مرد گفتش : احمق و بی قرار ؟

کی بود نام مهین ، نان ؟ شرم دار

گفت : در قحط نیشابور ای عجب

می گذشتم گرسنه چل روز و شب

نه شنوم هیچ جا بانگ نماز

نا دری بر هیچ مسجد بود باز»
( شفیعی کدکنی؛۱۳۸۶: ۲۶۷)

۴-۴-۵٫ طنز سیاسی : طنز سیاسی هم ارزش خاصی دارد و در گذشته اغلب از زبان دلقک ها و دیوانه نمایان و مجانین عقلا مثل « بهلول » بیان شده است .
۴-۴-۶٫ طنز خانوادگی : این نوع طنز تقریباً جدید است و بر اثر توسعه ی شهرنشینی پدید آمده است .
سوژه های این طنز عبارتند از : روابط میان زن و شوهر ، عروس و مادر شوهر و به عکس ، داماد و مادر زن ، موجر و مستاجر ، کارمندو رئیس اداره ، درآمد اندک کارمندان و غیره .
(عزتی پروز؛ ۱۳۸۲: ۱۷۴- ۱۷۲)
۴-۵-زمینه های طنز
۴-۵-۱٫ طنز و زمینه ی جامعه شناختی آن: هرگز نباید جایگاه جامعه شناختی طنز از نظر دور داشته شود، اغراق نیست ، اگر طنز پرداز را یک جامعه شناس و طنز را یکی از ضرورت های اجتماعی معرفی کنیم ، اصولاً منبع الهام اغلب هنرمندان وشاعران طنز پرداز را می توان در عوامل محیطی روزگارشان جست و جو کرد. در واقع بسیاری از آثار هنری و ادبی زاییده ی زندگی اجتماعی هنرمند وشاعری وطنز پردازی است، که در آن محیط رشد کرده و بالیده است .
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
اگر شعر و طنز ندای احساس شاعر وبازتاب افکار و اعتقاد او می باشد ، محرک این احساس ها و اندیشه ها ، زمان و مکان زندگی و زمان و مکان زندگی شاعر و طنز پرداز است . بنا براین اندیشه ی هنرمند و شاعر طنز پرداز منبعث از محیط زندگی و زمان حیات آنها بستگی دارد .
(زرین کوب؛۱۳۷۲ : ۷۶-۷۵)
پس با توجه به سخن عبدالحسین زرین کوب «باید توجه داشت که محیط ادبی از تأثیر محیط اجتماعی برکنار نیست .»
(الم ؛ ۱۳۷۵: ۲۲)
۴-۵-۲٫ طنز وزمینه های اخلاقی آن :طنز با طعنه و کنایه بر خلق وخوی ناشایست آدمی، رفتارهای زشت او را مورد تمسخر قرار می دهد،همیشه به این نکته باید توجه داشت، که چگونه کردار انسان نیک و پسندیده میگردد،در واقع،طنز شناسنده اخلاق نیک انسانی است؛زیرا عاطفه هاخواهش های نفسانی،خشم اجتماعی وکینه توزی های سیاسی عاملی برای پدیدار گشتن طنز می باشد از این رو طنز حیطه ی فعالیت های خودرا متمرکز بر اصول اخلاقی کرده،ابتذال و کج روی اخلاقی را مورد نقد و بررسی قرار می دهد،وطنز پردازدرجامعه باصحنه های زشت و ضد اخلاقی مواجه می گردد،و منقلب شده و متناسب باگستردگی وشدت خطاو لغزش احساس های گوناگون خشم، انزجار، انکار، تحقیر را نسبت به شخص یا گروه خاصی ابراز می دارد ، و این امر زمانی اتفاق می افتد که وجدان طنز پرداز درباره ی پلیدی و زشتی امری داوری می کند . همین امر باعث شکوفایی جنبه های ادبی و هنری طنز می شود . ( سیاسی ؛ ۱۳۳۷ :۶۶)
۴-۵-۳٫ طنز و زمینه های تاریخی آن : هیچ گاه نباید جایگاه تاریخی طنز از نظرها دور داشته شود؛ زیرا در برخی مواقع طنز با همان لحن گزنده وتمسخر آمیزش ، راوی واقعیت های تاریخ می شود ، واقعیت هایی که هیچ تاریخ نگاری یار ای بر ملا کردن آنان را ندارد . طنز ، بیان کننده ی تاریخ حقیقی اجتماعی انسانی است، زمامداران امور هیچ وقت نمی توانند طنز پرداز را وادار کنندکه دست به سانسورحقیقت هابزند،یا دروغ پردازی کنند. شاعران و نویسندگان طنز پرداز یگانه تاریخ نگاران صداقت پیشه عصرخویشند شعرها وحکایت های آنان حکم آیینه تمام نمای تاریخ روزگار را دارند.هنرنویسان باکمترین واژه ها بیشترین مضمون ها و حادثه هایی را که بر ملتی رخ می دهد، بیان می کنند.
( آصف الحکماء؛ ۱۳۳۷ : ۲۲۴)
۴-۵-۴٫ طنز و زمینه های هنری آن : خداوند توانایی های زیادی را در وجود انسان قرار داده است که یکی از آن نشانه های خداوندی ، توانایی ابداع وخلقت هنری در انسان می باشد . هر هنرمندی اعم از شاعر ، نویسنده ، طنز پرداز، مجسمه ساز ، نقاش ، یا موسیقی دان برای خلق یک شاهکار هنری محتاج دید ، تفکر و بیان هنرمندانه است . در واقع اساسی ترین بخش خلقت یک اثر هنری نحوه ی بیان آن می باشد . وظیفه ی یک هنرمند دراصل ، عرضه نوین ، نوآوری درتعبیر بیان هنرمندانه ی فکرها دریافتها و اعتقادهاست .
قدرت بیان و استعداد خدادادی می باشد که خداوند در نهاد انسان به ودیعه نهاده است و غرض از آن تنها توانایی سخن گفتن نیست ، این بیان همان قدرت فهم و دریافت وبه کارگیری تصورها ، و واژه ها و وسایل گوناگون ، برای آشکار کردن وتجسم بخشیدن به احساس ها است . در حقیقت ، ابزار آلات بیان فقط زبان و تکلم کردن نیست ، وسیله ی بیان ، ممکن است موسیقی ، نقاشی ، طراحی ، صدا و آواز ، مجسمه سازی ، طنز ، فکاهی و غیره باشد . لازم به ذکر است ، که طنز یکی از اصلی ترین و موثرترین سبک های بیان هنری است .
یکی از ویژگی های بارز طنز بیان هنری آن است . طنز نویس به کمک صنعت های بدیعی همچون تشبیه ، مجاز ، استعاره ، کنایه وغیره به بیان مطلب می پردازد ، همین امور جذابیت سخن طنز پرداز و فراگیری طنز را بیشتر می کند.
( شفیعی کدکنی ؛۱۳۸۳: ۱۴۸- ۱۳۹)
فصل پنجم :
مقاله نویسی در روزنامه ها و مجلات و تاثیر
آن ها بر جامعه
۵–۱-مقاله نویسی در روزنامه ها و مجلات
روزنامه نگاری از پدیده های مهم نثر فارسی است که از روزگار مشروطه آغاز شد بررسی اوّلین روزنامه ها ومطالعه ی ویژگی های سبکی و محتوایی آن ها و پی بردن به نقش این روزنامه ها در پی ریزی ابعاد فکری، فرهنگی و اجتماعی دوره ی مشروطه از یک سو و سهم این نوع جدید ادبی در تحولات ساختاری نثر فارسی و سوق دادن نثر به سوی سادگی و روانی، از اهمیّت قابل توجّهی برخوردار است. مخصوصاً اولین روزنامه های این عصر از اهمیّت بیشتری برخوردارند . چون همین روزنامه ها به عنوان سرمشق و الگوی روزنامه های دیگر ، می توانند از قدرت تأثیر گذاری بیشتری درسبک و محتوای نثر روزنامه و نثر فارسی برخوردار باشند.
روزنامه نویسی ازآغاز مشروطه درایران رواج یافت و این سرآغازفصلی نوین درادبیات پارسی بود. تا پیش ازمشروطیت ،ادبیات درخدمت دربار بود و جنبش “بازگشت” هم پایه گذار مکتبی در ادبیات شده بود که نه تنها سازنده نبود بلکه فرصتی هم بود برای تقلیدها و تکرارهای مبتذل. تاجایی که کارشاعر و نویسنده ی این عصر چیزی فراتر از نشخوارکردن مضامین و اوزان سبک خراسانی و عراقی نبود.
روزگارشعر در دربار قاجار تداعی روزگار عنصری بود و قلم درخدمت چاپلوسی اربابان. تا آن جا که ازپادشاهان ترسو و تن پرور قاجار رستم ساختند و تمام شکست های ایشان را هم در شعر فتح جلوه دادند.گویندگان و نویسندگان این عصردر برج عاج تخیلات خود هنوز هم سخن از شراب و شکار و شاهد شیرینی و عید می زدند و از دردها ورنج ها فرسنگ های فرسنگ دور بودند و در زمانی که مملکت را آب می بردایشان را خواب می برد.
با پیدایش مشروطیت، نمای قدرت پوشالی دربار فرو ریخت و فرصتی بود تا ادبیات درخدمت زندگی مردم درآید. اما آیا زمان شعر و نثر دوره “بازگشت “یک زبان جعلی وخشک نبود؟ و آیا این سبک گویندگی و نویسندگی می توانست در بیان مفاهیم جدید رسا باشد؟ مسلماً نه. چرا که قلم داشت یک سلاح می شد در دست قلم زنانی که از مردم می نوشتند، و وقتی قلم درخدمت مردم درآید باید با زبانی نوشت که زبان مردم است و دیگر جایی برای قواعد تزئینی ادبیات دراین زبان نمی ماند. از روزنامه های خوب این عصر بود.
شعربه قالب های کوتاه و آهنگین روی آورد و نثر به سادگی گرایید. و نویسندگان روزنامه ها ی عصر مشروطیت بنیانگذار ساده نویسی در ادبیات پارسی شدند و از جمله بزرگترین این پایه گذاران، علی اکبر دهخدا بود که درروزنامه صوراسرافیل مقالاتی تحت عنوان “چرند و پرند” می نوشت ناگفته نماند. که سبک ساده و طرز بیان اندیشه در روزنامه ملانصرالدین قفقاز که نویسندگان روشن فکر و مترقی داشت تاثیر بسیار فراوانی در پیدایش ساده نویسی و طنز نویسی عهد مشروطیت داشت و دهخدا نیز بهره فراوانی از سبک و شیوه این روزنامه برد.
( الامعی؛ ۱۳۷۲: ۶۴-۶۲)
روزنامه ی صور اسرافیل به دلیل نثر زیبای آن وهمکاری نویسندگان زبردستی چون علاّمه دهخدا از جمله ی این روزنامه هاست .
صور اسرافیل اندکی پس از پیروزی مشروطه خواهان ایران ، متولّد شد و همچنان که خود میرزا جهانگیر خان می نویسد مصمم در راه تحکیم معنی مشروطیت و دفاع از محرومان و بیچارگان حرکت می کرد. این روزنامه یکی از موثرترین روزنامه های آن عصر است که تا مدت ها اندکی عدالت خواهی و ظلم ستیزی اش فضای ایران را پر کرده بود.
مردم راخوب حس می کرد و به زبان مردم و برای مردم می نوشت
به پیشنهاد سیدحسن تقی زاده ،دهخدا همکاری خودرا با میرزا جهانگیر خان شیرازی در روزنامه صوراسرافیل شروع کرد. و اولین مقاله ی علامه علی اکبر دهخدا در اولین شماره ی روزنامه ی صور اسرافیل که در۱۷ربیع الاخر۱۳۲۵قمری برابر دهم خرداد ۱۲۸۶ هجری شمسی در هشت صفحه تحت عنوان چرندو پرند با امضای «حفر» در صفحه های ۶و ۷ چاپ شده که طرفداری و دلسوزی ( به زبان طنز ) از خلق الله نموده و خلاصه اش چنین است و پیامش هم این است ( به فریاد بینوایان برسید ) منتشرشد.
استاد علی اکبر دهخدا بیست و هشت مقاله با عنوان « چرند و پرند » و برخی طنزهای کوتاه با عنوان « اعلان » ؟ غیر از سی و دو شماره ی دوره اول روزنامه صور اسرافیل و سه مقاله از دوره ی دوم آن روزنامه و دو مقاله به عنوان چرندو پرند نقل کرده است .
صوراسرافیل روزنامه ای سیاسی و فکاهی و از نظر انتقادی قوی و موثر بود و هدف خود را تکمیل معنی مشروطیت وحمایت مجلس شورای ملی و معاونت روستائیان وضعفا و فقرا و مظلومین می دانست. وگویا این اولین روزنامه ای بودکه رسما درکوچه وبازاربه دست روزنامه فروشهاوغالبا به وسیله اطفال فروش می رفت. استاد علی اکبر دهخدا در آغاز هر شماره ی این روزنامه مقاله ای پر مغز در زمینه ی مسائل سیاسی و اقتصادی و نمودن مسیر فکری جهان و بررسی وضع بسامان داخلی و خرافه و بی سوادی و افشاء سمّ عمّال حاکمه می نوشت. از جمله این مقاله ها : حق شناسی در شماره ۱۹و ۵۹ و یتیم شادکنک شماره ۵ و برهنه خوشحال شماره۱۷٫
عکس مرتبط با اقتصاد
( یوسفی؛۱۳۴۹، ۵۰- ۴۸)
«علامه ی اکبر دهخدا توانست دراین مقاله هاو روزنامه ها، مطالب انتقادی و سیاسی را با روش فکاهی و به صورت طنز به آگاهی مردم برساند این سبک نگارش در ادب فارسی و در عالم روزنامه نویسی و مقاله نویسی بی سابقه بود.»
« علامه علی اکبر دهخدا مقاله های فراوانی در مورد اوضاع مسائل سیاسی و اقتصادی جهان و اوضاع آشفته و پریشان مملکت و مبارزه با جهل و بی سوادی و خرافات و همچنین فشار ظلم و ستم حاکمان و فرمانروایان زمان با امضای دخو در (زبان قزوینی به علی اکبر دهخدا دخو می- گویند ) در روزنامه چاپ و منتشر می کرد .»
این نوشته ها اکثراً با روش طنز نوشته می شد و گاهی در ضمن حکایت یا مثلی را هم جانشین نوشته های خود می کرد. علامه علی اکبر دهخدا در ضمن اینکه نویسندگی روزنامه صور اسرافیل را بر عهده داشت در انجمن هایی که از طرف مشروطه خواهان تشکیل شده بود شرکت می کرد که هدف از تشکیل این کمیته ها آشنا شدن با آراء و افکار یکدیگر و تحکیم مشروطه و مجلس بود.
زبان قزوینی بهترین وپر خواننده ترین بخش این روزنامه و مقالات طنز آمیز دهخدا بود که زیر عنوان چرند و پرند و به امضای خودش نوشته می شد.که نه تنها سبک نگارش آن درادبیات فارسی بی سابقه بودومکتب جدیدی رادرنثرمعاصرپدید آوردوسبک نثرفارسی رادگرگون کرد،بلکه همه ی مظاهرفسادآن روزگاررابه شدت مورد انتقاد قرارمی داد.
تاآن زمان حتی با وجود پیدایش روزنامه های فراوان دراین عصر،سبک نویسندگی قدیم یعنی آوردن جملات مسجع و بکاربردن صنایع ادبی درنثررواج داشت وگرایش دهخدا به زبان زنده مردم و کنارگذاشتن تکلفّات بیهوده و بکارگرفتن اصطلاحات و لغات عامیانه این روزنامه را به میان توده مردم برد. این روزنامه همان قدرکه محبوب مردم بود مورد بغض وخصومت درباریان و مستبدین وکسانی بودکه پرده دری های این روزنامه واقعیت کثیف هستی ایشان را آشکارمی ساخت. اساس این روزنامه همان بخش انتقادی “چرندوپرند”و فکر و قلم دهخدا بود که دردهای
سراسر روزنامه ی صور اسرافیل پر است از مقالات انتقادی خواندنی و مهم که قابل
توجّه و بررسی درزمینه های فرهنگی و جامعه شناسی عصر مشروطه اند.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.