رسیده است و به عالم ارواح و انوار ارتقاء وجودی پیدا کرده است و از همین حیث وجودی است که به وجود باری تعالی نزدیک و آماده ملاقات و دیدار خداوند میگردد.
۲-۲-۲-۵٫ متعلقات ایمان
مجموعه معارف و اصول دینی که در آیات قرآن ذکر شده است، متعلقات ایمان را تشکیل میدهند.
۱ـ اولین، اصلیترین و بنیادیترین متعلق ایمان، خدا است و متعلقات بعدی در سایه ایمان به خدا شکل میگیرد.} و الذین امنوا بالله و رسوله، اولئک هم الصدیقون{. [۲۷۱]
۲ـ دومین متعلق مهم و اساسی، ایمان به روز واپیسن است که خداوند در آیات قرآن یکی از مشخصه های مؤمنان را ایمان به روز رستاخیز برمیشمارد.
صدرا به تبعیت از آیات قرآن ایمان به خدا و روز واپسین را مرتبه عظیم و شریفی میداند که هر کسی به آن ایمان نمیآورد، جز کسانی که قرآن را بشناسند، در آیات آن تدبر و اندیشه کنند، به معانی والای آن علم پیدا کنند و در اثر انس با قرآن، قلبهایشان منور گردد. اعتقادی که از این طریق حاصل میشود با بصیرت شخص همراه است و با اعتقادی که با تقلید و روایت از غیر، بدون علم و برهان حاصل میگردد، متفاوت است.[۲۷۲]
۳٫ ایمان به پیامبر اکرم (ص) و سایر پیامبران.
۴٫ ایمان به کتابهای آسمانی بخصوص قرآن. }آمن الرسول بما انزل الیه من ربه… امن بالله و ملائکته و کتبه و رسله{.[۲۷۳]
۵٫ ایمان به ملائکه.
۶٫ ایمان به امور پنهانی و غیبی. }الذین یؤمنون بالغیب..{.[۲۷۴]
این موارد مهمترین متعلقات ایمان را تشکیل میدهند، اما متعلقات دیگری نیز چون ایمان به طاغوت، حشر و نشر، نامه اعمال، کیفیت عذاب نیز وجود دارند که از ذکر آنها خوداری میشود .
طبق آنچه ذکر شده است متعلقات ایمان هم امور محسوس را در بر میگیرد و امور نامحسوس را. به عبارتی برخی گزارههای دینی،گزارههایی است که متعلق آنها امور مابعدالطبیعی را در بر میگیرند مثل ایمان به خداوند، جهان غیب و ملائکه؛ حال آنکه متعلق برخی گزارهها، امور طبیعی است. مثل ایمان به کتاب الهی که قابل مشاهده و رؤیت است. چنانچه گذشت مهمترین متعلق ایمان وجودمقدس خداوند تبارک و تعالی است که بر ما به حکم وظیفه شناختش واجب است. بنابراین ما نیز در ادامه این مهم را مورد بررسی قرار میدهیم.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۲-۲-۳٫ شناخت خدا

۲-۲-۳-۱٫ امکان شناخت خدا
کاملاً واضح و مبرهن است که خداوند موجودی محسوس نیست. از این رو با حواس ظاهری قابل شناسایی نیست و باید که با عقل آن را شناخت. شناخت با عقل به معنای تصور او و احاطه علمی به او است، زیرا تصدیق به وجود چیزی فرع بر تصور آن است. حال آنکه خداوند وجود مطلق و صرفی است که هرگز در تصورات محدود آدمی نمیگنجد. از این رو درباره شناخت خداوند اقوال و آرایی چند بدین شرح وجود دارد :
۱) با بیان فوق کسانی سر از شکاکیت در آورند و معتقد شدند تصور اینکه خدایی وجود دارد، غیر ممکن است. حتی بر فرض که خداوند وجود داشته باشد؛ اما از دسترس فکر بشر که بخواهد درباره وجود یا عدم آن نفیاً یا اثباتاً حکم کند خارج است.[۲۷۵]
۲٫ برخی نیز بر این عقیده شدند که همانطور که خداوند از نظرها پوشیده است، از عقول نیز پنهان است و همچنان که قابل اشاره حسی، خیالی و وهمی نیست، قابل اشاره عقلی نیز نیست. این گروه مطلقاً منکر معرفت به ذات خداوند و حتی صفات او نیز شدند و عقل را در این عرصه ناتوان یافتند. حداکثر معرفت را همان اعتقاد مردم کوی و برزن دانستندکه یک عقیده مبهم درباره خداوند است. اینان بحث و تفتیش در مورد خدا و صفات او را بدعت و رستگاری را در پذیرش بیچون و چرای هر آنچه در شرع آمده است، دانستند. این گروه به معطّله معروفند که مورد لعن صدرا قرار گرفته اند.[۲۷۶]
۳٫ عده ای نیز قایل شدند که انسان توانایی شناخت ذات، صفات و اسماء حق را دارد. این گروه که به مجسمه (تشبیه کنندگان خدا به مخلوقات) معروفند، ظاهر آیات و روایات را اصل قرار دادند و براساسآن معتقد شدند که صفات و افعال موجودات مادی در خداوند نیز جاری است.[۲۷۷]}الرحمن علی العرش استوی[۲۷۸]{خداوند بر عرش استوار است. نمونه بارزی از اعتقاد آنان در رابطه با مادی دانستن وجود خداوند است.
۴٫ عرفا نیز راه دیگر برگزیدند و پای عقل و استدلال را در این باره چوبین یافتند.
اما حق مطلب این است که تصور خدا از نوع تصور ماهیات نیست که به علت نامحدود بودنش نتواند به ذهن محدود بشر درآید. بلکه تصور خدا از نوع تصورآن سلسله معانی و مفاهیمی است که معقولات ثانیه فلسفی نام دارد. اینگونه تصورات مسبوق به صورت های حسی و خیالی نیستند؛ بلکه تصورات انتزاعیای هستند که عقل آنها را مستقیماً از صورتهای حسی و خیالی انتزاع میکند. این گونه تصورات همواره به صورت کلی در ذهن وجود دارند. مثل مفهوم وجود و عدم و علیت که مابهازای خارجی محسوسی ندارند و از این روی تصور مفهومی نیز از آن در ذهن شکل نمیگیرد. گرچه تصور ذات حق از قبیل تصور مفهوم وجوب وجود و علت و امثال اینها است؛ اما تفاوتی بین آنها و تصور ذات حق وجود دارد و آن تفاوت این است که تصور حق تعالی با ترکیب چند مفهوم از این مفاهیم یا یکی از مفاهیم با مفهومی از نوع ماهیات صورت میگیرد. مثل مفهوم واجب الوجود.[۲۷۹]
از این روست که عده کثیری در سیر اعتدال قدم برداشته و معتقد به شناخت نسبی از خداوند شدند. از نظر آنان انسان برحسب ظرفیت وجودی خویش قادر به معرفت حق تعالی است. پس آن چه که عیان است این است که عقل بشر برای شناخت ذات الهی محدود است و حدّ ومرز معینی دارد و قادر به گذشتن از آن حد نیست. و این به معنای انکار مطلق شناخت حق نمیباشد. پس راه شناخت باری تعالی برای همه انسان ها باز است و هر آن، رهرو راه را فرا میخواند.

۲-۲-۳-۲٫ راه های شناخت خدا

چنانچه گذشت در رابطه با امکان شناخت خدا، هستند کسانی که به شناخت نسبی از خداوند معتقدند. قائلان به شناخت خداوند بر سر اینکه از چه راهی میتوان خدا را شناخت، اختلاف نظر دارند. عدهای عقل و استدلال عقلی را تنها راه شناخت حق تعالی میدانند. در مقابل این گروه برخی راه دل را بر میگزینند و خدا را به چشم دل، ایمان میآورند. کسانی نیز هر دو راه را بدون حذف دیگری میپذیرند.
صدرا در این رابطه در ردیف آن دسته افراد است که هم عقل و استدلال عقلی را معتبر میدانند و هم دل و کشف عیانی را مغتنم می شمارند. وی بین دو گونه از ادراک بسیط و مرکب تمییز مینهد. ادارک بسیط به این معنا است که نسبت به آنچه که علم داریم، غافل باشیم و ندانیم که علم داریم؛ حال آنکه ادراک مرکب در جهت مخالف آن بدین معنا است که نسبت به آنچه که به ادراک درآمده است و علم به آن داریم، عالِم باشیم؛ بهعبارتی به علم خود شناخت داشته باشیم. ادارک حق تعالی نیز به همین گونه به بسیط و مرکب تقسیم میشود. ادراک بسیط خداوند از برای همه موجودات و ممکنات در اصل فطرتشان حاصل است و ما آن را در مبحثی جداگانه مورد لحاظ قرار خواهیم داد. اما آنچه که حائز اهمیت است، ادارک مرکب خداوند است. این نوع ادراک از دو طریق برهان واستدلال عقلی و کشف و شهود حاصل میگردد. کشف و شهود اختصاص به اولیای خاص خداوند و عرفا دارد و استدلال عقلی مختص حکما و اندیشمندان است. این نوع ادراک برخلاف ادارک بسیط که برای همه موجودات به طور مشترک حاصل است، از برای همگان محقق نیست. شناخت مرکب از خداوند به مدد کوشش عقلی یا کشف شهودی انجام میگیرد و سعی بلیغ رهرو را میطلبد. این نوع شناخت ملاک تکلیف و رسالت است.[۲۸۰] این جمله به صراحت بیان‌گر این است که تنها انسانهای عاقل مجاز به کسب این نوع شناخت هستند و تکلیف از کسانیکه قدرت تعقّل و تشخیص صحیح از سقیم را ندارند ساقط است. از این رو اگر خواهان ایمان حقیقی و یقینی هستی باید خدا را یا توسط ادله و برهان قاطع بشناسی و یا به واسطه کشف عیانی و شهود عرفانی او را دریابی، در غیر این صورت، شناخت نادرست از خداوند همان و به جرگه کافران غلتیدن همان. از این رو صدرا به تأکید بیان میکند که «پوینده راه را جز این دو راه ـ عقل و کشف و شهودـ راه دیگری نیست».[۲۸۱]

۲-۲-۳-۲-۱٫ نقش عقل در توجیه باور به خدا
حکما و فلاسفه اسلامی جایگاهی بس والا برای عقل قائلند. اما باید خاطر نشان کرد که از میان
کاربردهای گوناگون عقل چون ادراک مفاهیم کلی، تجزیه و ترکیب مفاهیم، استدلال و استنتاج و …. آنچه اینجا مدنظر است تواناییاش بر استدلال و استنتاج و حکم است و دقیقاً از همین رو است که عقل به عنوان مهمترین ابزار معرفت در حوزه دینی به شمار میرود. عقل از آن روی که استدلالگر است، قادر است حقیقت وحی، نبوت، رسالت، معجزه و عصمت را اثبات کند و از سوی دیگر مهمترین اعتقادات و باورهای دینی ـ وجود خدا، توحید، صفات ـ به مدد آن اثبات و مورد تصدیق و پذیرش واقع می شود.[۲۸۲]
این موضوع در رابطه با صدرا نیز به همین جدیّت مطرح است. او نیز عقل تجریدی محض را به دیده احترام مینگرد و در باب فضیلت عقل در حوزه دین و خداشناسی در کتاب عقل و جهل سخن بسیار رانده و نقش عقل را در این رابطه بسیار پررنگ و مؤثر نشان داده است. وی در رابطه با شناخت خدا به حدیثی از امام صادقu که میفرمایند عقل راهنمای مؤمن است اشاره میکند و در رابطه با مقام شامخ عقل معتقد است که مؤمن حقیقی کسی است که شناختش از خدا و روز رستاخیز تنها به مدد استدلال و نور برهان عقلی است نه تقلید یا نقل روایت یا شهادت و حکایت یا غیراز اینها که به حس و محسوس منتهی میگردند.گرچه توسط اینها هم عقیده محکمی برای شخص پدید میآید که منشأ عمل نیکو و پرهیز از فعل ناپسند است و از این رو در رهایی از کیفر و عقاب و رسیدن به ثواب، شخص را یاری میرساند؛ اما آنچه که باعث قرب به حق تعالی گشته، تنها به نور بصیرت عقلی امکان پذیر است. نور بصیرت عقلی همان است که اشیاء آنگونه که هستند دیده میشوند.آن نور عقلی، ایمان حقیقی است. بنابراین مؤمن حقیقی کسی است که جز به عقل بر چیزی تکیه نکند مگر در برخی مسائل فرعی عملی.[۲۸۳]
منظور از عقل در این حدیث، عقلی نیست که در مرتبه حس و خیال باقی‌مانده باشد، بلکه مقصود عقلی است که این مراتب را پشت سر گذاشته و بالفعل گشته است و به مقام فرقان (جدا کردن حق از باطل) رسیده است. این همان عقلی است که در طلیعه اسفار در تعریف فلسفه آمده است. در واقع غایت عقل نظری به این عقل ختم میشود که توسط آن انسان عالمی عقلی میگردد، مشابه عالم عینی و قادر خواهد بود اصل و حقیقت اشیاء را مشاهده کند.
با بیان این جمله «نور عقلی همان ایمان حقیقی است» بعد معرفتی ایمان مورد تأیید و تأکید واقع می شود. به واقع اینگونه است که معرفت نیز دارای سلسله مراتب است. در سطوح پائین باور و‌اعتقاد است و چون ارتقاء وجودی یافت به ایمان حقیقی مبدل میگردد.کسیکه به این درجه از ایمان و معرفت رسیده باشد، در واقع ایمان حقیقی و معرفت یقینی به همه موجودات و ممکنات ـ چه محسوس و چه غیر محسوس ـ دارد. با توجه به این بیان، علم به شیئی جدای از ایمان بدان شی نیست.
ایمان حقیقی به خدا نیز دقیقاً به همین نحو است. زمانیکه معرفت یقینی به وجود حقتعالی حاصل شده باشد این معرفت یقینی دقیقاً به معنای ایمان حقیقی نیز استعمال میگردد و از این رو نور عقلی همان ایمان حقیقی است.
بنابراین ایمان از نظر صدرا نوری است از انوار الهی که از جانب او بر قلب هر کس از بندگانش که بخواهد افاضه و تابش مینماید و انسان به واسطه آن ‌اشیاء را همانگونه که هستند، مشاهده میکند و آن نزد حکما گاهی حکمت نظری نامیده میشود و مراد از آن عبارت است ‌‌ازملکهای که انسان توانایی بر حاضر ساختن معلومات حقیقی را هرگاه که بخواهد بدون رنج به دستآوردن دوباره، داشته باشد و گاهی به کمال عقل و یا قوه نظری و دیگر گاه به عقل بالفعل وگاهی هم به عقل بسیط اجمالی نامیده میشود.[۲۸۴]
ما حصل سخنان گفته شده به این نتیجه ختم می شود که «خدا موجود است» باوری بدیهی و ضروری نیست و از این رو باید توسط ادله موّجه شود. در رابطه با توجیه باور به خدا سه رویکرد مهم وجود دارد.
۱٫ عده ای معتقدند وجود خداوند بدیهی نیست و باید برای اثبات آن برهان اقامه کرد.
۲٫ عدهای نظری برخلاف گروه نخست دارند و وجود خداوند را بدیهی و بی نیاز از اثبات میدانند.
۳٫ برخی نیز معتقدند گرچه وجود خداوند بدیهی است، اما بر بداهت وجود او میتوان برهان اقامه کرد. به عبارتی اقامه برهان تنها به این خاطر است که نشان دهد وجود خداوند بی نیاز از اثبات و استدلال است.
۲-۲-۳-۲-۱-۱٫ قرینه گرایی صدرا
صدرا از آن روی بر شناخت عقلی و استدلال عقلانی روی میآورد که قائل است معرفت و شناخت خداوند جزء علوم ضروری و بدیهی نیست؛ بلکه از جنس معارف نظری است و باید به نیروی عقل و در قالب استدلال اثبات شود. دو دلیل عمده این ادعای صدرا را پوشش میدهد. از یک سو گزارهها و باورها در نظام معرفتی صدرا، به دو قسم بدیهی و نظری تقسیم میشوند. گزاره های نظری، گزارههایی هستند که برای موجه بودنشان نیازمند تأیید ادله و شواهد هستند؛ حال آنکه گزارههای بدیهی چنین نیستند و برای موجّه بودنشان نیازمند شاهدی نیستند، بلکه خود موجهاند. به عبارتی آنچه آنها را توجیه میکند بداهت ، وضوح و آشکاری خود این گزارهها است. بنابراین اگر گزاره «خدا موجود است» را به عنوان مهمترین متعلق ایمان بر اقسام بدیهیات عرضه داریم بیشک اذعان خواهیم کرد که جزء هیچ یک از بدیهیات ذکر شده به شمار نمیآید. بنابراین باور به این که«خدایی هست» باور و اعتقادی است که باید به شیوهای عقلانی آن را اثبات کرد. از سوی دیگر وی به استناد آیه}قل هاتوا برهانکم ان کنتم صادقین{[۲۸۵] و }و من یدع مع الیه الهاً و ءاخر لا برهان له به{[۲۸۶]ادعای خود را تأیید میکند. وی در تفسیرش در این رابطه بیان میدارد که برای شناخت خداوند راهی جز نظر و استدلال و تدبر بر مبادی المطالبات و اوائل البراهین وعلم به کیفیت وجود خلایق و اطلاع بر حقایق آفاق و انفس وجود ندارد.[۲۸۷]
آیات دیگری در قرآن کریم وجود دارد مبنی بر اینکه اولین تکلیفی که خداوند بر مکلفین واجب کرده است این است که آنها به ذات و صفات خدا با دلیل و نظر معرفت یابند.[۲۸۸]
وی در این رابطه به آیات دیگری از قرآن اشاره میکند که مضمون آیات دلالت بر این دارند که روش معمول و مرسوم انبیاء در رابطه با بیان معارف دینی برا‌ی مردم اینگونه بوده است که آنها این مباحث را به صورت مستدل برای مردم بیان میکردند. حتی ابهاماتی که برای خود انبیاء در مورد مبدأ و معاد پیش میآمد به صورت استدلال بیان و به همان صورت نیز رفع و دفع میشد. قصه ابراهیم خلیل الله و نحوه شناخت ایشان نسبت به خداوند از روی تدبر و نظر در آسمانها و زمین و نیز، زنده شدن مردگان در صحرای محشر نمونه آشکاری در صحت این ادعا به شمار میآید.
نظری بودن شناخت نسبت به خداوند از منظر حکیم شیرازی در پاسخگویی به اعتراضاتی که بر نظری بودن خداوند وارد شده است،کاملاً مشهود است. او در رد این اشکال که تصدیق به وجود خدا منوط به تصور خداوند و جنس و فصل قائل شدن برای او می باشد، در حالی که اینگونه نیست و تصور خدا غیر ممکن و محال است، چنین پاسخ میگوید که گرچه ذات خداوند به جهت حقیقت و کنه ذاتش که صرف الوجود است و نامتناهی، به تصور انسان در نمیآید، اما به لحاظ لوازم خاصش ـ واجب الوجود، مبدأ سلسله ممکنات ـ در حوزه تصورات انسان قرار میگیرد.[۲۸۹]
در نهایت او بر قول خود مبنی بر معرفت به خداوند از طریق نظر و تدبّر اینگونه تأکید میکند که خداوند در آیات بسیاری ما را به عبادت خویش و اطاعت از فرمانش امر فرموده است. امر کرده است که از بدی ها بپرهیزیم و به خوبیها رو آوریم. اما عبادت و اطاعت از فرمان کسی جزء این است که باید ابتدا به وجودش علم داشته باشیم و بدانیم که او دارای قدرت است و توانایی بر انجام هر کاری دارد. از این رو است که متقاعد میشویم چنین موجودی شایسته پرستش و عبادت است.[۲۹۰] در ادامه وی برای اثبات وجود خداوند از برهان امکان و حدوث نام به میان میآورد و برای هر یک از این براهین به آیات مقتضی استناد میکند.
سخنان ملاصدرا گواه این مهم است که باور به خداوند نه بدیهی است و نه میتوان با تقلید کورکورانه یا جدل یا هر آنچه که ثمرهای جز ظن و تخمین و گمان به همراه ندارد، بدان ایمان آورد؛ بلکه اگر در پی دستیابی به ایمانی یقینی و زوال ناپذیر هستید، باید که شناخت خود را بر پایه ادله محکم استوار سازید تا ایمانتان به کمترین شک و شبههای از پای بست ویران نشود. زیرا دین از ما چنین ایمانی را طلب میکند. }[۲۹۱]و ما تبع اکثرهم الاّ ظناً انّ الظّن لا یغنی من الحق شیئاً{.[۲۹۲]
۲-۲-۳-۲-۱-۲٫ براهین اثبات وجود خدا
ازمیان سه رویکرد ذکر شده صدرا از جمله کسانی است که به نظری بودن وجود خداوند رأی مثبت داده است. وی از آن روی که تنها در پی کسب معرفت یقینی است، از میان انواع استدلال تنها قیاس را از آن روی که از کل به جزء حرکت میکند و قابل اعتماد است، بر میگزیند. قیاس دارای ماده و صورت است. بر همین اساس به انواع مختلف تقسیم میشود. از میان انواع قیاس، تنها قیاسی از ضریب یقینی بالاتری برخوردار است که صورتش از نوع قیاس منتج و ماده و محتوایش نیز از امور یقینی و بدیهی باشد. این نوع قیاس، برهان نامیده میشود. برهان قویترین الگوی استدلال بهشمار میرود. به همین دلیل است که در آثار وی، شاهد براهین مختلفی در رابطه با اثبات وجود خداوند هستیم.

مقدمه
E درانجام هر کاری وتحقق بخشیدن به اهداف کم وبیش مشکلاتی پیش روی مجریان امرخواهد بود .مسلماً گستردگی کارموجب افزوده شدن بر میزان مسائل ومتعاقباٌ حجم مشکلا ت خواهد شد .آن چه که باید بیشتر به آن توجه نمود این است که در انجام کارهای بزرگ وخطیر ،علی رغم اینکه وجود مشکلات اجتناب ناپذیر می نماید ،کوچکترین مشکلات پیامدهایی راخواهند داشت که چون نوع کار ارزش بالایی دارد ،این پیامدها نیز چشمگیرتر جلوه می نمایند .درواقع می توان گفت که اگر به ارزش کار توجه شود ،مشکلات بزرگ درکارهای کوچک شاید قابل چشم پوشی باشند اما مشکلات کوچک درکارهای بزرگ وشایسته نباید نادیده گرفته شوند وبا دیده غفلت از آنها گذشت .درک گذشته بشری به مانشان می دهد که پیشبرد کارها وتحقق اهداف همواره مستلزم سازماندهی امور می باشد .بر این اساس سازمان های مختلف جهت تحقق اهداف مختلف به منصه ظهور می رسند .هدف توسعه وپیشرفت درهر جامعه مسلماٌ با ارزشترین هدف هر جامعه به حساب می آید وتحقق این هدف را باید سازمان هایی بر عهده گیرند . شاید بتوان گفت که مراکز علمی وپژوهشی وبخصوص دانشگاه ها مهمترین مؤسساتی می باشند که می توانند بیشترین کمک راجهت محقق ساختن این هدف داشته باشند .اینکه جامعه تا چه اندازه ودرکدام زمینه ها بتواند پیشرفت وتوسعه یابد ،دردرجه اول به عملکرد همین مؤسسات وابسته باز می گردد .به عبارتی می توان گفت هر اندازه زمینه لازم برای فعالیت مؤسسات علمی وپژوهشی بیشتر فراهم گردد ،می توان عملکرد بهتری رااز آنها انتظار داشت .
همان طور که اشاره شد هر اندازه نوع کار خطیر وبا ارزشتر باشد وجود مشکلات حتی درسطح پایین ،لطمات بیشتری خواهد داشت .حال با توجه به رسالت عظیم دانشگاه ها باید دید که چه مشکلاتی پیش روی این مراکز وجود دارد .
هدف ارزشیابی
هدف از انجام این پروژه « بررسی مسائل ومشکلات مدیران گروه های آموزشی » می باشد ،که البته دامنه آن محدودبه مسائل ومشکلات مدیران گروه های آموزشی دودانشکده علوم انسانی واجتماعی ودانشکده هنر دانشگاه مازندران می باشد .شاید برای این پروژه سطح بالایی درنظر نگیریم ،اما مصاحبه ها ومسائلی که در این پروژه به آنها پرداخته شده ، می تواند هشداری باشد برای تمام کسانی که به هر نحوه دربه انجام رسیدن فعالیتهای دانشگاهی نقش ایفا می کنند وبا تلاش خود به انحاء مختلف دراین راه تآثیر می گذارند .اما چرا هشدار ؟
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
همان طور که اشاره شد نقش واهمیت دانشگاه ها تا به آن اندازه است که حتی کوچکترین مشکلات درسطح وعمق بیشتری بر عملکرد آن لطمه وارد می سازد.ازطرف دیگر،عاملین اصلی این نهاد که نقش اصلی درتحقق اهداف آن ایفا می کنند –گروه های آموزشی – تحت تآثیر عوامل اجرایی دچار مشکل می شوند .بنابراین پیداست که توجه به عوامل مختلف ونقشی آنها بر این نهاد می گذارند ازاهمیت زیادی برخوردار می باشد .
محدودیتهای طرح ارزشیابی
دراینجا لازم می دانیم که به برخی ازمشکلاتی که درانجام پروژه پیش روی ما قرار داشت اشاره کنیم .برای نمونه می توان گفت که ما حتی برای بدست آوردن چارت سازمانی وشرح وظایف گروه ها با وجود اینکه به جاهای مختلفی –ازجمله دبیرخانه ومسؤول آموزش دانشکده علوم انسانی واجتماعی – مراجعه کردیم موفق به کسب آنها نشده وازاینکه خواسته باشیم ازاین طرق به کسب منابع بپردازیم منصرف شدیم .ازدیگر مشکلات ما مدیران گروه ها بود که حتی دربرخی مواقع بر تعیین وقت قطعی جهت انجام مصاحبه می بایست دو یاسه هفته را پشت سر می گذاشتیم تاموفق به انجام مصاحبه می شدیم .با این وجود ازبین گروه های آموزشی مادرنهایت موفق به انجام مصاحبه با مدیران گروه های مدیریت ،اقتصاد نظری واقتصاد بازرگانی ،نشدیم .همین وقت گرفتن ها وانجام مصاحبه قسمت اعظم وقت پروژه را به خود اختصاص داده .علی رغم این مسائل بررسی مسائل ومشکلات دیگر مدیرگروه ها به اتمام رسید ودرپروژه گزارش شده است.
عکس مرتبط با اقتصاد
¯ عوامل مورد ارزشیابی
ملاکهای انجام کار پروژه بررسی عوامل زیر به حساب می آید :
بررسی مسائل ومشکلات مختص هر یک ازگروه ها در زمینه های آموزشی
بررسی مسائل ومشکلات پژوهشی هریک از گروه های آموزشی
بررسی مسائل ومشکلات اداری ومالی هر یک ازگروه ها
بررسی زمینه های ارتقاء درهر یک ازگروه ها
بررسی مشکلات کالبدی و فضاهای آموزشی هر یک از گروه ها
توصیف نظام (برنامه )
همانطورکه دربالا اشاره شد مسائل ومشکلات گروه ها در۵ زمینه عمده مطرح گردیده است . درمورد اول ،یعنی مسائل ومشکلات آموزشی گروه ها مسائل مربوط به اساتید ،دانشجویان وبرنامه درسی گروه مورد بحث وبررسی قرار می گیرد ومسائلی که به عنوان مسائل آموزشی گروه ها درمصاحبه مورد توجه قرار می دهیم شامل همین موارد – والبته مسائلی که خود مدیرگروه احتمالاً میافزاید-می باشد .
درمورد دوم یعنی مسائل ومشکلات پژوهشی گروه ها لازم بود تا ابتدا درهر گروه زمینه های پژوهشی گروه ها مطرح شود وسپس مشکلات پیش روی گروه ها دراین خصوص بررسی گردد .بنابراین به تشخیص خود مدیرگروه زمینه های پژوهشی مطرح و توضیحات لازم ارائه می گردد .
درمورد سوم یعنی مسائل ومشکلات اداری ومالی ابتدا الزامات گروه دراین زمینه مشخص شده وخود مدیر گروه دراین زمینه توضیحات لازم را ارائه می دهد .
درارتباط با مورد آخر یعنی زمینه های ارتقاء گروه ،اینکه با توجه به وضعیت موجود چه پیشنهادی جهت ارتقاء می توان ارائه داد مورد بررسی قرار می گیرد .دراین ارتباط مدیر گروه با توجه به قابلیت‌های گروه وزمینه هایی که می توان برای ارتقاء گروه درنظر گرفت ،به تشخیص خود این زمینه ها را برای ما طیّ مصاحبه مطرح می کند .
سوالهای مورد ارزشیابی
بنابراین مادر این پروژه درپی این نکات می باشیم که :

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

چه مسائل و مشکلاتی درزمینه آموزشی برای هر یک ازگروه ها مطرح است ؟

چه مسائل و مشکلاتی درزمینه پژوهش برای هر یک ازگروه ها مطرح می باشد ؟

مسائل ومشکلات اداری و مالی گروه ها کدامند ؟

چه زمینه هایی برای ارتقاء هر یک ازگروه ها وجود دارد ؟

برای پاسخگویی به سؤالات فوق ویافتن مسائل ومشکلات گروه ها داده های مورد نیازما برگرفته از تمام اطلاعاتی می باشد که می باشد که مدیران گروه ها طیّ مصاحبه به آنها می پردازند . بنابراین ما نیازمند آنیم که با مخاطب قرار دادن هر یک از مدیر گروه ها –بعنوان فردی که بهتر از هر کس دیگری می تواند ما را از وضعیت گروه مطلع سازد – به جمع آوری اطلاعات درزمینه های فوق بپردازیم .
× لازم به ذکر است که مسلماً مسائل ومشکلات گروه ها محدود به زمینه های فوق- الذکر نمی باشد ،اما به جهت اینکه تمام گروه ها درچهارچوب خاصی فعالیت می کنند وازطرفی این چهارچوبها تا حدودی دربین گروه ها یکسان می باشد (برای مثال بررسی زمینه های آموزشی گروه ها ،وازطرف دیگر هر یک از این زمینه ها درهر یک از گروه ها به شکل خاصی نمود پیدامی کند ،ما برآنیم که درچهارچوب وظایف گروه ها به بررسی مسائل ومشکلات گروه ها بپردازیم .براین اساس برای تعیین این چهارچوب منبعی را که ازآن استفاده کرده ایم شرح وظایف گروه ها –اقتباس ازآیین نامه کلی دانشگاه ها – می باشد .
تصور ما براین است که برای به انجام رسیدن فعالیتهای فوق حداقل نیاز به صرف سه ماه زمان می باشد طوری که اطلاعات لازم گردآوری شده وبه صورت گزارش تدوین گردد .
¯ طرح ارزشیابی وشیوه اجرای آن
طرح کلی که برای پروژه درنظر گرفته شده است به این صورت می باشد که :
الف ) تعیین مسائل ومشکلات گروه ها ؛ برای اینکه بدانیم مسائل ومشکلات گروه ها درچه زمینه هایی خود رانشان می دهند ، ابتدا زمینه هایی که گروه ها درآن به فعالیت می پردازند ،باید تعیین گردد . به این منظور جهت تعیین زمینه فعالیت گروه ها چهارچوب این فعالیتها را ازشرح وظایف گره های آموزشی–برگرفته ازآیین نامه دانشگاه ها- مشخص کرده ایم .
ب ) پس ازاینکه چهارچوب فعالیت های گروه ها تعیین شد ،باید تعیین کرد که مشکلات گروه ها دراین چهارچوب چیست … . داده های ما نوعاً اطلاعاتی می باشد که مدیر گروه طی مصاحبه دراختیار ما قرار می دهد .
ابزار اندازه گیری
بدین جهت برای کسب این اطلاعات ابتدا ازهمه مدیرگروه ها وقت می گرفتیم وسپس طی مصاحبه ای اطلاعات رااخذ کرده وضبط کرده ایم .ازجمله دلایلی که ازاین روش برای مصاحبه استفاده کرده ایم وروش های دیگر را ،مثلاً پرسشنامه ، کنارگذاشتیم دلایلی را می توان ذکر کرد :
الف ) نخستین دلیل این است که استفاده ازپرسشنامه درواقع زمینه مشکلات گروه ها را یکسان درنظر می گیرد .درحالی که با کمی دقت می توان متوجه شد که ،یکسان درنظر گرفتن مسائل گروه ها درقالب پرسشنامه عملاً امکان ندارد به خصوص با توجه به تفاوتهای موجود بین رشته های کارگاهی – مثل جغرافیا،تربیت بدنی یا دروسی ازدانشجویان هنر– بارشته های غیرکارگاهی می توان بیشتر به این موضوع پی برد که ،یکسان درنظر گرفتن مسائل ،یکسان درنظرگرفتن گروه ها می باشد ،درحالی که چنین امری به دور از واقعیت می باشد ،
ب ) دلیل دیگر اینکه پرسشنامه محدود کردن مسائل ومشکلات درقالبی ازپیش تعیین شده است ، به عبارتی چنانچه ما می خواستیم برفرض با کمک یک یا دو نفر ازمدیران گروه ها به تعیین مسائل گروه ها اقدام کنیم ،درواقع گذشته از اینکه مسائل گروه ها را یکسان درنظر می گرفتیم ،محتوای پرسشنامه را محدود به همین مسائلِ مشخص ،می ساختیم .حال آنکه بسیاری ازمسائل و – بخصوص – مشکلات در گروه ها شکل روتین ندارد که بتوان قالب یکسانی را برای آنها ،ازپیش تعیین کنیم .این امر خود مانع از آن می شود که ما بتوانیم از مشکلات خاص گروه ها ، باز مانیم .
روش های گرد آوری داده ها
ازجمله دلایلی که می توان درانتخاب این روش ذکر کرد می توان به موارد ذیل اشاره داشت :
– در تحقیقات کیفی ،روش گرد آوری داده های کیفی شامل سه نوع است ؛ ۱ مصاحبه های عمقی ۲ مشاهده مستقیم ۳ داده های کلامی مکتوب .

برای بررسی وتعیین مسائل ومشکلات مدیران گروه ها بهتر دیدیم که طی مصاحبه با ایشان وضبط آن ،داده های لازم را گردآوری کنیم .

این پروژه روی مسائل گروه ها به صورت مجزا تأکید دارد ،بنابراین انتظار می رود که هر یک ازمدیران گروه ها مسائل خاص گروه خود را به صورت اختصاصی عنوان کرده ودرمورد آن شرح دهد ،

تعیین نقاط قوت وضعف موجود در هر یک ازگروه ها

جمع آوری اطلاعات تفصیلی پیرامون مسائل ومشکلا ت ،ازدید خود مدیران گروه ها ،ضرورت پی بردن به ویژگی ها ،تفاوتها و جنبه های اختصاصی درهریک ازگروه ها ، به جای مقایسه کلی آنها با شیوه ای استاندارد شده

ارجاع علاقه مندان به داده های خام – اطلاعات ضبط شده –

وجود دیدگاه ها ومسائل مختلف ازجانب مدیران گروه ها

کلی بودن هدفهای پروژه وضرورت انجام ارزیابی به شیوه هدف– آزاد ،

دلایلی از این دست فواید به کارگیری شیوه مصاحبه باز پاسخ را تا حدی روشن می سازد ،هرچند که نمی توان ازکاستی های آن چشم پوشی کرد ،از جمله محدودیت زمان درانجام مصاحبه ،هرچند که سعی می شد تا با وقت قبلی به مدیران گروه ها مراجعه شود ، با این وجود بررسی تمام مشکلات دراین زمان شاید واقعاٌ امکان پذیر نباشد .
به نظر می رسد تازمانی که نتوان راه حل کاربردی برای مشکلات فعلی گروه ها پیدا کرد،مسلماً اعتبار وروایی این شیوه به قوت خود باقی خواهد ماند .
درخصوص مراحل انجام مصاحبه باید گفت که مراحلی درنظرگرفته شده است :
الف ) تعیین وقت قبلی برای انجام مصاحبه
ب ) حضوربرای مصاحبه
ج ) درخواست توضیح درخصوص وضع فعلی گروه
د) تعیین چهارچوبهای کلی محتوای مصاحبه
ه ) ضبط صحبتها وتوضیحات مدیرمحترم گروه
جامعه مورد مشاهده دراین پروژه تمام مدیران گروه ها دو دانشکده علوم انسانی واجتماعی ودانشکده هنر (دانشگاه مازندران) درنظر گرفته شد ،که متآسفانه علی رغم مراجعات زیاد موفق به گرفتن وقت آزاد ازسه مدیر گروه – گروه مدیریت وگروه های اقتصاد نظری وبازرگانی – نشدیم .ولی مصاحبه با دیگر مدیر گروه ها صورت گرفت .
برای تنظیم داده های بدست آمده ،به دو صورت عمل کرده ایم :
الف ) نوشتن گزارش مربوط به هر مصاحبه به صورت مجزا ، طوری که خلاصه ای از مصاحبه ضبط شده ،با اشاره به موارد مهم آن ،به صورت گزارش آمده است .
ب ) دوم اینکه مسائل مختلف درچهارچوبهای مشخصی تحت عنوان ” بررسی مسائل برحسب عوامل ” ارائه شده است . که دردوشکل متفاوت برای ارائه مطالب انتخاب شده است . این گزارشها در فصل چهارم پروژه ارائه شده است .
نکته ای که دراینجا لازم به اشاره می دانیم ،اینکه درمراحل انجام کار تغییری که صورت گرفت تبدیل روش انجام کار ازپرسشنامه به مصاحبه می باشد .در توضیح این نکته می توان گفت که دراین پروژه ابتدا بنا بود که مسائل ومشکلا ت مدیران گروه ها درقالب پرسشنامه ای که از شرح وظایف گروه ها اقتباس شده بود صورت گیرد .برای تعیین اعتبار این پرسشنامه ازاساتید محترم ،جناب دکتر حجت صفارحیدری ودکتر شارع پور خواسته شد تا این پرسشنامه رابررسی نمایند .عمده ترین مشکلی که البته هر دو استاد بعنوان نقص پرسشنامه مطرح نمودند :کلی بودن سؤالات آن ووقت کم اساتید درتکمیل آن بود ،که درنهایت تصمیم گرفتیم از همین پرسشنامه بعنوان منبع تعیین چهارچوبهای مصاحبه استفاده نماییم .
ê گروه آموزشی صنایع دستی
P سال تأسیس : ۱۳۷۹
P تعداد دوره ها : مجموعاً ۴ دوره (با ۱۰۰ الی ۱۱۰ دانشجو)
P تعداد اعضای هیأت علمی : ۴ نفر عضو ثابت ،با درجۀ استادی مربی (۳ نفر ازاعضاء با مدرک فوق لیسانس و۱ عضو دانشجوی دکتری)
> زمینه های آموزشی گروه ؛
درچهارمین دوره ،تقریبآً تجهیزات لازم برای کارگاه ها درحال تکمیل شدن است .مشکل خاص، یادگیری حرف وزمینۀ علمی است که ما فقط بعد علمی دانشجویان را تقویت می کنیم ولی ازنظر عملی ما اساتید ،تخصص لازم رانداریم (درواقع لزوم هماهنگی حرف با آموزش آکادمیک دانشگاهی) .درنتیجۀ محدودیت اساتید ازسازمان صنایع دستی استاد کارهایی با مدرک دیپلم وحتی کمتراز آن به کار استادی می پردازند (البته این موضوع معضل صنایع دستی درتمام کشوربه حساب می آید) .این اساتید شیوۀ کاررا خوب بلد هستند اما نگرش آنها نگرشی سنتی است ،درحالی که باید بچه ها این فرصت داده شود که با خلاقیت خود کارها را انجام دهند نه اینکه به صورت کلیشه ای کاررا ازاستاد بیا موزند وبعضاً گمان می کنند که قسمت اعظم کار مربوط به ساخت وسایل است درحالی که دررشتۀ صنایع دستی می طلبد که بیشتر درآن به طرحها یی جدید آن هم با نگرشی نو پرداخته شود .اقدامی که دراین زمینه صورت گرفته این است که یک استاد کاربایکی از اعضای هیأت علمی همراه شود تا از این طریق تدریس یک درس عملی صورت پذیرد که این درواقع به علت کمبود استاد دراین گروه می باشد .دراین گروه فقط یک استاد صنایع دستی باید در هفت کارگاه مشغول به تدریس باشد چرا که اساتیددیگر تنها می توانند دروس نظری یا تئوری را ارائه دهند .

۳-۱-۱-۵- ممنوعیت تبلیغات خلاف واقع

حقوق دانان عملیات تبلیغاتی سازندگان و عدم اطلاع رسانی کافی به مصرف کنندگان را یکی از دلایل گسترش مسئولیت تولید کنندگان تلقی کرده اند و بر این باورند که این گسترش مسئولیت باعث می‌شود تولید کنندگان در توصیف کالایشان دقت کافی مبذول دارند. این در حالی است که تولید کنندگان و فروشندگان معمولاً برای بازار یابی‌، نیازمند تبلیغ کالاهایشان هستند و این از اصول اقتصاد و بازار یابی است و تا زمانی که جنبه کاذب به خود نگیرد، نه تنها در بازار تولید و مصرف مفید است بلکه لازم هم است. از این رو معمولاً صاحبان کالا علاقه مندند که برای فروش کالای خود متوسل به تبلیغات شوند تا انسان‌ها را در برابر فشار‌های درونی ناشی از آن به خرید و مصرف کالا ترغیب نمایند. اما گاهی این تبلیغات وجه کاذبی به خود می‌گیرد و مصرف کننده در پایان در می‌یابد که چیزی در خور آن همه تعریف و تبلیغ نیافته است.
عکس مرتبط با اقتصاد
در عین حال تبلیغات اگر کاذب باشد، موجب تدلیس مصرف کننده می‌گردد. تدلیس به معنای فریب دادن وپنهان کردن به دو شکل واقع می‌شود.تدلیس مثبت و حقیقت ناقص که معمولاً همراه با عدم افشای اطلاعات و پنهان کردن موثر اطلاعات افشا نشده است.
گاهی طرف مطلع یک تدلیس مثبت با حقیقت نیمه راست را ایجاد می‌کند‌، گاهی نیز یک سکوت تقلب آمیز دارد. در نظام حقوقی کامن لا هیچ عدم افشاء اطلاعات به طور محض تدلیس محسوب نمی‌شود. Annual report.2005) (. عرضه کننده علاوه بر تکلیفی که بر ارائه اطلاعات به مصرف کنندگان دارد‌، باید از دادن اطلاعات غلط یا ناقص نیز منع شوند و نباید به وسیله تبلیغات خلاف واقع بازار مصرف را نیز از آن خود نماید و مصرف کنندگان را اغوا کنند و الا تحت تعقیب قرار گرفته و به مجازات خواهد رسید. اگر اظهارات خلاف واقع همراه با عنصر روانی عمد باشد، تحت عنوان تدلیس مطرح می‌شود وموجب خیار فسخ می‌گردد. همین عنصر عمد است که این گونه اطلاعات خلاف واقع را اگر چه ناظر به اوصاف فرعی کالا باشد، تحت عنوان تدلیس قرار داده و از حوزه اشتباهات غیر موثر خارج می‌کند.
در برخی از قوانین داخلی‌، اظهارات خلاف واقع در مواردی جرم و برای آن ضمانت اجرای کیفری مقرر شده است مثل ماده ۳۴ قانون تعزیرات حکومتی امور بهداشتی و درمانی مقرر داشته است که کلیه تولیدکنندگان موظف اند بر چسب اطلاعاتی، بر روی کلیه محصولات و فراورده‌های تولیدی الصاق نمایند و شماره پروانه ساخت و مهلت اعتبار مصرف (تاریخ مصرف ) را نیز روی محصولات‌، حسب مورد درج نمایند. تخلف از این امر جرم بوده و متخلف به مجازات محکوم می‌گردد.

پایان نامه

البته در خصوص ماده فوق اشکالاتی قابل ذکر است. از جمله این که این ماده به اطلاعاتی که باید ارائه شود‌، اشاره نکرده است. بنابر این چنان چه در مقررات خاصی چگونگی اطلاع رسانی مشخص شده باشد، باید مطابق آن عمل کرد وگرنه این اطلاع رسانی لاجرم باید متعارف باشد. علاوه بر این مطابق این ماده‌، فقط تولید کنندگان وظیفه الصاق را بر عهده دارند و توزیع کنندگان کلی و جزیی فاقد این وظیفه می‌باشند، لذا عرضه این کالاها توسط آن‌ ها جرم نیست. ضمن این که صرف عدم الصاق برچسب اطلاعاتی جرم بوده و ملازمه با آسیب و صدمه بر مصرف کننده ندارد. (قاسمی حامد‌، ۱۳۸۶)
ماده۳۳ قانون قانون تجارت الکترونیک اشاره دارد که فروشندگان کالا و ارائه دهندگان خدمات بایستی اطلاعات موثر در تصمیم گیری مصرف کنندگان جهت خرید و یا قبول شرایط را از زمان مناسبی قبل ازعقد در اختیار مصرف کنندگان قراردهند.حداقل تصمیمات لازم شامل:
الف: مشخصات فنی و ویژگی‌های کاربردی کالا و یا خدمات
ب: هیات تامین کننده، نام تجاری که تحت آن نام به فعالیت مشغول می‌باشند و نشانی وی
ج: آدرس پست الکترونیکی، شماره تلفن و یا هر روشی که مشتری در صورت نیاز با فروشنده ارتباط بر قرار می‌کند
د: کلیه هزینه‌هایی که برای خرید کالا بر عهده ی مشتری خواهد بود
ه: مدت زمای که پیشنهاد ارائه شده معتبر می‌باشد
و: شرایط و فرایند عقد از جمله ترتیب و نحوه پرداخت، تحویل و یا اجرا، فسخ و ارجاع و خدمات پس از فروش است.
ماده ۳۴ این قانون نیز تاکید می‌کندکه تامین کننده باید به طور جداگانه ضمن تاییداطلاعات مقدماتی، اطلاعاتی شامل آدرس محل تجاری برای شکایت احتمالی، اطلاعات راجع به ضمانت و پشتیبانی پس از فروش، شرایط فسخ معامله، را مشخص نماید.
بند ۲ ماده ۳ قانون حمایت از حقوق مصرف کنندگان مقرر داشته است که عرضه کنندگان کالا و خدمات و تولید کنندگان موظفند اطلاعات لازم شامل نوع، کیفیت وکمیت، آگاهی‌های مقدم بر مصرف، تاریخ تولید و انقضاء مصرف را در اختیار مصرف کنندگان قرار دهند. ضمانت اجرای تخلف از این مقرره به ماده ۱۹ همین قانون سپرده شده است تا عرضه کنندگان کالا و خدمات و تولید کنندگانی که مبادرت به تخلفات موضوع مواد ۳ الی ۸ این قانون نمایند، در صورت ورود خسارت ناشی از مصرف همان کالا و خدمات به مصرف کنندگان، علاوه بر جبران خسارت وارده به جزای نقدی حداکثر دو برابرخسارت وارده محکوم شوند.
لیکن باید توجه داشت که منظور قانون گذار از قید آگاهی‌های مقدم بر مصرف، شامل طرز استفاده صحیح کالا، تمام نتایج و آثار ناشی از استعمال کالا و نیز به کارگیری خدمات و نتایج حاصله از آن و هشدارهای مربوط به خطرات احتمالی ناشی از استفاده کالا، می‌باشد. در رابطه با تبلیغات خلاف واقع نیز ماده ۷ این قانون مقرر داشته است که تبلیغات خلاف واقع و ارائه اطلاعات نادرست که موجب فریب یا اشتباه مصرف کننده گردد، ممنوع است.
ماده ۵ قانون مقررات امورپزشکی و دارویی و مواد خوردنی و آشامیدنی نیز به انتشار آگهی تبلیغاتی گمراه کننده اشاره می‌کندکه آن را برای موسسات پزشکی، دارویی و صاحبان فنون پزشکی و دارو سازی ممنوع اعلام کرده و برای تخلف از آن جریمه ای نقدی در مرتبه اول و سپس حبس در نظر گرفته است. در رابطه با این ماده نکاتی قابل استنباط است از جمله این که می‌توان به گمراه کننده بودن تبلیغات با تشخیص محکمه رسیدگی کننده، جرم تلقی شدن صرف انتشار آگهی تبلیغاتی بدون این که نیازی به تحقق ضرر و یا گمراهی افراد باشد، اشاره کرد.
تبصره۲ ماده ۱۷ قانون قانون نظام صنفی مقرر می‌دارد که افراد صنفی مجاز نیستند برای جلب مشتری در باره محصولات، کالا‌ها یا خدمات، بر خلاف واقع تبلیغ نمایند. این قانون در ماده ۶۸ خود متخلف را در هر بار به پرداخت جزای نقدی تهدید می کند. در این جا نیز صرف تبلیغ خلاف واقع جرم است، بدون این که نیازی به تحقق اغفال یا فریب باشد.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.

۳-۲- قلمرو تعهد به ارائه اطلاعات به مصرف کننده کالا

بررسی تعهد عرضه کننده به ارائه اطلاعات‌، صرف نظر از طبیعت موضوع قرارداد‌، امکان پذیر نیست. اموری که موضوع ارائه اطلاعات قرار می‌گیرند‌، نمی‌توانند به طور سیستماتیک مورد کاوش قرار گیرند زیرا که آن‌ ها از کالایی به کالای دیگر فرق خواهند داشت. هم چنین عرضه کننده موظف نیست هر امری را که به طور واقعی یا مفروض از آن مطلع است‌، به اطلاع مصرف کننده برساند. وی فقط تعهد به افشای امور ضروری و لازم در خصوص کالا دارد.لذا عدم افشای اطلاعات غیر ضروری و اطلاعات مرتبط با نیات و مقاصد شخصی مصرف کننده موجب نقض تعهد ارائه اطلاعات نمی‌شود. (krawiec and zeiler,2005)
هم چنین میزان و نوع اطلاعاتی که به افراد داده می‌شود‌، به مخاطب و گیرنده اطلاعات نیز بستگی دارد.مثلاً در موردی که طرف بی اطلاع‌، زن‌، بیمار و ناتوان است و یا در موضع ضعف قرار گرفته است‌، اگر چه صلاحیتدار به انعقاد قرار داد است ولی باید در افشای اطلاعات و نحوه و روش افشاء به ایشان دقت بیشتری شود.

۳-۲-۱- موضوع تعهد به ارائه اطلاعات

موضوع افشای اطلاعات باتوجه به طبیعت و خصوصیات کالا تعیین شده و به علت اختلاف در نوع کالا‌، از تنوع زیادی برخوردار است لذا آن چه که در این کالا باید به اطلاع مصرف کننده برسد‌، ممکن است در کالایی دیگر ضروری نباشد. لیکن به طور کلی می‌توان از یک منظر قایل به ارائه اطلاعات کالا باشیم که در ذیل به بررسی آن می‌پردازیم:
ضرورت ارائه اطلاعات در خصوص اموال معیوب و خطرناک:این امر در عرصه‌ی حقوقی جوامع مختلف، از سابقه ای طولانی برخودار است.کالاهای زیادی وجود دارند که از وضعیت معیوب و خطرناک برخوردار می‌باشند، به گونه ای که برای هر منظوری که آن‌ ها به طور معمول شایستگی دارند یا برای استفاده در طریقه ای که برای چنین کالاهایی به طور معمول در نظر گرفته شده است‌، قابلیت استفاده صحیح و سالم را ندارند، و لیکن چنان چه با احتیاط‌های ویژه و خاصی مورد استفاده قرار بگیرند‌، سالم می‌باشند و در این موارد اگر ظاهر چنین کالاهایی، وضعیت معیوب شان را افشاء نکند، فروشنده به اعمال مواظبت و مراقبت متعارف در ارائه اطلاعات لازم موظف باشد.

۳-۲-۲- لزوم اعلام عیب

لذا یکی از بخش‌های مهم موضوع ارائه اطلاعات که عرضه کننده را موظف به اعلام آن می کند‌، عیوب کالا می‌باشد.البته عرضه کننده موظف است که فقط عیوب پنهان مبیع را به اطلاع مصرف کننده برساند. لذا عدم افشای عیوب آشکار موجب نقض تعهد ارائه اطلاعات نمی‌شود و لیکن اگر عرضه کننده مطلع باشد که مصرف کننده متوجه عیوب پنهان و آشکار کالا نمی‌باشد‌، به نظر می‌رسد که اصل رعایت انصاف و حسن نیت ایجاب می کندکه وی اطلاعات لازم در این خصوص را در اختیار مصرف کننده قرار دهد. برای مثال در فروش داروی خواب آور لازم است که فروشنده اطلاعات ضروری در این خصوص را به آگاهی خریدار برساند. هم چنین در فروش زمین سست جهت ساختمان سازی‌، فروشنده بایستی خریدار را از عیب مطلع نماید.
بسیاری از شکایات مصرف کنندگان مربوط به کالاهای معیوب یا خدمات فاقد ضوابط استاندارد به این جهت است که کالایی را که خریداری کرده اند، به طریقی معیوب است. برای مثال ممکن است یک ضعف ذاتی در طراحی کالا وجود داشته باشد که منجر به عملکرد نادرست کالا شود یا این که در جریان تولید‌، کالا معیوب شده باشد. گاهی نیز عیب در مسیر تحویل به فروشنده و استفاده‌ی مصرف کننده از کالا ایجاد می‌شود و برای مصرف کننده غیر ممکن است که هر عیبی را قبل از خرید شناسایی کند زیرا اکثر کالاهای مصرفی تجربی هستند و فقط هنگامی که استفاده می‌شوند، عیوب آن‌ ها ظاهر می‌گردد.علاوه بر این پیچیدگی روز افزون کالاها باعث شده است که مصرف کننده قادر نباشد با مشاهده و بازرسی متعارف کالا‌، عیوب آن را کشف کند.
در حقوق داخلی‌، قانون مدنی از تعریف عیب خودداری کرده و تشخیص آن را بر عهده‌ی عرف و عادت نهاده است.
اکثریت قریب به اتفاق فقهای شیعه عیب را وجود زیاده یا نقصان در اصل خلقت چیزی می‌دانند.( شهید اول) این تعریف در خور اموالی مثل عیب حیوانات است که ضابطه‌ی معینی در طبیعتشان داشته باشند.لیکن در حال حاضر با توجه به تحول و پیشرفت صنعت و ساخت کالاهای پیچیده از این معیار نمی‌توان استفاده نمود.
معیار دوم نقص مرتبه‌ی متوسط است. طبق این تعریف عیب عبارت است از نقص در صحت و سلامت کالا که متوسط بین عیب و کمال باشد. اما در این معیار هم معلوم نیست ضابطه‌ی تعین اوصافی که کالا را به کمال می‌رساند یا ناقص می‌کند‌، چیست؟
معیار سوم نقص در ارزش انتفاع است که از معیار‌های قبلی جامع تر به نظر می‌رسد. طبق این معیار عیب نقصی است که از ارزش مال یا انتفاع متعارف آن بکاهد. هر کالا فایده و مصرفی دارد که به منظور استفاده از آن مورد معامله قرار می‌گیرد، نقصی که آن فایده‌ی مطلوب را از بین ببرد یا از آن چندان بکاهد که اگر خریدار آگاه می‌شد، از معامله صرف نظر می‌کرد یا بهای کمتری می‌پرداخت‌، عیب محسوب می‌شود.(کاتوزیان‌، ۱۳۷۹) دکتر جعفری لنگرودی نیز عیب را زیاده یا نقیصه ای می‌داند که در مال باشد، به طوری که غالباً مصادیق آن مال‌، نقیصه یا زیاده را دارا نباشند.

۳-۲-۳- کالای خطرناک

با وجود این‌، تعریف دقیق از کالاهای خطرناک دشوار است.اما به طور کلی می‌توان شی خطرناک را چیزی دانست که طبیعت آن بدون تردید اقتضای به مخاطره انداختن زندگی و تمامیت جسمانی کسی را داشته باشد. خطرناکی هر کالا را باید با توجه به ماهیت خاص آن مشخص نمود.در موارد زیادی عیب موجود در مبیع نه تنها از ارزش متعارف آن می‌کاهد که خطراتی را در بر دارد مانند بنا شدن خانه بر روی بنای سست که نه تنها معیوب بلکه خطرناک نیز است. از طرف دیگرکالاهایی وجود دارند که اگر چه درست و کامل اند، لیکن استفاده‌ی متعارف از آن‌ ها خطرناک است.لازم است برای جلوگیری از خطرات موجود درکالا، اطلاعات لازم در خصوص چگونگی استفاده و جلوگیری از خطرات احتمالی به مصرف کننده داده شود. تعریف کالای خطرناک و معیوب به تدریج به هم نزدیک شده است. کالایی را معیوب و خطرناک می‌گویند که عیب و خطر آن فراتر از حد انتظار متعارف مصرف کننده است. و وی نتواند آن مقدار نقص و خطر را پیش بینی کند یا نحوه استفاده آن پیچیده‌، مشکل و خطرناک باشد و هشدار و راهنمایی کافی به همراه نداشته باشد.
تولید کالای خطرناک را نباید با تولید کالای معیوبی که خطرآفرین شده اشتباه کرد. زیرا خطر ناشی از کالای خطرناک ذاتی است و به بی مبالاتی و تقصیر در جریان تولید ارتباط ندارد، در حالی که خطر کالای معیوب عرضی و ناشی از بی مبالاتی در پرهیز از خطر‌های احتمالی و کوشش در راه تامین ایمنی مصرف کنندگان است (کاتوزیان‌، ۱۳۷۹ ) امروزه بسیاری از داروها آثار جنبی و منفی دارند اما در اباحه‌ی تولید آن‌ ها شکی نیست.
طبق یک قاعده‌ی کلی در حقوق کلاسیک‌، چنان چه در موضوع تعهد‌، عیب‌های پنهان یا وضعیت معیوب به طور مخفی وجود داشته باشد به گونه ای که مصرف کننده با بررسی متعارف و معقول قادر به کشف آن‌ ها نباشد، عرضه کننده موظف است اطلاعات لازم در این خصوص را در اختیار مصرف کننده قرار دهد و قصور وی از ارائه اطلاعات مزبور موجب نقض تعهد به ارائه اطلاعات می‌باشد. طبق این قاعده یک ضابطه مهم در ضرورت اطلاعات‌، در خصوص وجود عیب وجود دارد. از این رو درجه ضرورت افشای اطلاعات با توجه به میزان پنهانی و ناپیدایی عیب سنجیده می‌شود. لذا مصرف کننده‌ی آگاه از عیوب‌، نمی‌تواند ادعا کند که او به طور منطقی انتظار داشته کالا عاری از عیب باشد.

۳-۲-۴- لزوم حمایت از مصرف کننده

به نظر می‌رسد که لازمه حمایت جامع و کامل از مصرف کننده با توجه به مقتضیات زمان حاضر این است که اولاً از ورود عرضه‌ی کالاهای معیوب به بازار جلوگیری به عمل آید و عرضه کالا در بازار منوط به رعایت ضوابط و معیارهای استاندارد کالا باشد.ثانیاً بهتر است به اطلاع مصرف کننده برسد، هم چنان که شیخ انصاری در این رابطه بیان داشته است که احوط آن است که فروشنده عیوب مبیع را مطلقاً اعلام نماید اعم از این که این عیب پنهان باشد یا آشکار. در مورد ارائه اطلاعات از جانب عرضه کننده این پیش پندار وجود دارد که وی از وجود عیب آگاه است لذا ملزم به ارائه اطلاعات در مورد آن‌ ها به مصرف کننده است. اما اگر فروشنده از عیوب کالا آگاه نباشد‌، مسلماً غیر ممکن است که مصرف کننده را آگاه سازد.( قاسمی حامد‌، ۱۳۸۶)
تحمیل مطلق تعهد به ارائه اطلاعات در مورد عرضه کننده ممکن است از طرفی او را تشویق نمایدکه دقت بیشتری در بازرسی کالاها قبل از عرضه داشته باشد، اما ممکن است از طرف دیگر این انتظار غیر عملی و غیر واقعی باشد که عرضه کننده همه اجناس و کالاها را قبل از فروش بیازماید. با این وجود فرض بر این است که عرضه کننده از شرایط واقعی کالا هنگامی که آن را عرضه می‌کند، آگاه است. نتیجه این که هنگام عرضه‌ی کالای معیوب و در طول این مدت‌، خواهان نیاز ندارد که ثابت کند که عرضه کننده علم داشته است یا می‌باید از عیب آگاهی داشت. البته این نظر در تئوری مسئولیت محض مطرح می‌شود و عرضه کننده ناچار است به طور معمول استاندارد مراقبت یک کارشناس را در مورد کالاهایی که عرضه می‌کند، رعایت نماید. پس بهتر است که در این زمینه هشدارهای لازم را مطرح کند و یا خطرات و عیوب کالاها را رفع نماید. (Jerry ,1977)
یکی از اقسام عیب‌، عیب ناشی از عدم افشای اطلاعات است. یک کالا ممکن است به واسطه قصور در ارائه اطلاعات ضروری و مناسب در باره خطر‌ها و زیان‌های احتمالی آن و چگونگی بهره برداری از آن‌، معیوب محسوب شود. بنابر این نقض تعهد به دادن اطلاعات‌، نه تنها موجب ایجاد مسئولیت برای عرضه کننده می‌باشد‌، بلکه موجب می‌شود کالای فروخته شده معیوب محسوب شود.
در توجیه این مطلب می‌توان گفت ارائه اطلاعات لازم و ضروری در خصوص ویژگی‌های بیع جزء و تابع مبیع محسوب می‌شود و نقص در جزء مبیع، عیب آن می‌باشد.همچنین عدم افشای اطلاعات در خصوص چگونگی بهره برداری و استفاده بهینه از مبیع و اعلام خطرهای موجود در آن‌، از مصرف و انتفاع متعارف آن می‌کاهد و این خود منجر به معیوب شدم مبیع می‌شود.

۳-۲-۵- اخطارهای مربوط به خطرات احتمالی کالا

بخش دیگری از اطلاعاتی که عرضه کننده باید در اختیار مصرف کننده قرار دهد، اخطار‌ها می‌باشد. نقش اخطارها، رهایی دادن استفاده کننده یا شخص ثالث در برابر خطرهای موجود در کالا می‌باشد. اطلاعاتی که در این بخش قرار می‌گیرند عبارت از خطرهای موجود در کالا، خطرات احتمالی، طرق اجتناب از خطر، زیان‌های احتمالی ناشی از استفاده کالا، بیان خطرات جانبی ناشی از استفاده کالا و نیز استعمال نادرست آن است.البته صرف دادن اخطار در خصوص خطرات موجود درکالا کافی نمی‌باشد مگر این که دستورات و تعلیمات جهت استفاده و بهره برداری از آن نیز ارائه شود.
یکی دیگر از موجبات ضرورت ارائه اطلاعات وجود خطر در موضوع تعهد می‌باشد. کالاهای زیادی وجود دارند که اگرچه درست و کامل هستند و لیکن برای هرگونه استفاده یا استفاده خاصی که برای آن‌ ها در نظر گرفته شده، ناسالم و خطرناک هستند مگر این که استعدادها و قابلیت‌ها و به طور کلی خصوصیات آن‌ ها برای خریداران و استفاده کنندگان معلوم شده باشد. از این رو عرضه کننده و فروشنده تعهد به ارائه اطلاعات ضروری و لازم نسبت به خریدار آن را دارد.
این که چه میزان از خطر موجود در یک کالا، ضرورت تعهد به ارائه اطلاعات در خصوص آن را به وجود می‌آورد، موضوعی است که از اهمیت زیادی برخوردار است.
آیا تعهد به ارائه اطلاعات در جایی که طبیعت کالا به گونه ای است که نهایتاً ممکن است سبب ورود صدمه ای اندک به خریدار شود، مطرح می‌شود یا به دلیل این که صدمات وارده اندک می‌باشد، وجود خطر از موجبات ضرورت ارائه اطلاعات محسوب نمی‌شود. یکی از محاکم امریکا در خصوص موردی که خطر موجود در کالا ممکن است خطر نسبتاً محدودی را برای خریدار ایجاد نماید، اعلام نموده است که در این مورد صرفاً به دلیل این که ممکن است صدمات اندک و ناچیزی از استفاده کالا حادث شود، تعهد ارائه اطلاعات تحت تاثیر قرار نگرفته و فروشنده موظف است اطلاعات ضروری را در اختیار خریدار قرار دهد.
به نظر می‌رسد در این گونه موارد باید داوری عرف را لحاظ نمود. مثال یک چکش به علت این که ممکن است به انگشت انسان ضربه وارد نماید، خطرناک محسوب نمی‌شود. لیکن کالاهای دارویی و شیمیایی از موارد بارز و آشکار کالاهای به طور متعارف خطرناک محسوب می‌شوند و فروشنده موظف است اطلاعات ضروری در خصوص آن‌ ها را افشا نماید.
از دیگر مواردی که فروشنده کالا (سازنده) موظف به افشای آن‌ ها می‌باشد مواردی از قبیل دستورهای مربوط به استفاده بهتر، اطلاعات فنی مربوط به مشخصات کالا و هم چنین اطلاعات تفصیلی در برخی موارد می‌باشد که از توضیحات آن‌ ها خودداری می‌گردد.

فصل چهارم: مبانی حقوقی مسئولیت مدنی تولیدکنندگان کالا در روابط قراردادی و غیر قراردادی

فصل چهارم
مبانی حقوقی مسئولیت مدنی تولیدکنندگان کالا در روابط قراردادی و غیر قراردادی
مسئولیت تولید کنندگان کالا به عنوان شاخه ای از مسئولیت مدنی از حیث مبنا سیر تکاملی پیموده و از مسئولیت قراردادی شروع و به مسئولیت غیر قراردادی منتهی می‌شود.در این جا ابتدا مسئولیت غیر قراردادی بحث می‌شود.

۴-۱- مسئولیت غیر قراردادی

مسئولیت غیر قراردادی شامل دو مرحله می‌شود‌، مسئولیت مبتنی بر تقصیر و مسئولیت محض.

۴-۱-۱- مسئولیت مبتنی بر تقصیر

مدت‌ها اصل عدم مسئولیت سازندگان و فروشندگان کالا بر حقوق غرب حاکم بود و این نظریه که با اصل نسبی بودن قراردادها توجیه می‌شد‌، در واقع محصول تحولات انقلاب صنعتی و تئوری لزوم حمایت از تولید کنندگان بود. ظلم مشهودی که در اهمیت دادن به اصل نسبیت قراردادی وجود داشت و عمدتاً به عدم جبران خسارت اشخاص خارج از قرارداد منتهی می‌شد‌، حقوق دانان کامن لا را به تدریج بر آن داشت که با عدول از مقتضیات این اصل‌، آن را از پای بست تهی نمایند.
حقوق دانان کامن لا پرونده مک فرسون و کمپانی بیوک را بزرگترین حمله به اصل نسبیت قراردادی دانسته اند. در این پرونده کارخانه اتومبیل سازی بیوک ماشینی را می‌فروشد. خریدار نیز آن را به خواهان انتقال می‌دهد. هنگام رانندگی یکی از چرخ‌های اتومبیل می‌شکند و در اثر واژگونی اتومبیل خواهان صدمه می‌بیند. در بازرسی فنی معلوم می‌شود که چرخ معیب از کالای نامرغوب تهیه شده است. جالب این که چرخ‌ها به وسیله شرکت بیوک ساخته نشده بود و معلوم شد که او از دیگری خریده است و هیچ دلیلی در پرونده نشان نمی‌داد که از عیب چرخ‌ها آگاه بوده است و مدعی نیز به عنوان عمد طرح دعوا نکرده بود ولی چون این عیب با بازرسی معمولی سفارش دهنده قابل احراز بود و کارخانه بیوک می‌توانست با دقتی معمولی و متعارف آن را در یابد‌، دعوا به عنوان بی احتیاطی طرح شده بود.
در این دعوا دادگاه مرزهای خصوصی قرارداد را شکست و خوانده را بر مبنای تسبیب محکوم ساخت. کاردوزو‌، قاضی معروف آمریکایی اعلام کرد که خصوصی بودن رابطه قراردادی مانع از مسئولیت قهری فروشنده نسبت به تولید محصول معیب و خطرناک در برابر او و دیگران نیست. ) کاتوزیان‌، ۱۳۹۰‌، ص ۱۶)
این قاعده را امروزه همه پذیرفته اند و مسئولیت محض را محدود به سلسله خریداران و مصرف کننده نمی‌کنند و به اشخاص ثالث که هیچ رابطه ای با تولید و مصرف کالا ندارند سرایت می‌دهند. اما در این مرحله از تحول نیز مشکلات خاصی بروز کرد.
اولاً زیان دیده باید بر مبنای قواعد عمومی مسئولیت‌، تقصیر خوانده را اثبات کند یعنی رفتار نامعقولی را که سبب نزدیک و یا متعارف خسارت شده به او نسبت دهد وانگهی هرگونه رفتار نامتعارف زیان دیده ممکن است مسئولیت خوانده را از بین ببرد یا کاهش دهد.
ثانیاً از جهت قلمرو نظریه تقصیر نیز حمایت قانون شامل اشخاصی می‌شود که قابل پیش بینی باشند مانند رهگذری که از تصادم ماشین صدمه می‌بیند و در رانندگی قابل پیش بینی است. حقوق دانان غربی برای رهایی بخشیدن متضرر از معضل اثبات تقصیر‌، چاره جویی‌هایی کرده اند که یکی از آن‌ ها تضمین تولید کننده و فروشنده در برابر آخرین مصرف کننده است.بر اساس چنین تمهیدی‌، قاضی باید با استناد به لزوم تضمین ایمنی مبیع در قبال عموم مصرف کنندگان‌، تولید کننده و فروشنده را مسئول نقض این تعهد ضمنی بشناسد و به این ترتیب زیان دیده مجبور نباشد که برای نقض تعهد قراردادی متعهد‌، اقامه دلیل نماید. (جعفری تبار‌، ۱۳۷۵)

۴-۱-۲- مسئولیت مبتنی بر تسبیب

در نوشته‌های حقوقی برای تمیز سبب گفته شده است که سبب فعلی است که اگرانجام نمی‌شد‌، خسارت به بار نمی‌آمد. این نشانه گمراه کننده و موجب اختلاط شرط وسبب واقعی و متعارف است. زیرا درست است که شرط نیز مانند سبب لازمه وقوع خسارت است‌، به گونه ای که اگر رخ ندهد خسارت نیز به بار نمی‌آید ولی در جهت عکس (مثبت) همگونی شرط و سبب بر هم می‌خورد و تفاوت‌ها ظاهر می‌گردد. به دیگر معنا وجود شرط ملازمه ای با وقوع ضرر ندارد درحالی که این ملازمه هر چند عرفی میان سبب و ضرر به چشم می‌خورد. به بیان دیگر میان سبب و ضرر رابطه‌ی عرفی احتمالی احساس می‌شود، در حالی که میان شرط و ضرر چنین رابطه ای مشاهده نمی‌شود. (کاتوزیان‌، ۱۳۷۱)
اثبات ورود ضرر به زیان دیده و هم چنین ارتکاب تقصیر یا وقوع فعلی از طرف خوانده به تنهایی دعوای خسارت را توجیه نمی‌کند. باید احراز شود که بین دو عامل ضرر و فعل زیانبار رابطه سببیت وجود دارد یعنی ضرر از آن فعل ناشی شده باشد. به ویژه در مواردی که تقصیر شرط ایجاد مسئولیت نیست‌، رابطه سببیت اهمیت بیشتری پیدا می‌کند و اثبات وجود آن نیز دشوارتر می‌شود. زیرا جایی که تقصیر از ارکان مسئولیت است‌، تنها به حوادثی توجه می‌شودکه در اثر بی احتیاطی و غفلت شخص رخ داده و زیان را به بار آورده است. در این فرض تنها مساله دشوار این است که رابطه تقصیر و زیان چندان دور نباشد که از حدود پیش بینی‌های او فراتر رود ولی هنگامی که این عنصر نیز در محدود ساختن حوادث موثر در ایجاد ضرر به کار نیاید، دادرس ناچار باید از میان همه شرایط و اسبابی که باعث ایجاد ضرر شده است‌، علت اصلی را پیدا کند. این جستجو کاری بسیار دشوار است.
برای این که حادثه ای سبب محسوب شود باید آن حادثه در زمره شرایط ضروری تحقق ضرر باشد یعنی احراز شود که بدون آن ضرر واقع نمی‌شود. پس اگر ثابت شود در صورت مواظبت کامل مقصر بازهم ضرر وارد می‌شد‌، معلوم می‌شود که تقصیرخوانده سبب ورود ضرر و خسارت نبوده است چراکه رابطه منفی میان فعل زیان بار و ضرر وجود ندارد.به عنوان مثال اگر هواپیمایی که پیش از پرواز بازرسی نشده‌، سقوط کند ولی کاوش‌ها نشان دهد که عیب مکانیکی آن با بازرسی نیز معلوم نمی‌شده است‌، تقصیر خوانده را نباید سبب حادثه شمرد.( کاتوزیان‌، ۱۳۷۱)

۴-۱-۳- مسئولیت محض

مسئولیت محض در متون حقوقی کشورهای کامن لا به معنی گوناگون به کار رفته است.(جعفری تبار‌، ۱۳۸۹) به طور کلی می‌توان سه دیدگاه از مسئولیت محض ارائه داد:
مسئولیت محض گاه بر آن نوع از مسئولیت اطلاق می‌شود که با قرارداد تغییر پذیر نیست. به عبارت دیگر مسئولیتی که شرط عدم مسئولیت در آن بی اعتبار است.
مسئولیت محض در معنایی دیگر این گونه است که تولیدکننده مسئول خساراتی است که ناشی از عیب کالا است. هنگامی که این عیب نتیجه طراحی غلط کالا یا نقص در مرحله تولید و یا سهل انگاری در دادن هشدار وآگاه سازی از چگونگی بهره برداری از کالا باشد. تقصیر زیان دیده در ایجاد حادثه باعث زوال این مسئولیت محض می‌شود زیرا تولید کننده‌، بیمه کننده کالای خود نیست. به علاوه وی تکلیفی ندارد که کالایی ضد حادثه بسازد.
آخرین معنا این که تولید کننده مسئول خسارات ناشی از کالا است‌، اگر چه همه احتیاطات لازم را به عمل آورده باشد و اگر چه زیان دیده در رعایت بعضی اقدامات احتیاطی برای جلوگیری از خطر کالا قصور کرده باشد.به عبارت دیگر تولید کننده نمی‌تواند برای رهایی دادن خود به تقصیر زیان دیده تمسک جوید.
سلسله جنبان تئوری مسئولیت محض ایالات متحده امریکا است که اکنون پس از فراز و نشیب‌های بسیار در رویه قضایی خود‌، مسئولیت محض تولیدکنندگان و فروشندگان و سایر تهیه کنندگان کالا را پذیرفته است.
دادگاه‌های انگلیس در برابر مسئولیت محض مقاومت کرده اند و آن را به طور وسیع نپذیرفته اند. کمیسیون پیرسوندر انگلیس اگر چه از پذیرش مسئولیت محض در حوادثی که طبق سنت حقوق کامن لا‌، وجود تقصیر در آن‌ ها ضرورت داشته (مثل حوادث رانندگی و یا صنعتی )خودداری کرده است اما آن را در اعمالی که طبیعتی خطرناک دارند و انجام دادن آن‌ ها مستلزم دقت و مهارتی تام است و بی مبالاتی در آن‌ ها منجر به مرگ و یا صدمات جانی می‌شود (مثل عمل تولید کنندگان ) را پذیرفته است. قانون حمایت از مصرف کننده مصوب ۱۹۸۷این کشور نیز مسئولیت محض را قانوناً بر عهده‌ی تولیدکنندگان نهاده است. در آلمان نیز قانون مربوط به مسئولیت ناشی از کالای معیوب را بر مبنای مسئولیت محض پذیرفته است.(مرید نژاد‌، ۱۳۸۲)

۴-۲- از طرح مسئولیت قراردادی تا اعلام نظریه تضمین سلامت کالا

مسئولیت قراردادی اولین مرحله از مراحل چندگانه توسعه و تحول مبانی مسئولیت تولید کنندگان کالا به شمار می‌آید. مطابق چنین مبنایی مسئولیت مرسوم فروشنده کالا در قلمرو رابطه خصوصی و قراردادی او محدود می‌شود.چنان چه در نظام حقوقی ایران خریدار کالای معیب می‌تواند معامله را فسخ کرده و بهای داده شده را در برابر تسلیم مبیع پس بگیرد و یا این که اخذ ارش کند و از بهای قراردادی بکاهد.در حقوق سنتی کشورهای دیگر هم مسئولیت فروشنده ریشه قراردادی داشته و محدود به رابطه خریدار و فروشنده بوده یعنی تولیدکننده تمام هزینه‌های تولید معیب را نمی‌پرداخت و ضمان او هم به جبران خسارت نخستین مصرف کننده که از عیب صدمه دیده بود محدود می‌شد. طبعا ً آخرین مصرف کننده از پوشش این ضمان قراردادی بیرون می‌ماند و این وضعیت کاملاً به سود تولید کننده بود از این رو دیری نپایید که نیاز به شکستن مبنای قراردادی و گذر از آن احساس شد.

۴-۲-۱- تئوری تضمین ایمنی کالا

در تلاش برای گذر از مبنای قراردادی نظریه تضمین ایمنی مبیع مطرح شد. بدین شرح که حتی اگر عقدی بدون هیچ شرطی واقع گردد‌، اطلاق عقد ضرورت سلامت مبیع را از عیوب نهفته اقتضاء می‌کند. انسان متعارف و معقول مال خود را در برابر شی ء سالم می‌پردازد. پس همواره تضمین ایمنی مبیع به صورت شرط بنایی بر عهده‌ی فروشنده است. در پذیرش اثر و اعتبار شرط بنایی در حقوق ما تردیدی وجود ندارد.
این شرط ضمنی که در نظام‌های کامن لا به تضمین عرضه پذیر بودن کالا به بازار مشهور است‌، (کاتوزیان‌، ۱۳۷۹) به خریدار اجازه می‌دهد تا در صورتی که از کالای معیوب متضرر شود‌، جبران خسارت خویش را از فروشنده بدون اثبات تقصیرش مطالبه کند.تنها چیزی که خریدار باید اثبات کند آن است که کالا بر اساس داوری عرف سالم و ایمن نبوده است.

این مکتب نوظهور عربی که از مشخصات و ویژگی های ادبیات اروپا، مخصوصا فرانسه تقلید می کند، دارای ویژگی های زیر می باشد:
_ تکیه بر موضوعاتی که محرک بدبینی، درد، رنج، ناله، وصف پاییز، غروب و شب، تشنگی و سراب و نظیر این ها بود.
_ تجلی فردگرایی و نهایت سختی ها در تجربه احساسات در کنار بیان راستین عواطف، و ظهور فردگرایی و نوآوری در عدم رضایت از زندگی و در نگرانی در قبال جهان اختلاط یافته با حوادث و غلبه حزن و اندوه بر درون نوگرایان و تسلط بدبینی بر احساسات آن ها بدون آن که دلیلی داشته باشد. پس شعرشان با نوعی شورش علیه جامعه مزین شده و بر این عقیده بودند که کسی بر دیگری برتری ندارد. هم چنین آنان با داشتن لایق ترین افراد، به آن چه خواستارش بودند، دست نیافتند. رومانتیسیست ها دارای استعداد و توانایی بالایی بودند که نمی توانستند آن را در جهان واقعی بگنجانند، به همین خاطر زندگی برای آنان تنگ شده بود.
_ بکار بردن موضوعاتی که تفاوت زیادی با آن چه که کلاسیک ها استفاده می نمودند، داشت. به عنوان مثال کلاسیک ها به زیبایی زن توجه داشتند، در حالی که طرفداران رومانتیسیسم بر عشق و جاودانگی آن حتی بعد از مرگ تأکید داشتند.
_ توجه کردن بیشتر از حد به خیال: شاعران نوگرای رومانتیسیسم خود را در عالم خیال های دور، فرو افکنده بودند. آنان به وسیله خیال در فضای گذشته و آینده در پرواز بوده، و از زمان و مکان خود به زمان و مکان فراتر از واقعیت فرار کرده و در اعماق درون خود تصویری جدید به وجود می آوردند و آن را به عواطف انسانی جذاب می آراستند.
_ روی آوردن به آزادی، که این آزادی در دو گرایش مهم تقسیم می شد: گرایشی که به آزادی و انقلاب علیه استعمار دعوت می نمود. و گرایش دومی که به رهایی از عقب ماندگی و ظلم و استبداد فرا می خواند.
_ استفاده از زبان رایج و مأنوس و نزدیک به زبان روزمره زندگی، و تزیین آن به عاطفه و خیال لطیف و الفاظ نرم.
_ وحدت مقطعی در قصیده، که بر پایه وحدت مقطع می باشد، نه بیت، و قصیده در یک محور منظم و خیال هماهنگ با جایگاه شعری، که ما آن را در برخی اشعار مهجر و شعر جماعت آپولو مشاهده می نماییم.[۱۴۸]
از دیگر ویژگی های این مکتب که تا حدود زیادی به درون مایه ها و ویژگی های رومانتیسیسم اروپایی شبیه می باشد، می توان به موارد زیر اشاره نمود:
_ اعتقاد به آزادی فرد در برابر اجتماع.
_ رومانتیسیسم ها طرفدار مظلوم و متمرد بر ستمگرانند.
_ طبیعت پرستشگاه واحد است، نه خدایان متعدد و نه هیاهوی بسیار. شاعر رومانتیسیسم طبیعت را به عنوان همدم و پناهگاه خود برگزیده است.[۱۴۹]
_ شخصیت شاعران رومانتیسیسم ها در آثارشان منعکس می باشد، یعنی به راحتی می توان از طریق آثار آن ها پی به احساسات و عواطف آنان برد.
_ نومیدی از جهان خارج و پناه بردن به درون و مواجه شدن با وجودی که رو به فنا می رود. احساس حزن و اندوه از مصیبت های انسانی.[۱۵۰]

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

۲_۷_ پیشگامان مکتب رومانتیسیسم عربی

«اکثر شاعران معاصر عربی مخصوصا شعرای نوپرداز، از مکتب رومانتیسم متأثر شده و با این گرایش شعر سروده اند. در این که چه کسی پیشرو رومانتیسم در شعر عربی معاصر است بین ادبا و منتقدان اختلاف نظر عجیبی است به طوری که برخی خلیل مطران را ذکر نموده اند که ابتدا افکار رومانتیکی را وارد شعر عربی کرد سپس این گرایش توسط مازنی، عقّاد و ابوشادی کامل شد ولی برخی معتقدند که جبران خلیل جبران پیشرو این گرایش است و بعضی دیگر بشاره الخوری ( الاخطل الصغیر) را اولین کسی می دانند که پرچم شعر رومانتیسیسم را حمل کرده است».[۱۵۱]
اما با این حال نمی توان به درستی تشخیص داد که چه کسی در واقع پیشگام این مکتب ادبی نوظهور می باشد.
با توجه به نظرات اخیر، یوسف عید بر این عقیده است که: نخستین کسی که حمل کننده پرچم بزرگ این مکتب بوده است، بشاره الخوری می باشد. وی که خود دارای گرایش اصیل عربی نیز می باشد خود را در جمال ذوب کرده و احساس می کند که سرنوشت وی همان سرنوشت حیات است.[۱۵۲]
نظر دیگر درباب اصلی ترین پیشگام مکتب رومانتیسیسم، نظر یاسین الایوبی است. وی بر این باور است که: پیشوای شعر رومانتیسیسم در ادبیات عربی معاصر، جبران خلیل جبران می باشد. گویا که وی چیزی از رومانتیسیست های بزرگ فرانسه و انگلستان و آلمان کم ندارد.[۱۵۳]
با توجه به نظرات متعدد نویسندگان معاصر عربی، می توان به دلیل وسعت اطلاعات و فرهنگ خلیل مطران درباره ادبیات اروپایی و غرب، وی را سردمدار واقعی رومانتیسیسم عربی نام نهاد.

۲_۸_ اسلوب پیشگامان مکتب رومانتیسیسم عربی

اسلوب رومانتیسیست ها به طور معمول، از هرگونه تکلف و پیچیدگی دور بوده و همین امر آن ها را از سایر مکتب ها متمایز می سازد. به این معنا که آن ها تصویرهای شعری خود را به جای این که با اموری که موجب خدشه دار شدن آن ها شود، با ذوق در هم آمیخته اند. همچنین عواطف و حرکات در اسلوب آن ها به تصویر های پر از احساس تبدیل شده است؛ و شاعر رومانتیسیست آن ها را با مبالغه زیادی در خیال و صورت های نابود شده در جهان واقعی بیان می دارد. پیروان رومانتیسیست الفاظ خود را با صحنه های زنده و تصاویر خیالی ترکیب می کنند. و این امر زمانی رخ می دهد که ترکیب های آنان دارای گستردگی بوده و این گستردگی گاهی با غلبه تکرار بر الفاظ و معانی همگام با نوآوری در آن ها به وجود می آید. همان گونه که در قصیده غلواء اثر الیاس ابوشبکه به وقوع پیوسته است. یا این که در الشمعه المتحضره وی، گرایش انفعالی غنایی رخ داده، و شاعر بیشترین الفاظ خود را در مفهوم نا امیدی و سستی به کار برده و الفاظ را با درد و رنج های خود انسجام بخشیده است.
یکی دیگر از اسلوب های شعری رومانتیسیست ها، رواج موسیقی شعری در قصاید و ابیات آن ها است. چنین چیزی در قصیده عبد و حره فوزی معلوف مشاهده می شود. در اشعار رومانتیست ها موسیقی با نظم شعری هم چون عنصر الهام بخش زنده که اتمام دهنده آن می باشد، در هم آمیخته است. به گونه ای که حرف روی قافیه منتهی به حرف ساکن نوعی حزن و ناله و افسوس را افزوده است.
خلاصه این که اصول و مبانی رومانتیسیست ها دارای استقلال نبوده و با توجه به آن چه که از درون هر شاعر رومانتیسیسم بر می خیزد، بیان شده و گاهی موجب تقویت هم شده و گاهی همدیگر را تضعیف می کنند.[۱۵۴]

۲_۹_ مضامین رومانتیسیسم در ادبیات عربی

۲_۹_۱_ طبیعت

« پرداختن به طبیعت و توصیف مظاهر آن از دوره جاهلی تا به امروز وجود داشته است. این توصیف گاهی موضوع اصلی قصیده بوده و گاهی در حاشیه اغراض دیگر مطرح بوده است. در نگاه به طبیعت دو دیدگاه وجود دارد: دیدگاه حسی و دیدگاه عاطفی همراه با تأمل. شعر قدیم به طور کلی ناظر بر دیدگاه حسی و صرفاً به وصف طبیعت و مظاهر آن به گونه ای حسی می پردازد. کمتر دیده می شود که شاعر قدیم با طبیعت سخن گوید. شاعر معاصر فقط به وصف طبیعت نمی پردازد. بلکه طبیعت را به عنوان قالبی برای ابراز عواطف و تفکرات و اندیشه های ژرف خود قرار می دهد. شاعرانی که با دیدگاه عاطفی و متأملانه به طبیعت نگریسته ودر پاکی های آن غرق می شوند. هر ذره ای از آن برایشان مجموعه ای از اسرار است. طبیعت آتشی است که روح چنین شاعرانی را مشتعل ساخته و درونشان را از یک عشق نامرئی و خفیف سرشار می کند. شاعر با ذرات و واحد های طبیعت ارتباط برقرار می کند و از اسرار و رموز آن پرده بر می دارد».[۱۵۵]
جان بخشی به طبیعت در ادبیات عرب به وفور دیده می شود؛ و طبیعت دارای زندگی و روح بوده و امکان صحبت کردن و مناجات، مبادله افکار و عواطف با آن وجود دارد. طبیعت در ادبیات معاصر، زنده و دارای احساس و تحرک و عاقل بوده و ضربات قلب شاعر را احساس می کند و صدای اشعار وی را می شنود. عباس عقاد در این باره می گوید: طبیعت قلب تپنده ای است که زندگانی گسترده ای دارد و وجودی است که ما به آن عشق ورزیده و با آن انس می گیریم.[۱۵۶]
عکس در مورد عشق ورزی
یکی از اصول برجسته ادبیات رومانتیسیسم، توجه ویژه به طبیعت و تصویر حالات نفسانی انسان با حالات مختلف طبیعت و حس هم هویتی طبیعت با انسان می باشد.
همان گونه که بیان شد یکی از مهم ترین ویژگی های مکتب رومانتیسیسم در ادبیات عربی، طبیعت و پناه بردن به آن است. شاعر رومانتیسیسم بر این عقیده است که تنها راه تقسیم کردن تنهایی هایش، رجوع به طبیعت بوده و به راحتی می تواند تمام دغدغه های خود را با آن در میان گذارد.
با نگاهی گذرا به ادبیات عربی معاصر، خواهیم دریافت که به کار بردن واژه طبیعت مخصوصا جنگل به مکتب رومانتیسیسم بر می گردد. به خاطر این که پیروان این مکتب بر این عقیده بودند که آزادی و رهایی انسان مرهون بازگشت به طبیعت می باشد. به این ترتیب تفکر این شاعران که از سیستم اجتماعی و سیاسی از طبیعت الهام می گرفت، گویا جنبشی انقلابی بر ضد تمام سیستم ها و سنت ها برای رسیدن به سیستم و سنتی صحیح تر بود. به خاطر این که قید و بندهایی که مانع آزادی انسان می شد، در طبیعت خارجی وجود نداشت.[۱۵۷]
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
شاعران رومانتیسیسم برای فرار از عقاید و افکار سیاسی و اجتماعی و کنار گذاشتن شعر مناسبات و مدیحه سرایی و اهاجی، به طبیعت روی آورده و آن را هم چون مادری مهربان که نجات دهنده آنان است، ستوده اند.
جهان طبیعت در آثار رومانتیک ها، دارای حیات معنوی بوده و مرده نیست. این اعتقاد نسبت به طبیعت باعث به وجود آمدن معانی شده است که به طبیعت حیات بخشیده و گویا عناصر طبیعت هم چون انسان ها زنده می باشند.
«نویسندگان و شاعران رومانتیک در برخورد با جهان واقع و سختی ها و مصائب آن، و از آن که نمی توانستند در این جهان به آرمان های بلند و ایده آل خویش دست یابند، به جهان طبیعت پناه می بردند. آنان در شهر های بزرگ شاهد بسیاری از نقص ها و ظلم ها بودند، از این رو طبیعت بدوی را اصیل می دانستند و در آثار خویش می ستودند. همین علاقه به طبیعت باعث گردیده است تا آثار نویسندگان و شاعران رومانتیک سرشار از وصف طبیعت و اشعار غنایی آنان در بیان احساسات خود درباره پدیده های طبیعی باشد».[۱۵۸]
روی آوردن شاعران رومانتیسیسم به طبیعت تنها در جنگل و کوه باغ و بوستان خلاصه نمی گردد؛ بلکه توجه آن ها به سکون و شب از سایر مستلزمات آن می باشد. حتی فصل های سال نیز در آثار آنان به وفور مشاهده می شود. در بین فصل های سال، فصل بهار و پاییز نمود بیشتری در آثار آنان دارند.
به عنوان مثال می توان به اشعار جبران خلیل جبران اشاره نمود. وی در دیوان المواکب به یکی از عناصر طبیعت، یعنی جنگل تنها پناه گاهی که انسان قادر است به سمت آن برود، اشاره نموده است. در نظر وی جنگل به عنوان تنها استراحت گاهی است که برای رهایی از ظلم و ستم بشر و افکار باطل وی به شمار می رود. جبران این گونه بیان می دارد:
هَلْ اِتَّخَذتَ الغَابَ مِثلِی مَــوئلاً دُونَ القُـــصُورْ
فَـتَـتَبَّـعـتَ السَّــواقِـــی وَ تَسـَلَّقتَ الصُّـخُـورْ؟
هَل جَلَستَ العَصرَ مِثلِی بَیْـنَ جَفـنَاتِ العـِنَبْ
وَ العَــنَـاقِیـــدُ تَــدَلَّـتْ کَـثـُریـَّــاتِ الـذَّهَـبْ
هَلْ فَرَشْتَ العُـشْبَ لَیلاً وَ تَـلَـحَّفْـتَ الفَـــضَا
زَاهِـــداً فِـی مـَا سَـیَأتـِی ناسِیاً مَـا قَـدْ مَضَی[۱۵۹]
در نظر جبران، طبیعت با تمام عناصر خود از قبیل درخت، صخره ها، آبشارها و فضای خود، همانند مکانی است که جبران خود را در آن آرمیده است. و خود را تنها و به دور از قصرها می یابد.[۱۶۰] در این ابیات شاعر به بیان عواطف، احساسات و اندیشه ژرف خویش نگریسته و میان او و طبیعت، پیوندی استوار حکم فرماست. وی در تعبیری که از نوشیده سپیده صبح به قدح هایی که از عالم علوی دارد، اوج ارتباط خود با طبیعت را به تصویر می کشد.
« شابی شاعر درون گرا و با احساس، نه تنها در اشعار خود از طبیعت الهام می گیرد، بلکه با تأمل و ژرف نگری در طبیعت و مظاهر آن گویی در آن ذوب شده است و سعی می کند اسرار آن را دریابد و با جزئیات آن ممزوج شده و در جوهره و ساختار آن با ظرافت تمام وارد شده و مانند نقاشی ماهر، با خامه تفکر ژرف خود، این اسرار و رموز را کشف کرده و به راز و رمز خلقت پی ببرد. وی سعی دارد شادی و غم و اندوه خود را در دیاچه طبیعت بشوید و پاک و آرام و بی دغدغه به حرم امن و امان یار وارد آید. طبیعت از دیدگاه شابی زنده و احساس گراست و دارای احوال و اسراری است. او برای اظهار شوق و اشتیاق خود نسبت به محبوب از طبیعت بهره می گیرد»[۱۶۱] و چنین می گوید:
عَذْبَهٌ أنتِ کَالطُّفُولَهِ کَالأحلَامِ کَاللَّحْنِ کَالصَّبَاحِ الجَدِیدِ
کَالسَّمَاءِ الضَّحُوکِ کَاللَّیلَهِ القَمْرَاءِ کَالوَردِ کَابْتِسَامِ الوَلِیْدِ[۱۶۲]
جبران نیز خود را با طبیعت تنها یافته و به نوعی مشابهت بین خود و شب ایجاد می نماید. گویا هر دو اشخاص زنده و واقعی هستند. وی در بیان این مشابهت خود با طبیعت می گوید:
أنَا مِثلُکَ أیُّهَا الَّلیلُ، وَ هَل یَحسِبُنِی الَّلیلُ مَفاخِراً إذا مَا تَشَابَهَتْ بِکَ، وَ ُهم إذا تَفَاخَرُوا، یَتَشَبَّهُون بِالنَّار، أنا مِثلُکَ فی مُیُولِی وَ أحلامِی وَ خُلقِی وَ أخلاقِی.[۱۶۳]
در تجربه رومانتیسیست ها نسبت به طبیعت می توان گفت که آن ها تلاش دارند تا طبیعت را زنده نگاه داشته و با آن هم نوا شوند و اسرار درونی آن را کشف کنند. رومانتیسیست ها طبیعت را با خوبی، خوش یمنی، سعادت، حیرت و یقین در هم آمیخته و خود را با عناصر آن از جمله باد، باران، درختان، شکوفه ها، و جنگل هم گام می سازند.
این چنین نیز می توان گفت که: طبیعت موجود در آثار رومانتیست ها گاهی طبیعت واقعی نبوده، بلکه طبیعتی است که ساخته ذهن آنان و تخیل خلاق می باشد.
در نظر ایلیا ابوماضی احساس انس یافتن با طبیعت ساخته شاعر و نوآوری شاعر است که زمین را با انواع رنگ ها زینت داده و در بین پروانه ها و بلبلان زندگی می کند.
وَالرَّوضُ اِنَّ الَّروضَ صَنعَهُ شَاعِرٍ سَمَحٍ طَرُوبٍ رائِقٍ جَزِلِ
وَشَّــی حَـواشِـیهِ وَ زَیَّنَ أرضَـُه بـِرَوائِـعِ الاَلوانِ وَ الظَّلَّ
لِـفَـراشَهٍ تـَحیَا لَـهُ، وَ لِنَـــحلَهٍ تَحـیَا بِهِ وَ لِشـَاعِرٍ مِثلِی
وَ لِدَیمِهٍ تـَذْرِی عَلَیـــهِ دُمُوعَها کَیما تَقِیهِ عَوائِلَ المَحَلِ
و لِبـُلبُلٍ غَـرِدٍ یُسَاجِلُ بـُـلْبُـلاً غَرِداً و لِلنَّسَمَاتِ وَ الطَّلِّ[۱۶۴]

۲_۹_۲_ عشق

یکی دیگر از مؤلفه های رومانتیسیسم و شاید مهم ترین آن ها، عشق می باشد. تا جایی که می توان آن را به عنوان یکی از قدیمی ترین تجربه های پیروان مکتب رومانتیسیسم به شمار آورد.
عشق در نزد پیروان رومانتیسیسم، برترین فضیلت هاست که از صفا و پاکی روح و دل ناشی می شود. آنان معتقدند عشق احساسی است که قابل ترجمه و بیان نیست و حتی گاهی به درجه پرستش و عبادت نیز می رسد.[۱۶۵]
رومانتیسیست ها عشق را مقدس دانسته و و دل را هم چون راهنما و هدایت گر خود می پنداشتند. آنان عشق را با رموز صوفیانه در آمیخته و مضمون را بر شکل و ساختار ترجیح دادند. آن ها هم چنین قالب های زبانی را شکسته و به تحلیل آن روی آوردند.[۱۶۶]
عشق در میان عواطف انسانی، از برترین آن هاست. این عاطفه نقش و تاثیر آشکار و زیادی در شعر داشته و انگیزه های زیادی برای به وجود آمدن آن وجود دارد. در حقیقت شعر عربی از همان اوایل سرشار از این عاطفه بوده و جلوه ها و نمونه های گوناگون آن مانند عشق شاعر نسبت به خدا، خانواده، زن و اجدادش شناخته شده است.[۱۶۷]
عشق همانند طبیعت یکی از عناصر تشکیل دهنده ادبیات عربی قدیم و جدید می باشد. همین ویژگی رابطه ای قدیمی میان مرد و زن را به وجود آورده است. ادبیات رومانتیسیسم نیز از این جهت ریشه در میراث فنی عربی دارد؛ زیرا سرشار از این رابطه بوده و دارای مقام خاصی است، و در به تصویر کشیدن و سخن گفتن از آن هنر نمایی می کند. با نگاهی گذرا در آثار بزرگ ترین پیروان مکتب رومانتیسیسم عربی می توان چنین مشاهده نمود که آن ها به سخن گفتن از زن و زیبایی هایش و وصف محاسن مادی و معنوی او پرداخته و به عواطف و احساساتی که در درونشان می جوشد، اشاره نموده اند.[۱۶۸]
همان گونه که بیان شد، رومانتیسیست های عربی توجه خاصی نسبت به عشق داشته و آن را به عنوان نجات دهنده خود از سختی ها و مشکلات محسوب می کردند. آنان موضوع عشق را نیز از ادبیات اروپایی تقلید کردند و به نظم قصه های عاشقانه پرداختند.
مفهوم عشق در ادبیات عربی تنها منحصر به لذت جویی و بیان لذات جوانی نمی گردد. بلکه در برخی از مواقع برای سایر امور نیز کاربرد داشته است. به عنوان مثال با نگاهی در دیوان فدوی طوقان شاعر معاصر فلسطینی و طرفدار رومانتیسیسم، می توان دریافت که عشق در نظر وی به عنوان رمزی برای ادامه زندگی، و بدون هیچ گونه نقص و کاستی برای افراد می باشد. و ما این مفهوم را گاهی شگفت انگیز و عجیب می بینیم. این همان چیزی است که وی را قادر به این می سازد تا عواطف و احساسات خود را به صورت دقیق و صحیح به تصویر بکشد. هم چنان که آشکار است اسلوب شعر داستانی یکی از خصائص و ویژگی های ادبیات رومانتیسیسم می باشد. فدوی طوقان در قصیده هُوَ وَ هِیَ به خوبی عشق را ترسیم نموده و توانسته است تا الفاظ دارای دلالت درونی و سرشار از احساس را بیافریند. هم چنان که در به تصویر کشیدن عواطف و احساسات سرشار از عشق موفق می باشد. هم چنین عشق موضوع اساسی است که فدوی طوقان در دیوان های وَحدِی مَعَ الأیَّام وَ وَجَدتُها به طور پراکنده به آن پرداخته است. وی عشق را به عنوان پناه گاه و محل فرار از سختی ومشکلات این دنیا می داند.[۱۶۹] وی این گونه می گوید:
الهَوَی کانَ مَلاذاً وَ هُرُوباً مِنْ ضَیاعِی وَ ضَیَاعِکْ
کانَ لِاستِقرارِ نَفْسٍ لَقِیَتْ نَفسَاً وَ رُوحاً

۱۰۰/۱

۲۳۸۷/۱

۳۶۰/۱

۴۶۸/۱

تولید تخممرغ

۶۲۸

۷۵۹

۶۷۷

۷۰۱

مأخذ: معاونت امور دام وزارت جهادکشاورزی
۲-۲-۲-ضعف قانون در زیر بخش دام و طیور
از مشکلات موجود در زیربخش دام و طیور کشور، نبود قانونی جامع و منسجم برای تبیین جایگاه این زیربخش در امر آمایش، سرمایه گذاری و امنیت آن، چگونگی اعطای مجوز های سرمایه گذاری، استانداردسازی امر تغذیه و خوراک دام و طیور، نقش تشکل های این زیربخش در ایجاد همگرایی و تصمیم سازی و مشارکت در برنامه های اقتصادی دولت، حفظ و ثبت ذخایر ژنتیکی، نحوه تنظیم بازار، نحوه حضور در بازارهای منطقه و دنیا و … است بنابراین دلایل فوق باعث شده است که حضور این زیربخش صرفًا در کمبودها و بر هم خوردن نظم بازار تولید و مصرف کشور دیده شود، اصولا راهبردی مشخص و مداوم برای این فعالیتها متصور نشود. ازاینرو پیشنهاد طرح جامع نظام دامپروری کشور به مجلس شورای اسلامی شده است که هر چه سریعتر به تصویب برسد تا اینگونه موارد تا حدود زیادی هدفمند و قانونمند گردد.
عکس مرتبط با اقتصاد
۲-۲-۳-وضعیت سرمایه گذاری، نقدینگی و یارانه ها
طبق مفاد مندرج در سند توسعه کشاورزی، براساس پژوهش های انجام شده، در ساختار فعلی اقتصاد کشور، تزریق یک میلیارد ریال به هر یک از بخش های اقتصادی، موجب ارزش افزوده ای به مبلغ ۴۵/۳ میلیارد ریال در بخش کشاورزی۰۲/۳ میلیارد ریال در بخش خدمات و ۹۲ / ۳ میلیارد ریال در بخش صنعت خواهد شد.
ارزش کل سرمایه گذاری های انجام شده در زیربخش دام و طیور ۳۱۵ هزار میلیارد ریال است
که در حال حاضر منجر به تولید ۸۶۶ هزار تن گوشت قرمز، ۸۲۵۱ هزار تن شیر، ۱۴۶۸ هزار تن گوشت مرغ و ۷۰۱ هزار تن تخم مرغ می شود.
به رغم وجود قوانین مصوب در راستای حمایت قانونی از سرمایه گذاری در زیربخش دام و طیور و همچنین برخی یارانه ها و حمایت های قانونی در ازای طرح های خودکفایی و کاهش واردات فراورده های دام و طیور، تأمین نقدینگی برای توسعه سرمایه گذاری ها و سرمایه در گردش از سوی بانک ها و صندوق های توسعه سرمایه گذاری بخش کشاورزی بسیار اندک و ناچیز و در بسیاری مواقع خارج از زمان مطلوب است . بحث دریافت وثایق از سوی بانک ها و تأمین آن از سوی تولیدکنندگان نیز از جمله چالش های جدی است.
با آنکه قوانین متعددی در راستای نحوه تأمین و به کارگیری وثایق به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است، لکن عموما به مرحله اجرا درنیامده است، بانکهای عامل (به جز بانک کشاورزی) سهم خود در زمینه اعطای تسهیلات و سرمایه در گردش در مجموعه بخش کشاورزی را (از جمله زیربخش دام و طیور) پرداخت نکرده اند.
ازسوی دیگر تاکنون هیچ اراده ای جدی از سوی دولت برای پیگیری و رسیدگی به این موضوع وجود نداشته و حتی دولت بدهی های خود به بانک کشاورزی که بالغ بر ۶۰۰۰ میلیارد ریال (به جز بدهی بابت صندوق بیمه محصولات کشاورزی ) است را نیز پرداخت نکرده است .
عملکرد سهم این زیربخش از اعتبارات حساب ذخیره ارزی موضوع( بند ه ماده ۱) قانون برنامه چهارم توسعه طی سال های ۱۳۸۴-۱۳۸۶ نیز در حدود ۲۲۳ میلیون دلار بوده که در حد اندازه این زیربخش نیست و اساساً توجه ویژه ای از سوی وزارتخانه های جهاد کشاورزی و صنایع ومعادن برای توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی این زیربخش صورت نمی پذیرد.
طبق بررسی های به عمل آمده در زمینه یارانه های بخش کشاورزی، مشخص شد که درکشورهای صنعتی نه تنها یارانه ها کم و محدود نشده اند، بلکه به عنوان مثال متوسط یارانه پرداختی به تولید صنعت طیور در اتحادیه اروپا حدود یک میلیون دلار به ازای هر روز و در آمریکا به ازای هر مزرعه تولیدی، حدود ۲۶۵۰۰ دلار است و یارانه صادراتی هر کیلو گوشت مرغ در آمریکا ۶۷ سنت و در اتحادیه اروپا برابر ۵۹ سنت است. ازسوی دیگر بر طبق گزارش مؤسسه پژوهش های برنامه ریزی و اقتصاد کشاورزی، یارانه سال ۲۰۰۳ پرداختی اتحادیه اروپا به ازای هر رأس گاو شیری معادل ۹۱۳ دلار بوده و این رقم در آمریکا به ۱۲۰۰ دلار و در ژاپن به ۲۷۰۰ دلار افزایش می یابد. درحالی که در همین ا یام، در ایران مبلغ یارانه پرداختی بابت هر رأس گاو شیری معادل ۸۸ دلار بوده است.
ازسوی دیگر با توجه به وضعیت زیربخش دام و طیور و طرح های توسعه آن و براساس مندرجات سند ملی توسعه بخش کشاورزی، مقرر بوده که در طول برنامه چهارم توسعه، منابع مالی این زیربخش به شرح جدول زیر تأمین شود:
۲-۲-۴- وضعیت تشکل های زیربخش دام و طیور
هدف از ایجاد تشکل ها، علاوه بر نقش سامان دهی تولید و ایجاد همگرایی و تنظیم روابط تولیدکنندگان، باید مشارکت جدی در تصمیم گیری های کلان اقتصادی و سرمایه گذاری و تنظیم برنامه تولید و بازار مصرف و تعیین الگوی مصرف و سرمایه گذاری نیز باشد . آنچه امروزه در کشور اتفاق می افتد، نه تنها به همگرایی های کامل منجر نمی شود، بلکه اساسًا بخش دولتی اجازه مشارکت واقعی در تصمیم سازی ها را به این تشکل ها نداده وعموما این تشکل ها خاصیت خود را از دست داده اند.
بنابراین دولت ضمن عدم دخالت در تعیین و ممیزی این تشکل ها می بایستی که کلیه امور اجرایی تولید، تأمین نهاده ها، بازاریابی و تنظیم بازار و اداره کشتارگاه ها، آزمایشگاه ها، کارخانجات تولید خوراک دام و طیور و صنایع فراوری و غذایی و … را به طور کامل به این تشکل ها واگذار کرده و دولت صرفًا سیاستگذاری راهبردی و نظارت بر عملیات اجرایی را برعهده داشته باشد. بدین منظور لازم است وزارت جهاد کشاورزی به نمایندگی از سوی دولت، در راستای توانمندسازی این تشکلها اقدام لازم را به عمل آورد.
۲-۲-۵-وضعیت صنایع تبدیلی و تکمیلی در زیربخش دام و طیور
با عنایت به حجم تولید در این زیربخش وجود ظرفیت های بالقوه و بالفعل و جایگاه کشور در عرصه جهانی و با توجه به مفاد بند ه ماده ( ۱۸ ) قانون برنامه چهارم توسعه که حمایت از گسترش صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی را برای کاهش ضایعات تا حد ۵۰ درصد را مورد تأکید قرار می دهد و بند ه ماده (۱) همین قانون که حداقل ۱۰ درصد از منابع قابل تخصیص حساب ذخیره ارزی به بخش غیردولتی را مختص طرح های موجه بخش کشاورزی و سرمایه در گردش طرح هایی با هدفمندی توسعه صادرات تخصیص داده، ولی متأسفانه شاهد آن هستیم که هنوز در زمینه کارخانجات تولید خوراک دام و طیور، کشتارگاه های مدرن دام و طیور، سردخانه های زیر و بالای صفر، صنایع بسته بندی، صنایع تبدیل و درجه بندی فراورده های پروتئینی، صنایع شیر و سایر فراورده های لبنی،صنایع تبدیلی تخم مرغ، صنایع فراوری و تولید غذاهای نیمه آماده و آماده به عنوان بزرگترین تولیدکننده غذای حلال جهان، دچار چالش هایی بوده و نظام تصمیم گیری در وزارتخانه های جهاد کشاورزی،صنایع و معادن و بازرگانی با کندی ها و بی توجهی هایی مزمن روبه رو است.
طبق برنامه های راهبردی تدوین شده توسط وزارت جهاد کشاورزی مقرر شده بود که ظرفیت جذب مواد خام صنایع شیر و سایر فراورده های لبنی در پایان برنامه چهارم به ۸۹۰۰۰۰۰ تن، جذب مواد خام صنایع فراورده های گوشتی (سفید و قرمز ) به ۴۲۶۰۰۰ تن ، جذب مواد خام صنایع بسته بندی به ۳۸۳۰۰۰ تن ، افزایش ظرفیت کشتارگاه دام به سطح ۵۰۷۰۰۰ تن، افزایش ظرفیت کشتارگاه طی ور به سطح ۱۹۴۸۰۰۰ تن، میزان جذب ماده خام صنایع ذرت خشک کنی معادل ۳۶۷۷۰۰۰ تن و میزان جذب مواد خام صنایع روغن کشی (کنجاله این کارخانجات در خوراک دام و طیور استفاده می شود) معادل ۸۰۹۲۰۰۰ تن افزایش یابد.
براساس بررسی های انجام شده، تا پایان سال ۱۳۸۶ وضعیت صنایع تبدیلی و تکمیلی فوق الاشاره به شرح زیر است.
این صنایع نیازمند نوسازی، بهینه سازی و اصلاح ساختار است . شاید در برخی موارد، ظرفیت های اعلامی از هدف برنامه بالاتر باشد، لکن بخش عمده این صنایع فاقد استانداردهای لازم است. برای مثال از مجموع ۴۰۲ واحد کشتارگاه دام، فقط تعداد ۴۲ واحد آن صنعتی و دارای استانداردهای لازم است یا از مجموع ۷۱۰ واحد فراوری شیر، تعداد انگشت شماری از آنها کارخانجات مدرن صنایع شیر و تولید فراورده های لبنی هستند . بار میکروبی موجود در شیر خام و بعضًا محصولات تولیدی، عدم وجود شرایط بهینه بهداشتی در فراورده های گوشتی (قرمز و مرغ) و باقی ماندن بخشی از امعاو احشا ی مرغ در مرغ های بسته بندی شده و نبود وضعیت کیفی تعریف شده در بسته بندی های گوشت قرمز و اساسًا فروش این محصولات بدون رعایت شرایط بهداشتی به صورت گوشت و مرغ فله و … بیانگر وجود چالش های جدی در این زمینه است.
جدول ۱۴٫ وضعیت صنایع تبدیلی و تکمیلی تا پایان سال ۱۳۸۶

شرح صنایع تبدیلی و تکمیلی تعداد (واحد) ظرفیت
کشتارگاه دام ۴۰۲ ۸۲۰/۴۰۸ تن
برای