ریشه های سنبل غیر منشعب با برجستگی کلاهک ریشه وریشه هی مویین است. وقتی سنبل به دقت واصولی کاشته می شود، گیاهی مقاوم و چند ساله ودایمی است. در غیر این صورت، نیمه مقاوم می باشد (قاسمی، ۱۳۸۶).
۱-۴-۲: سوخ سنبل
از نظر ریخت شناسی، سوخ یک ساقه کوتاه و فشرده است که طبق سوخ یا صفحه پایه‌ای[۵] نامیده می شود که دارای یک یا چند مریستم انتهایی و نیز دارای چندین فلس گوشتی است، صفحه پایه ای همچنین دارای ریشه‌های نابجا است.در سوخ ها، در محل اتصال فلسها به صفحه پایه ای جوانه های جانبی وجود دارند، که محل تولید سوخک هایی است که بعدا تولید پاگیاه[۶] می کنند.
در سنبل سوخ مادری گل می دهد و برای چند سال باقی می ماند و پیرامون آن سوخک هایی به صورت پاگیاه به وجود می آید. سوخ ها شامل سوخ حقیقی وپداژه یا سوخ توپر می باشند، سوخ حقیقی در گیاهان سوخ دار بر دو نوع سوخ حقیقی پوشش دار[۷] وسوخ های بدون پوشش[۸] می باشند.

شکل۱-۴: ساختمان پیاز سنبل
سوخ حقیقی پوشش دار که سوخ های سنبل در این گروه قرار دارد: به آن سوخ های ورقه ای[۹] و یا سوخهای فلسی پوستی هم می گویند، در این دسته فلسهای گوشتی به صورت لایه های متحد المرکز قرار دارند و مریستم انتهایی را در بر گرفته اند، که سنبل در این دسته قرار دارد.
۱-۴-۳: فلس
فلسها بافت ذخیره ای اولیه در سوخهای حقیقی هستند و بر حسب نوع گونه به صورت برگهایی کشیده در می‌آیند و یا به برگهای فلسی غیر کشیده تبدیل می شوند. فلسها دارای روزنه بوده و در فرایند تنفس نقش دارند. در سنبل، فلسها گوشتی وپهن بوده وبه صورت لایه های متحد المرکز واقع شده اند و مجموع آنها تشکیل حلقه کامل ومتمرکز را می دهند که نقطه رویشی یا مریستم راسی در میان آن قرار دارد.
پوشش سوخ(تونیک)در واقع یک فلس تغییر شکل یافته، با تعداد زیادی روزنه است، تونیک باعث کاهش تنفس و نیز کاهش از دست رفتن آب سوخ می شود، و نیز باعث حفاظت بهتر آن در برابر آلودگیها، بیماریها و صدمات مکانیکی به فلسها یا صفحه پایه ای که دارای ریشه است می شود.
۱-۵: گلدهی
سنبل از نظر دوره تشکیل گل در مقایسه با تشکیل برگ در گروه Synanthus قرار دارد، در این گروه برگها به طور همزمان اما متوالی و قبل از اجزای گل متمایز می شوند، به عبارت ساده تر برگ وگل با هم توسعه می یابند (ناصری و ابراهیمی، ۱۳۸۱).
چرخه زندگی سنبل همراه با دوره گرمایی سالانه می باشد؛ یعنی به سرمای شدید زمستانه نیاز دارد و در پی آن تابستان گرم وخشک را می طلبد. در هلند پیازهای سنبل هنگام برداشت از اواخر خردادماه تا اواسط مردادماه در حالت رویشی هستند. مرحله گل آغازی بعد از برداشت پیاز شروع می شود و نمو گل آذین در طول تابستان موقعی که پیازها در انبار هستند صورت می گیرد. پیازها همراه گلچه ها و برگهای کاملا رسیده نیاز به مدت ۱۰ تا ۱۸هفته دمای پایین دارن تا ساقه گلدهنده و طول برگها ونمو گلچه ها به حد مطلوب برسد. در فضای باز، پیازها در پاییز کاشته می شوند و متعاقب آن ریشه زایی اتفاق می افتد. زمستان، دوره طبیعی سرمایی برای پیازهاست؛ در اواخر زمستان، موقعی که نیازهای سرمایی فراهم شده، سنبل رشد و گلدهی را آغاز می کند و با دماهای بهاره این فرایندها کنترل می شوند. سنبل روز خنثی است و گلدهی در اواخر فروردین تا اواسط خرداد اتفاق می افتد و بخشهای هوایی گیاه در ماه های تابستان به مرحله پیری می رسند (ناصری و ابراهیمی، ۱۳۸۱). سوخ سنبل یکساله است و کیفیت گلها در سال دوم مطلوب نمی باشد.
۱-۶: گونه سنبل
هیاسینتوس اورینتالیس تنها گونه ای است که از نظر باغبانی اهمیت دارد. تعدادی از گونه های سنبل با قرار گرفتن در سایر جنسها کم شده اند. سنبل با اکثر گل های پیازی مهم اقتصادی متفاوت است، زیرا تمامی ارقام تجاری به یک گونه تعلق دارند.
عکس مرتبط با اقتصاد
سنبل انواع کم پر و پر پر دارد، که در ارقام پر پر حالت استوانه ای شکل گل آذین مشخص تر می باشد (سنبل های موجود در ایران کم پر می باشند) تعداد گلبرگ ها در انواع کم پر و پر پر فرق نمی کند؛ بلکه تعداد گلچه مرطوب و تابستان گرم و خشک دارند، برای سنبل کاری مناسب ترین می باشند. سنبل گرما را برای انگیزش گل و سرما را برای تکمیل اندام های خود نیاز دارد (قاسمی، ۱۳۸۶).
زمان کاشت سنبل اوایل تا اواسط پاییز ( حدودا آبان ، آذر) می باشد. در کشت سوخ ها باید دقت شود که نوک پیاز ها چند سانتیمتر بالاتر از سطح خاک قرار گیرند. بعد از کاشت پیاز ها باید آنها را آبیاری کرد و گلدان ها را به محلی سرد انتقال داد تا ریشه ها تکامل یابند. بعد به تدریج آنها را به محل گرمتری منتقل می کنیم تا برگ ها ظاهر شوند و در گلخانه های سرد به گل روند. در زمان حمل گلدان های سنبل، با قرار دادن دو قیم در دو طرف پیاز گل و بستن خوشه گل به این قیم ها از شکستن آن ها جلوگیری می کنیم.
تشکیل گل به سن و عمر پیاز مربوط نمی شود؛ بلکه به اندازه سوخ بستگی دارد. حداقل اندازه محیط پیاز برای گلدهی حدود ۷ سانتی متر است. سوخهایی که به طور طبیعی بوجود می آیند بعد از ۳ تا ۵ سال گل می دهند. برای تربیت و بزرگ کردن این سوخک ها جهت رسیدن به اندازه گلدهی (۱۴-۱۹ سانتی متر) ۴ سال متوالی باید آنها را کاشته و تقویت کرد، از سال ۴ یا ۵ این سوخها گل می دهند، ولی گلهای سوخ ۶ ساله درشت تر و زیباتر هستند، در سنبل رابطه زیادی بین اندازه سوخ و اندازه گل وجود دارد و سوخهای بزرگتر گلهای درشت‌تر می دهند، البته نباید نادیده گرفت که اندازه گل از ویژگیهای رقم نیز می باشد (قاسمی، ۱۳۸۶).
سنبل برای فتوسنتز در مزرعه نیاز به نور دارد. اما برای گلدهی روز خنثی است و در تاریکی مطلق نیز گل می‌دهد.

سنبل پارسی سنبل هلندی
شکل ۱-۵: ساختمان گل سنبل از نظر گل آدین
۱-۷: تقیسم بندی سنبل از نظر گل آذین
گلکاران ایرانی سنبل را از نظر گل آذین به دو دسته:

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

سنبل پارسی: سنبل پارسی همان سنبل ایرانی است که از قدیم در ایران برای ایام نوروز می کاشته اند و پیازهای آنرا غالبا از مازندران می آورند، تعداد گلهای موجود روی گل آذین آن کمتر و فاصله بین گلها زیاد است.

سنبل هلندی : سنبل هلندی گلچه بصورت متراکم برروی ساقه قرار دارد (قاسمی، ۱۳۸۶).

۱-۸: کاربرد
سنبل گیاه بسیار عالی وجذاب باغی است، که به دلیل عطر شدید، رنگهای مشعشع و جذاب و شکلهای دلخواهی که دارند می توان به عنوان گیاه گلدانی یا شاخه گل، آن را پیش رس کرد. به خاطر عطر خوشی که دارد بسیار معروف است. سنبل از جمله گلهای مورد علاقه مردم جهان می باشد. که از دیرباز در ایران با وجود تنوع رنگ (بنفش ،آبی صورتی، سفید وغیره) و عطر ویژه و منحصر به فرد خود مورد توجه و علاقه مردم بوده است. از این گل می توان بصورت حاشیه ای، گل تپه و گل گلدانی و گل بریدن استفاده کرد سنبل ها به عنوان گیاه گلدانی و برای گلدهی اوایل دی ماه تا اردیبهشت پیش رس می شوند. همچنین می توان سنبل را به عنوان شاخه ای مورد استفاده قرارداد. برای گلدهی در فضای باز، آنها را باید در بسترهایی آماده کرد و به صورت نواری یا کپه ای پرورش داد. نسبت به شرایط معمول منطقه، سنبل ها را می توان به طور طبیعی در چمن کاشت؛ که این روش اغلب انجام نمی شود (ناصری و ابراهیمی، ۱۳۸۱).
۱-۹: عوامل موثر در رشد و نمو سوخ ها وگلدهی
اندام های زیرزمینی از جمله سوخ ها دارای دوره جوانی هستند، که باید آن را طی کنند تا به مرحله گلدهی برسند، این دوره می تواند کمتر از یک سال تا بیش از ۶ سال طول بکشد. در تشکیل گل و رشد آن در داخل اندام چهار عامل اساسی موثر است:
۱-اندازه اندام زیر زمینی
۲-تشکیل برگ
۳-عوامل محیطی به ویژه دما، نور و رطوبت
۴-ارتباط تشکیل گل اولیه، برداشت و نیازهای دمایی پایین.
۱-۹-۱: اندازه سوخ
سوخ سنبل بر اساس اندازه محیط اندام زیرزمینی به بازار عرضه می شود، اندازه های بحرانی به جنس و گونه بستگی دارد و حتی برای یک جنس یا گونه نیز تعیین اندازه بحرانی اندام زیر زمینی برای گلدهی بسته به کولتیوار و شرایط محیطی می تواند مختلف باشد، در سنبل اندازه سوخ برای گلدهی ۱۸-۱۹ سانتی متر می‌باشد.
۱-۹-۲: تشکیل برگ
تشکیل برگ ارتباط خیلی نزدیک با اندازه سوخ دارد، در سنبل هنگامی که اندازه سوخ به حد گلدهی می رسد برگها به طور کامل باز می شوند تعداد برگهایی که به حد گلدهی می رسد متغیر است، و این خصوصیت است که شرایط تولید سوخهای آماده شده[۱۰] را فراهم می کند.
۱-۹-۳: عوامل محیطی
مهمترین عامل در تشکیل گل و نمو آن در گونه های سوخوار دما است، هرچند نور و رطوبت نیز در برخی گونه ها مهم می باشند، در سنبل اثرات نور بر رشد و نمو سوخ نسبت به دما اهمیت کمتری دارد، می توانند سیکل کاملی را در تاریکی طی کنند، هر چند که گیاهان پرورش یافته در شرایط نوری کیفیت بالاتری دارند.
۱-۱۰: روش های تکثیر
سنبل به دو صورت جنسی وغیر جنسی افزایش می یابد:
۱-جنسی Ûبذر
الف-ته برداری ( Scooping )
۲-غیر جنسی Û ۱- تکثیر با سوخک: ب-ته شکافی( Scoring )
۲- کشت بافت ج-بخش کردن ( sectioning )
د- مغزبرداری ) coring)
۱-۱۰-۱: تکثیر جنسی
بذر سنبل حالت کاغذی دارد و افزایش به روش بذری ۴-۶ سال زمان نیاز دارد، تا گیاه گل دهد. در تولید سوخ از طریق بذر دو فاکتور در نظر گرفته می شود.۱- حفظ خلوص ژنتیکی برای تولید تجاری ۲- زمان لازم برای رسیدن اندازه اندام گلدهی(صالحی، ۱۳۷۸) و بیشترین کاربرد تکثیر جنسی جهت اصلاح گیاه و بدست آوردن گیاهان مطلوب و جدید می باشد.
۱-۱۰-۲: تکثیرغیر جنسی
سوخ سنبل به سادگی تولید سوخک جدید نمی کند، و شاید چندین سال طول بکشد تا سوخ مادری به طور طبیعی تولید سوخک نماید. به همین دلیل از روش مصنوعی استفاده کردند، که روش مصنوعی نسبت به روش طبیعی برتری دارند، به ویژه اینکه سوخهای عاری از بیماری تولید می کنند، این روشها شامل:

ته برداری[۱۱]

در این روش با یک وسیله تیز طبق سوخ را حذف می کنند، به طوریکه پایین فلسها مشخص شود، سپس سوخ را جهت تولید پینه و ترمیم زخم، در دمای حدود .c21 به مدت چند روز تا چند هفته در ماسه، خاک خشک ویا سینی های روباز به طوریکه ته شکاف خورده رو به پایین باشد، قرار میدهند و سپس به تدریج دما را تا .c32 افزایش می دهند و شرایط تاریکی و رطوبت نسبی ۸۵% را برای آن فراهم کرده، ۵/۲ تا ۳ ماه در این وضعیت نگهداری می کنند، پس از این عمل سوخ را در عمق ۱۰ سانتی متری در بستر ماسه یا پرلیت می کارند که بعد از مدتی تا ۶۰ عدد سوخک در محل بریده شده تولید می شود (ناصری و ابراهیمی، ۱۳۸۱).
۲- ته شکافی[۱۲] یا کراس کاتینگ
در روش ته شکافی چند شکاف متقاطع در محل طبق سوخ ایجاد می شود به طوریکه عمق این شکافها تا محل مریستم محور مرکزی برسد. پس از این عمل سوخ را به صورت وارونه در ماسه خشک و تمیز به مدت ۲ هفته قرار می دهند، تا در محل برش خورده پینه تشکیل شود، سپس همانند روش قبلی کار را دنبال می کنند. در این روش از هر سوخ مادری تا ۲۴ عدد سوخک تولید خواهد شد.
تیمار کردن سوخهای سنبل با آب گرم به منظور کنترل نوعی قارچ، تشکیل سوخک را تحریک می کند و می تواند جایگزین دو روش فوق شود. برای این کار سوخها را ۴ روز در دمای ۴۳ درجه سانتی گراد و یا یک ماه در دمای ۳۸ درجه سانتی گراد در شرایط رطوبت نسبی ۷۰-۶۰ درصد قرار می دهند.
روش دیگر که کمتر مورد استفاده قرار می گیرد روش مغز گیری (کورینگ) است. در این روش مغز سوخ بوسیله چوب پنبه سوراخ کن با قطر ۸/۱-۱ سانتی متر خارج می شود (ناصری و ابراهیمی، ۱۳۸۱).
۳- مغز برداری[۱۳]
روش دیگری که کمتر مورد استفاده قرار می گیرد روش مغزگیری است. در این روش یک سوراخ سرتاسری در وسط طبق ایجاد می گردد و تعدادی از فلسهای داخلی حذف می شوند که پس از مدتی پیازچه ها در نواحی برش یافته طبق تشکیل می شوند.
۱-۱۱: هدف
هدف اصلی تولید کنندگان پیاز سنبل، به دست آوردن پیازهایی با اندازه تجاری برای گلدهی در کوتاهترین زمان ممکن است. از آن جا که تولید طبیعی پیاز از طریق پاجوشها خیلی کند است، به طور معمول از روش اسکوپینگ و کراس کاتینگ برای ازدیاد استفاده می شود. بسته به کولتیوار و اندازه پیاز مادری، یک پیاز اسکوپینگ شده ۴۰ تا ۶۰ پیازچه و یک پیاز کراس کاتینگ شده ۱۲ تا ۲۴ پیازچه و یک پیاز مغز گرفته شده حدود ۱۰ پیازچه تولید می کند. تعداد سالهایی که لازم است تا به روش های اسکوپینگ، کراس کاتینگ و کورینگ پیازچه ها به اندازه پیاز گلدهنده برسند، به ترتیب ۳، ۲ و۲ سال است. روش کراس کاتینگ معمولی ترین روش برای تولید پیازهای کوچک در مورد تمام کولتیوارهاست، که در این روش تعداد پیازچه های تولیدی کاهش می یابد. اما در مقابل آن در کشت بافت، پیازچه های جدید به راحتی از بخشهای مختلفی تولید می شوند. از بافتهای مربوط به گلها، فلس ها، ساقه گل آذین، تخمدانها، گلپوشها، در کشت بافت استفاده می‌شود.
آزمایشگاه و ازدیاد توده ای پیازچه های سنبل نیز توسعه یافته است. در این روش، تولید سنبل زیاد و سودمند که توسط آماکی وهمکاران در سال ۱۹۸۴ پیشنهاد شده است. روش تکثیر تدریجی جوانه های سنبل در است و به تولید کننده این توانایی را می دهد که در طول سال تولید آزمایشگاهی داشته باشد. از این نظر، روش های مصنوعی برای تکثیر بسیار مهم و ارزشمند هستند. با این وضعیت، ازدیاد انبوه سنبل به وسیله روش های درون شیشه ای نیاز به تحقیقات گسترده ای دارد (ناصری و ابراهیمی، ۱۳۸۱).