۲-۵- علل و عوامل قاچاق مواد مخدر و روان گردان ها

در این قسمت علل و عوامل مربوط به قاچاق مواد مخدر تبیین خواهد شد و در مورد نقش و اهمیت و چگونگی تاثیرگذاری عوامل مذکور در این مورد سخن خواهد رفت.

 

۲-۵-۱- عوامل درونی

عوامل درونی به عوامل جسمی و روانی تقسیم می شود که هر کدام از این دو خود شامل عوامل متعددی می شود.

 

۲-۵-۱-۱- عوامل جسمی

در بررسی عوامل جسمی بایستی اثرات وراثت، ابتلاء به بیماری ها، جنسیت، سن و نژاد مورد توجه قرار گیرد.

 

۲-۵-۱-۱-۱- جنسیت[۵]

در بیشتر کشورها همیشه تعداد بزهکاران مرد بیشتر از زنان بزهکار است. این امر مربوط به توانایی های جسمی و روانی مردان از نظر فعالیت و خطرپذیری و همچنین قساوت لازم برای ارتکاب اغلب جرایم و خلافکاری هاست. اصولا رفتار زنان با احتیاط و ملاحظات ارزشمندی همراه است که از نظر بزهکاری بازدارنده ای قوی محسوب می شود( قربانی حسینی، ۱۳۸۱، ص۲۶۳).
با توجه به جوامع مختلف انسانی و فرهنگ خاص اجتماعی هر کشور می توان گفت که تمایل به قاچاق مواد مخدر در بین هر دو جنس مذکر و مونث مشاهده می شود. البته ناگفته نماند که آمارها و ارقام در خصوص مردان چه در زمینه ی اعتیاد و چه در زمینه ی قاچاق مواد مخدر بیانگر مشارکت گسترده تر مردان است تا زنان(ساکی، پیشین، ص۲۶۳). علت این امر شاید این باشد که مردان حضور بیشتر و فعال تری نسبت به زنان در جامعه دارند و طبق سنت جامعه این مردان هستند که باید کاریابی کرده و تامین کننده ی هزینه های زندگی خانوادگی باشند بنابراین برخورد آنان با مشکلات، معضلات اجتماعی و اقتصادی زندگی بیشتر است. اگرچه در سال های اخیر آمار زنان و بخصوص دختران معتاد بالا رفته است، اما هنوز اکثریت قاطع در اعتیاد با مردان است. (اسد افروز، ۱۳۸۷، ص۱۴۹).
عکس مرتبط با اقتصاد

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

 

۲-۵-۱-۱-۲- سن[۶] و نژاد

وضعیت سن و بزهکاری از منظر حقوق جزا و جرم شناسان تفاوت های قابل ملاحظه ای دارد. در حقوق جزا، سن ملاک تشخیص مسئولیت بزهکار است. حال آنکه در جرم شناسی موضوعات فراوان از نظر سن و بزهکاری وجود دارد. مانند سن شروع بزهکاری، آمار بزهکاری ها در سنین مختلف و جرایم خاص در مراحل مختلف سنی. به نظر می رسد عمده ترین موضوع در رابطه با شروع بزهکاری می باشد. اغلب بزهکاران شروع اعمال خلاف خود را مربوط به دوران کودکی و نوجوانی می دانند و معتقدند عدم کنترل و برخورد نامناسب موجب گستاخی و تداوم کارهای خلاف آن ها بوده است. انسان خصیصه ی بسیار جالبی به نام کنجکاوی دارد و مایل است همه چیز را تجربه کند. این امر در سن کودکی و رشد موجب شناخت محیط و کسب تجربیات مختلف می شود. اغلب افراد در کودکی و نوجوانی کارهای خلافی را بر حسب کنجکاوی مرتکب شده اند، ولی به علت کنترل، مراقبت و هوشیاری بزرگترها به خصوص والدین و مربیان از تکرار آن ها دور شده اند. ولی آنهایی که از مراقبت های ویژه و نظارت و کنترل دور بوده اند، احتمالا در مسیر ارتکاب خلاف های بعدی قرار گرفته اند(قربان حسینی، پیشین، ص۲۶۳).

 

۲-۵-۱-۲- عوامل روانی

همان طور که می دانیم عوامل روانی جایگاه بسیار مهم، کلیدی و انکارناپذیری در گرایش به قاچاق دارد و در این قسمت به بررسی همین موضوع پرداخته خواهد شد.

 

۲-۵-۱-۲-۱- شخصیت

در تعریف علمی شخصیت، مکتب های مختلف، عقاید متفاوتی ابراز داشته اند : موسسین مکتب تحققی یا اثباتیون شخصیت را مترادف وضع جسمی و روانی قرار داده و معتقدند که هر گونه تغییر و تحولی که در وضع جسمی و روانی افراد به وجود آید، در تغییر و تکوین شخصیت موثر است. از نظر روان کاوی شخصیت بین انسان و محیط رابطه ایجاد می کند. عواطف، انگیزه ها و همچنین اخلاق و رفتار هر فرد شخصیت وی را تشکیل می دهد و او را با محیط سازگار می کند. روان شناسان معتقدند که شخصیت به شکل مجموعه ی قوایی است که باید به رشد و پیشرفت تدریجی در جهات مختلف اجتماعی، احساسی، هوشی، روانی و غیره ادامه دهد. عوامل متعددی مخصوصا ارث، وضع جسمی، تربیت و روابط بین افراد و اجتماع در این پیشرفت و بلوغ موثرند(اسد افروز، پیشین، ص۱۴۲).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
بنابراین شخصیت مجموعه ویژگی های درونی انسان است که در رفتار، عکس العمل ها و کنش های وی اثر می گذارد. مواردی که ساختار شخصیت را تشکیل می دهد، حاصل وضعیت جسمی و روانی فرد است که به صورت ذاتی یا اکتسابی وجود دارد. شخصیت هر کس در تشکیل و تحریک احساسات و رفتار، اعمال و تفکر او نقش بالایی دارد. بنابراین انسان ها در مقابل پیش آمدهای یکسان واکنش های مختلفی متناسب با شخصیت و منش خود ارائه می دهند. این واکنش ها چنانچه به صورت احساسات بدون تعقل و همراه با شخصیت متزلزل بروز کند حاصلش اعمال غیر عادی خواهد بود(قربان حسینی، پیشین، ص۲۶۷). بحث در مورد شخصیت و ارتباطش با پدیده قاچاق مستلزم ورود به فضایی علمی در حیطه روانشناسی شخصیت می باشد. اما شخصیت و قاچاق دارای رابطه متقابل اند. بدین معنی که فرد به علت وضع خاص شخصیتی و نیازها و ناتوانی ها، در برخورد با مسائل، بحران ها و ناکامی های زندگی، عدم ثبات اقتصادی و از همه مهمتر بیکاری و فقر روی می آورد و متقابلا اعتیاد نیز به نوبه خود موجب می شود تا شخص پاسخ های اقناع کننده ولو به صورت گذرا پیرامون انسجام روانی و هیجانی خود را از مصرف مواد دریافت نماید(پیشین).

 

۲-۵-۲- عوامل بیرونی

طبق این تقسیم بندی عوامل بیرونی به عوامل خانوادگی، عوامل محیطی- اجتماعی و عوامل اقتصادی- فرهنگی تقسیم می شود و هر کدام موارد متعددی را شامل می شود. در این قسمت به بررسی نقش هر یک از این عوامل در امر قاچاق پرداخته خواهد شد.

 

۲-۵-۲-۱- عوامل خانوادگی

خانواده واحد بنیادین جامعه و کانون اصلی رشد و تعالی انسان است و حفظ نظام خانواده که زیر بنای نظام اجتماعی است از آفات و آسیب های موجود، نخستین ضرورت است(اصغر زاده، ۱۳۸۹، ص۲۱). محیط خانواده، محیطی است که فرد در آنجا رشد خود را آغاز می کند. در سنین اولیه زندگی با آنکه هنوز کودک راه نمی رود و حرف نمی‌زند، اما تمام حرکات اطرافیان خود را تقلید و رفتار و اعمال او در ضمیر او حک و شخصیت طفل پی ریزی می گردد(دانش، ۱۳۷۹، ص۱۱۳).
خانواده سالم خانواده ای است که همه ی امور و فعالیت های آن منطبق با برنامه و موازین و معیار های ارزشی حاکم بر جامعه باشد. هر گونه خللی در روند عادی و طبیعی خانواده، ضربه ای بر پیکر آن محسوب و سلامت افراد آن را به مخاطره خواهد انداخت(اصغر زاده، پیشین، ص۱۱۹).
دوگریف جرم شناس معروف معتقد است:« منشا رفتارهای بزهکار در جامعه تا حد زیادی با ویژگی های
محیط خانوادگی او رقم زده شده است». رستون ضمن هماهنگی با این نظر، معتقد است که موقعیت خانوادگی بدون شک یک اثر جرم زایی بر روی افراد دارد. او برای اثبات نظر خود بر اساس مطالعاتی در این زمینه میگوید: « سه چهارم بزهکاران متعلق به خانواده هایی هستند که در شرایط طبیعی نبوده و دچار اختلال می باشند». لنگل لا واستین و استانسیو بر این محیط ( خانواده ) نام محیط غیر قابل احتراز و محیط بی چون و چرا را نهاده اند و جرم شناسان معتقدند که محیط خانوادگی از کلیه عوامل یاری دهنده در ایجاد جرم مهمتر و قابل توجه تر است(مرتضوی، ۱۳۸۸، ص۹۲).
مشغول بودن والدین به قاچاق مواد مخدر و یا سایر مواد روان گردان و آلودگی های دیگر از عوامل بارز و خطرناک بی بند و باری در خانواده به شمار می آید. در اینگونه خانواده ها، اگر سرپرست خانواده به امر قاچاق مشغول باشد، احتمال اینکه این امر به دیگر اعضای خانواده نیز سرایت کند وجود دارد. پدران قاچاق چی مواد مخدر مخدر یا توزیع کننده آن، معمولا برای حفظ رابطه زوجیت خود با همسرشان و جلوگیری از فروپاشی خانواده خود، آنان را نیز به مشارکت در این امر اعم از مصرف یا توزیع دخیل می کنند تا فکر طلاق و جدایی از ذهن این گونه زنان زدوده شود و به صورت مهره های دست آموز و انعطاف پذیر مورد بهره برداری قرار گیرند(اصغرزاده، پیشین، ص۱۲۱).
درچنین خانواده ای، کودک به تجربه در می یابد که پدر یا مادر او از اشتغال به قاچاق مواد مخدر، دارای وضع مالی نسبتا مناسبی می شوند، و فرزندان ناتوان از تشخیص قبیح و جرم بودن این امر خود را به تصور آن که از نظر مالی جایگاه خاصی خواهد داشت، در این شرایط می یابند، و کم کم فرزند راه عمل والدین خود را پیش خواهد گرفت(پیشین، ص۱۲۰).

 

۲-۵-۲-۲- عوامل محیطی و اجتماعی

 

۲-۵-۲-۲-۱- عوامل محیطی

محیط کلیه شرایط و امور و دقایقی است که موجب تکامل هر موجود زنده و به خصوص تحول شخصیت انسانی می شود(اسدافروز، پیشین، ص۱۵۱).
در این قسمت عوامل محیطی مختلف و چگونگی تاثیر آن بر گرایش به قاچاق تشریح خواهد شد.

 

۲-۵-۲-۲-۱-۱- محیط تحصیلی

محیط تحصیلی اولین محیط اجتماعی است که اطفال بعد از محیط خانوادگی در آن با زندگی دسته جمعی که از گروه های مختلف مذهبی، نژادی، منطقه ای و طبقات اجتماعی تشکیل شده آشنا می گردند. با تماس با همکلاسان خود و سایر دانش آموزان، طرز معاشرت در زندگی و انطباق با محیط اجتماعی را می آموزند و در ضمن از مربیان خود به منزله پدر و مادر انتظار مهر و محبت، هدایت و راهنمایی را دارند. آموزش در محیط تحصیلی توام با تجربیاتی که اطفال از محیط خانواده دارند، سبب تکامل شخصیت آنان می گردد. هر گاه مربیان به احساسات عاطفی، نیازها، تربیت اجتماعی و اخلاقی و مذهبی توجه نداشته باشند، دانش آموزان نیز برای ادامه تحصیل از لحاظ جسمی و روانی و روابط خانوادگی با مسائلی رو به رو می شوند احساس تنهایی کرده از تحصیل منزجر می شوند و با تقلید از دوستان معتاد یا سارق خود و یا برای ابراز احساسات، ارزیابی قدرت و خود نمایی با سرقت کشیدن سیگار اعتیاد و را آغاز و بعد به حشیش و هروئین معتاد شده و ترک تحصیل می کنند، و بعد از سپری شدن این دوران و عدم تمکن مالی جهت زندگی اکروزی و درآمد زا بودن قاچاق مواد مخدر و روان گردان ها روی به این کار می آورد( دانش، پیشین، ص۱۱۲).
عکس مرتبط با سیگار
برخی معتقدند یکی از راه های کنترل سرقت و اعتیاد و به تبع آن قاچاق مواد مخد در مدارس انجام اقدامات کنترلی پیرامون ورود و خروج دانش آموزان و کنترل محلات واقع شده در اطراف مدارس است. در حالی که بیشتر از هر چیزی مدارس به فضاهای فرهنگی و بسط فرایند مشاوره و ترویج روابط سالم بین دانش آموزان نیاز دارند. چرا که مدرسه به عنوان خانواده فرهنگی فرد با شان و منزلت خاصی پذیرفته شده و اقدامات پلیسی و نظارتی در این جایگاه حتی می تواند نتیجه عکس را در پی داشته باشد. عواملی مانند وجود استرس های شدید ناشی از فشار تحصیل، فقدان حمایت معلمان، مدیران و مشاوران از نیازهای عاطفی و روانی، برخوردهای تحقیرآمیز و غیر کارشناسانه با مشکلات دانش آموزان و طرد آن ها از دایره عطوفت اولیای مدرسه و به طور کلی ایجاد شرایطی که دانش آموزان احساس امنیت روانی، عاطفی و اجتماعی خود را در مدرسه از دست بدهد، می تواند زمینه گرایش به اعتیاد و در سنین بالا گرایش به امر قاچاق مواد مخدر را در دانش آموزان تقویت کند(محمدی، ۱۳۸۷، ص۱۲۸).

 

۲-۵-۲-۲-۱-۲- محیط تفریح و دوستان

تفریح یکی از حوایج ضروری انسان بشری است که سبب رفع خستگی و آرامش روانی می شود و بایستی امکانات تفریحات سالم مخصوصا ورزش برای پر کردن اوقات فراغت تمام افراد فراهم گردد. (دانش، پیشین، ص۱۲۴). امروزه چگونگی گذران اوقات فراغت در ساخت اجتماعی یک جامعه و فرهنگ آن تاثیر دارد. لذا اگر وقت آزاد با تفریحات سالم و سازنده قرین نباشد، مسلما انسان به سوی فعالیت ها و تفریحات ناسالم کشیده خواهد شد.فرانسیس دوگه می گوید : « به من بگویید اوقات فراغت خود را چگونه می گذرانید تا بگویم که هستید و فرزندانتان را چگونه تربیت می کنید»(شاکرمی، ۱۳۸۶، ص۲۰۶). هر گاه وسایل تفریحات سالم در دسترس تمام افراد مخصوصا اطفال و جوانان قرار نگیرد، آنان برای وقت گذرانی و پر کردن اوقات فراغت با دوستان خود دور هم جمع شده و برای تفریح و خوش گذرانی به انواع مواد مخدر روی می‌آورند(دانش، پیشین، ص۲۰۷).
در این شرایط افراد بزهکار و منحرف با نفوذ در بین این افراد و کشاندن آن ها به کارهای خلاف و همدست نمودن آن ها در امر قاچاق مواد مخدر، برای پیدا کردن رفیق و هم دست، در مسیرهای خلاف به آرامش نسبی می رسند و بدین صورت زمینه انحراف فراهم می شود و این افراد بخصوص اقشار جوان، جذب گروه های بزهکار و تبهکار می شوند و با آن ها طرح دوستی می ریزند و برای اینکه مورد قبول و پذیرش آن گروه واقع شوند به ناچار باید رفتارها، ارزش ها و چارچوب های عملی آن ها را بپذیرند که نتیجه اش کمک در امر قاچاق مواد مخدر و روان گردان ها خواهد بود(، پیشین، ص۲۰۸).

 

۲-۵-۲-۲-۱-۳- محیط اجباری ( تحمیلی )

محیط های تحمیلی یا اجباری به محیط هایی گفته می شود که فرد با میل خود به آنجا نمی رود، بلکه طبق اصول و ضوابطی مجبور است به این اماکن مراجعه نماید مانند پادگان های سربازی که جوانان طبق قوانین کشوری باید به مدت دو سال یا کمتر در آنجا به آموختن فنون سربازی اهتمام ورزند و یا محیط های دیگری که افراد مجرم به جرم عدول از قانون و مقررات اجتماعی و جهت تنبیه در آن مکان ها نگه داشته می شوند. در این اماکن فرد تنها نیست و افراد دیگری هم به همان دلایل حضور دارند. در این اماکن به دلایل مجاورت مداوم، بین افراد رابطه دوستی برقرار می شود. بنابراین، تحت تاثیر خصوصیات تربیتی و اخلاقی یکدیگر قرار می گیرند. در مکان های مقدس سربازی که هدف از تجمع جوانان، آموزش های نظامی برای دفاع از مرزهای مقدس میهن به هنگام ضرورت می باشد، چنانچه در میان جوانان افرادی خلاف کار و منحرف حضور داشته باشند، این افراد دیگر دوستان و هم دوره ای های خود را که با آنها دوست و رفیق شده اند، تحت تاثیر خود قرار می دهند و ممکن است آنها را به سمت و سوی انحراف و کج روی سوق دهد(اسدافروز، پیشین، ص۱۵۵).
در محیط های زندان هم که افراد حاضر در آن هر کدام به نوعی مجرم و بزهکارند. عدم رعایت اصول و
ضوابط فنی نگهداری از مجرمین بدون توجه به سن و نوع جرم و تکرار جرم منجر به تاثیر متقابل خصوصیات رفتاری و جرم زایی آن ها در یکدیگر شده و غیر حرفه ای ها توسط هم سلولی های حرفه ای خود به قاچاق چیان حرفه ای تبدیل خواهند شد. در چنین فضایی غیر حرفه ای ها به وسیله قاچاق چیان حرفه ای، قاچاق چی حرفه ای خواهد شد. بنابراین در محیط های زندان لازم است که قاچاق چیان زندانی با بهره گرفتن از اصول روانشناسی توسط متخصصین این امر تحت تعلیمات لازم قرار گرفته و هدایت شوند(پیشین).

 

۲-۵-۲-۲-۱-۴- محیط جغرافیایی

اوضاع و احوال و موقعیت جغرافیایی هر کشور و حتی هر منطقه در قاچاق مواد مخدر متفاوت است. ساکنین شهرها و روستاییانی که در مسیر عبور مواد مخدر هستند مانند شهرستان مورد پژوهش خود، به علت سهولت دسترسی به مواد مخدر و همکاری با قاچاقچیان بیشتر در خطر قاچاق قرار دارند(دانش، پیشین، ص۱۲۵). وضع آب و هوا، فصول، شب و روز، منطقه جغرافیایی، شهر و روستا، سرما، گرما، رطوبت، خشکسالی، از جمله عوامل موثر محیطی در بروز جرم قاچاق (نقش منطقه جغرافیایی) می‌باشند. (احمدی، ۱۳۸۲، ص۲۳).

 

۲-۵-۲-۲-۲- عوامل اجتماعی

محیط اجتماعی، از جمله عواملی است که زمینه قاچاق را فراهم می سازد و مسلما بدون درنظر گرفتن عوامل محیط اجتماعی، مفهوم پدیده اجتماعی روشن نمی شود و در بررسی محیط اجتماعی قاچاق چیان باید به عوامل زیر توجه شود. در این قسمت به بررسی عوامل اجتماعی چرداخته خواهد شد.

 

۲-۵-۲-۲-۲-۱- شهرنشینی

زندگی در شهر عامل مستقیم گرایش به امر قاچاق مواد مخدر نیست، بلکه شرایط موجود در شهرها مخصوصا ازدحام جمعیت، مشکل ترافیک، وضع مسکن، مشکلات و مسائل اقتصادی می گردد و به علت فقدان وضع مالی مناسب سبب افزایش بی قیدی و بی بند و باری و بالاخره عدم انطباق اجتماعی گرایش به قاچاق مواد مخدر افزایش می یابد(دانش، پیشین، ص۱۲۶).
اما در محیط روستا باید گفت که روستائیان که اکثرا دارای روابط عاطفی و صمیمی بوده و زندگی مسالمت آمیز دارند در غم و اندوه هم شریک و در مصائب از مساعدت و همیاری به یکدیگر مضایقه نمی کنند. روستاییان از بسیاری از مفاسد زندگی در شهرها مصون می باشند ولی روستائیانی که برای کار به شهرها می روند و به علت عدم آگاهی کافی از عوارض قاچاق مواد مخدر طعمه اعضای باند های قاچاق مواد مخدر و روان گردان ها می شوند، و در مراجعت به روستا ها با تبلیغات واهی سایرین را ترغیب به عضویت در این باند ها شوند(پیشین، ص۱۲۶).
مطالعات اجتماعی انجام شده در مورد اشتغال به امر قاچاق مواد مخدر حاکی از آن است که به طور عام این امر در مجامع شهری بالاتر از اجتماعات روستایی است. این امر نیز ناشی از نابسامانی های نسبی جوامع شهری، سستی روابط و ضعف نظارت اجتماعی و مواردی نظیر این هاست(حسن پور، ۱۳۸۵، ص۱۸).

 

۲-۵-۲-۲-۲-۲- شکاف طبقاتی

نظام طبقاتی هم موجب افزایش انحراف و اعتیاد و به تبع آن گرایش به امر قاچاق مواد مخدر در میان فقیران شده است. زیرا رابطه تنگاتنگی بین شرایط اقتصادی و آسیب های اجتماعی وجود دارد. در موقع تورم وگرانی و بحران های اقتصادی، آسیب های اجتماعی و اعمال خلاف انسان ها شدت می گیرد و این خود دلیل محکمی است بر اینکه انحرافات و فساد اخلاقی با وضع اقتصادی خانواده ها و جامعه رابطه مستقیمی دارد( شاکرمی، پیشین، ص۲۱۰). تراژدی فقر و گرسنگی و عوارض آن یعنی رنج و تشویش به قاچاق مواد مخدر به لحاظ سودمند بودن و انحراف اکنون در اکثر جوامع بیداد می کند و باید قبول کرد که فقر و گرسنگی اضطراب و مرگ تدریجی به علت غارت دسترنج مستضعفین به دست سود جویان به وجود آمده است( پیشین، ص۲۱۱).
قاچاق مواد مخدر هم در بین فقیران جوامع وجود دارد و هم در بین اغنیاء. با این تفاوت که انگیزه ها
در هر گروه تفاوت فاحشی دارند. مثلا در خصوص اعتیاد، گروه اول در نتیجه فشارهای روحی و روانی ناشی از مسائل و مشکلات مختلف فردی و اجتماعی و مانند آن بعضا به سوی اعتیاد کشانده شده و مبتلا می شوند، در حالی که گروه دوم در اثر هوسرانی و تفریح و خرج کردن پول های باد آورده و تنوع طلبی و امثال آن به مواد مخدر روی می آورند. در بین اقشار متوسط جامعه به لحاظ کمرنگ تر بودن انگیزه های فوق آمار قاچاق چی جلوه نمایان و قابل توجه ندارد. البته باید توجه داشت که توزیع فراوانی های آماری هیچ گاه به طور مطلق دلالت بر سبب شناسی های بزهکاری نیست و همواره بایستی به علل و عوامل دیگر هم توجه کافی مبذول داشت. (ساکی، پیشین، ص۲۶۴).

 

۲-۵-۲-۳- عوامل اقتصادی و فرهنگی

می دانیم که عوامل اقتصادی و عوامل فرهنگی هر کدام در گرایش به امر قاچاق مواد مخدر و وقوع جرایم مربوط به آن تا چه اندازه می تواند نقش کلیدی و اساسی ایفا کند. بررسی این عوامل به ما هشدار می دهد که تا زمانی که مشکلات ناشی از مسائل اقتصادی و فرهنگی به صورت اساسی رفع نشود ما همچنان شاهد اینگونه جرایم خواهیم بود.

 

۲-۵-۲-۳-۱- عوامل اقتصادی

تاثیر عوامل اقتصادی از مسائل انکارناپذیر و شفافی است که هر چند بارها به آن پرداخته شده ولی باز به دلیل اهمیت، تکرار آن خالی از لطف نیست.

 

۲-۵-۲-۳-۱-۱- فقر

منظور از علل اقتصادی بحث در مورد نوسانات اقتصادی، بحران اقتصادی، تورم و رشد و توسعه صنعت نیست، بلکه بررسی تاثیر فقر و ثروت در قاچاق مواد مخدر است. تعریف دقیق فقیر و تعیین حد آن مشکل و اطلاق عنوان فقیر و غنی به افراد در مناطق مختلف متفاوت است. طبق تعریف سازمان ملل « کسی که از حداقل سطح زندگی انسان ها محروم باشد فقیر محسوب می شود »(دانش، پیشین، ص۱۲۹).
در منابع دینی به مسئله فقر بسیار توجه شده است و مدام نسبت به آن هشدار داده شده است. فقر به حدی فساد آفرین است که حضرت محمد (ص) فرمودند : « کاد الفقر ان یکون کفرا » یعنی فقر به کفر نزدیک است.. چرا که فرد فقیر و بیکار خیلی زود به مرز کفر و فساد رفته و به همه چیز پشت پا می زند. در مورد اهمیت نقش آفرینی گرسنگی در جامعه ضرب المثل معروفی است که می گوید : « آدم گرسنه ایمان ندارد». در رابطه با بیکاری هم ضرب المثلی هست که می گوید : « بیکاری مادر فساد هاست » که کاملا بر نقش بیکاری در ابتلای به اعتیاد و قاچاق مواد مخدر منطبق است(شاکرمی، پیشین،ص۱۲۹).
اسلام از یک سو مال اندوزی و ثروت انباشتن را از جمله عوامل انحراف و طغیان انسان ها به شمار آورده
است. چنین معنایی را می توان از آیه ششم و هفتم سوره علق برداشت نمود:« ان الانسان لیطغی ان راه استغنی» یعنی به درستی که اگر انسان خود را از خدا بی نیاز بداند طغیان می کند. از سوی دیگر اسلام فقر و تنگ دستی را نیز عامل بی توجهی به مسائل معنوی و ارزش ها و هنجارها می داند و روایت مشهور«من لا معاش له لا معاد له » اشاره به مطلب مذکور دارد.
(قابل دسترسی در سایت :http:www.aftabir.com).
فقر اقتصادی در هر جامعه ای ریشه بسیاری از کج روی ها و نابهنجاری های اجتماعی است. عدم توان تهیه مایحتاج و نیازمندی های ضروری زندگی در هر خانواده ای موجب ایجاد تنش و درگیری های داخل افراد آن خانواده است. افرادی که در زیر فشارهای فقر زندگی می کنند از نظر روحی و روانی آسیب دیده و مدام در اضطراب و تنش های حاصل از فقر به سر می برند و لذا به جبر ادامه زندگی ناچار به چاره جویی و تلاش برای امرار معاش و زنده ماندن هستند و اگر راه به جایی نبرند در میان آن ها، افرادی که مستعد راه خلافند به جمع عناصر شبکه های خلاف می پیوندند و یا گاها خود راسا دست به کج روی ها و نابهنجاری های اجتماعی می زنند. آن ها چنانچه شرایطشان اجابت کند، روی به قاچاق مواد مخدر می آوردند(اسدافراز، پیشین، ص۷۲).
البته فقر به تنهایی از علل قاچاق مواد مخدر نمی باشد. در خانواده های فقیر و تهیدست که روابط خانوادگی توام با تعاون و همکاری، همدلی، صفا و صمیمیت است و افراد خانواده کمک و دستگیری از یکدیگر را وظیفه وجدانی و دینی خود می دانند، گرایش به قاچاق کمتر از ثروتمندان و متمولین می باشد. در غالب خانواده های ثروتمند پول جانشین انسانیت و عطوفت می شود( دانش، پیشین، ص۱۲۹).

 

۲-۵-۲-۳-۱-۲- بیکاری

بیکاری به عنوان یک پدیده اجتماعی زمینه مساعدی برای انحرافات به ویژه اعتیاد و قاچاق است، افراد بیکار چون بیشتر اوقات خود را در قهوه خانه ها یا تریاها می گذرانند و اینگونه اماکن بهترین و مناسب ترین جا برای فروش مواد مخدر است، در نتیجه برای گرایش و کشش به طرف اعتیاد عامل مساعدی به شمار می آیند که در اصل از بیکاری مردم ناشی می شود ناگفته نماند که نه تنها بیکاری بلکه نوع شغل و محیط شغلی نیز بسیار می تواند در گرایش به قاچاق مواد مخدر موثر باشد( پیشین).
همان گونه که داشتن یک محیط خانواده شخصی هماهنگ و آرام و مورد وفاق و یا به عکس متشنج و ناآرام به وجود می آورد، به طور مستقیم در پدید آوردن اعمال و رفتار قابل قبول و مورد انتظار یا خلاف انتظار و جرایم موثر است. شغلی را که فرد برای تامین معیشت و گذران خرج زندگی خود انتخاب می کند، اگر بر اساس خواست ها و رضایت قلبی اش نباشد، سبب نگرانی او شده، زمینه را برای ارتکاب اعمال خلاف و جرایم در او آماده می کند(پیشین). در ایران یک پژوهش محلی نشان داده است که در میان دارندگان مشاغل، رانندگان ( اتوبوس های بین شهری، تاکسی، مینی بوس و تریلی) به دلیل اقتضای شغلی و رفت و آمد مداوم بین مناطق مختلف داخل و خارج کشور، امکان گرایش آن ها به حمل مواد مخدر و نهایتا کشانده شدنشان به سوی مصرف این مواد بیشتر از مشاغل دیگر است(حسن پور، ۱۳۸۵، ص۲۵).

 

۲-۶- جرم‌انگاری قاچاق مواد مخدر و روان‌گردان‌ها

 

۲-۶-۱- عناوین مجرمانه