طرفداران نظریه فشار هزینه، تورم را ناشی از عدم تعادل های بخش عرضه اقتصادی می داند، به این صورت که کارگران و صاحبان صنایع تلاش می کنند با افزایش دستمزدها و قیمت سایر عوامل تولید، سهم خود را از درآمد ملی افزایش دهند. طرفداران این نظریه انواع سیاست های درآمدی را راهکار کاهش فشارهای تورمی می دانند.
عکس مرتبط با اقتصاد
ساختارگرایان، ریشه های بنیادین تورم را در ساختارهای ناموزون اقتصادی جستجو می کنند به عقیده این عده کشش ناپذیری عرضه در بخش های کلیدی اقتصاد به عنوان علت عمده تورم تلقی می شود.

بر اساس این نمودار مشاهده می شود که در دهه چهل، قیمت ها از ثبات نسبی برخوردارند در حالی که در دهه ۷۰، نرخ تورم با افت و خیز زیاد همراه بوده به طوری که در سال ۱۳۷۴،ریال شاخص قیمت ها ۳۸/۴۹ درصد رشد داشته است اما با اتخاذ سیاست های ضد تورمی و رشد تولید ناخالص داخلی در سال های بعد، از روند متعادلی برخوردار گشته است.
عمده ترین شوک افزایشی نرخ ارز در سال ۱۳۵۷ و مربوط به پیروزی انقلاب اسلامی است. در حالی که عمده ترین شوک کاهشی نرخ ارز مربوط به سال ۱۳۶۲ به همراه افزایش ناگهانی قیمت نفت است. به طور خلاصه می توان شوک های نرخ ارز را شامل شوک نفتی سال ۱۳۵۲، انقلاب در سال ۱۳۵۷، اعمال تحریم های اقتصادی سال ۱۳۵۸ و شروع جنگ، کاهش درآمدهای نفتی در سال ۱۳۶۵ پذیرش قطعنامه و پایان جنگ، یکسان سازی نرخ ارز در سال ۱۳۷۲ کاهش درآمدهای نفتی در سال ۱۳۷۷ دانست.
رشد نقدینگی
بر اساس نظریه پول گرایان، رشد نقدینگی تنها عامل بروز تورم در جامعه است. در کشور ما نیز رشد نقدینگی یکی از عوامل مؤثر بر رشد سطح عمومی قیمت ها بوده است.
نمودار شماره ۲ ، روند رشد نقدینگی را طی دوره مورد مطالعه نشان می دهد. با توجه به این نمودار نرخ رشد نقدینگی در کشور ما از افت و خیز فراوانی برخوردار بوده است. عوامل عمده ای تعیین کننده تغییرات عرضه پول و نقدینگی بخش خصوصی در ایران عبارتند از: تغییرات در خالص دارایی های خارجی سیستم بانکی، خالص بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی و اعتبارات سیستم بانکی به بخش خصوصی.
طی دهه های چهل و پنجاه همه عوامل فوق به طور مستمر در حال افزایش بوده اند و لذا عرضه پول و نقدینگی بخش خصوصی نیز مستمراً رشد یافته است.

تورم در کشور ما صرفاً یک پدیده پولی نیست. شکاف تولید از جمله عوامل ساختاری مؤثر بر تورم است. از سوی دیگر کشور ما عضو بسیار کوچکی از اقتصاد جهانی است و لذا به لحاظ وابستگی مصرف داخلی به تولید خارجی و حجم بالای واردات در کشور، قیمت های داخلی تا حد زیادی متأثر از قیمت های جهانی است از این رو نرخ تورم وارداتی نیز از جمله عوامل مؤثر بر تورم در کشور است.
۲-۴- مؤسسات مالی و نقش آن ها در اقتصاد
مؤسسات مالی بخشی از سیستم کلان مالی هستند و سیستم مالی نیز یکی از مهم ترین اجزای نظام اقتصادی است . مؤسسات مالی به مجموعه ای از واسطه ها در بازار پول و سرمایه گفته می شود که انواع سپرده ها، انواع اوراق بهادار و ابزارهای بازار پول و سرمایه را به شکل مورد نظر خود دگرگون کرده و تسهیلات اعطایی را در اختیار بخش واقعی اقتصاد قرار می دهند. این مؤسسات با فراهم کردن خدمات لازم برای پرداخت، تجهیز منابع، پس انداز، تخصیص اعتبار و ایجاد زمینه لازم برای دست اندرکاران در بازارهای مالی برای مقابله با خطرات تجاری و نوسانات قیمت فعالیت های اقتصادی را تسهیل می کنند و وضع اقتصاد عمومی را تغییر می دهند. این مؤسسات قادرند تخصیص منابع را بهبود بخشیده و زمینه افزایش کارایی فعالیت کارفرمایان اقتصادی و واحدهای تولیدی را به وجود آورند (مجتهد و حسن زاده، ۱۳۸۴،ص۱۶۲و۱۶۳)
مؤسسات مالی در بهبود کیفی اهمیت اطلاع رسانی به کلیه واحدهای اقتصادی جامعه، تسهیل فعالیت های اقتصادی، افزایش کارایی واحدهای تولیدی، کاهش ریسک های تولیدی و نقدینگی و تخصیص مناسب تر منابع نقش به سزایی را ایفا می کنند. مؤسسه های مالی که عمل واسطه گری وجوه را به حساب خویش انجام می دهند در هر کشوری بر حسب درجه توسعه یافتگی و تشکیل بازارهای پول و سرمایه متفاوت و متنوع می باشند. (پورغلامی دانچاهی، غلامحسین، ۱۳۸۸،ص۲۰)
از جمله این مؤسسات و نهادها، بانک های تجاری، بانک های تخصصی، بانک های سرمایه گذاری ، شرکت های سرمایه گذاری، شرکت های بیمه، صندوق های سرمایه گذاری، سازمان تأمین اجتماعی، صندوق های بازنشستگی، مؤسسات رتبه بندی اعتباری، کارگزاران بورس و اوراق بهادار، مؤسسات پس انداز و مسکن هستند. (مجتهد، حسن زاده، ۱۳۸۴، ص۲+۳و۱۶۳)
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۲-۵-انواع مؤسسات مالی
هرچند که شرایط و ویژگی های مختلف کشورهای صنعتی و در حال توسعه مانع از ارائه یک تقسیم بندی استاندارد جهت مؤسسات مالی می شود اما در کشورهای توسعه یافته تقسیم بندی معمول و پذیرفته شده ای از این موسسات وجود دارد. در این کشورها مؤسسات مالی به دو دسته کلی تقسیم می شوند:
الف) واسطه های مالی یا مؤسسات واسطه ای مالی
واسطه های مالی بخشی از نظام مالی هستند که وظیفه اصلی آن ها انتقال وجوه قابل قرض از قرض دهندگان به قرض گیرندگان است (مجتهد، حسن زاده، ۱۳۸۴، ص۱۶۲و۱۶۳)
واسطه های مالی خود به دو دسته بانکی و غیر بانکی تقسیم می شوند. بانک های تجاری و تخصصی جزو مؤسسات مالی واسطه ای مالی، بانکی محسوب می شوند. بانک ها به این مناسبات که بر جریان پول در گردش و شبه پول نظارت می کنند و یا جمع آوری سپرده ها، پرداخت اعتبارات بانکی را از این طریق امکان پذیر می سازند از عوامل رشد و توسعه اقتصادی محسوب می شوند.
بانک های تجاری در بازار پول فعالیت می کنند و تجهیز منابع آن ها از طریق سپرده پذیری است. بانک های تجاری مکمل بازار سرمایه محسوب می شوند که نقدینگی کوتاه مدت و گردش مالی واحدهای تولیدی را میسر می سازند. آن ها با مجوز بانک مرکزی تأسیس می شوند. بانک های تجاری سپرده می پذیرند و می توانند وجوه به دست آمده را به مصرف کنندگان و بنگاه ها وام دهند. این سپرده ها تعهدات بانک های تجاری برای وام گیرندگان است و برای سپرده گذار یک نوع سرمایه گذاری است. بنابراین بانک تجاری سرمایه گذاری مستقیمی در بنگاه وام گیرنده انجام می دهد و سپرده گذاری غیر مستقیمی در واحد وام گیرنده انجام می دهد (مجتهد، حسن زاده، ۱۳۸۴، ص۱۶۷-۱۶۵) به عبارتی بانک های تجاری عبارتند از مؤسسات غیر تخصصی که نقش اصلی شان دریافت سپرده های جاری و کوتاه مدت افراد (تجهیز منابع نقدی جامعه) و فعالیت در سرمایه گذاری های کوتاه مدت می باشد. این بانک ها نه تنها در صنعت بانکداری بلکه در صنعت خدمات مالی نیز فعالیت می کنند.
بانک های تخصصی یا توسعه ای: که بیشتر به اعطای وام های بلند مدت سرمایه گذاری می پردازند با مکانیزمی متفاوت از بانک های تجاری به توسعه اقتصادی کمک می کنند. این بانک ها به عنوان مؤسسات مالی تأمین کننده وام های بلند مدت علاوه بر عملیات مربوط به تجهیز منابع پس اندازها یک سری عملیات دیگر را برای اقدام به سرمایه گذاری های تولیدی در دستور کار خود دارند و همین موارد است که آن ها را از سایر موسسات اعتباری متمایز می سازد.
ب) سایر مؤسسات مالی یا مؤسسات ارائه دهنده خدمات مالی
این دسته از مؤسسات مالی برخلاف واسطه های مالی فقط اوراق بهادار منتشره توسط موسسات تجاری یا مالی دیگر را به سایر سرمایه گذاران انتقال می دهند. به عبارت دیگر این مؤسسات یک یا چند نوع خدمات مالی مانند فراهم آوردن اعتبار کوتاه مدت برای خریدهای مصرف کننده یا نقل و انتقال اوراق بهادار منتشر کننده به خریدار را ارائه می کنند. مهم ترین این مؤسسات عبارتند از دلالان اوراق بهادار، بانک های رهنی و بانک های سرمایه گذاری (پورغلامی دانچاهی، غلامحسین، ۱۳۸۸، ص۲۲)
۲-۶-تعریف بانک و تاریخچه بانکداری
کلمه بانک اصطلاحی است بسیار قدیمی که منشا اصلی‌ آن از واژه آلمانی  به مفهومی نوعی شرکت   است که ایتالیایی ها از زبان آلمانی آن را به نیمکت صرافان اطلاق نمودند ولی به تدریج سازمان و محل فعالیت های بانکی امروزی به این نام مرسوم گردید. بانک مؤسسه ای است که فعالیت آن را در جهت جمع آوری پول ها یا سرمایه های سرگردان در جامعه و جهت دادن آن به سوی فعالیت های اقتصادی خلاصه می شود. (عقیلی، بختیار، ۱۳۸۹،ص۲۴).
نظام بانکی در اقتصاد مبتنی بر بازار مسئولیت بسیار سنگینی دارد و یکی از مهم ترین اجزای اقتصادی کشور است. رشد و شکوفایی یا رکود ساختار اقتصادی کشورها با طرز کار مؤسسات بانکی ارتباط نزدیک دارد. نظام بانکی خدماتی عرضه می کند که بدون آن نظام اقتصادی کشور از حرکت باز می ماند. سرمایه موجود در بانک ها منبع اصلی خرید محصولات و خدمات و وام های اعطایی آن ها منبع ایجاد اعتبار برای تمام واحدهای اقتصادی مانند خانواده ها، مشاغل، شرکت ها، و دولت است. عملیات بانک ها در زمینه ایجاد و اعطای وام و نحوه ی توزیع اعتبارات سرمایه ی آن ها را به سوی دریافت حداکثر سود سوق داده، از درگیر شدن در فعالیت های بی ثمر جلوگیری می کنند. خانواده ها مؤسسات بازرگانی و دولت به ندرت می توانند نیازهای مالی خود را از طریق کسب درآمد و سرمایه مختص به خود رفع کنند بنابراین ایجاد اعتبار و اعطای وام برای برآورده کردن نیازهای اقتصادی ضروری است (ونوس، صفائیان، ۱۳۸۴،ص۱۹- ۱۸)
۲-۶-۱- بانکداری قدیم (تا قرن پنجم میلادی)
الف- بابل: در امپراطوری بابل معاملات بانکی به شیوه ی ابتدایی آن رواج داشت و حتی بر روی ستونی که قوانین حمورابی (ششمین پادشاه بابل جلوس ۱۹۵۵ وفات ۱۹۱۳ سال قبل از میلاد مسیح) حک شده مقرراتی برای دادن وام و قبول سپرده های تجارتی ذکر و دستوراتی درباره سرمایه گذاری نوشته شده است. در شهر بابل تجارتخانه ها و بانک های بزرگی وجود داشته که دادن تمسک، حواله، برات و نیز دریافت ربح با نرخ ۲۰% و حتی در مواردی چهل تا چهل و سه درصد معمول بوده است. معابد این شهر در حدود ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح به عملیات بانکی محدودی مبادرت می ورزیدند و متصدیان معابد طلا و نقره و اشیا گرانبهایی را که به امانت به منظور نگهداری به آن ها سپرده می شد در مقابل وثیقه اموال غیرمنقول و پول به عاریت می دادند. درآمد معابد منحصر به بهره دریافتی نبود مبلغی به عنوان کارمزد حفاظت و نگهداری به معابد پرداخت می گردید. سند قرضه و شرایط آن برروی لوحه های گلی نقش و سپس پخته و نگاهداری می شد.
ب- یونان: در کشور خدایان و ارباب علاوه بر بانک های خصوصی بعضی از معابد هم از جمله معبد دلفی در شهر افسن به کار صرافی اشتغال داشتند سپرده های مردم را پذیرفته و به اشخاص یا شهرها وام اعطا می کردند و به علت تداوم جنگ های داخلی معابد امن ترین محل برای نگهداری و حفاظت اموال گرانبها و پرارزش به شمار می رفتند. سود قابل توجه معابد رقابت افراد را بر انگیخت تا با جلب توجه و اعتماد عامه بانکداران خصوصی شروع به کار نمایند و آن ها توانستند در کمترین مدت فعالیت خود با قرض دادن وجوه خود یا سپرده های دیگران بیشتر به خدمات بانکی بپردازند به طوری که توسعه آن ها موجب شد که مقررات خاصی ناظر بر روابط مردم و بانکدارها تنظیم و به اجرا گذاشته شود.
ج – ایران: قبل از دوره هخامنشی بانکداری به طرز ابتدایی مرسوم ولی در انحصار معابد زرتشتی و شاهزادگان بود و در زمان هخامنشیان بازرگانی رونق بسزائی یافت و پول مسکوک رواج گرفت، این آغاز فعالیت بانک ها بود که معروفترینشان مؤسسات پسران موراشو، پسران نیپ پورو‌و بانک اجی بی و پسران بودند که تعلق به مهاجرین یهودی مقیم بابل داشتند و به کلیه امور بانکی از قبیل قبول سپرده و اعطای وام و رهن گرفتن املاک می پرداختند و برای خرید و فروش منازل، احشام، غلامان و کشتی های حامل کالا سرمایه گذاری می کردند.
د- رم: در اوایل برپایی دولت رم دریافت مالیات از مردم شهرها به شکل مقاطعه به اشخاص واگذار می شد این افراد با بهره گیری از تمکن مالی خود غالباً به شهرها و مؤسسات دولتی وام داده و با موقعیت جغرافیایی که شهر رم از نظر تجارتی داشت کم کم به فعالیت پولی و مالی تبدیل مسکوک خارجی به مسکوک رایج کشور، قبول سپرده مدت دار با پرداخت بهره، اعطای اعتبار و پرداخت وام های مصرفی و تجارتی با بهره های متفاوت با رهن گرفتن اموال مردم و صدور برات تجارت و … پرداخته و پایه گذار عملیاتی شدند که از بیشتر جهات مشابه عملیات بانک های تجاری امروز بودند.
ه – چین: شش قرن پیش از میلاد مسیح در کشور چین نیز نوعی بانکداری رواج داشته که با اختراع کاغذ در حدود ۱۰۵ سال بعد از میلاد و به کارگیری آن در عملیات بانکداری، اهمیتی به سزا یافت و همین کشف بود که برای اولین بار تهیه اسناد تنظیم محاسبات و نگاهداری حساب ها و نقل و انتقال اسناد را به صورتی ارزان و ساده مقرون نموده و چاپ و نشر اسکناس را ممکن ساخت.
۲-۶-۲- در قرون وسطی (از قرن پنجم تا پانزدهم میلادی):
در قرون وسطی بانکداری و تجارت به مفهوم آنچه در یونان و امپراطوری رم رواج داشت عملا از بین رفت و پس از سقوط رم یک سیر قهقرایی در عملیات بانکی و سایر مظاهر تمدن بشری پیدا شد پیش از این تاریخ عرف بانکداری با انجام برخی عملیات صرافی و بانکی توسط اقوام مختلف به ویژه یهودی ها که با بهره گیری از شرایط زمان توأم با استعداد ذاتی و مالی بیشتر به فعالیت های صرافی و بانکی پرداخته بودند حیات تازه ای یافت و می رفت تا با روش بانکداری به توسعه تجارت استحکام بخشد. ولی با مخالفت و تعصب شدید مقامات کلیسا علیه دریافت ربح از افراد و با وجود منع مشروط آن در دین یهود، این فعالیت تقریباً محدود گردید و تنها در برخی از مراکز شهرها به طور انحصاری کار صرافی در اختیار این قوم قرار گرفت زیرا در دین یهود منع دریافت بهره منحصراً به منع دریافت آن از هم کیشان یهودی تفسیر و تعبیر شد، بنابراین عملیات صرافی و به خصوص دریافت بهره در مقابل پرداخت وام به افراد غیریهودی بلامانع و موجب رواج حرفه صرافی گردید. از طرف دیگر در دوره قرون وسطی به مدت ده قرن یعنی هزار سال مخوف ترین و وسیع ترین حوادث تاریخی که جنگ های صلیبی نامیده شد جنگ بین مسلمانان ترکان و مسیحیان اروپا بود که از سال ۱۰۹۵ شروع و به مدت ۲ قرن تا سال ۱۲۹۱میلادی ادامه یافت. در طول مدت ۲۰۰ سال جنگ و خونریزی و وجود تضاد فرهنگی بین مردم شرق و غرب موجب آشنایی غربیان با فرهنگ شرق گردید و این رخداد خونین تاریخی راهی برای آگاهی مردم غرب از تولیدات شرقی و کمک به برقراری روابط تجاری بین شرق و غرب شد.
۲-۶-۳-در دوره رنسانس (از قرن پانزدهم تا سال ۱۹۲۱)
دوره جدید با پیشرفت تدریجی تجارت و داد و ستد در سواحل دریای مدیترانه به ویژه در شهرها ی ونیز و فلورانس شروع شد که با کشف امریکا و دستیابی به راه های دریایی جدید و استقرار روابط بازرگانی بین شرق و غرب کم کم دامنه فعالیت های اقتصادی از سواحل دریای مدیترانه به کشورهای سواحل اقیانوس اطلس مانند فرانسه اسپانیا پرتغال و انگلیس گسترش پیدا کرد. این پیشرفت توأم با استفاده روزافزون از خدمات بانکی و فرایند آن، ازدیاد حرفه بانکداری به ویژه در شهر ونیز سال ۱۵۸۴ بعد از میلاد بود.با ورود طلا و نقره فراوان از امریکا و پیدایش اثار پولی آن در کشورهای مختلف اروپایی از یک طرف و رفع ممنوعیت دریافت بهره در آیین مسیح بر اثر فتوای ژان کالون رهبر فرقه کالوینیسم از طرف دیگر به افزایش فعالیت های بانکی و تکامل ان در این دوره کمک شایان نمود. (سایت بانک مرکزی)
۲-۷-۱-بانکداری در ایران
الف – صرافی
پس از فتح لیدی و ضرب سکه دریک ۵۱۶ سال قبل ازمیلاد، در زمان داریوش کبیر عملیات صرافی و بانکی در ایران گسترش یافته است. فعالیت صراف ها و مؤسسات اعتباری در زمان اشکانیان و بالاخص در دوره ساسانیان بر اثر بسط و توسعه بازرگانی و رواج مسکوکات مختلف طلا و نقره رونق بسیاری داشت (احمد مجتهد- علی حسن زاده، ۱۳۸۱، ص۱۳۴). احتیاج روزانه مردم به تعیین وزن و عیار مسکوکات گوناگون که در اعصار مختلف تاریخ در مبادلات رایج بوده به علاوه رواج پول های مختلف بدون آشنایی افراد به مشخصات مسکوکات و بدون اطلاع از رابطه برابری فلزات با یکدیگر ، وجود کسانی که در خصوصیات مسکوکات عیار و بار و مسائل مربوط به آن بصیر بوده و وقت خود را به این کار اختصاص می دهند، ضروری می نمود.
در دوره های صلح و آرامش و توسعه روابط تجاری میان شرق و غرب و امنیت، صرافی از حیث کیفیت و کمیت راه تکامل پیمود و عده شاغلین به این حرفه و سرمایه گذاری آنان مرتباً افزایش می یافت تا جایی که در اغلب شهرهای ایران چه خود و چه نمایندگان آنان فعالیت داشته و حتی بعضی از صرافان که از قدرت مالی و معروفیت بیشتری برخوردار بودند با گشایش حساب در بانک های بزرگ خارجی یا تعیین کارگزار در خارج و فرستادن نماینده به مراکز عمده تجارت دایره عملیات خود را در بازارهای بین المللی بیش از گذشتگان خود توسعه دادند. از مراکز عمده صرافی آن ایام می توان به ترتیب درجه اهمیت شهرهای تبریز،‌ مشهد، تهران،اصفهان، شیراز، بوشهر را نام برد. عمده ترین عملیات صرافی عبارت بود از تسعیر پول ها و معاملات بروات و رواج بیجک (این گونه اسناد با همان مشخصه که بعدها در قانون تجارت ایران تعریف و تحدید شده در ان زمان رواج داشته است)بیجک کلمه ای است هندی، سندی بوده که صرافان ضمن صدور آن وصول مبلغی را اعلام داشته اند که در کوتاه مدت عندالمطالبه تعهد پرداخت وجه آن را می نمودند. قدرت رواج آن بر حسب میزان معروفیت و اعتبار طرف صادر کننده متعهد بوده است.
رواج بیجک در صرافی به خاطر توسعه و رونق بازرگانی و عدم نشر اسکناس بود زیرا تا سال ۱۲۶۶شمسی که در ایران اسکناس انتشار نیافته بود مسکوکات فلزی تنها وسیله مبادله و فعل و انفعال پولی بوده است. بنابراین بیجک علاوه بر آن که سود سرشاری عاید صرافان می کرد وسیله ای برای رفع مضیقه پولی بازار نیز بوده است (بهمند و بهمنی، ۱۳۷۴،ص۱۸-۱۷).
ب- بانکداری
سال ۱۲۶۶ شمسی (۱۸۷۷ میلادی) در تاریخ بانکداری ایران حائز اهمیت خاصی است زیرا در این تاریخ یک مؤسسه بانکی به مفهوم واقعی و امروزی خود در ایران تأسیس شد و با آشنایی کامل به روش های بانکی جدید که بر اثر قرن ها تکامل در کشورهای اروپایی به وجود آمده بود شروع به کار نمود این مؤسسه که با فعالیت های خود پایه های اساسی بانکداری جدید را در ایران استوار کرد شعبه بانک جدید شرق بود.
این بانک در سال ۱۲۶۶ بدون اخذ امتیاز از دولت ایران ، شعبه مرکزی خود را در تهران افتتاح و به عملیات بانکی پرداخت. سپس به موجب امتیازی که در سال ۱۲۶۷ شمسی دولت ایران به بارون جولیوس دورویتر اعطا گردید، بانک شاهنشاهی ایران تأسیس شد. در سال ۱۲۶۹ شمسی کلیه تشکیلات بانک جدید شرق را خریداری و به عملیات آن در ایران خاتمه داد. در سال ۱۲۶۹ شمسی امتیازی جهت تأسیس بانکی به نام بانک استقراضی ایران به یکی از اتباع روسیه تزاری به نام ژاک پولوکوف داده شد. بانک استقراضی پس از واگذاری به دولت ایران به بانک ایران مرسوم گردید و به علت فقدان سرمایه نقدی و اشکالات زیاد در اخذ طلب های خود نتوانست احیا شود و بالاخره در سال ۱۳۱۲ منحل شد.
بانک سپه اولین بانک ایرانی بود که در سال ۱۳۰۴ هـ .ش به نام بانک پهلوی قشون به منظور انجام امور مالی و به کار انداختن وجوه صندوق بازنشستگی درجه داران ارتش تأسیس شد. قانون اجازه تأسیس بانک ملی ایران در تاریخ ۱۴ اردیبهشت ماه ۱۳۰۶ از تصویب نهایی مجلس شورای ملی گذشت و دولت مکلف گردید که بانکی مرسوم به بانک ملی ایران تأسیس نماید. بانک ملی در تاریخ ۱۷ شهریور ماه ۱۳۰۷ رسماً افتتاح و فعالیت خود را آغاز کرد. بانک ملی در ابتدای تأسیس صورت یک بانک تجارتی عادی را داشت اما حدود فعالیت و ماهیت عملیات بانک ملی ایران به بازخرید حق انتشار اسکناس از بانک شاهنشاهی در خرداد ۱۳۰۹ از طرف دولت ایران و واگذاری آن به بانک ملی در اسفند ماه۱۳۱۰ تغییر کلی یافت و به سرعت رو به توسعه نهاد. (مجتهد، حسن زاده، ۱۳۸۴، ص ۱۴۲ – ۱۳۹).
ج – تاسیس بانک مرکزی
مردم ایران از ابتدای تأسیس بانک ملی در این فکر بودند که این بانک اداره امور پولی و اعتباری را در دست گیرد. چون مداخله خارجیان را در اداره این امور به ضرر مملکت می دیدند. بالاخره در سال ۱۳۳۷ هـ .ش لایحه آن تهیه و در هفتم خرداد ماه ۱۳۳۹ هـ .ش بانک مرکزی ایران با سرمایه ۳/۶ میلیارد ریال تشکیل شد. هدف از این کار حفظ ارزش پول و نشر انحصاری اسکناس بود. در سال ۱۳۵۱ قانون جدیدی جایگزین قانون قبلی شد که با کمی تغییر هنوز هم معتبر است. قانون جدید وظایف بانک مرکزی را گسترش داد، به طوری که بانک مرکزی مسئولیت تنظیم و اجرای سیاست پولی و اعتباری را بر اساس سیاست اقتصادی کشور به عهده گرفت. در قانون جدید هدف از ایجاد بانک مرکزی حفظ ارزش پول و موازنه پرداخت ها و یا به عبارتی دیگر حفظ تعادل داخلی و خارجی پول بود.
معمولی ترین وظایف بانک مرکزی عبارت هستند از نشر اسکناس و مدیریت ذخائر ارزی خارجی، بانک دولت، بانکی برای سایر بانک ها، تنظیم و نظارت بر مؤسسات مالی داخلی، اجرای سیاست های پولی و اعتباری (مجتهد، حسن زاده، ۱۳۸۴، ص۱۴۹-۱۴۳).
اجرای برنامه های توسعه اقتصادی کشور و نیاز روز افزون به خدمات بانکی کمک فراوانی به ازدیاد بانک های ایرانی نمود. بانک هایی که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران تأسیس گردیده اند از لحاظ نوع مالکیت سرمایه به شش گروه به شرح زیر قابل تقسیم بوده اند.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

 

بانک های دولتی که تمام یا اکثر سرمایه آن ها متعلق به دولت ایران بوده است شامل : بانک های ملی، تعاون، کشاورزی، توسعه کشاورزی رهنی، بیمه.

بانک های عمومی که سرمایه آن ها متعلق به موسسات عمومی کشور بوده است شامل: بانک های سپه و رفاه کارگران.

۳ – بانک های خصوصی که تمام سرمایه آن ها متعلق به بخش خصوصی در ایران بوده است بانک های ایرانشهر، اعتبارات تعاونی توزیع، بازرگانی پارس، ساختمان، شهریار، صادرات ایران، صنایع ایران و عمران، کار از آنجمله اند.
۴- بانک های مختلف دولتی و خصوصی که با مشارکت بخش دولتی و بخش خصوصی تشکیل شده اند: بانک های اعتبارات صنعتی، فرهنگیان ایران، تجارت خارجی ایران
۵- بانک های مختلط خصوصی که حداقل شصت درصد از سرمایه آن ها توسط بخش خصوصی در ایران تأمین شده و بقیه متعلق به بانک ها و مؤسسات خارجی بوده است: بانک های اعتبارات ایران، ایران و انگلیس، ایران و خاورمیانه، ایران و عرب، ایرانیان، بین المللی ایران و ژاپن، تجارتی ایران و هلند، توسعه صنعتی و معدنی ایران، تهران، داریوش توسعه و سرمایه گذاری ایران
۶- بانک خارجی روس و ایران که تمام سرمایه آن متعلق به دولت اتحاد جماهیر شوروی سابق بوده است (درویش کسرایی، ۱۳۷۳ ص۱۸-۱۵)
چون عملیات بانکداری در ایران توسعه یافت وضع مقرراتی خاص را ایجاب نمود. لذا تدوین قانونی برای بانکداری در ایران مورد نظر قرار گرفت و ضمن بررسی های لازم، لایحه قانونی راجع به بانکداری تنظیم شد و در تاریخ ۸/۴/۱۳۳۲ به تصویب نخست وزیر وقت که دارای اختیارات لازم بود رسید پس از ارجاع لوایح مصوب ایشان به مجلس شورای ملی سابق به منظور تأیید یا اصلاح و یا ابطال هر یک عاقبت در تاریخ ۵/۴/۱۳۳۴ تحت عنوان قانون بانکداری از تصویب کمیسیون مشترک مجلسین گذشت.
--تحولات بانکی
--۱- ملی شدن بانک ها
با پیروزی انقلاب اسلامی به لحاظ عواملی نظیر انتقال سرمایه ها به خارج توسط سرمایه داران که اغلب از مؤسسین بانک های خصوصی و یا از جمله سهامداران عمده آن ها بودند سلب اعتماد مردم نسبت به بانک ها و هجوم آن ها برای گرفتن سپرده هایشان بدون وصول مانده مطالبات بانک ها و بالاخره کاهش ارزش دارایی های بانک های خصوصی بانک ها در وضعیتی قرار گرفته بودند که حتی با کمک بانک مرکزی قادر به ادامه حیات نبودند و در معرض ورشکستگی قرار داشتند. در چنین شرایطی به منظور حفظ حقوق و سرمایه های ملی و به کار انداختن چرخ های تولید کشور و نیز تضمین سپرده ها و پس اندازهای مردم در بانک ها، در تاریخ هفدهم خرداد ماه ۱۳۵۸ طبق مصوبه شورای انقلاب کلیه بانک های خصوصی ایران ملی اعلام گردید. پس از تصویب قانون ملی شدن بانک ها کلاً ۲۸ بانک مشمول این قانون گردید که از این تعداد در ۱۴ بانک خارجی سهیم بودند و ۱۴ بانک بقیه مالکیت ایرانی داشتند (فرجی، ۱۳۸۳،ص۹۷).
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
هدف از ملی کردن بانک ها به عهده گرفتن اداره امور بانک ها تحت ضرورت اجتماعی و اقتصادی و حفظ منافع و مصالح جامعه و کشور بوده است. لذا لازم بود ملی کردن بانک های مذکور مبتنی بر ضوابطی باشد که مجدداً شرایط نامساعد پولی گذشته بانک ها بر مردم تحمیل نشود و ضمن تضمین بازپرداخت سپرده های مردم منتهی به استقرار یک روش صحیح بانکداری در کشور گردد. تا این روش نوین بتواند بانک ها را از جنبه صرافی و بهره کشی مطلق خارج ساخته و در راه پیشبرد هدف های اقتصادی و اجتماعی قرار گیرد. با توجه به شرایط فوق، لایحه ملی شدن بانک ها در تاریخ ۱۷ خرداد ماه ۱۳۵۸ توسط شورای انقلاب اسلامی تصویب گردید. بر اساس لایحه مذکور ۲۸ بانک و ۱۶ شرکت پس انداز و وام مسکن و دو شرکت سرمایه گذاری ملی اعلام شد و مالکیت آن ها از بخش خصوصی سلب و متعلق به دولت گردید (بهمند، بهمنی، ۱۳۷۴، ص۲۶).
--۲-ادغام بانک ها
ادغام بانک ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی به شرح ذیل میباشد. (کسرایی، ۱۳۷۳،ص۲۰)

 

 

۲-۵- علل و عوامل قاچاق مواد مخدر و روان گردان ها

در این قسمت علل و عوامل مربوط به قاچاق مواد مخدر تبیین خواهد شد و در مورد نقش و اهمیت و چگونگی تاثیرگذاری عوامل مذکور در این مورد سخن خواهد رفت.

 

۲-۵-۱- عوامل درونی

عوامل درونی به عوامل جسمی و روانی تقسیم می شود که هر کدام از این دو خود شامل عوامل متعددی می شود.

 

۲-۵-۱-۱- عوامل جسمی

در بررسی عوامل جسمی بایستی اثرات وراثت، ابتلاء به بیماری ها، جنسیت، سن و نژاد مورد توجه قرار گیرد.

 

۲-۵-۱-۱-۱- جنسیت[۵]

در بیشتر کشورها همیشه تعداد بزهکاران مرد بیشتر از زنان بزهکار است. این امر مربوط به توانایی های جسمی و روانی مردان از نظر فعالیت و خطرپذیری و همچنین قساوت لازم برای ارتکاب اغلب جرایم و خلافکاری هاست. اصولا رفتار زنان با احتیاط و ملاحظات ارزشمندی همراه است که از نظر بزهکاری بازدارنده ای قوی محسوب می شود( قربانی حسینی، ۱۳۸۱، ص۲۶۳).
با توجه به جوامع مختلف انسانی و فرهنگ خاص اجتماعی هر کشور می توان گفت که تمایل به قاچاق مواد مخدر در بین هر دو جنس مذکر و مونث مشاهده می شود. البته ناگفته نماند که آمارها و ارقام در خصوص مردان چه در زمینه ی اعتیاد و چه در زمینه ی قاچاق مواد مخدر بیانگر مشارکت گسترده تر مردان است تا زنان(ساکی، پیشین، ص۲۶۳). علت این امر شاید این باشد که مردان حضور بیشتر و فعال تری نسبت به زنان در جامعه دارند و طبق سنت جامعه این مردان هستند که باید کاریابی کرده و تامین کننده ی هزینه های زندگی خانوادگی باشند بنابراین برخورد آنان با مشکلات، معضلات اجتماعی و اقتصادی زندگی بیشتر است. اگرچه در سال های اخیر آمار زنان و بخصوص دختران معتاد بالا رفته است، اما هنوز اکثریت قاطع در اعتیاد با مردان است. (اسد افروز، ۱۳۸۷، ص۱۴۹).
عکس مرتبط با اقتصاد

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

 

۲-۵-۱-۱-۲- سن[۶] و نژاد

وضعیت سن و بزهکاری از منظر حقوق جزا و جرم شناسان تفاوت های قابل ملاحظه ای دارد. در حقوق جزا، سن ملاک تشخیص مسئولیت بزهکار است. حال آنکه در جرم شناسی موضوعات فراوان از نظر سن و بزهکاری وجود دارد. مانند سن شروع بزهکاری، آمار بزهکاری ها در سنین مختلف و جرایم خاص در مراحل مختلف سنی. به نظر می رسد عمده ترین موضوع در رابطه با شروع بزهکاری می باشد. اغلب بزهکاران شروع اعمال خلاف خود را مربوط به دوران کودکی و نوجوانی می دانند و معتقدند عدم کنترل و برخورد نامناسب موجب گستاخی و تداوم کارهای خلاف آن ها بوده است. انسان خصیصه ی بسیار جالبی به نام کنجکاوی دارد و مایل است همه چیز را تجربه کند. این امر در سن کودکی و رشد موجب شناخت محیط و کسب تجربیات مختلف می شود. اغلب افراد در کودکی و نوجوانی کارهای خلافی را بر حسب کنجکاوی مرتکب شده اند، ولی به علت کنترل، مراقبت و هوشیاری بزرگترها به خصوص والدین و مربیان از تکرار آن ها دور شده اند. ولی آنهایی که از مراقبت های ویژه و نظارت و کنترل دور بوده اند، احتمالا در مسیر ارتکاب خلاف های بعدی قرار گرفته اند(قربان حسینی، پیشین، ص۲۶۳).

 

۲-۵-۱-۲- عوامل روانی

همان طور که می دانیم عوامل روانی جایگاه بسیار مهم، کلیدی و انکارناپذیری در گرایش به قاچاق دارد و در این قسمت به بررسی همین موضوع پرداخته خواهد شد.

 

۲-۵-۱-۲-۱- شخصیت

در تعریف علمی شخصیت، مکتب های مختلف، عقاید متفاوتی ابراز داشته اند : موسسین مکتب تحققی یا اثباتیون شخصیت را مترادف وضع جسمی و روانی قرار داده و معتقدند که هر گونه تغییر و تحولی که در وضع جسمی و روانی افراد به وجود آید، در تغییر و تکوین شخصیت موثر است. از نظر روان کاوی شخصیت بین انسان و محیط رابطه ایجاد می کند. عواطف، انگیزه ها و همچنین اخلاق و رفتار هر فرد شخصیت وی را تشکیل می دهد و او را با محیط سازگار می کند. روان شناسان معتقدند که شخصیت به شکل مجموعه ی قوایی است که باید به رشد و پیشرفت تدریجی در جهات مختلف اجتماعی، احساسی، هوشی، روانی و غیره ادامه دهد. عوامل متعددی مخصوصا ارث، وضع جسمی، تربیت و روابط بین افراد و اجتماع در این پیشرفت و بلوغ موثرند(اسد افروز، پیشین، ص۱۴۲).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
بنابراین شخصیت مجموعه ویژگی های درونی انسان است که در رفتار، عکس العمل ها و کنش های وی اثر می گذارد. مواردی که ساختار شخصیت را تشکیل می دهد، حاصل وضعیت جسمی و روانی فرد است که به صورت ذاتی یا اکتسابی وجود دارد. شخصیت هر کس در تشکیل و تحریک احساسات و رفتار، اعمال و تفکر او نقش بالایی دارد. بنابراین انسان ها در مقابل پیش آمدهای یکسان واکنش های مختلفی متناسب با شخصیت و منش خود ارائه می دهند. این واکنش ها چنانچه به صورت احساسات بدون تعقل و همراه با شخصیت متزلزل بروز کند حاصلش اعمال غیر عادی خواهد بود(قربان حسینی، پیشین، ص۲۶۷). بحث در مورد شخصیت و ارتباطش با پدیده قاچاق مستلزم ورود به فضایی علمی در حیطه روانشناسی شخصیت می باشد. اما شخصیت و قاچاق دارای رابطه متقابل اند. بدین معنی که فرد به علت وضع خاص شخصیتی و نیازها و ناتوانی ها، در برخورد با مسائل، بحران ها و ناکامی های زندگی، عدم ثبات اقتصادی و از همه مهمتر بیکاری و فقر روی می آورد و متقابلا اعتیاد نیز به نوبه خود موجب می شود تا شخص پاسخ های اقناع کننده ولو به صورت گذرا پیرامون انسجام روانی و هیجانی خود را از مصرف مواد دریافت نماید(پیشین).

 

۲-۵-۲- عوامل بیرونی

طبق این تقسیم بندی عوامل بیرونی به عوامل خانوادگی، عوامل محیطی- اجتماعی و عوامل اقتصادی- فرهنگی تقسیم می شود و هر کدام موارد متعددی را شامل می شود. در این قسمت به بررسی نقش هر یک از این عوامل در امر قاچاق پرداخته خواهد شد.

 

۲-۵-۲-۱- عوامل خانوادگی

خانواده واحد بنیادین جامعه و کانون اصلی رشد و تعالی انسان است و حفظ نظام خانواده که زیر بنای نظام اجتماعی است از آفات و آسیب های موجود، نخستین ضرورت است(اصغر زاده، ۱۳۸۹، ص۲۱). محیط خانواده، محیطی است که فرد در آنجا رشد خود را آغاز می کند. در سنین اولیه زندگی با آنکه هنوز کودک راه نمی رود و حرف نمی‌زند، اما تمام حرکات اطرافیان خود را تقلید و رفتار و اعمال او در ضمیر او حک و شخصیت طفل پی ریزی می گردد(دانش، ۱۳۷۹، ص۱۱۳).
خانواده سالم خانواده ای است که همه ی امور و فعالیت های آن منطبق با برنامه و موازین و معیار های ارزشی حاکم بر جامعه باشد. هر گونه خللی در روند عادی و طبیعی خانواده، ضربه ای بر پیکر آن محسوب و سلامت افراد آن را به مخاطره خواهد انداخت(اصغر زاده، پیشین، ص۱۱۹).
دوگریف جرم شناس معروف معتقد است:« منشا رفتارهای بزهکار در جامعه تا حد زیادی با ویژگی های
محیط خانوادگی او رقم زده شده است». رستون ضمن هماهنگی با این نظر، معتقد است که موقعیت خانوادگی بدون شک یک اثر جرم زایی بر روی افراد دارد. او برای اثبات نظر خود بر اساس مطالعاتی در این زمینه میگوید: « سه چهارم بزهکاران متعلق به خانواده هایی هستند که در شرایط طبیعی نبوده و دچار اختلال می باشند». لنگل لا واستین و استانسیو بر این محیط ( خانواده ) نام محیط غیر قابل احتراز و محیط بی چون و چرا را نهاده اند و جرم شناسان معتقدند که محیط خانوادگی از کلیه عوامل یاری دهنده در ایجاد جرم مهمتر و قابل توجه تر است(مرتضوی، ۱۳۸۸، ص۹۲).
مشغول بودن والدین به قاچاق مواد مخدر و یا سایر مواد روان گردان و آلودگی های دیگر از عوامل بارز و خطرناک بی بند و باری در خانواده به شمار می آید. در اینگونه خانواده ها، اگر سرپرست خانواده به امر قاچاق مشغول باشد، احتمال اینکه این امر به دیگر اعضای خانواده نیز سرایت کند وجود دارد. پدران قاچاق چی مواد مخدر مخدر یا توزیع کننده آن، معمولا برای حفظ رابطه زوجیت خود با همسرشان و جلوگیری از فروپاشی خانواده خود، آنان را نیز به مشارکت در این امر اعم از مصرف یا توزیع دخیل می کنند تا فکر طلاق و جدایی از ذهن این گونه زنان زدوده شود و به صورت مهره های دست آموز و انعطاف پذیر مورد بهره برداری قرار گیرند(اصغرزاده، پیشین، ص۱۲۱).
درچنین خانواده ای، کودک به تجربه در می یابد که پدر یا مادر او از اشتغال به قاچاق مواد مخدر، دارای وضع مالی نسبتا مناسبی می شوند، و فرزندان ناتوان از تشخیص قبیح و جرم بودن این امر خود را به تصور آن که از نظر مالی جایگاه خاصی خواهد داشت، در این شرایط می یابند، و کم کم فرزند راه عمل والدین خود را پیش خواهد گرفت(پیشین، ص۱۲۰).

 

۲-۵-۲-۲- عوامل محیطی و اجتماعی

 

۲-۵-۲-۲-۱- عوامل محیطی

محیط کلیه شرایط و امور و دقایقی است که موجب تکامل هر موجود زنده و به خصوص تحول شخصیت انسانی می شود(اسدافروز، پیشین، ص۱۵۱).
در این قسمت عوامل محیطی مختلف و چگونگی تاثیر آن بر گرایش به قاچاق تشریح خواهد شد.

 

۲-۵-۲-۲-۱-۱- محیط تحصیلی

محیط تحصیلی اولین محیط اجتماعی است که اطفال بعد از محیط خانوادگی در آن با زندگی دسته جمعی که از گروه های مختلف مذهبی، نژادی، منطقه ای و طبقات اجتماعی تشکیل شده آشنا می گردند. با تماس با همکلاسان خود و سایر دانش آموزان، طرز معاشرت در زندگی و انطباق با محیط اجتماعی را می آموزند و در ضمن از مربیان خود به منزله پدر و مادر انتظار مهر و محبت، هدایت و راهنمایی را دارند. آموزش در محیط تحصیلی توام با تجربیاتی که اطفال از محیط خانواده دارند، سبب تکامل شخصیت آنان می گردد. هر گاه مربیان به احساسات عاطفی، نیازها، تربیت اجتماعی و اخلاقی و مذهبی توجه نداشته باشند، دانش آموزان نیز برای ادامه تحصیل از لحاظ جسمی و روانی و روابط خانوادگی با مسائلی رو به رو می شوند احساس تنهایی کرده از تحصیل منزجر می شوند و با تقلید از دوستان معتاد یا سارق خود و یا برای ابراز احساسات، ارزیابی قدرت و خود نمایی با سرقت کشیدن سیگار اعتیاد و را آغاز و بعد به حشیش و هروئین معتاد شده و ترک تحصیل می کنند، و بعد از سپری شدن این دوران و عدم تمکن مالی جهت زندگی اکروزی و درآمد زا بودن قاچاق مواد مخدر و روان گردان ها روی به این کار می آورد( دانش، پیشین، ص۱۱۲).
عکس مرتبط با سیگار
برخی معتقدند یکی از راه های کنترل سرقت و اعتیاد و به تبع آن قاچاق مواد مخد در مدارس انجام اقدامات کنترلی پیرامون ورود و خروج دانش آموزان و کنترل محلات واقع شده در اطراف مدارس است. در حالی که بیشتر از هر چیزی مدارس به فضاهای فرهنگی و بسط فرایند مشاوره و ترویج روابط سالم بین دانش آموزان نیاز دارند. چرا که مدرسه به عنوان خانواده فرهنگی فرد با شان و منزلت خاصی پذیرفته شده و اقدامات پلیسی و نظارتی در این جایگاه حتی می تواند نتیجه عکس را در پی داشته باشد. عواملی مانند وجود استرس های شدید ناشی از فشار تحصیل، فقدان حمایت معلمان، مدیران و مشاوران از نیازهای عاطفی و روانی، برخوردهای تحقیرآمیز و غیر کارشناسانه با مشکلات دانش آموزان و طرد آن ها از دایره عطوفت اولیای مدرسه و به طور کلی ایجاد شرایطی که دانش آموزان احساس امنیت روانی، عاطفی و اجتماعی خود را در مدرسه از دست بدهد، می تواند زمینه گرایش به اعتیاد و در سنین بالا گرایش به امر قاچاق مواد مخدر را در دانش آموزان تقویت کند(محمدی، ۱۳۸۷، ص۱۲۸).

 

۲-۵-۲-۲-۱-۲- محیط تفریح و دوستان

تفریح یکی از حوایج ضروری انسان بشری است که سبب رفع خستگی و آرامش روانی می شود و بایستی امکانات تفریحات سالم مخصوصا ورزش برای پر کردن اوقات فراغت تمام افراد فراهم گردد. (دانش، پیشین، ص۱۲۴). امروزه چگونگی گذران اوقات فراغت در ساخت اجتماعی یک جامعه و فرهنگ آن تاثیر دارد. لذا اگر وقت آزاد با تفریحات سالم و سازنده قرین نباشد، مسلما انسان به سوی فعالیت ها و تفریحات ناسالم کشیده خواهد شد.فرانسیس دوگه می گوید : « به من بگویید اوقات فراغت خود را چگونه می گذرانید تا بگویم که هستید و فرزندانتان را چگونه تربیت می کنید»(شاکرمی، ۱۳۸۶، ص۲۰۶). هر گاه وسایل تفریحات سالم در دسترس تمام افراد مخصوصا اطفال و جوانان قرار نگیرد، آنان برای وقت گذرانی و پر کردن اوقات فراغت با دوستان خود دور هم جمع شده و برای تفریح و خوش گذرانی به انواع مواد مخدر روی می‌آورند(دانش، پیشین، ص۲۰۷).
در این شرایط افراد بزهکار و منحرف با نفوذ در بین این افراد و کشاندن آن ها به کارهای خلاف و همدست نمودن آن ها در امر قاچاق مواد مخدر، برای پیدا کردن رفیق و هم دست، در مسیرهای خلاف به آرامش نسبی می رسند و بدین صورت زمینه انحراف فراهم می شود و این افراد بخصوص اقشار جوان، جذب گروه های بزهکار و تبهکار می شوند و با آن ها طرح دوستی می ریزند و برای اینکه مورد قبول و پذیرش آن گروه واقع شوند به ناچار باید رفتارها، ارزش ها و چارچوب های عملی آن ها را بپذیرند که نتیجه اش کمک در امر قاچاق مواد مخدر و روان گردان ها خواهد بود(، پیشین، ص۲۰۸).

 

۲-۵-۲-۲-۱-۳- محیط اجباری ( تحمیلی )

محیط های تحمیلی یا اجباری به محیط هایی گفته می شود که فرد با میل خود به آنجا نمی رود، بلکه طبق اصول و ضوابطی مجبور است به این اماکن مراجعه نماید مانند پادگان های سربازی که جوانان طبق قوانین کشوری باید به مدت دو سال یا کمتر در آنجا به آموختن فنون سربازی اهتمام ورزند و یا محیط های دیگری که افراد مجرم به جرم عدول از قانون و مقررات اجتماعی و جهت تنبیه در آن مکان ها نگه داشته می شوند. در این اماکن فرد تنها نیست و افراد دیگری هم به همان دلایل حضور دارند. در این اماکن به دلایل مجاورت مداوم، بین افراد رابطه دوستی برقرار می شود. بنابراین، تحت تاثیر خصوصیات تربیتی و اخلاقی یکدیگر قرار می گیرند. در مکان های مقدس سربازی که هدف از تجمع جوانان، آموزش های نظامی برای دفاع از مرزهای مقدس میهن به هنگام ضرورت می باشد، چنانچه در میان جوانان افرادی خلاف کار و منحرف حضور داشته باشند، این افراد دیگر دوستان و هم دوره ای های خود را که با آنها دوست و رفیق شده اند، تحت تاثیر خود قرار می دهند و ممکن است آنها را به سمت و سوی انحراف و کج روی سوق دهد(اسدافروز، پیشین، ص۱۵۵).
در محیط های زندان هم که افراد حاضر در آن هر کدام به نوعی مجرم و بزهکارند. عدم رعایت اصول و
ضوابط فنی نگهداری از مجرمین بدون توجه به سن و نوع جرم و تکرار جرم منجر به تاثیر متقابل خصوصیات رفتاری و جرم زایی آن ها در یکدیگر شده و غیر حرفه ای ها توسط هم سلولی های حرفه ای خود به قاچاق چیان حرفه ای تبدیل خواهند شد. در چنین فضایی غیر حرفه ای ها به وسیله قاچاق چیان حرفه ای، قاچاق چی حرفه ای خواهد شد. بنابراین در محیط های زندان لازم است که قاچاق چیان زندانی با بهره گرفتن از اصول روانشناسی توسط متخصصین این امر تحت تعلیمات لازم قرار گرفته و هدایت شوند(پیشین).

 

۲-۵-۲-۲-۱-۴- محیط جغرافیایی

اوضاع و احوال و موقعیت جغرافیایی هر کشور و حتی هر منطقه در قاچاق مواد مخدر متفاوت است. ساکنین شهرها و روستاییانی که در مسیر عبور مواد مخدر هستند مانند شهرستان مورد پژوهش خود، به علت سهولت دسترسی به مواد مخدر و همکاری با قاچاقچیان بیشتر در خطر قاچاق قرار دارند(دانش، پیشین، ص۱۲۵). وضع آب و هوا، فصول، شب و روز، منطقه جغرافیایی، شهر و روستا، سرما، گرما، رطوبت، خشکسالی، از جمله عوامل موثر محیطی در بروز جرم قاچاق (نقش منطقه جغرافیایی) می‌باشند. (احمدی، ۱۳۸۲، ص۲۳).

 

۲-۵-۲-۲-۲- عوامل اجتماعی

محیط اجتماعی، از جمله عواملی است که زمینه قاچاق را فراهم می سازد و مسلما بدون درنظر گرفتن عوامل محیط اجتماعی، مفهوم پدیده اجتماعی روشن نمی شود و در بررسی محیط اجتماعی قاچاق چیان باید به عوامل زیر توجه شود. در این قسمت به بررسی عوامل اجتماعی چرداخته خواهد شد.

 

۲-۵-۲-۲-۲-۱- شهرنشینی

زندگی در شهر عامل مستقیم گرایش به امر قاچاق مواد مخدر نیست، بلکه شرایط موجود در شهرها مخصوصا ازدحام جمعیت، مشکل ترافیک، وضع مسکن، مشکلات و مسائل اقتصادی می گردد و به علت فقدان وضع مالی مناسب سبب افزایش بی قیدی و بی بند و باری و بالاخره عدم انطباق اجتماعی گرایش به قاچاق مواد مخدر افزایش می یابد(دانش، پیشین، ص۱۲۶).
اما در محیط روستا باید گفت که روستائیان که اکثرا دارای روابط عاطفی و صمیمی بوده و زندگی مسالمت آمیز دارند در غم و اندوه هم شریک و در مصائب از مساعدت و همیاری به یکدیگر مضایقه نمی کنند. روستاییان از بسیاری از مفاسد زندگی در شهرها مصون می باشند ولی روستائیانی که برای کار به شهرها می روند و به علت عدم آگاهی کافی از عوارض قاچاق مواد مخدر طعمه اعضای باند های قاچاق مواد مخدر و روان گردان ها می شوند، و در مراجعت به روستا ها با تبلیغات واهی سایرین را ترغیب به عضویت در این باند ها شوند(پیشین، ص۱۲۶).
مطالعات اجتماعی انجام شده در مورد اشتغال به امر قاچاق مواد مخدر حاکی از آن است که به طور عام این امر در مجامع شهری بالاتر از اجتماعات روستایی است. این امر نیز ناشی از نابسامانی های نسبی جوامع شهری، سستی روابط و ضعف نظارت اجتماعی و مواردی نظیر این هاست(حسن پور، ۱۳۸۵، ص۱۸).

 

۲-۵-۲-۲-۲-۲- شکاف طبقاتی

نظام طبقاتی هم موجب افزایش انحراف و اعتیاد و به تبع آن گرایش به امر قاچاق مواد مخدر در میان فقیران شده است. زیرا رابطه تنگاتنگی بین شرایط اقتصادی و آسیب های اجتماعی وجود دارد. در موقع تورم وگرانی و بحران های اقتصادی، آسیب های اجتماعی و اعمال خلاف انسان ها شدت می گیرد و این خود دلیل محکمی است بر اینکه انحرافات و فساد اخلاقی با وضع اقتصادی خانواده ها و جامعه رابطه مستقیمی دارد( شاکرمی، پیشین، ص۲۱۰). تراژدی فقر و گرسنگی و عوارض آن یعنی رنج و تشویش به قاچاق مواد مخدر به لحاظ سودمند بودن و انحراف اکنون در اکثر جوامع بیداد می کند و باید قبول کرد که فقر و گرسنگی اضطراب و مرگ تدریجی به علت غارت دسترنج مستضعفین به دست سود جویان به وجود آمده است( پیشین، ص۲۱۱).
قاچاق مواد مخدر هم در بین فقیران جوامع وجود دارد و هم در بین اغنیاء. با این تفاوت که انگیزه ها
در هر گروه تفاوت فاحشی دارند. مثلا در خصوص اعتیاد، گروه اول در نتیجه فشارهای روحی و روانی ناشی از مسائل و مشکلات مختلف فردی و اجتماعی و مانند آن بعضا به سوی اعتیاد کشانده شده و مبتلا می شوند، در حالی که گروه دوم در اثر هوسرانی و تفریح و خرج کردن پول های باد آورده و تنوع طلبی و امثال آن به مواد مخدر روی می آورند. در بین اقشار متوسط جامعه به لحاظ کمرنگ تر بودن انگیزه های فوق آمار قاچاق چی جلوه نمایان و قابل توجه ندارد. البته باید توجه داشت که توزیع فراوانی های آماری هیچ گاه به طور مطلق دلالت بر سبب شناسی های بزهکاری نیست و همواره بایستی به علل و عوامل دیگر هم توجه کافی مبذول داشت. (ساکی، پیشین، ص۲۶۴).

 

۲-۵-۲-۳- عوامل اقتصادی و فرهنگی

می دانیم که عوامل اقتصادی و عوامل فرهنگی هر کدام در گرایش به امر قاچاق مواد مخدر و وقوع جرایم مربوط به آن تا چه اندازه می تواند نقش کلیدی و اساسی ایفا کند. بررسی این عوامل به ما هشدار می دهد که تا زمانی که مشکلات ناشی از مسائل اقتصادی و فرهنگی به صورت اساسی رفع نشود ما همچنان شاهد اینگونه جرایم خواهیم بود.

 

۲-۵-۲-۳-۱- عوامل اقتصادی

تاثیر عوامل اقتصادی از مسائل انکارناپذیر و شفافی است که هر چند بارها به آن پرداخته شده ولی باز به دلیل اهمیت، تکرار آن خالی از لطف نیست.

 

۲-۵-۲-۳-۱-۱- فقر

منظور از علل اقتصادی بحث در مورد نوسانات اقتصادی، بحران اقتصادی، تورم و رشد و توسعه صنعت نیست، بلکه بررسی تاثیر فقر و ثروت در قاچاق مواد مخدر است. تعریف دقیق فقیر و تعیین حد آن مشکل و اطلاق عنوان فقیر و غنی به افراد در مناطق مختلف متفاوت است. طبق تعریف سازمان ملل « کسی که از حداقل سطح زندگی انسان ها محروم باشد فقیر محسوب می شود »(دانش، پیشین، ص۱۲۹).
در منابع دینی به مسئله فقر بسیار توجه شده است و مدام نسبت به آن هشدار داده شده است. فقر به حدی فساد آفرین است که حضرت محمد (ص) فرمودند : « کاد الفقر ان یکون کفرا » یعنی فقر به کفر نزدیک است.. چرا که فرد فقیر و بیکار خیلی زود به مرز کفر و فساد رفته و به همه چیز پشت پا می زند. در مورد اهمیت نقش آفرینی گرسنگی در جامعه ضرب المثل معروفی است که می گوید : « آدم گرسنه ایمان ندارد». در رابطه با بیکاری هم ضرب المثلی هست که می گوید : « بیکاری مادر فساد هاست » که کاملا بر نقش بیکاری در ابتلای به اعتیاد و قاچاق مواد مخدر منطبق است(شاکرمی، پیشین،ص۱۲۹).
اسلام از یک سو مال اندوزی و ثروت انباشتن را از جمله عوامل انحراف و طغیان انسان ها به شمار آورده
است. چنین معنایی را می توان از آیه ششم و هفتم سوره علق برداشت نمود:« ان الانسان لیطغی ان راه استغنی» یعنی به درستی که اگر انسان خود را از خدا بی نیاز بداند طغیان می کند. از سوی دیگر اسلام فقر و تنگ دستی را نیز عامل بی توجهی به مسائل معنوی و ارزش ها و هنجارها می داند و روایت مشهور«من لا معاش له لا معاد له » اشاره به مطلب مذکور دارد.
(قابل دسترسی در سایت :http:www.aftabir.com).
فقر اقتصادی در هر جامعه ای ریشه بسیاری از کج روی ها و نابهنجاری های اجتماعی است. عدم توان تهیه مایحتاج و نیازمندی های ضروری زندگی در هر خانواده ای موجب ایجاد تنش و درگیری های داخل افراد آن خانواده است. افرادی که در زیر فشارهای فقر زندگی می کنند از نظر روحی و روانی آسیب دیده و مدام در اضطراب و تنش های حاصل از فقر به سر می برند و لذا به جبر ادامه زندگی ناچار به چاره جویی و تلاش برای امرار معاش و زنده ماندن هستند و اگر راه به جایی نبرند در میان آن ها، افرادی که مستعد راه خلافند به جمع عناصر شبکه های خلاف می پیوندند و یا گاها خود راسا دست به کج روی ها و نابهنجاری های اجتماعی می زنند. آن ها چنانچه شرایطشان اجابت کند، روی به قاچاق مواد مخدر می آوردند(اسدافراز، پیشین، ص۷۲).
البته فقر به تنهایی از علل قاچاق مواد مخدر نمی باشد. در خانواده های فقیر و تهیدست که روابط خانوادگی توام با تعاون و همکاری، همدلی، صفا و صمیمیت است و افراد خانواده کمک و دستگیری از یکدیگر را وظیفه وجدانی و دینی خود می دانند، گرایش به قاچاق کمتر از ثروتمندان و متمولین می باشد. در غالب خانواده های ثروتمند پول جانشین انسانیت و عطوفت می شود( دانش، پیشین، ص۱۲۹).

 

۲-۵-۲-۳-۱-۲- بیکاری

بیکاری به عنوان یک پدیده اجتماعی زمینه مساعدی برای انحرافات به ویژه اعتیاد و قاچاق است، افراد بیکار چون بیشتر اوقات خود را در قهوه خانه ها یا تریاها می گذرانند و اینگونه اماکن بهترین و مناسب ترین جا برای فروش مواد مخدر است، در نتیجه برای گرایش و کشش به طرف اعتیاد عامل مساعدی به شمار می آیند که در اصل از بیکاری مردم ناشی می شود ناگفته نماند که نه تنها بیکاری بلکه نوع شغل و محیط شغلی نیز بسیار می تواند در گرایش به قاچاق مواد مخدر موثر باشد( پیشین).
همان گونه که داشتن یک محیط خانواده شخصی هماهنگ و آرام و مورد وفاق و یا به عکس متشنج و ناآرام به وجود می آورد، به طور مستقیم در پدید آوردن اعمال و رفتار قابل قبول و مورد انتظار یا خلاف انتظار و جرایم موثر است. شغلی را که فرد برای تامین معیشت و گذران خرج زندگی خود انتخاب می کند، اگر بر اساس خواست ها و رضایت قلبی اش نباشد، سبب نگرانی او شده، زمینه را برای ارتکاب اعمال خلاف و جرایم در او آماده می کند(پیشین). در ایران یک پژوهش محلی نشان داده است که در میان دارندگان مشاغل، رانندگان ( اتوبوس های بین شهری، تاکسی، مینی بوس و تریلی) به دلیل اقتضای شغلی و رفت و آمد مداوم بین مناطق مختلف داخل و خارج کشور، امکان گرایش آن ها به حمل مواد مخدر و نهایتا کشانده شدنشان به سوی مصرف این مواد بیشتر از مشاغل دیگر است(حسن پور، ۱۳۸۵، ص۲۵).

 

۲-۶- جرم‌انگاری قاچاق مواد مخدر و روان‌گردان‌ها

 

۲-۶-۱- عناوین مجرمانه

تولد و تربیت فرزندان. نوزادان را در مهد قرار می دادند و تا هنگامی که دندان بر می آورده اند مادر به آنها شیر می داد.
(( جوانی سر از رای مادر بتافت دل دردمندش به آذر بتافت
چو بیچاره شد پیشش آورد مهد که ای سست مهر فراموش عهد
نه در مهد نیروی حالت نبود مگس راندن از خود مجالت نبود؟)) (سعدی/ بوستان ۱۶۹:۱۳۵۹)
نه طفل زبان بسته بودی ز لاف؟ همی روزی آمد به جوفش ز ناف
چو نافش بریدند و روزی گسست به PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) مادر درآویخت دست)) (سعدی/ بوستان ۱۶۸:۱۳۵۹)
پس از دندان برآوردن کودک PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) مادر را با ماده ای تلخ (صبر) می اندودند و به اصطلاح او را از شیر می گرفتند:
(( چو بازو قوی کرد و دندان ستبر بر اندایدش دایه PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) به صبر
چنان صبرش از شیر خامش کند که PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) شیرین فرامش کند )) (سعدی/ بوستان ۱۶۹:۱۳۵۹)
فصل دوم
مردم شناسی اقتصادی
عکس مرتبط با اقتصاد
مردم شناسی اقتصادی
اقتصاد، نهادی است که در نظر سعدی از اهمیّت زیادی برخوردار است و در باب اهمیّت این موضوع است که اظهار نظر می‌فرماید:
– عدل و احسان پادشاهان موجب امنیّت خاطر بازرگانان و مسافران و آبادی مملکت و وفور نعمت و پر شدن خزاین می شود و اهمیت دادن به این امر در مجموع باعث می گردد که نعمت دنیا حاصل شود و آدمی به ثواب عقبی واصل گردد؛ و اگر طریق ظلم رود، خلاف این واقع خواهد شد.
– پادشاه باید در آبادانی ملک و رفاه مردم بکوشد.
– دستگیری و حرمت بازرگانان و مسافر زیان دیده واجب است. (تنکابنی ۲۵۱:۱۳۸۲)
امّا حقیقتی که از کتب تاریخی و بعضی از متون این دوره که مصادف است با حمله­ی ویرانگرانه­ی مغول به ایران، بر می آید، این است که در این دوره اوضاع اقتصادی عامه­ی مردم چندان خوب نبود؛
اکثر باغ ها و زمین هایی که قابل کشاورزی بودند یا به طور کلی ویران شده بودند و یا به پادشاهان و امرا تعلق داشتند و آنان نیز مردم را برای کار در این زمین ها با مزدی اندک به مزدوری می گرفتند.
مراعات دهقان کن از بهر خویش که مزدور خوشدل کند کار بیش (سعدی/بوستان ۱۳:۱۳۵۹)
صاحبان زمین هایی هم که به امرا تعلق نداشتند باید درصدی از محصول به دست آمده از کار خود را به عنوان خراج به پادشاه می دادند، ظاهرا این خراج برای روستاییان ده درصد از کل محصول به دست آمده بود.
چو دشمن خر روستایی برد ملک باج ده یک چرا می خورد (سعدی/ بوستان ۲۴:۱۳۵۹)
به نظر می رسد از منابع اصلی درآمدهای حکومت، همین خراج ها بود، سعدی نیز ضمن یکی از حکایات گلستان به این نکته اشاره می‌کند:
((یکی از ملوک عجم حکایت کنند که دست تطاول به مال رعیت دراز کرده بود و جور و اذیّت آغاز کرده، تا بجایی که خلق از مکاید ظلمش به جهان برفتند و از کربت جورش راه غربت گرفتند. چون رعیت کم شد ارتفاع ولایت نقصان پذیرفت و خزانه تهی ماند.)) (سعدی/ گلستان ۴۱:۱۳۸۱)
ضمناً رسم بوده از زمین هایی که دچار بلایای طبیعی یا آتش سوزی می‌شدند و محصولشان از بین می رفت خراجی گرفته نشود.
آتش بیار و خرمن آزادگان بسوز تا پادشاه خراج نخواهد خراب را(سعدی/غزل ها ۱۷۳:۱۳۸۵)
در این آشفتگی اقتصادی گروهی به ضرب سکّه­های تقلّبی می پرداختند؛
منه جان من آب زر بر پشیز که صرّاف دانا نگیرد به چیز (سعدی/ بوستان ۱۳۳:۱۳۵۹)
تا چه خواهی خریدن ای مغرور روز درماندگی به سیم دغل؟ (سعدی/ گلستان ۷۱:۱۳۸۱)
و گروهی برای اندکی مزد جان خود را به خطر انداخته و برای غزا با کافران و جنگ با دشمنان به ارتش می پیوستند.
عده ای نیز تن به تکدی‌گری می‌دادند؛ وفور واژه هایی همچون «گدا» و اصطلاحاتی مانند «به گدایی» آمدن در آثار سعدی و هم عصران او را می توان بازتابی از اوضاع اقتصادی نابه سامان این دوره و وجود گدایان زیاد در کوی و برزن دانست که به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه در متون نظم و نثر این عصر انعکاس یافته اند؛ تا جایی که حتّی در بعضی از کتب آن عصر فصل هایی در باب گدایان نگاشته شده است. (مانند باب ششم از جزء اوّل از قسم سوّم کتاب جوامع الحکایات عوفی که با عنوان در لطایف کلمات گدایان به رشته ی تحریر در آمده است).
دست دراز از پی یک حبه سیم به که ببرند به دانگی و نیم (سعدی/ گلستان ۱۰۵:۱۳۸۱)
گدا گر تواضع کند خوی اوست تواضع ز گردن فرازان نکوست (سعدی/بوستان ۷:۱۳۵۹)
دعا کن به شب چون گدایان به سوز اگر می کنی پادشاهی به روز (سعدی/ بوستان ۱۰:۱۳۵۹)
گدا را چو حاصل شود نان شام چنان خوش بخسبد چو سلطان شام (سعدی/ بوستان ۳۶:۱۳۵۹ )
به کوی گدایان درش خانه بود زرش همچو گندم به پیمانه بود (سعدی/ بوستان ۱۴۷:۱۳۵۹)
فصل سوم
مردم شناسی دینی
مردم شناسی دینی
با وجود اینکه تنوع زیادی در ادیان و مذاهب مردم در این دوره دیده می شود، دین غالب مردم ایران اسلام بود و پیروان ادیان گوناگون در کنار یکدیگر زندگی می کردند؛ به هر حال این مطالعه­ دینی بدون ارزیابی و قضاوت­های منطقی و اخلاقی صورت می­گیرد و هدف این نیست که دین یا ادیانی را صحیح یا غلط و صراط مستقیم یا گمراهی بدانیم و یا احیاناً یکی از ادیان را بر دیگری برتر شماریم.
ادیان، مذاهب و فرق
برهماییان. آیین برهمایی دین قدیم هندوان است، که پیروان این فرقه به سه خدا یا رب النوع معتقدند.(معین)
سعدی در بوستان به برهمن که پیشوای روحانی آیین برهمایی است و یکی از سه طبقه­ی مردم را در این آیین تشکیل می دهد، اشاره می کند.
چه نیکو زده است این مثل برهمن بود حرمت هرکس از خویشتن (سعدی/ بوستان ۱۴۸:۱۳۵۹)
ترسایان. همان مسیحیان هستند که به پدر، پسر و روح القدس اعتقاد داشتند؛ نصرانیان.
سعدی در آثار خود از ترسایان و چلیپا نیز سخن به میان آورده است:
گبر و ترسا و مسلمان هرکسی در دین خویش
قبله ای دارند و ما زیبا نگار خویش را (سعدی/غزل ها ۲۹۶:۱۳۸۵)
و در بیتی از بوستان تعریضی به اعتقاد ترسایان (که به پدر، پسر و روح القدس معتقد اند) دارد:
خدا را که مانند و انباز و جفت ندارد، شنیدی که ترسا چه گفت؟ (سعدی/ بوستان ۱۶۶:۱۳۵۹)
جهودان. پیروان حضرت موسی بودند و سعدی در چند مورد به آن ها اشاره می کند:
گر نبارد فضل باران عنایت بر سرم
لابه بر گردون رسانم چون جهود اندر فطیر (سعدی/غزل ها ۲۵۴:۱۳۸۵).
زنادقه. گروهی است از مجوس که خدای را دو گویند یا قائل به نور و ظلمت اند، یعنی نور را مبداء خیرات و ظلمت را مبداء شرور دانند. (منتهی الارب)
در ادب فارسی بیشتر اوقات زندیق را به معنای کافر و ملحد به کار می برند.
ندانم ابروی شوخت چگونه محرابی است
که گر ببیند زندیق در نماز آید (سعدی/غزل ها ۲۰۸:۱۳۸۵)
صوفیّه. تصوّف طریقه­ی سیر و سلوک عملی است که از منبع عرفان سرچشمه گرفته است. بعضی عرفان را جنبه­ علمی و ذهنی تصوّف می دانند، و تصوّف را جنبه­ عملی عرفان.(معین)
صوفیّه جماعتی بوده ­اند از مسلمین که اساس کار آن­ها در عمل مبتنی بر مجاهدت مستقل فردی بوده است و در علم بر مستقیم قلبی. درست است که بعضی از آن­ها با وجود ارتباط بلاواسطه با حق و در عین اتّکاء بر کشف و شهود شخصی، متابعت از شریعت را نیز به منزله­ی مقدّمه و شرط راه لازم می­شمرده­اند و در جاهایی که کارشان با ظاهر شریعت موافق نمی­بوده است، یا ظاهر شریعت را تأویل می کرده ­اند و یا طرز کار خود را به نوعی توجیه می­نموده ­اند لیکن به سبب استقلالی که در عمل و طریقت خویش داشته اند هم متشرّعه که اهل سنّت و جماعت بوده ­اند خود را از آن­ها کنار می کشیده­اند و هم علما که اهل معرفت عقلی و استدلالی بوده ­اند آن­ها را گمراه می­شناخته­اند.(زرین کوب ۳۳:۱۳۸۵)
تیر باران بر سر و صوفی گرفتار نظر
مدعی در گفت وگوی وعاشق اندر جست وجوست (سعدی/غزل ها ۶۵:۱۳۸۵)
یکی پیش داود طایی نشست که دیدم فلان صوفی افتاده مست (سعدی/ بوستان ۱۵۲:۱۳۵۹)
علویان. در لغت­نامه­ی دهخدا در ذیل کلمه­ی علوی چنین آمده است: مقابل عثمانی. کسانی را گویند که پس از قتل عثمان، علی را به قتل عثمان تهمت نکردند و به عایشه و معاویه نپیوستند. و پیروان این طریقت را نیزعلوی گویند هرچند درک زمان علی و معاویه نکرده باشند. و میان رواه از تابعین و جز آنان را با صفت و « کانَ علویاً » نام می­برند، مقابل عثمانی. و ناصرخسرو قبادیانی را که علوی میگفتند ازین قبیل است، نه اینکه از ذریّه­ی طاهره­ی رسول باشد.(دهخدا)
((شیّادی گیسوان بافت یعنی علویست و با قافله حجاز به شهری در آمد که از حج همی آیم و قصیده­ای پیش ملک برد که من گفته­ام.)) (سعدی/ گلستان ۶۲:۱۳۸۱)
ولی با وجود توضیحات یاد شده به نظر می­رسد در زمان سعدی به افرادی که از نسل پاک پیامبر اسلام (ص) بودند علوی می­گفتند، چنان که در حکایتی از گلستان برای اثبات علوی (یا شریف) نبودن شیّادی که ادّعای علوی بودن می­کرد آمده است :
(( دیگری گفتا: پدرش نصرانی بود در ملطیه، پس او شریف چگونه صورت بندد؟)) (سعدی/ گلستان ۶۲:۱۳۸۱)
مسلمانان. همانطور که گفته شد، دین اکثر ایرانیان در این دوره، اسلام بود، امّا با این وجود تنوّع مذاهب و فرق اسلامی در این عصر تا به حدّی است که انسان را به شگفتی وا می دارد.
ببند ای مسلمان به شکرانه دست که زنّار مغ بر میانت نبست (سعدی/بوستان ۱۷۴:۱۳۵۹)
نصرانیان. ر.ک به ترسایان.
((گر آب چاه نصرانی نه پاک است جهود مرده می شویی چه باک است)) (سعدی/ گلستان ۱۰۲:۱۳۸۱)
عبادتگاه ها

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

 

 

رویکردهای مربوط به سازگاری اجتماعی
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
رویکرد روانکاوی :
فرویدبه عنوان سردمدار نظریه های روانکاوی معتقد بود که بین نیاز سازمان یافته ی جامعه وعمل به مقررات ونیاز فرد به ارضا فوری امیال اساسی بدون ملاحظه ی نیاز های دیگران ،تعارض اساسی وحل نشدنی وجوددارد. این تعارض درواقع ،جدال بین فراخود دربرابر نهاد یعنی تعارض بین دواصل واقعیت (اجتماع)دربرابر اصل لذت است (پروچاسکا ونورکراس[۵۴] ،۱۹۹۹، به نقل از سید محمدی ،۱۳۸۱).دراین حالت است که ناسازگاری درفرد بروز می کند وفرد ،سازگاری خودرا از دست می دهد که ازعوامل اصلی بروز این تعارض که منجر به ناسازگاری فردی می شود ،ریشه دردوران کودکی فرد می باشد. دردیدگاه فروید ،چنانچه کودک درهریک از مراحل رشدی تثبیت شود، راه هایی که کودک با بهره گرفتن از آنها خودرا از تثبیت می رهاند تاثیر عمیقی برشخصیت وسازگاری وی دردوران بزرگسالی خواهد داشت (ساعتچی ،۱۳۷۷،به نقل از فرقدانی ،۱۳۸۲)وروابطش با اطرافیان مختل خواهدشد یا به عبارتی دچار ناسازگاری اجتماعی می شود که ارتباط فرد با دیگران قطع خواهد شد. همچنین دراین دیدگاه، فردی سازگار است که دارای منِ قوی وسالم باشد تا بتواند میان دو پایگاه دیگر شخصیت یعنی نهاد وفرامن تعادل وهماهنگی ایجاد کند (چهاردولی ،۱۳۸۶).
اریکسون نیز درنظریه روان پویایی خود مطرح می کند که درگذر از مراحل رشد ودرجریان تعامل با اطرافیان ،شخص یا شخصیت خودرا ساخت می بخشد ،یادرساختارهای شخصیتی نامناسب وناسازگارانه با سن وموقعیت درجا می زند .اریکسون اعتقاد دارد که افراددربرخورد با دیگران ومتناسب با نحوه تعامل،روش های سازگارانه یا ناسازگارانه ای برای زندگی خود کسب می کنند واین سیر کسب رفتار سازگار انه یا ناسازگارانه تاآخر عمر بافرد است وبه اشکال متفاوتی نمود می یابد .همین رفتارهاست که فرد را انسانی خلاق ومفید برای جامعه، یا اورا منزوی ومضر برای جامعه به بار می آورد (بینشی ،۱۳۸۷).به باور کارن هورنای که اونیز از روانکاوان می باشد ، رفتار سازگار وناسازگار، درروابط دوران کودکی فرد با والدین ریشه دارد .تجربه ی عشق واحساس امنیت ،احساس آرامش درونی را درپی دارد .دردیدگاه هورنای ناسازگاری محصول تعارض بین گرایش های روان رنجوری وحرکت به سوی دیگران (اطاعت)،علیه دیگران (پرخاشگری)ویا دوری از دیگران (انزوا )تعریف شده است (پورشهریار ،۱۳۸۷).
نظریه اریکسون به نظریه نوپدید آیی معروف شده است. نظریه روانی – اجتماعی وی تاکید بر تناسب متقابل بین فرد ومحیط دارد ؛یعنی از یک سو ظرفیت ارتباط پیوسته فرد با محیط زندگی که متشکل از آدمیان ونهادهاست ،واز سوی دیگر آمادگی این مردم و نهادها، برای آن که وی را به صورت بخشی از فرهنگ موجود درآورد (اریکسون[۵۵] ،۱۹۷۵).
بنا به نظریه وی ،تشکل وتحول شخصیت درهشت مرحله ازکودکی تا پیری تحقق می پذیرد. فرد درجریان تعامل باواقعیت بیرونی ،دیدخودرا نسبت به جهان توسعه می بخشد .هرمرحله با یک موقعیت تعارضی که باید آن را حل کرد مطابقت دارد .تعارض همواره درطول زندگی فعال باقی می ماند وفرد به اشکال مختلف باآن مواجه می شود. چنانچه انسان دراین وظیفه با شکست مواجه گرددممکن است اغتشاشات روانشناختی دروی پدیدار گردد. یکی از موضوعات اصلی نظریه ی اریکسون، هویت من ورشدآن است. هویت من، احساسی است که هشیارانه تجربه می شود .احساسی که از تبادل فرد با واقعیت اجتماعی ناشی می شود. هویت منِ یک فرد پیوسته درحال تبدیل وتغییردرپاسخ به تغییرات درمحیط اجتماعی است. درنظر اریکسون ،تشکیل وحفظ احساسی قوی ازهویت من اهمیت فراوانی دارد ،اوعدم وجود هویت من قوی را یکی از نخستین عوامل تعیین کننده آسیب روانی وناسازگاری می داند (خدایاری فرد وهمکاران ،۱۳۸۵).
زمانی طفل احساس هویت را درخود به وجود می آورد که با یک مادر خوب درارتباط باشد؛ به نظر او بسیاری از کودکان ناسازگارمحروم اجتماع هیچگاه نتوانسته اند این حس هویت را درخود توسعه دهند. به نظر اریکسون اغلب کودکان ناسازگار از داشتن والدین خوب محروم بوده اند. به این معنی که این کودکان ،توسط یک سری آزادی ها ونهی کردن ها رهبری می شوند که درطی آن والدین باید قادر به توضیح معانی ودلایل این محرومیت ها برای فرزندان خود باشند. برای اغلب کودکان این گونه ناامیدی ها ،هیچ معنی خاصی به آنها اختصاص داده نشده ومادر نتوانسته ارتباط این محرومیت ها رابا رشد عاطفی واجتماعی به کودک خود بفهماند (لسلت ،۱۹۸۷).
دومین موضوع عمده درنظریه اریکسون به مفهوم شایستگی وکفایت شخصی مربوط می شود. اگرمرحله ای از رشد با موفقیت پشت سرگذاشته شود ،فرد با احساس بالایی از شایستگی به مرحله ی بعدی راه می یابد اگر درآن مرحله موفق نشود، احساس حقارت دراو به وجود خواهد آمد(خدایاری فرد ،۱۳۸۵).
اریکسون معتقد است که افراد تنها درصورتی که از قبل دارای احساس قوی ازهویت باشند قادر به انس گرفتن هستند. اگر افراد احساس روشن ومطمئن از این که چه کسی هستند، نداشته باشندبرای آنها غیر ممکن است که به طریقی صمیمانه با دیگران ارتباط متقابل پیدا کنند. موانست واقعی مستلزم آن است که انسان به طریقی مشتاقانه وصریح وبا میل به سهیم شدنِ حتی شخصی ترین جنبه های وجود خود با دیگران به این روابط نزدیک شود. درواقع اریکسون از نیاز به موانست به منزله ی جست وجویی دوجانبه برای هویتی مشترک سخن می گوید (اریکسون ،۱۹۵۰،به نقل از رضوانی ،۱۳۷۵).براساس نظریه دلبستگی بالبی (کرنزواسیتونز[۵۶] ،۱۹۹۶)همه ی کودکان ،دلبستگی به مراقبت کننده راتشکیل می دهند ،اما کیفیت این دلبستگی کاملا” متفاوت از یکدیگراست .کودکانی که مراقبت کننده راحساس ،پاسخ ده وقابل دسترس می یابند ،به دلیل برخورداری از عواطف دیگران ،خودراارزشمند دانسته واین توقع را به مشارکت کنندگان اجتماعی دیگر گسترش می دهند .درمقابل کودکی که مراقبت کننده راغیر قابل دسترس ،غیرقابل پیش بینی وغیر پاسخ ده درمی یابد ،این انتظار راشکل می دهد که دیگران نیز قابل اعتماد وقابل دسترس نیستند(خدایاری فرد وهمکاران ،۱۳۸۵).
توقعات شخص درباره خود ودیگران براساس آنچه که بالبی به الگوهای شخص ودیگران ارجاع می دهد برروی سراسر دوره ی نوزادی ،کودکی ونوجوانی ساخته می شود. کودکانی که پیوسته مراقبت کنندگان خودراپاسخ ده وقابل دسترس می یابند،خودشان رابرای انجام کنش برروی محیط موفق دانسته وبرای ارتباط با همسالان پیشقدم می شوند (خدایاری فرد وهمکاران ،۱۳۸۵).
نظریه بالبی پیش بینی می کند که دلبستگی به مراقبت کننده ،کیفیت روابط دیگر وکنش متقابل اجتماعی را زیر نفوذ قرار خواهد دادیک دلیل منطقی برای این ارتباط این است که وابستگی والدین ممکن است مجموعه ای از توقعات و انتظارات را درباره ی چگونگی برقراری ارتباط بادیگران وچگونگی تفسیر فعالیت دیگران فراهم کند(بالبی[۵۷] ،۱۹۷۳).به عبارت دیگر کودکانی که ارتباطی باز وپاسخ ده به نیازهای عاطفی رابه وسیله والدین شکل داده اند ،ممکن است این ویژگی هارادرارتباطات دیگر نیز اتخاذ کنند (کرنزواسیتونز،۱۹۹۶).
به نظر بالبی (۱۹۵۲)،ناسازگاری نتیجه محرومیت های مادرانه است .به عقیده او این کودکان احتیاج زیادی به علاقه وتوجه دارند، احساس انتقام به خاطر کمبودهایی که از آنها مطلع هستند ولی کاملا” این کمبودها را نمی فهمند درآنها وجود داشته وقادر به برقراری رابطه رضایت بخش با دیگران نمی باشند؛ شخصا واکنش آنها نسبت به فشارهای محیطی به صورت رفتارهای ضد اجتماعی بروز کرده ودچار رشد نامناسب فیزیکی واجتماعی می گردند(لسلت[۵۸] ،۱۹۸۷).
رویکردیادگیری اجتماعی
بندورا ووالترز با یک سری آزمایشهای تجربی شرایطی رانشان داده اند که تحت آن شرایط ،کودکان رفتار مدل های مختلف را تقلید می کنند. آنان با بررسی کودکان، به وجود مدل های ناسازگار مورد تقلید این کودکان درخانه ومحیط اطراف پی برده اند . به گفته این پژوهشگران ،کودکان رفتارهای تهاجمی ویا مطیعانه رااز مدل های خود می آموزند. این نظریه نشان می دهد که رفتارهای قابل قبول یاد گرفته شده چگونه از طریق تشویق ،تقویت می شوند .چناچه رفتارهای ناپسندی به صورت ملایم وجود داشته که می توان از آنها صرف نظر کرد اما اگر این رفتارها به صورت دایمی وشدید درآیند ،می توان از طریق تقویت منفی آنها را تعدیل نمود وجای ناسازگاری را گرفت (لسلت ،۱۹۸۷).
رویکرد بوم شناختی
این دیدگاه اهمیت درک رابطه بین ارگانیزم ونظام های محیطی مختلف ،از قبیل خانواده واجتماع را مورد تاکید قرار می دهد. روابطی که درمیان نظام های محیطی وجود دارند به نوبه خود حائز اهمیت اند (برونفن[۵۹]،۱۹۷۹).
لایه هایی که درمحیط وجود دارند از نزدیکترین آنها ، شامل خانواده یا گروه همسالان، تا لایه های دورتری که کودک دخالت مستقیمی درآن ندارد از قبیل دولت، گسترش دارد واین نظام ها وروابط آنها می تواند جریان رشد اجتماعی وسازگاری را تغییر دهد(برونفن ،۱۹۷۹).
نزدیکترین محیط، میکرو سیستم نام دارد که به محیط واقعی که کودک درآن زندگی می کند وروابط متقابلی که با سایر افراد دارد اشاره می کند .ماهیت میکرو سیستم درطول رشد تغییرمی یابد ،درحالی که دردوران کودکی ونوجوانی درمدرسه وگروه همسالان ،ممکن است بیشتر درکانون توجه قرار گیرد (نوری ،۱۳۷۷).
سطح بعدی ،مزوسیستم می باشد که از روابط متقابل بین لایه های میکرو سیستمی که کودک به طور فعالانه ای درآنها شرکت می جوید ،تشکیل می شود (نوری ،۱۳۷۷).برای یک بزرگسال پیوندهای بین میکرو سیستم های خانواده ،کار ودوستان ،معرف مزوسیستم می باشد. در سطح بعد ،اگزو سیستم است ،محیط هایی که دررشد کودک موثرند اما خود کودک درآن نقش مستقیمی ندارد .سرانجام این که مزوسیستم واگزوسیستم ها ،درون مجموعه الگوهای عقیدتی ونهادی فرهنگ یا خرده فرهنگی خاصیِ که میکرو سیستم نامیده می شود، احاطه شده است. این سطح ،مشخص می سازد که الگوهای وسیع ،اعتقادات وایدئولوژی ها ،فرهنگ ها درکشورهای مختلف وهمین طور خرده فرهنگ های مختلف دردرون یک کشوررا از هم متمایز می کند(نوری،۱۳۷۷).
رویکرد شناختی
از دیدگاه رویکرد شناختی،انسانِ دارای سازگاری اجتماعی، کسی است که توانایی پردازش صحیح اطلاعاتِ دریافتی از محیط راداراست وچون قادر به چنین کاری است ،لذا یک نظام ارزشی واقع بینانه برای خود تنظیم می کند، تاتحت تاثیر نوسانات روانی دردناک واختلاف با دیگران دچار آسیب نشود. یک فرد سازگار ،باید درهمه ی مراحل پردازش اطلاعات ،توانایی عمل به شیوه ای عاقلانه را داشته باشد تا ازتحریف های شناختی که پایه واساس ناسازگاری است درامان بماند(وظیفه شناس ،۱۳۸۰،به نقل از رحمتی ،۱۳۸۷).
براساس نظر بک که یکی از سردمداران نظریه شناختی می باشد ،انسان دنیایی درونی دارد که درجهت شناخت آن باید تلاش کند. این دنیای درونی شامل نیازها،ارزش ها،عواطف واهداف می باشد . همچنین وی معتقد است که برای سازگاری بامحیط اطراف، باید خودودیگران راشناخت، چرا که لازمه ی سازگاری با محیط ،شناخت نقاط قوت وضعف های خود وآن چیزهایی است که قرار است با آنها سازگار شود (بک ،۱۹۸۸،به نقل از بینشی،۱۳۸۷).
رویکرد انسان گرایی
روانشناسان پدیدار نگر معمولا قبول ندارند که رفتار را تکانه های ناهشیار یا محرک های برونی کنترل می کند وبه جای آن معتقدند که ما بازیچه دست نیروهای خارج ازکنترل خودنیستیم ،بلکه اثر گذارانی هستیم که می توانیم سرنوشت خودرا کنترل کنیم (براهنی وهمکاران ،۱۳۶۷).
روانشناسانی چون راجرز ومزلو که به عنوان روانشناسان انسان گرا مطرح هستند، بیشتر بر ویژگی های مثبتی چون آفرینندگی ،شکوفایی توانمندیهای بالقوه ،فردیت ،واقع بینی، رعایت حقوق دیگران ونظایر آن تأکید دارند وبرای ایجاد ارتباط بین میزان سازگاری ونسبت ویژگی مورد نظر ،قاعده ای منطقی را مطرح می کنند. بنابرنظر راجرز ،منظور از سازگاری ،انطباق مستمر انسان با تغییرات مختلف وایجاد ارتباط بین خود ومحیط به نحوی است که حداکثر خود شکوفایی همراه با رفاه اجتماعی ضمن رعایت حقایق خارجی را امکان پذیر می سازد ( سید محمدی،۱۳۸۳).
از نظر راجرز انسان ذاتا ماهیتی مثبت دارد ومسیر حرکت او درمجموع به سوی خودشکوفایی ،رشد واجتماعی شدن است. راجرز براین اعتقاد است من همواره نسبت به ماهیت انسان خوش بین نیستم وکاملا آگاهم که دراثر حالات دفاعی وترس های درونی ،افراد می توانند به طور غیر قابل تصوری بی رحمانه ،وحشتناک ،تحول نایافته ،واپس رونده،غیر اجتماعی وآزار دهنده رفتار کنند.با وجوداین یکی از نیرو بخش ترین قسمت از تجربیات من، کارکردن با این افراد وکشف تمایلات بسیار مثبتی است که درآن ها،مانند همه ی ما،درعمیق ترین سطوح وجود دارد (جوادی وکدیور ،۱۳۷۴).
نخستین شرط پیدایش شخصیت سالم ،دریافت توجه مثبتِ نامشروط ،دردوره ی شیرخوارگی است .شخصیت سالم زمانی ایجاد می شود که مادر بدون توجه به چگونگی رفتار کودک به اوعشق ومحبت نشان دهد. کودک این عشق ومحبت راکه به رایگان نثارش می شود باگرایش و به شیوه ی نشان دادن آن، به یک رشته هنجارهاومعیارها درونی شده تبدیل می کند ،همانگونه که کودک شیرخوار توجه مثبت مشروط مادر را درونی واز آن خود می سازد (خوشدل ،۱۳۶۴).
به اعتقاد راجرز ،مادرمی تواند رفتارهای خاصی را مورد تایید قرار ندهد،بدون آن که برای دریافت عشق ومحبت، قید وشرطی بگذارد. دراین حالت فضایی پیدا می شود که کودک، ناپسند بودنِ بعضی از رفتارها را می پذیرد ،بدون آن که وادار شوداز انجام دادن آن هااحساس گناه کند.کودکانی که با احساس توجه مثبت نامشروط پرورش می یابند ،درهر شرایط ،خودرا ارزشمند می دانند واگر این ارزشمندی به هیچ وجه مشروط نباشد ،نیازی برای رفتار تدافعی نمی ماند .دراین حال میان خود وادراکِ واقعیت، ناسازگاری نخواهد بود.برای چنین کسی هیچ تجربه ای، تهدید کننده نیست ؛او می تواند درزندگی از هر حیث آزادانه مشارکت داشته باشد (خوشدل ،۱۳۶۴).
راجرز اصطلاح فرد دارای عملکردِ کامل را ،برای توصیف فردی که به سطوح خودشکوفایی رسیده است به کار می برد. این افراد با برخورداری از پنج ویژگی خاص ۱)آمادگی کسب تجربه ۲)زندگی هستی گرا ۳)اعتماد به ارگانیسم خود۴)احساس آزادی ۵)خلاقیت ،می تواننددردگرگونی های اوضاع واحوال محیط ،سازگاری بیشتری نشان دهند.این گونه افراد از چنان خودانگیختگی وخلاقیتی برخوردارند که حتی با دگرگونی های دردناکی چون جنگ یابلایای طبیعی ،کنارمی آیند. انسان های دارای عملکردِکامل ، با بهره گیری از خلاقیت با محدودیت های اجتماعی وفرهنگی ،همرنگی یا سازشِ فعل پذیر، نشان نمی دهند. چرا که این افراد، حالت تدافعی ندارندودلبسته ی ستایش دیگران از رفتار خود نیستند.البته اگر بخواهند، می توانندبا مقتضیاتِ وضعیتِ خاص همرنگ شوند ؛به شرط آن که این همرنگی، به ارضای نیازهای خودشان کمک کند وآن هارا توانا سازد تا خودرا به بهترین وجه بپرورانند(خوشدل ،۱۳۶۴).
همچنین براساس نظریه ی راجرز ،وقتی ادراک فرد از تجربه هایش تحریف یا انکار شود ،نوعی ناهماهنگی بین خود وتجربه اش به وجود می آید. همین ناهمخوانی ، به درجات کم یا زیاد، موجبات ناسازگاری وآسیب پذیری فرد رافراهم می آورد (ساعتچی ،۱۳۷۷،به نقل از فرقدانی ،۱۳۸۲).
رویکرد روانشناسی فردی
در دیدگاه آدلر زندگانی دراجتماع از یک سو ، مستلزم محدودیتهای متقابل وهدف های فردی برترِ بلافاصله وفوری است وانسان را مجبور به همیاری وهمکاری می نماید ،از سوی دیگر این چنین زندگانی تنها موجودیتی است که بتواند ایمنی وی را فراهم سازد. بدین ترتیب درکنار رنج ها یعنی احساسات ناتوانی وکهتری ،مرهمی نیز نهاده شده است وآن، توحید کامل با گروه اجتماعی است .به نظر آدلر این یکپارچگی یا توحید با گروه ،درهرفرد سالم براثر تمایل عمیقی که ناشی از انگیزه اجتماعی زیستن است وانسان را به دوست داشتن وپذیرفتن دیگری وهمکاری وتعاون می کشاند تسهیل می گردد.
آدلر براین باور است که افراد بشر موجوداتی اجتماعی هستند وبنابراین رفتار بشر تنها دربافت اجتماعی آن قابل درک است. درهر فردی ظرفیتی به صورت فطری وجود دارد که آدلر علاقه اجتماعی می نامد. منظور از علاقه اجتماعی نه تنها علاقه به دیگران می باشد، بلکه علاقه به علاقه مندیهای دیگران را نیز شامل می شود. علاقه اجتماعی، استعدادِ همکاری وزندگی اجتماعی است که می تواند از طریق آموزش ،گسترش یابد. وقتی گسترش یافت ، می تواند از طریق مهارت های واقعی همکاری ،کمک ،درک وهمدلی بیان شود. بنابراین علاقه اجتماعی ،ملاک آدلر برای تشخیص سلامت روانی بوده است وهمچنین معیار سنجش هنجار بودن کودک است (آنس باخر وآنس باخر[۶۰] ،۱۹۵۶).میزانی که یک فرد می تواند به طور موفق با دیگران سهیم باشد واز طریق کارکردن باآن ها مشارکت نماید ویک رابطه ی ارضا کننده با فردی از جنس مخالف خود به وجود بیاورد که درواقع نشان دهنده سطح بلوغ ویکپارچگی کلی شخصیت او می باشد. “تلاش اجتماعی” یک تلاش اولیه است، نه ثانویه. جست وجو برای اهمیت داشتن ویافتن جایگاه ها دراجتماع ،از جمله اهداف اساسی هر کودک وبزرگسالی می باشد. بنابراین افراد بشر رانباید درانزوا نگاه کرد، بلکه باید آن ها را به عنوان موجوداتی که دارای تعامل اجتماعی هستند دید ( آرین ،۱۳۷۲).
نتیجه تصویری درباره سلامت روانی
رویکرد تحولی
از نظر پیاژه شخصیت انسان دارای دو جنبه است :یکی جنبه ی خودمیان بینی ودیگری جنبه ی سازش پذیری .مسئله اساسی تشخیص بین فرد وشخصیت است.فردبه منزله ی منِ متفرعنی است که خودمیان بین است وبراساس این خودمیان بینی عقلی یا اخلاقی راه را بر روابط متقابل که وابسته به هر نوع زندگی اجتماعی مترقی است می بندد. این شخص به عکس فردی است که آزادانه به قبول انضباطی تن درمی دهد ،یا درپی ریزی آن سهیم می شود ،وبدین ترتیب به طور ارادی خودراتابع نظام هنجارهای اخلاقی متقابل می نماید .بدیهی است که دراین شرایط وی تابع احترام نسبت به دیگران است .پس شخصیت، درواقع یک نوع هشیاری عقلی ووجدان اخلاقی است که به همان اندازه که از عدم هنجار اخلاقی یا ناپیروی، که حاصل خودمیان بینی است به دور می باشد ،به همان نسبت نیز از قبول هنجارهای اخلاقی دیگران یا دیگر پیروی که تحت فشار محیط خارج بوجود می آید، فاصله دارد. چه با فراخواندن دستورها واحکام اخلاقی ،به تقابلِ براستقلال اخلاقی وخود پیروی خویش تحقق می بخشد .به تعبیری ساده تر شخصیت هم با هرج ومرج وهم با اجبار، مخالف است ،زیرا اخلاقا خودپیرو است وطبیعی است که درخودپیروی اخلاقی ،فقط می توان بایگدیگر روابط متقابل داشت (منصورودادستان ،۱۳۶۹).
رویکرد رفتاری
رفتارگرایان ،متغیر های برون ارگانیزمی ومحیطی را به عنوان عوامل اساسی رفتارها بیان می کنند. یعنی محیط ،عامل اصلی تعیین کننده رفتار است وسازگاری، زمانی حاصل می شود که ارگانیزم به شکل صحیح ومناسب به محرکهای محیطی پاسخ دهد.به نحوی که بیشتر، تقویت کننده یا محرک خوشایند رابه وجود آورد. اگر ارگانیزم به شیوه ای رفتار کند که محرکِ آزاردهنده به دنبال آن بیاید ،سازگاری وی به هم خواهد خورد( چهاردولی ،۱۳۸۶).
رفتارگرایان نیز معتقدند که رفتار انسان ،خواه سازگارانه یا ناسازگارانه ،به مقدار زیادی توسط پیامدهایش کنترل می شود. بنابراین فراوانی پاسخ های ناسازگارانه درصورتی که توسط محیط وبواسطه تقویت کننده ها تقویت شوند ،افزایش می یابد وفراوانی این رفتارها درصورتی که مرتباًتقویت نشوند یا باتنبیه مواجهه شوند ،کاهش می یابد. اگر هیچ تقویتی وجود نداشته باشد نیز این رفتار ها خاموش خواهند شد(پروچاسکا ونورکراس ،۱۹۹۹، به نقل از سید محمدی ،۱۳۸۱).
تاریخچه سازگاری اجتماعی
بررسی ادبیات فنی نشان می دهد که اصطلاح سازگاری اجتماعی قبل از سال ۱۹۱۰شناخته شده نبوده وقبل از سال ۱۹۲۱به ندرت مورد استفاده قرار می گرفته است (رایت ،۱۹۴۲).برخی از نویسندگان از این مفهوم خاص استفاده نمی کردند و از اصطلاح انطباق یابرخی از اصطلاحات مشابه بهره می گرفتند .اولین مطلبی که با عنوان سازگاری اجتماعی انتشار یافت، درسال ۱۹۱۱ توسط تیرینگ به چاپ رسید (رایت [۶۱]،۱۹۴۲). درحقیقت به غیر از سازگاری روانی که درسال ۱۹۱۷ توسط ولز به چاپ رسید که آن نیز تنهابه طور محدودی به سازگاری اجتماعی پرداخته بود،تا سال ۱۹۲۳دیگر مطلبی دراین زمینه بخصوص عنوان نگردید تاآن که درسال ۱۹۲۳ مطلبی توسط گرووز باعنوان «شخصیت وسازگاری اجتماعی »به چاپ رسید وسپس سیموندز درسال ۱۹۳۴ با عنوان تشخیص روانشناختی «سازگاری اجتماعی »وشافر درسال ۱۹۳۶ مطلبی رابه عنوان روانشناسی سازگاری که تنها بخشی از آن مربوط به سازگاری اجتماعی بود به چاپ رسانیدند(رایت ،۱۹۴۲).
ابعاد سازگاری اجتماعی
الف- سازگاری درخانواده
خانواده به ویژه مادر ،نخستین ومهم ترین نقش را دررشد شخصیت ،فرایند اجتماعی شدن وسازگار فرد برعهده دارد. زیرا محیط خانواده نخستین محیطی است که درآن ،کودک از کیفیت تمایلات انسانی آگاهی می یابد. پژوهش های انجام شده نشان می دهد که عوامل ومحیط خانوادگی از جمله ارتباطات عاطفی درون خانواده بررشد شخصیت وسازگاری فرد تاثیر بسیار مهم وحیاتی دارد( درویزه ،۱۳۸۳).
همچنین پژوهشگران دریافتند ،کودکانی که در ساختارهای خانوادگی غیر سنتی زندگی می کنند،سازگاری ضعیفی را به صورت رفتارهایی مانند پرخاشگری ،رفتارهای ضد اجتماعی ،اختلالات رفتاری ،مشکلات ارتباطی ،مشکلات سازگاری ،خودپنداره ضعیف ،میزان بالای ترک تحصیل و مصرف مواد مخدر نشان می دهند. این ناسازگاریهای کودکان را نه به ساختارهای غیر سنتی خانواده، بلکه بیشتر به فرایندهاوپویایی درون خانواده ،از قبیل تعارضات خانوادگی وبرخوردهای والدین نسبت می دهند (اتینچور[۶۲] وهمکاران ،۲۰۰۴،به نقل از نیکدل ،۱۳۸۵).
ب-سازگاری درمدرسه
نخستین محیطی که کودک پس از خانواده وارد آن می شود مدرسه است. مدرسه به خاطر مشخص نمودن وظایف وحقوق افراد وانتقال ارزش های اجتماعی یکی از مراکز مهم اجتماعی شدن فرد تلقی می گردد .یک سلسله هنجارهای رفتاری وجود دارد که انتظار می رود افراد درجامعه بزرگتر ،خودرا با آن هنجارها سازگار کنند(ستوده ،۱۳۷۸).
مدرسه دردوره کودکی به منزله موقعیت وشرایط جدیدی است که کودک باید خودرا باآن سازگار کند.کودکانی که نتوانند خودرا با شرایط تازه سازگار کنند ،دردوره های دیگر نیز اغلب دچار مشکلات رفتاری واجتماعی خواهند شد (برک[۶۳] ،۲۰۰۱،به نقل از سید محمدی ،۱۳۸۶).شاخص سازگاری درمدرسه ،اولا رضایت ذهنی فرد از ارتباط فردی وشخصی وثانیا عملکرد تحصیلی دانش آموز درمدرسه است (اسکات ،۱۹۸۹،به نقل از نیکدل ،۱۳۸۵).
ج- سازگاری باهمسالان
گروه همسالان را می توان به عنوان دومین عامل جامعه پذیری نام برد. دراواسط کودکی ،اجتماع همسالان بستر بسیاری مهمی برای رشد می باشد. تماس با همسالان نقش مهمی در درک دیگران وآگاهی از خود ودیگران ایفا می کند. این تحولات به نوبه ی خود، به ارتقای کیفیت تعامل با همسالان کمک می کند ودرسالهای دبستان بیشتر ،نوعدوستانه می شود .درراستای این تغییر ،پرخاشگری ،مخصوصا حملات بدنی کاهش می یابد (پوکوسکی وپارگو[۶۴] ،۲۰۰۱،به نقل از محمدی ،۱۳۸۶).
افرادی که از سوی همسالانشان مورد طرد قرار می گیرند دچار انزوا واضطراب می شوند که پیشرفت وعزت نفس کمی دارند و والدین، آنهارا مبتلا به مشکلات هیجانی واجتماعی ارزیابی می کنند ،که با عملکرد ضعیف ،ترک تحصیل ورفتار ضد اجتماعی ،رابطه نیرومندی وجوددارد (پوکوسکی وپارگو،۲۰۰۱،به نقل از محمدی ،۱۳۸۶).
اکثر نوجوانان دوست دارند اوقات فراغت خودرا با همسالان بگذارانند . عضویت در گروه همسالان برای نخستین بار، افراد را در فرایندی قرار می دهد که بیشترین میزان جامعه پذیری به شکل ناخودآگاه وبدون طرح ریزی درآن انجام می پذیرد. اعضای این گروه می توانند به جست وجوی روابط وموضوعاتی بپردازند که درخانواده ومدرسه با تحریم مواجه است وسعی دارند که از نفوذ مدرسه وخانواده برخود ،جلوگیری نمایندونقش ها وهویت های جداگانه ای را برقرارکنند (پوکوسکی وپارگو،۲۰۰۱،به نقل از سید محمدی ،۱۳۸۶).
بنابراین گروه همسالان درهمه دوران زندگی، برناسازگاری یا سازگاری اعضا یا هنجارهای گروه، تاثیر بسیارنیرومندی رابررفتار وشخصیت اجتماعی آنها اعمال می کنند(ستوده ،۱۳۷۸،به نقل از نیکدل ،۱۳۸۵).
عوامل مؤثر بر سازگاری اجتماعی
خانواده وسازگاری اجتماعی
باتوجه به اهمیت نقش مادر درسازگاری اجتماعی ،اشتغال مادر ونبود وی درکنار خانواده، می تواند درسازگاری اجتماعی و روانی اعضای خانواده موثر باشد. درارتباط با اشتغال مادران وتاثیر آن برشخصیت، نظرات متعددی وجوددارد. گروهی برتاثیر منفی آن بررشد تاکید دارند وگروهی نیز برتاثیر مثبت آن ودرنهایت گروهی هم برچگونگی وکیفیت این اشتغال نظر دارند(جانسون واسمیت [۶۵]،۱۹۹۹).
اعتقاد براین است که فرزندان مادران شاغل در مقایسه با فرزندان مادران خانه دار، غالبا سازگاری شخصی واجتماعی بهتری نشان می دهند ودرمفهوم جنسیت، عقاید معقولانه تری دارند ودرمورد فعالیت های مردانه وزنانه ،عقاید قالبی کمتری دارند (افشاری ،۱۳۷۵).
درمحیط خانواده ،تفاهم ، احترام به متغیر های محیطی وحمایت از سازمان خانواده ،عملکرد خانواده وسطح کنترل روابط بین فردی درخانواده، ارتباط معناداری باسازگاری اجتماعی اعضای خانواده دارد. وضعیت اقتصادی خانواده به طور مستقیم در رشد شخصیت وسازگاری ما موثر است. افرادی که تمام وسایل زندگی وارضای امیالشان فراهم است درسازگاری اجتماعی کمتر دچار اشکال می شوند (موسوی شوشتری ،۱۳۷۷).
عکس مرتبط با اقتصاد
مدرسه وسازگاری اجتماعی
علاوه برمحیط خانواده ،محیط اجتماعی مدرسه نیز درسازگاری اجتماعی موثر است. مدرسه نظام اجتماعی کوچکی است که ما درآن قواعد اخلاقی ، رفاه جتماعی ،نگرش ها وشیوه های برقراری رتباط با دیگران را می آموزیم. نفوذی که مدرسه در اجتماعی کردن ما دارد ،هم به دلیل وجود همکلاسی ها وهم به دلیل وجود معلمان وبرنامه های آموزشی است (کوکر وماژور[۶۶]،۱۹۹۴).
هوش و سازگاری اجتماعی
نتیجه تصویری برای موضوع هوش
هوش یکی از عوامل موثر درسازگاری اجتماعی است.دودیدگاه مربوط به هوش وجوددارد؛ در دیدگاه اول ،اعتقاد بر این است که هیچ ارتباطی بین هوش وسازگاری وجود ندارد (مسعودی نژاد ،۱۳۷۲). هوش متوسط، عامل سازگاریِ مطلوب به شمار می رود. هوش متوسط درصورت مساعدبودن شرایط،فرد را قادر می سازد که درسازگاری اجتماعی موفق شود، اما اگر هوش بالاتر یا پایین تر از سطح عادی باشد سازگاری اجتماعی فرد با مانع مواجه شده ودررشد وتکامل شخصیت، اثر نامطلوب دارد (کارور وهمکاران ،۲۰۰۳).
گروه همسالان وسازگاری اجتماعی
یکی از ویژگی های دوره نوجوانی، گرایش بیش از پیش نوجوانان به گروه همسالان است .دراین دوره به سبب رشد اجتماعی وشرایط ویژه عاطفی که بر نوجوانان حاکم است ،آن ها به سوی گروه همسالان و دوستان تمایل پیدا می کنند.
در گروه همسالان، برخلاف خانواده ،رضایت ،حول محور علایق ومنافع اعضا قرار دارد. تاثیر گروه همسالان دردوران بلوغ به اوج خود می رسد. گروه از طریق اعطای پاداش ویا انتقاد وتحریک درمقابل همنوایی یا ناهمنوایی، به عبارتی سازگاری یا ناسازگاری اعضا یا هنجارهای گروه تاثیر بسیارنیرومندی بررفتار وشخصیت اجتماعی آنها اعمال می کند (ستوده ،۱۳۷۸).
انزوا ودوری از دوستان وهمسالان دراوایل زندگی کودک را درمعرض خطر مشکلات سازگاری بعدی قرار می دهد (هارتیپ[۶۷]،۱۹۸۰).کودکانی که روابط اجتماعی خوبی با دوستان وهمسالان ندارند مستعد مشکلات گوناگون اجتماعی واحساسی هستند (هاپس [۶۸]،۱۹۷۳) .از طرفی عضویت در گروه های همسالانی که از جایگاه پایینی برخوردار هستند ،نتایج منفی بسیاری را درسازگاری عاطفی وهویت فردی به دنبال دارد؛به طوری که فرد با عضویت دراین گروه ها به احساس منفی درمورد خود می رسد (ماسن[۶۹] وهمکاران ،۱۹۹۱).
تجارب همسالان دردوران کودکی ونوجوانی با سازگاری بعدی آنان ارتباط دارد. کودکانی که روابط نامطلوبی باهمسالانش دارند ،بیشتر ازآنانی که باهمسالان خود به خوبی کنار می آیند ،احتمال دارد که دربزرگسالی به روان پریشی یاروان نژندی ،ناسازگاری های رفتاری ،بزهکاری ومشکلاتی دررفتار جنسی دچار شوند. بنابراین روابط ضعیف با همسالان درآسیب شناسی بسیاری از ناسازگاریهای عاطفی واجتماعی دخالت دارد (وایتز من وهمکاران ،۱۹۹۴).
عزت نفس وسازگاری اجتماعی
یکی دیگر از عوامل موثر برسازگاری اجتماعی، عزت نفس می باشد . عزت نفس به عنوان یک انگیزه نیرومند درنظر گرفته می شود وناشی از نیاز انسان به ارزشمندبودن وارزیابی مثبت از خود می باشد. عزت نفس به معنی احساس برتری ،احساس تکامل یا احساس کفایت وشایستگی نیست ،بلکه به معنی احساس پذیرش ودوست داشتن خود واحساس صحیح از احترام به خود است (امامی وفاتحی زاده ،۱۳۷۹).
هرچند که برای شناسایی عوامل مرتبط با سازگاری اجتماعی، تلاش های نظری وتجربی زیادی صورت گرفته است،اما این تلاش ها کمتر متوجه شناسایی نقش نظام باور ها ،ارزش ها ،سنن وآداب ورسوم ونگرش های افراد در سازگاری شخصی واجتماعی آنان بوده است (روشن ۱۳۶۹،قهاری ،۱۳۸۱).
سایر عوامل مؤثر برسازگاری را می توان به صورت زیر طبقه بندی کرد :
۱- شخصیت فرد ۲- ادراک فرد ازمشکل ۳-شدت مشکل ومسئله ۴-حمایت های اجتماعی ۵-راه های ممکن برای رسیدن به هدف ۶-توانایی واستعداد برای مراقبت از سلامت خود ۷-ادراک فرد از موقعیت خود ۸-درک خانواده از موقعیت فرد ۹-توانایی واستعداد فردبرای جذب حمایتهای اجتماعی ۱۰- روش نگرش وفعالیتهای محیطی مؤثر (اسلامی نسب ،۱۳۷۳) .که ازجمله عوامل موثر دیگر برسازگاری طرحواره ها می باشند(تیم[۷۰] ،۲۰۱۳).
ناسازگاری
دیدگاه های متفاوتی درباره مفهوم ناسازگاری مطرح شده است. بطوریکه می توان یک، “نوع شناسی” درمورد آن مطرح نمودو با بهره گرفتن از نوع شناسی لایف (لایف [۷۱]،۱۹۸۳) آن را به ناسازگاری منشی ،نسبی وطبیعی تقسیم نمود.
ناسازگاری منشی
افرادی ناسازگار گفته می شود که ناکافی بودن استعدادهای او یا نقایصِ منشی او ،اورا درستیزه مداوم با واقعیت ها وتقاضاهای پیرامون، متناسب با سن ومحیط اجتماعی اش قرار دهد.سه گروه از” ناسازگاری منشی” را می توان مطرح کرد: شامل افراد بیمار ،افرادناقص وکسانی که مشکلات منشی دارند. در گروه افراد بیمار منظور بیماریهای زودگذر ومتداول فرد نمی باشد. بلکه بیماریهایی مورد نظر است که به دلیل تداوم ، وضعیت جدیدی برای فرد ایجاد می کند؛ ازجمله بیماریهای دارای اختلالات تنفسی مزمن ، ناراحتیهای قلبی ورماتیسمی یا بیماریهایی که از طریق اختلالات منشی ایجاد شده و رفتارهای تربیتی خاصی را درمورد آنها لازم می دارد؛ که از جمله آنها بیماریهای روانی می باشد. در گروه افراد ناقص ؛افرادی مورد نظرند که دارای نقایص جزئی ازجمله ضعف بینایی ،شنوایی ونقص های حسی یا حرکتی هستند وگروه سوم با محرومیت مواجه هستند که محرومیت نتیجه ناسازگاری است درحالیکه دردوگروه قبلی محرومیت علت ناسازگاری می باشد .درهر صورت این تمایز نسبی بوده وناسازگاری به یک صورت انجام می گیرد وامکان اینکه رفتارهای ضداجتماعی پدید آید وجوددارد (یمینی دوز،۱۳۷۱).
ناسازگاری نسبی