۲-۹- پیشینه جدول داده ستانده در ایران……………………………………………………………………………………………………………….۲۵
۲-۱۰- کاربرد­های جدول داده ستانده……………………………………………………………………………………………………………………….۲۶
۲-۱۰-۱- کاربرد جدول داده ستانده در برنامه ­ریزی کلان……………………………………………………………………………………۲۷
۲-۱۰-۲- کاربرد جدول داده ستانده در برنامه ریزی بخش­ها……………………………………………………………………………..۲۹
۲-۱۰-۳- کاربرد جدول داده ستانده در برنامه ­ریزی منطقه­ای………………………………………………………………………………۲۹
۲-۱۰-۴- کاربرد جدول داده ستانده در شناسایی بخش­های مهم و کلیدی اقتصاد………………………………………………۳۰
عکس مرتبط با اقتصاد
۲-۱۱- روش های تهیه­ جدول داده ستانده……………………………………………………………………………………………………………..۳۰
۲-۱۱-۱- جداول داده ستانده پولی یا فیزیکی………………………………………………………………………………………………………۳۰
۲-۱۱-۲- جداول داده ستانده و حساب­های ملی…………………………………………………………………………………………………..۳۱
۲-۱۲- فرایند محاسبه و به ‌روزرسانی جدول داده ستانده………………………………………………………………………………………….۳۱
۲-۱۲-۱- اصول و مبانی روش راس……………………………………………………………………………………………………………………….۳۲
۲-۱۲-۱- اصول و مبانی روش راس تعدیل‌شده…………………………………………………………………………………………………….۳۲
۲-۱۳- مطالعات انجام‌شده در داخل کشور………………………………………………………………………………………………………………۳۲
۲-۱۴- مطالعات انجام‌شده در خارج کشور………………………………………………………………………………………………………………۳۵
۲-۱۵- نقدی بر مطالعات گذشته و نوآوری تحقیق حاضر…………………………………………………………………………………………..۴۳
۲-۱۶- جمع­بندی و نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………۴۳
فصل سوم روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………….۴۶
۳-۱- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۴۷
۳-۲- جدول داده ستاده……………………………………………………………………………………………………………………………………………..۴۷
۳-۳- فرض­های جدول داده ستانده…………………………………………………………………………………………………………………………….۴۸
۳-۴- ماهیت جدول داده ستاده………………………………………………………………………………………………………………………………….۴۸
۳-۵- جدول داده ستاده و حساب­های ملی…………………………………………………………………………………………………………………۵۰
۳-۶- ماتریس ضرایب فنی…………………………………………………………………………………………………………………………………………..۵۱
۳-۷- ماتریس لئونتیف………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۵۲
۳-۸- تعیین سطح تولید بخش­ها………………………………………………………………………………………………………………………………..۵۴
۳-۹- تعیین واردات…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۵۴
۳-۱۰- پیوندهای پسین و پیشین……………………………………………………………………………………………………………………………….۵۵
۳-۱۰-۱- ضریب پیوستگی پسین……………………………………………………………………………………………………………………..۵۵
۳-۱۰-۲- ضریب پیوستگی پیشین……………………………………………………………………………………………………………………..۵۶
۳-۱۱- بهره­وری آب……………………………………………………………………………………………………………………………………………………۵۶
۳-۱۲- محاسبه آب مجازی…………………………………………………………………………………………………………………………………………۵۶
۳-۱۳- جمع­بندی و نتیجه ­گیری……………………………………………………………………………………………………………………………….۵۷
فصل چهارم تجزیه و تحلیل…………………………………………………………………………………………………………۵۹
۴-۱- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۶۰
۴-۲- مدریت آب………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۶۰
۴-۳- تحلیل مصرف آب……………………………………………………………………………………………………………………………………………..۶۳
۴-۳-۱- سناریو ۱۵ درصد…………………………………………………………………………………………………………………………………..۶۵
۴-۳-۲- سناریو ۲۰ درصد…………………………………………………………………………………………………………………………………..۶۵
۴-۴- بررسی جایگاه­ بخش های اقتصادی در استان کرمان………………………………………………………………………………………۶۵
۴-۵- بررسی بهره‌‌وری آب و سهم آب در هزینه­ واسطه­ بخش‌ها…………………………………………………………………………۶۷
۴-۵-۱- بهره‌­وری……………………………………………………………………………………………………………………………………………………۶۷
۴-۶- محاسبه و تحلیل واردات و آب مجازی……………………………………………………………………………………………………………….۶۹
۴-۶-۱- آب مجازی………………………………………………………………………………………………………………………………………………۶۹
۴-۶-۲- روش به دست آوردن ماتریس آب………………………………………………………………………………………………………….۶۹
– بررسی و تحلیل پیوندهای پسین و پیشین بخش‌های اقتصادی………………………………………………………………….۷۲ ۴-۷
۴-۷-۱- ضریب پیوستگی پسین…………………………………………………………………………………………………………………………….۷۲
۴-۷-۲- ضریب پیوستگی پیشین…………………………………………………………………………………………………………………………۷۳
۴-۸- جمع بندی و نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………….۷۵
فصل پنجم نتیجه گیری و پیشنهادات………………………………………………………………………………………….۷۷
۵-۱- خلاصه و نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………………….۷۸
۵-۲- نتایج به دست آمده از تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………….۷۸
۵-۲-۱- فرضیه اول……………………………………………………………………………………………………………………………………………….۷۹
۵-۲-۲- فرضیه دوم……………………………………………………………………………………………………………………………………………….۷۹
۵-۲-۳- فرضیه سوم………………………………………………………………………………………………………………………………………………۸۰
۵-۳- محدودیت­های تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………….۸۰
۵-۴- پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………۸۱
۵-۵- پیشنهادات برای مطالعات بعد………………………………………………………………………………………………………………………….۸۲
منابع………………………………………………………………………………………………………………………………………….۸۴
پیوست­ها……………………………………………………………………………………………………………………………………۸۹
فهرست جداول
عنوان جدول صفحه
جدول ۲-۱ خلاصه­ای از مطالعات انجام شده­ی داخلی……………………………………………………………………………………………..۳۹
جدول ۲-۲ خلاصه­ای از مطالعات انجام شده­ی خارجی……………………………………………………………………………………………۴۲
جدول ۴-۱ تحلیل آب………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۶۴
جدول ۴-۲ جایگاه بخش­های اقتصادی بخش کشاورزی، صنعت، خدمات و آب در اقتصاد استان کرمان…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۶۸
جدول ۴-۳ بهره­وری…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۶۹

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

تشخیص یا جان بخشیدن به اشیا یکی از لوازم فنی است که از قدیم ترین ایام در شعر عربی شناخته شده است. تشخیص وسیله ای است که بر اساس جان بخشیدن به معانی خشک و بی جان و مناظر طبیعت خشک در صورت موجودات زنده دارای حس و حرکت و درک زندگی به کار گرفته می شود. به رغم این که این پدیده در ادبیات عاطفی در تمام زمان ها و بین ملت ها عمومیت داشته است، با این حال، طرفدارن مکتب رومانتیسیسم آن را در ادبیات خویش به صورت کثیر و با صداقت و تنوع به کار برده اند؛ و آن بیشتر به خاطر نرمی احساسات و عواطف در ادبیات آنان به کار رفته است.[۱۱۹]
در واقع زنده کردن و حرکت بخشیدن به آن چه بی جان و بی روح است از ویژگی های ادبیات رومانتیسیست ها می باشد. وقوف شاعر جاهلی بر خرابه های دیار معشوق و مورد خطاب قرار دادن آن امر ساده ای به نظر نمی رسد. مقصود شاعر جاهلی به هنگام وقوف بر آن مکان ها، مورد کنایه قرار دادن سنگ ها و چوب ها نبوده است، بلکه وی آن مکان ها را بسان انسان هایی می داند که با او در غم و اندوهش شریک می باشند.
این چنین به نظر می رسد که شاعر جاهلی در سرودن این اشعار، بی مقدمه یقین درونی خود را بیان داشته و چنین احساس می کند که این اشیای بی جان و ساکت، دارای روحی نهفته در درون خود هستند. وی آن ها را مورد ندا قرار داده و با آن ها صحبت کرده و صدایشان را می شنود.[۱۲۰]

۲_۲_ رومانتیسیسم در دوره شعر اسلامی_ اموی

ویژگی ها و نشانه های رومانتیسیسم تنها منحصر به عصر جاهلی نبوده، بلکه در ادامه این حرکت، ما شاهد نشانه هایی از آن در شعر دوره اموی نیز هستیم.
در شعر دوره اسلامی_ اموی، تجربه های ذاتی امرؤالقیس در شعر شماخ بن ضرار و سحیم عبد بنی الحسحاس به طور مکرر دیده می شود. در این دوره، قصائد سرشار از دلایل و مستندات و رد دلایل دیگری بوده و دلیل تراشی بر اساس شرایط خاص خود بود. بارزترین این نشانه ها در غزلیات جریر و خمریات اخطل به تصویر کشیده شده است. در شعر عمر بن أبی ربیعه نیز نشانه های رومانتیسیسم وجود دارد؛ با این که وی شاعری بود که با عواطف و احساساتی که همنشین رومانتیک ها است، زیاد الفت نمی گرفت ولی در اشعارش فراق و عذاب دوری از محبوب دیده می شود[۱۲۱]. هم چنین به عنوان مثال می توان به قصیده رائیه الکبری عمر بن أبی ربیعه، که در باب دوری از محبوبش نُعْم سروده است اشاره نمود:
أمِنْ آلِ نُعْمٍ أنْـــتَ غَادٍ فَمُـبْکِرُ غَـــدَاهَ غَـــدٍ أمْ رائِــحٌ فَمُهَجِّرُ
بِحَاجَهِ نَفْسٍ لَمْ تَقُلْ فِی جَوَابِهَا فَتُبْلــِغَ عُــذْراً وَ المَقَالَهُ تُعْـذِرُ
وَ لَا قُرْبُ نُعْمٍ اِنْ دَنَتْ لَکَ نَافِعٌ وَ لَا نَأیُهَا تَسْلِی وَ لَا أنتَ تَصْبِرُ
وَ أعْجَبَهَا مِنْ عَیْشِهَا ظِلُّ غُرْفَهٍ وَ رَیَّـانُ مُلْــتَفُّ حَدَائِقِ أخْضَرُ[۱۲۲]
در این ابیات که شاعر از میزان علاقه اش به نعم می سراید، از عدم توانایی خود در صبوری بودن نسبت به محبوبش سخن گفته و خود را شیفته نعم می داند. شاعر در این قصیده به شیوه شاعران جاهلی، شعر خود را با ذکر دیار محبوبه و جدایی و دوری از وی آغاز می کند. وی در ادامه این قصیده به توصیف محل زندگی نعم اشاره نموده و آن جا را مکانی سرسبز و زیبا وصف می کند. مکانی که در آن نیازی به بیداری و تفکر نیست.
همچنین بیشترین قصاید شعری کُثَیِّر عِزَّه، جمیل بثینه و نیز قیس بیانگر اوضاع و احوال فراق و وصف عذاب و شوق دیدار محبوب که از نشانه های رومانتیسیسم است، می باشد.[۱۲۳]

۲_۳ رومانتیسیسم در ادبیات عصر عباسی

در عصر عباسی وصف باغ و مکان های با نشاط و قصرهای ویران شده، بسیار رخ می داد و همه این موضوعات در باب رومانتیسیسم محسوب می شدند. لیکن در شعر عربی قدیم نظریه رومانتیسیسم به گونه ای نبود که شاعران آگاهانه به آن توجه داشته باشند و عواطف خویش را در آن وارد سازند.[۱۲۴]
در عصر عباسی، بدیع کثرت یافته و تعقید در آثار شاعران به وفور مشاهده می شد. همزمان با این گسترش، طبیعت به عنوان وسیله ای برای رقابت و جدل در بالاترین سطح معنایی به کار می رفت. کما این که ابو نواس اشعاری در باب طبیعت دارد که در کنار خمر و شراب تأثیر بیشتری دارد. وصف باغ ها، آب و هر چیز شبیه به آن نیز در اشعار شاعران عباسی زیر مجموعه مفاهیم رومانتیسیسم قرار دارند. [۱۲۵] طبیعت نزد ابن رومی غایت مقصود اوست. زیرا طبیعت همان مکانی است که به آن عشق ورزیده و شیفته آن می گردد. زمانی که عرصه دنیا بر وی تنگ شده و مردم در حق وی ظلم می کنند، به باغ و بستان پناه آورده، با آن نجوا کرده و شکوه سر می دهد. این عشق به طبیعت در نزد ابن رومی به کونه ای است که وی گاهی در طبیعت ذوب شده و گاهی طبیعت در وی ذوب می گردد. ابن رومی به طبیعت جان بخشیده و آن را موجودی زنده می پندارد و با آن سخن می گوید و اعضای طبیعت نیز اندوهگین و خوشحال می شوند و بسان انسان عشق می ورزند:
عکس در مورد عشق ورزی
بَلَدٌ صَحِبْتُ بِهِ الشَبِیبَهَ وَ الصِّبَا وَ لَبِسْتُ فیهِ العَیشَ وَهْوَ جَدِیدُ
فَاذَا تَمَثَّلَ فی الضَمِیرِ رَأیتُهُ وَ عَلَیهِ أفنانُ الشَّبَابِ تَمِیدُ[۱۲۶]
بحتری نیز در قصیده ایوان کسری اشعاری دارد که در زمینه رومانتیسیسم سروده است. شاعر زمانی که برکه متوکل را رؤیت نموده است، به اوج اشتیاق خود رسیده و اول به وصف برکه پرداخته و سپس به وصف دریا، و بلندی قصر را با اغراق، فراتر از ابرها دانسته است. با این توصیفات، بحتری قصر را به انسانی دارای روح و حرکت تشبیه نموده است که هم چون وی، از ظلم روزگار و فریب و نیرنگ آن در عذاب می باشد، با این حال در برابر این بلایا صبوری پیشه کرده است:
فَهْـوَ یُبْدِی تَجَـلُّداً وَ عَلَیْهِ کَلْکَلٌ مِنْ کَلاکِلِ الدَّهْرِ مُرْسِی
لَوْ تَراهُ، عَلِمْتَ اَنَّ اللَّیَالِی جَعَلَــتْ فِیـهِ مَأتمَاً بَعْدَ عِـرْسِ[۱۲۷]
به وضوح می توان گفت که شعر عربی به تجارب مکتب رومانتیسیسم اشراف کامل داشته و از این رو خیال و هیجان و جان بخشی به اشیا را بر عقل برتری داده و به طور ناخواسته، توانسته است جلوه های گوناگون این مکتب را در خود پرورش دهد.

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

۲_۴_ ویژگی های رومانتیسیسم در شعر عصر اندلس

با گذر زمان، ویژگی های رومانتیسیسم در ادبیات عربی تنها منحصر به ادبیات جاهلی یا دوره عباسی نمی شود. بلکه این جنبش در میان شاعران دوره اندلس نیز وجود داشته و آن ها در اشعارشان جلوه های رومانتیسیسم را بیان کرده اند.
شاعران اندلسی در اشعارشان، تمامی موضوعات از قبیل مدح، هجا، وصف، حکمت و غزل که شاعران بغداد و شام می سرودند، را تقلید کردند. ولی در این میان بیشترین توجهشان به وصف، به ویژه وصف طبیعت بود. زیرا طبیعت در نظر آنان، بسان انسان زنده ای بود که با سروده های خود، آن را می آراستند.[۱۲۸] بنابراین می توان گفت که شاعران اندلس در هیچ یک از قالب های شعری نوآوری نداشتند و همواره به تقلید از قدما می پرداختند. تنها موضوعات شعری که شاعران اندلس در آن نوآوری داشتند، قالب شعری موشحات و زجل بود.
همان گونه که قبلا ذکر شد، یکی از موضوعات رومانتیسیسم، توجه به طبیعت می باشد. شاعران اندلس به طبیعت اهتمام زیادی داشتند و عشق شاعران اندلس به طبیعت با حزن پیروان مکتب رومانتیسیسم در هم آمیخته بود، و برخی از شاعران در مواجه شدن با طبیعت همچون جایگاه عاشق در برابر معشوق را داشتند و اوضاع درونی خود را با طبیعت در میان می گذاشتند.[۱۲۹]
زادگاه ابن خفاجه، جزیره شقر[۱۳۰] در بلنسیه یکی از زیباترین بلاد اندلس بود. ابن خفاجه در دامان طبیعت دلفریب پرورش یافت و با آن خو گرفت. در توصیفات خود همواره به طبیعت اندلس اشاره می نمود و صور خود را از طبیعت می گرفت. حتی آن گاه که می گرید، گریه را با وصف می آمیزد و سرشک گریه کنندگان جویباران می شود و لرزش اندامش به لرزش شاخه های با طراوت و ناله هایشان به ناله چکاوک نوحه گر می ماند:
فی کُلِّ نَادٍ مِنْکَ رَوْضُ ثَنَاءِ وَ بِکُلِّ خَدٍّ فِیْک جَدْوَلُ مَاءِ
وَ لِکُلِّ شَخْصٍ هِزَّهُ الغُصْنِ النَّدِی غِبَّ البُکَاءِ وَ رِنَّهُ المَکَّاءِ[۱۳۱]
هم چنین جان بخشیدن به اجزای طبیعت یکی از جلوه های شگفت انگیز شعر نزد شاعران اندلس بود، زیرا آنان اشیای جامد را شبیه انسان ها دانسته و به آن احساس و حرکت می بخشیدند. شاعران اندلس چنین می پنداشتند که در طبیعت، جامعه ای با عوطف و احساسات در کنار جامعه انسانی وجود دارد.[۱۳۲] به عنوان مثال، ابن خفاجه شاعر اندلس به طبیعت شخصیت زنده بخشیده است. طبیعت در نظر وی بسان انسانی دارای احساسات و سخنگو است که شکایت می کند و کوه از شدت شوق به جنبش می آید:
وَ مَا غَیَّضَ السُّلْوَانُ دَمْعِی وَ اِنَّما نَزَفْتُ دُمُوعِی فی فِراقِ الصَّوَاحِبِ[۱۳۳]
ابن خفاجه از شاعران طبیعت است ولی امتیاز او بر دیگران در فراوانی این اشعار است. زیرا شعرش را به انواع بدیع و بیان از استعاره ها و تشبیهات می آراید.
طبیعت در درون شاعران اندلس دارای تأثیر بوده است. شاعران اندلس در طبیعت خاطراتی داشتند که همواره در قلبشان بود. بنابراین آن خاطرات را همیشه یادآوری می کردند و به ایام گذشته که در آغوش طبیعت بودند توجه داشتند. هم چنین اغراق نیست اگر گفته شود طبیعت نزد شاعران اندلس از جایگاه والایی برخوردار است. زیرا آنان طبیعت اندلس را همانند کعبه و قبله ای می پنداشتند و به آن عشق می ورزیدند.[۱۳۴] به عنوان نمونه می توان به اشعار ابن خفاجه که درباره طبیعت اندلس سروده است اشاره نمود:
یَا أهلَ أندُلُسٍ لِلَّهِ دَرُّکُمُ ماءٌ وَ ظَلٌّ وَ أنْهَارٌ وَ أشْجَارٌ
مَا جَنَّهُ الخُلدِ الّا ِفی دِیَارِکُمُ وَ لَوْ تَخَیَّرْتُ هَذَا کُنْتُ اَخْتَارُ[۱۳۵]
ابن زیدون به اندلس و زیبائیهای آن عشق می ورزید. طبیعت، مرتع جوانی و مأمن صفا و شادمانی او بوده است. از این رو اگر طبیعت را می ستاید نه به خاطر ذات طبیعت است بلکه به خاطر آن است که طبیعت جایی برای نشاط و سرمستی اش بوده است. دوری از طبیعت در ذهن ابن زیدون، خاطرات دیرین گذشته را زنده ساخته و از درد زیاد به یاد گذشته می افتد:
أ قُرْطُبَهُ الغَرّاء هَلْ فِیکِ مَطْمَعُ وَ هَلْ کَبِدٌ حَرَّی لِبَیْنَکِ تَنْقَعُ
وَ هَلْ لِلَیَالِیکِ الحَمِیدَهِ مَرْجَعُ[۱۳۶]
ابن زیدون هم چنین طبیعت و زیبایی محبوب را در هم آمیخته و هنگامی که سفیدی دندان هایش را می بیند، درخشش خورشید را به یاد می آورد:
شَخْصٌ یُذَکِّرُنِی فَاهُ وَ غَرَّتَهُ شَمْسُ النَّهَارِ وَ أنفَاسُ الرَّیَاحِینِ[۱۳۷]
وی هم چنین به وصف محبوب پرداخته و وی را خورشیدی می پندارد که از پشت نقاب طلوع می کند:
رَأیْتُ الشَّمْسَ تَطْلُعُ مِنْ نِقَابٍ وَ غُصْنَ البَانِ یَرفُلُ فِی وِشَاحٍ[۱۳۸]
هم چنین شاعران رومانتیسیسم، شادی و غم خود را، با طبیعت در میان می گذاشتند و هنگامی که شاعر غمگین می شد، حزن و اندوهش را در دامان طبیعت بیان می کرد و در طبیعت می گریست و از آن می خواست تا غم و اندوه وی را درک کرده و وی را تسکین دهد. ابن زیدون در قصیده ألَمْ یَأنِ أنْ یَبکِی الغَمامِ پناه بردن به دامان طبیعت را این گونه به تصویر می کشد:
ألَمْ یَأنِ أنْ یَبْکِی الغَمَامُ عَلَی مِثْلِی وَ یَطْلُبَ ثَأرِی البَرْقُ مُنْصَلَتَ النَّصْلِ
وَ هَلاَّ أقامَتْ اَنْجُمَ اللَّیْلِ مَأتَماً لِتَندُبَ فی الآفَاقِ مَا ضَاعَ مِنْ نَثْلِی[۱۳۹]
در این ابیات، ابن زیدون با حالت پرسشی، چنین بیان می کند که آیا وقت آن نرسیده است تا ابرها بر افرادی مانند من بگریند. ستارگان را به گریه کردن بر غم و اندوهش فرا می خواند.
یکی از مهم ترین حوادث زندگی ابن زیدون عشق او به ولاده است. عشقی که شاعر در آن به رقابت با ابن عبدوس، وزیر ابوالحزم جهور پرداخت. از آن جایی که شعر ابن زیدون شعری سرشار از عاطفه و احساس می باشد، از این رو در اشعارش احساس خود را نسبت به دوری از محبوبش، ولاده این گونه بیان می دارد:
أضْحَی التَنَائی بَدِیلاً مِنْ تَدَانِینَا وَ نَابَ عَنْ طِیْبِ لُقْیَانَا تَجَافِیْنَا
بِنْتُمْ وَ بِنَّا فَمَا ابْتَلَّتْ جَوَانِحُنَا شَوْقاً اِلَیْکُم وَ لَا جَفَّتْ مَآقِینَا
نَکَادُ حِیْنَ تُنَاجِیکُمْ ضَمَائِرُنَا یَقْضِی عَلَیْنَا الأسَی لَوْلاَ تَأسِیْنَا[۱۴۰]
در این قصیده شاعر از شوق و اشتیاق خود به محبوبه اش سخن گفته و نسبت به زمان گذشته حسرت خورده و اندوهگین می باشد.
با توجه به مطالب مذکور، می توان دریافت که شعر دوره اندلس نیز در بردارنده مضامین رومانتیسیسم بوده و شاعران زیادی در این زمینه به سرودن شعر پرداخته اند. ولی از آن جایی که در آن زمان مکتب رومانتیسیسم هنوز به معنای نوظهور خود در قرن نوزدهم به کار نمی رفت، شاعران آن دوره از هیچ یک از مکتب های ادبی پیروی نمی کردند.

۲_۵_ رومانتیسیسم در دوره معاصر

شعر معاصر عرب هم چون شاخه های دیگر ادبیات عربی در دوران جدید تحت تأثیر ادبیات غرب شکل متفاوت تری از گذشته به خود گرفت. معمولا حمله ناپلئون به مصر در سال ۱۷۹۸ نقطه آغازین دگرگونی شعر در ادبیات عربی به شمار می رود.[۱۴۱]
شفیعی کدکنی درباره پیشروان و نوظهوران رومانتیسیسم بر این عقیده است که: «هنوز قرن نوزدهم تازه به پایان رسیده بود که نوع تازه ای از شعر به ظهور پیوست؛ نوعی که از لحاظ مضمون و شکل و از لحاظ اسلوب دارای تعارض ها و تضادهایی بود: از یک سو دارای اسلوب کلاسیک و سنتی و از سوی دیگر دارای عواطف و انفعالات رومانتیک جدید. در واقع این نوع از شعر، انعکاس جنبش فکری عامی بود که این تغییر و تجدد را در میدان ادبیات به وجود آورده و دنباله رو ادبیات اروپایی بود.»[۱۴۲]
در اواخر قرن نوزدهم، احساس شاعران عربی نسبت به کنار گذاشتن سنت های بی اساس کلاسیک ها، به اوج خود رسیده و این یکی از نشانه های پدید آمدن مکتبی نو ظهور که متناسب و همگام با تفکر و اندیشه های غربی بود را فراهم آورد. تفکر اروپایی بعد از حمله فرانسه به مصر و گشوده شدن درهای مصر به اروپا و هم چنین سرزمین شام و لبنان که مبلغانی از آمریکا و اروپا راهی آن سرزمین ها می شدند، نشأت گرفت. می توان این گونه بیان نمود که گسترش فرهنگ غربی و آگاهی شاعران عرب از آثار تفکر رومانتیسیسم نوآور اروپایی، از عوامل مؤثر بر پیدایش این مکتب در ادبیات عربی در نیمه اول قرن بیستم میلادی است.[۱۴۳]
از علل روی آوردن شاعران عرب به این مکتب می توان به: توجه زیاد شاعران مکتب کلاسیسیسم به شعر قدیم و تقلید بیش از حد از آن و اهتمام به شعر مناسبات، دوری نمودن از تجربه های درونی، توجه به ساختار و شکل و قالب شعر بر حسب معنی و فکر و وجدان، و هم چنین عدم توجه کلاسیست ها به وحدت عضوی در قافیه و توجه به بیت شعر و وحدت مستقل اشاره نمود.[۱۴۴]
«از اوایل قرن بیستم، شاعران معاصر عرب در حرکتی کاملا نو، از روش ها و سلیقه های قدیم در بیان اندیشه و در ارزیابی سخن، خارج شدند و اندک اندک خود را از قیود شعری گذشتگان رها ساختند. زیرا بر این باور بودند که شاعر معاصر باید از ادراک و تصور و احساس خود و نه از ادراک و احساس شاعران دوره های پیشین سخن بگوید».[۱۴۵]
از جمله علل و عوامل مؤثر بر بیان چنین نگرش و اعتقادی را می توان در موارد زیر خلاصه نمود:
الف: رشد آموزش و پرورش نوین در کشور های عربی
ب: رشد جنبش ترجمه آثار ادبی غرب در کشور های عربی
ج: نشر اندیشه های سیاسی غرب در میان روشنفکران و ادیبان عرب
د: مهاجرت ادیبان عرب به کشورهای غربی و اقامت دراز مدت در آن جا.[۱۴۶]
مکتب نوظهور رومانتیسیسم عربی که در نتیجه اتصال عرب با غرب از طریق اعزام هیأت های فرهنگی و هم چنین در نتیجه اتفاقات به وجود آمده ما بین جنگ اول و دوم جهانی در کشور های عربی به وجود آمده بود، به دلایلی در ادبیات عرب تأثیر بسیاری داشت. از جمله این دلایل می توان به دلایل زیر اشاره نمود:
الف: نیاز به نوآوری در سطح اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در دوره ما بین دو جنگ اول و دوم جهانی بیش از پیش احساس می شد و مردم زیادی نسبت به سایر مکاتب، به این مکتب روی آوردند، چرا که این نوآوری، انقلابی فراگیر و همه جانبه بر مضامین و اشکال ادبیات دوره های قبل به حساب می آمد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
ب: از ویژگی های این مدرسه نوظهور، توجه به درد و رنج و آه و حسرت بود، و این مکتب به نوعی پناه گاه ادیبان ملتی بود که همچون ادیبان عرب برای بیان سال های متمادی ظلم و شکنجه ای که در دوره استثمار عرب توسط کشورهای غربی، بر مردمان عرب تحمیل می شد.[۱۴۷]

۲_۶_ ویژگی های کلی مکتب رومانتیسیسم معاصر عربی

بورخس هم معتقد است که از اواخر قرن پانزدهم دوره ی اقتباس دیگری به جای ماند که به نظر می رسد از اقتباس دیگری ناشی می شود که ایرانی است و نام آن هزار افسانه است. (ر.ک بورخس: ۱۳۷۷، ۱۴۸).
گروهی بیشتر بر این باورند که ساختن و پرداختن اساطیر و داستان های شگرف را باید در هند جستجو کرد. ولی چنانچه دیده می شود، این گونه داستان ها را در میان ایرانیان و در آثاری چون اوستا و شاهنامه و آثار مورخان قدیم نیز می توان یافت. (ر. ک همان: ۱۳۷۶، ۱۹)
آبل[۲۶] معتقد است که دنیای و هم انگیزی که در متن اندیشه ی مذهبی ایران شکفته است، به دست مذاهب پس از خود از میان نرفتند بلکه این ارواح اسرار آمیز در دوره ی خلفای عباسی (دوره ای که قسمتی از هزارویک شب تحت شرایط زمانی و مکانی آن پدید آمده است) به دنیای اسلام پای می گذارد. (ر. ک همان)
از عناصر ایرانی موجود در داستان های هزارویک شب می توان به موارد زیر اشاره کرد:
– اعتقاد به ارواح و جنیان و پریان نیکوکار (به عنوان موجوداتی صاحب اراده که به خدمت طلسم یا نقش خاتم گردن نمی گذارند و می توانند حوادث سحری عجیب و شگرف به وجود آورند) و دخالت ایشان در زندگی انسان ها.
– فراوانی مسخ و استحاله و نیز تغییر شکل.
– سخن گفتن جانوران.
(برگرفته از ستاری: ۱۳۶۸، ۷۳).
امیل گالتیه نیز معتقد است که برخی داستان های ایرانی تحت تأثیر ادبیات عرب قرار گرفته شده است. او برای نمونه داستان بلوقیا (هزارویک شب –ج۴- ۴۰) را مثال می آورد و بیان می کند که این داستان یک داستان مربوط به زمان شهریاران و دین زردشتی است که در آن خاتم سلیمان جایگزین جام جم و بر آب رفتن بلوقیا جایگزین بر آب رفتن و خشور زردشت و جنگ میان خوبی و بدی به جنگ میان اجنه ی کافر و مسلمان تبدیل شده است. (ر.ک ستاری: ۱۳۶۸، ۷۰). سر ریچارد بورتون نیز اعتقاد داشت که اصل هزارویک شب، همان هزار افسانه است که رنگ عربی یافته ولی زمینه ی ایرانی آن باقی مانده است. ماکدونالد[۲۷] هم معتقد است که نخستین حکایات کتاب (هزارویک شب) ترجمه ی هزار افسانه است، اما بعدها ادبای مسلمان در آن دست برده اند. صالحانی (بیروت ۱۸۹۰) نیز اصل کتاب هزارویک شب را همان کتاب ناتمام جهشیاری می داند که به مرور داستان های اسلامی و عربی بر آن افزوده شده است.
آندره مالرو در مورد اصالت ایرانی هزارویک شب چنین می گوید: اگر به خیابان بروید و از صد نفر بپرسید که هزارویک شب متعلق به کدام کشور است، حتماً بیشتر آن ها چنین پاسخ می گویند که یک قصه ایرانی است. (برگرفته ازهمان: ۱۳۶۸، ۵۳ و ۵۵ و۵۸)
۳-۴- دلیل نام گذاری کتاب به هزار و یک شب
درباره ی نام کتاب و این که چرا نام آن را هزار و یک شب گذاشته اند، مطالبی گفته شده است. برخی بر این باورند که چون اعراب عدد زوج را نحس می دانسته اند، یک شب به هزارشب اضافه کرده اند تا به عددی فرد تبدیل شود. گروهی هم گفته اند که «هزار ویک» موجود در هزار و یک شب تداعی کننده ی معنای بی نهایت است و هدف مشخص کردن تعداد دقیق شب های قصه گویی شهرزاد نیست، بلکه منظور شب هایی بی نهایت است. (ر.ک بورخس: ۱۳۷۶، ۱۴۹-۱۴۸)
برای هزار و یک شب نام های دیگری چون: شب های عربی، داستان های ایرانی، قصص شرقی و … نیز ذکر شده است. (ر.ک ستاری: ۱۳۶۸، ۵۴)
۳-۵- ترجمه های هزار و یک شب
هزار و یک شبی که امروز در دست ماست، دویست سال پیش هنوز به فارسی ترجمه نشده بود. «آن چه از نوشته ها و آثار قدیمی و تتّبعات علمای مشرق شناس و فرنگستان مستفاد می شود این است که در آغاز، کتاب «الف لیله و لیلۀ» قبل از دورۀ سلاطین فرس قدیم (هخامنشی) در هندوستان به ظهور رسیده، بعدها در عهدی که ظاهراً قبل از اسکندر است به ایران آمده و به لغت فارسی قدیم ترجمه گردیده و به «هزار افسانه» ترجمه شده است. (مهرآبادی: ۱۳۸۱، ۳).
در قرن سوم هجری هنگامی که در بغداد کتابهای علمی و ادبی از زبان های مختلف به عربی ترجمه و نقل می شد، این کتاب نیز به عربی ترجمه شد و دیر زمانی در دست اهل فضل و ادب دست به دست می شد و حتّی حکایت ها و قصّه هایی نیز بر آن افزوده شد تا این که در قرن چهارم هجری بعد از متوکل عباسی، این کتاب به مصر منتقل شد و در قاهره به دست قصّه سرایان و نقّالان افتاد و در عهد سلاطین مصری حکایت ها و افسانه هایی از بافته های مصری و بعضی مآخذ یهودی بر آن افزودند.
عاقبت در قرن دهم هجری کتاب مذکور به صورت «الف لیله و لیلی» کنونی درآمد و در قرن هجدهم اوّلین ترجمۀ فرانسوی آن توسّط «آنتوان گلان» صورت گرفت و به اروپاییان معرّفی شد. (پیشین، ۵)
علاوه بر این «این کتاب در سال ۱۲۱۴ هجری شمسی به دستور شاه زاده بهمن میرزا (فرزند عباس میرزا نایب السلطنه) از روی نسخۀ بولاق طبع مصر، توسط میرزا «عبداللطیف طسوجی تبریزی» از عربی به فارسی برگردانده شد. (ثمینی: ۱۳۷۹، ۱۵۹).
تنها ترجمۀ کامل و جامع فارسی هزار و یک شب، گزارش میرزا عبداللطیف طسوجی تبریزی، از منشیان دورۀ قاجار است. هزارویک شب با ترجمۀ فرانسوی آنتوان گالان در ۱۷۰۴ م، به فرانسه و از آنجا به اروپا راه یافت پس از ترجمۀ هزار و یک شب به زبان فرانسه، این اثر شرقی به بسیاری از زبان های دیگر اروپایی نیز ترجمه شد و میان سال های ۱۷۰۴ م تا ۱۷۸۶ م، بیش از ۷۰ مرتبه در فرانسه به چاپ رسید. (ر.ک حدیدی ۱۳۷۳، ۱۰۰).
۳-۶- سبک و شیوۀ ترجمۀ فارسی هزار و یک شب
این کتاب توسّط عبداللّطیف طسوجی به فارسی ترجمه شده است و بنابراین می توان گفت: ویژگی های نثر عصر خود را یدک می کشد. ادبیات ایران از اواخر قرن دوازدهم هجری شکل تازه ای یافته است. در این دوره شیوۀ مغول و سبک هندی رو به زوال نهاده، شعرا و نویسندگان از مضامین تو در تو و عبارات متکلّف دوری گزیدند و زبان سالمی به وجود آوردند که از تشبیهات و استعارات دشوار و تکرار الفاظ عاری بود.
در این دوره نثر به صورت جمله های کوتاه و با حذف زواید و القاب و استشهادات مکرّر از تازی به پارسی با تلفیق سجع های زیبا نوشته می شد. طسوجی نیز این شیوه را برای ترجمۀ کتاب هزار و یک شب به کار برد و استفاده کنندگان از این کتاب نه علما، بلکه مردم عادی هستند و می توان این کتاب را نمونۀ خوبی از نثر ساده و بی تکلّف شمرد (ثمینی: ۱۳۷۹، ۱۶۱).
از آن جا که کتاب هزار و یک شب از کتاب هایی به شمار می رود که سراسر آن شامل قصّه های عامیانه است، بنابراین کلام در این اثر بدون در نظر گرفتن سرشت و موقعیّت آدم ها، یکسان جاری می شود و نمی توان مرزی میان زبان در کاربردهای گوناگون ترسیم کرد.
۳-۷ – تأثیر شرق و هزار و یک شب بر فرهنگ و ادب غرب
می توان گفت که اروپا از طریق فرانسه با ملل شرقی آشنا گردید. در قرون نه چندان دور گذشته یعنی حدود قرن هفدهم تا نوزدهم، فرانسه به عنوان طلایه دار فرهنگ و تمدن مغرب زمین خودنمایی می کند. در این دوران است که از سایر کشورهای اروپایی برای تحصیل به فرانسه می آیند و در این کشور است که شرق شناسی در مدارس تخصصی و دانشگاه های آن جریان دارد.
انقلاب فرانسه در سال ۱۷۸۹ باعث تغییرات زیادی در شئونات اجتماعی فرانسه و از جمله ی آنها در شعر و ادب و هنر گردید. در این دوره بود که دید سنتی موجود در میان فرانسویان از میان رفت و دیدی جدید نسبت به ادبیات در میان آنها پیدا شد که منتقدان آن را جهان وطنی ادبی یا بی مرزی در ادبیات نام نهادند. این دید جدید فرانسوی ها در عرصه ی ادبیات باعث توجه ایشان به فرهنگ و ادب دیگر ملل (بویژه ملل شرق) گردید. (برگرفته از حدیدی: ۱۳۷۳، ۲۱۵-۲۱۴).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
پس از آشنایی غرب با فرهنگ شرق آنان به شرق به عنوان یک فرهنگ با ارزش و قابل ستایش نگاه کردند و دست به فعالیت های شرق شناسانه ی گسترده ای زدند. آنها برای رسیدن به این هدف به سفرهای طولانی و خسته کننده رفتند، مدارس شرق شناسی به راه انداختند، در انجمن ها گرد هم آمدند و برای این منظور دانشجو و استاد تربیت کردند. در همین دوران بود که آثار زیادی از مشرق زمین به زبان های غربی ترجمه گردید. در میان این آثار ترجمه شده که معرف فرهنگ و ادب مشرق زمین به حساب می آمد، آثار فارسی نقش عمده و برجسته ای بر عهده داشتند. (ر.ک همان، ۲۳۴، ۲۳۸).
ادبیات فارسی با ترجمه ی گلستان سعدی وانوار سهیلی (که داستان های کلیله و دمنه و مثنوی را در خود داشت) به زبان فرانسه، به فرانسویان و سپس به اروپایین معرفی گردید. (ر.ک ساجدی: ۱۳۸۷ف ص۷۴).
ترجمه ی آثار برجسته ی ادبیات فارسی و تحقیق در ادبیات فارسی در قرن بیستم نیز ادامه می یابد. (حدیدی: ۱۳۷۳، ۲۲۱-۲۲۰)
ارزش و اهمیت آثار ادبی شرق برای بزرگان مغرب زمین تا بدان اندازه است که بورخس بیان می دارد که «کشف شرق، حادثه ای اساسی در تاریخ ملل غربی است» (بورخس: ۱۳۷۶، ۱۳۹).
ادبیات فارسی نقش بسزایی در معرفی ادب و فرهنگ مشرق زمین به غرب دارد. شاید کمتر ملت علاقه مند به فرهنگ و اندیشه ای بتوان یافت که با آثاری چون شاهنامه، دیوان حافظ، گلستان و بوستان سعدی، مثنوی معنوی، رباعیات خام، هزار و یک شب و آثار دیگر به نام زبان فارسی و پدید آورندگان آنها بیگانه باشد. همه ساله بزرگداشت هایی برای این آثار و پدید آورندگانشان در سراسر دنیا برگزار می شود و روز به روز بر تعداد مقالات کتبی که راجع به این آثار و مؤلفان آنها تألیف می شود، افزوده می گردد. تأثیری که این آثار بر بزرگان ادبیات جهان و آثار به وجود آمده از ایشان گذاشته است به خوبی قابل دیدن است. (ر.ک طه ندا: ۱۳۸۳، ۲۹۲-۲۶۷).
«هزار و یک شب» از جمله ی همین آثار شرقی و ایرانی است که با ورودش به مغرب زمین (با ترجمه ی آنتوان گالان در قرن هفدهم به زبان فرانسه) مورد توجه بسیاری از نویسندگان و صاحب نظران بزرگ غربی واقع شد و آثار زیادی به تقلید از آن پدید آمد که از جمله ی آن می توان به دکامرون بوکاچیو اشاره کرد. تأثیرپذاری هزارویک شب بر آثار غربی تا بدان اندازه بوده است که بورخس پیدایش مکتب رومانتیسم در غرب را با ترجمه ی هزار و یک شب پیوند می زند و یا شکل گیری ادبیات تطبیقی در اروپا را به مثابه ی شاخه ای مستقل در مباحث ادبی، به ترجمه ی دو کتاب نسبت می دهند که یکی از آن دو کتاب همین هزار و یک شب (و دیگری کلیله و دمنه) است. (ر.ک نشریه: کتاب ماه (هنر ۸۲-۸۱)، محمدجعفری قنواتی، هزار و یک شب و ادبیات شفاهی، ۱)
هوگوهوفمنستال در مقدمه ی ترجمه ی آلمانی آنولیتمان بیان می دارد که ادبیات آلمان تا حدی تحت تأثیر هزار و یک شب قرار گرفته است. او در این مقدمه پس از توصیف داستان های هزار و یک شب بیان می دارد که هزار و یک شب کتابی نیست که انسان با یک بار خواندن آن را کنار بگذارد و هر چه سن بالاتر می رود، علاقه ی به خواندن دوباره ی داستان های هزار و یک شب افزون تر می شود. او معتقد است که هزار و یک شب دارای اندیشه های نو و سخنان نغز و لطیف و ارزش ادبی آن تا بدان اندازه است که هومیروس نیز به پای آن نمی رسد. او تخیل موجود در هزار و یک شب را می ستاید و زبان کهنه و اصیل آن را که موجد معانی نو و زیباست را می ستاید و معتقد است که فاصله ی زیادی میان زبان هزار و یک شب با زبان امروز وجود ندارد. هوفمنستال از مطالعه ی هزار و یک شب چنان لذت می برد که معتقد است این کتاب را پس از هر بار خواندن باید دوباره فراموش کرد تا بتوان از مطالعه ی دوباره ی آن لذت کافی را برد.
اتوشیپس نیز در باب تأثیر هزار و یک شب بر ادبیات آلمان از داستان های برادران گریم نمونه می آورد و بیان می دارد که به رغم باور آلمانی ها که این داستان ها را میراث ادبیات آلمان می دانستند، این داستان ها اثر پذیرفته از هزار و یک شب است. او تعداد داستان هایی را که در اصل به هزار و یک شب باز می گردد، مشخص نمود تا جای تردیدی برای کسی باقی نماند. (ر.ک طه ندا: ۱۳۸۳، ۲۷۸-۲۷۵).
ارزش و اعتبار این اثر در میان مردمان مغرب زمین تا بدان حد است که سال ۱۳۸۳ شمسی (۲۰۰۴ میلادی) به مناسبت سیصدمین سال ترجمه ی هزار و یک شب به زبان لاتین و ورود آن به اروپا، سال جهانی هزار و یک شب در بین ملل اروپایی (و آمریکایی) نام گذاری گردید.
فصل چهارم
معرفی و بررسی داستان های هری پاتر
فصل چهارم
۴-معرفی و بررسی داستان های هری پاتر
۴-۱- معرفی داستان های هری پاتر
مجموعه داستان های هری پاتر، نوشته ی جی.کی.رولینگ، عنوان داستان هایی فانتزی است که نویسنده آن را در هفت عنوان و در هفت نوبت و به دو سبک آمریکایی و انگلیسی چاپ و منتشر کرده است. پس از چاپ این مجموعه داستان ها اثر و نویسنده ی آن به چنان شهرتی رسیدند که در تاریخ چاپ و نشر کتاب، اگر گفته نشود بی سابقه، کم سابقه بوده است. برخی از صاحب نظرها داستان های هری پاتر را سومین اثر پرفروش تاریخ چاپ و نشر کتاب می دانند (ر.ک لطیفی خواه، پریا (۱۳۸۴). جادوی مدرن. صاحب قلم ۱) که طی هشت سال به پدیده ای جهانی بدل شده به گونه ای که بیش از ۲۷۰ میلیون نسخه از آن به بیش از ۶۲ زبان ترجمه گردیده است (ر.ک همان) ۲) پیش خریدهای این رمان ها (در زمان فروش آن) به بیش از یک میلیون نسخه می رسد و مردم شبانه برای خرید آن در خیابان ها صف می کشند. این اثر به گونه ای جای خود را در میان مردم باز می کند که با جلد سخت و برای رده های سنی بزرگ سال نیز طبع می گردد. رولینگ با چاپ و نشر داستان های پاتر، به ثروتمندترین زن انگلستان بدل می شود به گونه ای که ثروت او بیش از یک میلیارد دلار تخمین زده می شود. داستان های پاتر برای گروه سنی کودک و نوجوان و مناسب با ذائقه ی این گروه سنی نوشته می شود. (برخلاف هزار و یک شب که بیشتر مخاطبان آن را بزرگ سالان تشکیل می دهند.
این کتابها به شرح ماجراهای یک جادوگر نوجوان به نام هری پاتر به همراه بهترین دوستانش، رون ویزلی و هرماینی گرنجر، در مدرسۀ علوم و فنون جادوگری هاگوارتز می پردازند. بخش اصلی داستان پیرامون تلاش هری برای غلبه بر جادوگر سیاه، سردولرمورت است که هدفش سرکوب کردن افراد غیرجادوگر، تحت فرمان در آوردن دنیای جادوگران و نابود کردن همۀ کسانی که در مقابل او ایستاده اند، است. که از جملۀ آن اشخاص هری پاتر است براساس گفتۀ رولینگ، موضوع اصلی داستان مرگ است. هر چند بسیاری از موضوعات دیگر مانند عشق و تعصب نیز در این سری وجود دارد (Fa.m.Wikipedia.org)
به رغم نکات بیان شده نحوه ی برخورد محققان و نویسندگان و متحرمان و منتقدان ادبیات کودک و نوجوان نسبت به این اثر متفاوت است. تعدادی از صاحب نظرها نسبت به داستان های هری پاتر نظر مثبتی ندارند و برخی دیگر با دیدی منفی به آن نگاه می کنند، بعضی هم نسبت به آن بی تفاوت و خنثی هستند. عده ای با دیدی مثبت به آن می نگرند و گروهی هم آن را می ستایند.
۴-۲- نویسنده داستان های هری پاتر
۱- جوآن کتلین رولینگ در ۳۱ ژوئن سال ۱۹۶۶ متولد شد. جوآن از کودکی با تخیل بزرگ شد و از کودکی نوسیندگی را آغاز کرد. او در ابتدا برای خواهرش دی داستانهایش را تعریف می کرد و جوآن در دانشگاه اگنرتر به تحصیل در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی پرداخت. بعد از فارغ التحصیلی در مکان های مختلف مشغول به کار شد او هیچ وقت بر روی کارش متمرکز نمی شد و تمام تمرکزش بر داستانهای جدیدش بود به همین دلیل بارها شغلش را از دست داده. جوان پس از مرگ مادرش در سن ۲۵ سالگی برای تدریس زبان انگلیسی به شهر پرتو در پرتغال می رود و در همانجا ازدواج می کند. او پس از سه سال در حالی که یک فرزند دارد از همسرش جدا می شود و به لندن باز می گردد. رولینگ در همین شرایط سخت داستانهای هری پاتر را خلق می کند.
رولینگ در وبگاهش نوشته:
من از سن شش سالگی تقریباً به طور مستمر چیزهایی می نوشتم ولی هرگز علاقه ای آنچنانی به خلق یک ایده نداشتم. در خلال چهار ساعت تأخیر قطار، به سادگی نشستم و به فکر فرو رفتم، همۀ جزئیات در ذهنم شکل گرفتند، تصویر پسرکی لاغر و نحیف با موهای پرکلاغی که عینکی به چشم دارد و هیچ نمی داند که یک جادوگر است، برای من بیشتر و بیشتر شکل واقعیت به خود می گرفت.
فصل پنجم
موجودات وهمی- خیالی مشترک در هزار و یک شب
و داستان های هری پاتر
فصل پنجم
۵-موجودات وهمی- خیالی مشترک در هزار و یک شب و داستان های هری پاتر
۵-۱- جن
۵-۱-۱ واژه شناسی جن
«جن» در لغت به معنای موجود پنهان و نامرئی بوده که تمام مشتقّاتش بر استتار و پنهان دلالت دارد، مانند: «جنّت»، به معنی باغی است سرسبز و آباد و «جنان» یعنی آن دلی که در سینه پنهان است و «جنین»، به معنی کودک در شکم و «مجنون» ان که آثار و نشانی از عقل در او دیده نمی شود و «جنه» به معنی سپر که جنگجو سر و گردن خود را با آن می پوشاند» (درجالی تهرانی: ۱۳۸۵، ۱۳).
واژه «جن»، بیست و دوبار در قرآن کریم ذکر شده است و روی هم الفاظ «جن»، «جان» و «جنه» سی و دوبار در سی و یک آیه آمده است. (پیشین)
۵-۱-۲ ماهیّت جن
جن کلمه ای کلّی برای موجوداتی است که دارای هستی و حیات هستند و این مجموعه ی کلّی دارای انواع بخصوصی است که باعث می شود، هر کدام از انواع با دیگران تفاوت هایی کلّی داشته باشند. هر یک دارای نقاط ضعف و قوّتی هستند، عدّه ای ذاتاً شرور و بد هستند، کلمۀ شیطان در ذهن انسان مبین زشتی، شقاوت و بدی است. شیطان و فرزند زادگان او، دیوها و عفریت ها از این گونه اجانین هستند (اشرف: ۱۳۸۰، ۶۹).
«اجّنه طایفه ای از موجوداتند که بالطّبع از حواس ما پنهانند و مانند خود ما شعور و اراده دارند و در «قرآن کریم» بسیار اسمشان برده شده است و کارهای عجیب و غریب و حرکات سریع از قبیل کارهایی که در داستان های سلیمان انجام دادند، به ایشان نسبت داده شده است و نیز مانند ما مکلّف به تکلیفند و چون ما زندگی و مرگ و حشر دارند» (طباطبایی: ۱۳۶۴، ج۱۲، ۲۲۳)
این موجودات با توجّه به نوع خلقتشان توانایی حرکات سریع را دارند و دارای شرایط زیستی خاصّی هستند. نیازمند اکسیژن نیستند. مانند آدمیان نر و ماده دارند و قادر به تولید مثل هستند.
اجانین دارای عقل و هوش هستند و این صفت آن ها رابطۀ معکوس با پروازشان دارد، یعنی هر چه عقل و هوش آن ها بیشتر باشد قدرت پرواز کمتری دارند و هر چه عقل و هوش کمتری داشته باشند توانایی پروازشان بیشتر می شود.
این موجودات دارای اختیارند و خداوند از بین خود آن ها پیامبرانی را مبعوث کرده است و شریعت را نیز به آنان آموخته است. نکتۀ دیگر این که اجانین قدرت تمثیل و تغییر شکل دارند و می توانند به هر شکل انسانی تبدیل شوند، مگر وجود نازنین پیامبر اکرم(ص) و از طرفی خودشان دارای شکل خاصّی هستند که از درک ما خارج است. (اشرف: ۱۳۸۰، ۶-۶۵).
از سوره هایی که در مورد جنّ بیشتر سخن گفته شده است، می توان به سورۀ «جن» و «الرّحمان» اشاره نمود. در آیۀ ۲۰ سوره ی «الرّحمان» به حجابی که خداوند میان جنّ و انس قرار داده، اشاره شده است، این حجاب مانع از تداخل این دو گروه از موجودات می شود. انسان ها قادر به دیدن شیاطین نیستند، ولی شیاطین و یاران آن ها به خاطر وظیفۀ خاصّ خود که همانا گمراه کردن انسان و جنّ است می توانند انسان ها را از جاهای خاصّ ببینند.
اجانین مثل شیطان عمل نمی کنند و اگر هم بتوانند ببینند، این کار را انجام نمی دهند و به جاهایی که خالی از سکنه باشد و انسانی در آن زندگی نکند می روند. (همان: ۱۳۸۰، ۱۴۴)
جن ها نیز مانند انسان ها جنس نر و ماده دارند و نیازمند خوردن و آشامیدن هستند. عمر آنها طولانی است و می توانند به هر شکل و صورتی درآیند. جن ها می توانند با سرعت زیاد حرکت کنند و در همان حال اشیاء سنگین را نیز با خود حمل کنند. همانطور که در داستان حضرت سلیمان(ع) و بلقیس آمده است.
در «عجایب نامه» آمده است: «امّا نوع جنّ چنین گویند که اجبار و اشرارند و مؤمن و کافر هر یک از ایشان در اطاعت رؤسای خود باشند چنانکه اصلاً نافرمانی نکنند». (المکمونی قزوینی: ۱۳۴۰، ۳۸۰).
۵-۱-۳ خلقت جن
اجانین که شامل شیاطین، عفریتان و پریان نیز می شوند، همه در حقیقت خلقت دارای یک آفرینش هستند.
«اجانین از آتش بی دود، آتش نافذ و مخلوطی از آتش و نیرو، آفریده شده اند. این جنسیّت خاصّ آن ها باعث شده است که نسبت به انسان ها، از بی پردگی در فهم عوالم و موضوعات هستی برخوردار باشند و اگر کسی از انس و جنّ این عوامل را بتواند درک کند، هرگز دست به گناه نمی زند. حال آن که تعداد شیاطین چهار برابر اجانین مسلمان است و باعث افزایش غیر مؤمنان می شوند» (اشرف: ۱۳۸۰، ۱۴۸) در قرآن خلقت جنّ را از آتش بی دود می داند و آمده است: «مارج من نار» (سوره ی حجر، آیه ی ۳۷).
۵-۱-۴ باورهای عامیانه دربارۀ جنّ
از موجوداتی که دست یابی به شناخت وجودی و ماهیّت آن ها برای مردم سخت بوده و باعث شده است مردم دربارۀ این موجود افسانه پردازی کنند، «جن» بوده است «ویلیام سارخبت» در کتاب «روح های تسخیر شده» به پاره ای از این باورها پرداخته است:
«در بلوچستان جن ها را شبیه انسان ولی با کالبدی کوتاه تر پوشیده از موهای زرد ظریف می دانند که شیار چشمان آن ها عمودی و پاهای آنان مثل چهار پایان سم دار است.
این موجودات بسیار شبیه انسان ها هستند که در همه جا وجود دارند، ولی در دل شب ها فعّالیّت آن ها بیشتر شده و مجالس عروسی یا بزم خود را در حمّام ها، سرداب ها، مخروبه ها، گورستان ها، زیرزمین ها، آب انبارها و غیره برپا می کنند! در صحراها، کنار چشمه ها، زیر درختان بی خار هم وجود دارند و شب ها در خانه هایی به بازی و گشت مشغول اند. چه بسا بارها از روی رختخواب انسان های به خواب رفته هم عبور می کنند!
جن ها می توانند خوب یا بد باشند، ولی در بلوچستان جن ها بیشتر مردم آزارند. ریختن نجاسات یا آب داغ به زمین و یا لگد مال کردن بچّۀ جن ها ممکن است، والدّین آن ها را مجبور به انتقال جویی کند!
جن ها در مجموع موجوداتی ترسو هستند به ویژه از اسلحۀ سرد می ترسند و وجود شمشیری در خانه موجب فراری آن ها می شود و به ندرت به صورت ارواحی خوب و الهام دهنده در خلق آثار ادبی به شعرای قدیم کمک می کرده اند و قبل از اسلام برخی از شعرای عرب، جنّی داشته اند که در لحظات شیدایی به آن ها الهام می بخشیده اند» (رجالی تهرانی: ۱۳۸۵، ۱۵۷).
۵-۱-۵ ویژگی های جن در هزار و یک شب

دانلود

۲-۱-۱۶-۳) معرفی مدل شاخص ملی رضایت شغلی سوئیس (SWLCS )[9]1

پیش بینی رضایت شغلی زنان شاغل در مشاغل خدماتی غیر دولتی مشهد

کار ایجاد یک شاخص ملی برای رضایت مشتری در کشور سوئیس سال ۱۹۹۶ طی یک پروژه تحققاتی در دانشکده امور بازاریابی و کسب و کار دانشگاه بازل آغاز شد. مطالعات برای تحقیق چند هدف عمده صورت پذیرفت :۱) ترویج آگاهی عمومی نسبت به ضرورت برقراری نظام مدیریت کیفیت در سازمان ها ،‌تبلیغ فرهنگ مشتری گرایی در سطح ملی وتوسعه علاقه و انگیزه سازمان ها جهت بهبود کیفیت محصولات وخدمات به مشتریان ،‌(۲) بررسی ومقایسه رضایت مشتری در موقعیت ها و سطوح مختلف اقتصادی ،‌(۳) توسعه یک مدل ساخت یافته و بهبود آن در مقایسه با مدل های کشور سوئد و کشور آمریکا برای اندازه گیری رضایت مشتری ،‌(۴) بررسی تمایل مشتریان برای تکمیل پرسش نامه هایی با حجم زیاد و همچنین ارزیابی سیستم مصاحبه تلفنی در قیاس با سایر متدهای نظرسنجی مشتریان. مهمترین اصلاحاتی که در این مدل صورت گرفته معرفی یک متغیر پنهان جدید به نام گفتمان بامشتری وتوسعه مدل در روش محاسبه متغیر وفاداری مشتری می باشد که شکل (۱۰-۲) گویای آن است (ملکی و دارابی ،‌۱۳۸۷ ).
عکس مرتبط با اقتصاد

تمایل برای برقراری ارتباط با عرصه کننده
رضایت کلی
رضایت در مقابل انتطارات
رضایت در مقابل انتطارات
سهولت ارتباط کلی
رضایت از ارتباط
تمایل برای توصیه محصول به دیگران
تمایل برای خرید مجدد
تمایل برای تعویض عرضه کننده

شکل ۲-۱۰) بخشی از مدل شاخص رضایت مشتری در سوئیس (ملکی و دارابی ،‌۱۳۸۷)
۲-۱-۱۶-۴) شاخص ملی رضایت مشتری مالزی[۱۰]۱ (MCSI )
شاخص رضایت مشتری در مالزی یک شاخص ملی اقتصادی است که نمایانگر ارزیابی مشتریان از کیفیت خدمات ارائه شده توسط سازمان ها وموسسات دولتی درمالزی می باشد. این شاخص در سال ۲۰۰۰ میلادی بنیان نهاده شد. شاخص ملی رضایت مشتری مالزی با تامین اطلاعات مناسب درباره مشتریان،‌را ه را برای تصمیم گیری های استراتژیک سازممان های این کشور هموار ساخته است .این شاخص ملی در کنارسایر شاخص های اقتصادی همچون شاخص قیمت مصرف کنندگان [۱۱]۲ و شاخص تولید ناخالص ملی ،‌بعنوان یکی ازمعیارهای مهم ارزیابی سازمانها در این کشور شناخته شده است .مدل اصلی شاخص رضایت مشتری مالزی در شکل شماره (۱۱-۲) نشان داده شده است. این مدل یک مدل علی معلولی است که شامل ۶ متغیر پنهان می باشد. در این مدل محرک های رضایت مشتری ،‌شامل ۳ متغیر پنهان می باشد که عبارتند از کیفیت درک شده ،‌انتظارات مشتری وارزش درک شده .از سوی دیگر پیامدهای رضایت مشتری شامل ۲ متغیر پنهان شامل «تصویر درک شده ازمحصول یا خدمت »و «فاداری مشتری» می باشد. از نتایج جالب توجه مدل MSCI باید به تاثیر مستقیم رضایتمندی مشتری بروفاداری و بهبود تصور مشتری نسبت به سازمان عرضه کننده اشاره شود (کاوس وسقایی ،‌۱۳۸۸ ،‌۴۳۱) .
(شکل ۲-۱۱) مدل شاخص رضایت مشتری در مالزی (MCSI) (کاووسی و سقایی ،۱۳۸۸، ۴۳۱ ).
۲-۱-۱۷) رابطه بین رضایت مشتری (مصرف کنند )وکیفیت خدمات
در واقع در رضایت مشتری ، عرصه کیفیت خدمت ،‌مجموع مطالعات بازار نشان می دهد که رضایت بالای مشتری به سمت نتایج بهتر هدایت می کند .رضایت به معنی پاسخگویی به مشتری برای ارزیابی اختلاف بین انتظار اولیه و عملکرد واقعی محصول به عنوان انتظار ازخدمات با درک کارایی واقعی که رضایت به عنوان کیفیت خدمات درک می شود .اغلب به عنوان انتظار از خدمات با درک کارایی واقعی تصور می شود. به عنوان مثال در شکل (۱۲-۲) رضایت مشتری با ترکیب دو عامل شناخت و ابعاد موثر نشان داده شده ،‌مولفه شناخت درگیر ارزیابی میزان کیفیت است ( که می تواند براساس داده های بیرونی و درونی باشد)، در صورتیکه ارزیابی های عاطفی ،‌شامل متغیرهای دیگری است .که به عنوان عوامل موثر در رضایت شناخته می شود ،از قبیل احساسات ،اختیار و اداراک از صداقت .به عبارت دیگر ،‌ رضایت در ابتدا تحت تاثیر آگاهی مقایسه ای بین اداراک ازاهمیت کیفیت خدمات است . به عبارت دیگر ،‌رضایت در ابتدا تحت تاثیر آگاهی مقایسه ای بین ادراک از اهمیت کیفیت خدمات است . این تشخیص اولیه سپس توسط مشتریان – ذهنی براساس فرایند موثری شامل اختیار و احساسات بیشتر تفسیر می شود ،این نکات پیشین را که رضایتی را ایجاد اقضاوت برتر می داند ،‌و ا ینکه کیفیت و رضایت با اینکه وابسته اند از هم متمایزند را تقویت می کند .بنابراین تقاوتی در انداره گیری رضیت مشتری مورد نیاز است .چنین اندازه گیری نیاز به ترکیب ابعاد اساسی کیفیت ،‌همچنین حسابرسی برای تخمین محرک دارد.
اندازه گیری همچنین باید به طور وی‍ژه برای صنعت مورد بحث مناسب باشد .مشتریان باید در مورد رضایت خود در ارضاء محرکهای رضایت صنعت مشخص مورد پرسش قرار گیرند، بنابراین یک انداره گیری موثر و قابل اعتماد از رضایت مشتری می تواند از طریق سفارشی کردن ابزار پیمایشی مشتری که بکار می برد رویکرد خاص چند سطحی بدست آید. نهایتاً به نظر می رسد که ارزش افزوده در دسته بندی مشتریان بر طبق رفتار آنها ،‌انتخاب بازار یا مشخصات اجتماعی –اقتصادی مشخص می شود. اگر سنجش رضایت حقیقتاً به طور سیستماتیک از مشخصات مشتری متفاوت باشد،ممکن است شرکتها بر روی بهبود بیشتر نگرش شان یا کاهش قطعی مشتریان متمایل یا بهبود متوالی قابلیت سود آوری ،‌مشتریانی که از وضعیت مثبتی برخورد دارند تاکید کنند .این رویکرد سنجش می تواند پیشرفت در بررسی رضایت مشتری را نشان دهد (رضایی ،‌۱۳۹۱).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
رضایت
سوابق
برابری
اختیار
تحلیل هزینه / سود
ارزیابی درونی
تلقین
اطمینان
قابلیت اعتماد
تاثیر حساسیت
قابلیت لمس
شکل ۲-۱۲) روابط بین رضایت مشتری و کیفیت خدمات (رضایی ،‌۱۳۹۱ ).
۲-۱-۱۸) سیستم جلب رضایت مشتری (مصرف کننده ) شرکت مک دونالد
زمانیکه برادران مک دونالند درنقطه ای از کالیفرنیا / رستوران سواره داشتند. ماری کرلک از ایلینویز به آنجا رفت اولین مغازه مک دونالد به سرپرستی کراک در دس پلینز [۱۲]۱واقع در ابلینویز گشایش یافت. این مغازه خیلی سریع در سراسر ایلینویز ،‌ و در ایالت های همسایه توانست شعبه هایی داشته باشد و باید گفت که رشد سریع آن بی سابقه بود ازهمان ابتدا ،‌آقای کراک به جنبه های مختلف مدیریتی توجه داشت و مفاهیمی چون بهبود کیفیت ،‌خدمات ، پاکیزگی و بهداشت وتلاش در جهت رسیدن به هدف رانیز به کارمندانش می اموخت ،‌چنین فعالیت و عملکردی، مشخصه شرکت هایی است که هرگز تلاش خود را در جهت توسعه و بهبود متوقف نمی کنند، حتی در برابر رقابت های سخت و حساس .مک دونالد هنوز هم در بخش غذاهای حاضری حرف اول را می زند و باید به این نکته هم اشاره کنیم که در آن زمان که هنوز مسایل مدیریتی جایگاه خاصی را به خود اختصاص نداده بودند .این شرکت از مفاهیم مدیریت کیفیت جامع بهره می برند. مدیریت کیفیت جامع در شرکت مک دونالد ،‌به سیستم جلب رضایت مشتری” موسوم می باشد ،‌درکل این سیستم ،‌ستون شرکت وکلیه فعالیت هایش می باشد .این سیستم در شرکت مک دونالد ،‌سه مصرف کننده نهایی را مشخص می کند :۱- مشتری یا مراجعان خارجی . ۲- مراجعان داخلی . ۳- مردم،‌به عبارتی جامعه. هدف مک دونالد ،‌جلب رضایت (۱۰۰%) مشتری ‌،افزایش سهم بازار ،‌افزایش سود کارکنان ،‌سهامداران ،‌کسانی که امتیاز نمایندگی دارند و فروشندگان کالا می باشد .۱) توجه مشتری تلاش وکوشش سنجیده به منظور بر آوردن نیازها و احتیاجات مشتری . ۲)احساس مسئولیت وتعهد اعتقاد قاطع و حمایت افراد برای رسیدن به اهداف شرکت . ۳) کارگروهی –همکاری افراد برای رسیدن به هدف مشترک . ۴) استقامت و پشتکار فعالیت و کار پی وفقه افراد شرکت ،‌علیرغم وجود مشکلات و موانع . ۵) ممتاز وبرجسته بودن همکاری کردن در یک سطح عالی و برطبق استانداردهای مطرح شده برای رسیدن به نتایج مورد نظر. ۶) نوآوری توانایی ارائه طریق وپیشنهاد نظریات جدید به منظور رسیدن به اهداف شرکت . ۷) تخصص ،‌متخصص وماهر بودن افراد ،‌اعتبار و احترام متقابل به یکدیگر ،‌قابل اعتماد و مستقل بودن افراد در انجام وظایف شخصی . ۸) حس مالکیت ،‌علاقه شخصی هر فرد برای رسیدن به موفقیت سیستم جلب رضایت مشتری شامل شش رکن است .این رکن ها که قسمت هایی از استراتژی مک دونالد را تشکیل می دهند ، با توجه به انتظارات مشتریان از شرکت مک دونالد و استاندارد های خاص پایه ریزی شده اند . قیمت ،‌اولین رکن تشکیل دهنده این سیستم می باشد . زیرا مشتریان معمولاً یک رستوران را براساس ارائه غذای با کیفیت عالی ،‌توام با قیمت پایین مورد ارزیابی قرار می دهند . دومین رکن تشکیل دهنده این سیستم ،‌خدمات است که شامل ارائه سرویس سریع ،‌دقیق ودوستانه به مشتریان می باشد . مکان که سومین رکن تشکیل دهنده می باشد ،‌به موقعیت مکانی ‌،تسهیلات و طراحی مغازه اشاره می کند . امروزه،مک دونالد به منظور ارائه سریع وراحت خدمات به مشتریان ،‌در هرکجا مردم حضور دارند شعبه هایی را تاسیس می کند . و اما چهارمین رکن تشکیل دهنده این سیستم که در واقع کار اصلی مغازه های مک دونالد نیز می باشد ،‌غذا است که تمامی ارکان تشکیل دهنده سیستم جلب رضایت مشتری در خدمت ارائه این رکن به مشتریان می باشند.نحوه ارائه خدمات غذا ، موقعیت مکانی و رضایت مشتری را تحت الشعاع خود قرارمی دهد. اما آخرین رکن که به عبارتی مهمترین رکن نیز در نظر گرفت ، شیوه مدیریتی است . در این شیوه اطلاعات و مطالب به صورت سند به روز دریافت می شوند و نهایتاً‌ ،‌آنها را به صورت دوره ای جمع آوری می کنند به منظور فعال کردن این ارکان تشکیل دهند سیستم جلب رضایت مشتری به عواملی نیاز داریم که عبارتند از ۱ ) استاندارد بودن . ۲) انطباق و هماهنگی تکنولوژی . ۳) سالم بودن و بهتر شدن کیفیت مواد غذایی. ۴) بهبود دوتوسعه شاخص های عملکرد برای جلب رضایت مشتری . ۵) شیوه کنترل و ارزیابی ۶٫ ) نظارت کلی . ۷) رضایت کارکنان . ۸) تربیت و آموزش . برنامه سیستم جلب رضایت مشتری نتایج بسیار مفید وسودمندی را برای شرکت ها خواهد داشت . (رستم پور ، ۱۳۷۸ ).
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
۲-۲- بخش دوم: مدل تعالی سازمان EFQM
۲-۲-۱) مقدمه
در جهان امروز همگام با تحولات و تغییرات شگرفی که در ابعاد مختلف اقتصادی و اجتماعی و تکنولوژیک رخ می دهد، تحولات عمیقی نیز در روش ها و سیستم های نوین مدیریت ایجاد شده و دیدگاه های کاملا متفاوتی نسبت به گذشته بر مدیریت سازمان ها حاکم می گردد.
از جمله مفاهیم جدیدیی که امروزه در بسیاری از کشورهای جهان جایگاه قابل توجهی پیدا کرده است سازماندهی مدل های سرآمدی کسب و کار و جوایز ملی کیفیت است که بر اساس آن سازمان ها و بنگاه های مختلف مورد ارزیابی و مقایسه قرار گرفته و با ایجاد فضای رقابتی حرکت به سمت بهبود و ارتقاء را در آنها تقویت می نماید.
گسترش فرهنگ تعالی سازمانی و علاقمندی مدیران و کارشناسان عرصه صنعت و خدمت به بهبود مستمر منجر به افزایش تقاضا برای استقرار سیستم EFQM شده است. شناسایی توانمندسازهای سازمان ها و نتایج حاصله از بکارگیری رویکردهای ساختار یافته به عنوان فعالیت های مدیریت نوین شناخته شده و سازمان ها برای تعیین نقاط قوت، حوزه های بهبود و مشخص نمودن مسیر تعالی، بطور گسترده ای از این مدل استفاده می نماید.
مدل های تعای سازمانی در صورتی که بدرستی بکار گرفته شوند ابزارهای کارآمدی هستند که می توانند مفاهیم و ارزش های سازمانی، تدوین واجرای برنامه های استراتریک، بکارگیری روش های خود ارزیابی، یادگیری سازمانی و بهبود مداوم را در سازمان ها نهادینه نموده و امکان شناسایی بهترین فرایندها و انجام بهینه کاری را فراهم سازند (جلوداری ممقانی ، ۱۳۸۴ ،ص۱).
۲-۲-۲) ارزیابی تعالی سازمانی از گذشته تاکنون
سازمان ها بر این حقیقت واقفند که تعالی سازمانی یک هدف ایستا نیست و با توجه به شرایط روز نیازهای متغیر مشتریان و تمام ذیعنفان ، تلاش رقبا برای حضور موفق و قوانین و مقررات جدید که بطور مستمر در حال دگرگونی هستند نمی توان با اتکا به روش های سنتی حضور موفق در صحنه های رقابت ملی و بین المللی داشت، ضرورت استفاده از الگوهایی که بتوانند ضمن ارزیابی وضعیت موجود نماید بیش از هر زمان دیگر محسوس می باشند، به همین دلیل در اثر تلاش وسیعی که توسط صاحبنظران کیفیت و بهره وری صورت پذیرفت، الگوهای مختلفی تحت عنوان مدل های تعالی سازمانی یا جوایز ملی کیفیت ایجاد و به عنوان یکی از رایج ترین شیوه ها جهت دستیابی به اهداف فوق مورد ا.ستفاده قرار گرفت این مدل ها به چارچوب های خودارزیابی۱ نیز معروف هستند.۲
خودارزیابی یکی از پدیده های جدید است که امروزه در شررکت های غربی از آن در جهت شناسای مسایل و مشکلات و اندازه گیری عملکرد استفاده می شود. مدیران ارشد سازمان ها به این باور رسیده اند که نظام های ارزیابی مطرح در سطح دنیا از قبیل مدل تعالی عملکرد بالدریج، مدل تعالی عملکرد اروپایی۳ و مدل دمینگ۴ در میان مدل های ارزیابی موجود از جمله ابزارهای قوی ارزیابی هستند که به آنها در شناسایی نقاط قوت و ضعف در حوزه های کاری مختلف کمک نموده و مشخص می کند آیا سازمان در مسیر درستی قرار گرفته و حرکت می کند یا خیر؟ (آروال، ۱۹۹۸، ص۴۰۱).
البته شروع حرکت طراحی مدل های تعالی عملکرد سازمانی به تحقیقات جامع کارشناسان غربی در سال ۱۹۸۰ در خصوص بررسی علل پیشرفت ژاپن در سالهای پس از جنگ بر می گردد. در این تحقیقات عامل اصلی پایین بودن سطح بهره وری و عدم رقابت پذیری صنایع در این کشورهای در مقایسه با ژاپن، وجود جوایز ملی کیفیت در ژاپن و استفاده از آنها در جهت تحریک رقابت ها و افزایش توانمندی شرکت های ژاپنی و عدم بهره گیری از این ابزار در کشورهای غربی اعلام شد. بدنبال آن در سال ۱۹۹۷ جایزه ملی کیفیت بالدریج و در سال ۱۹۹۸ جایزه کیفیت اروپایی، طراحی گردید. این حرکت سریع مورد استقبال کشورهای اروپایی و سایر کشورهای جهان قرار گرفت(رازنی ، ۱۳۸۱، ص۲۶)
۱٫ self assessment frameworks
۲٫گروه پژوهشی مدیریت جهاد دانشگاهی واحد تهران، طرح پژوهشی طراحی نظام ارزیابی عملکرد مدیریت واحدهای تحت پوشش وزارت صنایع، طرح مطالعه بهره وری ،وزارت صنایع، شهریور ۱۳۷۹
۳٫malcolm Baldrige national quality award
۴٫Deming
۲-۲-۳) برسی تاریخچه EFQM
سازمان هایی که حقیقتا سرآمد هستند می کوشند با دست آوردهایشان و نشان دادن این که چگونه به این دست آوردها رسیده اند و این که در آینده چه دست آوردهایی خواهند داشت، رضایت ذی نفعان خود را جلب کنند انجام این کار، حتی در مساعدترین شرایط، کاری دشوار است. از این رو، در شرایط که رقابت جهانی افزایش می یابد، نوآوری های تکنولوژیکی به سرعت اتفاق می افتند، فرایندها تغییر می کنند و تغییرات مداوم در اقتصاد، شرایط اجتماعی و محیط پیرامون مشتری رخ می دهند، استمرار این کار دشوار نیز خواهد شد.با شناخت این چالش ها بود که بنیاد اروپایی در مدیریت کیفیت (EFQM) ایجاد شد تا رهیافتی به مدیریت را بین سازمان های اروپایی ترویج کند که در ابعاد جهانی۱ قابل مطرح و راهنمای آنها به سوی سرآمدی پایدار۲ باشد. بنیاد اروپایی مدیریت کیفیت، یک سازمان غیر انتفاعی است که در سال ۱۹۹۸میلادی توسط چهارده شرکت معتبر اروپایی۳ باحمایت اتحادیه اروپا تاسیس گردید در حال حاضر بیش از ۸۰۰ شرکت اروپایی در این سازمان عضویت دارند (بوندت و زنتل، ۲۰۰۷).
ماموریت این سازمان ایجاد یک نیروی راهبرنده در جهت سرآمدی عملکرد و چشم انداز آن درخشش سازمان های اروپایی در جهان است.ریاست وقت اتحادیه اروپا به هنگام امضاء موافقت نامه تاسیس این بنیاد چنین اظهار می دارد “تلاش برای بهبود و ارتقاء کیفیت یکی از پیش نیازهای موفقیت برای تک تک شرکت ها و برای رقابت پذیری همه ما به صورت جمعی است”(نجمی و حسینی، ۱۳۸۵،ص۱۶).
۱٫word class
۲٫Sustainable Excellence
۳٫۱- Bosch ,2-BiB 3-Bull 4-ciba-Geigy 5-Dassault 6-E
بنیاد اروپایی مدیریت کیفیت نقش اساسی در جهت ترغیب و کمک به شرکت های اروپایی برای توسعه مدیریت کیفیت در اروپا داشته است. شرکت های اروپایی پذیرفته اند که مدیریت کیفیت فراگیر راهی برای مدیریت کردن فعالیت ها در جهت دستیابی به کارائی، موثر بودن و مزیت های رقابتی است که تضمین کننده موفقیت در درازمدت بوده و این میسر نمی گردد، مگر با تامین نیاز های مشتریان، کارکنان و دیگر ذی نفعان سازمان. این عقیده روز به روز بین شرکت های اروپایی بیشتر رواج می یابد. مدل سرآمدی EFQM به عنوان چارچوبی اولیه برای ارزیابی و بهبود سازمان ها معرفی شده است، مدلی که نشان دهنده مزیت های پایداری است که یک سازمان سرآمد باید به آنها دست یابد.
کار طراحی این مدل ، به صورت جدی از سال ۱۹۸۹ میلادی آغاز شد و مدل سرآمدی EFQM در سال ۱۹۹۱ معرفی گردید این مدل به سرعت مورد توجه شرکت های اروپایی قرار گرفت و مشخص گردید که سازمان های بخش عمومی و صنایع کوچک هم علاقه دارند از آن استفاده کنند در سال ۱۹۹۵ ویرایش مربوط به بخش عمومی و در سال ۱۹۹۶ مدل مربوط به سازمان های کوچک (SME)توسعه داده شد اگرچه این مدل همواره مورد توجه و بازبینی اروپایی کیفیت قرار داشته است اما مهمترین بازبینی آن منجر به تغییراتی در مدل گردید در سال ۱۹۹۹ اتفاق افتاد مهمترین تغییرات عبارت بودند از توجه بیشتر به رویکردهایی که می توانست نتایج مربوط به مشتریان را به دنبال داشته و نیز توجه بیشتر به بحث شرکت و مدیریت دانش داشته باشد.
در سال ۲۰۰۱ مدل سازمان های کوچک و متوسط با مدل سرآمدی EFQM هماهنگی بیشتری پیدا کرد و تحت نام، “مدل سرآمدی EFQM ویرایش سازمان های کوچک و متوسط” معرفی گردید. در سال ۲۰۰۳ ویرایش جدید از مدل EFQM ارائه شده است که نسبت به ویرایش سال ۱۹۹۹ دارای تغییرات قابل ملاحظه ای در زیر معیارها و نکات راهنماست (نجمی و حسینی، ۱۳۸۵، ص۱۷).
و از سال ۲۰۰۳ ویرایش جدیدی از مدل EFQM ارائه نگردیده است
۲-۲-۴) فواید استفاده از مدل EFQM
سازمان ها بدون توجه به نوع فعالیت ، اندازه، ساختار، بلوغ سازمانی و به منظور کسب موفقیت در دستیابی به آرمان و اهداف راهبرد خود نیاز به استقرار سیستم مدیریتی مناسبی دارند.
مدل تعالی (EFQM) ابزار اجرایی برای کمک به سازمان ها برای اطمینان از تحقق این موضوع (سنجش میزان استقرار تعالی سازمان ) می باشد و به آنها کمک می کند تا فاصله را شناسایی و سپس راه حل ها را با دقت بیشتر تضمین کنند.
فواید عمده زیر را در پیاده سازی مدل می توان انتظار داشت:

از ترکیب دو واژه فرهنگ و سازمان اندیشه‌ای تازه پدید آمده است که هیچ‌یک از آن دو واژه این اندیشه را در بر ندارد. سازمان یک استعاره برای نظم و تربیت است درحالی‌که عناصر فرهنگ نه منظم هستند و نه با نظم. فرهنگ کمک می‌کند تا دربارۀ چیزی جدای از مسائل فنی در سازمان سخن گفته شود و باعث می‌شود نوعی از روان همراه با نوعی رمز و راز پدید آید. بنابراین می‌توان گفت فرهنگ در یک سازمان مانند شخصیت در یک انسان است.
فرهنگ سازمانی پدیده‌ای است که در سازمان است و همۀ اعضاء اتفاق نظر دارند که یک دست ناپیدا افراد را در جهت نوعی رفتار نامرئی هدایت می‌کند. شناخت و درک چیزی که فرهنگ سازمان را می‌سازد، شیوۀ ایجاد و دوام آن به ما کمک می‌کند تا بهتر بتوانیم رفتار افراد در سازمان را توجیه کنیم.
مقصود از فرهنگ سازمانی، سیستمی از استنباط مشترک است که اعضاء نسبت به یک سازمان دارند و همین ویژگی موجب تفکیک دو سازمان از یکدیگر می‌شود. کریس آرجریس، فرهنگ سازمانی را نظامی زنده می‌خواند و آن را در قالب رفتاری که مردم در عمل از خود آشکار می‌سازند، راهی که بر آن پایه به‌طور واقعی می‌اندیشند و احساس می‌کنند و شیوه‌ای که به‌طور واقعی با هم رفتار می‌کنند تعریف می‌کند.
ادگار شاین نیز فرهنگ سازمانی را این‌گونه تعریف می‌کند:
یک الگویی از مفروضات بنیادی است که اعضای گروه برای حل مسائل مربوط به تطابق با محیط خارجی و تکامل داخلی آن را یاد می‌گیرند و چنان خوب عمل می‌کند که معتبر شناخته شده، سپس به‌صورت یک روش صحیح برای درک، اندیشه و احساس کردن در رابطه با حل مسائل سازمان به اعضای جدید آموخته می‌شود. جیمز پرسی معتقد است که افراد یک سازمان دارای ارزشهای مشترک، عقاید، معیارهای مناسب برای رفتار، زبان مخصوص، رمزها و سایر الگوی فکری و رفتاری هستند و به‌طور خلاصه، فرهنگ سازمان را الگویی از مقاصد مشترک افراد سازمان تعریف می‌کند(زمردیان،۱۳۸۶).
به عقیدۀ پژوهشگر دیگری، فرهنگ سازمانی عبارت است از اندیشۀ مشترک اعضای یک سازمان که آنها را از سازمان دیگر متمایز می‌کند. این پژوهشگر می‌نویسد، علی‌رغم اینکه تعریف واحدی از فرهنگ سازمانی وجود ندارد ولی می‌توان گفت که همۀ افرادی که در این زمینه مطالعه نموده‌اند همگی توافق دارند که فرهنگ؛

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

کلی است که از مجموع اجزای آن بیشتر است.

تاریخچه سازمان را منعکس می‌کند.

به مطالعۀ انسان‌شناسی مانند رسوم و نهادها مربوط می‌شود.

توسط گروهی از افراد که یک سازمان را تشکیل داده‌اند شکل گرفته است.

حرکت آن کند و سخت است.

تغییر آن به سختی صورت می‌گیرد.

با توجه به تعریف عنوان‌شده به این نتیجه می‌رسیم که تقریباً تمامی پژوهشگران از فرهنگ سازمانی به‌عنوان مجموعه‌ای از ارزشها، باورها، عقاید، فرضیات و هنجارهای مشترک حاکم بر سازمان یاد می‌کنند. در واقع فرهنگ سازمانی همان چیزی است که به‌عنوان یک پدیدۀ درست به اعضای تازه وارد آموزش داده می‌شود و آن بیانگر بخش نانوشته و محسوس سازمان است(عطافر،۱۳۸۸).

ویژگیهای فرهنگ سازمانی

درصورتی‌که فرهنگ را سیستمی از استنباط مشترک اعضاء نسبت به یک سازمان بدانیم، یک سیستم از مجموعه‌ای از ویژگیهای اصلی تشکیل شده است که سازمان به آنها ارج می‌نهد یا برای آنها ارزش قائل است. ۱۰ ویژگی عبارتند از:
۱ـ خلاقیت فردی: میزان مسئولیت، آزادی عمل و استقلالی که افراد دارند.
۲ـ ریسک‌پذیری: میزانی که افراد تشویق می‌شوند تا ابتکار عمل به خرج دهند، دست به کارهای مخاطره‌آمیز بزنند و بلندپرازی کنند.
۳ـ رهبری: میزانی که سازمان هدفها و عملکردهایی را که انتظار می‌رود انجام شود، مشخص می کند.
۴ـ یکپارچگی: میزان یا درجه‌ای که واحدهای درون سازمان به روش هماهنگ عمل می‌کنند.
۵ـ حمایت مدیریت: میزان یا درجه‌ای که مدیران با زیردستان خود ارتباط را برقرار می‌کنند، آنها را یاری می‌دهند و یا از آنها حمایت می‌کنند.
۶ـ کنترل: تعداد قوانین و مقررات و میزان سرپرستی مستقیم که مدیران بر رفتار افرادی اعمال می‌کنند.
۷ـ هویت: میزان یا درجه‌ای که افراد، کل سازمان (و نه گروه خاص یا رشته‌ای که فرد در آن تخصص دارد) را معرف خود می‌دانند.
۸ـ سیستم پاداش: میزان یا درجه‌ای که شیوۀ تخصیص پاداش (یعنی افزایش حقوق و ارتقای مقام) بر اساس شاخصهای عملکرد کارکنان قرار دارد نه بر اساس سابقه، پارتی‌بازی و از این قبیل شاخصها.
۹ـ سازش با پدیدۀ تعارض: میزان یا درجه‌ای که افراد تشویق می‌شوند با تعارض بسازند و پذیرای انتقادهای آشکار باشند.
۱۰ـ الگوی ارتباطی: میزان یا درجه‌ای که ارتباطات سازمانی به سلسله مراتب احتیاجات رسمی محدود می‌شود(دلوی،۱۳۸۹).
جیمز پرسی همین ویژگیها را با اندکی تفاوت به شرح زیر بیان می‌کند:
۱ـ هویت یا شخصیت افراد
۲ـ اهمیت کار گروهی
۳ـ نگرش کارکنان
۴ـ یکپارچگی
۵ـ کنترل و سرپرستی
۶ـ ریسک‌پذیری
۷ـ میزان پاداش
۸ـ میزان تضاد
۹ـ میزان حمایت و راهنمایی مدیریت
۱۰ـ نگرش سازمان (در مورد اهداف)
نتایج مطالعاتی که به منظور میزان تعهد کارکنان و تعیین ارزشها عقاید اساسی آنان در برخی از سازمان های موفق صورت گرفته است، ۱۰ ویژگی فرهنگ سازمانی را با توجه به درجۀ اهمیتشان به شرح ذیل اعلام گردیده است:
عملکرد، صداقت، رقابت، روحیه کار گروهی، روحیه سازمانی، نوآوری، حمایت مدیریت، موفقیتهای فردی، وفاداری و سابقه تاریخی سازمان.
درصورتی‌که فرهنگ سازمانی از زاویه این ۱۰ ویژگی مورد توجه قرار گیرد، تصویر کاملی از آن به دست می‌آید. این تصویر به‌صورت اساسی درمی‌آید که منعکس‌کنندۀ نوع احساسات اعضاء، استنباط مشترک آنان، شیوۀ انجام امور و نوع رفتار آنان است( رابینز،ترجمه پارسائیان،۱۳۸۷).

عوامل و اجزاء فرهنگ سازمان

فرهنگ سازمان از دو لایه اصلی تشکیل شده است. نخستین لایه،( ارزشها و باورها) لایه‌ای است که نمایشگر نمادهای ملموس مانند طرز پوشش، رفتار، مراسم، تشریفات، اسطوره‌ها و افسانه‌هاست. لایۀ دیگر فرهنگ سازمانی، لایۀ پایه‌ای و یا شالودۀ اساسی فرهنگ سازمان است که به ارزشهای زیربنایی، مفروضات، باورها و فرایندهای فکری افراد و گروه های سازمانی اشاره دارد. این لایه درواقع فرهنگ راستین سازمان را تشکیل می‌دهد. عوامل تشکیل‌دهندۀ فرهنگ سازمان عبارت اند از: هنجارها، سنتها و تشریفات، و مفروضات. در این قسمت در مورد هریک از عوامل ذکرشده توضیح مختصری داده می‌شود:
ارزشها: ارزشهای فرهنگ سازمان معمولاً بازتابی از ارزشهای جامعه و محیطی است که سازمان در آن قرار دارد. درواقع ایده‌ها و تمایلات و نظراتی هستند که عمدتاً به‌عنوان راه حلهای معتبر برای مشکلات پذیرفته شده‌اند.
باورها: مردم باورها یا اعتقادات گوناگونی دارند مثل اعتقاد به خدا، اعتقاد به کارایی گروه های کاری و یا جمع شدن در کنار آب‌سردکن برای پچ‌پچ کردن و پی بردن به ماجراهای اداری محیط کار. بعضی از باورها مربوط به نکات جزئی زندگی روزمره و بعضی از آنها در حوزۀ مسائلی است که از نظر فرد، سازمان و یا جامعه اهمیت زیادی دارد. به‌طور کلی باورهای شکل‌دهندۀ تصمیمات بلندمدت و کلان سازمان را باورهای راهبردی (استراتژیک) و باورهای مشترک اجراکنندگان تصمیمات را باورهای کاربردی (عملیاتی) می‌نامند. هم‌سو نمودن این دو دسته باور به هم‌افزایی فرهنگی و توفیق سازمان در تحقیق اهداف خود کمک می‌کند. در غیر این‌صورت انرژیها صرف خنثی کردن یکدیگر و باعث اخلال و مانع حرکت سازمان به‌سوی هدفهای خود خواهد شد. باورهای راهنما، جهت حرکت باورهای روزمره را تعیین می‌کنند. درواقع باورهای راهنما، تعیین‌کننده روشی است که هر کار باید بر اساس آن انجام شود و باورهای روزمره روشی است که کارها عملاً به‌طور روزانه انجام می‌شوند. باورهای راهنما مانند قواین بنیادی به‌ندرت تغییر می‌کنند درحالی‌که باورهای روزمره، به رفتار روزمره مربوط می‌شوند و متناسب با شرایط تغییر می‌کنند( سلیمی،۱۳۸۹).
فرایند اجتماعی سازمان: عامل دیگری که در ایجاد و تکوین فرهنگ سازمانی مهم است، فرایند اجتماعی سازمان است از طریق این فرایند افراد جای خود را در سازمان باز می‌کنند. یاد می‌گیرند که چگونه جذب سازمان شوند، با هنجارها و استانداردهای سازمان آشنا شوند و رفتار مناسب را فرا گیرند. فرایند اجتماعی در سازمانها به‌صورت آموزشهای توجیهی و قبل از خدمت و آموزشهای حین خدمت می‌باشد و یا گاهی افراد خود به‌تدریج هنجارها و رفتارهای مناسب را تشخیص می‌دهند و به‌تدریج به آنها خو می‌گیرند. که در حالت اول آموزش به شکل رسمی و در حالت دوم به شکل غیر رسمی می‌باشد. موفقیت فرایند اجتماعی سازمان ارتباط زیادی به ماهیت فرهنگ سازمان و نوع هنجارهای غالب در سازمان دارد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
سنتها و تشریفات: سنتها الگوهایی هستند که در سازمان شکل گرفته و به‌صورت عادت پایدار شده‌اند. تأکید بر الگوها، رفتارهای ویژه در مراسم عمومی، نوع برخورد با کار، افراد و ارباب رجوع، تشویق به گردهماییها پیروی از شعارها و نمادهای ارتباط (هر شیء، عمل، رویدادی که برای انتقال معنی به کار می‌رود)، همگی بیان‌کنندۀ انتظارهای سازمان از افراد و همین‌طور انتظار متقابل آنها از سازمان است( سلیمی،۱۳۸۹).
اسطوره‌ها: نمونه‌ای از تاریخ گذشته سازمان است که موفقیتها و کارهای برجسته مؤسسات و یا مدیران در گذشته را به‌صورت الگو بازگو می‌کند و هدف آن انگیزش کارکنان و پیروی آنها از آن الگوهاست. به‌طوری‌که در کارکنان دلبستگی ایجاد کند و باعث شود آنان از عضویت در سازمان احساس غرور کنند و به خود ببالند. پژوهشگر دیگری اجزای فرهنگ سازمانی را از لحاظ قابلیت مشاهده و تغییر و تداوم آن به دو سطح تفکیک می‌کند. به‌طوری‌که در سطح عمیق‌تر که کمتر قابل مشاهده است. شامل ارزشهای مشترکی می‌شود که حتی اگر اعضای گروه هم تغییر کنند در سازمان باقی خواهند ماند. که درواقع این ارزشها رفتار گروه را شکل می‌دهند. در این سطح فرهنگ به سختی قابل تغییر است در این تفاوت افراد در سازمانها از لحاظ توجه به مسائل مالی، نوآروی و یا عملکرد مشخص می‌شود. در سطح دیگر که قابل مشاهده است، فرهنگ الگوهای رفتاری را نشان می‌دهد که کارکنان تازه‌وارد به‌طور خودکار از کارکنان قدیمی می‌آموزند. فرهنگ در این سطح قابل تغییر است.
ادگار شاین نیز برای فرهنگ سازمانی سه سطح را عنوان می‌کند:
۱ـ مصنوعات و ابداعات: این سطح شامل تمام پدیده‌هایی که یک فرد می‌تواند ببیند، بشنود و احساس کند می‌شود. مانند زبان، تکنولوژی، مراسم، داستانها، جشنها، این سطح قابل مشاهده است.
۲ـ ارزشهای حمایتی: شامل ارزشهایی است در مورد اینکه، کارها چگونه باید انجام شوند و یا در یک وضعیت جدید یک فرد چه عکس‌العملی باید از خود نشان دهد و رفتار کند. این سطح کمتر قابل مشاهده است.
۳ـ مفروضات اساسی: که شامل عقایدی است در مورد اینکه یک سازمان چگونه باید عمل کند. به‌عنوان مثال تصمیم‌گیری در یک سازمان توسط افرادی که دارای اندیشه عالی هستند صورت بگیرد یا به وسیله افرادی که در رتبۀ بالا قرار دارند. این سطح قابل مشاهده نیست( سلیمی،۱۳۸۹)..

چگونگی شکل‌گیری و تداوم فرهنگ سازمانی

معمولاً، هر سازمان ابتدا به‌صورت یک واحد کوچک تأسیس می‌شود. در شروع فعالیت سازمان، فرهنگ در آن با توجه به عوامل مختلفی به‌سرعت شکل می‌گیرد. شکل‌گیری فرهنگ بستگی دارد به دلایل به وجود آمدن سازمان و جایگاه آن در جامعه و عوامل موفقیت آن از قبیل کارایی، مرغوبیت کالا، کیفیت ارائه خدمات به ارباب رجوع یا مشتریان، ابداع و نوآوری، تلاش زیاد و وفاداری نسبت به سازمان. وقتی سازمان متولد می‌شود تلاش زیادی از طرف کارکنان برای موفقیت سازمان صورت می‌گیرد. درحقیقت فرهنگ نشانگر درجۀ تلاش و تصویر کارکنان از کار خود و آینده سازمان است. به‌تدریج که سیستمهای پاداش سیاستها، خط مشیها و قوانین حاکم بر کار تدوین می‌یابند، مجموعه این عوامل بر شکل‌گیری فرهنگ اولیه سازمان تأثیرات عمیق می‌گذارد. این عوامل از طرف سازمان رسمی مشخص‌کنندۀ نوع رفتار و طرز برخوردهایی هستند که برای موفقیت سازمان مهم خواهند بود(طوسی،۱۳۹۲).
بنیانگذاران و مدیران ارشد، نقش اساسی در این شکل‌گیری ایفا می‌کنند. اصول اعتقادی، ارزشها، اهداف و رفتار بنیانگذار سازمان مشخص‌کنندۀ نوع انتظارات حال و آیندۀ سازمان بوده، این اعتقادات و رفتارها توسط دیگر مدیران سازمان به زیرمجموعه منتقل می‌شود.
کارمندان رفتار مدیران را پیوسته زیر نظر دارند و هر واقعۀ مهمی که نتیجۀ عمل مدیریت است را به خاطر می‌سپارند. عدالت، عجله، تکبر، محبت و دیگر خصایص مدیران در شکل‌گیری فرهنگ سازمان تأثیر دارد. افراد آنها را به خاطر می‌سپارند. این رفتار نشانگر این است که سازمان واقعاً از آنها چه می‌خواهد. چه چیزهایی در ارتقای کارکنان مهم است، چگونه باید مسائل را حل کرد. همۀ اینها مجموعه قوانین ننوشته رفتاری در کار را تشکیل می‌دهند. گروه های کار این قوانین را به‌عنوان هنجارهای کار پذیرفته و آنها را یاد می‌گیرند و به افراد تازه‌وارد می‌آموزند و به این ترتیب یک فرهنگ تداوم می‌یابد.
استیفن رابینز نقش سه عامل را در حفظ و نگهداری یک فرهنگ در سازمان مؤثر می‌داند. این سه عامل عبارتند از:
۱ـ گزینش: هدف گزینش این است که افرادی شناسایی و استخدام شوند که برای انجام موفقیت‌آمیز کار مورد نظر دانش، اطلاعات، مهارت و توانایی های لازم را داشته باشند. در این مرحله سعی می‌شود تا کسانی به استخدام سازمان درآیند که متناسب با سازمان باشند. درنتیجه کسانی در سازمان پذیرفته می‌شوند که دارای ارزشهایی باشند که سازمان برای آنها اهمیت قائل است.
۲ـ مدیریت عالی سازمان: مدیران ارشد از طریق گفتار و کردار، هنجارها و معیارهایی را ارائه می‌کنند که دست به دست می‌شود و پس از طی سلسله مراتب به همه جای سازمان می‌رسد.
۳ـ جامعه‌پذیری: مسئله مهم این است که افراد با فرهنگ سازمان خو بگیرند و آن را رعایت نمایند. اگر افراد با فرهنگ سازمان آشنا نباشند پس از استخدام موجب مخدوش شدن باورها و عاداتی می‌شود که در سازمان رایج است. پذیرش و رعایت فرهنگ سازمانی را جامعه‌پذیری کارکنان می‌نامند.
جامعه‌پذیری کارکنان شامل سه مرحله می‌شود:
ـ مرحله پیش از ورود: این مرحله مربوط به آموزشها و یادگیریهایی است که پیش از پیوستن فرد به سازمان صورت می‌گیرد.
ـ مرحلۀ رویارویی: در این مرحله فرد تازه استخدام شده متوجه واقعیت سازمان می‌شود و احتمالاً درمی‌یابد که در انتظارات و آنچه به نظر وی واقعیت بوده است، تجدید نظر کند.
ـ مرحله دگردیسی یا تحول جامع: در این مرحله فرد استخدام‌شده، مهارتهای لازم را برای انجام کارها می‌آموزد در آنها تبحر پیدا می‌کند و به ارزشها و هنجارهای گروهی احترام می‌گذارد و با آنان همسان می‌گردد.
درصورتی‌که مرحلۀ تحول جامع یا دگردیسی به‌طور موفقیت‌آمیز انجام شود، بر میزان تعهد فرد به سازمان و بازدهی وی اثر مثبت خواهد گذاشت و میل او به رفتن از سازمان را کاهش می‌دهد(طوسی،۱۳۹۲).

نقش فرهنگ

در یک سازمان فرهنگ نقشهای متفاوتی ایفا می‌کند. و وظایف گوناگونی دارد. این وظایف عبارتند از:
۱ـ فرهنگ سازمانی به کارکنان سازمانی هویتی سازمانی می‌بخشد: آنچه که سازمان های موفق را برجسته می‌سازد و آنها را از دیگران متمایز می‌کند. توانایی آنها در جذب، پرورش و نگهداری کارکنان بااستعداد و خلاق است و کارکنان نیز به نوبۀ خود وابستگی عمیقی نسبت به سازمان پیدا خواهند کرد.