۵ـ بین نقش عوامل مدیریتی بربروز رفتارهای نابهنجار درتماشاگران تیمها تفاوت معنی داری وجود ندارد.
۶- بین دیدگاه تماشاگران مسابقات ورزشی فوتبال در زمینه نقش عوامل مدیریتی مؤثر بر بروز رفتارهای نابهنجار به تفکیک متغیرهای شغل،میزان تحصیلات،وضعیت تاهل،سن ومیزان درآمد ماهیانه تفاوت معنی داری وجود ندارد.
۱-۵ قلمرو تحقیق:
۱-۵-۱ قلمرو مکانی: این تحقیق در ورزشگاه فولادشهر استان اصفهان انجام گرفت .
۱-۵-۲ قلمرو زمانی: این تحقیق از اوایل اردیبهشت ماه ۸۸تا اواخر شهریور ماه۹۰به طول انجامیده است.
۱-۶ محدودیت های تحقیق :
۱-محدود بودن نتایج پژوهش به تماشاگران دو تیم ذوب آهن وسپاهان واحتیاط در تعمیم نتایج به سایر تماشاگران تیم های دیگر
۲-محدود بودن ابزار اندازه گیری به پرسشنامه محقق ساخته ونبودن پرسشنامه استاندارد که برای رفع این محدودیت اقدام به سنجش روایی وپایانی پرسشنامه گردید که مورد تایید قرار گرفت.

۳- ازبین رفتن پرسشنامه های متعدد در بین تماشاگران که محقق مجبورشد مجددا پرسشنامه ها را تکمیل کندبدین ترتیب وقت زیادی جهت جمع آوری اطلاعات هدر رفت.
۴ـ در این تحقیق فقط عوامل بیرونی در نظر گرفته شده و عوامل درونی مثل هیجان، و…. مد نظر قرار نگرفت.
۵ـ جمع آوری داده ها در مراحل پایانی لیگ بر تر و فشردگی کار ها
۱ـ۷ تعریف واژه ها و اصطلاحات کلیدی:
۱-۷-۱ فوتبال^[۱] : بازی فوتبال ( football) یا soccer ورزشی است تیمی که در آن دو گروه یازده نفره در مقابل هم بازی می‌کنند و اغلب آن را پرطرفدارترین ورزش جهان می‌دانند. این ورزش در زمینی مستطیل شکل با پوشش چمن یا چمن مصنوعی انجام می‌گیرد که در انتهای عرضی دو ضلع آن دو دروازه قرار داده شده است. هدف وارد کردن توپ به دروازه‌ی حریف است.
دروازه ‌بان تنها کسی است که در این بازی حق دارد از دستان خود برای گرفتن و مهار توپ استفاده کند. دیگر اعضای تیم توپ را اغلب با بهره گرفتن از پا و ضربه زدن به آن به گردش درمی‌آورند، گاه نیز ممکن است از سینه یا سر خود استفاده کنند. هر تیمی که بیشترین گل را به حریف بزند برنده‌ی بازی است. اگر بازی در پایان با گل‌های برابر پایان پذیرد نتیجه بازی را مساوی اعلام می‌کنند یا این که بازی به وقت اضافی کشیده می شود و سپس ممکن است ضربات پنالتی تعیین‌کننده بازی باشد (سایت اینترنتی ویکیپدیا).
۱-۷-۲ رفتار نابهنجار^[۲] : اعمالی همچون شرط بندی، تبانی، خشونت، اغتشاش، پرخاشگری، اوباشگری عصیانگری از مهمترین انواع رفتار های نابهنجار بوده که طی سالیان گذشته تا به امروزدر میادین ورزشی رخ داده است (علی نور علی وند،۱۳۸۶).
به علت گستردگی دامنه این رفتار ها در این تحقیق فقط به بررسی اوباشگری ، پرخاشگری و خشونت پرداخته شده است.
۱-۷-۳ عوامل مدیریتی^[۳] : مدیریت یعنی توانایی به کاربردن مؤثردانش وتجربه شخصی که قابل پرورش است(علی علاقه بند،۱۳۷۰).
که در این تحقیق عوامل مدیریتی مؤثر بر محیط استادیم ، رسانه های گروهی، زمان بر گزاری بازی و مدیریت داور مد نظر قرار گرفته شده است.
۱-۷-۴ تماشاگر^[۴]: در فوتبال تماشاگر فردی است که برای تماشای یک مسابقه فوتبال بین دوتیم به استادیوم رفته واز روی سکوهای مخصوص مسابقه فوتبال را تماشا میکند(سایت اینترنتی ویکیپدیا^[۵]).
۱-۷-۵ پرخاشگری^[۶]: یعنی اینکه کسی به صورت فیزیکی، کلامی یا ظاهری (ژست) با یک محرک مخالف به کسی حمله کند که این نشان دهنده یک وضع یا حالت نیست، بلکه یک رفتار است که قصد صدمه زدن دارد این رفتار در مکان ورزشی می تواند از ورزشکار ، مربی یا تماشاگر سر بزند (تنن بام،۱۹۹۷).
۱-۷-۶ خشونت^[۷]: نوعی تحمیل وتخریب فیزیکی و نوعی اعمال پر خاشگرانه سخت محسوب می شود که‌سازه فیزیکی شده پرخاشگری است. یعنی یک پر خاشگری عملی است که به منظور کاستن از نیروی رقابتی حریف به وی وارد می گردد(تنن بام،۱۹۹۷).
۱-۷-۷ اوباشگری^[۸]: اوباشگری به معنای خشونت نشان داده شده به وسیله گروهی ازهواداران فوتبال، در داخل و خارج استادیومها می باشد که بیشتر اوقات به وسیله افراد جوان صورت می گیرد. اوباشگری یک بزهکاری معمولی می باشد که با حذف نقش اجتماعی این افراد همراه است (بودین^[۹]،۲۰۰۴).
فصل دوم
ادبیات و پیشینه تحقیق
مقدمه:
در این فصل سعی شده است به طور فشرده و مختصر، توضیحاتی در مورد رفتار های نابهنجار داده شده، سپس به بررسی اوباشگری و زیر مجموعه های آن خشونت و پر خاشگری که موارد اصلی رفتارهای نا بهنجار را در این تحقیق شامل می شود ،پرداخته شودو سپس انواع پرخاشگری در ورزش و عوامل اثر گزار در پرخاشگری ورزشی و نظریه های مربوط به پرخاشگری مورد بررسی قرار می گیرد .
در ادامه خلاصه این رفتار ها در فوتبال ایران ودر پایان فصل نیز تحقیقات مربوط به این رفتار ها در ورزش داخل و خارج کشور بررسی شده است.
۲-۱ مبانی نظری تحقیق:
۲-۱-۱ رفتار های نابهنجار:
با حرفه ای شدن ورزش فوتبال و افزایش هیجانات ناشی از مسابقات آن، به تدریج بر تعداد تماشاگران این رشته ورزشی افزوده شد. به طوری که در برخی از مسابقات جمعیت حاضر در استادیوم ها به بیش از یک صد هزار نفر می رسید.با گذر زمان و با رواج تب فوتبال در جوامع مختلف حساسیت های کاذبی نسبت به این رشته ورزشی شکل گرفت، به طوری که منجر به بروز برخی از رفتارهای نا بهنجار در قشر تماشاگران گردید.اعمالی همچون شرط بندی، تبانی، خشونت، اغتشاش، پرخاشگری،اوباشگری و عصیانگری از مهمترین انواع رفتارهای نابهنجار بوده که طی سالیان گذشته تا به امروزدر میادین ورزشی رخ داده است که به علت گستردگی دامنه این رفتار ها در این تحقیق فقط به بررسی اوباشگری و زیر مجموعه آن پرخاشگری و خشونت پرداخته شده است (علی نور علی وند،۱۳۸۶).
۲-۱-۲ عوامل رفتار نابهنجار در جامعه:
عوامل مختلفی نظیر عوامل اجتماعی ، اقتصادی ، فیزیولوژیکی و … در کنار هم باعث می شوند که رفتارنابهنجار در افراد به منصه ی ظهور برسد .
۲-۱-۲-۱ نقش خانواده: محیط خانواده اولین محیطی است که فرد در آن رشد می کند و هنجارها را می آموزد . علی رغم اینکه بسیاری از عوامل در وقوع ناهنجاری افراد دخیل اند اما در گام نخست این خانواده ها هستند که نقش تعیین کننده ای در سرنوشت افراد دارند . چنانکه با تربیت درست می توانند افراد را به راه صحیح هدایت کنند ویا شرایط و محیط را برای تحقق ناهنجاری توسط افراد مهیا سازند . معمولا والدین افراد نابهنجار از نظر رفتاری یا بسیار خشن و سخت گیر هستند و یا نسبت به فرزند خود بسیار بی توجه و سهل انگار هستند . غالبا والدین این دسته ازافراد در ارتباط برقرار کردن با فرزند خود دچار اشکال هستند و نمی توانند به درستی به تکالیف خود نسبت به فرزندشان عمل کنند .
دانشمندان با پژوهش ها ی اجتماعی ، وضع نابسامان محیط خانوادگی را در بروز جرائم تایید کرده اند و اذعان داشته اند که وضع خانوادگی شخص رابطه مستقیم با بروز حالت خطرناک و ناهنجار وی دارد از نظر تحصیلات و مسائل فرهنگی ، فرزندان خانواده های سطح پایین و متوسط به مراتب بیشتر از فرزندان خانواده های روشنفکر وسطح بالای جامعه در معرض ارتکاب رفتار نابهنجار هستند . بنابراین نباید سیاست جنائی خاص ناهنجاری افراد را ازسیاست حمایت خانواده جدا دانست . به عبارت دیگر حمایت درست از نهاد مقدس خانواده و نظارت اساسی و کارشناسانه بر آن سبب کاهش ناهنجاری افرادخواهد شد .
به نظر روانشناسان اگر شخصی در محیط خانواده از نظر رفع نیاز های اساسی جسمی و روانی مانند نیاز های عاطفی ارضا نشود ، به احتمال فراوان در آینده ای نه چندان دور به طرق مختلف به اعمال ضد اجتماعی دست زند . عدم وجود محبت ، ارتباطات صمیمی ، تفاهم متقابل و در عین حال وجود تشنج در خانواده ، ازهم گسیختگی خانواده ، طلاق ، فوت والدین و… از جمله عواملی هستند که در وقوع ناهنجاری توسط افراد موثر است
۲-۱-۲-۲ عوامل اجتماعی: جامعه ای که از یک ثبات و پایداری اجتماعی برخوردار نیست و دائما دچار هرج و مرج و بی نظمی از قبیل جنگ ، شورش ، اختلافات طبقاتی ، آلودگی هوا ، وضع بد سکونت ، جمعیت بالا و … باشد ، قطعا شرایط و بستر مساعدی را برای ارتکاب ناهنجاری فراهم می کند و بالعکس جامعه ای که ازیک ثبات و نظم اجتماعی واقعی برخوردار است ، می تواند به مرور زمان ریشه های ناهنجاری و عوامل آن را در خود بخشکاند .
۲-۱-۲-۳ عوامل اقتصادی: فقر از عوامل اصلی ایجاد ناهنجاری است . کمبود امکانات نظیر امکانات بهداشتی ، خوراک ، پوشاک و مسکن باعث می شود نیازهای اشخاص بر طرف نشده و موجب تحریک وترغیب آن ها به ارتکاب ناهنجاریهای مختلفی می شوند .
۲-۱-۲-۴ نقش دوستان و همسالان: از دیگر عوامل موثر در ناهنجاری افراد ، دوستی با افراد ناهنجار و بی بند وبار است . افراد اغلب رفتار خود را با الگوهای رفتاری دیگر دوستانش همانند سازی می کند و به شدت از آنان تاثیر می پذیرد . افرادی که از خانواده طرد می شود برای جبران کمبود های عاطفی و روانی اش ، برای کسب حمایت و تایید به دوستان هم سن و سا ل خود روی می آورد . وی به دنبال افرادی می گردد که مانند خودش هستند . از این رو احتمال دارد با تحریک و تشویق دوستان نا هنجار خود دست به اعمال ضد اجتماعی و هنجار بزند .
 ۲-۱-۲-۵ عوامل روانشناختی: روانشناسان عوامل گوناگونی را برای ناهنجاری افراد مطرح کرده اند . ناهنجاری با صفات روانشناختی مختلف و متنوعی همراه است که برخی از آنها عبارتند از هوش کمتر از متوسط ، خلق و خوی پرخاشگرانه و … . روانشناسان ثابت کرده اند که بافراد نابهنجار نسبت به دیگرافراد به مراتب از عزت نفس پایین تری برخوردار بوده اند . اگر به گذشته ی افراد دارای هنجار توجه داشته باشیم ، خواهیم دید که اکثر قریب به اتفاق آن ها ، به نحوی از انحاء مورد آزار و اذیت قرار گرفته اند . در مباحث روانشناختی ، این نظریه در بین قشری از روانشناسان وجود دارد که اگر کودکی که مورد آزار و اذیت قرار گرفته ، فردی برون گرا باشد ، در آینده خود به طرق مختلفی در مقام انتقام برخواهد آمد . همچنین میزان آزار و اذیت و مدت زمان این آزار و اذیت از عوامل موثر ارتکاب هنجار در افراد است که این عوامل تحت عنوان کودک آزاری بحث مفصل و جداگانه ای را می طلبد که در این مجال نمی گنجد و به توضیح مختصر در مورد آن بسنده کردیم .
۲-۱-۲-۶ علت های دیگر ناهنجاری: از عواملی که سبب افزایش ناهنجاری افراد می شود ، می توان به مهاجرت از روستا به شهر و مشکلات مربوط به حاشیه نشینی اشاره کرد . بعضی از جامعه شناسان معتقدند که امروزه مهاجرت های داخلی و همینطور بین المللی ، یکی از دلایل عمده ی افزایش نرخ ناهنجاری مخصوصا در میان نسل اول مهاجران است . همچنین پیشرفت و گسترش وسائل ارتباط جمعی می تواند از دیگر عوامل ناهنجاری باشد . بدین صورت که پخش فیلم های رزمی و جنگی ، نشان دادن روش های سرقت و … هر کدام به نوعی می تواند تاثیراتی منفی بر افراد بگذارد و در عین حال موجب سوق دادن آن ها به ارتکاب هنجار های گوناگون گردد . همانطور که در عالم واقع می توان گفت ، عامل مستقیم و مباشر اصلی این نوع جرائم خودافراد است و عنصر مادی جرم توسط وی واقع می گردد . در عین حال درعالم مجازی می توان گفت عوامل دیگری نیز مانند عدم ثبات اجتماعی ، فقر، خانواده ی از هم گسیخته و … به عنوان معاونان هنجار دروقوع اینگونه هنجار ها موثر هستند و به طورغیرمستقیم و به وسیله ی تحریک و ترغیب افراد تاثیر خود را بر عمل آن ها می گذارند . در مورد افرادکه مرتکب جرائم گوناگون می شوند ، باید به این نکته مهم توجه داشت که بدلیل شرایط سنی حساس و ویژه این قشراز افراد جامعه ، نباید عناوینی همچون نابهنجار بالفطره را در مورد آن ها به کار برد . در واقع برچسب زنی و به کاربردن این عناوین از لحاظ روحی و شخصیتی می تواند تاثیرات زیانباری برافراد داشته باشد به هر حال شایسته است برای ریشه کن شدن مساله ناهنجاری افراد و پیشگیری از وقوع اینگونه هنجارها در آینده ودر نهایت رسیدن به جامعه ای مطلوب که نظم و امنیت نسبی و در عین حال عدالت اجتماعی بر آن حاکم باشد ، در اتخاذ روش متناسب با وضعیت افراد تلاش شود . زیرا ممکن است برخورد نسنجیده و غیر کارشناسانه ، نتیجه معکوس به بار دهد و موجب تشدید وضعیت انحرافی و ناهنجاری این قشر از افراد جامعه گردد.
۲-۱-۳ عوامل رفتار نابهنجار در ورزشگاهها:
از عوامل موثر بر بروز رفتار نابهنجار در ورزشگاهها می توان به محیط ورزشگاه ،نحوه داوری ،رسانه های ورزشی و زمان برگزاری مسابقه نام برد.
۲-۱-۳-۱عامل محیط ورزشگاه:
با توجه به اینکه جمعیت تماشاگران اغلب جوانان می باشند وجوانان به دنبال فضاهای مناسب و دارای امکانات بالاو راحت در ورزشگاهها می باشند ، لذا تأثیر بسیار زیاد محیط ورزشگاه بر بروز رفتارهای نابهنجار تماشاگران یا به عبارتی رضایت از امکانات و تسهیلات برتمایل به خشونت و پرخاشگری طرفداران فوتبال در ورزشگاه‏ها اگر اقدامات مناسبی برای فراهم ساختن تسهیلات و امکانات فیزیکی و خدماتی برای تماشاگران و طرفداران فوتبال انجام نگیردموجب بروز رفتارهای نابهنجار در تماشاگران می شود. محور این اقدامات باید معطوف به ایجاد امکانات مناسب برای دسترسی طرفداران به تسهیلات گوناگونی مانند سرویس‏های بهداشتی، محل‏های غذاخوری، مکان‏های نشیمن، بلیط مسابقات ، دسترسی به وسایل ایاب و ذهاب وایمنی در ورزشگاه ها است وگرنه به بروز رفتارهای نابهنجار در ورزشگاهها از طرف تماشاگران دامن خواهد زد.
۲-۱-۳-۲عامل نحوه داوری:
تماشاگران در مسابقه فوتبال قضاوت عادلانه داور را باحساسیت دنبال می کنند واگر بی عدالتی ببینند برآشفته شده واکنش نشان می دهند.اما بی عدالتی در قضاوت داور می تواند به عمد یا از روی خطا باشد.در واقع داوری همیشه مورد توجه ورزش دوستان وخبرهای آن در صفحات اول روزنامه ها ومجلات ورزشی است.به عبارت دیگر داوری همیشه درچشم است وجزء خبرهای داغ ورزشی. گاه ممکن است یک داور با دمیدن در سوت خود واعلام یک پنالتی نادرست باعث شود نتیجه بازی کاملا تغییر کند وتیمی به ناحق بازی برده را با شکست تعویض نمایدو یا با دادن کارتهای قرمز بی دلیل جو ورزشگاه را برهم ریخته.پس از آن در یک چشم به هم زدن وبا اعتراض بازیکنان تیم ها ، جنگ وجدال میان دو تیم در گرفته وبا دخالت تنی چند از تماشاگران ، به یک باره جو آرام ورزشگاه به صحنه ای پر آشوب مانند میدان جنگ تبدیل شود.
۲-۱-۳-۳ عامل رسانه های ورزشی:
تحلیل‌ محتوای مطبوعات ورزشی، به ویژه مطبوعات ورزشی طرفدار تیم ها ‌حاکی از این ‌است‌ که مطبوعات تلاش جدی و مفیدی برای آموزش رفتارهای مناسب در محیط ورزشگاه انجام نمی‏دهند بلکه به بروز رفتارهای نابهنجار در تماشاگران نیز کمک می کند . بررسی محتوای مطالب روزنامه‏های ورزشی طرفدار تیم ها نشان می‏دهد که به موازات نزدیک شدن به زمان برگزاری بازیهای حساس تیم ها، حجم مطالب مربوط به تیم و بازیکنان افزایش می‏یابد و در آستانه‏ی برگزاری دیدار دو تیم به حدود ۷۰ درصد از کل حجم مطالب روزنامه‏ها می‏رسد. دسته ‏بندی این مطالب سه مقوله‏ی کلی ذیل را نشان می دهد.
۱-اتکا و استناد به ادبیّات نظامی و خشونت‏آمیز از طریق کاربرد واژه‏ ها و جملاتی مانند جنگ آبی و قرمز؛ خط آتش استقلال پیروزی را می‏کوبد؛ زلزله‏ی پرسپولیس در آزادی؛ آسمان استقلال سیاه شد؛ استقلال وقتشه پرسپولیس له بشه؛ یک دوئل دیگر و….
۲-ارائه‏ مطالبی که از نظر ارزش خبری و تحلیلی در سطح پائینی قرار دارند. پرسپولیسی‏های آخر مرام؛ کار پرسپولیس ساخته است؛ باید کاری کرد تا پرسپولیسی‏ها ماست‏ها را کیسه کنند؛ عابدزاده برای پورحیدی تره هم خرد نکرد، و واژه‏هائی مانند آن، ازجمله مفاهیم و اصطلاحات به کار رفته در روزنامه‏های طرفدار تیم ها بوده است.
۳-توهین و تحقیر رقیب که معمولاً به صورت ایجاد دو‏گانه‏هایی مطلق مبتنی برخوب و بد، زشت و زیبا، قدرت و ضعف و در نهایت خیر و شر تجلی می‏یابد و با مرزبندی بین ”خود“ و ”دیگری“ شکل می‏گیرد.
۲-۱-۳-۴ عامل زمان برگزاری مسابقه:
با توجه به تأثیر زمان برگزاری مسابقه یا به عبارتی برگزاری مسابقه در روزهای نامناسب از لحاظ آب وهوایی و روشنایی کم ویا روزهای غیر تعطیل برتمایل به خشونت و پرخاشگری طرفداران فوتبال در ورزشگاه‏ها اگر اقدامات در این زمینه برای تماشاگران و طرفداران فوتبال انجام نگیرد موجب بروز رفتارهای نابهنجار در تماشاگران می شود. محور این اقدامات باید معطوف به برگزاری مسابقه در روزهای تعطیل و مناسب از لحاظ آب و هوایی بوده وگرنه به بروز رفتارهای نابهنجار در ورزشگاهها از طرف تماشاگران دامن خواهد زد چونکه برگزاری مسابقه در روزهای غیر تعطیل باعث شده که تماشاگران شاغل ویا دانشجو با دشواری به جهت گرفتن مرخصی به ورزشگاهها مراجعه کنند ویا در روزهایی که هوا خیلی سرد می باشد به دلیل اینکه امکانات گرمایشی در ورزشگاه های روز باز وجود ندارد باعث ایجاد شرایط دشوار برای حضور در استادیوم شده ویا بلعکس در روزهای خیلی گرم نبود امکانات سرمایشی در ورزشگاههای رو باز ویا در دسترس نبودن آب خنک ویا سایه بان در ورزشگاهها باعث بروز رفتار نابهنجار از سوی تماشاگران می شود پس زمان مسابقه باید از هر لحاظ مناسب با ایده تماشاگران باشد.