فلاسفه ، الهیون و منتقدان اجتماعی در تعریف اخلاق به طور عام گفته اند :اخلاق یعنی شناخت صحیح ار ناصحیح واقعیت این است که تشخیص درست از غلط همیشه ساده نیست . بسیاری از دانشمندان علم اخلاق ادعا می کنند که با توجه به اصول اخلاقی در مقام عمل ، همیشه یک راهکار درست مطلق وجود دارد و برخی دیگر معتقدند که راهکار درست به موقعیت و شرایط بستگی دارد و تشخیص این راهکار درست است ،در نهایت به عهده خود فرد است (سلطانی، ۱۳۸۲، ص ۳۷).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
دنهارت(۱۹۹۱) اخلاق را فرایندی می داند که ما بر آن اساس در مورد درست بودن یا غلط بودن رفتار خاصی قضاوت می کنیم و سپس بر مبنای آنچه که آن را درست می دانیم رفتار می کنیم
برخی اخلاق را به مجموعه فرایندهای عینی و معنوی که دخالت تام در رشد خود واقعی دارد و فرایندی که طی آن در کارکرد واحدهای صفاتی یا ساختار معنوی تبادل ایجاد می شود ، تعریف کرده اند(الوانی، حسین پور، داوری، ۱۳۸۹، ص۲۶)
الوانی اخلاق را به عنوان تنظیم کننده روابط میان انسان ها مهم دانسته است و بر این اعتقاد است که در مدیریت نیز این ساز و کار دارد ، بدون آنکه نیاز به اهرم های بیرونی داشته باشد، قادر است تا عملکردهای اخلاقی را در کارکنان تضمین نموده و سازمان اخلاقی را به وجود می آورد.
۲-۱-۳ اخلاق اداری
فقیهی و رضایی منش، اخلاق اکنون به صورت منشوراخلاقی سازمان و قوانین رفتار حرفه ای مشاغل پایه درون سازمانی نهاده است. در یک دهه اخیر توجه روز افزون به این موضوع شده که باید علت آن را در وقایع دهه های اخیر مانندجهانی شدن، توسعه عدم تمرکز، مدیریت گرایی، افزایش روابط کاری تجاری سازمان های دولتی با بخش خصوصی، رشد مطالعات اجتماعی و درخواست فزاینده برای پاسخگویی و مسئولیت اجتماعی از سوی مراجع قانونی و سیاسی دید.
اخلاق اداری هم اکنون به نهضتی اصلاح گرایانه در مدیریت دولتی تبدیل شده است که به مطالعه و شناسایی قواعد و ضوابط رفتار انسان اداری و موضع هایی چون تدوین منشور اخلاق، قوانین و استانداردهای رفتار، آموزش اخلاقیات، مدیریت اخلاق، تصمیم گیری اخلاق، فرهنگ و جو اخلاق و زیر ساخت اخلاق می پردازد.
لذا در مجموع می توان گفت چنانچه یک زیر ساخت اخلاق از کارکرد صحیحی برخوردار گردد، محیطی را فراهم می آورد که استانداردهای و شاخصهای رفتار شخصی مطلوب، مورد تشویق و حمایت قرار گیرد (بهاری فر و جواهری کامل،۱۳۸۹، ص ۲۵).

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

ا صول اخلاق اداری در اسلام

۱) اصل خدمت گزاری:
هر سازمان برای ارائه خدمات به افراد به وجود آمده است. همه کارکنان اداری برای تحقق اهداف سازمانی فعالیت می کنند، در حقیقت فلسفه وجودی سازمان خدمت رسانی است. پذیرفتن این اصل در سازمان ها، رفتار کارکنان را اصلاح می کند و خود را خدمت گزار و خادم مردم تلقی می کنند (دلشاد تهرانی، ۱۳۸۵، ص ۶۵).
۲) اصل امانتداری:
یکی از اصول اساسی در انجام دادن کارها امانت داری است. اگر انسان، کار و مسئولیت خویش را نوعی امانت بداند، بی گمان حرمت آن را پاس می دارد و تلاش می کند که به خوبی آن را پیش ببرد و بالنده سازد. علاوه بر آن امانت داری، اعتماد را پدید می آورد.
اعتماد به کارکنان دولت در حفظ سلامت روان افراد و بهداشت روانی جامعه مؤثر است و مساعدت مردم در پیشبرد اهداف را تضمین می کند (صالحی، ۱۳۹۰، ص ۵۲).
۳) اصل پیگیری:
اصل پیگیری را می توان در دو جنبه مورد نظر قرار داد. جنبه اول پیگیری کار و حصول اطمینان از انجام درست و به موقع آن و کسب نتیجه از فعالیت و جنبه دوم، پیگیری سفارش ها و مسئولیت های محوله به افراد سازمانی، این که چگونه و با چه کمیت و کیفیتی کارها انجام شده است. پیگیری اول مربوط به انجام دهنده فعالیت و پیگیری در جنبه دوم سفارش دهنده اعم از مافوق یا مراجعه کننده را در بر می گیرد (دلشاد تهرانی، ۱۳۸۵، ۶۸).
امور اداری و پیشبردن اهداف سازمانی جز با پیگیری جدی کارها تحقق نمی‌یابد و هر کاری نیازمند پیگیری جدی و تلاش اساسی است تا به نتیجه مطلوب برسد و بدون وجود روحیه پیگیری در کارها هیچ کاری به درستی صورت نمی‌پذیرد. امیرمؤمنان علی (علیه السّلام) در فرمان‌ها و دستورالعمل‌های حکومتی و اداری خود، کارگزاران و کارکنانش را به پیگیری امور سفارش کرده و از آنان خواسته است که در خدمتگزاری مردمان پیگیرانه عمل کنند.
نظام اداری نباید به گونه‌ای باشد که مردم سردرگم ، معطل و سرگردان شوند . حبس کردن امور و متوقف ساختن کارها از بزرگ‌ترین آفات نظام اداری است که جز با روحیه پیگیری جدی رفع نمی‌شود (صالحی، ۱۳۹۰، ص ۵۲).
۴) اصل انضباط کاری:
انضباط کاری به معنای سازمان پذیری، آراستگی، نظم و ترتیب و اجتناب از بی نظمی در کار است. در حقیقت انجام هر کاری با توجه به اصول آن کار و انجام به موقع هر کار میسر و مطلوب است (صالحی، ۱۳۹۰، ص ۵۳).
انضباط کاری یعنی سامان‌پذیری، آراستگی، نظم و ترتیب و پرهیز از هرگونه سستی و بی‌سامانی در کار. این امور از عمده‌ترین آداب اخلاق اداری است و هیچ سازمان و نظامی بدون رعایت این امور ره به جایی نخواهد برد. بهترین سازمان‌ها و نظام‌ها با زیر پا گذاشته شدن اصل انضباط کاری، به تباهی کشیده می‌شوند و وجوه مثبت آنها نیز بی‌ارزش می‌شود. تواناترین مدیران و کارگزاران و کارکنان دریک مجموعه اداری که اصل انضباط کاری بر آن حاکم نیست توفیقی کسب نخواهد کرد و جز اتلاف نیرو بهره‌ای نخواهند برد. امام علی (علیه السّلام) فرموده است:
«وامض لکل یوم عمله، فان لکل یوم ما فیه.» کار هر روز را در همان روز انجام ده، زیرا هر روز کاری مخصوص به خود دارد.
۵) اصل مسئولیت پذیری:
پذیرش مسئولیت باید توأم با قابلیت انجام مسئولیت باشد، بنابراین کسی که مسئولیتی را می پذیرد، در قبال انجام امور مربوطه مسئول است. در واقع کسی که مسئولیتی را می پذیرد، باید جواب گوی اعمال و رفتار خود باشد. عدم توانایی در برآوردن آن چه به عهده شخص گذاشته می شود، می تواند در کل نظام تأثیر گذار باشد.
مسئولیت‌پذیری در اخلاق اداری، اصلی اساسی است به گونه‌ای که هر نوع بی‌مسئولیتی به مفهوم بیرون شدن از مسیر درست و گام نهادن در کجی‌ها و ناراستی‌هاست. به بیان امیرمومنان علی (علیه السّلام): «و ان من ابغض الرجال الی الله تعالی لعبدا و کله الله الی نفسه، جائرا عن قصد السبیل، سائرا بغیر دلیل. ان دعی الی حرث الدنیا عمل، وان دعی الی حرث الآخره کسل! کأن ما عمل له واجب علیه، و کان ما ونی فیه ساقط عنه!» دشمن‌ترین مردم در نزد خدا، بنده‌ای است که خدا او را به خود واگذارد و او پای از راه درست بیرون نهد و بی‌راهنما گام بردارد. اگر به کار دنیایی‌اش خوانند، به کار پردازد و اگر به کار آخرتی‌اش خوانند، سستی و کاهلی کند، گویی آنچه برای آن کار کند بر او بایسته است و آنچه در آن سستی و کاهلی ورزد، از او ناخواسته.
کمال آدمی، به کمال مسئولیت‌پذیری اوست. هر چه کسی در مسئولیت‌پذیری سستی ورزد، تباهی در کارش بیشتر خواهد بود و هر چه کسی مسئولیت‌پذیری بیشتری داشته باشد، به کمال بیشتری از نظر اخلاق فردی و اخلاق اداری دست می‌یابد.
اصل مسئولیت‌پذیری می‌آموزد که هر کس در هر مرتبه‌ای که باشد، درمقابل تمام امور و کارهای خود مسئول و پاسخگوست. هیچ کارگزاری نمی‌تواند هرگونه که خواست با مردم رفتار کند و خود را نیز پاسخگو نداند. براین مبنا کسی حق کمترین اهانت و بی‌احترامی به مردم را ندارد که افراد حتی در برابر نوع نگاه و بیان و رفتار خود مسئولند (صالحی، ۱۳۹۰، ص ۵۴).
۶) اصل مهرورزی:
حضرت علی (ع) چنان بر مهرورزی تأکید و اهتمام داشته اند که آن را حقی از جانب مردمان بر گردن کارگزاران معرفی نموده و فرموده است: «.. هر چه مرتبه کارگزاران بالاتر رود باید میزان مهرورزی آنان به مردمان بیشتر شود».
انجام دادن کارها و خدمتگزاری از روی مهرورزی والاترین هنر در اخلاق است. چنانچه اگر انجام دادن امور با مهرورزی توأم شود، صورتی زیبا و کاملاً انسانی می‌یابد و موجب پیوند جان‌ها و الفت قلب‌ها می‌شود و در رفتار و مناسبات اداری، انقلابی معنوی به وجود می‌آورد. امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام) در حکمتی والا فرموده است:
«قلوب الرجال وحشیه، فمن تألفها أقبلت علیه». دل‌های آدمیان رمنده است، پس هر که با آن الفت برقرار سازد، روی بدو نهد.
نیروی محبت از نظر اجتماعی، نیروی عظیم و مؤثری است و بهترین اجتماع آن اجتماعی است که با نیروی محبت اداره شود. محبت زعیم و زمامدار به مردم و نیز محبت و ارادت مردم به زعیم و زمامدار عامل بزرگی برای ثبات و ادامه حیات حکومت است. تا محبت نباشد، رهبر نمی‌تواند و یا بسیار دشوار است که اجتماعی را رهبری کند و مردم را افرادی منضبط و قانونی تربیت کند ولو اینکه عدالت و مساوات را در آن اجتماع برقرار کند. مردم آنگاه پیرو قانون خواهند بود که از زمامدارشان علاقه ببینند و آن علاقه‌هاست که مردم را به پیروی و اطاعت می‌کشاند (صالحی، ۱۳۹۰، ص ۵۴).
۷) اصل خوش رفتاری:
خوش رفتاری یک صفت درونی است، خوش رفتاری های ساختگی و تصنعی در دل نمی نشیند. گشاده رویی، فروتنی و نرم خویی راه نفوذ در دل ها و پیوند قلب ها است. حضرت علی (ع) در حکمتی والا فرموده است: «گشاده رویی دام دوست است» (صالحی، ۱۳۹۰، ص ۵۵).
۸) اصل بردباری:
صبر و بردباری از صفات بارز هر انسان موفق است. در برابر حاجت های مردمان شکیبایی ورزید این سخن مولا یکی از دستورالعمل های حکومتی و اداری ایشان است.
هرکس که در هر مرتبه‌ای از مراتب نظام اداری قرار می‌گیرد باید با بردباری تمام امور را پیش ببرد و در برابر خواست مردم و احتیاجات آنان کم‌حوصلگی نداشته باشد و با تحمل فراوان خدمتگزارباشد. امام علی (علیه السّلام) در دستورالعمل‌های حکومتی و اداری خود، کارگزاران و کارکنان را به چنین بردباری‌ای فرا‌خوانده است:
«واصبروا لحوائجهم» در برآوردن حاجت‌های مردم شکیبایی ورزید.
بنابراین یک نظام اداری ارزشمند، نظامی است که بر اعمال و رفتار کارگزاران و کارکنانش بردباری حاکم باشد (صالحی، ۱۳۹۰، ص ۵۵).
۹) اصل دادورزی:
رعایت عدل و انصاف در قضاوت ها و پاداش ها و تقسیم مسئولیت ها، روحیه کارکنان را بالا می برد. وجود بی عدالتی زمینه ساز فساد را در سازمان ها فراهم می کند. ظهور بی انصافی و بی عدالتی در سازمان ها زمینه ساز پارتی بازی، رشوه خواری، بدگویی و به طور کلی عدم اعتماد می شود. رعایت انصاف و عدالت در سازمان ها باعث فعالیت مثبت و در نتیجه توسعه و پیشرفت سازمان می گردد(صالحی، ۱۳۹۰، ص ۵۶).
رعایت عدل و انصاف در روابط و مناسبات اداری و در خدمتگزاری مردم اصلی است که بدون آن، نظام اداری از صورت انسانی خارج می‌شود و هر فساد و تباهی گریبانگیر آن می‌شود. حاکمیت عدالت در نظام اداری و پاس داشتن داد و حفظ حقوق دیگران همانند حقوق خود و در مقام داوری حقوق طرفین را یکسان و برابر رعایت کردن و برای دیگران حقوقی برابر خود قائل شدن مهمترین قاعده‌ای است که حافظ سلامت و قوت نظام اداری و مایه پیوند دل‌هاست. اگر همین قاعده در نظام اداری رعایت شود، رابطه کارگزاران و کارکنان با مردم درست سامان می‌یابد و عدل و احسان جلوه پیدا می‌کند.
۱۰) اصل پرهیز از خودکامگی:
خود رأیی، خودسری، خودمداری، سلطه گری و خود خواهی تباه کننده فرد و سازمان است. خودکامگی ناشی از نگاه خودخواهانه در مدیریت، کسب امتیاز بدون زحمت و دیگران را حقیر شمردن است. فرد خودکامه به طور کاذب برای خود حق قائل است و برای به دست آوردن حوائج خود را به راه های ناصواب متوسل می شود. خودکامگی نه تنها یک صفت مذموم به شمار می رود، بلکه روش های مبتنی بر خود رأیی و تصمیمات خودسرانه، احساس تعلق به سازمان را به شدت کاهش داده و کارآیی کارکنان و اثربخشی سازمان ها را متزلزل می کند. ضمن اینکه زمینه ابتکار و نوآوری خلاقیت کارکنان را تباه می کند و بدین ترتیب مانع شکوفایی استعداد ها می شود (دلشاد تهرانی، ۱۳۸۵،ص ۴۸).
۲-۱-۵ اخلاق کار
از نظر فلسفی، هر فعلی که در جهان صورت گیرد ، کار است و از نظر اقتصادی هر فعالیتی که به تولید یا عرضه کالا و خدمات منجر شود و منافع مالی را به دنبال داشته باشد، کار محسوب می شود. به لحاظ جنبه ارزش کار، پیامبر اکرم (ص) در حدیثی از نهج الفصاحه می فرماید:خداوند کسی را که کاری را آغاز کرده است و آن را کامل می کند، دوست دارد
عکس مرتبط با اقتصاد
اخلاق کار، متعهد شدن توان ذهنی، روانی و جسمانی فرد یا گروه به اندیشه جمعی در جهت اخذ قوا و استعداد درونی گروه و فرد برای توسعه به هر نحو است. اخلاق کار مهمترین عامل فرهنگی در توسعه اقتصادی محسوب می شود. منابع انسانی، پایه اصلی ثروت ملتها را تشکیل می دهند. سرمایه و منابع طبیعی، عوامل تبعی تولیدند، در حالیکه، انسانها عوامل فعالی هستند که سرمایه ها را متراکم می سازند، از منابع طبیعی بهره برداری می کنند ، سازمان های اجتماعی – اقتصادی و سیاسی را می سازند و توسعه ملی را به جلو می برند(خانی جزنی ،۱۳۸۷، ص ۶۷).
اخلاق کار به حوزه ای از فرهنگ جامعه گفته می شود که عقاید و ارزشهای مربوط به کار را در بر می گیرد و قابل شناسایی است و از قواعد کلی حاکم بر فرهنگ و جامعه تبعیت می کند. اخلاق کار با سایر مفاهیم مرتبط با آن مانند انگیزش کاری، نگرشهای کاری یا رضایت شغلی تفاوت دارد. اخلاق کار یک هنجار فرهنگی است،‌ که برای انجام دادن کار با کیفیت، ارزش اخلاقی مثبت قائل است و مبتنی بر این اعتقاد است، که کار در نوع خود دارای ارزش ذاتی است.

بررسی اثربخشی طرحواره درمانی بر بهبود رضایت شغلی و کاهش فرسودگی شغلی کارکنان کارخانجات تولیدی توس چینی

سالهای سال فرهنگ بخش عمده‏ای از جهان باختری به کار به عنوان یک کوشش دلپسند و کمال آفرین تأکید نهاده است. این نگرش در بخشهایی از قاره آسیا مانند ژاپن نیرومند است. نتیجه آن پدید آمدن یک اخلاق کار برای بسیاری از مردمان است. اخلاق کار بدین معنی است که مردم کار را یک دلبستگی کانونی و یک هدف دلخواه زندگی بدانند. آنان کار را دوست دارند و از آن خشنودی بر می‏گیرند. ریشه‏های اخلاق کار در غرب، ‌هم در ارزشهای دینی و هم در ارزشهای دنیایی نهفته است.
به دلیل خواستگاه دینی اخلاق کار را اخلاق پروتستان می‏نامند، هرچند که مردمان از کیشهای گوناگون به آن پایبند باشند، دیدگاه دینی درباره اخلاق کار می‏پندارد که کار یک عمل خدمتگذاری به پروردگار و دیگر مردمان است، زیرا کار جامعه بهتری که به تحقق برنامه پروردگار یاری می‏دهد، پدید می‏آورد. استعداد انسانی از سوی آفریدگار به مردمان داده شده تا آن را به کار بندند، بنابراین کار و کوشش سخت و پرهیز از بیهودگی از تعهدات و وظیفه اخلاقی به شمار می‏آیند. کارکنانی که دارای اخلاق کار هستند، به طور معمول احساس تعهد اخلاقی درباره آن می‏کنند و نه آنکه آن را یک گزینش عقلایی و سوداگرانه به حساب آورند.
۲-۱-۶ عوامل موثر بر اخلاق کار
عواملی که بر اخلاق کار موثرند عبارتند از: عوامل اجتماعی، عوامل اقتصادی و عوامل روانشناختی.
۲-۱-۶-۱عوامل اجتماعی موثر بر اخلاق کار
الف) تحصیلات و اخلاق کار
بالا رفتن تحصیلات کارگران باعث بالا رفتن انتظارات شده است. آنان هوش را موجب موفقیت خود می دانند. اخلاق کار را در پاداش جستجو می کنند و تحمل کاری که در آن پیشرفتی نباشد (کاویان،۸۴، ص ۴۶).
ب) سن و اخلاق کار
بالا رفتن سن نیروی کار و همچنین افزایش درصد زنان شاغل بر هنجارهای مرتبط با اخلاق کار تأثیر گذاشته است. تأثیر متغیر سن براخلاق کار در اکثر تحقیقات انجام شده قبلی به صورت یک منحنی غیر خطی شبیه v است (کاویان، ۸۴، ص ۴۶).
ج) عرف جامعه ایران و اخلاق کار
در جامعه ایران عده ای اعتقاد دارند که روزی هر کس به قدر قسمت اوست که عامل مهمی در تضعیف اخلاق کار محسوب می شود. از دیگر باورهای غلط که به کاهش اخلاق کار می انجامد اعتقاد به قضا و قدر است (کاویان ،۸۴، ص ۴۶).
۲-۱-۶-۲ عوامل اقتصادی موثر بر اخلاق کار
عدم تناسب کار با دستمزد از مبرم ترین مسائل اقتصادی جامعه است که به شدت انگیزه کار را در کارکنان تحت تأثیر قرار داده است. رابطه میان نظریه های اقتصادی ، فرهنگی و اخلاقی کار به صورت زیر است:

واز همین باب است که مهم ترین شبهه ی منکرین معاد جسمانی را مطرح کرده وآن را پاسخ می دهد:
قوى‏ترین شبهه در باب نفى معاد جسمانى، طلب مکان براى جنت و جهنم است که جاحدین، آن را از حضرات قائلین به معاد طلب مى‏کنندو آن اشکال این است که اگر بهشت و جهنم موجود و جسمانی باشند، مکان آنها جاست؟ و در کدام جهت از جهات عالم، پیدایش آنها می باشد؟پس اگر پیدایش آنها یا پیدایش یکی از آنها بالاتر از محددالجهات (فلک الافلاک و آخرین فلک ) است، پس لازم می آید که در لامکان مکان باشد و در لاجهت جهت باشد. و اگر داخل در طبقات آسمانها و زمین باشد یا در بین طبقه ای و طبقه دیگر بوده باشد، پس لازمه اش یا تداخل است و یا انفصال بین آسمانی با آسمان دیگر؛ و تمام این لوازم مستحیل است؛ و علاوه بر این با قول خدای تعالی: و جنه عرضها السمـاوات و الارض؛ و بهشتی که عرض آن آسمان ها و زمین است» (قسمتی آیه ۱۳۳ سوره آل عمران) منافات دارد. [۲۹۲]
در پاسخ به این شبهه با توجه به آنچه درباره مکان آمدباید گفت برای بهشت وجهنم ، مکانی از جنس مکان های این دنیا نمی توان تصور کرد، لیکن اصل اثبات مکان بدین کیفیت برای بهشت وجهنم باطل است، وبنابراین شبهه از اساس ویران واز بن وریشه بریده است.
بنا بر قول حق، واضح است که از جنس این عالم نیست و در درجه و مرتبه وجودى فوق آن است، و لذا طلب مکان، غلط واضح است؛ چون آن عالم، فوق مکان و زمان مى‏باشد- با اینکه عالم وسیعى است و در وسعت، عالم طبیعت با عرض عریض آن از کره غبراء تا اوج آخرین سماء، در مقابل پهناورى آن عالم بسى کوچک است- و عالم تام است و عالم تام، مکان ندارد.[۲۹۳]
عالم آخرت، عالم تام و تمامی است که هیچ چیز از جوهره آن از آن خارج نیست؛ و چیزی که حالش و کیفیتش اینچنین است در مکان نخواهد بود؛ کما آنکه مجموع این عالم نیز در مکانی نیست که بتوان به آن اشاره وضعیه از خارج یا از داخل آن نمود. و سر این مطلب آنستکه مکان هر چیز بحسب نسبت آن چیز و اضافه آن چیز با چیز دیگری که در وضع با آن مباین، و در اضافه و نسبت، خارج از آن بوده باشد مقرر میگردد؛ و خارج از این عالم چیزی که با او همجنس بوده باشد نیست، و گرنه عالم تام و تمامی نخواهد بود؛ و نیز داخل آن چیزی که از جمیع آن جدا باشد هنگامیکه من حیث المجموع در نظر گرفته شود ـ متصور نیست. و چون این عالم را تام و کامل فرض نمودیم، دیگر نه از داخل آن و نه از خارج آن نمی توان به آن اشاره حسیه کرد، پس أین و وضع (یعنی مکان و نسبت با چیزی ) ندارد. [۲۹۴]
بنابراین آخرت از زمان و مکان مبراست، چون آخرت از جنس دنیا نیست، لوازم دنیا از قبیل مکان براى آن نیست. و طلب مکان جنت و نار کردن و آنان را در جهتى از جهات امتدادیه وضعیه دانستن، ناروا است. چه آخرت محض دار تام است و خروج از قوه و استعداد به فعلیت در آن راه ندارد، بخلاف دنیا که دار استکمال و استعداد و قوه و نقص است و چون آخرت نشأه باقى و دائم است و این نشأه متصرم و متجدد و داثر و هالک است، اختلاف لوازم دال بر اختلاف ملزومات دارد.[۲۹۵]

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

۳-۲- ۳مناسبات آن با آیات وروایات

در بسیاری از آیات وروایات محل بهشت وجهنم زمین وآسمان مطرح گشته است.
درمورد اینکه جایگاه بهشت در زمین باشد آیات فراوانی وجود دارد من جمله در آیه ی سوره زمر که، از زبان بهشتیان، در هنگام ورود به بهشت، در مقام حمد و ستایش حضرت حق میگویند:
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی صَدَقَنا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّهِ حَیْثُ نَشاءُ.زمر/۷۴
«حمد اختصاص به خدا دارد، آن کسى که وعده خود را به ما براستى انجام داد، و ما را وارث زمین گردانید تا هر کجاى از بهشت را که بخواهیم مسکن گزینیم.»
از این آیه به روشنى می توان استفاده نمود که در آنجا ارتباط مخصوصى بین زمین و بهشت است. و شاید گفتار آنان که‏ صَدَقَنا وَعْدَهُ‏ «وعده‏اش را به ما براستى انجام داد.» اشاره باشد به این آیه مبارکه‏:
وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُونَ. انبیا/۱۰۵
«و حقّاً ما بعد از تورات در کتاب زبور داود نوشتیم که زمین را بندگان صالح ما به ارث مى‏بَرند.»
و معناى وراثت آن است که انسان مالک چیزى گردد پس از آنکه دیگرى مالک بود، و از او به انسان منتقل گردد؛ انتقال سلف به خلف. پس در مفاد میراث، باید چیزى ثابت باشد و کسى بعد از تصرّف دیگرى آنرا تصرّف کند، و آن خَلَف در تصرّف آن، قائم مقام و جانشین سَلَف گردد.[۲۹۶]
و مقتضاى سیاق این آیه، در مقام بیان راستى وعده، این بود که بگوید: أوْرَثَنَا الْارض نَتَبَوَّأُ مِنْها «زمین را به ما ارث داد تا در آن زمین مسکن گیریم.» و یا آنکه بگوید: أوْرَثَنَا الْجَنَّهَ نَتَبَوَّأُ مِنْها «بهشت را به ما ارث داد تا در آن مسکن گزینیم.» و چون اینطور بیان نفرموده است، و سیاق عبارت را بدینگونه ریخته است که: أوْرَثَنَا الْارض نَتَبَوَّأُ مِنْها «زمین را به ما ارث داد تا در بهشت مسکن بگیریم.» استفاده مى‏شود که در اینجا حتماً باید ربط و ارتباط خاصّى بین زمین و بهشت بوده باشد.[۲۹۷]
بعضى از مفسرین گفته‏اند: مراد از« ارض» همین زمین دنیا است‏.[۲۹۸]یعنی به آنها زمین همین دنیا را ارث می دهیم.علامه با این تفسیر مخالفت کرده ومی گوید: تفسیرى است بسیار بى‏پایه، مگر اینکه آن را توجیه کنند، و بگویند بهشت عبارت است از آخرت همین زمین دنیا، هم چنان که خداى تعالى فرموده:« أُولئِکَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ» [۲۹۹]
برخی مفسرین معتقدندبهشت ودوزخ زمین وآسمانی مختص به خود دارند« معناى این دو اسم از حیث آسمان و زمین بودن هیچ وقت از بین نمى‏رود، آنکه از بین مى‏رود یک نوع آسمان و زمین است و آن آسمان و زمین دنیایى است که این نظام مشهود را دارد، و اما آسمانها و زمینى که مثلا بهشت در آنها است، و به نور پروردگار روشن مى‏شود به هیچ وجه از بین نمى‏رود، و خلاصه جهان همواره آسمانها و زمینى دارد. چیزى که هست در آخرت نظام دنیائیش را از دست مى‏دهد.»[۳۰۰] در تفسیر کشاف بطور اجمال به این وجه اشاره کرده و چنین مى‏گوید: دلیل بر اینکه قیامت، آسمان و زمینى دارد قول خداى سبحان است که مى‏فرماید:« یَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتُ»و نیز گفتار اوست که مى‏فرماید:« وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّهِ حَیْثُ نَشاءُ».[۳۰۱]
بعضى دیگر گفته‏اند: زمین جهنم و آسمان بهشت مى‏شود.[۳۰۲]
و آیات وروایات دیگری هم هست که جایگاه بهشت را در آسمانها می داند.من جمله در ذیل آیه شریفه:
وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَهً أُخْرى‏* عِنْدَ سِدْرَهِ الْمُنْتَهى‏. عِنْدَها جَنَّهُ الْمَأْوى‏.نجم/۱۵-۱۳
«و هر آینه به تحقیق که رسول ما، جبرائیل را یکبار دیگر در سِدره المُنتهى‏ دید.»
علامه مجلسی می فرماید:
«و اما این که جایگاه آنها کجاست از روایات چنین استفاده می شود که بهشت بالای آسمانهای هفتگانه است و دوزخ در طبقه هفتم زمین و این نظریه مورد قبول اکثر مسلمانان است.»[۳۰۳]
«تفتازانی» در این باره می گوید: «در مورد جایگاه بهشت و دوزخ دلیل روشنی وجود ندارد و اکثریت معتقدند که جایگاه بهشت بالای آسمانهای هفتگانه است و به آیه «عند سدره المنتهی عندها جنه المأوی» و به سخن پیامبر (ص) که فرمود «سقف بهشت عرش خدا است» استناد نموده اند و جایگاه دوزخ را نیز زیر طبقات زمین دانسته اند ولی حق در این مسأله این است که از اظهار نظر قطعی دست برداشته علم آن را به خدای دانا واگذاریم.[۳۰۴]
در «تفسیر علىّ بن إبراهیم» در ذیل آیه شریفه آمده : «در نزد آن، یعنى در نزد سِدره المُنتهى‏، جنّه المَأوى‏ است. پس سِدره المُنتهى‏ در آسمان هفتم است و جنّه المَأوى‏ هم در جنب آنست.»[۳۰۵]
اما مطابق بیانات ملاصدرا وامام تفسیر ظاهری این آیات ناصحیح است.منظور از این ها همانطور که ملاصدرا گفته است مظاهر بهشت وجهنم است.چنانچه خود قرآن می فرماید آن زمین دیگر مثل این زمین نیست؛ زمینى پاک و نورانى، و زمین دیگرى خواهد شد:
یَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ. «۳»
«روزى است که زمین بصورت غیر این زمین تبدیل مى‏شود.»[۳۰۶]
وهم چنین معلوم نیست مراداز آسمانهاى هفتگانه این آسمانهاى طبیعى باشد. آسمان به معانی مختلفی آمده است.آسمان مادی در معنای جهت بالاویا به معنای جو اطراف زمین ویا به معنای مکان سیارات و ستارگان در قرآن به کار رفته است.ولی در قرآن آیاتی هست که در آنها آسمان معنای غیر مادی داردمانند آیاتی که آسمان در آن به معنای مقام قرب و مقام حضور به کار رفته است.
مراد از آسمان‏ها همان مقام یا مقام‏های عالی انسانیّت است که بهشت را در خود جای داده است، نه این فضای بی‏کران و جای گردش کهکشان‏ها و اجرام مادی و اگر مراد از آسمان، جهان اجرام باشد، کافران امروزه آن را گشوده و به آن راه یافته‏اند.اماخداونددر آیات الهی می‏فرماید: (إنّ الذین کذّبوا بآیاتنا واستکبروا عنها لا تفتّح لهم أبواب السّماء ولا یدخلون الجنّه)؛اعراف/۴۰آنان که آیات خدا را تکذیب کنند و از سر تکبر و نخوت بر آنها سر فرود نیاورند هرگز درهای آسمان بر روی آنان گشوده نشود و به بهشت وارد نمی‏شوند.بنابراین، ابواب آسمان‏ها، درهای ظاهری فضا نیست، بلکه درهای فضای ملکوت است که بر کافران هیچ گاه گشوده نمی‏شود.
در احادیث فراوانی «سدره المنتهی»، «جنّه المأوی»، «عرش»، «کرسی»، «معراج» و «ملکوت» همه کنار هم قرار گرفته است؛ یعنی همه در آسمان‏ها قرار گرفته است.
حال آن که درباره عرش نظرات گوناگون ابراز می‏شود، که همه بی پایه است اما نظر صحیح این است که اصلاً در خارج چیزی به نام عرش متعارف وجود ندارد و جمله (الرّحمن علی العرش استوی)طه/۵ کنایه از سلطنت و استیلای علمی و قدرت خدا بر جهان خلقت است؛ یعنی آیه (ثم استوی علی العرش)سجده/۴ مثلاً در عین حال که مثالی است، که احاطه تدبیر خدا را در مملکتش ممثّل می‏سازد نیز دلالت دارد که زمام همه امور به دست قدرت و علم بی‏نهایت خداست. و اوست پروردگار عرش بزرگ: (وهو ربّ العرش العظیم)توبه/۱۲۹[۳۰۷]
علامه طباطبایی(قدس‌سرّه) و بسیاری از دانشمندان معتقدند:این که امیرالمؤمنین فرمودند خدا این‏جا، آن‏جا، بالا، پایین… این معنا عبارت دیگری از «علم فعلی» خداوند است و در حقیقت عرش و ملکوت یکی است؛ چون عرش مقام اجمال و باطن غیب است… .سدیر از امام صادق (علیه‏السلام) پرسید: معنای عرش و کرسی چیست؟ امام فرمود: عرش، صفات کثیر و مختلفی دارد از جمله مُلک عظیم، احاطه بر مُلک و این همان علم به کیفیّت اشیاست.[۳۰۸]
فراوانی روایات در این زمینه موجب قطع می‏شود که معنای محسوس و ظاهری واژه‏های عرش و کرسی و مانند آنها مراد نیست.اگر هیچ روایتی وجود نداشت باز ادله ی عقلی گواه وشاهدی بود که مراد از عرش وکرسی تخت وصندلی محسوس نیست.
آنچه باید در توضیح این آیات و روایات مطرح کرد همان است که امام وملاصدرا در مورد حقایق مکان وزمان وبری بودن نشئه ی آخرت از این دو مفهوم می باشد. بنابراین زمان ومکان مختص به عالم ماده است وانسانی که در عالم ماده زندگی می کند در مورد همه چیز مادی فکرمی کند.»انسانی که در نشئه ماده عنصری زندگی می‏کند بسیاری از داوری‏ها و انتظارات او هم صبغه عنصری و مادی دارد. او برای هر چیز، جا و مکان مادی تصور می‏کند و فرایند همه امور را در راستای زمان و مکان طبیعی می‏نگرد. اما بهشت و جهنّم نیز از محدوده تاریخ دنیایی و زمان و مکان خارج است و قبل، بعد، کِیْ و کجای دنیوی برنمی‏دارد. [۳۰۹]
چنانچه آیت الله جوادی آملی میفرمایند:«چه مانع دارد که از دیدگاه روایات فراوان بهشت و دوزخ را همراه دنیا، قبل از دنیا و بعد از دنیا موجود بدانیم؛ چنان‏که حارثه بن مالک آنها را دید و از آنها خبر داد و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه طاهرین (علیهم‏السلام) از آن خبر دادند و قرآن می‏فرماید: (وأُزلفت الجنّه للمتّقین غیر بعید)؛ ق/۳۱بهشت برای پرهیزکاران نزدیک شده و هیچ دور نیست. از این‏رو مفسّران گفته‏اند (أُزلفت) بدان معنا نیست که در آینده، نزدیک می‏شود و تعبیر از آینده به فعل ماضی برای آن باشد که مستقبل محقق الوقوع در حکم ماضی است، بلکه حقیقهً موجود و این موجود خارجی نزدیک شده است. همچنین است واژه ( أُعدّت).[۳۱۰]
علامه مجلسی (رحمه‏الله) ذیل این حدیث وجوهی ذکر کرده و در وجه چهارم می‏نویسد:
«نشئه‏ها و عوالم وجود مختلف است، و حواس انسان در ادراک آنها متفاوت است؛ چنان‏که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) جبرئیل و سایر فرشتگان را مشاهده می‏فرمود: لیکن اصحاب حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) آنها را نمی‏دیدند. امیر مؤمنان علی (علیه‏السلام) ارواح مؤمنان را در وادی السّلام می‏دید و با آنان به تکلّم می‏ایستاد، ولی حبّه عرنی (از یاران آن حضرت) و دیگران نمی‏دیدند. پس امکان دارد همه امور یاد شده (باغ‏ها، حوریان، پرندگان، آهوان…) همیشه نزد ائمه دین (علیهم‏السلام) حاضر باشد و این ذوات مقدّس از آنها لذّت ببرند، ولی چون آنها ابدان یا اجساد لطیف روحانی و ملکوتی هستند سایر خلق نتوانند آنها را ببینند مگر به اعجاز… . این وجه نزدیک است به عالم مثال که اشراقیان، حکیمان و صوفیان آن را اثبات کرده‏اند.»[۳۱۱]
صالح بن سعید گوید: بر حضرت ابوالحسن سوم، امام علی النقی (علیه‏السلام) وارد شدم و عرض کردم: فدایت گردم هدف آنان (بنی‏عبّاس) در همه کار، خاموش ساختن نور شماست. در حق شما کوتاهی می‏کنند تا به حدّی که شما را در کاروان‏سرای پست و سرای گدایان (خان‏الصعالیک) جای داده ‏اند!!.
امام دهم (علیه‏السلام) فرمود: ای پسر سعید معرفت تو در حق ما همین اندازه است؟!سپس با دست مبارک اشاره کرد و فرمود: بنگر. وقتی نظر کردم دیدم باغ‏های سرسبز، با طراوت و شگفتی‏زا که در میان آنها حوریان خوشبو و عطرآگین چونان لؤلؤ، پرندگان، آهوان، جویبارهای جوشنده و… چنان که مرا مدهوش ساخت و چشمم خیره ماند. آن‏گاه فرمود: ما هر جا باشیم اینها برایمان آماده است و در کاروانسرای گدایان نخواهیم بود.[۳۱۲]
قرآن کریم درباره قیامت نیز می‏فرماید: (إنّهم یرونه بعیداً ونراه قریباً)معارج/۶و۷ کافران آن را دور، ولی ما آن را نزدیک می‏بینیم: (اقتربت السّاعه)؛قمر/۱ قیامت نزدیک است؛ چون کافران قیامت را در طول زمان ارزیابی می‏کردند و می‏گفتند: اگر راست باشد بعد از زمان دنیا آفریده و برپا خواهد گردید. قرآن می‏فرماید: چنین نیست و اگر صلاح بود می‏دیدند که هم‏اکنون آتش زبانه می‏کشد و جهنّمیان معذّبند؛ آن‏گونه که حارثه بن مالک دید و از آن خبر داد.[۳۱۳]
بنابراین دیدگاه نباید بهشت و جهنّم و بسیاری از معارف قطعی اسلام را در چهارچوب زمان و مکان دنیایی ارزیابی کرد. آنها آسمانی است و اندیشه آسمانی می‏طلبد و برای نامحرمان هرگز درهای آسمان گشوده نخواهد شد؛ چنان‏که قرآن کریم درباره مکذبان آیات الهی می‏فرماید:
(إنّ الذین کذّبوا بآیاتنا واستکبروا عنها لا تفتّح لهم أبواب السّماء ولا یدخلون الجنّه)اعراف/۴۰
آنان که آیات خدا را تکذیب کنند و از سر تکبر و نخوت بر آنها سر فرود نیاورند هرگز درهای آسمان بر روی آنان گشوده نشود و به بهشت وارد نمی‏شوند.[۳۱۴]

۳-۳ وجود کنونی بهشت وجهنم

یکی از بحثهای مربوط به بهشت و دوزخ، مسأله وجود کنونی آنها است و از زمان های دیرینه، این مسأله مطرح شده است این بحث در حالی که جنبه کلامی و عقیدتی دارد، بحث تفسیری و قرآنی نیز هست، یعنی به این مسأله، هم با رویکرد فلسفی وتحلیل عقلی می توان نگریست و هم با رویکرد تفسیری، و با مراجعه به کتب کلامی روشن می شود که اکثریت دانشمندان اسلامی وجود کنونی بهشت وجهنم را پذیرفته اندو معتقدند که هر دو، هم اکنون آفریده شده اند.
محدث و متکلم عالیقدر «شیخ صدوق» در این باره می گوید: اعتقاد ما درباره بهشت و دوزخ این است که آن دو آفریده شده اند و پیامبر (ص) به هنگام معراج وارد بهشت شد و دوزخ را نیز مشاهده نمود.[۳۱۵]
شیخ بزرگوار مرحوم «مفید» در «اوائل المقالات» به نقل اقوال پرداخته و چنین می گوید :
بهشت و دوزخ هم اکنون آفریده شده اند و روایات آن را تأیید و اهل شرع بر آن اتفاق نظر دارند ولی اکثریت معتزله و خوارج و گروهی از زیدیه می گویند آفرینش کنونی آنها امری ممکن است ولی دلیل بر وجود کنونی آن در دست نیست در حالی که «ابو هاشم جبائی» وجود فعلی آنها را محال دانسته و معتقد است پیش از برپائی قیامت بهشت و دوزخ آفریده نمی شوند.[۳۱۶]
علامه حلی در «کشف المراد» اقوال متکلمان را به نحو یاد شده نقل کرده و «قاضی عبد الجبار» را از اندیشه با ابوهاشم یکسان می داند. [۳۱۷]
«تفتازانی» در شرح مقاصد می گوید: اکثریت مسلمانان براینند که بهشت و دوزخ هم اکنون آفریده شده اند جز «ابوهاشم» و «عبد الجبار» و پیروان آنها که با این نظریه مخالفت کرده اند .[۳۱۸]
علامه مجلسی (رحمه‏الله) نیز می‏نویسد:
آفریده شدن کنونی بهشت و دوزخ را همه مسلمانان پذیرفته‏اند. تنها برخی از معتزله گفته‏اند: این دو در روز قیامت آفریده خواهند شد، در حالی که آیات قرآن و روایات یقینی سخن معتزلیان را دفع می‏کند.[۳۱۹]

۳-۳-۱ دلائل منکران

منکران خلقت بهشت و دوزخ با دلیل نقلی و عقلی بر مدعای خود استدلال نموده اند که اینک هر دو را یادآور می شویم

۳-۳-۱-۱ دلیل نقلی

این استدلال مبنی بر دو مطلب استوار است، که اینگونه بیان شده است :
الف: آیات قرآنی حاکی از آن است که بهشت جایگاه دائمی و قرارگاه همیشگی است آنجا که بهشت را به «جنه الخلد» [۳۲۰] و دوزخ را به «دار الخلد» [۳۲۱] توصیف می کند و در برخی از آیات نعمت های بهشتی را دائمی توصیف می کند و می فرماید:«أکلها دائم و ظلها» [۳۲۲] خوردنی ها و سایه آن جاودانی است.
بنابراین بهشت و دوزخ از لحظه آفرینش باید به صورت یک بنای جاودان و مستمر بماند و دستخوش نابودی و ویرانی نگردد.
ب: آیه قرآن، حاکی است که قبل از برپائی رستاخیز (نفخ صور نخست) همه چیز جز ذات او نابود می شوند چنان که می فرماید:«کل شیئی هالک الا وجهه» (قصص /۸۸)
همه چیز جز ذات خداوند فانی و نابود می گردد.
اکنون با توجه به این دو مطلب باید گفت بهشت و دوزخ آفریده نشده اند زیرا بر فرض آفرینش باید روز برپائی قیامت نابود گردند در حالی که نابودی آنها با جاودانگی آن دو که آیات نخست از آن حاکی می باشند، ناسازگار می باشند.
در نقد چنین اشکالی ابتدا باید هلاکت را معناکرد:راغب در مفردات میگوید: هلاکت بمعنى باطل شدن چیزى از جهان معنی شده.[۳۲۳]»هلاکت اشیاء عبارت است از بطلان وجود ابتدایى آنها، به طورى که دنیا و نشاه اول از وجود آنها خالى شود، و همه به نشاه آخرت منتقل گشته و به سوى خدا بازگشت کنند، و نزد او قرار گیرند، و اما بطلان مطلق، بعد از آنکه هست شدند، صحیح نیست، براى اینکه صریح قرآن آن را نفى کرده، و آیات آن پیوسته مى‏فرماید: بازگشت همه موجودات به سوى خداست، و خدا منتهى، و رجعت به سوى اوست «( وَ هُوَ الَّذِی یَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ- اوست که خلق را آغاز کرد، و دوباره آن را برمى‏گرداند)»[۳۲۴]
و این انتقال از دنیا به آخرت، و عود بعد از وجود اول، در موجوداتى تصور دارد که دنیایى باشند، و اما موجودات آخرتى چون بهشت و دوزخ و عرش هلاکت به این معنا را ندارند، چون از جایى به جایى منتقل نمى‏شوند. هم چنان که خداى تعالى در باره آنها فرموده: «ما عِنْدَکُمْ یَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ باقٍ» نحل/۹۶ و نیز فرموده: « وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ لِلْأَبْرارِ» ال عمران/۱۹۸ و نیز فرموده: « سَیُصِیبُ الَّذِینَ أَجْرَمُوا صَغارٌ عِنْدَ اللَّهِ» انعام/۱۲۴ و نظیر این آیه در باره خزائن رحمت خدا آمده که فرموده: «وَ إِنْ مِنْ شَیْ‏ءٍ إِلَّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ» حجر/۲۱، و همچنین در باره لوح محفوظ فرموده: «وَ عِنْدَنا کِتابٌ حَفِیظٌ» ق/۴[۳۲۵]
جوابی که در «شرح مواقف از این اشکال داده شده، این است که «اکلها دائم بدلا»یعنی هر زمان که چیزی از آن فانی شد بدل آن به جایش می آید چون دوام خود میوه ها بعینه که متصور نیست، به خاطر اینکه اگر خورده شود از بین می رود.[۳۲۶]
در شرح تجرید جواب دیگری هم از این اکال داده شده وآن اینکه:هلاکت چیزی خروج آن از انتفاع است بطوری که قابل بهره بردار نباشد وشکی نیست که با فناء واز بین رفتن مکلفین بهشت ار حییز انتفاع خارج شده وهلاک به این معنا بر آن صدق می کند[۳۲۷]
فخررازی از این اشکال جواب دیگری داده است وآن اینکه کل شئ هالک عام است واعدت للمتقین واکلها دائم خاص است و خاص مقدم بر عام است وبوسیله ی همین خاص عام را تخصیص می زنیم.[۳۲۸]

۳-۳-۱-۲ دلیل عقلی منکران

از میان دلائل عقلی منکران، مسأله «عبث» بودن آفرینش بهشت و دوزخ قابل ملاحظه است، هدف از آفرینش بهشت و دوزخ، این است که نیکوکاران و بدکاران در آنجا به سزای اعمال خود برسند و این کار پس از برپائی قیامت انجام می گیرد بنابراین آفرینش آنها قبل از قیامت عبث خواهد بود.
درباره این نوع استدلال باید این جمله را گفت: «که مستدل به عقل و خرد بیش از حد، بهاء داده، و عدم درک مصلحت را به جای نبود آن فرض کرده است هرگز برای ما همه جوانب مسئله روشن نیست و شاید در آفرینش آن مصلحت باشد که از درک ما بیرون است» .
گذشته از این آماده کردن یک چنین مکان نعمت و یا نقمت در روح انسان مطیع تأثیر شگرفی می گذارد و او را به اطاعت و پیروی از تعالیم الهی بیشتر سوق می دهد و به یک معنی در لطف الهی نسبت به بندگان تأثیر بسزائی دارد (لطف مقرب نه لطف محصل) . [۳۲۹]

۳-۳-۲ دیدگاه ملاصدرا در مورد وجود کنونی بهشت وجهنم

از آنجا که ملاصدرا در تعریف بهشت وجهنم ودر بیان حقیقت آن دو قائل است که بهشت وجهنم خارج از نفس آدمی نیست بنابر این واضح است که هم بهشت وهم جهنم هم اکنون موجودند.ایشان می فرماید:بهشت امروز از حیث محلش مشهود است، اما صورت طبیعی انسان را از مشاهده آن مانع است.اهل بهشت هم اکنون در بهشت اند ودر آن در گردش اند ولی نمی بینند واهل جهنم نیز هم اکنون در جهنم اند وسراپرده هایش گرداگرد آنها را فرا گرفته است در حالیکه نمی فهمند.کمااینکه قرآن می فرماید: وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحیطَهٌ بِالْکافِرین توبه/۴۹[۳۳۰]
وجود جحیم برای برخی از علماء واضح است.گاهی آن را به واسطه ی «علم الیقین»درک میکنند وگاهی از طریق «عین الیقین».اما عین الیقین فقط در نشئه ی آخرت امکان پذیر است وعلم الیقین در دنیا ولی هردوی آنها مختص به کسانی است که از نور یقین برخوردارند.به همین دلیل است که خداوند می فرماید: کَلَّا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْیَقِینِ* لَتَرَوُنَّ الْجَحِیمَ (یعنی در دنیا)ثُمَّ لَتَرَوُنَّها عَیْنَ الْیَقِینِ (یعنی در آخرت)»[۳۳۱]
ودر جایی که در مورد ماهیت آتش اخروی وتفاوتش با آتش دنیوی صحبت می کند به این نکته اشاره می کند که آتش اخروی قابل مشاهده حسی نیست مگر از طرق عین الیقین، که البته عارفان وارسته هم اکنون آن را با علم الیقین مشاهده می کنند:

۲-۲۰-تجربه نام تجاری…………………………………………………………………………………….. ۳۶
۲-۲۱-راه های افزایش ارزش نام تجاری……………………………………………………………………۳۸
۲-۲۲- ارزش ویژه نام تجاری………………………………………………………………………………….. ۳۸
۲-۲۲-۱-ارزش ویژه نام تجاری و ابعاد آن………………………………………………………………….. ۳۸
۲-۲۳-رویکردهای ارزش نام تجاری………………………………………………………………………….. ۴۰
۲-۲۳-۱-رویکرد مالی ارزش نام تجاری……………………………………………………………………… ۴۰
۲-۲۳-۲رویکرد مشتری (مدل های ارزش گذاری رفتار گرایانه یاروانشناختی) ………………………………… ۴۰
۲-۲۴-وفاداری به نام تجاری……………………………………………………………………………………. ۴۰
۲-۲۵-آگاهی از برند……………………………………………………………………………………………… ۴۱
۲-۲۶-کیفیت درک شده………………………………………………………………………………………….. ۴۱
۲-۲۷-تداعی، همخوانی برند ………………………………………………………………………………….. ۴۲
۲-۲۸-شخصیت نام تجاری……………………………………………………………………………………… ۴۲
۲-۲۹-شخصیت مشتری …………………………………………………………………………………………. ۴۳
۲-۳۰-نقش برند در حوزه خدمات…………………………………………………………………………… .۴۴
۲-۳۱-مشتریان و کیفیت خدمات……………………………………………………………………………………………………. ۴۵
۲-۳۲-مزیت رقابتی و استراتژی……………………………………………………………………………………………………….. ۴۶
۲-۳۲-۱-استراتژی توسعه نام تجاری……………………………………………………………………………………………….. ۴۶
۲-۳۳-مدل مفهومی تحقیق……………………………………………………………………………………………………………… ۴۶
۲-۳۴-مهارتهای نیروی انسانی ………………………………………………………………………………………………………… ۴۸
۲-۳۵-تنوع خدمات بانکی ……………………………………………………………………………………………………………… ۴۸
۲-۳۶-رضایت مشتریان ازکارکنان بانک‌ها و مؤسسات مالی ………………………………………………………………….۴۸
۲-۳۶-۱-مطلوبیت محل استقرارمکانی بانک‌ها و مؤسسات مالی …………………………………………………………. ۴۹
۲-۲۹-فضاسازی یک نام و نشان تجاری…………………………………………………………………………………………… ۴۹
۲-۳۰-رضایت……………………………………………………………………………………………………………………………….. ۵۰
۲-۳۱-۱-اثرات رضایت مشتری……………………………………………………………………………………………………….. ۵۰
۲-۳۲-مفهوم خدمات……………………………………………………………………………………………………………………… ۵۰
۲-۳۲-۱-خصوصیات خدمات…………………………………………………………………………………………………………. ۵۱
۲-۳۳-مفهوم کیفیت……………………………………………………………………………………………………………. ……….. ۵۱
۲-۳۴-کیفیت خدمات…………………………………………………………………………………………………….. …………….. ۵۲
۲-۳۶-مشتری،یعنی چه؟………………………………………………………………………………………………….. ……………..۵۲
۲-۳۶-۳-اهمیت مشتری……………………………………………………………………………………………….. ………………. ۵۲
۲-۳۷-تعریف مشتری‏مداری………………………………………………………………………………………………… ……….. ۵۳
۲-۳۷-۱-فلسفه مشتری‏گرایی…………………………………………………………………………………………….. …………. ۵۴
۲-۳۷-۲-ضرورت حرکت به سمت مشتری مداری………………………………………………………………. ………… ۵۴
۲-۳۸-بانک چیست…………………………………………………………………………………………………………. …………. ۵۵
۲-۳۹-تاریخچه بانکداری…………………………………………………………………………………………… ……………….. ۵۵
۲-۴۰-بانک ملی ایران……………………………………………………………………………………………….. ………………… ۵۶
۲-۴۰-۱-آرم بانک ملی…………………………………………………………………………………………………. …………….. ۵۶
۲-۴۱-پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………………… …………….. ۵۷
۲-۴۱-۱پیشینه تحقیق در منابع فارسی…………………………………………………………………………….. …………….. ۵۷
۲-۴۱-۲-پیشینه تحقیق در منابع خارجی……………………………………………………………………………… ………… ۵۸
۲-۴۲-خلاصه فصل………………………………………………………………………………………………………… ……………. ۵۹
فصل سوم: روش تحقیق
۳-مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………… ۶۲
۳-۱-هدف از انجام تحقیق…………………………………………………………………………………………………………… ۶۲
۳-۲-انواع تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………….. ۶۳
۳-۳-جامعه آماری……………………………………………………………………………………………………………………… ۶۳
۳-۴-روش انجام تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….. ۶۴
۳-۵-روش نمونه گیری……………………………………………………………………………………………………………… ۶۴
۳-۶-حجم نمونه……………………………………………………………………………………………………………………….. ۶۴
۳-۷-واحد نمونه………………………………………………………………………………………………………………………. ۶۵
۳-۸-ابزار اندازه گیری………………………………………………………………………………………………………………. ۶۶
۳-۸-۱-اجزای اصلی پرسشنامه………………………………………………………………………………………………… ۶۶
۳-۸-۲-روایی ابزار سنجش…………………………………………………………………………………………………….. ۶۶
۳-۸-۳-پایایی ابزار سنجش…………………………………………………………………………………………………….. ۶۷
۳-۹-مقایسهای اندازه گیری نگرش…………………………………………………………………………………………. ۶۷
۳-۹-۱-مقیاس لیکرت …………………………………………………………………………………………………………. ۶۸
۳-۱۰-فرضیه های تحقیق………………………………………………………………………………………………………. ۶۸
۳-۱۱-۱مدل آزمون فرضیه……………………………………………………………………………………………………. ۶۸
۳-۱۲-متغیرها …………………………………………………………………………………………………………………….. ۶۹
۳-۱۳-روش های تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………………………….. ۶۹
۳-۱۳-۱-آمار توصیفی ……………………………………………………………………………………………………….. ۶۹
۳-۱۳-۲-آمار استنباطی……………………………………………………………………………………………………….. ۶۹
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده­ ها
۴-مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………….. ۷۲
۴-۱ آمار توصیفی………………………………………………………………………………………………………………… ۷۳
۴-۱-۱- جنسیت ……………………………………………………………………………………………………………….. ۷۴
۴-۱-۲ سن………………………………………………………………………………………………………………………… ۷۵
۴-۱-۳ تحصیلات………………………………………………………………………………………………………………..۷۶
۴-۱-۴ سابقه ی استفاده از خدامت بانک ملی………………………………………………………………………….۷۷
۴-۲ تجزیه وتحلیل توصیفی متغیرها ……………………………………………………………………………………. ۷۸
۴-۲-۱ تجزیه وتحلیل توصیفی شاخص وفاداری به نام تجاری…………………………………………………. ۷۸
۴-۲-۲ تجزیه وتحلیل توصیفی شاخص آگاهی از نام تجاری. ………………………………………………… ۷۹
۴-۲-۳ تجزیه وتحلیل توصیفی شاخص شهرت نام تجاری………………………………………………………۷۹
۴-۲-۴ تجزیه وتحلیل توصیفی شاخص رضایت از نام تجاری ……………………………………………… ۸۰
۴-۲-۵ تجزیه وتحلیل توصیفی شاخص کیفیت ادراک شده از نام تجاری ………………………………. ۸۱
۴-۳ بررسی فرضیات……………………………………………………………………………………………………….. ۸۳

خوانساری، سیداحمد، جامع المدارك، ج ۳، چاپ دوم، تهران، مكتبی الصدوق، ۱۴۰۵ ق.
ره‌پیک، حسن، حقوق مدنی عقود معین 2، انتشارات خرسندی، چ. اول، 1387، ص. 154).
سلار، حمزی بن عبدالعزیز، المراسم العلویی و الاحكام النبویه، قم، منشورات الحرمین، ۱۴۰۴ ق.
شماره 6637/7 مورخ 17/9/77 اداره حقوقی قوه‌قضائیه مندرج در مجموعه نظرات مشورتی اداره حقوقی، تنظیم؛ سعید نیسی، انتشارات بهنامی، 1385.
شمس؛ دكتر عبدالله؛ آیین دادرسی مدنی دوره پیشرفته؛ جلد نخست؛ چاپ بیستم؛ انتشارات دراك.پائیز 1378
شهری، غلامرضا و سایرین، مجموعه تنقیح شده قوانین و مقررات حقوقی، روزنامه رسمی 1384
شهید اول دروس ج 1، سوّم ، تألیف، چاپ اول 1414 قمری، چاپخانه، موسسه نشر اسلامی قم .
شهید اول، محمد بن جما ل الدین مكی عاملی، الدروس، ج ۳، قم ، مؤسسیه النشر الا سلامی.
شهید ثانی، ز ین الدین بن نورالد ین عامل ی، الروضی البهیی فی شرح اللمعی الدمشقیه، ج ۴، قم، مكتبی الداوری، ۱۴۱۰ ق.
شهیدى ،مهدى ، حقوق مدنى (5)، جزوه درسى، انتشارات دانشكده شهید بهشتى، سال تحصیلى 1357-58.
شهیدی؛ موسی؛ موازین قضایی (حقوقی – جزایی – اداری- امور وكلاء) «دادگستری» محكمه عالی انتظامی از نظر تخلف اداری ؛ چاپ سوم 1340.
شیروانی و غرویان، علی ومحسن؛ ترجمه و تبیین لمعه دمشقیه ، جلد اول ، چاپ 38 ، قم، انتشارات دارالفکر 1388
شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن الحسن، الخلاف، ج ۳، قم، مؤسسی النشر الاسلامی، ۱۴۱۱ ق.
شیخ محمد علی انصاری موسوعة فقهیه، ج 7، مؤلف، ، ناشر، مجمع فكر اسلامی چاپ اول، 1427 قمری، چاپخانه، ظهور قم.
طباطبایی یزدی، سیدمحمد كاظم، العروی الوثقی، ج ۲، قم ، مؤسسی النشرالاسلامی، التابعی ‌لجماعی المدرسین بقم المشرفه، ۱۴۱۹ ق.
عرب، حسن، مجموعه نشست‌های قضایی، چ. آینده، 1385.
علامه حّلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسد ی، تذكر ی الفقها ء)ط الحدیثه(، ج ۱۳، ۱۴۱۴ ق.
علی‌آبادی، عبدالحسین، موازین قضایی، انتشارات حسینیه ارشاد، 1368.
عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، انتشارات امیرکبیر، چ. اول، 1363.
کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی ‌عقود اذنی- وثیقه‌های دین)، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ 3، 1378.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی، عقود معین، ج.4، شرکت انتشار، 1376.
کاتوزیان، ناصر، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، انتشارات دادگستر، 1377
كاتوزیان ناصر، دورة مقدماتی حقوق مدنی، درسهایی از عقود معین، ج ۲، چاپ هفتم، تهران، گنج دانش،1384.
لوییس معلوف المنجد، ج 1، مؤلف: ، مترجم: محمد بندریگی، ناشر: ایران، نوبت چاپ: سوم، سال 1380، چاپ: هاتف، تهران
ماهنامه قضاوت؛ ماهنامه آموزش دادگستری استان تهران؛ شماره 16؛ سال 89.
المبسوط، محمد بن حسن شیخ طوسی ، ج۲،مؤسسی النشر الاسلامی، ۱۴۱۱ ق.
مجموعه دیدگاه ها حقوقی و قضایی دادگستری استان تهران؛ سال 82 ؛ به اهتمام معاون آموزش دادگستری استان تهران؛ نشر اشرافیه؛ جلد 4؛ چاپ اول.
مجموعه مذاكرات و آراء هیأت عمومی دیوان عالی كشور؛ انتشارات دیوان عالی كشور. سالهای 1376و 1377؛
محمدبن حسن شیخ طوسى، النهایه. (على اصغر مروارید، سلسلة الینابیع الفقهیه، ج 18.
محمدی، ابوالحسن: گزیده متون فقه (1-2-3-4) چاپ ششم ، تهران ، نشر میزان 1388
محمدی؛ ابوالحسن؛ مبانی استنباط حقوق اسلامی؛ چاپ بیست و هشتم؛ انتشارات دانشگاه تهران؛ سال 1386.
مدنی، سید جلال الدین؛ حقوق مدنی، تهران، پایدار، 1385، چاپ اول، ج 5.
مرادی، امیر؛ مسائل تحریر الوسیله ، چاپ زمستان 1390 ، تهران ، انتشارات دور اندیشان 1390
معاونت آموزش قوه‌قضائیه، مجموعه نشست‌های قضایی، انتشارات جاودانه، 1368.
منابع عربی:

موسوی بجنوردی، سید محمد، مجموعه مقالات فقهی، حقوقی، فلسفی و اجتماعی – انتشارات پژوهشکده امام خمینی 1382
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
نائینی محمد حسین ، رسالة فی نفی الضرر چاپ اول، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۷.
نظریه اکثریت نشست قضایی دادگستری گرگان (مجموعه نشست‌های قضایی (مدنی) معاونت آموزش قوه‌قضائیه، انتشارات جاودانه، چ. اول، 1387، ص. 247).
نظریه شعبه 13 دیوان عالی کشور ناظر به دادنامه شماره 162/13 مورخ 9/3/1372.
نظریه شماره 11045/7 مورخ 3/11/79 اداره حقوقی قوه‌قضائیه مندرج در مجموعه تنقیح شده قوانین و مقررات حقوقی، انتشارات روزنامه رسمی، چ. اول، 1384، ص. 725.
چکیده انگلیسی:
Abstract:
Important issues relating to the mortgagee the right to issue legal status of same carrier contracts, including sale by the mortgagor is also Mrhvnh. In this case , according to legal celebrity influence of these contracts require or permit the mortgagee ‘s permission. The main reasons for its narrations and contradicts the consensus of the mortgagee is entitled to possession of the transporter. Regardless of jurists known not to influence the study of jurisprudence , while 793 and 794 of the Civil Code seems to be selling the same Mrhvnh not incompatible with the rights of the mortgagee corollary objective. This sale is to the detriment of the mortgagee , and given the lack of clarity of the law must be valid because possession incompatible with Article 793 requires the permission of the mortgagee the right to know and that is not incompatible with the rights of the mortgagee sale or not yet Mrhvnh. Obviously many other possessions clear mandate to determine the order of sale and the problems related to relationships mortgagor mortgagee banks and borrowers will be resolved. Trying to Article 793 of the Civil Code of Tfsyrtsrfat non- harmful m
ortgagor and mortgagee is laudable although Equities But the rights of the mortgagee has no right to sell the property Mrhvnh no effect in the sense that without the consent of the mortgagee to the mortgagor to correct and definitive sale contract At the same time the rest of the mortgage contract to be considered a violation of Article 793 of the Civil Code ,which apparently is not compatible with the principles of law Imamiye. However, the effect of the mortgaged Hey permission or allow it causes abortion controversy and celebrity mortgagee ‘s right to bring. However, it seems to survive despite the mortgagee ‘s permission or enforcement is preferable Unless the permission or consent , the mortgagee ‘s intent to imply the abandonment of their right to. And the general sale of movable and immovable property while Mrhvnh the difference so that the movable property and immovable property override is correct.
Key words: sale, mortgage, mortgagee, mortgagor, seizing inconsistent, but Mrhvnh.

Islamic Azad University
Maibod Branch
Faculty of Agriculture
MSc Thesis
Horticulture – Medicinal Plants
Title:
Selling of Mortgaged Properties
Thesis advisor:
Dr: Abdo Allah Sedighiyan
By:
Mahdi Hasani Satehi

ـ زودرنجی یا پرخاشگری در برخورد با همکاران و مراجعین؛
ـ بی تفاوتی و بی علاقگی به آراستگی ظاهر خود و دیگران؛
ـ کاهش خلاقیت و فقدان اعتماد به نفس؛
ـ بی تفاوتی نسبت به کار و افزایش اشتباهات؛
ـ عدم توانایی تمرکز بر روی کار و ناتوانی در تصمیم گیری؛
ـ خستگی مفرط، ناراحتی و احساس گناه؛
ـ ناتوانی در تحمل اطرافیان و تمایل به انزواهمه این عوامل در نهایت منجر به کاهش بهره وری و افزایش ضایعات می شود و از طرف دیگر این افراد به علت ناتوانی در کنترل احساسات ، ناتوانی در تصمیم گیری صحیح و دیگر موارد ذکر شده استعداد فوق العاده در ایجاد حادثه برای خود و دیگران پیدا می کنند.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۲-۱۳)عامل های استرس شغلی در محیط کار

عامل های طبقه بندی شده عبارتند از:
ویژگی­های نقش، ویژگی­های شغل، روابط میان ـ فردی، جو و ساختار سازمانی، راه و روش های مدیریت منابع سازمانی، و فن آوری و خصوصیات مادی(خدادادی و همکاران، ۱۳۸۶)
ویژگی های نقش:
شناخت عامل های روان شناختی محیط کار را، روشی می دانند که از آن راه می توان درک درستی از استرس شغلی به دست آورد.
در این باره، پژوهشگران، به ویژه با بهره گرفتن از «نظریه نقش» سعی کره اند مسایل مربوط به استرس را شناسایی کنند و دریابند که فشارهای ناشی از نقش تا چه اندازه در پدید آمدن استرس شغلی تاثیر دارند. و چنین اظهار نظر کرده اند که فشار ناشی از نقش زمانی رخ می دهد که بین اظهارات یا خواسته های فرد و انتظارات یا خواسته های سازمان ناسازگاری وجود داشته باشد، و گفته اند که بررسی ویژگی های نقش از پردامنه ترین پژوهش هایی بوده که تاکنون درباره شرایط سازمانی موثر در استرس انجام شده اند.
بنابر نتیجه این پژوهش ها، چهار نوع ویژگی برای نقش بر شمرده اند.
۱- ابهام نقش؛
۲- گران باری نقش؛
۳- کم باری نقش؛
۴- ناسازگاری نقش؛

۲-۱۳-۱) ابهام نقش

ابهام نقش زمانی پدید می آید که روشن نباشد نقش فرد چیست، از جمله هنگامی که به روشنی معلوم نباشد که هدف از شغلی معینی چیست یا حدود مسئوولیت های فرد معینی کدام است.
ابهام نقش در واقع زمانی به استرس منجر می شود که فرد را از بهره وری وپیشرفت باز می دارد. وانگهی، وقتی استرس در نتیجه ابهام نقش پدید می آید که فرد حس اطمینان و پیش بینی خود را در نقش کاریش از دست می دهد (علوی، ۱۳۷۲).

۲-۱۳-۲) کم باری نقش

کم باری نقش یعنی، وضعیتی که در آن از مهارت های شخص به طور تمام و کمال استفاده نمی شود. به بیان دیگر، مهارت ها و توانایی های فرد کمتر از اندازه ممکن به کار گرفته می شوند. استرس ناشی از این وضعیت را نیز کم باری نقش می نامند. در حالی که گران باری نقش گویای خواسته های زیادی است که به شاغل تحمیل می شود، کم باری نقش حکم محدودیت و بازدارندگی را دارد.
به طور کلی، می توان گفت که کم باری نقش زمانی پیامد ناخوشایند دارد که توان کارکنان بیش از آن باشد که برای شغل محول به آن ها لازم است.

۲-۱۳-۳) ناسازگاری نقش

ناسازگاری نقش زمانی رخ می دهد که تن دادن به مجموعه ای از الزام های شغلی با پذیرش مجموعه دیگری از الزام های شغلی، مغایر و یا به کل ناممکن است.

۲-۱۳-۴) گران باری نقش

گران باری نقش به این معنی است که اگر فرد نتواند از پس انجام کاری که بخشی از شغل معینی است برآید، دچار استرس خواهد شد.

۲-۱۴) استرس شغلی در پرستاران

از مشخصات یک سازمان سالم آن است که سلامت جسمی و روانی کارکنان به همان اندازه مورد توجه و علاقه مدیریت سازمان قرار گیرد که تولید بهره وری مورد تاکید قرار گرفته است(ساعتچی و همکاران ، ۱۳۷۴) .
استرس شغلی یکی از موضوعات مهم مورد مطالعه در رفتار سازمانی است و به دلایل مختلف در مدیریت نیروی انسانی راه پیدا کرده است. تنیدگی می تواند برای کارکنان اثر مخرب فیزیولوژیکی و روان شناختی داشته و در تندرستی آنان اثر سوء بگذارد.به طوری که اغلب پژوهشهای ۳۰ سال اخیر به بررسی استرس شغلی اختصاص یافته است. و در این میان حرفه پرستاری به علت کافی نبودن تعداد پرستاران و در نتیجه فشار کار[۱۳۱] به خودی خود به منزله نخستین منبع تنیدگی محسوب می شود(استوار،۱۳۷۷)
گزارشاتی موجود است که نشان می دهد استرس شغلی می تواند منجر به فرسودگی در پرستاران گردد که بر اثر آن قوای فیزیکی و هیجانی فرد تحلیل رفته و موجب بروز نگرش ها و پاسخ های منفی فرد نسبت به خود و سایرین گردد (پارکر[۱۳۲]، کولایک[۱۳۳]، ۱۹۹۵؛ کلارک[۱۳۴]، گوتز[۱۳۵]، ۱۹۹۶؛ سیاگو[۱۳۶]، ۱۹۹۶)
طبق یک برآورد تقریبی، مشکلات ناشی از کار برای اقتصاد ایالت متحده آمریکا سالانه ۷۵ تا ۹۰ میلیارد دلار یا حدود ۱۰ درصد تولید ناخالص ملی زیان به بار می آورد یک بررسی در انگلستان نشان داده که بیماریهای مربوط به استرس در هر سال ۱۸۰میلیون روز کاری را از بین می برد (ماسکرافت[۱۳۷]،۱۹۹۸). از طرفی سلامتی کارکنان روی شاخص های بیشماری از اثر بخشی سازمان موثر است. به طوری که بیش از ۴۰ درصد غیبت ها (فیلدینگ[۱۳۸]،۱۹۹۴) ناشی از مشکلات روانی و هیجانی است (حجاران، ۱۳۷۵؛ شفر[۱۳۹]، مورود الف[۱۴۰]، ۱۹۹۶). پرستاران در حرفه خود متحمل تنیدگی زیادی هستند. شایع ترین منابع تنیدگی پرستاران عوامل زیر می باشد.
عکس مرتبط با اقتصاد
روابط بین همکاران و محیط کار ،حجم زیاد کار ،
مشکلات ارتباطی با بیماران و بستگان آن ها، تضاد بین خانه و کار، فشارهای ناشی از مشکلات صلاحیت و اعتماد حرفه ای فقدان حمایت از طرف سوپروایزرها، مسئولیت سنگین، ساعات طولانی کار، شرح وظایف زیاد، مشکلات مربوط به مدیریت سازمان و تناقص در وظایف و مسئولیت (پارسایی وهمکاران،۱۳۷۸).
استرس های شغلی حل نشده سبب فرسودگی شغلی، مشکلات سلامت روانی، اختلالات سوماتیک و افزایش ترک خدمت در پرستاران می شود.
نتیجه تصویری درباره سلامت روانی
در بررسی هایی که در کشور ما بر روی پرستاران شاغل انجام شده، نشان داده شده است که پرستاران تطابق موثری جهت مقابله با استرس شغلی ندارند.
جالب آنکه میزان فرسودگی هیجانی پرستاران در ایران از میزان استاندارد جهانی بالاتر گزارش شده است (مومنی و احمدی، ۱۳۷۸).

۲-۱۵) تعهد سازمانی [۱۴۱]

کسی که از شغل خود راضی باشد ، مسلم است آن را دوست دارد و در مقابل سختی های آن تحمل بیشتری خواهد داشت و کسی که نگرش مثبتی به کار خود داشته باشد و از شغل خود خشنود باشد در امور شغلی کمتر دچار استرس خواهد شد و در نتیجه کمتر دچار فرسودگی هیجانی و شغلی خواهد شد.فردی که به شدت به سازمان متعهداست و هویت خود را از سازمان می گیرد ، در سازمان مشارکت دارد و با آن در می آمیزد واز عضویت در ان لذت می برد فردی که از عضویت خود در سازمان لذت می برد ، استرس کمتری خواهد داشت و کمتر دچار فرسودگی می شود.گرچه افزایش تعهد سازمانی موجب افزایش میزان کار کارمندان می شود و عملکرد آنها را بالاتر می برد ولی این بالا رفتن تعهد ،ضرورتا موجب افزایش فرسودگی نمی شود . زیرا اولین نتیجه آن بالا رفتن اعتماد بنفس کارمند است فردی که می بیند نتیجه کارش افزایش یافته و می تواند برای خود و سازمان و جامعه اش مفید تر باشد به خود بیشتر اعتماد کرده و از خودش راضی می شود و کمتر دچار استرس می شود و حتی اگر استرس هم داشته باشد ، میزان مقاومتش در برابر آن زیادتر است و زود از پای در نمی آید و کمتر دچار فرسودگی شغلی می شود .(ساروقی، ۱۳۷۵).تعهد سازمانی برای کارکنان مفید است و به انگیزش و خشنودی متصل است و می تواند به پاداشت هایی چون ارتقاء و افزایش حقوق منجر گردد.با این وجود ،تعهد سازمانی بالا می تواند به وسیله محدود کردن تحرک کارکنان و احساس آزادی آنها برای تغییر شغل ،پیامد های منفی در پی داشته باشد و نیز میتواند از فرصت های رشد و پیشرفت فردی جلوگیری نماید.تعهد به ارزش های سازمانی می تواند سبب خاموشی خلاقیت کارکنان و منجر به مقاومت در برابر تغییر گردد.هنگامی که کارکنان مقدار زیادی از انرژی خود را به خاطر نیازهای سازمان صرف می کنند ، ممکن است به زندگی خانوادگی و اجتماعی آنها آسیب وارد گردد.(می یر و همکاران ،۱۹۹۳).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

۲-۱۶) تعاریف مختلف از تعهد سازمانی

از تعهد سازمانی تعاریف متعددی بعمل آمده است که ازآن جمله عبارتند از:
۱- تمایل قوی برای بقاء عضویت در یک سازمان خاص
۲- تمایل برای تلاش بسیار زیاد برای سازمان
۳- باور قاطع در قبول ارزشها و اهداف سازمان
پرتر[۱۴۲]و همکاران وی (۱۹۷۴)تعهد سازمانی را به معنی همسان سازی با یک سازمان و پیوند با آن تعریف می کنند . به نظر آنان ، تعهدسازمانی حداقل از سه عامل زیرتشکیل شده است:
الف) قبول داشتن سازمان و پذیرش اهداف و ارزش های آن
ب) آمادگی برای بذل کوشش قابل توجه و بیشتر
ج) علاقه مندی به حفظ عضویت در سازمان.
پژوهشگرانی چون(کول[۱۴۳]، ۱۹۷۹) تعهدسازمانی را از تعهد شغلی یا تعهدبه کاری که فرد انجام می دهد، تفکیک می کنند. کول از تحقیقاتی که در سازمان های مختلف انجام داده است نتیجه می گیرد، تعهدسازمانی کارمندان ژاپنی بسیار زیاد است. ولی الزاماً رضایت و تعهدشغلی زیادی ندارند.
تعهد عبارت است از احساس هویت و وابستگی فرد به سازمان.
چاتمن و اورایلی(۱۹۶۸) تعهدسازمانی را به عنوان حمایت و پیوستگی عاطفی با اهداف و ارزشهای یک سازمان، به خاطر خود سازمان و دور از ارزشهای آن وسیله ای برای دستیابی به اهداف دیگر تعریف می کنند(رنجبریان،۱۳۷۵).
تعهدسازمانی، میزانی است که یک شخص عمیقاً با سازمان تعیین هویت می شود و احساس می کند جزیی از سازمان و درگیر شغلی است.تعهد سازمانی عبارت است از: پذیرفتن اهداف و مقاصد سازمان و تمایل برای کارکردن در جهت آن اهداف .
هانت و مورگان[۱۴۴] تعهدسازمانی را در دو سطح خرد و کلان مطرح نمودند. تعهد در سطح خرد عبارت است از تعهد به گروه های خاص سازمانی که شامل گروه های کاری، سرپرستان و مدیریت عالی می شوند و تعهد در بعد کلان عبارتست از تعهد به سازمان به عنوان یک مجموعه و یک سیستم است(مشبکی، ۱۳۷۸).
تعهدسازمانی بیان کننده حالتی که کارکنان سازمان، هدفهایشان را معرف خود می دانند و آرزو می کنند که در عضویت آن سازمان بمانند.
آلن و می یر در سال ۱۹۹۲ بیان می کنند که تعهد سازمانی یک حالت روانشناختی است که روابط کارکنان با سازمان را توصیف می کند وبه تصمیم به ادامه عضویت در سازمان دلالت دارد.تعهدسازمانی ناشی از عوامل و متغیرهای مختلفی است که نتایج مختلفی را به دنبال دارد. در مطالعات رفتار سازمانی تاکید بر نگرش، پایبندی شغلی، رضایت شغلی وتعهد سازمانی می باشد.

پیش بینی رضایت شغلی زنان شاغل در مشاغل خدماتی غیر دولتی مشهد

تعهد سازمانی عبارت است از نگرش های مثبت یا منفی افراد نسبت به کل سازمان(نه شغل)است که در آن مشغول به کارند. به بیان دیگر، تعهدسازمانی شخص نسبت به سازمان احساس وفاداری قوی دارد و از طریق آن سازمان خود را مورد شناسایی قرار می دهد.
برگمان و همکاران نیز تعهدسازمانی را چنین تعریف کرده اند: تعهدسازمانی عبارت است از باور قاطع افراد در پذیرش ارزشها و اهداف سازمان و تمایل به تلاش بیشتر و حفظ عضویت در سازمان، تعهد سازمانی یک نگرش درباره وفاداری کارکنان به سازمان و یک فرایند مستمر است که بواسطه مشارکت افراد در تصمیمات سازمانی،توجه افراد به سازمان و موفقیت و رفاه سازمان را می رساند (مقیمی،۱۳۸۰).
تعهد سازمانی را نوعی وابستگی عاطفی به سازمان در نظر می گیرند. براساس این شیوه، فردی که به شدت متعهد است، هویت خود را از سازمان می گیرد، در سازمان مشارکت دارد و با آن در می آمیزد و از عضویت در آن لذت می برد(ساروقی، ۱۳۷۵).

۲-۱۶-۱) اهمیت تعهد سازمانی

لوتانز اظهار می دارد که در متون تحقیقی اخیر، نگرش کلی تعهد سازمانی، عامل مهمی برای درک و فهم رفتار سازمانی و پیش بینی کننده خوبی برای تمایل به باقی ماندن در شغل آورده است. تعهد و پایبندی مانند رضایت، دو طرز تلقی نزدیک به هم هستند که به رفتارهای مهمی مانند جابجایی و غیبت اثر می گذارند. همچنین تعهد و پایبندی می تواند پیامدهای مثبت و متعددی داشته باشند، کارکنانی که دارای تعهد و پایبندی هستند، نظم بیشتر در کارخود دارند، مدت بیشتری در سازمان می مانند و بیشتر کار می کنند. مدیران باید تعهد و پایبندی کارکنان را به سازمان حفظ کننند و برای این امر باید بتوانند با بهره گرفتن از مشارکت کارکنان در تصمیم گیری و فراهم کردن سطح قابل قبولی از امنیت شغلی برای آنان، تعهد و پایبندی را بیشتر کنند.
پایبندی[۱۴۵] یعنی اشتیاق فرد برای پاسخگویی به خواسته هایی که شغل از او دارد. تعهد و پایبندی همانند رضایت شغلی تابعی از عوامل فردی، گروهی و سازمانی است.
اندیشه تعهد موضوعی اصلی در نوشته های مدیریت است. این اندیشه یکی از ارزش های اساسی است که سازماندهی بر آن متکی است و کارکنان براساس ملاک تعهد، ارزشیابی می شوند. اغلب مدیران اعتقاد دارند که این تعهد برای اثربخشی سازمان ضرورتی تام دارد.

۲-۱۶-۲) انواع تعهد سازمانی

موثرترین مدیران در مجموعه ای مرکب از تعهدات زیر اتفاق نظر دارند
ـ تعهد نسبت به مشتریان یا ارباب رجوع
ـ تعهدنسبت به سازمان
ـ تعهد نسبت به خود
ـ تعهد نسبت به افراد و گروه کاری
ـ تعهد نسبت به کار
هرسی و بلانچارد، بیان می کنند که هر یک از تعهدات زیر به طور جداگانه فوق العاده در کار مدیریت موثر و بااهمیت است. این تعهدات با هم چارچوب اصلی رسیدن به تفوق در مدیریت در دراز مدت را تشکیل می دهند:(هرسی و بلانچارد[۱۴۶]،۱۳۷۳).

۲-۱۷) نظریه هایی در رابطه با تعهدسازمانی

۲-۱۷-۱) دیدگاه ریچرز[۱۴۷]

ریچرز یکی از اولین محققان درباره کانون تعهد، اعتقاد داردکه مفاهیم عمومی تعهد سازمانی ممکن است زمانی بهتر درک شوند که آنها را مجموعه ای از تعهدات در نظر گرفت. به اعتقاد او کارمندان می توانند تعهدات مختلفی را به اهداف و ارزشهای گروه های گوناگون در درون سازمان تجربه کنند. بنابراین، در درون سازمان تنها درک تعهد سازمانی مهم نیست، بلکه توجه به کانون های تعهد نیز الزامی است. ریچرز کانون های تعهد کارمندان را شامل تعهد به مدیریت عالی، سرپرستان ، گروه کار، همکاران و مشتریان سازمان دانسته و معتقد است که کارمندان می توانند به این کانون ها، با توجه به درجه انطباق اهداف و ارزشهایشان با آنها طور متفاوتی متعهد شوند.

۲-۱۷-۲) دیدگاه بکر و بیلینگس[۱۴۸]

برای طبقه بندی کانون های تعهد، بکر و بیلینگس بین کسانی که متعهد به سطوح پایین سازمان همچون گروه کاری و سرپرست مستقیم هستند و کسانی که عمدتاً متعهد به سطوح بالای سازمان مثل مدیریت ارشد و سازمان در کل بودند، تمایز قائل شدند. با ترکیب هر کدام از این سطوح بالا و پایین، آنها چهار دیدگاه متمایز را مطرح کردند. ابتدا افرادی که تعهد کمی هم به گروه های کاری و سرپرستان و هم به مدیریت ارشد و سازمان دارند که به آنها عنوان بی تعهد دادند. برعکس افرادی که به هر دو کانون تعهد بالایی را نشان دادند، متعهد نامیده شدند. در بین این دو گروه افرادی هستند که به سرپرست و گروه کاریشان کاملاً متعهد اما به مدیریت عالی و سازمان متعهد نیستند که به عنوان افراد متعهد جزیی در نظر گرفته می شوند، و کسانی که به مدیریت ارشد و سازمان کاملاً متعهد ولی به سرپرست و گروه کاریشان متعهد نیستند افراد متعهد کلی می گویند.