مدل مالکوم بالدریج در امریکا

مدل بنیاد کیفیت اروپا

الف) سیستم اندازه گیری عملکرد AMBITE[25]:
هدف چارچوب AMBITE توسعه ی روشی است که مدیران میانی توسط آن بتوانند تصمیمات استراتژیک را در شرکت خود ارزیابی کنند. این چارچوب ابزاری را فراهم می آورد تا برنامه ی کسب و کار شرکت (فاکتورهای بحرانی موفقیت) به مجموعه ای از شاخص های عملکرد ترجمه شوند. شاخص‌های عملکرد مستقیما با استراتژی در ارتباط بوده و فرایند گرا هستند. چارچوب AMBITE برای یک شرکت تولیدی در شکل ۲-۲-۱ نشان داده شده است.
شکل ۲-۲-۱) مدلسازی AMBITE برای یک سازمان تولیدی
(منبع: رحیمی، ۱۳۸۵)
هرکدام از پنج فرایند اصلی کسب و کار ( تکمیل سفارش مشتری، پشتیبانی فروشنده، طراحی مشترک، مهندسی مشترک و تولید) در شکل ۲-۲-۱ در داخل پنج شاخص اصلی عملکرد ( زمان، هزینه، کیفیت، انعطاف پذیری و محیط) برنامه ریزی می شوند. این عمل برای شرایط تولیدی ساخت تا انبار،[۲۶] (MTS) مونتاژ تا سفارش،[۲۷] (ATO) ساخت تا سفارش،[۲۸] (MTO) و مهندسی تا سفارش[۲۹] (ETO) انجام می شود (رحیمی، ۱۳۸۵: ۴۵).
ب) سیستم اندازه گیری عملکرد ECOGRAI :
رویکرد ECOGRAI از یک متدولوژی ساخت یافته استفاده می کند. این رویکرد از سیستم های فیزیکی و اطلاعاتی و تصمیم گیری در توسعه شاخص های عملکرد استفاده می کند. در این رویکرد شش مرحله وجود دارد. این فرایند با تحلیل جزیی سیستم تولید آغاز شده و با بهره گرفتن از تکنیکی به نام شبکه های GRAI، مکانیزم های کنترل و جریان داده ها را در بر می گیرد. شبکه های GRAI عملیات اصلی تولید را تقسیم بندی می کنند. ( برای مثال کیفیت، تولید، تعمیرات و نگهداری) و آنها را توسط سه فعالیت اصلی تکمیل می کنند که عبارتند از:

مدیریت فعالیت

برنامه ریزی فعالیت

مدیریت منابع به کار رفته در فعالیت

سپس این فعالیت ها در سه سطح مورد بازنگری قرار می گیرند. سطوح استراتژیک و تاکتیکی و عملیاتی از این جمله اند. با این تحلیل، مراکز تصمیم اصلی (MDC) مشخص می شوند. سپس برای هر مرکز اصلی، اطلاعات و جریان های تصمیم گیری به صورت جداگانه شناسایی و ترسیم می شود. پس از مدل سازی سیستم و شناسایی مراکز اصلی تصمیم، در فاز بعد اهداف سیستم به درون مراکز اصلی تصمیم جریان می یابد. پس از آن متغیر های تصمیم مشخص می شود، در صورت وجود تداخل بین متغیرها، این تداخل شناسایی و جهت مدیریت، اولویت بندی می شوند. شاخصهای عملکرد با بهره گرفتن از اهداف و متغیرهای تصمیم طراحی می شوند. مشخصات شاخص عملکرد پیش از پیاده سازی در سیستم مدیریت اجرایی، در برگه ای مستند می شود. پیاده سازی در سیستم توسط سه گروه تحلیل گران سیستم انجام می شود. سه گروه یاد شده به بررسی صحت کار می پردازند و گروه تحلیل گران نتایج پیاده سازی سیستم ارزیابی عملکرد را تحلیل کرده و گزارش می دهند (عفتی داریانی و دیگران، ۱۳۸۶، ص ۳۸-۳۷).
ج) الگوی کارت امتیازی متوازن[۳۰] (BSC):
تکنیک امتیازی متوازن، یک سیستم مدیریت راهبرد و ارزیابی عملکرد می باشد که ماموریت و راهبرد سازمان را به یک مجموعه ی متوازن از سنجه های عملکرد جامع ترجمه می نماید. تکنیک امتیازی متوازن، که در دهه ۱۹۹۰ توسط کاپلان و نورتون ابداع گردید، یکی از معروفترین ابزارها و فناوریهای مدیریت در عمل می باشد (Greiling, 2010:535). عبارت متوازن در تکنیک امتیازی متوازن به معنای ایجاد توازن بین معیارهای مالی و غیرمالی، معیارهای درون نگر و برون نگر و همچنین معیارهای پیش نگر و پس نگر می باشد. تکنیک امتیازی متوازن منظر مالی سنتی را با دیگر منظرهای غیرمالی ازقبیل رضایت مشتری، فرایند داخلی کسب و کار و همچنین آموزش و رشد تکمیل می نماید. تکنیک امتیازی متوازن، جزء لاینفک شناسایی ماموریت، فرموله کردن راهبرد و اجرای فرایند با تاکید بر ترجمه ی راهبرد به مجموعه سنجه های مالی و غیر مالی مربوطه است. ترجمه ی راهبرد توسط تکنیک امتیازی متوازن بر مبنای چهار وجه متمایز انجام می شود (Bose, 2007: 655).
درواقع، الگوی کارت امتیازی متوازن، روشی است که برای مدیران شرایطی را فراهم می سازد تا بتوانند چارچوبی جامع برای تفسیر و ترجمه چشم انداز و راهبرد شرکت در قابل مجموعه ای از سنجه های عملکرد ارائه دهند. شرکتها و سازمان های بسیاری در سرتاسر دنیا از این تکنیک در جهت دستیابی به اهداف خود استفاده می کنند و به نتایج بسیار مطلوبی دست می یابند. در تحقیقات انجام شده، مشخص گردید که به واسطه ی بکارگیری این مدل، نقاط قوت و ضعف سازمان شناسایی و فرصتهای بهبود مناسبی نیز فراهم می شود. (رستم پور و همکاران، ۱۳۸۹: ۹۹). دو عنصر کلیدی تکنیک امتیازی متوازن عبارتند از:

دسته بندی انواع مشابه سنجه ها در یک گروه

محدود کردن سنجه ها و ارتباطات میان آنها که موجب شفافتر شدن آنها می شود. در این باره باید ارتباط شفاف در سراسر سازمان ایجاد شود تا موجب مدیریت تغییر موثر گردد (Papalexandris et al, 2004:353). چارچوب مدل کارت امتیازی متوازن مطابق شکل ۲-۲-۲ می باشد.

شکل۲-۲-۲) الگوی کارت امتیازی متوازن
(منبع: عفتی داریانی، ۱۳۸۶)
در مدل عمومی ارائه شده از تکنیک امتیازی متوازن توسط کاپلان و نورتون که در سال ۱۹۹۶منتشر شد، برای ارزیابی عملکرد سازمانها چهار وجه مالی، مشتری، فرایندهای داخلی و آموزش و رشد، درنظر گرفته شد. مطابق شکل ۲-۲-۲ در الگوی کارت امتیازی متوازن، چهار وجه متمایز وجود دارد که عبارتند از:

وجه مالی:

سنجه های مالی عملکرد، نشان دهنده ی میزان تاثیر راهبرد، نحوه ی اجرا و پیاده سازی اقدامات شرکت در توسعه ی نهایی واحد کسب و کار می باشد. سنجه های مالی از اجزای مهم نظام ارزیابی متوازنند، به ویژه در سازمان های انتفاعی، سنجه های این وجه بیان می نمایند که اجرای موفقیت آمیز اهدافی که در سه وجه دیگر تعیین شده اند، نهایتا به چه دستاورد مالی منجر خواهند شد. شرکت می تواند تمامی تلاش خود را صرف بهبود رضایتمندی مشتریان، ارتقای کیفیت و کاهش زمان تحویل محصولات و خدمات خود نماید اما اگر این اقدامات به نتایج ملموسی در گزارشهای مالی منجر نشود، ارزش چندانی نخواهد داشت (رستم پور و همکاران، ۱۳۸۹: ۱۰۳)

وجه مشتری:

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

گـرم عــیب بــاشد هــنر نــیز هســت هنـــر بیـن شــو ای بــهـتر بــهــتران
( قائم مقامی فراهانی، ۱۳۴۵ : ۳۴)
زن، مظهر عشق، صفا و مهر:
از نظر ژاله فراهانی، زن خالق عشق، صفا و صمیمیت است. او گفته هر چند ممکن است گه گاهی این عشق و صمیمیت در زندگی هایی که در آن به زن، ستم روا داشته می شود یا زن مورد اذیت و آزار قرار می گیرد، کم رنگ شود، ولی هیچ گاه این خصیصه الهی که مخصوص زن بوده و در وجود او، از همان ابتدای خلقت به ودیعه نهاده شده، از بین نرفته و از بین رفتنی هم نیست. می توان گفت از آن جا که ژاله خود نیز یک زن بوده با وجود سختی ها،رنج ها و مشکلات، به خود اجازه نداده که از این ویژگی زنانه، بی هیچ گفت و شنیدی بگذرد و حرفی از آن به میان نیاورد. بنا بر این فراهانی در جای جای دیوان خود، زن را به این مفهوم ( مظهر عشق و صفا ) توصیف کرده و آنان را موجوداتی قابل اکرام و ستایش می دانسته است. او گفته، کافی است که این زنان از طرف مقابل خود، ذره ای مردانگی و عدالت ببیند، آن موقع است که می توان مشاهده کرد که آنان، همانند خورشیدی، صفا و صمیمیت خود را بدون هیچ گونه توقع و چشم داشتی بر همگان ارزانی می دارند.
زن سرآپا مهــر و پا تــا سر فروغ دوسـتی است
تیرگی بگداز تا چــون مــه سـر از خــاور زنم
مردمی بنما نه مردی، عدل و دین بنما نه جور
تا ســرای کیــنه را قــفــل صــفا بــر در زنـم
(همان : ۸)
و یا :
بــودم جــمالی از در عشــق و صــفا ولی
کنـدم ز لطـف شـوی دل ازجسـت جـوی عـشـق
(همان : ۴۱)
او در جای دیگر نیز گفته :
نـوحـــه بادا نــغمه ام گــر جز نوای مهر زن
پــرده ای دیــگر سُــرایـم یـا رهـی دیـگـر زنـم
( همان: ۸۰)
زن، احساس بی نظیر:
ژاله در ابیات زیر، زنان را دارای احساس و ادراک بی نظیر می داند. از نظر او فقط خود زنان هستند که می توانند این احساس را درک کنند و بفهمند. از دید این شاعر، مردان از درک و فهم این احساس، عاجز و ناتوانند. فراهانی توضیح داده وگفته اگر چه زنان از نظر صورت و هیکل همانند مرد نیستند و نمی تواند از این لحاظ با مردان برابری کند ولی احساس و عواطف زنانه چیزی است که فقط و فقط مخصوص زنان بوده و هست و مردان از آن بی بهره اند. از نظر او این احساس ها، بعد ها به صورت عشق به زندگی، عشق به فرزند و شوهر، احساس مادرانه و غیره خودش را نشان می دهد.
ای برادر گر، به صورت زن همال مرد نیست نقش مـردی را بـه معـنی بنگر از سیمای مـن
عرصه دیـد من از مــیدان دیـد توست بیش هــم فــزون ز اِدراکِ تو احساس نا پیدای من
(قائم مقامی فراهانی، ۱۳۴۵: ۸۷)
زن، همت والا:
ژاله در ابیات زیر، زنان را دارای ویژگی ها یی می داند که هر چند گاهی خاموش و نا پیدا ست ولی اگر زمینه ی برای آن ها فراهم شود و آنان هم کمترین اراده ای از خود نشان دهند، نه تنها هیچ کس و هیچ چیز جلو دار شان نبوده، بلکه مردان به اصطلاح قدرتمند و سیاست طلب هم، در مقابل آن ها کم می آورند و توان مقابله با این زنان را ندارند و این خصلت که از دید شاعر به عنوان امتیازی برتر برای زنان شمرده شده، همت والا نام دارد.
زیر دستم گو مبین ای مرد کاندر وقت خویش از فلــک برتــر شــود ایــن بینوا بـالای مـن
پنـجه در پـنجه ی مــردان شـیر افکن زنـم از گـری چــون سـر بر آرد هـمت والای من
( همان : ۸۷ – ۸۸)
گوهر یکتا :
فراهانی در ابیات نصیحت گریانه ی خود، زنان و دختران را، گوهری بی مانند نامیده که باید قدر خودشان را بدانند و نگذارند که در این زمانه ی نیرنگ آمیز، دست خوش سوء استفاده ی کج اندیشان و نا اهلان شوند و تا می توانند در این زمینه تلاش و کوشش نمایند زیرا از دید او این زنان هستند که آینده و جامعه را می سازند. او گفته اگر زنان جامعه ای دچار مشکلی شوند، قطعاً آن جامعه بی نصیب از این مشکل و مسئله نخواهد بود. بنا بر این ژاله، به این زنان یاد آور شده که قدر خودشان که گوهری یکتا هستند را بدانند.
نور چشما، دخترا، آینده در دست توست قدر نعمت را بدان ای گوهـر یکتای من
(قائم مقامی فراهانی، ۱۳۴۵: ۸۸)

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۴-۱-۷- نگاه به بعد طبیعی زن در اشعار ژاله قائم مقامی فراهانی

زن و زیبایی :
از نظر ژاله فراهانی، زیبایی خصلتی خدا دادیست که همه انسان ها بدون استثنا، خواهان آن بوده اند. او گفته نمی توان منکر این حقیقت شد و گفت، ما این طورنیستم و دوست نداریم زیبا باشیم. از دید او این ویژگی یعنی زیبایی در زن بیشتر و آشکار تر بوده امّا بر این عقیده نیز هست که گاهی همین زیبائی ها، موجب درد سر و عذاب برای زنان شده و باعث
شده که یک زن نتواند به راحتی از این نعمت خدا دادی استفاده درست کند. از نظر او یک زن برای این که به گناه آلوده نشود باید همیشه پوشیده و مستور باشد. ژاله به این خصلت زنانه، توجه شایانی کرده و به وفور آن را در اشعار خود آورده است. او در ابیات فراوانی، خودش را زیبا توصیف کرده اما از این که این گونه بوده، چندان هم راضی و خشنود نبوده زیرا به گفته ی خود شاعر، این نعمت زیبایی، نه تنها نتوانسته موجب افزایش ارزش و اعتبار او شود بلکه باعث درد سر و عذاب او نیز می گردد . او در این زمینه اشعاری را سروده، که شاید بتوان گفت برگرفته از زندگی شخصیش نیز بوده که آن را به همه زنان جامعه، تعمیم داده. ایشان زن را، همانند گلی می داند که موجب نشاط و شادابی زندگی، می گردد ولی اغلب در کنار افراد پست و حقیر، پژمرده و افسرده گشته است:
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
من گلی بیخار و شمعی خوش فروغم کیست این
مــن نــشاط افــزایــم و او عــمر کــاه ای آینه
مـاه رویــم مــاه کــی بـاشــد غـــمی ای نقشبند
زاد ســروم ســرو کــی مــانــد دو تــا ای آیـنه
بــا همــه شــب زنــده داریهـا، فــغانــها، تـرسها
مــی درخــشد روی مـن چون قرص مـاه ای آینه
( همان : ۲۸)
گفتیم از نظر ژاله، همیشه و در همه جا، زنان طالب زیباییند و از داشتن چنین نعمتی لذت می برند. از دید او کسی پیدا نمی شود که بگوید دوست ندارم زیبا باشم :
هـر سـو کـه رود قافلـه حسن و جـوانی چـون گـرد مـرا از پــی آنـان بـدوانـید
(قائم مقامی فراهانی، ۱۳۴۵: ۶۴ )
همان طوری که قبلاً هم گفته شد از نظر فراهانی، زیبایی هم در اکثر اوقات، نتیجه چندان خوبی برای یک زن ندارد و شاید باعث درد سر و عذاب صاحبش نیز شود.
حســنی تــمام دارای و زانـت تمتـعی جـز اشـک ناله پرور و خون جگر نبود
گـفتند صورت تو بهشتی است ای دریغ محـصول آن بهشت بغـیر از سقر نبود
(همان : ۴۷)
ژاله، زیبایی را مخصوص زنان می داند. از نظر او، این زن است که باید زیبا و دلنشین باشد نه مرد. او گفته از مرد، مردی و مردانگی می خواهند و از زن، زیبایی. برای این زیبایی هم، خصوصیات و ویژگی ها یی را بیان داشته :
صـوت ضعـیف و دست ظریف و تن لطیف خـاص زن است و در خور مرد قدیر نیست
(همان :۵۰ )
ژاله ، مسئله زیبایی را تا جایی برای یک زن بکار برده و بر آن تأکید کرده که از دید او، زیبایی برای یک زن، همانند غذایی برای روح اوست که با داشتن او به یک آرامش روحی و روانی می رسد و با فقدان آن، دچار یأس و نا امیدی. او گفته زنان تا آن اندازه به این زیبایی نیاز دارند و وابسته هستند که اگر مثلاً دوستی به دروغ هم از زیبایی های آن ها تمجید و تعریف کند، خوشحال و شادمان می شوند.
از غـذای روح زن یعنی جـمـال روی من سـر کن آخر قصه ای شادی فزا ای آینه
از دروغ راسـت مانندت شوم خرم بـگوی وصف حسنم را صـواب، ار خطـا ای آینـه
(همان : ۶۳)
فراهانی در ابیات زیر بیان داشته که گاهی اوقات، این زیبایی های خدا دادی، باعث غرور و تکبر در زنان گردیده تا جایی که خود را برتر از ماه و ستارگان به حساب آورده اند:
این منــم یا آفــتابی از فــلک سر بر زده خـنده از تــابندگی بـر ماه و بر اختر زده
ایـن منم یا نازنـین طاووسی از هندوسـتان ره بـه طاووس بهشت از نقـش بال پر زده
( همان : ۶۴ )
مظلومیت زن :
ژاله در این قسمت از ابیات دیوان خود، از بیچارگی و درماندگی زنان چه در ابتدای زمان خلقت آن ها، چه در جمع خانۀ و خانواده و چه در جامعه و عرف آن، سخن به میان آورده است و حرفی برای گفتن دارد. از نظر او، زنان به جرم زن بودن شان و هیچ دلیل خاص دیگری، باید همیشه در قفس خانه بمانند. او در این جا، دید خوبی نسبت به زن ندارد و گفته که زن به خودی خود، هیچ گونه ارزش و اعتباری ندارد و کسی هم از او، حساب نمی برد. از دید او، چنین زنی باید تا زمانی که از دنیا برود در چاهی که عرف جامعه برای او باز کرده، ناله بر آورد بدون آن که کمترین توجهی هم نیز به او شود.
در چــاهســار حـــرم بــا نـاله هم نـفسم تنـگی گــرفــت نفـس، از تنــگی قفسم
در تیــره شــام وجــود افــسرده شد شررم در نیــمه راه حــیات درمــانده شد فرسـم
بس ســر بـلند کـسم امـّا بــه جـرم زنـــی در خـانـدان بــشر گــویی کـه هیچ کـسـم
(قائم مقامی فراهانی، ۱۳۴۵: ۲۱)
پس از آن ژاله گفته، زن در خانه ی تنگ و تاریکی که به جرم زنی، مجبور به حبس در آن بوده، فریاد برآورده و گفته کجای دنیا دیده اید که زنی که همانند ماه، زیبا و بلند بالا باشد، این گونه پست و حقیر در قفس خانه، خانه نشین شود. شاید بتوان گفت در اینجا شاعر بیشتر نظر به خود و زیبای هایش که قبلا هم از آن نام برده بود و زندگی شخصیش، داشته است.
ماهــرویم مــاه کــی بــاشــد غـمی ای نقشبند
زاد ســروم ســرو کـی مـــاند دو تــا ای آیـــنه
خانـه وحـشت زا و شــب تاریک و لرزان نور شمع
حــجره چـون چاهسـت و من در کام چاه ای آینه
(همان : ۲۸)
ژاله گفته که مظلومیت یک زن از همان ابتدای خلقت و آفرینش نخستین او، همراهش بوده است. او بر این باور بوده که شکل و شمایل ضعیف این زنان از بدو تولد و پس از آن، خود نشانی از بیچارگی و درماندگی آنان است. فراهانی می گوید زنان از همان ابتدا از لحاظ قدرت جسمی و ظاهری از مردان، بسیار بسیار ناتوان تر بوده اند و همین ضعف جسمی و بدنی آنان بوده که مانع از آن شده که تا کنون در هیچ کشور و دولت و مجلسی، زنان صاحب قدرت و حکومت نشوند.
دانی کــه زن ز مرد به تن ناتوان تـر است وین نقص خلقت است حرج بر مریر نـیست
چندین هــزار مــرد بــه شاهی رسیده اند در ایــن بــزرگ عالم و یک زن وزیر نیست
از شـــاهــی و وزارت و ســرداری ســپاه بگــذر کـه یــک ضعیفه مدبر و دبیر نیست

بعد از انقلاب اسلامی با وجود جنگ هشت ساله و بعد از آن رکود اقتصادی ایران و تحریم ها و به وجود آمدن مشکلات برای تهیه مواد اولیه و بالارفتن قیمت ها و غیره، قالی ایران با رکود مواجه شده است.
عکس مرتبط با اقتصاد
از جمله فعالیت ها و تحولات در هنر صنعت قالی این دوره:
استقرار روش پیمان سپاری ارزی، استقرار نظام تولید انبوه فرش دستباف، برگزاری دومین مسابقه طراحی قالی، استقرار نظام تشکیلات موازی در زمینه فرش، اولین تحریم و اولین تقلید از قالی ایران، استقرار نظام آموزش دانشگاهی فرش دستباف و مطالعات و تحقیقات فرش دستباف در سال ۱۳۷۴ه.ش. از سال ۱۳۶۷ ه.ش قالی بافان خانگی تحت پوشش بیمه و تامین اجتماعی قرار گرفتند، ورود رایانه به دنیای طراحی فرش، جابجا شدن نقشه ها و طرح ها، استقرار نمایشگاه های بزرگ سالانه فرش دستباف، ساخت فیلم های فرش دستباف و بافت قالی­های استثنایی(حجمی، ریز بافت غیر متعارف، نقش برجسته، قالی­های دو رو، تابلویی، بزرگ پارچه) ” حشمتی رضوی، ۱۳۸۷، ص ۳۲۶”.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۲-۳ مواد اولیه فرش دستباف
۲-۳-۱ دسته بندی قالی از نظر نوع الیاف
هیچ کار هنری را نمی­توان به طور کامل درک و ارزیابی کرد مگر آن که فرایندهای فنی ساخت آن را درک کرده باشیم، زیرا که کیفیت زیبایی شناختی آن­ها همواره تا حدی بدین فرایند وابسته بوده است و از آن گذشته قضاوت­های فنی غالبا کلید ضروری شناسایی بافته­ها را فراهم می­ کند. مهمترین دلیلی که موجب شده قالی­های مهم به نمونه های رضایت بخشی طبقه بندی نشوند، فقدان اطلاع از ساختار فنی آن­ها بوده است.
ساختار فرش دستباف براساس استانداردهای تولید، به شرح زیر می باشند:
همانطور که گفته شد، سه گروه نخ شامل نخهای پرز(خاب)، نخهای تار(چله)، نخهای پود ضخیم (زیر) و نازک (رو) تشکیل دهنده اسکلت اصلی هر فرش دستباف می باشند.
۱- نخ پرز، مهمترین جزء هر فرش که نمود اصلی ظاهر بصری و طرح و نقوش را فراهم می نماید و بطور معمول از جنس پشم یا کرک و در فرش های بسیار ظریف بصورت گل ابریشم و یا تمام ابریشم می­باشد.
۲- نخ تار، مجموعه نخهایی که بصورت موازی یکدیگر و معمولاً یک در میان بصورت تار جلو و عقب، در طول فرش قرار گرفته و بطور رایج و متعارف از جنس پنبه، و در موارد خاص در فرشهای برخی از مناطق از جنس ابریشم یا پشم و در فرشهای بزرگ پارچه بصورت استثناء خارج از استاندارد با بکارگیری الیاف مصنوعی، از جنس مخلوط پنبه / پلی استر انتخاب می گردد.
۳- نخ های پود ضخیم و نازک، رشته نخهایی هستند که مابین نخهای تار بصورت عرضی در ساختار فرش عبور داده شده و به ترتیب وظیفه پرکردن و دوخت هر رج را به عهده دارند. بطورمعمول هر دو از جنس پنبه بوده و در برخی مناطق فرشبافی خاص ایران از جنس پشم انتخاب می گردند.
معمولاً نسبت وزنی تار و پود و پرز در فرشهای پشمی بصورت ۱۲ تا۲۰% نخهای تار، ۱۰ تا ۱۸% نخهای پود، و ۵۰ تا۷۰% نخهای پرز می باشد.
۲-۳-۲ نوع گره
گره­بافی در سده نخست مسیحی به دو صورت مختلف متداول بود و این فن به قدری تکامل یافته و به نحو استواری تثبیت شده بود که هر یک از این دو شیوه گره زدن در حد خود، قرن ها قبل از آن در حال تکامل بوده است. یکی از قدیمی­ترین نمونه های موجود در آن سوی شرق ایران در مغولستان داخلی، نوین اولا و لئلان کشف شده است. پرز ممکن است از پنبه، ابریشم یا پشم باشد و ممکن است آن را دور یک تار بپیچند یا به دور دو تار چهار و یا حتی از ۴ تار قلاب کنند و این قلاب کردن ممکن است به هر یک از دو صورت زیر انجام گیرد. یکی از این صورت ها به نام گردیس یا گره متقارن (آذری) معروف است و نوع دوم آن گره نامتقارن (سنه یا فارسی) می­خوانند. تصویر…..

تصویر۲-۱٫ ساختار فرش دست بافت
۲-۳-۳ پشم مصرفی در ساختار فرش دستباف
پشم کهن ترین الیافی است که در بافندگی ایران به کار رفته است­. پشم از الیاف حیوانی است که پوشش محافظ گوسفند محسوب می­ شود و با در نظر گرفتن نژادهای مختلف گوسفند جنس پشم آن­ها نیز از نظر ظرافت، طول، مقاومت، بازگشت پذیری، درصد چربی و غیره با یکدیگر متفاوت است شاید بتوان گفت استفاده از پشم از زمانی آغاز شد که انسان و گوسفندان توانستند در کنار یکدیگر زندگی کنند و گوسفند با این همزیستی از جهات مختلف مورد بهره برداری انسان قرار گرفت.
عنصر فنی مرتبط به بافت قالی که در اولین وحله از جهت بافت فرش، مانند سایر دستاوردهای بشری همواره رو به تکامل است و این پیشروی بدان حد با تکامل تمدن انسان عجین بوده که گفته اند: هیچ هنری در جامعه به اندازه قالی توسعه و تکامل نداشته و هنرمندان آن جامعه را به خود مشغول ننموده است. جلوه زیبایی­شناختی که از همه بیشتر به چشم می ­آید جنس پرز است. جنس پرز مناسب ترین و ظریف­ترین ماده برای قالی است­ که شامل پشم و ابریشم می­باشد و پشمی که کیفیتی عالی و ریسندگی خوب داشته باشد می ­تواند با ابریشم برابری کند. جنبه زیبایی­ شناختی قالی هم نه تنها با جنس مواد به کار رفته در آن مرتبط است، بلکه به ظرافت بافت و چگونگی زیر ساخت آن نیز ارتباط دارد. از نظر مردم­شناسان و هنرمندان، قالی ایرانی اولین بار به وسیله دامداران ایرانی گسترش یافت. دلیل شکوفایی و تعالی قالی ایران علاوه بر خصوصیات ذاتی ایرانیان مانند هنر دوستی و بردباری، باید به وفور مواد اولیه، از قبیل پشم های مرغوب و انواع گوناگون گیاهان رنگزا دانست.
فرش­هایی که انسان اولیه برای زیرانداز، روانداز، حمل بار، پوشش قبر، پوشش حیوانات و .. از آن استفاده کرده از پوست و برگ درختان و حیوانات بوده است. در قلمرو پادشاهی ساسانیان در بین النهرین در آسیای مرکزی، پرورش گوسفند سفید سابقه­ای دیرینه داشت. الیاف گوسفندان بومی معمولا شامل چهار نوع تار است که عبارتند از: پشم حقیقی، مو، هتروتیپ و کمپ، که با مقداری عرق پشم و چربی همراه اند. شناخت مقدار هر یک از انواع تارهای موجود در پشم حایز اهمیت است پشم را پوششی فلسی احاطه کرده است که محافظ خارجی آن محسوب می­ شود این فلس­ها به علت طرز قرار گرفتن خاصشان به طور غیر مستقیم در نظافت حیوان و بهداشت آن نیز موثر است”دانشگر، ۱۳۷۶، ص۱۱۲”.
ماده اصلی تشکیل دهنده پشم، کراتین است که اسید آمینه­های گوگرد­دار آن سبب بروز خواصی شده است که نظیر آن را نمی­توان در سایر الیاف مشاهده کرد. الیاف پشم از ماده مخصوصی به نام کراتین تشکیل گردیده و ویژگی اسیدی و بازی را تواما دارد و این بدان جهت است که دارای مقدار مساوی از عوامل کربکسیل و آمین می­باشدپلیمر پشم را می توان پلی پپتیدی مرکب از اسیدهای آمینه آلفا دانست که به کراتین معروف می باشد”فورد، ۱۳۸۶، ص ۲۸”.

تصویر ۲-۲٫ ساختمان آمینواسید “فورد، ۱۸۳۱ ، ص ۲۲”
بخش عمده ی پشم را کراتین تشکیل می­دهد.کراتین ممکن است دارای دو نوع ساختمان بلورین باشد. پشم معمولی دارای ساختمانی به نام کراتین آلفا [۸] می­باشد که در آن زنجیره های ملکولی به شکل مارپیچی قرار دارند ولی چنانچه پشم کشیده شود یک تغییر برگشت پذیر و تدریجی صورت می­گیرد و تصویر پراش اشعه ی ایکس متفاوتی در مقایسه با کراتین آلفاحاصل می­گرددکه به آن کراتین بتا[۹] گفته می­ شود و به تصویر پراش اشعه ایکس ابریشم شباهت دارد. در کراتین بتا زنجیره ها به فرم زیگزاگ بوده و به مقدار کمی پیچ خوردگی دارند.پشم را می­توان در آب تا حدود ۵۰ درصد و در بخار آب تا حدود ۱۰۰ درصد کشید. به علت مارپیچی قرار گرفتن و چین خوردگی زنجیره ها، ازدیادطولی بالایی در اثر باز شدن شکل فنری اولیه برای پشم امکان پذیر می­باشد.بعد از کشیده شدن پشم، برگشت تدریجی به ابعاد اولیه صورت می­گیرد. به کمک استراحت دادن پشم در بخار، می­توان طول آن را تا ۳۰ درصد نسبت به طول اولیه کاهش داد”توانایی، ۱۳۷۶، ص۳۱ “.
انواع پشم های موجود ، دامنه ی وسیعی از ظرافت ، تجعد ، طول و رنگ را شامل می شود . الیاف پشم دارای سطح قاعده ی تقریباً دایره ای شکل می باشند و از طرف ریشه به رأس ظریف می گردند . بیشتر حجم لیف پشم از سلول های کورتیکال[۱۰] تشکیل می شود که در داخل هر کدام یک ساختمان فیبریل وجود دارد . فیبریل ها ممکن است همچنین سلول های کورتیکال را به یکدیگر ربط دهند . در پشم های ظریف ممکن است در مرکز لیف یک بخش مرکزی به نام مدولا [۱۱] وجود داشته باشد که از پروتئین متفاوتی نسبت به بقیه پشم تشکیل می شود. در الیاف ظریف معمولاً دیده نمی شود . اندازه مدولا در پشم های مختلف، متفاوت بوده و در بعضی موارد به صورت یک کانال خالی در طول لیف قرار دارد . مدولا ممکن است حاوی شبکه بازسلولی باشد .
سطح بیرونی پشم را فلس ها [۱۲] تشکیل می دهند. فلس ها که نایکنواخت می باشند به طرف رأس قرار دارند و وجود آن ها باعث تفاوت در ضریب اصطکاک الیاف پشم در جهت رأس و در جهت ریشه می­گردد که به D.F.E [۱۳]معروف می باشد. خواصی مثل نمدی شدن پشم به این فاکتور ربط داده می شود . کثرت فلس ها به ظرافت لیف بستگی دارد. الیاف ضخیم کثرت فلس کمتری دارند. روی فلس ها غشاء ضد آب قرار گرفته است که به آن Epicuticle گفته می شود. این لایه که به عنوان)همان، ص(۷۲ محافظ عمل می کند مثل یک لایه چربی، آب را از لیف دور می نماید، بین کوتیکل و کورتکس لایه ی دیگری وجود دارد که پوسته­ی کیوتیکل جزء[۱۴]نام دارد .بخش اعظم پشم را کورتکس[۱۵] تشکیل می دهد که خود از ملیون ها سلول دوکی شکل بلند که سخت به یکدیگر چسبیده اند، شکل می گیرد. این سلول ها خود از چند فیبریل و هر فیبریل از واحدهای کوچکتری تشکیل می شود. کورتکس به دو بخش ارتو و پارا[۱۶] تقسیم میگردد که دارای ساختمان شیمیایی متفاوت می باشند و در نتیجه خواص کراتین در این دو بخش متفاوت می باشد .به همین علت لیف پشم یک لیف دو جزئی طبیعی به حساب می آید .بخش پاراکورتکس دارای گروه های سیستین بیشتری می باشد که زنجیره های ملکولی را به یکدیگر پیوند می دهد. به همین علت این بخش پایداری بیشتری داشته و نفوذ رنگینه در آن مشکل تر از بخش ارتوکورتکس می باشد. لیف پشم به صورت موج دار)فردار( می باشد که این شکل افزایش خاصیت عایق بندی گرمایی ، چسبندگی و فنریت را برای پشم به همراه دارد .فردار بودن پشم به تفاوت در دو بخش اورتو و پاراکورتکس و نهایتاً جمع شدگی متفاوت این دو بخش بر می­گردد”توانایی، ۱۳۸۷، ص” ۷۷٫ الیاف پشم دارای بازیابی الاستیک خوب بوده و در مقابل چروک شدن مقاومت بیشتری را نسبت به پنبه نشان می­دهند، ولی استحکام آن ها از پنبه کمتر بوده و هم چنین دارای مقاومت کمتری نسبت به پنبه در مقابل قلیا می­باشند. پیوندهای سیستین پشم به کمک اسید تیوگلیکولیک[۱۷] گسیخته شده و گروه های SH2 حاصل می­گردند .پیوندهای سیستئین گسیخته شده به کمک آلکیل دی هالیدها[۱۸] دوباره شکیل می­گیرند. به عبارت دیگر تثبیت شیمیایی برای پشم امکان پذیر است) همان،ص. (۷

تصویر ۲-۳٫ شکل ظاهری و داخلی پشم (توانایی، ۱۳۷۶، ص۳۴).
در صنایع قالیبافی معمولا از پشم ضخیم استفاده می­ شود. بعد از ظرافت، طول الیاف از اهمیت خاصی برخوردار است و نباید در هر گروه از حد معینی کمتر باشد، میزان مقاومت الیاف که نشان دهنده مقاومت آن ها نسبت به پارگی است و نیز رنگین بودن پشم از دیگر صفاتی است که باید بدان توجه داشت. به طور معمول در بازارهای جهانی برای هر دو نوع استفاده پشم سفید بیشتر مورد نظر است ولی در ایران در مناطق عشایری علاوه بر آن ها از رنگ طبیعی خود پشم ها برای قالیبافی و زیراندازها استفاده می­ کنند. از نظر قطر، پشم های بین ۱۹ تا ۲۸ میکرون مهمترین نوع پشم برای تهیه پارچه­های فاستونی و پشمی است و الیاف با قطر ۲۹ تا ۳۶ میکرون برای تهیه پارچه های ضخیم پشمی رویه صندلی، پتو و … مناسب­اند. پشم قالی بافی تا حد زیادی از پشم نساجی متفاوت است و ترکیبی از الیاف طویل و مویی همراه با الیاف ظریف (پشم حقیقی) است که این دو نوع تار اجزای اصلی پشم قالی هستند که مقدار متغیری کمپ (۱ تا ۲۰ %) نیز دارند که معمولا متوسط قطر الیاف خشن و طویل پشم رویی گوسفند است . پشم قالی بین ۳۰ تا ۴۰ میکرون و الیاف ظریف آن از کرک زیرین است که قطر آن­ها بین ۱۰ تا ۲۴ میکرون است.
۲-۴ رنگرزی
۲-۴-۱ مروری تاریخی بر رنگرزی طبیعی
رنگ پدیده­ای است که انسان از دوران کهن با آن آشنا شده است، انسان نخستین از پوست حیوانات برای پوشش خود استفاده می­کرد، به حکم غریزه با رنگ های موجود در طبیعت نیز آشنا می­ شود و ابتدا رنگ را برای زیباسازی پوشش ­های پوستین خود به کار می­برد، پس از فراگیری شیوه ­های نقاشی غارها، از رنگ برای ترسیم نقوش جانوران استفاده کرد، غار تنها مأمن او بود و او سعی داشت آنچه را در طبیعت می­بیند در نهایت سادگی و به میزان تشخیص فردیش، آنجا را با چند رنگ معدودی که شناخته بود با تصاویر جانوران بیاراید.
رنگرزی طبیعی و بحث در خصوص تاریخچه آن همواره یکی از مهمترین مساﺋل قابل بررسی در رابطه با رنگزاهای طبیعی می‌باشد. قدمت رنگ های طبیعی و رنگرزی با این رنگ ها، به قدمت منسوج یا پارچه می­رسد. هنر رنگرزی یک گذشته طولانی دارد و اکثر رنگزاها مربوط به دوران ماقبل تاریخ می­باشد””Siva,2007:916. به هر حال هنر رنگرزی در نقاط مختلف جهان گسترش و به مرور پیشرفت داشته است. در این میان اسناد و مدارک اندکی جهت مطالعه در این خصوص باقی مانده است. اولین سند مکتوب از استفاده از رنگ های طبیعی در چین مربوط به ۲۶۰۰ قبل از میلاد می­باشد””Siva,2007:916. یافته های باستان شناسی نشان می دهند که استفاده از منابع طبیعی برای رنگرزی الیاف دارای قدمتی شش هزار ساله است. بین سال های ۳۰۰۰ و ۴۰۰۰ قبل از میلاد، رنگرزی به عنوان هنر و مهارت در هند، چین و قسمت هایی از آمریکای جنوبی پایه گذاری شد”دین، ۱۳۸۵، ص ۱۰”. دانش رنگرزی در ابتدای دوره دره سند (۲۵۰۰ قبل از میلاد)، براساس پارچه های رنگی لباس های یافت شده، شناخته شده است. همچنین اثر رنگزای روناس در خرابه های تمدن دره سند در موهانجودارو و هاراپا (۳۵۰۰ قبل از میلاد) اثبات شده است””Siva,2007:916. آزمایشات شیمیایی از پارچه های قرمز موجود (کمربند قرمز رنگ) در مقبره شاه توتانخامون[۱۹] که در سال ۳۵۲ قبل از میلاد درگذشته بود، حضور رنگدانه استخراج شده آلیزارین از روناس را نشان می­دهد”Siva,2007:917″. الیاف رنگرزی شده ای که از گورهای واقع در دره پازیریک در ناحیه آلتایی[۲۰] سیبری کشف شده اند دارای قدمتی درحدود ۵ قرن قبل از میلاد هستند”دین، ۱۳۸۵ص ۱۰”. در قرن ۴ میلادی، رنگ هایی مانند نیل، وسمه، روناس، اسپرک، چوب برزیل، ایندیگو و ارغوانی تیره مایل به قرمز شناخته شد. حتی رنگ حنا از ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد مورد استفاده قرار می­گرفت. رنگ زعفران در کتاب مقدس ذکر شده است. معروف ترین و باارزش ترین رنگ در طول اعصار که در کتاب مقدس نیز ذکر شده، رنگ ارغوانی است. این رنگ از صدف طلایی رنگ خاردار تهیه می­شده است””Siva,2007:917. آبی نیلی از هند به نام «پادشاه رنگ» درخشان­تر و سازنده­تر از نیلی رنگرزان اروپایی(woad) بود، که جایگزین آن شد “Puntener& Schlesinger,2000:382”.
۲-۴-۲ پیشینه رنگرزی در ایران
رنگرزی در ایران نیز پیشینه دیرینه‌ای دارد. پیش از اسلام، در دوره هخامنشی شاهد استفاده از رنگزاهای طبیعی و مهارت در رنگرزی هستیم. به طوری که گزنفون مورخ یونانی در نوشته هایش، اشاره به کارگاه قالی­بافی شاهان هخامنشی در شهر سارد (۴۰۰ سال قبل از میلاد) و قالی ارغوانی رنگ، روی قبر کوروش داشته است. همچنین این مورخ به پازیریک کهن‌ترین قالی کشف شده جهان و ایران، و وجود رنگ های زرد، قرمز، نارنجی، سبزآبی و سرمه ای در آن نیز اشاره کرده است “حیاتی، ۱۳۸۴،ص۷”. در کتاب «بُندَهِش» که تألیف آن را به دوران ساسانی نسبت می‌دهند، گیاهان را به خوبی دسته بندی کرده و درباره رنگ آمیزی آنها با روناس و سایر رنگ ها سخن به میان آورده است. این نشان می دهد که نیاکان ما این گیاهان را برای پوشش خود به کار می برده اند و نحوه کاشت و داشت و برداشت آن را می دانسته اند و در استفاده از آنها برای بافت پارچه هم، مهارت کافی داشته اند. در سطرهای شش و هفت همان صفحه می نویسد: «هر چه جامه به آن شاید رشتن(یعنی رنگ کردن، ریسیدن، تافتن و تابیدن) مانند سرکه و دار پرنیان و زردچوبه و روناس و نیل رنگ خوانند “دادگی، ۱۳۶۹، ص۴”. این امر نشان می­دهد که ایرانیان از دو سه هزار سال قبل گیاهان رنگزا را می­شناخته اند و آنها را رده بندی و در کشت و توسعه آنها مهارت داشته اند. در دوره ساسانی رنگرزان از احترام خاصی برخوردار بوده‌اند. کشف نمونه‌هایی از پارچه‌های دوره­ ساسانی و بافت فرش ناشی از وجود صنایع پیشرفته رنگرزی و نساجی در این دوره است. از نمونه‌های قالی ساسانی، قالی بهارستان یا بهارخسرو می‌باشد که از سنگ‌ها و جواهرات و تزئینات گران بها و بی‌نظیر، و همچنین از رنگ‌های زیبایی که تمام فصول سال را به نحو شگفت‌ انگیزی در مقابل نگاه بیننده قرار داده‌ تهیه شده است. شیوه ساسانیان در به‌کارگیری رنگ‌ها با شیوه بیزانسی تفاوت دارد. رنگ‌های ساسانی دارای درخشش کمتر و معتدل‌تر بوده و هنرمندانه‌تر تقسیم شده و با در نظر گرفتن نقش انتخاب شده‌اند. در دوران آل بویه و سپس سلجوقیان کارگاه‌ های رنگرزی که به صورت صنفی و تولیدی در بسیاری شهرهای ایران نظیر یزد، کاشان و اصفهان وجود داشته است. در این کارگاه‌ها علاوه بر بافندگان، رنگرزان نیز به طور دائم حضور داشتند و تجربه و مهارت و ذوق خود را در این رنگرزخانه‌ها به‌کار می‌گرفتند. شهرت ایرانیان در رنگسازی و دریافت ارزش رنگ‌ها به‌ خصوص در زمینه‌های مربوط به کتاب سازی و مینیاتور نیز به مرزی رسیده بود که با گسترش مکتب هنری برجسته‌ای نظیر مکتب هرات، ایرانیان به عنوان استادان رنگ شناخته می‌شدند. با شروع حکومت سلاجقه در ایران تمامی فنون و به خصوص رنگرزی و قالی بافی نیز به خاطر عشایر ترک در سراسر کشورهای اسلامی اهمیت فراوان پیدا کرد. رنگ‌های قالی با بهره گرفتن از گیاهان و به کمک مهارت استادکاران‌ رنگرز به حد و دامنه‌ای رسید که به تدریج دیگر هنرها و صنایع دستی را در سایه قرار داد. روناس، نیل، اسپرک، پوست گردو، پوست انار و زعفران و سایر رنگ‌های گیاهی که از صدها سال پیش بشر شناخته بود به دست هنرمندان رنگرز ایرانی جلوه‌ای یافت که در هیچ کجای دیگر از جهان تقلید شدنی نبود. دوران صفویه اوج ترقی صنایع رنگرزی و قالی بافی‌ بوده است. خوشبختانه آثار زیادی از آن زینت بخش موزه های دنیاست که شیوه رنگ آمیزی ملایم و بی نظیر در قطعات به دست آمده به چشم می‌خورد. صنعت رنگرزی ایران در اواخر دوران صفویه، همزمان با رشد رنگرزی مدرن در اروپا عظمت و اهمیت خود را تا حدی از دست داد. در دوره پهلوی کاربرد رنگ‌های شیمیایی خارجی نسبت به رنگ‌های طبیعی افزایش چشمگیری پیدا کرد. طبیعت به دلیل وجود تنوع رنگ زیباست و جذابیت قالی ایران به دلیل تنوع رنگ است که لحظه ها چشم به یک اثر خیره می­ شود و از آن به سادگی نمی­گذرد، تنوع رنگ قالی از ویژگی­های آن است که نسبت به سایر منسوجات زیباتر است رنگ­ها هر کدام موضوعی را بیان می­ کنند. تا دوره قاجار، رنگرزان ایرانی تنها از منابع طبیعی در فن رنگرزی استفاده می­کردند، ولی از این دوره به بعد با ورود رنگ­های جوهری از خانواده رنگ­های شیمیایی تحت نام آنیلین استفاده شد. ورود این رنگ­ها مانع از دلبستگی ایرانیان به رنگ­های طبیعی نگردید، هنوز بسیاری از افراد با تعصب ویژه­ای از آنها استفاده می­ کنند و تمام سعی و تلاش خود را صرف حفظ رویه­ های سنتی و اشاعه آنها دارند که توجه­شان به این امر بسیار حیاتی فرش ایران قابل ستایش است.
۲-۴-۳ رنگزاهای طبیعی
واژه «رنگزای طبیعی» همان طور که از نامشان بر می ­آید ریشه طبیعی داشته و شامل همه رنگ های بدست آمده از منابع طبیعی است. منشاء رنگزاها در طبیعت شامل گیاهان، حیوانات و مواد معدنی می­باشد. از مواد رنگزای به دست آمده از گیاهان می توان به نیل، روناس، حنا و جز اینها اشاره داشت که از ریشه، گل، برگ، میوه و پوست نباتات به دست می­آیند. مواد رنگزای به دست آمده از حیوانات نیز اغلب شامل حشره قرمز‌دانه و صدف طلایی خاردار(رنگ ارغوانی) می­باشد. رنگزاهای طبیعی معدنی شامل نمک فلزات واسطه یا همان دندانه ها می­باشند. برای نمونه می توان به کروم، آهن، مس و… اشاره داشت.
طبیعت سراسر رنگ است، هر چند چشم انسان حساسیتی که نسبت به نور مرئی دارد محدوده­ کوتاهی از امواج
۶۵۵ نانومتر را شامل می­ شود , اما قادر است بسیاری از رنگ های طبیعی از جمله الکترومغناطیسی در حدود ۳۵۵
رنگ، گیاهان، جانوران و غیره را مشاهده کرده و آن ها را در گروه های مختلف دسته بندی کند .انسان اولیه نخست گیاهان، گل ها و بعضاً گروهی از حشرات را به عنوان منشأ ساخت رنگینه ها شناخت و دریافت درمیان بافت خاص این گیاهان و جانوران مولکول هایی وجود دارد که قادر به رنگ کردن الیاف طبیعی مانند پشم و پنبه می­باشند “افشارنیا، ۱۳۸۷ ،ص. “۲ هنر و علم رنگرزی با مواد طبیعی با داشتن صلابت وجود روزگاری بس دور است که به خدمت بشر در آمده است.
۲-۴-۴ طبقه بندی رنگزاهای طبیعی بر اساس ساختار شیمیایی
رنگزاهای طبیعی دارای ساختار و خصوصیات رنگی می­باشند این ساختارها شامل ایندیگویی، آنتراکینون، آلفا نفتوکینون ها، فلانوئیدها، دی هیدروکسی پیران ها، آنتوسیانانیدین ها، کاروتنوئیدها و غیره می­­باشد.
۲-۴-۴-۱ رنگزاهای ایندیگو[۲۱]: رنگزاهای ایندیگویی از مهمترین گروه رنگزاها هستند شامل نیل واقعی از گیاه «ایندیگوفرا تینکتوریا» و وسمه «ایساتیس تینکتوریا» می باشد”منتظر و همکاران، ۱۳۸۸، ص ۷۹”.

تصویر۲-۴٫ ساختار رنگزاهای ایندیگو
۲-۴-۴-۲ رنگزاهای آنتراکینون[۲۲]: تقریباً همه رنگ های قرمز طبیعی با منشاء گیاهی، حیوانی و معدنی براساس ساختار آنتراکینون می­باشد. روناس، قرمزدانه، قرمز کرمس برخی از رنگ های دارای این ساختار می­باشند. به طور کلی این رنگ ها از ثبات خوبی برخوردارند”Samanta & Konar,2011: 33″.

تصویر۲-۵٫ ساختار رنگزاهای آنتراکینون
۲-۴-۴-۳ آلفا نفتوکینون ها[۲۳]: مهمترین رنگزا این دسته، حنا است که در مصر و هند کشت می­ شود. این رنگ ها معمولاً به روش رنگینه های دیسپرس بوده و فام نارنجی می­دهد. (تصویر۲-۶)
۲-۴-۴-۴ فلانوئیدها: فلانوئیدها که از مشتقات فلاون، ایزوفلاون ها، چالکون[۲۴] وآورونس ها[۲۵] هستند، منجر به تولید رنگ زرد می­شوند. فلاون ترکیب آلی بی رنگ است”Samanta & Konar,2011: 33″. (تصویر۲-۷)

تصویر۲-۶٫ ساختار رنگزاهای آلفا نفتوکینون ها تصویر۲-۷٫ ساختار رنگزاهای فلانوئیدها

گسترش صنایع نساجی و قالی بافی در قرن نوزدهم و نیاز روزافزون این صنایع به رنگ های ارزان و متنوع با کاربرد آسان لزوم کشفیات سریعی را در زمینه رنگ های شیمیایی مصنوعی ایجاب می­نمود. رنگ های شیمیایی از منابع دیگر رنگرزی الیاف می­باشند که در حدود یک قرن است در صنعت رنگرزی ایران مورد استفاده قرار می­گیرند. رنگ­های شیمیایی بعد از پیدایش به سرعت در کارگاه های رنگرزی رواج پیدا کردند، این رنگ ها به رنگ های جوهری معروف بودند که برای رنگرزی الیاف قالی مورد استفاده قرار گرفتند، این دسته از رنگ ها شفافیت قابل ملاحظه ای داشتند ولی از ثبات بسیار کمی برخوردار بودند، سرعت گسترش استفاده از آن ها به دلایل زیر بود :
۱ ) سهولت تهیه آن ها در بازار
۲ ) ارزان بودن قیمت آن ها
۳ ) ساده و راحت بودن روش رنگرزی با آنها “نصیری،۱۳۸۱،ص۲۶”.
در صورتی که از رنگ های شیمیایی برای رنگرزی الیاف استفاده شود، باید به نوع ساختمان الیاف و کیفیت کار توجه شود، چون نمی توان بدون توجه هر رنگی را برای هر لیفی بکار برد، برای مثال رنگ های بازیک را به دلیل عدم ثباتشان نباید برای الیاف پشم بکار برده شوند بلکه از آن ها می توان تنها برای رنگ کردن الیاف پنبه ای استفاده کرد و یا رنگ های شیمیایی دندانه ای مناسب رنگرزی الیاف پنبه ای نیستند ولی برای رنگرزی الیاف پشمی قابل استفاده اند.
۲-۴-۵ طبقه بندی رنگ های شیمیایی مناسب پشم مورد مصرف در قالی
رنگ های شیمیایی دارای تنوع زیادی می­باشند که از میان این گروه رنگ ها، تعدادی مناسب برای رنگرزی پشم قالی می­باشند.

۲-۴-۵-۱ رنگ های اسیدی
این نوع رنگ ها از املاح نمک های سدیم اسید سولفونیک تشکیل یافته اند. دسته ای از رنگ های شیمیایی که با بهره گرفتن از اسید استیک و یا اسید سولفوریک همراه با سولفات سدیم به عمل می­آیند. این گروه از رنگ ها در برابر نور و شستشو دارای ثبات بیشتری هستند به همین دلیل در میان رنگرزان الیاف فرش کاربرد بیشتری دارند. برای بالا بردن ثبات نور وشستشو این نوع رنگ ها در بعضی موارد مقداری مواد فلزی مانند دندانه کروم با آن ترکیب می نمایند”یزدانشناس و همکاران، ۱۳۸۱، ص۱۷۱”.
۲-۴-۵-۲ رنگ های دندانه ای
رنگ های دندانه ای کاربردشان مانند رنگ های طبیعی است، این رنگ ها را با دندانه کروم، دندانه می­دهند، به همین علت دارای ثبات خوبی هستند این رنگ ها را، رنگ های کرومی نیز می­نامند­. برای این دسته از رنگ ها علاوه بر دندانه کروم از دندانه های دیگر نظیر زاج سفید هم استفاده می­ کنند. زاج سفید کمک می­ کند تا کیفیت این رنگ ها به رنگ­های طبیعی نزدیکتر باشد­. شیوه حل کردن این رنگ­ها نیز همانند حل کردن رنگ های اسیدی می­باشد. باید توجه داشت که هنگام حل آن­ها­، ابتدا رنگ را با آب سرد به خمیر تبدیل کرده و سپس با افزودن آب گرم ، به حالت محلول مورد استفاده قرار گیرد.
۲-۴-۵-۳ رنگ های خمی

جهت

والدین وظیفه دارند در مقابل کودک نسبت به تغذیه ، بهداشت ، مسکن ، پوشاک و نیز پرورش دینی ، اخلاقی ، عقلی و عاطفی وی بکوشند . به نیازهای اساسی وی اعم از مهر و محبت ، امنیت مادی و معنوی ، معاشرت و استقلال و سایر مایحتاج وی توجه کافی نمایند و ابزار و وسایل لازم را ضمن مراقبت کافی به کار گرفته ، از موانع پرورش و تربیت دوری کرده و از استعدادهای بالقوه ی خدادادی و نیز حواس و امکانات متعددی که خداوند دووی به و دیعه گذاشته ، بهره گیری نموده و در تعالی و ارتقاء وی کوشا باشند تا از انحراف و کجروی وی جلوگیری نمایند و در این راه بایستی تلاش نمایند تا از بد اموزی و افراط و تفریط و روش های خلاف عدل و حق دوری کند.
۲-۲)مبحث اول : تعریف تربیت و اهمیت آن
۲-۲-۱)گفتار اول : تعریف تربیت
تربیت از ماده (ربو) به معنای بالا رفتن و اوج است و بدینسان لغت تربیت به معنی اوج دادن و زمینه برای بالا رفتن و فراهم ساختن رشد است . برای تربیت ، تعاریف متعددی بیان شده که به برخی پرداخته می شود :
در فرهنگ معین تربیت در لغت به معنای پروردن ، پروراندن ، آداب واخلاق به کسی آموختن و پرورش بدن به وسیله ی انواع ورزش هاست .[۴۶] و در فرهنگ عمید تربیت به معنای پروردن ، پرورش دادن ، ادب و اخلاق به کسی یاد دادن است .[۴۷]
تربیت در اصطلاح به معنای کوشش و تلاش آگاهانه ی انسان برای ایجاد تغییرات مطلوب است و بدیهی است که معنی مطلوب و طرز برداشت از آن در جوامع مختلف فرق می کند. چه بسا امری در جامعه ای مطلوب به حساب آید و در جامعه ای دیگر نامطلوب .[۴۸]
تربیت عملی است که از طریق نسل بالغ درباره ی آنها که رشد کافی نیافته اند. به منظور پرورش جسمی ، فکری و اخلاقیشان انجام می شود تا آنها را برای عضویت در زندگی انسانی آماده کند . تربیت عبارتست از پروردن قوای جسمی و روانی انسان برای وصول به کمال مطلوب ، انتقال تفکر و احساس و عمل جامعه به آیندگان :
تربیت عبارتست از یک عمل عمدی و آگاهانه و دارای هدف ، که به منظور رشد دادن ، ساختن و دگرگون کردن و نیز شکفتی استعدادهای مادر زادی او انجام می شود. تربیت عبارتست از پرورش عضوی مفید برای جامعه . [۴۹]
از نظر اسلام می توان گفت : تربیت به معنای هدایت و اداره ی جریان ارتقائی و تکاملی بشربا ایجاد هئیت تازه در فرد به منظور فراهم آوردن زمینه برای رشد و تکامل همه جانبه است .
پس نتیجه آنکه تربیت یک عمل عمدی و آگاهانه ، هدف دار و هدفمند و دارای طرح و نقشه در مسیر سازندگی و برای دست یازدیدن به سوی تکامل به طور مداوم و دائمی و نیز انتقال دهنده ی میراث خانوادگی از نسل های گذشته برای آیندگان می باشد .
تربیت عبارتست از هدایت و اداره ی جریان ارتقاءی و تکاملی بشر به گونه ای که او را به سوی الله جهت دهد و حاصل آن داشتن انسان تفکّر ، مومن ، متعهد ، مسئول در برابر محیط ارزیاب و منتقد و در جنبه ی رفتار عامل به تعالیم مکتب است .[۵۰]
پس بحث تربیت سعی در به کمال رساندن استعدادهای بالقوه و فعلیت بخشیدن به آنچه به امانت در انسان به ودیعه نهاده شده است ، می باشد .
در تربیت مسئله تلقین ، آموزش ، ایجاد مهارت ، تأسیس اعتقاد ، تشکیل عادات مناسب ، پرورش فکر و ذهن و اعضاء و ایجاد خوی و ملکه مطرح است . [۵۱]
تربیت ، کاری اندیشیده و جهت داراست . با بی خبر و عدم آگاهی و آشنایی به مسایل و جریانات زمان نمی توان در ان زمینه گام برداشت .[۵۲]
پس تربیت سیر طی طریق و تکامل و ارتقاء انسانی است به سوی الله و نهایتاً رسیدن به خدا ونداست.
۲-۲-۲)گفتار دوّم : علم تربیت
برای اینکه تکامل بشر در سایه ی تربیت به کمال برسد ، لازم است به طور علمی عمل شود. پس می توان گفت ، علم تربیت ، دانش است که در سایه ی آن انسان قادر خواهد بود که رشد و تعالی در جنبه های جسمی ، فکری عقلی وعاطفی ، سیاسی و اجتماعی ، مذهبی و اخلاقی و غیره را در خود یا فرد دیگر ایجاد کند که خود در دو بخش تربیت نظری و عملی مطرح می باشد .
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
در تربیت نظری بحث از منشأ افعال و رفتار ، ماهیت جسم و جنس آدمی ، ماهیت عقل و اندیشه و قواعد و قوانین حاکم بررفتار و کردار آدمی است .
در حالی که تربیت عملی استفاده از مسائل مربوط به تربیت نظری در جنبه و جهت عمل و اجرا است . به عبارتی اجرایی نمودن مباحث تربیت نظری است و نتیجه آنکه به کارگیری از علوم نظری تربیتی در ابعاد مختلف زندگی و به منظور بهبود رفتارهای انسانی و سوق دادن انسان به سوی کمال الهی است .
۲-۲-۳)گفتار سوّم : اهمّیت تربیت
تربیت از جهات متعددی دارای اهمیت است که بعضی از جهات آن به قرار ذیل است :
۲-۲-۳-۱)جنبه ی فردی :
در این مقوله می توان با بهره گرفتن از تربیت ، از موجودی خام فردی پخته با استعدادهای شکوفا شده و به دور از هرگونه عوامل مخرب و وسوسه کننده ایجاد کرد.
۲-۲-۳-۲)جنبه ی اجتماعی :
در این زمینه فرد در سایه ی تربیت به رشد و شکوفایی و توسعه ی علمی ، اقتصادی ، سیاسی و … دست می یابد. تربیت در این مقوله خود ، کادر رهبری مناسبی را برای جامعه ساخته که می تواند تضمین کننده ی سلامت اجتماعی باشد.
عکس مرتبط با اقتصاد
به هین جهت تربیت فرزند ، مهمترین برنامه ی زندگی والدین است و آنان در اصل سازندگان دائمی فرد و جامعه هستند . پس می بایست تمام تلاش خویش را برای تربیت درست فرزندان به کار گیرند؛ زیرا تربیت درست کردن خیلی آسان تر از اصلاح یا تربیت مجدد می باشد زیرا در صورت انحراف فرد باز گرداندن او به مراتب مشکل تر و سخت تر خواهد بود. تربیت از ضروریات حیات بشری است چون در صورت عدم تربیت صحیحهم خود فرد و هم جامعه دچارمشکل می گردد چرا که زورگویان ، استثمارگران ، جانیان و غیره همه زاییده ی تربیت ناصحیح می باشند.
۲-۳)مبحث دوّم : وظایف ، اهداف ، فواید و اصول تربیت
۲-۳-۱)گفتار اول : وظایف و اهداف تربیت
الف) اهداف تربیت :
هدف اصلی تربیت ، سازندگی و آفرینندگی مداوم و تلاش و کوشش برای تعدیل و ایجاد تعادل بین نیازها و تمایلات فرد است و در کل گرفتن دست فرد و فراهم کردن زمینه رشد و تعالی او و نهایتاً هدایت وی به سوی کمال واقعی و انسانی است . به عبارت دیگر، هدف از تربیت عبارتست از پدید آوردن انسانهای آزاد و دور و بر کنار از هر گونه قید بندگی دیگران و اسارت گناه و مستقل از همه ی انحراف ها و لغزش ها .[۵۳]
لذا در نگاه کلی و در سایه ی رسیدن به هدف اصلی تربیت انسان ، می توان امیدوار بود که جامعه ای عاری از ناراستی و انحراف و بزهکاری داشته باشیم .
ب) وظائف تربیت
از وظائف تربیت می توان به هدایت و اداره ی جریان تکاملی در جنبه های جسمی ، فکری ، روانی و نیز سازندگی و حرکت انسان از حیوانیت به سوی کمال انسانی و آموختن درس تعاون و همزیستی و خیر خواهی اشاره کرد.
تحول آفرینی در انسان در ابعاد مادی و معنوی و بالا بردن دانش فرد و نهایتاً سازندگی در جنبه های مختلف آدمی ( تن ، مغز و روان ) وی ، به طوری که فرد موفق به ایجاد رابطه ی درست بین خویش و خدا و جهان گردد ، از جمله وظائف تربیت فردی و اجتماعی است .
پس تربیت شیوه ی انسان سازی است و سازندگی ، تنها از طریق آن است که انسان ، انسان می شود و از حضیض حیوانیت به اوج انسانی می رسد و متعالی می گردد. [۵۴]
۲-۳-۲)گفتار دوّم : فایده و لزوم تربیت و اصول آن
الف) فایده و لزوم تربیت :
در فایده ی تربیت همین بس که می توان زمینه را برای سعادت فرد و جامعه و حرکت آن به سمت کمال و یا بدبختی و انحطاط آن فراهم نماید. تربیت هم در جنبه ی فردی آدمی، مفید است ، زیرا عامل رشد وارتقاء فکری ، جسمی و روانی اوست وهم از لحاظ اجتماعی عامل رشد فرد، به گونه ای که برای خود و جامعه ی خویش مفید باشد ، تاثیر گذار است .
به علاوه تربیت در بعد اقتصادی نیز به گونه ای که عامل ارتقاء شغلی ، بهداشتی و علمی است مفید فایده می باشد. با تربیت در فرد می توان روح عدالت در کنار آگاهی سیاسی و اجتماعی ایجاد کرد تا در هدایت جامعه مفید باشد ، به گونه ای که از طریق آن ضمن انتقال تجربیات گذشتگان به آیندگان در جهت پیشبرد امور و تعالی و ترقی جامعه در کلیه ی ابعاد استفاده کرد.
به وسیله ی تربیت می توان آدمی را از واقع گرایی به تخیلات ناروا پاک کرد. [۵۵] مضافاً در لزوم تربیت بایستی اذعان داشت که انسان بدون تربیت فاقد همه چیز است .
سودمندی های تربیت از جنبه های مختلف از جمله سیاسی ، سبب تحولات عظیم اجتماعی و حکومتی و به لحاظ اجتماعی ، سبب نگرش جمعی و اجتماعی و به دور از هر گونه خودخواهی و به لحاظ اقتصادی سبب کشف ، اختراع و ابداع و نوآوری های فراوان به منظور رشد اقتصادی و خودکفایی خواهد گردید و هم چنین از حیث فرهنگی نیز سبب فرهنگ سازی ، رشد در اخلاق و فلسفه ، هنر و ادب و … می شود و نهایتاً در بعد اخلاقی و معنوی نیز سبب افزایش فضیلت و مکارم اخلاقی و کرامت و شرافت انسانی می گردد.
ب) اصول تربیت :
تربیت بر پایه ی اصولی بنا شده است . از جمله ی آن اصول می توان به اصل کمال ، که همان حرکت به سوی کمال و تعالی و رحمت خداوندی است و اصل تلاش آزاد ، که همان سازندگی فرد و اماده نمودن وی بر پایه ی تلاش و کوشش برای رسیدن به مقصد است . و اصل توجه به فردیت فرد که همان داشتن اندیشه و فکر مستقل و حق تصمیم گیری برای زندگی آینده است و اصل توجه به اجتماع که همان اصالت جامعه می باشد ، که حکایت ازاین دارد که فرد در سایه ی اندیشه ی خود بایستی در جهت زندگی اجتماعی نیز فعالیت داشته و این دو با یکدیگر مباینتی نداشته باشند و نهایتاً اصل حریّت یا ازادگی که فرد می بایست در کمال آزادی به سوی تعالی و کمال و عزّت و شرف و کرامت انسانی حرکت نماید، اشاره نمود.
بدیهی است در صورت عدم تربیت صحیح و نادیده گرفتن اصول یاد شده در تربیت انسان شاهد رشد لغزش ها از جمله پرخاشگری ، لجبازی ، برقراری ، خشم ، درگیری فیزیکی ، بددهنی ، و حتّی شرارت و تقلّب و دزدی در کودکان خواهیم بود.
۲-۴)مبحث سوّم : عاملان ، ابعاد ، مراحل و روش های تربیت
والدین به عنوان عامل وراثتی و محیطی در تربیت شمرده می شوند . زیرا والدین اوّلین کسانی هستند که کودک از آنها در سایه ی توجهات الهی منشأ گرفته و بیشترین تماس را نیز با آنها دارند. چه اینکه والدین هم از طریق وراثت ، بسیاری از خصایص فردی ، جسمی و روانی را به کودک منتقل می نمایند و هم به عنوان عاملی از عوامل محیطی اعم از محیط داخلی ، یعنی خصایص فیزیکی و شیمیایی دوران رحمی که در سلامت و نقص کودکان مؤثر است و هم محیط خارجی ، که همان تربیت در دامان والدین ( پدر و مادر ) است شکل می گیرد.
از جمله عاملان تربیت ، خانواده ، اجتماع ، اولیای مدرسه ، شرایط آب و هوایی ، سیاسی ، اقلیمی و جغرافیایی و ایدئولوژیک می باشند که می توانند نقش بسزایی در تربیت داشته باشند .
خانواده باید از یک سو مرکز تندرستی ، بهداشت جسمی و عقلی و از سوی دیگر مرکز پرورش تن ، رشد روان و از سوی سوم محلی برای آماده کردن فرد جهت زندگی اجتماعی باشد . [۵۶]
۲-۴-۱)گفتار اول : مراحل و ابعاد تربیت
الف) مراحل تربیت :
از منظر اسلام تربیت را می توان به دو مرحله ی کلّی تقسیم کرد:
۱)مرحله ی اول که شامل دوران بیست و یک ساله ی اولیه ی عمر است .
۲)مرحله ی دوّم که از پایان بیست و یک سالگی تا آخر عمر است .
لازم به ذکر است که در مرحله ی اوّلیه ی تربیت دور ه ی پایه گذاری شخصیت و شناخت والدین و نیز نقش پذیری کودک در ابعاد روانی ، شخصیتی ، کنجکاوی و ذهنی ، بلوغ جنسی و اماده شدن طفل برای زندگی است که در این مرحله بذر اوّلیه کاشته و نتیجه ی آن نیز در آینده هویدا می گردد و در این مرحله نیز وظیفه ی بس سنگین نسبت به فرزند برای والدین مقرر گشته است .
در مرحله دوّم ، آدمی مسئول وضع خویشتن است و وظیفه دارد در خودسازی بکوشد و تلاش کند. [۵۷] که دراین مرحله ، تأثیرو تأثر والدین به مراتب کمتر خواهد بود.
ب) ابعاد کار تربیت :
تربیت از یک طرف متوجه قوای جسمانی است که به خاطر آن بسیاری از اعمال عبادی ترک یا واجب می گردد و از طرف دیگر متوجه قوای ذهنی ازادراک ، حافظه ، تداعی ، معانی و حتّی تشکیل ذهن ، از طریق ایجاد رابطه و اتحاد میان محتویات ذهنی که به صورت متناسب و متوازن رشد یابد و از سوی دیگر متوجه پرورش روان و عواطف است . در تربیت ، سعی می شود که به انسان مسئولیت آموخته تا خویش را در قبال آفریدگار ، مردم ، جامعه و طبیعت مسئول ببیند تا راه تعالی کمال را بپیماید.
۲-۴-۲)گفتار دوم : ابزار و روش های تربیت
الف) ابزار تربیت :
مقصود از ابزار تربیت ، همان محرکها و وسایل مادی و غیر مادی است که در اصلاح و ایجاد عادات مفید و سودمند تربیتی به کار گرفته می شود و فرد را از عادات ناصحیح و رفتارهای غیر سودمند به دور نگه می دارد. از جمله ی این ابزار می توان به تشویش و ترغیب ، ملامت و سرزنش در موارد اشتباه در مواقعی که پند و اندرز موثر واقع نشده ، تنبیه در موارد خاص و استثنائی و گاهی نیز استفاده از قدرت برای تفهیم حاکمیت و قدرت اشاره نمود که همگی در موارد خاص و بنابر ضرورت های لازم به کار گرفته خواهند شد.
ب) طریق و روش های تربیت :
طفل به دنیا می اید ؛ در حالیکه جاهل است و به نوعی خالی الذهن ، پس برای تربیت او بایستی از روش های مختلف از جمله حواس مختلف از جمله حواس باصره ( به کارگیری تعقل و اندیشه ) ، سامعه ( شنیدن از راه سمعی )، از طریق پند و اندرز و تلقین یا داستان سرایی و گاهی نیز از طریق تجربه ، عمل ، لمس ، آموزش و پرورش و نهایتاً تقویت اندیشه و فکر در کودک استفاده کرد .
در طریق تربیت ضررت دارد که به جنبه های شناخت انسان ، ذات و طبیعت آن ، شناخت و رابطه ای انسان با طبیعت و ضابطه ای حاکم بر آن ، شناخت ارزش های جامعه و شناخت دیدگاه ها و جهان بینی و فلسفه ی حیات و هم چنین شناخت اساس و هدف زندگی آگاهی داشته باشیم .
از طرفی تربیت ، انسان سازی و تعالی کمال یا بی انسانی است و در سایه ی تربیت استعدادهای بالقوه متکامل گردیده و مایه ی هدایت بشر می شود .
تربیت امر آگاهانه و هدفمند ، هدایت و حرکت از نقطه ای به نقطه ای دیگر از کمال است که در این سیر والدین نقش چشم گیری دارند. وجود روش ، سبب شده مادر این طی طریق دچار اشتباه نشده و راه انحراف پیش نگیریم و به خطاها واقف و از تکرار آن بپرهیزیم .
نقش والدین گاهی به طور غیر مستقیم و ناشی از روابط خودشان با یکدیگر، کودک را تحت تأثیر قرار داده ، مثل برخوردهای دوگانه و نفاق آمیز با یکدیگر، وجود عصبیت ، تعارض عقاید و تضاد و تناقض در گفتار و برخورد وغیره .

۱-۹-۱ قلمرو موضوعی : بررسی تأثیردوره های آموزش ضمن خدمت برکارایی شغلی مدیران مدارس راهنمایی شهرستان کاشان
۱-۹-۲ قلمرو زمانی : از فروردین سال ۱۳۹۳ تا ……..

قلمرومکانی : مدارس راهنمایی شهرستان کاشان

۱ -۱۰ تاریخچه مدیریت :
برای شناخت ماهیت فراگردها و مفاهیم مدیریت امروز ، بررسی ریشه های تاریخی آن مفید خواهد بود . برخی از پژوهشگران ، سابقه مدیریت را به آغاز پیدایش انسان نسبت می دهند بر این باورند که هنر مدیریت ، با شکل گیری نهاد خانواده مطرح شده است . برخی نیز سابقه آن را تا دوران ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد حضرت مسیح (ع) دنبال کرده اند ، یعنی هنگامی که سومریهای باستان به ثبت و ضبط و مکتوب کردن سوابق فعالیتهای اداری و تجاری خود پرداختند ( رن ، ۱۹۹۳ ، ۱۲ ) . برخی دیگر از زمینه های تاریخی مدیریت را می توان با بررسی مواردی نظیر نقش مدیریت در بنای اهرام ثلاثه مصر ، شیوه کنترل و ارتباطات در امپراطوری روم باستان و چهار چوب قانونی تجارت در ونیز قرن چهاردهم پی گرفت . ناگفته نماند که ایرانیان ، چینیها ، آلمانیها و برخی دیگر از اقوام گذشته نیز بینشهای قابل تأملی در این زمینه داشته اند ، ولی تحول عمده در مدیریت ، در جریان انقلاب صنعتی به وقوع پیوست . جهان در قرن هفدهم میلادی ، یعنی دوران خیزشهای اجتماعی آمریکا – زمانی که سیزده مستعمره انگلستان از آن جدا شدند و ایالات متحده آمریکا را تشکیل دادند ، تحولات مهمی را سپری کرد ، در این دوران بود که رشد سریع جمعیت ، هجمهء عظیمی را برای برپایی بازارها و عرضه کالاهای مصرفی ایجاد کرد . در همین دوران بود که با تسری روش تولید انبوه آدام اسمیت ( مبنی بر تقسیم کار و تخصص گرایی در کارخانه سنجاق سازی ) ، تحول عظیمی در بخش صنایع به وقوع پیوست ( اسمیت ، ۱۹۸۶ ، ۲۲-۲۰ ) ، به گونه ای که هنوز هم آثار آن در چگونگی تنظیم کار اغلب سازمان های تجاری مشاهده می شود ، برای مثال ، هنری فورد در اوایل قرن بیستم ، با بهره گرفتن از روش تولید انبوه در ساخت خودرو ، به موفقیتهای افسانه ای نایل گردید . در عصری که فورد فعالیت می کرد ، طرحهای عملیاتی جدیدی در عرصه صنعت و تولید ارائه می گردید و توسط دانشمندان تجزیه و تحلیل می شد تا کاربردهای مدیریتی آنها شناسایی شود .
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۱-۱۱مدیریت و مدیران :
کار را می توان فعالیتی دانست که برای سایر افراد محصولی با ارزش تولید می کند . موضوع کار و شیوه های مطلوب انجام آن ، به گونه ای که افراد ، سازمانها و به طور کلی جامعه را کامیاب و برخوردار گرداند ، به مطالعه مدیریت معنی و مفهوم ویژه ای می بخشد.
در پاسخ به این سؤال که « مدیرکیست ؟» می توان گفت که « مدیر کسی است که مسؤولیت عملکرد یک یا چند نفر در سازمان را به عهده دارد » . مدیران با مجموعهء متنوعی از عناوین به منزله( سرپرست ، رهبرگروه ، رئیس بخش ، مدیراداره ، معاون و مانند آن ) ، انجام وظیفه می کنند و کارکنان را به کار می گیرند . مدیران و کارکنان ، منابع مهم و ارزنده ای برای سازمان محسوب می شوند . آنها منابع دیگر سازمان ، نظیر اطلاعات ، فن آوری ، مواد خام ، تسهیلات و پول را برای تولید کالاها و ارائه خدمات ، به کار می برند ( شر مرهورن ، ۱۹۹۶ ، ص ۴ ) . بنابراین در پاسخ به این سؤال که « مدیران چه میکنند ؟ » گفته می شود که « مدیران اثر بخش » منابع انسانی را به طرقی که هم به عملکرد عالی و هم سطح مطلوب رضایت خاطر کارکنان منجر گردد ، به کار می گیرند . توجه و علاقه توأم به « عملکرد » و « رضایت خاطر » موضوع اصلی مدیریت در محیطهای کاری است .
۱-۱۲ تعریف اصطلاحات و مفاهیم
یک تعریف عملیاتی با مشخص ساختن فعالیتها یا “عملیاتی” که برای اندازه گیری یک سازه یا متغیر لازم است به آن منا می بخشد، تعریف عملیاتی به منزله نوعی دفترچه راهنما برای پژوهشگر است.(کرلینجر،۶۴،۱۳۷۴)
در اینجا برخی از واژه ها و اصطلاحات به کار رفته در این پژوهش تعریف می شود.
۱٫آموزش :[۲]
آموزش تجربه ای است مبتنی بر یادگیری و به منظور ایجاد تغییرات نسبتا˝ ماندگار در فرد صورت می گیرد تا بتواند توانایی خود را برای انجام دادن کار بهبود بخشد.(میرکمالی،۲۳۵،۱۳۷۸)
آموزش فرایندی است که افراد مهارتهای مورد نیاز برای انجام یک عمل یا وظایف یک شغل را کسب می کنند.(ساعتچی، ۴،۱۳۵۸و۳)
۲٫آموزش ضمن خدمت :[۳]
به آن نوع آموزش اطلاق می شود که :

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

پس از استخدام فرد در یک مؤسسه یا سازمان صورت پذیرد.

هدف و منظور از این نوع آموزش آماده سازی افراد برای انجام بهینه وظایف و مسئولیتهای شغلی است.

این نوع آموزش عمدتا˝ در سه محور اساسی توسعه دانش، بهبود مهارتها و یا تغییر نگرش ها ارائه می شود.

جهت گیری اصلی این آموزش ها ، مشاغل و یا وظایف مورد تصدی است.(فتحی و اجارگاه،۱۴،۱۳۷۶)

۳٫آموزش های کوتاه مدت :
آموزش های کوتاه مدت به آموزش هایی اطلاق می گرد که به منظور ایجاد تخصص یا مهارت خاص و یا دادن آگاهی های لازم به کارکنان انجام می شود. این دوره ها به مدرک تحصیلی بالاتر منتج نمی شود. دوره های آموزش کوتاه مدت ضمن خدمت از نظر عنوان عبارتند از : کارآموزی، بازآموزی، دانش افزایی، سمینارآموزشی و کنفرانس علمی ( زرین فرد، ۹۶،۱۳۷۸ )
۴٫آموزش های بلند مدت :
در فعالیت آموزش ضمن خدمت ، دوره های بلند مدت به برنامه های ادامه تحصیل کارکنان درطول خدمت اطلاق می شود. این دوره ها به مدرک تحصیلی بالاتر منجر می گردد و شامل دوره های کاردانی ، کارشناسی ناپیوسته و کارشناسی ارشد در رشته های گوناگون است.(همان ، ۹۸)
۵٫مدیریت :[۴]
فرایند به کارگیری مؤثر و کارآمد منابع مادی و انسانی در برنامه ریزی ، سازماندهی ، بسیج منابع و امکانات ، هدایت و کنترل است که برای دستیابی به اهداف سازمانی و بر اساس نظام آموزشی مورد قبول، صورت می گیرد. (رضائیان،۶۰،۱۳۸۶)
کریتنر[۵] در کتاب مدیریت : فرایندی برای حل مسائل می گوید :
مدیریت عبارتست از فرایندی برای حل مسائل مربوط به تأمین هدف های سازمانی به نحو مطلوب از طریق استفاده مؤثر و کارآمد از منابع کمیاب در یک محیط در حال تغییر. ( ایران نژاد پاریزی،۱۸،۱۳۸۵ )
۶٫مدیریت آموزشی:[۶]
فرایندی اجتماعی است مستلزم ایجاد کردن ، نگه داشتن ، برانگیختن ، کنترل کردن و وحدت بخشیدن نیروهای انسانی و مادی که به طور “رسمی” و “غیر رسمی” در درون یک نظام واحد شکل و سازمان می یابند تا هدف ها و مقاصد معینی را تحقق بخشند .(علاقه بند،۱۱۴،۱۳۸۳)
مدیریت آموزشی ، حمایت ، تقویت ، یاری و مساعدت و سرانجام همکاری کردن است نه دستور دادن (طوسی،۷۰،۱۳۸۹)
۷٫مدیران آموزشی:
کسانی هستند که در تصمیم گیری های آموزشی و پرورشی نقش دارند و رفتار و عمل آنان جریان آموزش و پرورش را مستقیما˝ تحت تأثیر قرار می دهد. (علاقه بند،۱۲،۱۳۷۲)
۸٫مدیران آموزش دیده:
در این تحقیق منظور مدیرانی هستند که موفق به گذرانیدن دوره های آموزش ضمن خدمت کوتاه مدت مدیران که به صورت حضوری یا غیرحضوری از طریق معاونت برنامه ریزی و نیروی اداره کل آموزش و پرورش واحد کارشناسی آموزش ضمن خدمت ارائه گردیده است ، شده اند.
۹٫مدیران آموزش ندیده :
در این تحقیق منظور مدیرانی هستند که دوره های آموزش ضمن خدمت کوتاه مدت مدیران را طی نکرده باشند.
۱۰٫دوره آموزش مدیریت :
منظور دوره هایی است که از طرف واحدهای آموزش ضمن خدمت ادارات آموزش و پرورش جهت بالابردن سطح آگاهی و بینش و شناخت تخصصی مدیران واحدهای آموزشی برگزار می گردد.
۱۱٫عملکرد:
در این تحقیق منظور از عملکرد مدیران ، بکارگیری اصول و یافته های علمی ، به اقتضای موقعیت و رعایت موازین اخلاقی در محیط آموزشگاه می باشد تا مدیران ضمن ایفای نقش اصلی خود،مشکلات را حل کنند و هدفی را تحقق بخشند.
۱۲٫کارایی :
یک سلسله عملیاتی است که در نهایت به تامین هدف ها به نحو مطلوب و مؤثر می انجامد، به گونه ای که زمان ، سرمایه و استعدادها بدون اتلاف و به طور کامل مورد استفاده قرار می گیرند ( ایران نژاداریزی،۱۸،۱۳۸۵) .
۱۳٫ نظام آموزش و پرورش:[۷]
الگوی کلی نهادها ، مؤسسات و سازمان های رسمی جامعه که وظایف انتقال فرهنگ و شکوفاسازی آن ، پرورش همه جانبه فرد و تربیت نیروی انسانی ماهر و متخصص را برعهده دارند ، اصطلاحا˝ نظام آموزش و پرورش نامیده می شود.(۰علاقه بند،۷،۱۳۷۲)
۱۴٫سازماندهی:[۸]
« فرایندی است که طی آن تقسیم کار میان افراد و گروه های کاری و هماهنگی میان آنان به منظور کسب اهداف صورت می گیرد. » (رضائیان،۱۲۶،۱۳۸۶)
« هماهنگی عقلایی فعالیتهای عده ای از افراد برای حصول اهداف مشترک سازمان از طریق سلسله مراتب اختیارات و مسئولیتها ، تقسیم کار و …. است.» (صافی،۱۳۶،۱۳۸۳)
۱۵٫برنامه ریزی:[۹]
عبارتست از فراگرد تعیین و تعریف اهداف سازمان و تدارک دقیق اقدامات وسایلی که تحقق اهداف را میسر می سازند.(علاقه بند،۱۲،۱۳۸۳)
عملیاتی که مدیر بدان وسیله ، نقشه کارهای مربوط به هدفهای سازمان و راه و روش برآورد آنها را برای آینده تهیه می بیند .(عسگریان،۹۴،۱۳۸۶)
۱۶٫تصمیم گیری :[۱۰]
فراگردی است که طی آن ، شیوه عمل خاصی را برای حل مسئله یا مشکل ویژه برگزیده می شود .
(علاقه بند،۱۳۸۲،۲۳)
از نظر بارنارد[۱۱]: تصمیم گیری فراگردی ناشی از سنجش ، محاسبه و اندیشیدن است که منجر به عمل می شود .(بارناد،۲۵۹،۱۳۸۱)
۱۷٫ روابط انسانی[۱۲]: