عوامل مؤثر در رسیدن انسان به سعادت ۱۲۰
۲-۴-۱٫ هدایت تکوینی ۱۲۰
۲-۴-۲٫عقل و خرد ۱۲۱
۴-۳٫ اجتماع و تعاون ۱۲۲
۲-۴-۴٫ دین ۱۲۳
۲-۴-۵٫حجت های الهی ۱۲۴
۲-۵٫ راه های کسب سعادت ۱۲۷
۲-۵-۱٫ ایمان و عمل صالح ۱۲۸
۲-۵-۲٫ تقوا و پروای از خدا ۱۲۹
۲-۵-۳٫ تصرف در آسمان ها و زمین ۱۳۱
۲-۵-۴٫ به کار بستن دستورات قرآن ۱۳۳
۲-۵-۵٫ اجتماعی زندگی کردن ۱۳۶
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۲-۶٫ موانع کسب سعادت ۱۳۷
۲-۶-۱٫ ضلالت ۱۳۷
۲-۶-۲٫ افعال ناپسند ۱۳۸
۳٫ تطبیق نظر فارابی و علامه ۱۳۸
نتیجه ۱۴۱
فهرست منابع و مآخذ ۱۴۵

فصل اول

کلیات

مقدمه

در میان مسائل مربوط به انسان شناسی، غایت حیات انسان از مهم ترین و پردغدغه ترین مسائلی است که تفکر بشر را از زمانی که پا به عرصه ی هستی گذاشت، به خود مشغول کرده است.
انسان نیازمند آن است که در زندگی خود هدفی داشته باشد و برای رسیدن به آن هدف تلاش کند؛ زیرا بدون این مهم هرگز نمی تواند زندگی کند و برای این که در زندگی خود هدف داشته باشد، نیازمند آن است که هدف آفرینش خویش را دریابد و از این رو می بایست به جست و جوی فلسفه ی زندگی خود بپردازد؛ چون اگر انسان به هدف آفرینش خود دست نیابد به ناچار هدفی در زندگی تعیین خواهد کرد که ممکن است مطابق با فلسفه ی آفرینش نباشد.
اهمیت این مسأله تا جایی است که می توان گفت بدون در نظر داشتن هدف و غایت در زندگی، انسان ممکن است به پوچ گرایی برسد و زندگی برایش هیچ ارزش و معنایی نداشته باشد و چنین انسانی مانند فرد کشتی شکسته ای می ماند که در لابلای امواج دریا دست و پا می زند و امیدی به نجات خویش ندارد.
بنابراین، جا دارد که به این مسأله پرداخته شود، کما این که فیلسوفان زیادی به این مسأله پرداخته اند.
هدف نگارنده از انجام این پژوهش و انتخاب فارابی و علامه طباطبایی به عنوان هسته ی اصلی آن و بررسی تطبیقی آراء این دو فیلسوف، غنی و پر بار بودن تفکر فلسفی آن ها و جایگاه خاصی است که در تاریخ فلسفه ی اسلامی به خود اختصاص داده اند و در واقع با انتخاب این دو فیلسوف هم نظر فلاسفه ی قدیم و هم فلاسفه ی جدید، مورد بررسی قرار می گیرد.
روشی که این جانب در این پژوهش به کار برده ام، روش توصیفی-تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات و مطالعات آن، کتابخانه ای است و چهارچوب نظری آن، بیشتر کتب فیلسوفان و اندیشمندان با تأکید اصلی بر منابع ارزشمند دو فیلسوف مسلمان، فارابی و علامه طباطبایی است و برای رسیدن به اهداف خود در این پژوهش و پاسخ به سؤالات اساسی آن، مطالب را در چهار فصل گنجانده ام که به شرح ذیل می باشد:
فصل اول: بیان کلیات تحقیق که شامل مقدمه، طرح تفصیلی تحقیق، تاریخچه، زندگی نامه و معنا شناسی کلمات کلیدی تحقیق می باشد، که در بحث تاریخچه مروری خواهد شد بر نظریات فیلسوفان در ادیان باستان، یونان باستان، قرون وسطی، دوران مدرن و در نهایت نظریات فیلسوفان مسلمان در مورد غایت حیات انسان و این که آن ها غایت حیات انسان را در چه چیز می دانستند.
در ادامه پرداخته می شود به زندگی نامه دو فیلسوف بزرگوار، فارابی و علامه طباطبایی و در آخر کلمات کلیدی مثل غایت، حیات و انسان از نظر مفهومی و اصطلاحی مورد بررسی قرار می گیرد.
فصل دوم: تحت عنوان انسان شناسی قرار گرفته که در این فصل دیدگاه هر دو فیلسوف در زمینه ی چیستی و حقیقت انسان، نفس و قوای آن و حالات انسان مورد بررسی قرار گرفته و در پایان فصل نیز مقایسه ای می شود بین نظرات این دو فیلسوف و وجوه اشتراک و امتیاز آن بیان می شود.
فصل سوم: در این فصل دیدگاه هر دو فیلسوف در زمینه ی غایت شناسی بیان شده که در ابتدا نظر فارابی در زمینه ی هدف آفرینش انسان، غایت تعقلات و فعالیت های ارادی انسان، غایت عقل فعال، غایت حیات در مدینه های مورد نظر فارابی و غایت حقیقی حیات انسان، مورد بحث قرار گرفته و بعد هم نظر علامه طباطبایی در مورد هدف آفرینش انسان، غایت حیات در جوامع متمدن و جوامع غیر دینی، هدف حیات انسان از نظر قرآن و اسلام و همچنین غایت حقیقی حیات انسان بررسی شده و در نهایت مقایسه ای بین نظریات این دو فیلسوف صورت گرفته است.
فصل چهارم: با توجه به این که در نهایت هر دو فیلسوف در این مسأله اتفاق نظر دارند که غایت حقیقی حیات انسان، سعادت است، به این مسأله در این فصل پرداخته شده و نظریات هر دو فیلسوف در زمینه ی تعریف سعادت و ویژگی های آن، عوامل مؤثر در رسیدن به سعادت، راه های کسب آن و همچنین موانع رسیدن به سعادت بیان شده و در پایان نظریات هر دو فیلسوف با هم مقایسه شده و وجوه اشتراک و امتیاز آن بیان می شود.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۱٫ طرح تفصیلی تحقیق

۱-۱٫ بیان مسأله

انسان موجودی است متفکر و سؤال هایی نسبت به چیزهای مختلف از جمله حیات خود دارد. یکی از مهم ترین سؤالاتی که از دیر باز ذهن انسان را به خود مشغول کرده، این است که معنای زندگی چیست؟ و انسان چه جایگاهی در عالم هستی دارد؟ و این که چه هدفی در زندگی باید داشته باشد؟ که هر انسانی در هر عصر و دوره باید به این سؤال اساسی پاسخ بدهد.
پاسخ به این سؤالات با توجه به دین مبین اسلام و هم چنین اندیشمندان بزرگ عالم اسلام دارای اهمیت است.
مسأله ی ما در این تحقیق، بررسی غایت حیات انسان از دیدگاه دو اندیشمند بزرگ، فارابی و علامه طباطبایی می باشد که در این نوشتار به آن می پردازیم.

۱-۲٫ پرسش های تحقیق

مهم ترین و اساسی ترین سؤالات مطرح شده در رسیدن به اهداف این پژوهش عبارتند از:
سؤال اصلی: غایت حیات انسان از دیدگاه فارابی و علامه طباطبایی، در یک بررسی تطبیقی چیست؟
سؤالات فرعی: ۱٫ غایت حیات انسان از دیدگاه فارابی چیست؟
۲٫ غایت حیات انسان از دیدگاه علامه طباطبایی چیست؟
۳٫ راه رسیدن به سعادت از دیدگاه فارابی و علامه چیست؟
۴٫ موانع رسیدن به سعادت از دیدگاه فارابی و علامه چیست؟

۱-۳٫ فرضیه های تحقیق

فرضیه های مربوط به این پژوهش عبارتند از:
۱٫ از دیدگاه فارابی و علامه طباطبایی، غایت حیات انسان سعادت است.
۲٫ راه رسیدن به سعادت از دیدگاه فارابی و علامه متعدد است که برخی از آن ها عبارتند از: اجتماع و تعاون، مداومت بر انجام کارهای سعادت آفرین، ایمان و عمل صالح و از بین بردن شرور.
۳٫ موانع کسب سعادت از نظر فارابی و علامه عبارتند از: کندی ورزیدن در تکمیل نفس ناطقه، افعال ناپسند و ضلالت و گمراهی.

۱-۴٫ پیشینه ی تحقیق

پس از جستجوهای نگارنده ی این تحقیق روشن شد که در باره ی موضوع مورد تحقیق، پژوهش های فراوانی به صورت مقاله یا رساله صورت گرفته است که موضوع را از دیدگاه متکلمان یا فیلسوفان مورد بحث قرار داده اند. اما مقاله یا رساله ای که مستقیما به ارزیابی دیدگاه هر دو فیلسوف یا یکی از این دو، پرداخته باشد یافت نشد.
برخی از رساله ها و مقاله های مرتبط با موضوع پژوهش این پایان نامه عبارتند از:
۱٫ مقاله ی آقای سید حمید هاشمی با عنوان “هدف زندگی در قرآن” نشریه ی گلستان قرآن، شماره ی ۱۶۷، دی ماه ۱۳۸۲٫
۲٫ مقاله ی آقای امیر دیوانی و آقای علی رضا دهقان پور با عنوان “معنا و هدف زندگی از دیدگاه صدرالدین شیرازی” نشریه ی پژوهش های اخلاقی، شماره ی ۵، پاییز۱۳۹۰٫
۳٫ مقاله ی آقای عین الله خادمی با عنوان “راه های کسب سعادت از دیدگاه فارابی” چاپ شده در نشریه ی پژوهش های اخلاقی، شماره ی اول، پاییز۱۳۸۹٫
۴٫ مقاله ی آقای ابراهیم یعقوبی با عنوان “سعادت از دیدگاه ملاصدرا و علامه طباطبایی” چاپ شده در فصلنامه ی پژوهش های فلسفی- کلامی، شماره ی ۳۷، پاییز ۱۳۸۷٫
۵٫ پایان نامه ی خانم فاطمه نقوی با عنوان “بررسی مقایسه ای کمال و غایت نفس” تاریخ دفاع: ۱۳۹۲٫

۲٫ تاریخچه ی بحث

بحث از معنا و هدف زندگی بحث تازه ای نیست و از زمان پیدایش بشر تا کنون همواره این سؤال مطرح بوده که انسان در زندگی چه هدفی باید داشته باشد و اصلا انسان از کجا آمده؟ برای چه آمده؟ و به کجا خواهد رفت؟
این ها سؤالاتی است که همواره مطرح بوده و هر کس بنا بر جهان بینی خود، پاسخی به این سؤالات داده و عده ای هم چون نتوانسته اند پاسخ مناسبی برای این سؤالات پیدا کنند، به پوچ گرایی رسیده اند.
در این این جا به دنبال این هستیم که بدانیم سیر تاریخی بحث معنا و هدف زندگی چگونه است و افراد و گروه های مختلف چه موضع گیری هایی در این زمینه داشته اند؟

۲-۱٫ هدف و معنای زندگی در ادیان باستان

۲-۱-۱٫ آیین بودا

این آیین در قرن پنجم قبل از میلاد به وسیله ی بودا تأسیس شد. بر اساس اعتقادات این آیین، زندگی سراسر رنج و درد است. پدیده های جهان نه تنها دست خوش رنج هستند، از نشانه ی دیگری نیز به نام ناپایندگی و بی ثباتی برخوردارند؛ بدین معنا که ثبات و سکونی در جهان نیست، همه ی پدیده ها در حال تغییر و تحول هستند و سرانجام آن ها مرگ و نیستی است.
بودا منشأ رنج را در آرزوی نفس و میل به وجود تمناها و خواست زندگی می داند و معتقد است که هر کس بتواند بر این تمنیات چیره شود، از رنج ها و آلام دور می ماند.