۴-۱٫ حکم شرکاء هنگام تفاوت در جنسیت. ۴۴
۴-۱-۱٫ شرکت دو زن در قتل یک مرد ۴۴
۴-۱-۲٫ شرکت دو خنثای مشکل، در قتل یک مرد ۴۵
۴-۱-۳٫ اگر یک زن با یک مرد در قتل یک مرد شرکت کنند ۴۵
۴-۳٫ حکم شرکاء هنگام معافیت برخی از آن ها ۴۷
۴-۳-۱٫ اشتراک عامد با قاتل خطایی ۴۸
۴-۳-۲٫ اشتراک جانی با پدر در قتل فرزند ۴۹
۴-۳-۳٫ اشتراک مسلمان با نصرانی در قتل نصرانی ۴۹
۴-۳-۴٫ اشتراک جانی با حیوان ۵۰
۴-۳-۵٫ اشتراک جانی با خودِ مجنی علیه ۵۱
۴-۳-۶٫ اشتراک بچه با بالغ ۵۳
۴-۳-۷٫ اشتراک برده و آزاد در قتل برده ۵۳
فصل دوّم: انواعِ شرکت در قتل بر اساسِ نحوه ی مداخله ی شرکت کنندگان ۵۶
دو
بخش۱- شرکت به‌نحو مباشرت همه‌ی شرکت کنندگان ۶۱
۱-۱٫ شرکت به نحو مباشرت در منازعه ی منجر به قتل ۶۱
۱-۲٫ شرکت به نحو مباشرت در قتل در غیر منازعه ۶۵
بخش ۲- شرکت به نحو تسبیب همه‌ی شرکت کنندگان ۷۹
بخش ۳- شرکت به نحو مباشرت و تسبیب ۸۵
۳-۱٫ مباشر اقوای از سبب ۸۵
۳-۲٫ سبب اقوای از مباشر ۸۹
۳-۳٫ تساوی سبب و مباشر ۹۲
نتیجه گیری ۹۴
فهرست منابع: ۹۶
الف. منابع فارسی ۹۶
ب. منابع عربی ۹۷
سه

مقدمه

الحمدلله رب العالمین ، و العاقبه للمتقین، و الصلوه و السلام على سیدنا و نبینا ابى القاسم محمد (صلى الله علیه و آله )، و على اله الطیبین الطاهرین المعصومین .
موضوعاتی که در این مقدمه به آن خواهیم پرداخت شامل مطالب زیر می باشد.
۱- تعریف مسأله
قتل نفس از گناهان کبیره ای است که به موجب آن، انسان در هر دو دنیا مواخذه می شود. قاتل مطابق قوانین فقهی و حقوقی، ضامن است و باید اشتباه خود را جبران کند؛ طریقه جبران در قوانین مذکور بیان شده است. قاتل گاهی یک نفر است که حکم آن قصاص است و گاهی شرکت چند نفر در عملیاتی باعث قتل یک نفر می شود.
۲- اهمیّت موضوع
اهمیت این موضوع، به خاطر ارتباط آن با مسأله‌ی قصاص، می باشد؛ ضرورت انجام این تحقیق با مراجعه به مقالات و کتب حقوقی این باب، معلوم می شود. در این کتب و مقالات، گرچه پیرامون این مسأله، بسیار بحث شده است؛ اما، وضوح و شفافیت لازم، در هیچ کدام از آن ها، دیده نمی شود؛ و هیچ کدام نتوانسته اند موضوع و حکم را، آن طور که باید، تبیین نمایند.
۳- اهداف
هدف از این تحقیق، یافتن ملاکی مناسب، برای تشخیص موضوع اشتراک در قتل، می باشد. هدف دیگر مشخّص کردن حکمی است که با ادله ی اربعه سازگاری بیشتری دارد. هدف کلی بررسی نقاط اشتراک و تفاوت، بین قوانین ومسائل فقهی، در باب اشتراک در قتل می باشد.
۴- پرسش های پژوهش
برای تعیین چگونگی جبران، توسط شرکت کنندگان، چند سوال مطرح می شود.
۱- آیا هر شرکت کننده در قتلی، شریک قاتل محسوب شده، با قاتل در وجوب جبران، مساوی است؟
۲- آیا حکم هر یک از شرکت کنندگان به حسب انواع مختلف شرکت در قتل، متفاوت است؟
۳- هرگاه شرکت کننده ای شریک در قتل محسوب شود، حکمش چیست؟
۴- اگر چند نفر از شرکت کنندگان شریک در قتل باشند، آیا الف: همگی قصاص می شوند؟ب: فقط یک نفر قصاص می شود و بقیه دیه می پردازند؟
۵- اگر یکی از شرکاء، از قصاص معاف شود، حکم بقیه ی شرکت کنندگان چه تغییری خواهد کرد؟
۵- فرضیات
۱- هر شرکت کننده در قتلی شریک در قتل محسوب نمی شود بلکه فقط برخی از شرکت کنندگان شریک در قتل می باشند.
۲- حکم هر یک از شرکت کنندگان به حسب انواع مختلف شرکت در قتل، متفاوت است.
۳- قاتل است و احکام قاتل بر او جاری است.
۴- ولی دم مخیر است که همه شرکا را قصاص کند و تفاضل دیه را به آنها بپردازند یا اینکه یکی را قصاص کند و فاضل دیه را از سایر شرکا بگیرد.
۵- ولی دم می تواند هر کدام از شرکاء دیگر را بخواهد، قصاص نماید و یا از آن ها دیه بگیرد و مقدار آن، معادل سهمی است که در قتل داشته است.
۶- پیشینه‌ تحقیق
بحث اشتراک در قتل در جوامع فقهی شیعه، در باب قصاص، مطرح شده است؛ و در قانون، تحت عنوان شرکت در قتل، در فصل ششم از کتاب قصاص، قرار دارد. شرح این موّاد از قانون در کتب حقوقی، به تفسیر، تبیین شده است. عنوان این کتب، شرح قانون مجازات اسلامی در بخش قصاص، است. مثل: شرح قانون مجازات اسلامی، تألیف دکتر عباس زراعت؛ حقوق جزای اختصاصی جرایم علیه اشخاص، تألیف دکتر محمد صالح ولیدی؛ و التشریح الجنایی، نوشته ی عبدالقادر عوده. در سال های اخیر مقاله ای با عنوان بررسی و تبیین صور شرکت در قتل و فروع آن در فقه و قانون مجازات اسلامی نوشته شده است. نویسنده در این مقاله، تکیه بیشتری روی قوانین داشته است، و خیلی کم و گذرا، نظرات فقها را آن هم فقهای معاصر، بیان می کند. در این مقاله، از چگونگی پرداخت دیه از سوی شرکاء، اصلاً حرفی زده نشده است. پایان نامه‌ای با عنوان “بررسی اشتراک در قتل از دیدگاه فقه امامیه و اهل سنّت” ارائه شده، که تقریبا، تمام مطالب فقهی مربوط به این بحث را ارائه کرده؛ اما، نه به طور منسجم و کاربردی؛ بلکه انواع شرکت را در فصلی و حکم آن را در فصلی دیگر، بدون توجه به انواع آن بیان کرده است. تمایز این پایان نامه، علاوه بر ارائه‌ ملاکی مناسب، برای تشخیص موضوع، کار تطبیقی آن می باشد. ما در موارد مختلف، هم حکم فقه را آورده ایم و هم قوانین موضوعه را در آن زمینه مورد تطبیق قرار داده ایم. تا اگر کمبود و ابهامی، در قوانین وجود دارد، مشخّص و رفع شود.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

فصل اوّل: اشتراک در قتل

دغدغه‌ی اصلی ما در این فصل، تشخیص موضوع می باشد که پس از آن سراغ حکم مسأله خواهیم رفت.
در کتاب های فقهی ما، این مسأله به طور خلاصه بیان گردیده است و فقها بعد از تعریف کوتاهی از مسأله، حکم آن را بیان کرده اند؛ اما، در کتب حقوقی، جنجال های بسیاری به پا شده است. مقالات زیادی در باب تشخیص مشارکت در قتل، از منازعه و معاونت نوشته شده است؛ که این نشان از این مطلب است که معنای مشارکت در قتل، هنوز وضوح و شفافیت کامل خود را ندارد. شرکت چند نفر در ماجرای قتل، گاهی به صورت منازعه و گاهی معاونت در قتل می باشد و گاهی هم، یکی آمر است و دیگری دستور را اجرا می کند. هر یک از این افراد به طریقی در ماجرای قتل شرکت دارند؛ اما، آیا همگی شریک در قتل و قابل قصاص می باشند؟ خیر این طور نیست؛ بلکه در همه‌ی این موارد تنها قاتل قصاص خواهد شد. در فقه، گرچه کلمه ی معاون در قتل نداریم اما، در بحث ممسک و ناظر، کسی که از فرار مقتول جلوگیری و امساک می کند و کسی که بر صحنه نگهبانی می دهد تا قاتل کارش را انجام دهد، هر دو به نوعی به قاتل کمک کرده اند و او را معاونت و همراهی کرده اند. اما، حکم آن ها متفاوت از حکم قاتل می باشد و بین آن ها حکم به اشتراک در قتل نشده است. آیا این افراد شریک در قتل نیستند؟ یا این که آن ها با هم شریک در قتل می باشند اما، خروج آن ها از حکم، خروج حکمی می باشد. یعنی شارع به دلایلی، حکم قصاص را از ممسک و ناظر رفع کرده است.
شاید، در ابتدا این طور به نظر برسد که شرکت، یک معنای کلی و عام دارد که هر نوع دخالتی را در بر می گیرد؛ اما، اشتراک، نوع خاصی از دخالت است که به خاطر دارا بودن ویژگی های خاصّ خودش، حکم خاصّی را به خود اختصاص داده است. برای بررسی این فرضیه ما کلمات شرکت و اشتراک و مشارکت را با هم مقایسه خواهیم کرد. پس از آن سراغ واژه ی قتل رفته ایم تا شاید، دلیل این اختصاص حکم را، در معنای قتل بیابیم. قتل یعنی چه؟ قاتل به چه کسی گفته می شود؟ آیا هر کسی که به نحوی در ماجرای قتل دخالت داشته باشد قاتل است؟ یا تنها برخی از آن ها که ویژگی خاصی دارند قاتل می باشند؟
وقتی که معنای شرکت و قتل را جداگانه درک کردیم می‌توانیم مفهوم شرکت در قتل را مورد بررسی قرار دهیم تا تفاوت آن را از دیگر مواردی که مشمول حکم اشتراک در قتل نمی شوند دریابیم. برای تکمیل بحث مفهوم شناسی، ما واژه های فقه امامیه و قوانین موضوعه را نیز، که در عنوان پایان نامه مشاهده می کنید، به اندازه ی لزوم توضیح خواهیم داد.
در قسمت دوّم این فصل، مجازات شرکاء در قتل را در فقه و حقوق به طور مجزّا و مقایسه ای تبیین خواهیم کرد تا ببینیم که مجازات واقعی شرکاء، بر اساس ادله ی اربعه، کدامین مجازات می باشد. آیا همگی قابل قصاص هستند یا این که ولیّ دم فقط یکی از شرکاء را می‌تواند قصاص نماید؟ و آیا قانون ما با نظر صحیح مطابقت دارد یا خیر؟
در نهایت به چگونگی اجرای این حکم، در برخی موارد خاص اشاره خواهیم کرد تا بحث از کمال لازم برخوردار گردد.

بخش ۱- واژه شناسی

در این گفتار، ما واژه های کلیدی تحقیق را مورد بررسی قرار می دهیم تا از موضوع تحقیق، درک لازم را به دست آوریم و بتوانیم بین آن با دیگر موارد مشابه، تمایز قائل شویم.
از آنجا که این تحقیق به زبان فارسی می باشد و یک طرف بحث هم که قوانین جزائی ایران است، به فارسی می باشد، لذا این کلمات را در فرهنگ لغات فارسی نیز بررسی خواهیم کرد؛ از طرف دیگر برای مقایسه با فقه شیعه و منابع فقهی که عربی هستند، نیاز به بررسی این لغات در فرهنگ لغات عربی نیز وجود دارد تا منظور شارع از این لغات را، به درستی درک کنیم.
۱-۱٫ تبیین واژه های مشارکت، اشتراک و شرکت
این سه واژه، همگی از شرک گرفته شده اند. در معنای شرک چنین آمده است:
«الشین و الراء و الکاف اصلان، أحدهما یدلُّ على مقارنَه و خِلَافِ انفراد، و الآخر یدلُّ على امتدادٍ و استقامه. فالاوّل الشِّرْکه، و هو أن یکون الشى‌ءُ بین اثنین لا ینفردُ به أحدهما؛ و یقال شارکتُ فلاناً فى الشى‌ء، إذا صِرْتَ شریکه؛ و أشرکْتُ فلاناً، إذا جعلتَه شریکاً لک. قال اللّٰه جلّ ثناؤُه فى قِصَّه موسى: وَ أَشْرِکْهُ فِی أَمْرِی؛ و یقال فى الدُّعاء: اللهم أشرِکْنا فى دعاء المؤمنین، أى اجعلنا لهم شرکاءَ فى ذلک؛ و شَرِکتُ الرَّجُلَ فى الأمرِ أشْرَکُه.» واژه ی “شرک” دو معنا دارد. یکی دلالت بر همراهی می کند ومخالف تنهایی و انفراد است؛ و در دیگر معنا، دلالت بر امتداد و استقامت دارد. اوّلین آن دو معنا، همان شرکت می باشد؛ و شرکت، یعنی بودن یک چیز در بین دو نفر، به طوری که هیچ یک از آن دو نفر، در آن چیز، تک نیستند. زمانی می گویی “شارکتُ” که تو با او شریک شده ای؛ و “اشرکتُ” برای وقتی است که تو او را شریک خود ساخته ای. برای همین است که در قرآن در قصه ی موسی، حضرت موسی دعا می کند برای این که بگوید او را شریک من ساز، از واژه ی “اشرکه” استفاده می کند؛ و می گوید: «وأشرکه فی أمری.»[۱]
به نظر می رسد، مشارکت کردن کسی با قاتل، به این معناست که او خود را با قاتل شریک کرده است. نه این که قاتل را شریک خود سازد.