۲ -۱ -۳ -۳ - عمل دوطرفه و روابط فضایی
کلیه حرکات و ارتباطات به روش روابط دوطرفه یا عمل دوطرفه به شکل مبادله ها و عرضه و درخواست خدمات و جنسا جفت و جور می شه. عمل دوطرفه فضایی، در واقع بیانگرحرکت مواد، افراد و اندیشه ها در مکانای مختلفه. اینطوری«عمل دوطرفه» یه جریانه که دارای چهار بعد و یا چهار عنصر اصلیه؛
بعد اول و دوم جریان داده ها و ستادها رو میرسونه، یعنی مجموعه حرکاتی که بین مکان مرکزی و بخش نفوذ اون اتفاق میفته.
بعد سوم، زمان یا روند انجام جریانه که طول مدت زمان جریان در اون اتفاق میفته
بعد چهارم رو هزینه های اصطحکاکی فضا تشکیل میده. (رضوانی،۱۳۸۶، ۸۸)
۲ -۱ -۴ - ساختار فضایی
طوری آرایش و قرار گرفتن فضایی عناصر و اجزاء سیستم سکونتگاهی (کانونا، شبکه ها، سطوح، …) در فضا، در مورد یه دیگه میگن. (جاودان، ۱۳۷۳: ۳۰)
۲ -۱ -۴ -۱- عنصر ساختار فضایی
۲ -۱ -۴ -۱ -۱ - عناصر نظام سکونتگاهی(شهرا، روستاها، فعالیتا)؛
۱ - شهرها
نظام شهری^[۸] عبارت از یه سری از شهرهای وابسته به همدیگره که ساختار نظام سکونتگاه های شهری در ناحیه رو بوجود میارن. نظام شهری برابر شبکه شهری^[۹] است. این اصطلاح واسه اولین بار به وسیله برایان بری^[۱۰]جغرافی دان آمریکایی در سال ۱۹۶۴ در کتاب «شهرها، نظامی درون شهرها» استفاده شد. نظام شهری فقط به ساخت کالبدی مجموعه سکونتگاه های شهری محدود نمی شه، بلکه جریانا و ارتباطی رو در بر میگیره که بین اونا در جریانه. این جریان شامل جمعیت، سرمایه، تولید، ایده ها، اطلاعات و فناوریه. پس نظامای شهری، نظامای بازی هستن که همیشهً خود رو با تغییرات ساختاری ارتباطات خارجی و شهرها برابری میدن. (زیاری، ۱۳۸۳: ۲۲۹)

۲ - روستاها
موقعیت طبیعی یه سکونتگاه با عوامل محیط طبیعی، مثل پستی و بلندی، منابع آب و پوشش گیاهی، رابطه مستقیم داره. پس با در نظر گرفتن قرار گرفتن یه سکونتگاه در روی کوه یا تپه، دامنه، دره، ساحل و پایکوه موقعیتای جورواجور طبیعی به ترتیب عبارتست از موقعیت کوهستانی، موقعیت دامنه ای، موقعیت دره ای، و موقعیت پایکوهی، موقعیت ساحلی.
موقعیت طبیعی نشون دهنده خیلی از ویژگیای دهاتی، از جمله حجم جمعیت، نوع فعالیت، امکان دسترسی به منابع و توان بالقوه واسه رشد و توسعه س. واسه نمونه امکان رابطه و اسکان جمعیت در موقعیتای دشتی به مراتب بیشتر از موقعیتای کوهستانیه. هم اینکه در موقعیتای دشتی معمولاً فعالیتای زراعی، باغداری و صنعتی غلبه داره، حال اون که در سکونتگاه های دهاتی نواحی کوهستانی، بیشتر دامداری و صنایع دستی رواج داره و این نواحی به طور نسبی جمعیت کمتری رو در خود جای میده.
سکونتگاه های دهاتی دو شکل اصلی دارن:
الف) سکونتگاه های مجتمع یا کانونی؛
ب) سکونتگاه های متفرق یا پراکنده؛
که الگوهای جورواجور روستاهای مجتمع به سه دسته اصلی تقسیم می شن:
- روستاهای خطی؛
- روستاهای کانونی؛
- روستاهای صاف یا صفحه ای؛
روستاهای خطی سکونتگاه هایی هستن که به صورت ردیفی در طول یه محور قرار گرفتن پیدا کردن. در این نوع از پراکندگی، سکونتگاه ها ممکنه تو یه طرف یا دو طرف محور اصلی قرار گیرند. الگوی این دسته از سکونتگاه ها، بیشترً پیرو خطوط طبیعی مانند درها، راه رودخانه ها یا حاشیه تراس هاست و نمونه های اون مخصوصا در مناطق خشک وکوهستانی میشه دید. روستاهای کانونی به اون دسته از سکونتگاه ها می گن که روستاها به دور یه مرکز سکونتی اصلی قرار می گیرن که به عنوان کانون مرکزی منظورهای مختلفی رو در رابطه با زندگی دهاتی برآورده می سازه. روستاهای صاف یا صفحه ای که عادی ترین شکل های جور واجور الگوی سکونتگاه های روستاییه که حالت بی نظم و صفحه­ای داره. فعالیتا، پراکندگی و پخش مراکز و قلمروهای صنعتی، پراکندگی و پخش کانسارهای معدنی، پراکندگی و پخش قلمروهای اصلی کشاورزی (زراعت، باغداری، دامداری و پرورش آبزیان)، تحلیل پراکندگی و پخش مراکز اصلی سرویس دهی و سطح بندی اونا.
۲ -۱ -۴ -۱ -۲ – عناصر مناطق طبیعی
در تحلیل ساختار فضایی علاوه بر عناصر آدم ساخت، موجودیتای طبیعی که به هر نوع تحت مدیریت قرار دارن هم بر سازماندهی ساختار فضایی تاثیردارن. گونه بندی نواحی جور واجور ناحیه از نظر ویژگیای طبیعی (مناطق کوهستانی، جنگلی، مرتعی، جلگه ای و ….) و محدوده های طبیعی مشخص و پخش فضایی اونا (محدوده های حفاظت شده و …).
۲ -۱ -۴ -۱ -۳ – عناصر آدم ساخت (شبکه های پایه ای، و …)
علاوه بر سکونتگاه ها، مراکز فعالیت وعناصر و ویژگیای طبیعی ناحیه، گروه دیگری از عوامل آدم ساخت در تشکیل ساختار فضایی ناحیه اثر گذارن. کلی ترین این عوامل شبکه های پایه ای ناحیه (شامل خطوط، تأسیسات نقطه­ای و نقاط گره بعضی وقتا)، و هم اینکه محدوده­هایی از سرزمینه که دارای مقررات خاصی هستن (مناطق آزاد و خاص، پارکای صنعتی، علمی، فناوری).
۲ -۱ -۵ - سطح بندی
تعیین لایه های لازم درون یه سازمانه که طبق تفکیک مقیاسای کمی، واحدها رو در سطوح مشابه ساماندهی کنه. سطح بندی می تونه به صورت روابط منظم از کوچیک به بزرگ و سلسله مراتبی باشه و در زمینه های جورواجور (حجم جمعیت، وسعت فیزیکی، کارکرد و دامنه کارکرد) واسه مراکز زیستی مطرح شه.
۲ -۱ -۵ -۱- سطح بندی سکونتگاه های دهاتی
به خاطر ایجاد ساختار مطلوب جهت پوشش شکل های جور واجور خدمات در نواحی دهاتی، طبقه بندی نقاط طبق نیازای جور واجور اونا، یه نیاز اساسی و چیزی مهمن. این طبقه بندی به شکل استانداردهای معمولی به توضیح زیره:
۲ -۱ -۵ -۱ -۱- روستاهای اقماری
اون دسته از روستاها اتلاق می شه که از امکانات و خدمات سطح پایین برخودار بوده و جهت تأمین خدمات و امکانات برتر به سطوح بالاتر مراجعه می کنن.
۲ -۱ -۵ -۱ -۲ – روستاهای جداگونه
به روستاهایی می گن که به دلایل وجود شرایط مثل فاصله زیاد و نبود دسترسی مناسب با مراکز خدماتی برتر حالت منزوی دارن. ضمن اون که از جمعیت زیادی برخودارمی باشن.
۲ -۱ -۵ -۱ -۳ - روستاهای مرکزی
به روستاهای اتلاق می شه که خدمات یا عملکردی بالاتر از خود کانون داشته و توانایی پوشش دهی خدمات به بقیه نقاط رو دارن. (یدقار، ۱۳۷۸: ۶)
۲ -۱ -۵ -۱ -۴ - داهات- شهر
این دسته از سکونتگاه های دهاتی در بر گیرنده نقاطی هستن که از نظر شاخصای جور واجور، آمادگی و شرایط لازم جهت هویت و ساختار شهری رو دارا بوده و هر چند که ساختار تولید کشاورزی رو نگهداشتن. کارکرد خدماتی اونا وسیعتر از سطوح رایج روستاییه. (داداشی، ۱۳۷۳: ۷)
۲ -۱ -۵ -۲ – سطح بندی فضاهای دهاتی
علاوه بر نقاط فضاهای دهاتی هم به عنوان تکمیل کننده ساختار سلسله مراتبی نظام دهاتی، نیاز به طبقه بندی دارن. این عمل از راه رهیافت سیستمی و نگاه همه جنبه به شرایط جور واجور حاکم بر مناطق انجام میشه. این سطوح سلسله مراتبی به توضیح زیر هستن:
۲ -۱ -۵ -۲ -۱- بخش های دهاتی
این فضاها از اجتماع چند روستای اقماری دارای پیوند عملکردی با همدیگه تشکیل می شه. جمعیت بخش ها بسته به شرایط و ویژگیای هر ناحیه متفاوت بوده و بهترین سطوح خدمات موجود در مراکز بخش ها رو مدرسه راهنمایی و خدمات بهداشت تشکیل میده.
۲ -۱ -۵ -۲ -۲ - مجموعه های دهاتی
این فضاها از پیوند چند بخش دهاتی مربوط به هم تشکیل می شن. بالاترین سطح خدماتی موجود در مراکز مجموعه رو دبیرستان و مراکز بهداشتی تشکیل داده و در تعیین قلمرو کارکرد مجموعه ها بخش عمل خدمات و مخصوصا دو خدمت اشاره شده و همین طور الگوهای رفتاری ساکنان مؤثر و موثر هستن.
۲ -۱ -۵ -۲ -۳ - منظومهای دهاتی
در هر ناحیه انسجام و ترتیب چند مجموعه، تشکیل یه منظومه دهاتی رو میده که از دید ساختاری، فعالیتا و دسترسیا با یه دیگه پیوند و رابطه نزدیک تر و اندام وار دارن. در هر منظومه معمولاً (و نه ً) یه کانون شهری و با یه نقطه جمعیتی یا مرکز شغل بالا و قوی از مرکزیت خاص ارتباطی، اقتصادی - بازرگانی و اداری برخودار بوده و تأمین کننده سطوح برتر خدمات مخصوصا خدمات کم پیدا واسه کل سکونتگاه های منظومه س. سطوح و خدمات برتر قابل ارائه در مراکز خدمات رو میشه شامل خدمات اداری، مالی و بانکی و انتظامی دونست. نکته قابل توجه در مورد منظومها نقش مرز بندی سیاسی (بخش) در تعیین حدود عملکردی و هم قلمرو منظومه مخصوصا در رابطه با خدمات اداریه.
۲ -۲ - سیستم شهری و نابرابریای منطقه ای
۲ -۲ -۱ - اول شهری