وهمچنین امام صادق (ع) می فرمایند:
( انما یامر بالمعروف وینهی عن المنکر من کانت فیه ثلاث خصال:
عامل لما یامر به تارک لما ینهی عنه
عادل فیما یامر عادل فیما ینهی
رفیق فیما یامر رفیق فیما ینهی)
( کسی که امر به معروف و نهی ازمنکر می کند حتماٌ باید دارای سه خصلت باشد:

 

 

 

 

عمل به معروف کند واز منکر اجتناب کند

 

 

درآنچه امر می کند ویا نهی می کند عدالت پیشه کند

 

 

درامر به معروف و نهی از منکر مهربان باشد [۴۳]

 

 

 

ب: تحذیر
مرحلهی دوم از مرتبه زبان در ارتباط با امر به معروف ونهی از منکر، با زبان تهدید آمیز و تحذیر میباشد، با احتمال تاثیرآن، این مرتبه واجب میشود یعنی زمانی باید ازگفتار تند و تهدیدآمیز استفاده شود که اولاٌ زبان نرم و ملایم مفید نباشد وثانیاٌ زبان تند هم احتمال تاثیر داشته باشد.
فقهای اسلام می فرمایند: با وجود احتمال تاثیر اگر بداند که مقصود (معروف ومنکر) با مرتبه ی اول (زبان نرم) حاصل نمی شود درصورت توان از مرحله ی دوم (درجه شدید وتند) استفاده می شودواین مطلب نیز قابل توجه است که شایسته نیست درمرحله تشدید و تهدید با فرد خطاکار وگناهکار، از فحش وناسزا وگفتار رکیک استفاده شود به خاطراینکه عواقب بد ومنفی را در پی خواهد داشت.
ج: انکار عملی
مرحله سوم، مرحله عملی است که انسان با عمل واقدام خویش در راه گسترش خوبی ها وصفات و کارهای نیک واجرای احکام دین بکوشد ونیز بطور عملی جلوی مفاسد وزشتیها وانسان خطاکار را بگیرد.
اعمال قدرت واستفاده از زور چندگونه است:

 

 

 

 

گاهی لازم است بین فاعل و منکر فاصله بیفتدتا منکر از بین برود.

 

 

گاهی متوقف برتصرف است مانندگرفتن وپرت کردن چاقواز دست کسی که تصمیم به زدن دارد.

 

 

گاهی لازم است ابزارو وسایلی که باعث گناه می شود از بین برده شود مانند برداشتن ظرف و وسایل از مقابل فردی که شراب می نوشد وپرت کردن آن وهمین طور برداشتن ابزار قمار

 

 

گاهی باید نسبت به طرف از زور وقدرت استفاده کرد تا جایی که به جراحت وصدمه برسد ویاآن که بااذن حاکم شرع وفقیه جامع الشرایط به اعدام برسد.

 

 

 

حضرت امام خمینی (ره) دراین رابطه فرموده اند: اگر بداند یا مطمئن شود که مطلوب، با دومرحله ی قبلی از امر به معروف ونهی از منکر ( اظهار خشم و نارضایتی ونیز با زبان) به دست نمیآید واجب است از مرتبه ی سوم که عبارت از اعمال قدرت است استفاده کند.
گاهی طرف درحالی است که نه اعراض و هجران ما تاثیری براو می گذارد ونه می توانیم با منطق و بیان وتشریح مطلب ، اورا از منکر بازداریم ، بلکه باید وارد عمل شویم .[۴۴]
امربه معروف عملی این است که انسان نباید تنها به گفتن قناعت کند، گفتن کافی نیست ، می توانیم بگوییم یکی از بیماری های اجتماع امروز ما، این است که برای گفتن بیش از اندازه ارزش قائل هستیم ، البته گفتن خیلی ارزش دارد تا گفتن نباشد روشن کردن نباشد نوشتن وتشریح حقایق نباشد کاری نمیشود کرد، گفتن شرط لازم است ولی کافی نیست باید عمل کرد
گفتار دوم : آثار
فریضه امربه معروف ونهی ازمنکر برکات وآثار فراوانی در زندگی فردی واجتماعی انسان دارد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
امام علی(ع) میفرمایند: ( فمن امربالمعروف شد ظهور المومنین) کسی که امر به معروف کند مومنان را تقویت کرده است.[۴۵]
همچنین امام حسین (ع) نیزدرزمینه آثار امربه معروف ونهی از منکر می فرمایند:( اذا ادیت و اقیمت استقامت الفرائض کلها هینها وصعبها) هرگاه امر به معروف ونهی از منکر برپاشود همه واجبات الهی از ساده ودشوار آن برپا داشته خواهدشد.[۴۶]
لذا به برخی از آثار فردی واجتماعی این فریضه اشاره میگردد:
الف : آثار فردی
الف: فواید دنیوی
۱ـ سـلامتی دین ودنیا:
حضرت علی(علیه‌السلام) می‌فرماید: « هرکس سه خصلت در او باشد، دنیا و آخرتش سالم می‌شود:
۱ـ امر به معروف کند و خود نـیـز بدان عمل نماید ، ۲ـ نهی از منکر کند و خود گرد آن نگردد ، ۳ـ نگهبان حدود خداوند بزرگ باشد.»
۲-کم نشدن عمرو روزی:
حضرت علی(علیه‌السلام) می‌فرماید: «امر به معروف و نهی از منکر، مرگ را نزدیک نمی‌کند و از روزی نمی‌کاهد.»
۳- نـجـات ازبـلاهـا:
در قرآن کریم آمده: «پس چون آن چه را که به آنـان تـذکر داده شده بود فراموش کردند، ما نهی کنندگان از بدی را نجات دادیم و کسانی را که فسق می‌ورزیدند، به عذاب زیان بار گرفتار کردیم.»
ب: فواید اخروی
۱٫ خـشـنودی خدا:
در قرآن مجید آمده است: « او بستگان خویش را به نـمـاز و (دادن) زکات وامی داشت و پروردگارش از او راضی بود.»
۲٫ فـلاح ورسـتگاری:
قرآن کریم می‌فرماید: «مومنانی که امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند رستگارانند.»[۴۷]
۳٫ ثواب فراوان:
امام علی(علیه‌السلام) می‌فرماید: « امر به معروف و نهی از منکر ثواب را دو چندان و اجر را بزرگ می‌کند.»
۴٫ رهـایی ازدروغ:
رسول اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمودند: «شبی در خواب دیدم که شعله‌های آتش (دوزخ) مردی را در بر گرفته‌اند ولی امر به معروف و نـهـی از مـنـکـر آمدند و او را از آتش نجات داده با فرشتگان قرار دادند.»
۵٫ بهشت برین:
امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرماید: «بهشت را دری است به نام (معروف) که جز اهل معروف از آن وارد نمی‌شوند.»
ب: آثار اجتماعی

 

 

 

 

اجرایی شدن احکام اسلام: امر به معروف ونهی از منکر راه پیامبران و روش صالحان است، فریضه بزرگی است که به سبب آن، واجبات اسلامی برپا می‌شود

 

 

عدالت اجتماعی: امر به معروف و نهی از منکر بابرگرداندن حقوق به صاحبان اصلی اش و مخالفت با ستمگر همراه است. هم چنین تقسیم عادلانه بیت المال و غنایم را در پی دارد و صدقات (مالیات‌های شرعی) از جاهای لازم گرفته شده، در جای حق و مناسب مصرف می‌شود.

 

 

سازندگی: به وسیله امر به معروف و نهی از منکر زمین آباد می‌شود.

 

 

استواری نظام اسلامی: (بها یستقیم الامر) به وسیله امر به معروف و نهی از منکر، امر «حکومت» مستقیم و استوارمی‌گردد.

 

 

امنیت: به وسیله امر به معروف و نهی از منکرراه‌ها امن می‌گرددواز دشمنان انتقام گرفته می‌شود.

 

 

خیر و سلامتی: پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمودند: امت من تا زمانی که امر به معروف و نهی ازمنکر کنند، در خیر و سلامتی‌اند.

 

 

قدرتمندی مومنان: هرکس امر به معروف کند،مومنان را قدرتمند می‌کند.

 

 

تضعیف جبهه نفاق: در قرآن آمده مردان و زنان منافق برخی مانند برخی دیگرند که امر به منکر و نهی از معروف می‌کنند و مشتهای خویش را علیه شما گره می‌زنند.

 

 

 

۹-پاکیزگی کسب وکار:امام باقر(ع)فرمودند:بوسیله امربه معروف ونهی ازمنکر کسب‌ها حلال می‌شود.
۱۰-مصلحت عمومی جامعه: حضرت علی(علیه‌السلام) می‌فرماید: خداوند امر به معروف را برای مصلحت عامه مردم و نهی از منکر را برای طرد سفیهان واجب کرده است.[۴۸]
آثار دنیوی امر به معروف و نهی از منکر
۱- سلامتی دین و دنیا: حضرت علی(علیه‌السلام) می‌فرماید: هرکس سه خصلت در او باشد، دنیا و آخرتش سالم می‌شود: ۱ امر به معروف کند و خود نیزبدان عمل نماید; ۲ نهی از منکر کند و خود گرد آن نگردد; ۳ نگهبان حدود خداوند بزرگ باشد.
۲- نصرت الهی: حضرت باقر(علیه‌السلام) فرمودند: این دو آفریده الهی هستندکه هرکس آنها را یاری کند، خدا یاریش کند و هرکس آن دو را تنها گذارد، خدا تنهایش می‌گذارد.
۳- کم نشدن عمر و روزی: حضرت علی(علیه‌السلام) می‌فرماید: امر به معروف و نهی از منکر، مرگ را نزدیک نمی‌کند و از روزی نمی‌کاهد.
۴- نجات ازبلاها: در قرآن کریم آمده پس چون آن چه را که به آنان تذکر داده شده بود فراموش کردند،مانهیکنندگان از بدیرا نجات دادیم وکسانیرا که فسق می‌ورزیدند، بهعذاب زیان بار گرفتار کردیم.[۴۹]
[۵۰]
گفتار سوم : مبنای شرعی
امربه معروف ونهی از منکر در منابع وعلوم اسلامی ، کتاب وسنت دومنبع اصلی اسلام ، در بردارنده بیشترین سفارشها و تاکیدها پیرامون این دو واجب می باشد، ۱۳ آیه در قرآن مجید به صراحت به آن اشاره دارد، در سنت گفتاری ورفتاری پیغمبر(ص) واهل بیت(ع) امر به معروف ونهی ازمنکردرخشش وروشنی بسزایی دارد ودر دعاها و زیارت های رسیده از خاندان پیغمبر(ص) به آن توجه زیادی شده است.۳[۵۱]
حضرت امام محمدباقر(ع) درخصوص این فریضه میفرمایند: «ان الامر بالمعروف و النهی عن المنکر فریضه عظیم بها تقام الفرائض …» یعنی امر به معروف و نهی از منکر واجب عظیم و بزرگی است که پابرجایی سایر واجبات به آن بستگی دارد.
الف: در قرآن کریم
قرآن امربه معروف ونهی ازمنکر را از اوصاف پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) معرفی کرده و فرموده:
« الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیّ الأُمِّیَّ الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوبًا عِندَهُمْ فِی التَّوْرَاهِوَالإِنْجِیلِ یَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنکَرِ » اعراف۱۵۷و نیز از اوصاف مؤمنان برگزیده دانسته: « وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاء بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ » (توبه/۷۱)؛ بلکه آن را در شمار ادب بندگی انسان توحیدی به حساب آورده است: « التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاکِعُونَ السَّاجِدونَ الآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُون عَنِ الْمُنکَرِ »(توبه/۱۱۲). [۵۲]