se ……………………………………………….دبی
Sec ………………………………………………ثانیه
Torr ………………………………………………..واحد اندازه گیری فشار
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱ مقدمه
برخی ازقالی­های نو و کهنه (اغلب تجاری) عیوبی در رنگ دارند که بنابر درخواست مشتری ، توسط مرمت­گر مورد بررسی و رفع عیب قرار می گیرند. مجموعه این عملیات را رنگ برداری، رنگ کاری، نقاشی یا نیش قلم[۱] گویند”افتخاری راد،۱۳۸۲، ص۲۱”. نکته مهم رنگ­کاری در این است که بخش قابل توجهی از این عملیات مرمتی دوام ندارند و با گذشت زمان، تابش نور خورشید و یا اولین شستشو این پدیده ی پنهان کاری شده دوباره آشکار می شود. متاسفانه اطلاعات و روش های این عملیات فاقد کارایی آموزشی و علمی است و این روند پاسخگوی هیچ یک از اهداف علمی و استاندارد نیست. زمینه فعالیت این حرفه از مرمت، در راستای تکمیل قالی های صادراتی و گاه مصارف داخلی به شدت گسترش یافته و جایگاه خوبی برای خود ایجاد کرده است. هر چند هیچ یک از یادداشت ها در این خصوص نتایج تحقیقاتی مطلوبی را در پی نداشت. “اربابی، ۱۳۸۶، ص ۱۸۵”
عواملی که نیاز استفاده از این مرحله مرمت را ضروری می کند:
۱- تابش اشعه فرابنفش خورشید که تاثیر زیادی بر کاهش رنگ قالی دارد.
۲- اشتباه بافنده در زمینه انتخاب رنگ یک خامه و عوض شدن آن رنگ در یک قسمت بافت که در اصطلاح به آن رگه دار شدن قالی می­گویند.
۳- در میانه کار بافت، یکی از خامه ها تمام و خامه جدیدی تهیه شده که از لحاظ رنگی با خامه قبلی مطابقت ندارد و قالی دو رنگ می شود”پیتر.اف،۱۳۸۹، ص ۳۸”.
۴- بعد از بافت یکی از رنگ های بکار رفته در قالی مورد پسند مشتری نیست و تصمیم به تغییر آن رنگ می­دهد.
۵- شدت رنگ های به کار رفته در در قالی مطلوب نیست.
۶- رنگ بندی نامناسب و یا استفاده از رنگ های غیر مانوس وغیر عادی. “اربابی، ۱۳۸۶، ص۶،۷”.
و عواملی دیگر که منجر به استفاده از عملیات رنگ­کاری در کارگاه مرمت می­ شود. معمولا این عملیات به وسیله مواد رنگزا مانند : رنگ های جوهری، مدادشمعی ، ماژیک و همچنین اکسید کننده و احیا کننده هایی مانند پرمنگنات پتاسیم، جوش شیرین (سنگ ترش) ، جوهر لیمو ( اسید سیتریک) ،هیدرو سولفیت، کلر و… استفاده می شود. ابزار این عملیات قلم مو و ظرف رنگ است”افتخاری راد،۱۳۸۲، ص۱۱” .
با این تفاسیر و با توجه به اعتبار فرش دستباف در دنیا و استاندارد هایش در این مرحله از مرمت باید اعمال تغییراتی جهت بهبود بوجود آید و یا به عبارتی محققان با تلاش و شناخت باید گام هایی موثر درجهت رفع نواقص و پیشبرد کیفیت آن بردارند. انتظار می­رود با ساخت دستگاهی جهت رنگرزی موضعی قالی­های مرمتی در کارگاه تکمیل این ایراد از فرش دستباف ایران رفع شود.

۱-۲ ضرورت انجام تحقیق
فرش دستباف یکی از هنرمندانه ترین فراورده های دستی بشر است که علاوه بر دارا بودن ارزش هنری یک منبع درآمد ارزی در اقتصاد کشور محسوب می شود. فرایند تولید این هنر صنعت بسیار گسترده بوده و در تمام مراحل کیفیت و استاندارد سازی باعث ارتقا این کالا می شده است. تمامی قالی­های تولید شده جهت ارتقا و بهبود و بر طبق استاندارد مرکز ملی فرش دستباف ایران و سلیقه بازار در فرایند تکمیل قرار می گیرند”صوراسرافیل، ۱۳۷۶، ص۲۹-۳۳”. عملیاتی که در کارگاه تکمیل فرش صورت می گیرد شامل انواع شور، چرم دوزی، دو گره و زنجیره بافی، کز دادن پشت فرش، بند کشی ، لکه گذاری یا عملیات رنگ برداری میباشد.”مجابی، ۱۳۸۹” در بین این عملیات رنگ­کاری به صورت غیر متعارف و به نوعی تقلب محسوب می­ شود بدین گونه که مرمت­گر قسمت های رنگ پریده قالی را با قلم مو یا ماژیک به صورت سطحی می­پوشاند که با اولین شور رنگ ها در هم ادغام و ظاهر فرش را خراب می­ کند”اربابی، ۱۳۸۶، ص۲۴”. با این تفاسیر برآن شدیم تا عملیات رنگ­کاری در فرش های دستباف معاصر را بررسی و در صورت امکان ارتقا بخشیم.
عکس مرتبط با اقتصاد
۱-۳ سوابق تحقیق
علی­رغم جستجو درکتاب ها و سایت های مختلف مرتبط به فرش و رنگرزی و مرمت مطلبی راجع به عینیت تحقیق پیش رو یافت نشد اما مطالبی ارزشمند راجع به مرمت یافت شد که با ذکر منابع بیان می­گردد. مرمت مجموعه ای از علوم، فنون و هنرهاست. از بین علوم مختلف علم شیمی از گروه علوم پایه بیش از بقیه علوم با مرمت مرتبط است. مرمت یعنی کلیه فعالیت هایی که برای اصلاح مواد موجود و ساختار اثر فرهنگی به منظور نشان دادن وضعیت شناخته شده­ی قبلی انجام می شود. مسلم است که اصلاح مواد تشکیل دهنده اثر و ساختار آن بدون شناخت اولیه امکان پذیر نیست و تا مرمت­گر نداند که با چه چیزی سروکار دارد نخواهد توانست معایب و آسیب های آن را اصلاح و برطرف سازد”خورشیدی،۱۳۸۵، مجموعه مقالات”. یکی از زمینه های علمی و تخصصی فرش دستباف در مرحله تکمیل، مرمت یا رفوگری می باشد”طالب پور،۱۳۸۱”. پیشینه مرمت قالی از بدو تولد آن وجود داشته است. اگر چه به آن به عنوان یک هنر ارج داده نمی‌شده است. مرمت­گر تنها با قالی کهنه سر و کار نداشته و ندارد. به عبارتی مرمت­گر پوشاننده عیب نبوده بلکه کامل کننده­ قالی جهت ورود به بازار و فروش آن بوده است.
روش های مرمت دو نوع است: مرمت ایتالیایی – مرمت آمریکایی : در مرمت ایتالیایی احترام به اثر هنری و احترام به مرمت­گر یک اصل است. مثلا یک قالی که با زمینه کرم آسیب دیده باشد سعی می­ شود رنگ قسمت آسیب دیده روشن تر یا تیره­تر انتخاب شود که آثار مرمت در قالی دیده شود. این روش مرمت بیشتر شامل اشیا و بناهای تاریخی می­ شود. در مرمت آمریکایی قسمتی از قالی که باید مرمت شود سعی بر آن است که کاملا شبیه سازی صورت گیرد به گونه ای که تفاوت قسمت مرمت شده با قسمت مرمت نشده معلوم نباشد. این دو روش مرمت هم در قالی و هم در مورد سایر اشیای هنری کاربرد دارد. روش مرمت بازار، یا علمی است که بر مبنای علم مرمت­گر می­ شود (همان مرمت ایتالیایی ) و یا شیوه بازاری که قالی به گونه ای مرمت می‌شود که ایراد قابل تشخیص نباشد (روش مرمت آمریکایی). معمولا در مرمت سن قالی ملاک مهمی است که از این نظر قالی­ها به سه دسته تقسیم می‌شوند. قالی­های ۱ تا ۳۰ سال ( نو) از ۳۰ تا۱۰۰ سال و از ۱۰۰ سال به بالا(قالی­های عتیقه ای)
ارزشیابی و تعیین سن در مورد قدمت مهم است. مثلاً قدمت قالی تا ۳۰ سال باید بر مبنای روش آمریکایی باشد و هیچ گونه تغییر رنگ نداشته باشد و مکانیزم کار به گونه ای باشد که قالی مانند روز اول شود. در قدمت ۳۰ تا ۱۰۰ سال، معمولا روش مرمت به سبک ایتالیایی­ست و ارزش قالی در قدمت فرش نهفته است. در قالی با سن ۱۰۰ سال به بالا، در وضعیت فعلی قالی را حفظ می‌کنند که خرابی بیشتر نشود مثلا ممکن است دو تکه قالی با این قدمت پیدا شود در این مواقع نمی‌توان آن‌ ها را به هم بند زد و قالی جدید ساخت. در این مواقع یک پارچه سفید بر سطحی بدون خلل و فرج پهن می­ کنند و تکه های قالی را روی پارچه قرار می‌دهند تا قطعات قالی بیشتر آسیب نبینند. به طور کلی مرمت یا تکمیل یک مرحله تولید فرش است که می­توان برای آن استاندارد تعریف نمود تا علاوه بر تاثیر کیفیت قالی ارزش کار مرمت­گران نیز در پروسه تولید شناسانده شود. مرحله ای بسیار پر کاربرد که از زمانی که قالی از دار جدا می­ شود تا ورود کالا به بازار بر روی قالی‌های نو حائز اهمیت است و بر روی قالی­های پا خورده و دارای قدمت، سبکی متفاوت از کار است”حاجی زاده، ۱۳۸۳”. رنگ­کاری یکی از شاخه های مرمت در قالی است که متختصصان و اشخاص فنی خاص خود را دارد، اما متاسفانه روند کاری این گروه افراد مطابق استاندارد تعریف و شناخته شده نیست، و یکی از دلایل آن عدم شناخت یا عدم آزمایش های متفاوت در این زمینه است. شناخت کیفیت مواد اولیه، رنگرزی، مکانیزم بافت، آشنا بودن با کم کاری‌هایی که ممکن است در هر کدام از مراحل فرایند قالی صورت گیرد و هر آنچه که با ساختار قالی در ارتباط است در هر چه بهتر انجام دادن کار یک مرمت­گر مهم است”خورشیدی،۱۳۸۵، مجموعه مقالات”.
۱-۴ سوالات تحقیق
طراحی و بررسی امکان ساخت دستگاه یا روشی که بتواند جایگزین روش غلط لکه­گذاری و رنگ کاری فرش در مرحله مرمت قرار گیرد و یا عملیات رنگ کاری را ارتقا بخشد یک ایده و پیشنهاد برای بهبود فرش دستباف با توجه به ارزش و اهمیت این کالا می­باشد. با به کار گیری و بررسی روش ها امکان ارتقا در این مرحله از تولید فرش می­توان رنگ را با نفوذ و ثبات بیشتری وارد گره ها و الیافی که بی رنگ شده کرد.
با توجه ب توضیحات داده شده و روش هایی که امروزه در مرحله رنگ مرمت به صورت غیر علمی انجام می­ شود:

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

۱- چگونه می­ شود روش و یا ایده ای علمی تعریف کرد؟

۲- چگونه می توان روش یا دستگاهی را ساخت که با آن گره های بافته شده فرش را به تعداد معین و موضعی در ناحیه خاص رنگرزی کرد؟

۳- کاربرد این دستگاه فقط در قسمت رنگرزی موضعی فرش های مرمتی می باشد؟

۴- چگونه می توان به شید رنگی مورد نظر رسید؟

۱-۵ روش تحقیق
این تحقیق با رویکرد مرمتی و روش داده اندوزی کتابخانه ای و آزمایشگاهی انجام می­ شود که شامل این مراحل می باشد:
مرحله اول : بررسی و شناخت روش های رنگ­کاری و سیر روند آن در بازار فرش دستباف معاصر ایران.
مرحله دوم: تهیه چند نمونه قالی جهت آزمایش رنگرزی دستی و دستگاهی با مشخصات زیر:

– نخ پشمی خامه قالی با نمره متریک نخ ۴/۱۶ لا ، چله ۹/۲۰ لا پنبه، پود ضخیم انگلیسی ۸/۱۰ لا، پود نازک با ۲/۲۰ لا.
– قالی خام لول[۲] باف تهیه شده از نخ پرز بدون رنگ، بدون طرح، نخ چله و پود پنبه، رجشمار [۳]۵۰٫
– قالی مرمتی تخت باف[۴] کرباس[۵]، چله و پود پنبه، طرح شکسته، پرز پشم، رجشمار ۱۶٫
– قالی مرمتی با مکانیزم بافت نیم لول[۶]، چله و پود پنبه، پرز پشم، طرح گردان، رجشمار۲۵٫
مرحله سوم: آزمایش دستی بر روی نمونه های بافته شده.
مرحله سوم: بررسی ثبات و جذب رنگ وارد شده در نمونه آزمایش دستی.
مرحله چهارم: بررسی امکان تهیه و ساخت دستگاه یا روشی که مرحله رنگ­کاری را به رنگرزی ارتقا بخشد.
مرحله پنجم: بررسی ثبات و جذب رنگ وارد شده در نمونه آزمایشی با دستگاه یا روش پیشنهادی.
پی نوشت:
فصل دوم ادبیات تحقیق
۲-۱ مقدمه
قالی[۷] ایران با پیچ و خم طرح ها و دلفریبی رنگ­هایش در گوشه و کنار جهان گسترده و محیط زندگی انسان را چون باغی مصفا نموده است. نشاط کار و زندگی بافندگان در میان ترنم اشعار و صدای کوبیدن دفتین، با طرح­ها و رنگ های قالی آمیخته می­ شود تا اثری با شکوه پدید آورد و زبان هزاران بیننده­ی موزه های سراسر جهان را به تحسین هنر خلاق ایرانی وا دارد”بصام و همکاران، ۱۳۸۳، ص۲”. هنر ایران در مغرب زمین به مدت چند قرن بیش از هر چیز به قالی ایرانی نامبرده و شناسا بوده است. قالی­های ایرانی در تجملات زندگی درباری سهم به سزا داشته و به همین ملاحظه در چشم فرستادگان و جهانگردان خارجی از جاذبه فراوان برخوردار بوده است. از سده پانزده مسیحی به بعد همواره از آن سخن می­گفتند و اغلب نیز با ستایش بسیار. گذشته از این قالی ایران چشمگیرترین تحفه ای بود که مسافران می­توانستند به آسانی به همراه آورند. زیبایی و شکوه این ارمغان به همان نگاه نخست بی مقداری و حقارت قالی­های مغرب زمین را نمایان می­ساخت”پوپ، ۱۳۸۷، ص۲۶۰۷”. درست است که سفال­های لعابدار ایرانی از حیث ویژگی­هایش دست کم از قالی ایرانی ندارد، اما ناگزیر از رقابت با فرآورده ­های چینی است. همچنین شاهکارهای درخشان معماری ایران، که در بیان زیبایی شناختی عواطف ژرف­تر و پهناورتر آدمی، تواناتر ازقالی است. با این همه، معماری را می­توان عرصه­ تجلی عواطف عام بشری برشمرد، نه این که دستاوردی باشد از نبوغ خاص مردمانی بخصوص، وانگهی، برخی آثار معماری اقوام دیگر بسا هم تراز یا حتی برتر از آثار ایرانیان باشد. چنین است که قالی با عظمتی که نیمی از آن در کلیسای جامع کراکو در لهستان است و نیم دیگر در موزه هنرهای تزیینی پاریس، یا قالی های مشهور اردبیل، شاهکارهایی بی­بدیل و به کل غیر قابل قیاسند با هر آنچه بتوان با آنها برابر نهاد. برتری و فرادستی جهانی تنها از آن هنری تواند بود که بازتاب اصیل و طبیعی تمدن و فرهنگی باشد که آن را پدید آورده است، و این درست همان چیزی است که قالی­های ایرانی در حد استثنایی از آن برخوردارند، چرا که بینش زیبایی ­شناختی خاصی را به کمال رسانده­اند که عمیقا و به طرز بارز ایرانی است.
اهمیت و ارزش این هنر در زندگی مردمان است، چرا که قالی­بافی کم و بیش هنر و صنعتی است همگانی و برخوردار از رشد و بالندگی خود جوش و طبیعی. از دیرباز اساسی­ترین اسباب منزل بوده است، چه در کاخ ها، خانه­ها و چه در خیمه­ها. مهارت در قالی­بافی تقریبا جزء خصایص ملی ایرانیان بوده است و ایلات و عشایر، عملا و ضرورتاً، همواره به قالی­بافی بافی می­پرداختند.
۲-۲ تاریخچه قالی
۲-۲-۱ پیش از اسلام
تاریخچه قدیمی­ترین دوره هنر قالی، تقریبا به کلی وابسته به منابع مکتوب و به خصوصیات نمونه­های بافته شده در سرزمین­های دیگر، چون آسیای میانه، بین النهرین و مصر است. هنرهای تزیینی مرتبط نیز می ­تواند در هر دوره شواهدی برای چگونگی ظواهر این هنر فراهم آورد. بشر از هنگامی که به ساختن ابنیه پرداخت و حتی پیش از آن، به نوعی کفپوش که بر زمین بگستراند نیاز پیدا کرد. زمین گلی مساکن مشرق زمین مشکلات فراوانی در بردارد و چون فقط اغنیا می­توانستند کف ساختمان­های خود را با آجر، سنگ یا چوب مفروش کنند، لاجرم، زمین های خاکی و گلی را می­بایست پیوسته آبپاشی کرد تا گرد و خاک از آن برنخیزد یا آنکه باید آن را با نوعی پوشش مفروش کرد. تقریبا با اطمینان می­توان گفت که همه گستردنی­ها از نی بوریا ساخته شده بود که در خورها و باتلاق­های جنوب بین النهرین در فرسنگ­ها فرسنگ می­روید. پوست کندن و بافتن نی­های بوریا به صورت حصیر بادوام و قابل حمل و حتی زیبا، کار دشواری برای مردم این سرزمین نبوده، مردمی که از قدیم متمدن بودند و در هزاره چهارم پیش از مسیح قادر به ساختن سفال­های منقش دلپسند بودند و دست کم سه هزار سال پیش از میلاد مسیح پارچه بافی و صنایع دستی پیشرفته­ای داشته اند. از آن زمان تاکنون تولید حصیر بدون وقفه ادامه داشته و هم حصیر و هم نی بوریای حصیربافی از جنوب بین النهرین به نقاط دوردست صادر می­شده است و صنعت حصیربافی حتی در مناطق شرقی دورافتاده­ای چون سیرجان در ایالت سیستان [کرمان ؟] تا سده یازده هجری به این محصول بین النهرین متکی بوده است. نخستین باز نمایی یک قالی خوش طرح را می­توان در فرش های درگاهی منقوش بر سنگ آشوری یافت، به ویژه در آن قطعه معروف خرساباد (شمال شرقی موصل) که اکنون در موزه لوور است”پوپ، ۱۳۸۷، ص۲۶۲۰-۲۶۲۱”.
۸۰۰۰سال قبل در عصر نو سنگی در منطقه وسیعی از آسیای جنوب غربی، مردم برای نخستین بار در گروه های کوچک در یک مکان مشخص اجتماع کرده و اولین دهکده ها را بوجود آوردند. در آن زمان انسان به تجربه آموخت که می ­تواند با کاشت دانه ها و گیاهان خودرو محصول بیشتری را نسبت به جمع آوری آنها در دشت های پراکنده بدست آورد. سکونت در یک مکان و تغییرات آب و هوایی انسان را وادار ساخت تا خود را از رطوبت و سرما محفوظ دارد. او از زندگی کردن در کنار حیوانات اهلی فرا گرفت که پشم و موی حیوانات بهترین عایق حرارتی جهت حفظ در برابر سرما و رطوبت است. بنابراین می­توان گفت اولین کسی که به ذهنش خطور کرد تا پشم گوسفندان را با حرارت و آب در هم نماید شبانان چادرنشین بودند. پس از آن بیش از ۲۰۰۰ سال طول کشید تا بشر به دانش ریسندگی و تولید پارچه های تار و پودی دست یابد”مجابی،۱۳۸۱، ص ۶”.
شاید حدود ۳۰۰۰سال قبل شبان چادرنشینان دریافت که اگر چله ای ازنخ را روی یک چهارچوب بگستراند و سپس روی آن گره بزند سطحی نرم و صاف را برای زیر پای خود ایجاد می­ کند که در برابر باد و رطوبت مقاوم و تاشو بوده و قابل حمل در کنار مهاجرت های همراه با گوسفندان به سوی مراتع سرسبز در فصول سال باشد. با وجود آنکه از اولین دست بافته های بشر اطلاعات کم و بیش کافی داریم ولی در مورد نخستین بافته های گره دار جهان و تاریخ و محل بافت آنها، دانسته های ما اندک است و بیشتر در حد حدس و گمان است. پژوهشگران اروپایی به این نتیجه رسیده بودند که تمدن های مصر و آشور گهواره قالی­بافی جهان بوده اند که شواهد آنان مندرجات تورات است، به هنگامی که در فصل هجرت قوم بنی اسرائیل در باب آرایش خیمه ها از استفاده از قالی سخن می­راند و همچنین ستون یادبودی از شلما نصر دوم آشوری بوده است، که در آن نقش دو تخته قالی با ریشه های بلند حکاکی شده است. با کشف پرفسور رودنکو در (۱۹۴۷ میلادی) مهد فرشبافی از سواحل نیل و رودخانه دجله و فرات به آسیای مرکزی تغییر مکان می دهد. کشف قالی پازیریک که به عنوان پوشش اسب استفاده می شد، در یخچال های محلی به همین نام در میان کوههای آلتائی صورت گرفت و قدمت آن به ۲۵۰۰ سال قبل می­رسد، در اندازه ۸۳/۱×۲ متر و با ۳۶۰۰ گره در دسیمتر مربع است. تصویر حاشیه آن با شکل های دوره هخامنشی( تخت جمشید) شباهت دارد و در زمینه مرکزی آن تصاویر ستاره های چهار پره ای که به شکل های اشیاء کشف شده در لرستان مربوط است و درون مجموعه ای از قاب ها محصور شده اند. بعد از آن یک تخته قالی با بافت ظریف تر و قدیمی تر در ۱۸۰ کیلومتری پازیریک و یکی با بافت ضخیم تر و جدیدتر از پازیریک در ناحیه سیبری کشف شد که قالی دوم را به بافنده های هخامنشی منسوب می کنند”مجابی، ۱۳۸۱، ص۷”.
در مورد صنعت نساجی دوره هخامنشی مدارک تصویری از جمله تصویر پوشش جاویدان­ها و لوح­های مکتوب هخامنشی در شوش مکشوف گردیده، شرح بافندگی پارچه و تزیین جامه با سوزن­دوزی رنگین ضبط شده است . پرفسور هانس ا­ی. وولف آلمانی که سالیانی دراز در خدمت به هنرهای سنتی و صنایع دستی در ایران به سر برده است در کتاب صنایع دستی کهن ایران می­نویسد: گزنفون مورخ یونانی در کتاب خود کوروپایدیا (تربیت کوروش) متذکر می­ شود که ایرانیان قالی­هایی داشتند که زود از دست می رفت و تنها شاه روی آنها راه می­رفت. در کتاب اوستا که یکی از کتاب­های کهن ایران است سخن از کفپوش نرمی به میان آمده است”حشمتی رضوی، ۱۳۸۷، ص ۱۰۶”.
قرائن تاریخی نشان می دهد که قالی­بافی در زمان ساسانی رونق داشته، از جمله­ قالی­ها در این دوره، قالی بهار خسرو است که در تاریخ طبرسی درباره آن گفته شده «… یک قالی بسیار عالی کار ایران موسوم به بهار خسرو و در قصر تیسفون به طول ۴۵۰ قدم و عرض ۹۰ قدم موجود بوده است …» در حالی­ که دکتر ربرت بامبان نویسنده مقیم آمریکا ابعاد این قالی مزین به جواهرات گرانبها را در کتاب خود به نام «آیا می دانید که» ۲۴×۲۶ متر ذکر کرده است و آن را به قالی بهار خسرو نسبت می دهند.
به نظر می رسد که غیر از قالی بهار خسرو قالی بزرگ دیگری در دوره ساسانی وجود نداشته است”حشمتی رضوی، ۱۳۸۷، ص ۱۴۴”. گفته می شود این قالی به دست «هراکلیوس» امپراطور روم افتاد و یا به دیگر روایت همان قالی بهارستان است که زمان یزدگرد سوم به دست عربها افتاد. منسوجات شهر قومس از نظر تاریخی به دوره ساسانی و اشکانی باز می­گردد که مهم­ترین و ناب­ترین آن، قطعه منسوجی پرزدار فرفری با پشم خود رنگ کرم تار دو رشته z تاب یک لا و پود s تاب تشکیل شده و این قدیمی­ترین قالی یافت شده در کشور ایران است. اما در مورد عصر ساسانیان اشارات مکتوب قابل توجهی وجود دارد. در سالنامه سوئی (۵۹۰ – ۶۱۷ م) از قالی­های پشمی ساخت ایران سخن رفته است که موئد آن است که در آن زمان صنعت مهمی وجود داشته و همچنین نوعی پارچه به نام دیبا که با کیفیت عالی بر حسب مورد استفاده آن برای لباس، پرده یا قالی بافته می­شد”پوپ،۱۳۸۷، ص۲۶۲۲-۲۶۲۴”.
دوره حکومت طولانی و مهم پادشاهان اشکانی که حدود پانصد سال دوام یافت از مبهم­ترین روزگاران تاریخ ایران به ویژه در ابعاد هنری می باشد زیرا که اسناد لازم در خصوص موقعیت آن روز ایران معدود است و تنها سندی که با تردید می توان به دوران حکومت اشکانیان نسبت داد از کاوش های باستان شناس غیر ایرانی (دیوید استروناخ) در شهر قومس نزدیک دامغان کنونی یافت شد. قدیمی­ترین نمونه منسوجات یافت شده شهر قومس مربوط به نیمه اول قرن یکم قبل از میلاد است. این قطعه جلیقه نمدی پشمی و قهوه ای رنگ می باشد که با بند ابریشمی دور گردن همراه است”ژوله، ۱۳۸۱، ص۱۰-۱۱”. در زمان اشکانیان دامنه صنعت قالی­بافی ایران در آسیای مرکزی و ناحیه باختر توسعه یافت و نمونه های آن در نوین اولا در سرحد مغولستان بدست آمده که به رنگ آبی تیره و با گره های مرتب بافته شده است”افشار،۱۳۹۲، ص۱۵۹-۱۶۰”.
۲-۲-۲ دوران اسلامی ( سده های نخستین ) قرن ۱ تا ۵ هجری
قالی­بافی در دوران اسلامی با دو تغییر ساختاری مواجه شد، اول اینکه به سبب منع شبیه­سازی در اسلام نقوش قالی فاقد تصویر انسان و پیکر موجودات ذی روح شد و دوم اینکه، از قالی­های زینتی و گوهرنشان اجتناب شد. قالی­بافی ایران در اوایل تسلط اعراب تا حدودی دچار رکود می­گردد، چون اعراب بر خلاف هنر سفالگری که در آن سر آمد بودند به هنر قالی­بافی به دلایل نژادی و اقلیمی در هیچ یک از ادوار تاریخی خود اهمیت قابل توجهی نشان نداده­اند تا دوره­ خلفای تجمل­پرست اموی و عباسی. اما در مکتوبات بر جای مانده وجود قالی در آن موقع سخن به میان آمده است. اولین کتاب حدود العالم من المشرق الی المغرب که مربوط به سال ۷۳۲ ه . ق و مولف آن ناشناخته است و تا همین اواخر از وجود آن اطلاعی در دست نبود، از فرآورده هایی چون قالی، پلاس، گلیم، زیلو، بوریا، جوال، نمد و حصیر در شهرهای مختلف ایران نام برده است.
در مدت دویست سال ایران تحت تسلط اعراب با رکود قالی­بافی مواجه بود ولی همچنان در گوشه و کنار این سرزمین به صورت بطنی تری ادامه داشت. در دوره اموی در مأخذ هدایای حکام محلی برای خلفای حاشیه نشین دجله مکرر از قالی ایران نام برده می شود . با حمله ترکان سلجوقی در ۴۱۶ ه.ق و تهاجم زبان و فرهنگ آنان به این سرزمین منجر به تأثیر این فرهنگ برهنه بر فرهنگ ایران شد و در نتیجه طرح های قالی متأثر از طرح های سلجوقی شد که البته از این قالی­ها اثری در دست نیست و تنها با احتمال تشابه به آنها با قالی­های مسجد قونیه (پایتخت سلجوقیان) می­توان چگونگی آنها را حدس زد و می­توان با احتیاط گفت قالی این دوره طرح شکسته و بدون انحنا و زمخت تر از دوره های بعدی است. در دوره تیموریان بسیاری از ویژگی های هنر دستخوش دگرگونی اساسی می­ شود. با نفوذ فرهنگ چینی و صنایع مستظرفه کار هنرمندان ایرانی به مرز کمال نزدیک شد، خطوط کم کم منحنی و دوار شد و موتیف های متفاوتی به طرح اضافه شد. در دوره آق قویون لوها و قراقویون لوها قالی­های نفیسی در تبریز بافته شد.
در عصر صفوی هنر به حد کمال و درخشش خود رسید، طراحی قالی در این دوره با نبوغ و خلاقیت چشمگیری همراه بود و کار مشهورترین نگارگران دربار شاه عباس (رضا عباسی) الهام بخش طرح قالی بوده است”حشمتی رضوی،۱۳۸۷،ص۲۳۰”. در این دوره حدود ۱۵۰۰ تخته قالی و قالیچه از خود باقی گذاشته اند و کارگاه­های قالی­بافی شهری به وجود آمد و صدور آن به کشورهای اروپایی آغاز شد”نصیری، ۱۳۸۲، ص۷”. در این دوره است که هنر قالی بافی از حالت یک پیشه روستایی و چادرنشینی به مقام یک حرفه با اهمیت در کارگاه­های شهری تغییر موضع داده و تجارت صدور آن به کشورهای اروپایی شروع شد”مجابی، ۱۳۸۱، ص۲۰”. در دوره صفویه علاوه بر اندازه و ظاهر قالی­ها تغییراتی در مواد و مصالح آن ایجاد شد. بافت قالی­های بزرگ پارچه و گران قیمت در خور کاخ­ها و تالارهای شاهی و اعیان و اشراف رایج شد و از ابریشم و مفتول­های سیمین و زرین در برخی از بافته ها استفاده گردید. طرح و نقش قالی­ها متحول و گردان و طبیعت­گرا شدند. پروفسور پوپ شمار قالی­های نفیس این دوران را بیش از سه هزار تخته تخمین زده است. با فتنه افغان حکومت صفوی از هم پاشید و قالی­بافی از رونق و اعتبار آن کاسته می شود اما افغان­ها از قدیم گله­دار بودند و ریسیدن پشم دست ریس بین زنانشان رایج بود. قالی­بافی این منطقه در قبایل بلوچ، تیموری، جمشیدی و چهار ایماق در غرب و جنوب غربی افغانستان و در شمال نزد ازبک ها و ترکمان­ها سابقه دارد”حشمتی رضوی، ۱۳۸۷، ص ۱۸۱”.
شناسایی و مستند کردن بافت قالی ایران در دوره افشاریه و دوران زندیه کار بسیار مشکلی است و این امر مربوط به عدم وجود نمونه های قالی­های این دوران است. روند نزولی وضعیت اقتصادی و سیاسی و دو عامل دیگر باعث شده تا بافت قالی تقریبا متوقف گردد: که یکی هجوم افغان­ها به ایران و دیگری حکومت نادر شاه افشار می­باشد”ادواردز، ۱۳۶۸، ص۵”. در این دوره قالی در مقیاس اندک و عمدتا برای مصارف داخلی بافته شده است تا برای صادرات قالی. این احتمال نیز می­رود که قالی­های ایلیاتی هنوز بافته می­شده و اقسام دیگر کف­پوش های بدون پرز،‌ چه محلی و چه وارده از شهر های دیگر هنوز مورد تقاضا بوده است. در دوران حکومت محمد کریم خان زند تا حدودی ثبات و آرامش همراه با ثبات محلی به کشور باز گشت و این امر بستر مناسبی را برای بافت قالی فراهم نمود. بافت قالی در این دوران ادامه داشت وجود قالی پشمی آن زمان درموزه ایران باستان مؤید این امر است “یار شاطر،۱۳۸۴،ص ۸۹”.
یک دهه قبل از قتل ناصرالدین شاه را سال احیای نو قالی بافی در ایران می دانند. احیای نوین قالی­بافی در ایران از سال ۱۸۸۵ آغاز گردید” ادواردز، ۱۸۷۵، ص ۸”. مطالعات نشان می­دهد که در نیمه اول قرن سیزدهم ه . ق قالی همراه با ابریشم­، پنبه و شال از کالاهای عمده تجارت داخلی بوده است که به مقصد هندوستان، ترکیه و روسیه فرستاده می­شد. در اواسط همین قرن که اروپاییان و امریکاییان تقاضا برای خرید و فروش ایران را افزایش می­دهند، قالی به عنوان اقلام اصلی صادراتی به بازارهای جدید ارسال می­ شود و تولید قالی افزون می­گردد، به طوری که دهه ۱۲۹۰ ه.ق ( ۱۸۷۰ م ) به بعد ایران با رونق قالی­­بافی مواجه می­ شود” ژوله، ۱۳۸۱ ،ص۱۸-۱۹ “. بزرگترین ویژگی خاص قالی­بافی قاجار، راه­اندازی شرکت­های چند ملیتی بود که در کشورهای توسعه نیافته شکل خاص خود را که همان استعمار خواهی باشد همیشه به همراه داشته است که کیفیت پایین بافت، قالی­های ارزان و استفاده از رنگ­های شیمیایی فرار (معروف به جوهری) از ویژگی­های این شرکت­ها بود. از دیگر روش­های فروش قالی در دوره قاجار کهنه نما کردن قالی (توسط چوبک و خاکستر هیپوکلریدسدیم) بود که طبق سلیقه اروپاییان انجام می­گرفت. ورود رنگ­های جوهری یا به عبارتی فاجعه رنگ­های جوهری از همین دوره آغاز شد. صادرات قالی در دوران قاجار در ربع قرن نوزدهم افزایش چشمگیری داشت. از همین دوره قالی­های تصویری رواج یافت و در دوره­ های بعد تکمیل شد. نکته ای که در مورد قالی در دوران قاجار بسیار قابل ملاحظه است صادرات چشمگیر آن از سال های ۱۷۸۰ م. تا جنگ جهانی اول است. تا پیش از آن توجهی به قالی نمی­شد و آن را به عنوان حرفه ای روستایی و عشایری قلمداد می­کردند. با استقبال غربی ها از قالی و به دنبال آن،‌ حضور شرکت های خارجی سرمایه گذار در این رشته، نگاه به قالی عوض شد و به عنوان یک کالای مهم تجاری مورد توجه قرار گرفت.
در دوران حکومت پهلوی تغییراتی در نظام تولید قالی بوجود آمد قانون کار و ممنوعیت­های سن غیر مجاز برای بافندگان، بررسی دستمزد بافنده، نظارت بر شرایط کارگاه و بافندگی و استاندارد سازی کارگاه ها و اختراع­دار قالی بافی بهداشتی. در دوران پهلوی تولید قالی در مناطق مختلف ادامه یافت. یکی از مهمترین اتفاقات که در این دوران به وقوع پیوست اتمام فعالیت های شرکت های خارجی و چند ملیتی در قالی ایران است و در نتیجه به دست گرفتن تولید و صادرات قالی توسط تولید کنندگان داخلی بود که این جریان در پی سیاست ایرانی کردن مؤسسات خارجی به وسیله رضا شاه پهلوی صورت پذیرفت. رسمیت یافتن متر در معاملات قالی به جای زرع، انتشار کاغذ شطرنجی چاپ برای طراحی قالی، صدور نوعی شناسنامه برای قالی، جمع آوری نقشه های قدیمی برای احیاء، تشکیل کمیسیون قالی ایران به منظور تمشیت امور قالی بافی در ایالات و ولایات، اولین مسابقه طراحی قالی، آموزش قالی بافی و نقشه کشی، تاسیس موسسه قالی ایران و پس از آن شرکت های سهامی فرش ایران (دولتی کردن فرش دستباف). تأسیس موزه فرش دستباف در سال ۱۳۵۶ و شرکت در نخستین نمایشگاه رسمی جهانی وین و بی­گره بافی و جفتی بافی در این دوره رواج یافت”حشمتی رضوی،۲۸۰-۳۰۰”.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)