۳-۱-۲- معرفی تاریخ بیهقی ۵۲
۳-۱-۳- عدالت و دادرسی در تاریخ بیهقی ۵۴
فصل چهارم: ۷۵
زندگی خواجه نظام الملک و معرفی آثار او و بررسی عدالت و دادرسی در سیاستنامه ۷۶
۴-۱–زندگی خواجه نظام الملک ۷۶
۴-۲-آثار خواجه نظام الملک ۷۸
۴-۳-عدالت و دادرسی در سیاستنامه : ۷۹
فصل پنجم : ۹۶
مقایسه عدالت و دادرسی در تاریخ بیهقی و سیاستنامه و وجه تمایز و شباهت آنها ۹۷
۵-۱- وجه تمایز پردازش به موضوع عدالت و دادرسی در سیایتنامه و تاریخ بیهقی ۹۷
۵-۱-۱ -وجه تمایز در پردازش کلی به موضوع عدالت و دادرسی ۹۷
۵-۱-۲ -وجه تمایز در موضوعات پرداخته شده زیر موضوع عدالت و دادرسی ۹۹
۵-۲- وجه شباهت پردازش به موضوع عدالت و دادرسی در سیاستنامه و تاریخ بیهقی ۱۰۲
۵-۲-۱-وجه شباهت پردازش کلی به موضوع عدالت و دارسی ۱۰۲
۵-۲-۲-وجه شباهت پردازش موضوعی به موضوع عدالت و دارسی ۱۰۳
نتیجه گیری ۱۰۹
پیشنهادات: ۱۱۱
فهرست منابع و مآخذ ۱۱۲
فهــــرست اعلام ۱۱۵
Abstract II

چکیده:

عدالت و دادرسی از مهمترین موضوعات و مفاهیم همه ادوار است ، لذا پرداختن به این دو مفهوم و موضوع بسیار ضروری می باشد ،خصوصاً ابعاد آن در متون ادبی ادبیات کلاسیک ایران؛ بر اساس این اصل سیاستنامه خواجه نظام الملک طوسی و تاریخ بیهقیِ ابوالفضل بیهقی دو اثر گرانمایه قرنهای چهارم و پنجم بسیار حائز اهمیتند و این دو نویسنده به خاطر اهداف خود که تریبت نسلها و آموزش اصول و مبانی فکری فرهنگ عظیم ایرانی در نظر داشته به این موضوعات به وفور به طور مستقیم و غیر مستقیم اشاره کرده و پرداخته اند ، آنها مفهوم عدالت و دادرسی و آنچه مربوط به آنها می باشد را هنرمندانه در قالب حکایات یا سیر تاریخ نگاری خود عنوان کرده اند آنها به بانیان دادرسی یعنی همان قاضیان و حاکمان به چگونگی رفتار و تعامل آنها با اجتماع پرداخته و موضوعات مختلف عدالت و دادرسی را که این مجریان انجام داده اند در آثار خود به تفصیل و تلخیص عنوان کرده اند. البته پرداختن به این دو مفهوم در این دو اثر شباهتهایی به هم دارند مانند یاد کردن از حاکمان و قاضیان دادگر ، عدالت را اصل و اساس پایداری حکومتها دانستن، و… و تفاوتهایی در شیوه پرداختن به این دو موضوع در این دو اثر نیز وجود دارد که خواجه نظام الملک مستقیماً بخشی را به عنوان «حکایت ملک عادل» ، «انوشیروان و زنجیر عدالت» و …آورده است و به شرح و تفصیل آن پرداخته ولی بیهقی در خلال تاریخ نگاری خود و نمونه های مانند آنچه در زمان خود اتفاق افتاده به این دو موضوع پرداخته است .
واژگان کلیدی: عدالت ، دادرسی ، تاریخ بیهقی ، سیاستنامه

مقدمه:

در بررسی های ادبی قرون چهارم و پنجم هجری قمری آثار دو نویسنده فاخر به نام های خواجه ابوالفضل محمد بن حسن بیهقی و خواجه نظام الملک طوسی از منظر نظرمان عبور می کند، این دو اثر تاریخ بیهقی و سیاستنامه نام دارند که با بیانی ادبی به ذکر وقایع تاریخ زمان خود می پردازند که این وقایع شامل شرح حال حاکمان و دولتها و … می باشد که به طبع سخن گفتن در این باب با مضامین سیاسی و حقوقی و مفاهیم اینچنینی سروکاری مستقیم و ناگریز دارد لذا بررسی این مفاهیم که شاید از مفاهیم و مضامین همه زمانها و در زمان معاصر نیز بسیار قابل توجه باشد. یکی از این مضامین عدالت و دادرسی به معنی وسیع خود است که در متون مختلف بسیار به آن پرداخته شده است لذا با توجه به اهمیت این موضوع (عدالت و دادرسی ) پرداختن به آن در آثار ادبی- تاریخی جهت استفاده هر چه بهتر از فهم و درک آن و ترویج معنی و مصداق واقعی آن بسیار ضروری و لازم به نظر می رسد این موضوع در دو اثر مورد نظر ما به روش های مختلف به کار گرفته شده است در جایی به طور مستقیم به آن اشاره شده است و بانیان آن را تمجید و تکریم کرده اند و در جای در لابه لای شرح وقایع به آن پرداخته شده است که از مطالعه بخشی از یک واقع یا تمام آن دریافت می شود لذا ما بر اساس این رویکرد نویسندگان مورد نظر به بررسی این مفهوم والا و آسمانی پرداخته تا کمکی به تبیین این موضوع و نشان دادن مصداق های واقعی آن کرده باشیم ؛ امید است از عهده آن به خوبی بر آمده باشیم. لذا با توجه به گستردگی مفهوم و مصداق این موضوع و اشارات پنهانی نویسندگان مورد نظرمان از خوانندگان توقع می رود با دقت بیشتری به بخشهایی که دقت لازم را نیاز دارد توجه خود را هدیه دهند تا سوء تفاهمی ایجاد نشود .
ما در این تحقیق ابتدا به بررسی مفهوم کلی و حقیقی عدالت و دادرسی و اشاره های موجود به آن در متون دینی و الهی و ادبی و در فصلی به پیشینه پرداختن به این موضوع در متون کلاسیک عهد قدیم و میانه و تا حدی نزدیک به معاصر و ادبیات کهن پارسی می پردازیم و مطلب مورد نظر ما بیشتر در دو اثر ذکر شد از دو نویسنده توانای گرانقدر نامبرده می باشد تا سؤلات موجود در ذهن خود و خوانندگان گرامی را پاسخی در خور داده و فرضیات موجود را به اثبات برسانیم. لذا فصل اول که براساس تمام تحقیقات اینچنینی فصل کلیات است و فصل دوم مفهوم عدالت و دادرسی و اشاره های متون دینی و الهی به این مفهوم والا و مقدس و در بخشی دیگر از همین فصل به عدالت در متون قدیمِ زبان شیرین پارسی و قبل و بعد از اسلام و در بخشی دیگر از همین فصل به این موضوع در ادبیات می پردازیم .
در فصل سوم که یکی از فصول اصلی مورد نظر ما است به بررسی زندگی ابالفضل بیهقی و معرفی اثر او و بررسی عدالت و دادرسی در اثر مورد نظر می پردازیم
در فصل چهارم به بررسی زندگی خواجه نظام الملک و آثاراو و اثر مورد نظرمان و همچنین بررسی عدالت و دادرسی در اثر مورد نظر یعنی سیاست نامه می پردازیم .
در فصل پنجم به مقایسه موضوع خود در دو اثر از دو نویسنده مورد نظر و به بیان شباهتهای موجود در پرداختن به عدالت و دادرسی و تفاوتهای موجود در پردازش موضوع مورد نظر در آثار ذکر شده می پردازیم تا پس از ذکر خلاصه تحقیق به نتیجه ای ادبی و علمی مورد قبول اساتید برسیم و پیشنهاداتی جهت ادامه دادن این روش با ادله مفید بودن به محققین بعدی ارائه گردد که «مَن کانَ فی طَلَبِ العِلمِ کانَتِ ‏الجَنَّهُ فی طَلَبهِ» هر که در جستجوى دانش باشد ، بهشت در جستجوى او برآید( الهندی؛ ۲۰۰۸: ۲۸۸۴به نقل از : ری شهری ؛۱۳۹۱ : ۳۹۸). ضمناً در پایان فهرست اعلام بصورت الفبائی جهت استفاده محققین آورده شده است.
مریم اکبری
تابستان۱۳۹۳

فصل اول

کلیــــــات
فصل اول

کلیــــات

۱-۱ – تعریف موضوع

با توجه به موضوع که عدالت ودادرسی در تاریخ بیهقی وسیاست نامه است .دراین پژوهش ضمن تعریف واژه عدالت ودادرسی وبازتاب آن درادبیات سعی می شود مبانی عدالت ودادرسی وشیوه ـ های احقاق حق مردم وسیاست مداران در تاریخ بیهقی و سیاست نامه بررسی شود ونیز شیوه برخورد با مجرمان ودادن حق به مستعضفان درمباحث دیگر استخراج ،تجزیه وتحلیل وطبقه بندی شود.
با عنایت به ارتباط موضوع باکتب ومنابع تخصصی رشته های حقوق ،ضرورت داشت که برخی ازآثارتخصصی این رشته نیزمورد مطالعه وپژوهش قرارگیرد.برای تدوین مجموعه فراهم آمده ،کتب ادبی،تاریخی وحقوقی مورد کنکاوش قرارگرفت ؛چراکه آثارادبی که دراعصارگذشته نوشته شده است به ویژه آثارتاریخی – ادبی ،به مقتضای موضوع خود ، به چگونگی طرح دعوی وکیفیت مجازاتها اشاراتی نموده اند .ونیز شیوه های محکمه وآیین دادرسی وعدالت که درآثار ادبی به آن پرداخته اند مورد مطالعه وبررسی قرارگرفته تا سیمای عدالت ودادرسی دراعصارپیشین ،باز شناخته شود.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۱-۲ – بیان مسئله

آیا مفهوم عدالت تا چه حد و اندازه ای در کلیه متون دینی و تاریخی و حقوقی و سیاسی و … با رویکرد ادبی وجود دارد و مورد استفاده قرار گرفته است ؟ این مفهوم دارای مصداقهای زیادی در کلیه متون است که ما به رویکرد آن در آثار ادبی با هدف تاریخی می پردازیم
مسائل مورد نظر ما به صورت ویژه اینها می باشد که آیا مفهوم عدالت و دادرسی در دو اثر مورد نظر به صورت متشابه به کار رفته یا متمایز؟ آیا وجوه مشترک میان این دو اثر از لحاظ مفهوم و مصادیق در این موضوع وجود دارد ؟ دو نویسنده مورد نظر ما به چه شکلهای این موضوع را در اثر خود استفاده کرده اند آیا به صورت کاملاً واضح با واژگان فقط به این موضوع پرداخته اند یا به صورت مفهوم نهانی در قالب عبارات و داستانها نیز از این موضوع استفاده وافر نموده اند .

۱-۳ – هدف تحقیق

با توجه به نیاز جامعه به آشنایی با عدالت ودادرسی ،که از موضوعات اجتماعی در همه زمانها می باشد و به هیچ وجه رنگ کهنگی نمی گیرد؛ بررسی آن درواقع می تواند درتأثیر برافراد موُثرباشد. وشناسایی مباحث ناگفته ومیراث کهن ادب فارسی موضوعی ضروری وبایسته تحقیق است . وما باید بدانیم میراث کهن ما به همه ی مسائل انسانی توجه داشته است.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
عدالت بنیاد وقوام جامعه سالم است که بسیاری از زمینه های اجتماعی، اقتصادی وسیاسی انحراف ها و جرایم را از میان می برد؛ افزون برآن هنگام بروز کجی وانحراف در جامعه، می کوشد تا بهترین شیوه ممکن حالت اعتدال را به جامعه باز گرداند؛ به گونه ای که حقوق مشروع افراد وکیان اجتماع لطمه ای نخورد نقش کار ساز وزیر بنایی عدالت، انسان را همواره شیفته خود ساخته است وهیچ انسانی هرچند ستم کار، ازشعار عدالت خواهی وعدالت طلبی نمی گریزد.
عکس مرتبط با اقتصاد
هدف ما به طور کلی از این تحقیق اثبات وسعت کار ادبیات می باشد که می تواند با به کار گیری شیوه های زیبا گویی و به کار بردن آرایه ها و زیبائی های ادبی مفاهیم والای همچون عدالت را به نحو احسن به تصویر بکشد و تأثیر وافر در خوانندگان و شنوندگان داشته باشد .
هدف ما به صورت اخص اثبات وجود مفهوم و مصداق و بررسی عدالت و دادرسی در دو اثر گرانبها از دو نویسنده گرانسنگ می باشد که می خواهیم به اثبات برسانیم:

آیا عدالت و دادرسی در این دو اثر فقط بصورت واضح و آشکار به کار رفته است یا در قالب متنها نیز می توان این موضوع را ردیابی کرد؟

آیا عدالت و دادرسی در این دو اثر به صورت همگون و بدون اختلاف به کار رفته است ؟

آیا عدالت و دارسی در این دو اثر بصورت متفاوت و حتی متناقض استفاده شده است ؟

۱-۴ -پیشینه تحقیق

هرچند به طور گسترده موضوع عدالت وآیین دادرسی بررسی شده اما درباره شگردهای بیهقی و در تاریخ بیهقی وسیاست نامه کار مستقلی انجام نگرفته است.
در این موضوع مقالات و پایان نامه های در رشته های زبان و ادبیات فارسی و حقوق وجود دارد که مبحث مورد نظر ما از لحاظ ادبی مورد توجه است لذا به مفهوم و مصداق عدالت در آثار ادبی به صورت کلی پرداخته شده است ماننددادورزی وستم ستیزی ازنگاه خواجه نظام الملک ازعباس زاده ویوسف لو(۱۳۹۱)وبررسی عقده حقارت درداستان حسنک وزیربراساس روایت بیهقی ازقوام قبول(۱۳۸۶)و… ولی به صورت اخص به تأثیر عدالت در آثار بیهقی و خواجه نظام الملک پرداخته نشده است .
لذا می توان مقالات وموضوعاتی که دراین خصوص وجود دارد سر لوحه کار قرار داد.

۱-۵ – سئوالهای تحقیق

۱- آیا نویسندگان ما درزمان های پیشین به امر عدالت ودادرسی توجه داشته اند؟
۲-آیا در تاریخ بیهقی و سیاست نامه به این موضوع پرداخته شده است ؟ اگر توجه داشته اند شیوه آنها درعدالت ودادرسی چگونه بوده است؟
۳- آیا شیوه آنها درعدالت ودادرسی مثل هم بوده یا با هم تفاوت داشته واگر تفاوت داشته ،تفاوت آنها درچه مسائلی بوده؟

۱-۶ – فرضیه های تحقیق

۱- نویسندگان ادبی ما در زمان های گذشته به وفور به امر عدالت و دادرسی در آثار خود پرداخته اند.
۲- بیهقی و خواجه نظام الملک عدالت ودادرسی رابه نحو خاصی درآثار خود بازتاب داده اند .
۳-نگاه بیهقی و خواجه نظام الملک درعدالت ودادرسی شباهتها وتفاوتهایی دارد.

۱-۷ – روش کارو تحقیق:

روش کار بیشتر به صورت مطالعه کتابخانه ای و پرسش و پاسخ از اساتید زبان و ادبیات فارسی و حقوق و علوم سیاسی بوده است ما ابتدا تمام هر آنچه در مورد عدالت و دادرسی در کلیه متون دینی ، ادبی ، حقوقی و … بود در حد توان مطالعه کرده،و هر آنچه لازم بود برای فصول اولیه یادداشت برداری کردیم و سپس این موضوع را در دو اثر مورد نظر به صورت دقیق تر کنکاش کرده و مصداقهای آن را در آورده و به مقایسه آن پرداختیم تا وجوه تفاوت و شباهت آنها بر ما نمایان گردد. سپس به بررسی آن پرداختیم .