گونه G mosseae.

عدم مصرف اسید هیومیک

cde24055

مصرف ۲کیلوگرم در هکتار

def21360

گونه G interaradices

عدم مصرف اسید هیومیک

bcd32423

مصرف ۲کیلوگرم در هکتار

a50140

۴-۲- صفات فیزیولوژیک
۴-۲-۱- درصد اسانس
طبق نتایج تجزیه واریانس (جدول پیوست ۳ ) اثرات اصلی مقادیر مختلف کود اوره وگونه­ های قارچ میکوریزا بر درصد اسانس معنی­دار نشد اما تحت تأثیر سطوح اسیدهیومیک در سطح احتمال ۱ درصد قرار گرفت و هیچکدام از اثرات متقابل نیز معنی­دار نشد. با کاربرد اسید هیومیک، بازده اسانس نسبت به تیمار عدم استفاده از اسید هیومیک به طور معنی­داری حدود ۸/۰ درصدکاهش یافت (شکل ۴-۹). والدریکی و همکاران (۱۹۹۶) گزارش کردند که اسید هیومیک از طریق افزایش در محتوای نیتروژن گیاه سبب افزایش رشد، ارتفاع و به تبع آن عملکرد بیولوژیک می­ شود. ارتفاع گیاه و تعداد ساقه از نظر افزایش پیکر رویشی و تعداد برگ جهت استحصال اسانس یک خصوصیت مهم به شمار می ­آید (محمدپور همکاران، ۱۳۹۰). طبق نتایج تحقیقات بالا باید شاهد افزایش بازده اسانس با کاربرد اسید هیومیک باشیم در صورتی که در این تحقیق شاهد کاهش درصد اسانس بودیم.
از آنجا که اسانس ­ها ترکیب­های ترپنوئیدی بوده و واحدهای سازنده آنها (ایزوپرنوئیدها ) نیازمند ATP و NADPH هستند و با توجه به این مطلب که حضور عناصری نظیر نیتروژن و فسفر برای تشکیل ترکیب­های اخیر ضروری می­باشد (مکی زاده تفتی و همکاران، ۱۳۹۱). همان طور که در شکل های (۴-۲۱) و (۴-۲۳) مشاهده می شود کاربرد اسید هیومیک منجر به افزایش غلطت نیتروژن و فسفر اندام هوایی گیاه مرزه شد. اما به نظر می­رسد که این افزایش میزان فراهمی عناصر غذایی (نیتروژن و فسفر) برای گیاه توسط اسید هیومیک عمدتا صرف سنتز مواد فتوسنتزی شده و بیشتر بر صفات رویشی مرزه (شکل ۴-۵، ۴-۸، ۴-۱۴،… )تأثیر گذار بوده و اثر قابل توجهی بر درصد اسانس تولیدی ندارد. فازکاس (۱۹۸۰) نیز گزارش کرد مصرف کودهای ازته و فسفره تأثیری بر درصد اسانس کیاه انیسون نداشت.
شکل (۴-۹) اثر سطوح اسید هیومیک بر درصد اسانس
۴-۲-۲- عملکرد اسانس
نتایج تجزیه واریانس نشان دهنده تأثیر معنی­دار مقادیر مختلف کود اوره در سطح احتمال ۱ درصد و گونه­ های مختلف میکوریزا در سطح احتمال ۵ درصد و اثر متقابل کود اوره ، میکوریزا و اثر متقابل کود اوره ، اسید هیومیک در سطح احتمال ۵ درصد است (جدول پیوست ۳ ). همان طور که در شکل (۴-۱۰) مشاهده می­گردد نتایج مقایسه میانگین اثر متقابل کاربرد کود اوره و میکوریزا نشان داد که استفاده از کود اوره باعث افزایش عملکرد اسانس گیاه مرزه شد. بطوری که سطح ۱۷۵ کیلوگرم در هکتار کود اوره در تیمار عدم کاربرد میکوریزا موجب افزایش ۳۸ درصدی عملکرد اسانس نسبت به تیمار عدم استفاده از میکوریزا و کود اوره شد. استفاده از قارچ میکوریزا به تنهایی اثری بر عملکرد اسانس نداشت و حتی موجب کاهش عملکرد اسانس شد که شاهد کمترین میزان عملکرد اسانس با کاربرد دو گونه قارچ میکوریزا بودیم. در مصرف توأم میکوریزا و کود اوره، اختلاف معنی داری بین تیمارها و با شاهد (عدم کاربرد میکوریزا و کود اوره) دیده نشد و واکنش گونه G.mosseae بر اثر متقابل بسیار کمتر بود. در بسیاری از منابع، همبستگی بالا و معنی­دار بین عملکرد اسانس با ارتفاع بوته گیاه مرزه مشاهده شد (زارع و همکاران، ۱۳۹۱؛ مکی زاده تفتی و همکاران، ۱۳۹۱). با توجه به شکل(۴-۶) میزان ارتفاع با کاربرد تلفیقی کود اوره و میکوریزا افزایش یافته، همچنین در همین تیمار(شکل ۴-۱۰) مشاهد گردید.
با افزایش میزان اسانس در اثر مصرف تیمارهای مختلف کود نیتروژن می­توان گفت که از آنجا که نیتروژن جزء عناصر مورد نیاز برای سنتز متابولیت­های ثانویه، به خصوص ترکیبات اسانس مرزه می­باشد لذا تأمین نیتروژن مورد نیاز آن می ­تواند سبب افزایش اسانس موجود در سرشاخه­های گلدار این گیاه شود، بنابراین مصرف کودهای شیمیایی و زیستی نیتروژن موجب افزایش اسانس گیاه مرزه می­ شود. تحقیقات انجام شده در مورد تأثیر نیتروژن بر اسانس مرزه نشان داده است که با افزایش سطح نیتروژن میزان اسانس افزایش می­یابد ( شریفی و همکاران، ۱۳۷۸؛ لباسچی و همکاران، ۱۳۷۹). علیزاده سهزابی و همکاران (۱۳۸۶)، در بررسی تأثیر مقادیر و روش­های مختلف مصرف نیتروژن بر عملکرد اسانس گیاه دارویی مرزه گزارش کردند که بین تیمار­ها به لحاظ عملکرد سر شاخه گلدار، درصد اسانس و عملکرد اسانس اختلاف معنی­داری در سطح یک درصد وجود داشت. مقایسه میانگین­ها نشان داد که در روش مصرف در خاک بیشترین عملکرد سرشاخه گلدار و عملکرد اسانس به ترتیب مربوط به کاربرد ۱۰۰، ۱۵۰ کیلوگرم نیتروژن بود. عباس زاده (۱۳۸۴) گزارش نمود که کاربرد کود نیتروژن عملکرد اسانس بادرنجبویه را نسبت به شاهد افزایش داد.
این نکته قابل ذکر است که باتوجه به گونه گیاهی، ممکن است قارچ­های میکوریزا نیز اثرهای مختلفی روی کیفیت اسانس داشته باشند. در تحقیقی که با بهره گرفتن از سه گونه قارچ میکوریزا در گیاه ریحان انجام شد، کوپتا و همکاران (۲۰۰۶) ملاحظه نمودند که گونه­ های میکوریزا دارای واکنش­های متفاوت بودند و تنها یکی گونه از نظر کیفیت اسانس دارای برتری قابل ملاحظه­ای نسبت به تیمار شاهد بود. تحقیقات نشان داد که دو گونه قارچ میکوریزایی Glomus mosseae و intraradices Glomus ثأثیر معنی داری بر صفات کیفی سه گیاه دارویی ریحان، مرزه و بادرنجبویه، داشت، دو نوع مایکوریز تأثیر معنی­داری بر درصد برگ گذاشت، به طوریکه تیمار گیاه مرزه +مایکوریز گونه G.mosseae بیشترین و تیمار گیاه بادرنجبویه بدون میکوریزا کمترین درصد برگ را دارا بودند. و اعمال تیمار­های مایکوریزی باعث افزایش معنی دار درصد اسانس گردید.تیمار گیاه مرزه با مایکوریز گونه G.intraradices و تیمار گیاه بادرنجبویه بدون مایکوریز به ترتیب بیشترین و کمترین درصد اسانس را داشتند، همچنین تیمار مرزه با مایکوریز گونه G.intraradices بیشترین عملکرد اسانس را نشان داد (بخشایی و همکاران، ۱۳۸۹).
در پژوهشی کاپور و همکاران (۲۰۰۴) نشان دادند که همزیستی ریشه رازیانه با دو گونه قارچ به طور معنی­داری سبب بهبود عملکرد و اجزای عملکرد رازیانه گردید. در بررسی که درزی و همکاران (۱۳۸۸) بر روی کاربرد کودهای بیولوژیک بر عملکرد کمی و کیفی گیاه دارویی انیسون پرداختند شاهد افزایش چشمگیر درصد اسانس بودند. منابع مختلف نیز به نقش مثبت کودهای نیتروژن و میکروارگانیسم ها در بهبود درصد و عملکرد اسانس گیاهان دارویی اشاره داشته اند که با نتایج این تحقیق مطابقت دارد.سطوح مختلف کود شیمیایی نیتروژن کود زیستی بر روی گیاه مرزه نشان داد که بالاترین میزان عملکرد اسانس مربروط به کاربرد کود زیستی به همراه ۵۰٪ درصد کود شیمیایی نیتروژن حاصل می­ شود (مکی زاده تفتی و همکاران، ۱۳۹۱).
سطوح مختلف کودهای شیمیایی نیتروژن، فسفر و پتاسیم و کود زیستی شامل آزوسپیریلوم، باکتریهای حل کننده فسفات و میکوریزا روی گیاه ریحان نشان داد که بالاترین عملکرد اسانس و عمکرد رویشی در تیمار تلفیق ۷۵٪ کود شیمیایی به همراه کود زیستی حاصل شد (آجیمودین و همکاران، ۲۰۰۵). کیومر و همکاران (۲۰۰۹) گزارش نمودند که کاربرد کو زیستی همراه با ۷۵/۹۳ کیلوگرم در هکتار نیتروژن و فسفر در گیاه دارویی درمنه سبب افزایش رشد، زیست توده تر و خشک گیاه و عملکرد گیاه گردید و کاربرد کود زیستی تأثیری بر عملکرد اسانس گیاه نداشت.
شکل (۴-۱۰) اثر متقابل قارچ میکوریزا و کود اوره بر عملکرد اسانس مرزه
بر اساس نتایج مقایسه میانگین اثر متقابل کود اوره و اسید هیومیک، استفاده از اسید هیومیک به تنهایی تأثیر معنی­داری بر عملکرد اسانس نداشت و باعث کاهش عملکرد اسانس شد. در بین سطوح کود اوره نیز تنها سطح مصرف ۱۷۵ کیلوگرم در هکتار موجب افزایش عملکرد اسانس شد که این افزایش معادل ۳۵ درصد بود و سطح مصرف ۱۲۵ کیلوگرم در هکتار کود اوره از نظر آماری اختلاف معنی-داری با شاهد (عدم مصرف کود اوره و اسید هیومیک) نداشت. در کاربرد توأم کود اوره و اسید هیومیک تنها در سطح مصرف ۱۲۵ کیلوگرم در هکتار نیتروژن موجب افزایش ۲۵ درصدی عملکرد اسانس گیاه مرزه نسبت به تیمار شاهد (عدم کاربرد کود اوره و اسید هیومیک ) شد (شکل ۴-۱۱). نیتروژن بر عملکرد اسانس مرزه تأثیر معنی­داری داشت و با افزایش مقادیر کود مصرفی عملکرد اسانس نیز افزایش یافت که به سبب افزایش عملکرد ماده خشک در واحد سطح است (شکل ۴-۲).
با توجه به اینکه عملکرد اسانس تابعی از درصد اسانس و عملکرد بیولوژیکی می­باشد، بنابراین هر گونه افزایش در این دو مورد می ­تواند منجر به افزایش عملکرد اسانس تولیدی گردد. هرچند مصرف نیتروژن (کود اوره) بر درصد اسانس معنی­دار نشد اما با افزایش تولید ماده خشک در واحد سطح موجب افزایش عملکرد اسانس شد. همچنین در این خصوص گزارش شده که با مصرف ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن، عملکرد اسانس ریحان به دلیل تولید برگ و سرشاخه­های بیشتر در واحد سطح افزایش یافته است (گولکز و همکاران،۲۰۰۶). استفاده تلفیقی کود اوره و اسید هیومیک تنها در سطح مصرف ۱۲۵ کیلوگرم در هکتار نیتروژن موجب افزایش عملکرد اسانس گیاه مرزه شد که به سبب افزایش بیوماس گیاه در واحد سطح می­باشد. زیرا بکارگیری مقدار کافی اسید هیومیک می ­تواند بخشی از نیاز گیاه را به عناصر غذایی تأمین کند و در نتیجه سبب افزایش رشد رویشی گیاه و افزای تولید گردد.
نتایج آبادیان و همکاران (۱۳۸۹) نشان داد که عملکرد اسانس در تیمار کود تلفیقی افزایش معنی­داری نسبت به سایر تیمارهای کودی در گیاه بابونه داشت. در توجیه نتایج بدست آمده این طور بیان می­ شود که افزایش عملکرد در سیستم تلفیقی شاید به دلیل افزایش فتوسنتز باشد بنابراین می­توان با تلفیق میزان صحیح کود­های شیمیایی و آلی با حفظ درصد اسانس بالا، عملکرد گل و عملکرد اسانس بیشتری به دست آورد. نتایج بدست آمده ار این تحقیق مبنی بر افزایش عملکرد اسانس در راستای کاربرد نیتروژن و اسیدهیومیک با نتایج محققان دیگر بر روی رازیانه، بابونه رومی و ریحان مطابقت دارد (درزی و همکاران،۲۰۰۶ ؛انوار و همکاران، ۲۰۰۵ و لایوس و پانک، ۲۰۰۵).
در بررسی که توکلی دینایی (۱۳۸۸) بر روی گیاه شوید انجام داد کاربرد کودهای زیستی باعث افزایش چشمگیر درصد اسانس، عملکرد بذر و به دنبال آن عملکرد اسانس شد. طبق نتایج آزرمجو و همکاران (۱۳۸۹) اثرات متقابل خشکی و تیمارکودی نشان داد که بیشترین درصد و عملکرد اسانس در تیمار تنش متوسط و در طی استفاده از کود شیمیایی به دست می­آید. افزایش عملکرد اسانس در طی استفاده از کود آلی در بابونه آلمانی در سطوح بالای تنش خشکی می ­تواند مربوط به تأثیر مثبت کود آلی در افزایش عناصر غذایی خاک و فراهم آوردن قابلیت جذب آن­ها توسط گیاه باشد. در بررسی اثر کود­های آلی و معدنی و کاربرد همزمان آن­ها بر گیاه مرزنجوش تفاوت معنی­داری از لحاظ عملکرد اسانس و زیست توده میان تیمارها ملاحظه نشد (جیولی و همکاران، ۲۰۰۶).
شکل (۴-۱۱) اثر متقابل کود اوره و اسید هیومیک بر عملکرد اسانس مرزه
۴-۲-۳- رنگیزه های فتوسنتزی
۴-۲-۳-۱-کلروفیل a:
بر اساس نتایج تجزیه واریانس میزان کلروفیل a به طور معنی­داری تحت تأثیر اثر اصلی سطوح مختلف کود اوره و اثر متقابل کود اوره و اسید هیومیک در سطح احتمال ۱ درصد و اثر متقابل کود اوره و میکوریزا، اثر متقابل میکوریزا و اسید هیومیک در سطح احتمال ۵ درصد قرار گرفت (جدول پیوست ۴).