چنانچه مشاهده می شود، در این ماده ، کنوانسیون به سراغ تالاب های فرامرزی می رود. این امر نشانه آن است که کنوانسیون رامسر به تالاب های درون سرزمینی هر کشور منحصر نبوده و به تالاب های فرامرزی نیز توجه دارد. با افزایش جمعیت در سطح کره زمین و در نتیجه نیاز بشر به منابع آبی برای ادامه حیات و توسعه ، به تدریج موضوع منابع آب در اختلاف های بین دولت ها، جای بیشتری باز می کند. عمده این اختلاف بر سر حوزه آبریز یک رودخانه یا تالاب بین دولتهای واقع در اطراف آن بدنه آبی می باشند. نکته شایان توجه در این بند، آن است که الزامات تنها متوجه دولت هایی است که طرف کنوانسیون بوده و نسبت به اجرای مفاد آن متعهد می باشند. علاوه بر آن، در متن به مشورت بین دو طرف قناعت شده و این اقدام فقط در خصوص هماهنگی سیاست های فعلی و آینده و مقررات آن ها در رابطه با تالاب های فرامرزی است.
همان گونه که عنوان شد ، تالاب های فرامرزی و به طور روز افزونی در کنار دیگر موضوعات مورد اختلاف بین دولت ها قرار گرفته و می گیرد. این بند از کنوانسیون رامسر بر اهمیت آن به عنوان یک معاهده چند جانبه می افزاید چرا که علاوه بر طرح تالاب های فرامرزی به چگونگی همکاری برای حل و فصل اختلافات مربوط به آب های مشترک واقع در بین کشورها نیز اشاره کرده ، نوعی آینده نگری و نگاه به چالش های آینده در آن نهفته است. (امین منصور،۲۲,۱۳۹۰)
باید گفت که همکاری بین المللی راجع به معضلات و مسایل مرتبط با تالاب ها از عناصر کلیدی استفاده عاقلانه از تالاب ها به شمار می رود. یک سیستم آبی مشترک یا تالاب های فرامرزی نمی توانند به عنوان یک واحد اکوسیستمی بدون همکاری میان دولت های همسایه مدیریتی منطقی داشته باشند. اگر منشا آلودگی یک تالاب در کشور همسایه دارنده تالاب باشد، بدون همکاری دولت همسایه آلودگی رفع نخواهد گردید. ماده پنج کنوانسیون اساس و مبنایی قانونی قاطع به منظور همکاری دو جانبه یا چند جانبه در جهت ارتقای رویکرد های سازگار با مدیریت منابع آبی مشترک که منطبق بر تعهد به استفاده عاقلانه از تالاب هاست، ارائه می نماید.
کنوانسیون همچنین از رویکرد های منطقی حفاظت از گونه های آنسوی مرزهای سیاسی حمایت به عمل می آورد. پرندگان آبی و بسیاری از گونه های مهاجر از لحاظ اکوسیستمی به حفظ و نگهداری تالاب ها وابسطه اند.
۴- ایجاد ذخیره گاه های طبیعی
بر اساس ماده ۴، هر یک از طرف های کنوانسیون موظفند حفاظت از تالاب ها و پرندگان آبی اعم از مهاجر یا بومی را با ایجاد ذخیره گاه های طبیعی تالابی، صرف نظر از اینکه در فهرست رامسر باشند یا نه، ارتقا دهند.
در اینجا کنوانسیون با الزام طرف ها به ایجاد ذخیره گاه های طبیعی تالابی، آن ها را به تعیین و اعلام مناطق تالابی به عنوان ذخیره گاه و مناطق حفاظت شده فرا می خواند. این بند به طور مشخص بروز تغییرات و اصلاحاتی را در قوانین مربوط به حفاظت از محیط زیست خصوصا ً تالاب ها و افزایش امکانات و منابع انسانی مربوطه توصیه می نمایند.
عکس مرتبط با محیط زیست
کنوانسیون رامسر از الزامات مربوط به یک تالاب با اهمیت بین المللی حتی فراتر می رود و از دولت های طرف می خواهد اگر تالابی را در دبیرخانه ثبت نکرده اند و دارای ویژگی های تالاب با اهمیت بین المللی نیست، بایستی به هر حال به وظیفه حفاظتی خود عمل نموده تلاش نمایند وضعیت تالاب ها را با رسیدگی به مشکلات و رفع تهدیدات ارتقاء دهد. (امین منصور ،۲۱)
گفتار چهارم: ساختار و تشکیلات کنوانسیون رامسر
اجرا و اعمال کنوانسیون رامسر در نتیجه مشارکت مستمر بین متعاهدین، کمیته دایمی و دبیرخانه کنوانسیون، با مشاوره هیات کارشناسی کمکی (هیات بازنگری علمی و فنی(STRP) صورت می گیرد. هر سه سال یکبار، نمایندگان دولت های متعاهد به عنوان کنفرانس دولت های عضو که ارگان تصمیم گیرنده کنوانسیون به شمار می رود، تصمیماتی را به منظور اجرای کنوانسیون و بهبود روش هایی که متعاهدین را در اعمال اهدافشان قادر سازد اتخاذ می نمایند.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

 

 

کنفرانس دولت های عضو

کنفرانس دولت های متعاهد (COP) ۱ نهاد سیاستگذار کنوانسیون به شمار می رود. نمایندگان دولت ها از طرف دولت های متعاهد خود هر سه سال یکبار به منظور دریافت گزارش های ملی راجع به عملکرد سه سال گذشته، پذیرش برنامه های کاری و ترتیبات بودجه ایی برای سه سال آینده و لحاظ دستور العمل هایی برای متعاهدین راجع به معضلات و چالش های پیش رو با یکدیگر ملاقات و برخورد دارند.
نمایندگان دولت های دولت های غیر عضو، نهاد های بین الدولی و سازمان های ملی و بین المللی غیر دولتی (NGOs) می توانند در این نشست ها به عنوان ناظران فاقد حق رای شرکت نمایند. راجع به چگونگی رای گیری در کنفرانس دولت های عضو مقررات شکلی صریحی در کنوانسیون وجود دارد، اما در عمل هنوز بر اساس مقررات شکلی موجود تصمیم گیری صورت نگرفته است، و تمامی تصمیمات به صورت اجماع (consensus) اتخاذ گردیده است.
برنامه کنفرانس دولت های عضو شامل تعدادی از مسایل به منظور ارائه و گفتگو راجع به معضلات مهم پیش رو در زمینه حفاظت تالاب از جمله تفاسیر اضافی و بسط و توسعه مفاهیم کلیدی کنوانسیون و دستور العمل هایی برای متعاهدین به منظور اجرای مسایل کلیدی می باشد. موارد گفته شده موضوعاتی هستند که تمام و کمال در جلسات مورد بحث و گفتگو قرار می گیرند، که معمولاً منجر به اتخاذ قطعنامه ها و توصیه نامه هایی میگردد. کنفرانس دولت های عضو کنوانسیون رامسر این امتیاز مثبت را دارد که مشارکت فعال نهاد های غیر دولتی و دانشگاهی را مجاز می دارد. ۲
مشروح مذاکرات نشست کنفرانس دولت های متعاهد توسط دبیرخانه انتشار می یابد، که معمولا مشروح مذاکرات در بردارنده موضاع ذیل می باشد:

 

 

گزارشی از تمامی نشست های کنفرانس؛

قطعنامه و توصیه نامه های اتخاذ شده توسط کنفرانس؛

فهرست دولت های شرکت کننده؛

______________________________
۱ Conferense of the Contracting Parties
۲ Rmsar Convection Secretariat, op. cit, p.32.

 

سایر اسناد ارائه شده به کنفرانس در جهت آگاهی و اطلاع رسانی. ۱

۲- کمیته دایمی
در فاصله زمانی نشست های دولت های عضو، فعالیت های کنوانسیون بوسیله کمیته دایمی ۹ نفره ایی که شامل نمایندگانی از هفت منطقه جهانی می باشند، صورت می گیرد. این کمیته فعالیت های موقتی را که لازم و ضروری به نظر می رسد را انجام می دهد.
در واقع کمیته دایمی، کنفرانس دئلت های عضو را مابین نشست های سه ساله و البته در محدوده چارچوب تصمیمات اتخاذ شدع توسط کنفرانس دولت های عضو نمایندگی می کند. اعضای کمیته دایمی هر سه سال یکبار در کنفرانس سه ساله دولت های عضو تعیین می گردند.
کمیته دایمی بر اساس قطعنامه ۳٫۳ کنفرانس دولت های متعاهد به سال ۱۹۸۷ تاسیس گردید. وظایف کمیته دایمی ابتدا در چارچوبی به منظور اجرای کنوانسیون رامسر ۱ مقرر گردید، اما در حال حاضر به موجب قطعنامه VII.1 1999 تشریح گردیده است. بر این اساس دولت های متعاهدی مه پذیرفته اند که به عنوان نمایندگان منطقه ایی در کمیته دایمی حضور داشته باشند باید وظایف ذیل را متقبل گردند:

 

 

تعیین نمایندگان کمیته دایمی به منظور بر عهده گزاردن مسئولیت های مهم به عنوان نمایندگان منطقه ایی؛

مواقعی که در یک گروه منطقه ایی بیش از یک نماینده حضور داشته باشد، کمیته دایمی ارتباط مستمر و مشورت با سایر نمایندگان منطقه ایی را حفظ خواهد کرد؛

______________________________
۱ مکان و تاریخ نشست های عادی اعضای کنوانسیون از ابتدا تا کنون به شرح ذیل می باشد:
_ Cagliari, Italy, 1980
_ Ggroningen, Netherlands, 1984
_ Regina, Canada,1987
_ Montreux, Switzerland, 1990
_ Kushiro, Japan,1993
_ Brisbane, Australia, 1996
_ san Jose, Costa Rica,1999
_ Valencia, Spain,2002
_ Kampala,Uganda,2005
_ Changwon, Republic of Korea,2008

 

 

کمیته دایمی در حفظ ارتباط مستمر و رایزنی با دولت های متعاهد در گروه های منطقه ایشان و بازدید از مناطق تالابی و حضور در نشست های منطقه ایی و جهانی به منظور رایزنی راجع به موضوعات مرتبط با کنوانسیون و ارتقای اهداف آن نقش ایفا می نماید؛

نظر خواهی کردن از دولت های متعاهد در گروه های منطقه ایشان قبل از نشست های کمیته دایمی؛

مشورت گرفتن از دبیرخانه به منظور تنظیم دستور جلسه کمیته های منطقه ایی؛

ارائه مشورت به در خواست دبیرکل یا روسای گروه ها یا نهاد های زیر مجموعه کنوانسیون و یا دبیرخانه کنوانسیون؛

تشویق سایر دولت ها به عضویت در کنوانسیون در مناطق مربوطه.

کمیته دایمی به طور معمول به طور سالیانه دارای نشست بوده، که به طور سنتی در دفتر دبیرخانه در سوییس برگزار می گردد. ۱
۳ – دبیرخانه
دبیرخانه کنوانسیون رامسر همکاری و مشارکت روزانه ایی را با فعالیت های کنوانسیون دارد. دبیرخانه در محل اداره مرکزی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN)واقع در گلاند سوییس قرار گرفته است و کارمندان دبیرخانه قانونا ً کارمندان IUCN به شمار می روند.
فعالیت های دبیرخانه کنوانسیون به شرح ذیل می باشد:

 

 

حفظ و نگهداری فهرست تالاب های با اهمیت بین المللی و وارد کردن تمام موارد الحاقی و تغییرات صورت گرفته در فهرست و همچنین پایگاه اطلاعاتی سایت های رامسر؛

کمک و مساعدت در برگزاری و سازمان دهی کنفرانس دولت های عضو، نشست کمیته دایمی و هیات بازنگری علمی و تخصصی و نشست های منطقه ایی کنوانسیون رامسر؛

ارائه حمایت های اجرایی، علمی و فنی به دولت های متعاهد و به طور خاص در ارتباط با اجرای طرح استراتژیکی کنوانسیون رامسر؛

______________________________
۱ Ramsar Convention Secretatiat, op.cit, p.35.

 

 

کمک به آماده شدن دولت های متعاهد جدید با ساختار کنوانسیون؛

انتشار تصمیمات، قطعنامه ها و توصیه نامه های کنفرانس دولت های عضو و کمیته دایمی؛

۲-۱-۱۵-۱- طبقه‌بندی براساس ساختار

سازمان های مجموعه ای از واحد ها، گروه‌ها و تیم‌های کاری هستند و این عناصر در یک سلسله مراتب قرار دارند و از زیر مجموعه خود گزارش دریافت می‌کنند و پاسخگویی عناصر مافوق هستند . سیستم های اطلاعات براساس سلسله مراتب ساختاری به سیستم‌های بخشی سازمانی و میان سازمانی تقسیم می‌شوند.

 

سیستم‌های اطلاعات بخشی

سازمانها از سیستم های اطلاعات مختلفی در سطح واحد های عملکردی خود استفاده می‌کنند برنامه های کاربردی غالباً به منظور انجام معاملات خاص طراحی می‌گردد.

 

سیستم های اطلاعات سازمانی

مجموعه سیستم های اطلاعات که جهت بخشهای مختلف طراحی گردیده است را می‌توان به صورت یکپارچه جهت پشتیبانی از سازمان مورد استفاده قرار داد، معمولاً جهت برنامه ریزی ها و تصمیمات کلان به کار گرفته می‌شود.

 

سیستم های اطلاعات میان سازمانی

این سیستم ها به منظور تبادل اطلاعات و انجام معاملات میان چندین سازمان انجام می‌گیرد این سیستم چندین سازمان را به یکدیگر مرتبط می کند (صرافی زاده، ۱۳۸۳، ۵۰-۴۹).

 

۲-۱-۱۵-۲- طبقه‌بندی بر اساس حیطه عملکردی

در این طبقه بندی هریک از سیستم ها از تعاملات و تصمیمات یک زمینه کاربردی خاص از سازمان پشتیبانی می‌کنند .
· سیستم های اطلاعات منایع انسانی
· سیستم های اطلاعات حسابداری
حسابداری259″ />
· سیستم های اطلاعات فروش و بازاریابی
· سیستم طالاعات مالی
· سیستم های اطلاعات تولید و…
(صرافی زاده، ۱۳۸۳، ۵۰)

 

۲-۱-۱۵-۳- طبقه بندی بر اساس معماری سیستم

– سیستم مین فریم محور : در این محیط پردازش ها از طریق کامپیوتر مین فریم انجام می‌شود. کارها از طریق ترمینالهایی که هیچ گونه قدرت پردازشی ندارند انجام می‌شود. کاربر از طریق ترمینال داده وارد می‌کند و اطلاعات را از مین فرم دریافت می‌کند.
سیستم های منفرد (رایانه شخصی) : در این محیط تنها کامپیوترهای شخصی معماری سیستم را تشکیل می‌دهند (PC).[39]
– سیستم‌های محاسبات توزیع یافته یا شبکه ای : در محاسبات توزیع یافته، امور پردازشی بین دو یا چند کامپیوتر تقسیم می‌شود (صرافی زاده، ۱۳۸۳، ۵۱).

 

۲-۱-۱۶- عوامل تأثیرگذار بر نوع سیستم های اطلاعاتی مورد نیاز

باید توجه داشت که چیزی بنام سیستم اطلاعات کامل وجود خارجی ندارد و نمی‌توان انتظار داشت که سیستم اطلاعات تمام سازمان ها را بدون توجه به نظام خاص و بدون توجه به نیازهای اطلاعاتی آنها، که در عین حال پیشرفته نیز باشد، فراهم نمود. بنابر این به تناسب رشد و تغییر سازمان، سیستم اطلاعات نیز باید تغییر نماید. بنابر این با توجه به شرایط خاص هر سازمان . انواع مختلف سیستم های اطلاعات مورد نیاز می‌باشد.
عوامل تعیین کننده انتخاب نوع سیستم اطلاعاتی عبارتند از :

 

 

نوع صنعت یا تجارت

جایگاه آن در چرخه عمر صنعت

اندازه سازمان

وضعیت فعلی فن آوری

شبکه مدیریت

وسعت جغرافیایی سازمان و بازارهای آن

اثرها سیاسی و اقتصادی
عکس مرتبط با اقتصاد

 

(ثاقب خراسانی، ۱۳۸۰، ۹۶)

 

۲-۱-۱۷- انواع سیستم های اطلاعاتی

۲-۱-۱۷-۱- سیستم پردازش تعاملی (TPS)[40] :
TPS اولین سیستم هایی هستند که با ورورد رایانه‌ها به سازمان‌ها شکل گرفتند. این سیستم‌ها امور ساخت یافته‌ای مانند نگهداری سوابق، کنترال انبار، محاسبه حقوق و دستمزد و غیره را انجام می‌دهند. دستورالعمل‌ها و روش انجام کار در سیستم‌ها با بهره گرفتن از کدینگ برنامه نویسی شده است کاربر با تعامل با سیستم داده را به سیستم وارد و بر اساس درخواست وی عملیات پردازشی انجام و داده ها به هنگام می‌شوند و بر اساس آن گزارش دریافت می‌شود (صرافی زاده، ۱۳۸۳، ۵۳).
۲-۱-۱۷-۲- سیستم گزارشات مدیریت (MRS)[41] :
M R S دومین نسل از سیستم های اطلاعاتی که در اواسط دهه ۶۰ میلادی با توجه به نیاز مدیران میانی و ارشد به وجود آمد . واژه سیستم اطلاعات مدیریت بر کلیه سیستم اطلاق شده است لذا از واژه سیستم گزارشات مدیریت استفاده می‌کنم .سیستم گزارشات مدیریت یک منبع اطلاعات گسترده در سطح سازمان است که توسط مدیران در کلیه سطوح و در تمامی زمینه های فعالیتی مورد استفاده قرار می‌گیرد (صرافی زاده، ۱۳۸۳، ۵۶).
سیستم اطلاعات مدیریت انواع گزارش را در اختیار مدیران قرار می‌دهند مانند گزارشات برنامه ای[۴۲] SR، گزارشات درخواستی[۴۳] (d.r) و گزارشات خاص[۴۴] (E R) و گزارشات تفضیلی[۴۵] (DDR) (صرافی زاده و علی پناهی، ۱۳۸۰، ۲۱۰).
۲-۱-۱۷-۳- سیستم پشتیبانی تصمیم گیری (DSS) [۴۶]:
سیستم پشتیبانی تصمیم گیری، سیستمی است که به منظور پشتیبانی از تصمیم گیرندگان در سطوح مختلف سازمان با تاکید بر تصمیمات شبه ساختاری و غیر ساختاری طراحی و به کار گرفته می‌شود . این سیستم از طریق مدلسازی می‌تواند مسائل پیچیده را حل و راه کار را بر اساس منطق پیشنهاد کند.
اجزاء این سیستم عبارتند از :
· پایگاه مدل
· پایگاه داده
· مدیریت پایگاه مدل
· مدیریت پایگاه داده
(صرافی زاده، ۱۳۸۳، ۶۰)
۲-۱-۱۷-۴- سیستم هوش منصوعی (AI) [۴۷]:
سیستم های هوش مصنوعی تشکیل شده است از افراد، دستورالعمل، سخت افزار، نرم افزار، داده ها و دانش استفاده از سیستم کامپیوتری و ماشین هایی که ویژگیهای هوشمند بودن را دارا هستند (صرافی زاده و علی پناهی، ۱۳۸۰، ۲۲۶).
هوش مصنوعی (AI): مجموعه ای از فناوری هاست که سعی در شبیه سازی و ایجاد رفتار انسانی دارد به منظور تحقق این هدف رایانه ها بایستی بتوانند:
· عقل سلیم را درک کنند
· حقایق و داده ها کیفی را درک و به کار گیرند.
· به استثنائات بپردازند
· روابط میان حقایق را درک کنند
· با انسان به تعامل بپردازند
· بتوانند با شرایط بر اساس یادگیریها کنار آیند.
(صرافی زاده، ۱۳۸۳، ۶۲)
۲-۱-۱۷-۵- سیستم های خبره یا هوشمند (ES) [۴۸]:
سیستم هوشمند از تکنیک هایی بهره می‌برد که برای ارائه توصیه و پیشنهاد، تشخیص مسائل، دارای استدلال می‌باشد.
سیستم های خبره سیستم های رایانه ای هستند که در بر دارنده برخی از تجارب و دانش تخصصی یک متخصص می‌باشند . سیستم های خبره بدین ترتیب از خبرگان تقلید کرده و به عنوان یک مشاور در یک حوزه یا حیطه دانش ویژه عمل می‌کند (صرافی زاده، ۱۳۸۳، ص ۶۳).
اجزاء سیستم خبره : اجزاء تشکیل دهنده سیستم خبره عبارتند از پایگاه دانش[۴۹]، ابزار استنتاج[۵۰]، ابزار تشریح و تفسیر[۵۱]، ابزار استفاده از پایگاه دانش[۵۲] و وسیله ارتباطی کاربر[۵۳] (صرافی زاده و علی پناهی، ۱۳۸۰، ۲۲۵).
۲-۱-۱۷-۶- سیستم پشتیبانی تصمیم گیری گروهی (GPSS) [۵۴]:
این سیستم از گروه های کاری که به کار خاصی اشتغال دارند و هدف مشترکی را دنبال می‌کنند پشتیبانی می‌کند . با پیشرفت فناوری ارتباطات سیستم های پشتیبانی تصمیم گیری گروهی قادرند تا از گروه های کاری به صورت مختلف جدا از زمان و مکان پشتیبانی کنند (صرافی زاده، ۱۳۸۳، ۶۴).
۲-۱-۱۷-۷- اتوماسیون اداری (OA)[55]:
اتوماسیون اداری. کاربرد فناوری رایانه و ارتباط به منظور تسهیل امور اداری در سازمان به منظور ارتقاء کارایی آنهاست.
سیستم اتوماسیون اداری (OAS)، سیستمهای اطلاعاتی هستند که مکاتبات اداری را به صورت کتبی، شفاهی، یا ویدیوئی ایجاد نموده، پس از ذخیره‌سازی، اصلاح و نمایش، آنها را انتقال می‌دهند (صرافی‌زاده و علی‌پناهی، ۱۳۸۰، ۲۳۸).

 

دانلود

صفات مورفولوژیکی ممکن است تحت کنترل چندین ژن باشند و از اینرو دارای نحوه توارث پیچیده­ای هستند.

نشانگرهای مولکولی

نشانگرهای مولکولی فراوان هستند و میتوان برای همه موجودات زنده از آنها استفاده کرد. اگرچه پتانسیل نشانگرهای مولکولی از ۷۵ سال پیش شناخته شده بود ولی کاربرد آنها تا حدود ۳۰ سال پیش بسیار محدود بوده است. چندین سیستم برای آشکارسازی نشانگرهای نشانگرهای مولکولی که قادر به شناسایی و برآورد تنوع موجود در توالی­های DNA ژنومی می­باشند، به منظور انجام مطالعات ژنتیکی ابداع و معرفی شده است. بررسی بسیاری از صفات با ارزش در گیاهان زراعی به دلیل پیشرفت­های حاصله در شناخت از سازماندهی ژنوم و ژنتیک گیاهی به کمک نشانگرهای مولکولی حاصل شده است. این نشانگرها در زمره پرکاربردترین نشانگرها هستند، زیرا به تعداد زیادی در ژنوم وجود دارند. این نوع نشانگرها در واقع از کلاس­های مختلفی از جهش­های ایجاد شده در DNA نظیر: جهش نقطه­ای، نوآرایی (حذف و اضافه شدن بازها) یا بروز اشتباهاتی در واحدهای تکراری DNA به وجود آمده­اند. از مزایای این نشانگرها خنثی بودن آنهاست، زیرا در مناطق خنثی ژنوم یا همان مناطق غیر رمز کننده واقع شده ­اند. برخلاف نشانگرهای مورفولوژیکی و بیوشیمیایی از نظر نوع و تعداد نامحدود هستند و تحت تاثیر عوامل محیطی و یا مراحل نموی گیاه قرار نمی­گیرند از جمله پرکاربردترین این نشانگرها در آنالیز پیوستگی ژنتیکی میتوان به RFLP، RAPD، SSR و AFLP اشاره نمود. کاربرد این روش­های فوق منجر به انقلاب جدیدی در اصلاح نباتات موسوم به گزینش به کمک نشانگر شده است. در تمام گونه­ های مهم زراعی، ژن­های بسیاری با بهره گرفتن از این روش شناسایی و جداسازی شده است. آنالیز لینکاژ ژنتیکی تبدیل به ابزار پرکاربردی در شناسایی و تعیین خصوصیات ژن­های کنترل کننده صفات چند ژنی مهم شده است. این نشانگرها به دو دسته نشانگرهای بیوشیمیایی و نشانگرهای مبتنی بر DNA تقسیم می­شوند.

شکل ‏۲‑۱۲ دسته­بندی نشانگرهای ژنتیکی [۸۱]

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

نشانگرهای پروتئینی یا بیوشیمیایی

نشانگرهای بیوشیمیایی به دو دسته تقسیم می­شوند: الف) ماکرو مولکول­ها ب) ایزوزایم­ها یا آلوزایم­ها برخی از تفاوت­های موجود در ردیف DNA بین دو موجود ممکن است به صورت پروتئین­هایی با اندازه­ های مختلف تجلی نمایند که از طرق مختلف بیوشیمیایی قابل ثبت و مطالعه می­گردند. این قبیل نشانگرها را نشانگرهای مولکولی در سطح پروتئین می­نامند که از آن جمله میتوان به سیستم آیزوزایم/آلوزایم اشاره نمود. در دهه ۱۹۵۰، نشانگرهای مولکولی قابل مشاهده توسط الکتروفورز پروتئین­ها تحول شگرفی را ایجاد نمودند. ایزوزایم­ها بطور گسترده­ای در بررسی تنوع ژنتیکی و طبقه بندی گیاهان زراعی بکار گرفته شدند. تا اواخر دهه ۱۹۷۰ نقشه­های ژنتیکی تلفیقی از ایزوزایم­ها و نشانگرهای مورفولوژیکی بسیاری از گونه­ های مهم تهیه شدند. ایزوزایم­ها اشکال مختلف یک آنزیم با ماهیت پروتئینی هستند که واکنش یکسانی را کاتالیز می­نمایند یا در واقع میتوان گفت فرآورده ­های آلل­های مختلف یک یا چند ژن هستند. این نشانگرها را به راحتی میتوان با بهره گرفتن از ژل­های غیرخنثی از طریق واکنش رنگی یا سوبسترای مربوطه آشکار نمود. نشانگرهای پروتئینی (ایزوزایمی) نسبت به نشانگرهای مورفولوژیکی مناسب­تر هستند، زیرا این نشانگرها همبارز هستند و هر آنزیم محصول یگانه تنها یک ژن است و اختصاصی بودن ژن موردنظر را منعکس می­نماید. نشانگرهای پروتئینی نیز معایب مخصوص خود را دارا می­باشند. با توجه به اینکه روش­های رنگ آمیزی پروتئین­ها در مورد ایزوزایم­ها چندان زیاد نیست، تعداد ایزوزایم­های قابل ثبت و مشاهده که میتوان از آنها به عنوان نشانگر استفاده نمود به ۱۰۰ عدد هم نمی­رسد. از نکات منفی دیگر این نشانگرها محدودیت تنوع ژنتیک قابل ثبت در ایزوزایمهاست. به عبارت دیگر ایزوزایم­ها نه تنها کم هستند، بلکه چند شکلی و تفاوت قابل ثبت نیز در آنها چندان زیاد نیست. پیچیدگی فنوتیپ­های الکتروفورزی ایزوزایم­ها از دیگر معایب این قبیل نشانگرهاست. این پیچیدگی که به دلیل دخیل بودن آنزیم­ های مرکب از چند پلی پپتید مستقل در ترکیب برخی از ایزوزایم­ها می­باشد، امتیازبندی را دشوار می­ کند.

 

نشانگرهای DNA

برخی از تفاوت­های موجود در ردیف DNA بین دو دو موجود در سطح DNA هیچ تظاهری ندارند. نه صفت خاصی را کنترل می­ کنند و نه در ردیف اسیدهای آمینه پروتئین­ها اثری برجای می­گذارند. اینگونه تفاوتها فقط از طریق تجزیه و تحلیل مستقیم DNA قابل ثبت هستند و بنابراین به آنها نشانگرهای مولکولی در سطح DNA اطلاق می­گردند. نشانگرهای DNA به دو دسته کلی نشانگرهای مبتنی بر PCR و نشاتگرهای غیرمبتنی بر PCR تقسیم بندی ­می­شوند.

 

نشانگرهای DNA غیر مبتنی بر PCR

این دسته از نشانگرهای DNA بدون استفاده از روش PCR تولید و مورد استفاده قرار می­گیرند. سرگروه این دسته از نشانگرها، نشانگر تفاوت طول قطعات حاصل از هضم DNA توسط آنزیم­ های محدودکننده می­باشد که RFLP نامیده می­ شود.
در اوایل دهه ۱۹۸۰ بوتستاین و همکارانش روش تفاوت طول قطعات قابل هضم یا RFLP را برای مطالعه مستقیم DNA و یافتن نشانگرهای ژنتیکی جدید پیشنهاد و معرفی نمودند. از میان نشانگرهای مولکولی مختلف ابداع شده، RFLP ها در زمره اولین نشانگرهای مولکولی بودند که در پروژه­ های مختلف ژنوم گیاهان و جانوران به کار رفته­اند. به همین دلیل به نشانگرهای مولکولی نسل اول هم موسوم می­باشند. RFLP ها در اثر تغییرات توالی DNA مانند اضافه شدن یا حذف شدن قطعات DNA، نوآرایی و جهش­های تک نوکلئوتیدی ایجاد می­شوند. این تغییرات سبب ایجاد، از دست رفتن یا جابجایی برخی جایگاه­­های برشی می­ شود که اساس ایجاد RFLP ها می­باشد. در این روش DNA ژنومی توسط آنزیم محدودگر خاصی هضم می­ شود و سپس بر روی ژل آگارز از هم جدا می­شوند. سیستم آللی یا جهش­های ژنتیک از تفاوت طول قطعات حاصل از هضم شناخته می­شوند. اگر دو نمونه گیاهی را در نظر داشته باشیم که فقط یک نوکلئوتید آنها در نقطه برش خاصی باهم متفاوت باشند، آنزیم محدودگر ویژه آن نقطه برش، DNA مستخرج از یکی از آن دو را برش خواهد داد و DNA نمونه دیگر در آن نقطه بدون برش باقی خواهد ماند. به این ترتیب قطعات حاصل از برش توسط آنزیم­ های محدودگر دارای طول متفاوت خواهد بود. اثبات شده است که این نشانگرها برای تعیین ژنوتیپ کارآمد و دقیق می­باشند. از محاسن این نشانگر میتوان تکرار پذیری بالا، فراوانی زیاد، همبارز بودن نام برد. همچنین این نشانگر تحت تاثیر عوامل محیطی داخلی و خارجی نبوده و صددرصد ژنتیکی است. از معایب این نشانگر میتوان به دشواری، پیچیدگی، نیاز به کاربرد مواد رادیواکتیو و نیاز به مقدار نسبتا زیادی DNA اشاره کرد.

 

نشانگرهای مبتنی بر PCR

واکنش زنجیره­ای پلیمراز برای اولین بار در سال ۱۹۸۵ توسط سیکی و همکاران معرفی شد. واکنش زنجیره­ای پلیمراز که بطور اختصار PCR خوانده می­ شود روشی قوی می­باشد که تکثیر ردیف منتخبی از مولکول یک ژنوم را تا چندین میلیون برابر در مدت کمتر از نیمروز امکان پذیر می­ کند. اما از این روش زمانی میتوان استفاده کرد که حداقل ردیف کوتاهی از دو انتهای قطعه DNA موردنظر معلوم باشد. در این فرایند که تقلیدی از فرایند همانندسازی DNA در طبیعت می­باشد، الیگونوکلئوتیدهای مصنوعی که مکمل ردیف شناخته شده دو انتهای قطعه موردنظر DNA می­باشند، به عنوان آغازگر مورد استفاده قرار می­گیرند تا واکنش همانندسازی انجام گیرد. این همانندسازی یک فرایند آنزیمی بوده و توسط انواع مختلفی از آنزیم­ های پلیمراز صورت می­گیرد. نشانگرهای مبتنی بر PCR به دو دسته نشانگرهای اختصاصی و نشانگرهای غیر اختصاصی تقسیم بندی می­شوند [۸۲].
PCR یا واکنش زنجیره­ای پلیمراز:
فرایند PCR از سه مرحله مشخص تشکیل شده است. که این مراحل به وسیله تغییر در درجه حرارت، هر مرحله تعیین می­ شود. در مرحله اول DNA دورشته­ای واسرشته شده و دو رشته از هم جدا می­شوند. در مرحله دوم درجه حرارت پایین می ­آید تا حدی که اتصال آغازگر به الگو را امکان پذیر سازد. در حین مرحله اتصال آغازگر به الگو آنزیم DNA پلیمراز مقاوم به حرارت فعال می­ شود و شروع به بسط آغازگرها می­ کند. در مرحله سوم درجه حرارت دوباره افزایش می­یابد تا اینکه به یک حد مناسب جهت فعالیت پلیمرازی آنزیم DNA پلیمراز برسد. اگر PCR با کارایی ۱۰۰درصد انجام گیرد، در طی ۲۰ چرخه یک میلیون نسخه از DNA موردنظر تولید می­ شود.

 

نشانگرهای غیر اختصاصی

 

RAPD

این روش در سال ۱۹۹۰ توسط دو گروه ویلیامز و همکاران و ولش و مکلند ارائه شد. در این روش از آغازگرهایی به طول ۸ تا ۱۰ نوکلئوتید که ردیف بازی آن بطور قراردادی تعیین می­ شود، استفاده می­گردد. در این واکنش یک آغازگر منفرد نقاط ممکن خود را روی دو رشته متقابل DNA ژنومی نمونه­ها یافته و در آن نقاط بر روی دو رشته مکمل DNA متصل می­ شود. اگر محل اتصال آغازگرها در روی دو رشته متقابل بهم نزدیک باشند، ردیف بین آن دو نقطه اتصال طی واکنش PCR تکثیر خواهد شد. پلیمورفیسم در RAPD به شکل حضور و غیاب یک باند مشخص می­ شود. نشانگرهای RAPD از نوع غالب هستند. از مزایای این روش امکان بررسی همزمان چندین جایگاه در ژنوم نمونه­ها و عدم نیاز به مواد رادیواکتیو می­باشد. از معایب این روش میتوان به تکرارپذیری کم، غالبیت و عدم امکان تشخیص سیستم آللی اشاره کرد. از این روش جهت شناسایی ارقام و رده­بندی درون گونه­ای و بین گونه­ای در گیاهان مختلف استفاده کرد. نشانگر RAPD در روش تجزیه توده­ای افراد درحال تفرق بهترین گزینه است.

 

نشانگرهای اختصاصی

 

AFLP

با روش AFLP نشانگرهایی تولید شد که علاوه بر دارا بودن مزایای RFLP مانند دقت و تکرارپذیری، دارای ویژگی­های مثبت روش­های مبتنی بر PCR نیز می­باشند (وس و همکاران ۱۹۹۵). این روش براساس تکثیر انتخابی برخی قطعات از بین تمام قطعات هضم شده DNA می­باشند. این روش شامل سه مرحله مجزا می­باشد. در مرحله اول DNA موردنظر را با یک آنزیم محدودگر هضم کرده و سپس اتصال آنها به آداپتور ایگونوکلئوتیدی.در روش AFLP استاندارد معمولاً از ترکیب آنزیمی MseI / EcoRI در واکنش هضم استفاده می‌گردد. در مرحله دوم طراحی و ساخت آغازگر و همچنین تکثیر انتخابی دسته­ای از قطعات حاصل از هضم انجام می­ شود. در مرحله سوم جداسازی قطعات حاصل از تکثیر بر روی ژل­های پلی آکریل آمید و سپس رنگ­آمیزی با نیترات نقره برای ثبت نتایج انجام می­ شود. هریک از قطعاتی که به صورت باند بر روی ژل ظاهر می­ شود می­توانند به عنوان یک نشانگر ژنتیک مورد استفاده قرار بگیرد. در این روش در مقایسه با سایر روش­ها بیشترین تعداد نشانگر به ازای هر ژل به دست می­آید. همچنین دقت و تکرارپذیری این روش بسیار بالا است ولی از معایب عمده این روش میتوان به غالب بودن این نشانگر و عدم امکان تشخیص آلل­های هر نشانگر اشاره کرد[۸۲].

 

SSR

SSR یکی از مهمترین گروه­های نشانگرهای مولکولی می­باشد. این روش مبتنی بر PCR می­باشد و در انگشت نگاری DNA، نقشه یابی ژنتیکی، MAS و مطالعه تنوع ژنتیکی و ژنتیک جمعیت استفاده می­ شود. این دسته از نشانگرها در موجودات پیشرفته تر مثل هسته داران دیده می­ شود. این گروه از نشانگرها مبتنی بر واکنش زنجیره­ای پلیمراز هستند که دارای موتیف تکرار شونده به طول یک تا شش جفت باز می­باشند و می­توانند تا حدود ۱۰۰ برابر تکرار شوند. این توالی­ها عمدتا در مناطق بین ژنی و مناطق غیر رمز کننده در سراسر ژنوم توزیع شده ­اند. نشانگرهای میکروساتلایتی فراوان، پلیمورفیسم زیاد و همبارز هستند. در این نشانگر، فرآورده ­های PCR را میتوان با بهره گرفتن از ژل آگارز، ژل پلی آکریل آمید غیر واسرشته کننده و ژل پلی آکریل آمید واسرشته کننده آشکار نمود. از سیستم ژل آگارز با بهره گرفتن از غلظت بالای ۲ درصد و سپس رنگ آمیزی با اتیدیوم بروماید معمولا در برنامه MAS استفاده می­ کنند. ولی در بقیه موارد از ژل پلی آکریل آمید و از الکتروفورز عمودی استفاده می­ کنند. ردیف های تکرار شونده بر اساس اندازه واحد تکرار به چهار گروه تقسیم می­شوند [۸۲].

 

 

DNA ماهواره ای:

در ماهواره ها ردیف های تکرار شونده از چند جفت باز تا چند صد جفت باز تکرار می­شوند. ماهواره ها معمولا در نواحی هتروکروماتین قرار دارند. ماهواره ها معمولا رونوشت برداری نمی­شوند و فعالیت خاصی ندارند، ولی تصور می­ شود که در جفت شدن، تفرق یا نوترکیبی کروموزوم ها نقش دارند. محققین از ماهواره ها برای نقشه یابی ژنوم انسان به عنوان نشانگرهایی که با سانترومر ارتباط دارند استفاده می­ کنند.

 

 

ماهوارک ها:

ماهوارک ها واحدهای ۱۰ تا ۶۰ جفت بازی هستند که ممکن است صدها بار تکرار شده باشند. ماهوارک ها بیشتر در نواحی یوکروماتین ژنوم PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است)داران، قارچ ها و گیاهان قرار دارند. از ماهوارک ها در انگشت نگاری DNA انسان استفاده می­ کنند.

 

 

میان ماهواره­ها:

این اصطلاح، برای بیان دسته­ای از DNA­های تکراری که ویژگی­های ماهوارک­ها و ریزماهواره­ها را دارند و طول آنها در جایگاه مربوطه در حدود ۴۰ جفت باز می­باشد.

 

 

ریز ماهواره ها:

شامل واحدهای تکی، دوتایی، سه تایی، چهارتایی، پنج تایی، یا شش تایی تکرار شونده هستند که در ژنوم یوکاریوت ها پراکنده هستند.
مزیت­های SSR به شرح زیر می­باشد:

 

 

این تکنیک بسیار ساده بوده و استفاده از آن آسان است.

آزمایش مبتنی بر PCR است. برای مشاهده­ نتایج کافی است که فقط محصولات تکثیر را توسط الکتروفورز تکثیر نمود. بدین ترتیب زمان مورد نیاز برای دست­یابی به نتایجی قابل قیاس با روش­های مبتنی بر هیبریداسیون، به طور قابل ملاحظه­ای کاهش می­یابد.

می­توان از به کارگیری رادیوایزوتوپ­ها اجتناب ورزید زیرا که اندازه­ چند شکلی بین آلل­ها برای مشاهده در ژل­های آگارز به قدر کافی بزرگ است.

ریزماهواره­ها به صورت نشانگرهای هم­بارز تفرق می­یابند.

چند شکلی ایجاد شده قابل اعتماد است.

معایب SSR نیز به شرح زیر می­باشد:
نشانگرهای SSR دارای محدودیت­هایی هستند که بر کاربرد عمومی آنها به عنوان نشانگرهای مولکولی مؤثر است. از جمله این محدودیت­ها می­توان به صرف وقت و هزینه­ زیاد در طراحی و ساخت آغازگرها، چند شکلی بیشتر از حد واقعی، دانش اندک در مورد نحوه­ جهش و روش­های برآورد و تجزیه و تحلیل داده ­ها اشاره نمود. علاوه بر آن، نمی­توان نقش­های حاصل از آن را به یک جایگاه ژن نسبت داد. همچنین عیب دیگر آن این است که به بررسی تنوع بین افراد در قسمتی از ژنوم می ­پردازد که به احتمال زیاد فاقد ژن است [۸۲].

 

RFLP-PCR

آنالیز RFLP پرزحمت و وقتگیر است همچنین تکنیک RFLP نیاز به مقدار زیادی DNA دارد. به همین دلیل در تکنیک RFLP تغییراتی داده شده است تا امکان استفاده به راحتی برای تعداد زیادی نمونه انجام شود. در گذشته از تکنیک وقتگیر لکه گذاری سادرن استفاده می­کردند. ولی امروزه محققین از روش PCR-RFLPجهت آشکارسازی استفاده می­ کنند. این روش نیاز به مقدار بسیار کمتری DNA دارد و قابل کاربرد برای آنالیزهای سریع می­باشد و با بهره گرفتن از آنها میتوان برای تعداد زیادی نمونه تعیین ژنوتیپ کرد. این روش بطور وسیعی برای آشکارسازی سریع و مطمئن تنوع موجود در توالی DNA استفاده می­ شود. همچنین این روش موجب افزایش نمایان سازی پلیمورفیسم موجود بین نمونه­های مختلف می­گردد. نشانگرهای ایجاد شده به وسیله PCR-RFLP را CAPS می­نامند و اثبات شده است که جهت نقشه­یابی مکان­های ژنی جهش یافته و ژنوتیپ­یابی SNP که کم هزینه و قابل کاربرد با تعداد متوسط نمونه می­باشد. وجود این تنوع به تولید جایگاه­های برشی منجر می­ شود که تفاوت یک جفت آلل را در فرایند سه مرحله­ ای زیر آشکار می­سازد: در مرحله اول تکثیر توالی DNA مورد نظر از طریق PCR. در مرحله دوم هضم با بهره گرفتن از آنزیم­ های برشی و سپس در مرحله سوم آنالیز قطعات حاصله به وسیله الکتروفورز.

 

RFLP Based PCR با اتصال ناقص

در روش CAPS یک محدودیت وجود دارد و آن این است که فقط جهش­های ایجاد کننده یا حذف کننده جایگاه شناسایی آنزیم برشی را میتوان تشخیص داد. همه تغییراتی که در تک نوکلئوتیدها ایجاد می­ شود، منجر به ایجاد جایگاه برشی نمی­شوند. به همین منظور برای آشکارسازی این تغییرات، روشی شبیه به CAPS به نام dCAPS ابداع شده است که در آن واکنش PCR را با آغازگرهایی انجام می­ دهند که یک یا چند نوکلئوتید برای ایجاد اتصال ناقص در آنها وجود دارد. در این روش آلل­هایی را که به واسطه تغییرات تک نوکلئوتیدی باهم تفاوت دارند، میتوان از یکدیگر تشخیص داد. گیاهان هتروزیگوت را میتوان با بهره گرفتن از این روش به دلیل همبارز بودن نشانگر به سرعت شناسایی نمود [۸۲].

 

فصل سوم
مواد، تجهیزات و روش تحقیق

مواد مورد استفاده مورد استفاده در این پایان نامه در جدول شماره۳-۱ آورده شده است.
جدول ‏۳‑۱ مواد مورد استفاده در پایان نامه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

حق انحصاری © 2021 مطالب علمی گلچین شده. کلیه حقوق مح

 

فهرست جدول‌ها
عنوان صفحه
جدول ۴-۱۳- تغییرات اسیدیته بر حسب اسیدلاکتیک نمونه‌های ماست در مدت زمان انبارمانی ۷۶
جدول ۴-۱۴- ویسکوزیته ظاهری (سانتیپوز) نمونه‌های ماست در مدت زمان انبارمانی ۷۷
جدول ۴-۱۵- سفتی (گرم) لخته ماست در مدت زمان انبارمانی ۷۸
جدول ۴-۱۶- مقایسه میانگین خواص ارگانولپتیک نمونه‌های ماست ۷۹
فهرست شکل‌ها
عنوان صفحه
شکل ۲-۱- جزیئات ساختاری ریزپوشینهها ۲۱
شکل ۲-۲- تصویر شماتیک از ساختار امولسیون دوگانه ۲۳
شکل ۲-۳- ساختمان آلژینات ۳۲
شکل ۳-۱- فرایند تولید ماست ۵۲
شکل ۴-۱- منحنی رشد لاکتوباسیلوس پلانتاروم A7 در محیط کشت MRS 64
شکل ۴-۲- تصویر حاصل از میکروسکوپ نوری (۴۰۰×) ریزپوشینههای تولیدی توسط امولسیون دوگانه ۶۵

فصل اول
مقدمه و کلیات
۱-۱- مقدمه و اهمیت موضوع
نقش ترکیبات فعال رژیم غذایی در تغذیه انسان، یکی از مهمترین مسائل مورد توجه و تحقیق در زمینه علم تغذیه است. یافته های پژوهشی در مورد این موضوع، پیامدهای گستردهای برای مصرف‌کنندگان، مسئولان بهداشتی، متخصصان تغذیه و همچنین تولیدکنندگان، فرایندکنندگان و توزیعکنندگان موادغذایی داشته است. شواهد علمی جدید در مورد فواید و خطرات مرتبط با جنبههای منحصر به فرد ترکیبات رژیمغذایی، به طور مداوم در حال ظهور و پیشرفت میباشند. اثرات بالقوه مواد مغذی و اجزای دیگر در رژیمغذایی، منجر به تحقق ایده تولید مواد غذایی با ویژگیهای خاصی شده است که فراتر از برآوردن نیازهای اساسی تغذیهای، بر عملکرد بدن نیز مؤثر باشند. این عامل توجیهکنندهی علاقهی زیاد مردم به غذاهای فراسودمند[۱] است (بورگاین و همکاران، ۲۰۰۶).
موادغذایی که به طور رضایتبخشی باعث بهبود وضعیت سلامت و یا کاهش خطر ابتلا به بیماریها، میشوند را غذاهای فراسودمند می نامند. این محصولات در حال حاضر، بازار رو به رشدی داشته و یکی از زمینه های اصلی فعالیت در تولید محصولات جدید است. از آنجایی که مصرف‌کنندگان بیش از پیش به دنبال غذاهای سالم با ارزش بالاتری هستند، محصولات موفقتر آنهایی هستند که میتوانند ادعا کنند دارای فواید سلامتیبخش بیشتری هستند. از آنجا که اثرات مفید مواد غذایی تابعی از ترکیبات فعال در رژیم غذایی (اجزای فراسودمندا) میباشد، طراحی و توسعه این غذاها نیاز به روش هایی برای تعریف و بهینهسازی حضور آنها دارد، چه با افزایش سهم ترکیبات اولیه با اثرات مفید و چه با محدود کردن ترکیباتی که دارای پیامدهای منفی برای سلامتی هستند.
از گذشته غذا نه تنها به عنوان عامل تامینکننده انرِژی بدن انسان بوده است بلکه به عنوان عاملی برای افزایش سلامت مصرفکننده نیز، مورد استفاده قرار میگرفته است. بنابراین، امروزه تحقیقات علم تغذیه، در مواردی از جمله دریافت بهینه مواد مغذی، شناسایی اجزای با کیفیت در ترکیبات موادغذایی و توسعه غذاهایی جدید با عملکرد جدید که همان نقش ترکیبات غذایی در پیشگیری از بیماریها با تعدیل سیستمهای فیزیولوژیکی است، توسعه یافته است.
اولین تعریف غذاهای فراسودمند را به بقراط نسبت میدهند با شعار غذا را داروی خود کنید (ریاض. م، ۱۹۹۹). بعد از آن اولین بار در سال ۱۹۸۰، ژاپن غذاهایی را که با هدف ارتقاء سلامت مصرفکننده تولید و فراوری می‌شد، فراسودمند نامید (شاه و همکاران، ۲۰۰۰). امروزه غذاهای فراسودمند به صورت زیر تعریف میشوند، محصولات غذایی که علاوه بر ارزش تغذیهای معمول، مزایای خاص دیگری هم برای سلامتی دارند و یا غذاهایی که حاوی سطوحی از ترکیبات زیست فعال میباشند که به ارزش غذایی معمول محصول اضافه میکنند (نازار و همکاران، ۲۰۰۹).
این روزها مردم علاقه به مصرف غذاهای سالمتر، بدون تغییر اساسی در رژیم غذایی خود دارند. این بیعلاقگی مصرفکنندگان نسبت به تغییر عادات غذایی پیشنهاد میدهد که بازار بالقوهای برای غذاهایی وجود دارد که ارزش تغذیهای آنها عوض شده است، ولی خواص حسی آنها تغییر نکرده است (ریاض و همکاران، ‌۱۹۹۹). علاوه بر این علاقه مردم به مصرف غذاها و یا مکملهای غذایی که به بهبود میکروفلور روده کمک میکند، بیشتر شده است (ساندوال و همکاران، ۲۰۱۰). در این میان غذاهای پروبیوتیک مهمترین غذاهای ارتقاء دهنده سلامت مصرفکننده میباشند و در سالهای اخیر آگاهی مردم نسبت به اینکه مصرف پروبیوتیکها اثرات مفیدی بر سلامتی دارد، افزایش یافته است (چمپاجن و همکاران، ۲۰۰۷). استفاده از پروبیوتیکها در غذاهای فراسودمند و صنایع دارویی رشد زیادی داشته است، به طوریکه ۶۵ درصد از بازار غذاهای فراسودمند را به خود اختصاص داده‌اند (آگوست، ۲۰۰۶). موادغذایی نسبت به داروها حامل بهتری برای پروبیوتیکها محسوب میشوند زیرا مصرفکنندگان تمایل بیشتری به مصرف غذاهای سودمند نسبت به داروها دارند و غذای پروبیوتیک ارزش غذایی بیشتری نسبت به داروی حاوی پروبیوتیک دارد.
باکتریهای پروبیوتیک به این صورت تعریف میشوند؛ میکروارگانیسمهای زندهی غیر بیماریزایی، که وقتی به مقدار کافی مصرف شوند اثرات مفیدی بر سلامت میزبان (که میتواند انسان یا دام باشد) خواهند داشت (دلا پورتا و همکاران، ۲۰۱۲؛ پیکوت و همکاران، ۲۰۰۰). امروزه محصولات پروبیوتیکی از قبیل سویا، آبپرتقال، محصولاتی بر پایهی غلات و حتی شکلات پروبیوتیک در بازار عرضه میشوند (رودگرز. س، ۲۰۱۱).
عواملی موجب کاهش زندهمانی پروبیوتیکها در موادغذایی میباشند مثل pH نامطلوب، دما، پتانسیل اکسیداسیون – احیا و تولید هیدروژن پراکسید (چاواری و همکاران، ۲۰۱۰؛ آلان و همکاران، ۲۰۱۰)، در نتیجه در بسیاری از محصولات به هنگام مصرف تعداد باکتری به اندازه مطلوب باقی نمانده است. همچنین اسید معده و قلیای روده هم در زندهمانی باکتریها موثر است (کاپلا و همکاران، ۲۰۰۷). روش های مختلفی برای افزایش مقاومت باکتریهای پروبیوتیک حساس پیشنهاد شده از جمله آنها میتوان به انتخاب سویه های مقاوم به اسید معده، استفاده از بستهبندی غیرقابلنفوذ به اکسیژن یا استفاده از موادی که اکسیژن را مصرف میکنند مثل آسکوربیک اسید، ایجاد سازش با استرس، دو مرحلهای کردن تخمیر (اگر محصول تخمیری است)، الحاق باکتری به ریزمغذیها مثل اسیدهای آمینه و پپتیدها و ریزپوشانی اشاره کرد (آلان و همکاران، ۲۰۱۰).
ریزپوشانی[۲] فرایندی است که سلولها در شبکه ریزپوشینه یا در یک غشا قرار میگیرند. یک ریزپوشینه شامل غشایی نفوذ ناپذیر یا نیمه نفوذپذیر، کروی، نازک و محکم است که اطراف هستهی مایع/جامد را پوشانده است که قطر آن بین یک میلیمتر تا چند میکرون متغیر است. پلیمرهای غذایی مثل آلژینات، کیتوزان، کربوکسی متیل سلولز، کاراگینان، ژلاتین و صمغها از جمله صمغ فارسی و صمغ عربی به طور عمده و با روش های مختلف در ریزپوشانی استفاده میشوند. چون جمعیت سلولها طی فرایند ریزپوشانی تحت تاثیر قرار میگیرد، ضروری است که اطمینان حاصل شود که تکنیک ریزپوشانی تاثیر منفی بر جمعیت سلولی ندارد.
یک روش جایگزین برای حفاظت از باکتریهای پروبیوتیک وارد کردن آنها به امولسیون آب در روغن در آب است. امولسیون دوگانه احتمالا محافظ مناسبی برای باکتریها هنگام عبور آنها از محیط معده است و به عنوان کپسولی زیستی[۳] برای ریزپوشانی باکتریها برای مصارف صنعتی در صنعت لبنیات استفاده میشود (گنزالس و همکاران).

۱-۲- تعریف مسئله
با توجه به نقش ریزپوشانی در افزایش بقاء میکروارگانیسمها، و با در نظر گرفتن اینکه محصولی پروبیوتیک است که به تعداد لازم ( cfu/ml107) به سلولهای اپیتلیال روده برسد، نشان از وجود لزوم پرداخت به این موضوع است و سوالات زیر در ذهن تداعی میشود:
۱٫ آیا فرایند ریزپوشانی توسط زدو باعث حفظ و نگهداری لاکتوباسیلوس پلانتاروم A7 در ماست می‌شود؟
۲٫ آیا فرایند ریزپوشانی توسط زدو باعث حفظ و نگهداری لاکتوباسیلوس پلانتاروم A7 در محیط شبیهسازی شده گوارشی میشود؟
۱-۳- اهداف
یکی از اهداف این تحقیق بررسی اثر محافظتکنندهی ریزپوشینههای آماده شده به روش امولسیونی آب در روغن در آب صمغ فارسی بر زندهمانی باکتری پروبیوتیک لاکتوباسیلوس پلانتاروم A7[4] در بستر ماست و نگهداری امولسیون بدون اضافه کردن به ماست در دمای C˚۴ است. در این تحقیق برای اولین بار اثر محافظتکنندگی ریزپوشینههای تولید شده با بهره گرفتن از صمغ فارسی بر زندهمانی باکتری پروبیوتیک لاکتوباسیلوس پلانتاروم A7 در بستر ماست و شرایط شبیهسازی شده گوارشی مورد بررسی قرار گرفته است.

۱-۴- فرضیات
در این پروژه دو فرضیه مدنظر میباشد:

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

 

 

ترکیباتی که به عنوان پوشش برای ریزپوشانی مورد استفاده قرار میگیرند، میتوانند با محافظت از باکتری سبب افزایش مقاومت باکتری در ماست شوند.

ترکیباتی که به عنوان پوشش برای ریزپوشانی مورد استفاده قرار میگیرند، میتوانند با محافظت از باکتری سبب افزایش مقاومت باکتری در محیطهای شبیهسازی شده گوارشی شود.

فصل دوم
بررسی منابع
۲-۱- غذاهای فراسودمند[۵]
در دنیای امروز، مصرفکنندگان غذا را فراتر از طعم و ارزش تغذیهای میدانند و به عنوان عاملی که دارای فواید مشخص برای سلامتیشان است، در نظر میگیرند. از همینرو مبحث غذاهای فراسودمند مطرح شده است (آنال و همکاران، ۲۰۰۷).
به طور کلی غذاهای فراسودمند باید دارای دو دسته مواد، شامل مواد مغذی پایه[۶] و مواد فعال از نظر فیزیولوژیکی باشند. دسته دوم جزئی است که به منظور فراسودمندکردن غذا به آن افزوده میشود، که میتواند به اشکال مختلفی از قبیل درشت مغذی مثل نشاسته، ریز مغذی مثل ویتامینها، غیر مغذی مثل میکروارگانیسمهای زنده یا فاقد ارزش غذایی مثل الیگوساکاریدها باشد (رابرفروید. م، ۲۰۰). در سالهای اخیر، با افزایش سطح آگاهی مردم در رابطه با اثر بخشی غذاهای فراسودمند، بخش عمده‌ای از بازار غذا به این گروه اختصاص یافته است.
در کل غذاهای فراسودمند به دو شکل تولید میشود:

 

 

اجزاء مورد استفاده در غذاهای فراسودمند از منابع طبیعی تغلیظ و جداسازی شده باشند و سپس به منظور تولید فراورده های غذایی فراسودمند جدید، به آنها افزوده شود.

سطح ترکیبات فراسودمند موجود در یک ماده غذایی را تا حد تاثیرگذار، افزایش میدهند (سیبل. ا، ۲۰۰۷).

۲-۲- فراورده های غذایی فراسودمند حاوی میکروارگانیسمهای پروبیوتیک
برخی غذاهای فراسودمند با هدف بهبود تعادل و فعالیت فلور میکروبی روده تولید میشوند که غذاهای حاوی میکروارگانیسمهای پروبیوتیک[۷] نام دارند (موسیلهی. س، ۲۰۰۳).
معمولا پروبیوتیکها به صورت طبیعی در غذا وجود ندارند و زمان زیادی است که این میکروارگانیسمها به صورت مکملهای خوراکی، به منظور پیشگیری یا درمان بیماریها مورد مصرف قرار میگیرند و در سالهای اخیر ایده افزودن میکروارگانیسمهای پروبیوتیک به موادغذایی مطرح شده است.
به صورت کلی مواد غذایی نسبت به داروهای مکمل گزینه مناسبتری برای رساندن باکتریهای پروبیوتیک به بدن انسان به شمار میروند، به دلایلی از جمله اینکه مردم به مصرف غذاهای حاوی میکروارگانیسمهای پروبیوتیک بیشتر از داروهای مکمل تمایل نشان میدهند و اینکه کیفیت تغذیهای این غذاها بیشتر از قرصهای حاوی پروبیوتیک است. همچنین ترکیبات سازنده مواد غذایی پایداری میکروارگانیسمهای پروبیوتیک در دستگاه گوارش را بالاتر میبرد(ووقان و همکاران، ۱۹۹۹).
۲-۳- ماست پروبیوتیک
تخمیر یکی ار قدیمیترین روش هایی است که جهت تبدیل شیر به محصولاتی با عمر انبارمانی بالاتر انجام میشود. پیداکردن منشإ دقیق پیدایش شیرهای تخمیر شده مشکل است ولی تاریخ آن به ۱۰ الی ۱۵ هزار سال پیش بر میگردد. در آن زمان شیوه زندگی انسان از حالت جمعآوری خوراک به حالت تولید غذا تغییر یافت (پدرسون. س، ۱۹۷۹). اگرچه هیچ نوشتهای راجع به منشأ ماست وجود ندارد ولی اثرات سلامتیبخش و تغذیهای آن در بسیاری از تمدنها از مدتها پیش وجود داشته و به احتمال زیاد منشأ آن به خاورمیانه بر میگردد. سیر تکاملی این محصول تخمیر شده طی گذشت زمان، با مهارتهای آشپزخانهای مردمان چادرنشین در سراسر جهان انجام گرفته است و امروزه محصولات شیری تخمیر شده در بسیاری از کشورها در مقیاس وسیع تولید میشود، اگرچه تعداد کمی از آنها شکل تجاری به خود گرفتهاند(تمیم و همکاران، ۲۰۰۰).
در تولید تجاری ماست، مخلوطی از باکتریهای اسیدلاکتیک لاکتوباسیلوس دلبروکی زیرگونه بولگاریکوس[۸] و استرپتوکوکوس ترموفیلوس[۹]، به شیر تولید میشود.
طی تخمیر ماست برخی از متابولیتهای میکروبی بهبود دهنده طعم و خصوصیات سلامتیبخش نیز تولید میشوند. چنین ویژگیهایی با غنیسازی ماست به وسیله باکتریهای پروبیوتیک افزایش می‌یابد. لاکتوباسیلوسها و بیفیدوباکتریومها[۱۰] در محصولاتی مانند ماست باعث تسهیل جذب پروتئین شده و با کاهش pH معده یونیزاسیون مواد معدنی را تشدید کرده و جذب املاحی مانند کلسیم، روی، آهن و فسفر را افزایش میدهند (گمز و همکاران، ۱۹۹۹).
ماست یکی از بهترین بسترهای غذایی برای وارد کردن پروبیوتیک است. رشد ضعیف کشتهای پروبیوتیک در شیر و نقص فراورده های نهایی از نظر خواص حسی ماست، باعث شد تا همزمان از کشتهای سنتی و پروبیوتیک استفاده کنند. تولید مقادیر قابل توجهی اسید استیک طی دوران گرمخانهگذاری طولانی توسط بیفیدوباکتریومها ایجاد عطر و طعم پنیری در ماست در اثر فعالیت سویه های پروتئولیتیک پروبیوتیک و عدم تولید حداقل مقدار استالدهید لازم جهت ایجاد طعم ویژه ماست، از مهمترین نقصهای ماستهای تولید شده با کشتهای پروبیوتیک هستند (گرادی و همکاران، ۲۰۰۵). بهترین راه برای بهبود طعم فراورده های پروبیوتیک، استفاده از میکروارگانیسمهای پروبیوتیک به عنوان کشت همراه[۱۱] با کشتهای آغازگر اصلی ماست است (طاهری و همکاران، ۱۳۸۸)، زیرا کشتهای آغازگر با تولید آمینواسیدها و کاهش پتانسیل اکسیداسیون – احیا، رشد باکتریهای پروبیوتیک را بهبود میبخشند و با تولید ترکیبات موثر بر عطر و طعم، مشکلات احتمالی عطر و طعم را برطرف میکنند (گمز و همکاران، ۱۹۹۹).
انتشار گزارشهایی مبنی بر عدم تحمل سویه های آغازگر ماست در سیستم گوارشی، باعث شده است تا پروبیوتیکهای انسانی از میان میکروارگانیسمهای غیربیماریزا که زیستگاه آنها اندامهای گوارشی انسانی میباشد،‌ جداسازی و گزینش شوند که گروه عمدهای از آنها را لاکتوباسیلوسها تشکیل میدهند. کاربرد موفقیتآمیز این گروه از میکروارگانیسمها در فراورده های تخمیری،‌ به خصوص ماست، به مراتب گزارش شده است (میرلوحی و همکاران، ‌۱۳۸۸).
۲-۴- پروبیوتیکها
نخستین بار واژه پروبیوتیک در سال ۱۹۶۵ توسط لیلی[۱۲] و استیلون[۱۳]، به معنای حیاتبخش از واژه یونانی پروبیوتیس گرفته شده است و از پروبیوتیک به معنای تشریح مواد تقویت کنندهی رشد مترشحه از میکروارگانیسمها، که باعث تحریک رشد سایر میکروارگانیسمها میشوند، استفاده کردند. بنابراین تعریف پروبیوتیک از نظر مفهوم، نقطه مقابل آنتیبیوتیکها یا عوامل ضد حیات است (گمز و همکاران، ۱۹۹۹). بعدها توسط افرادی چون پارکر[۱۴] (۱۹۷۴) و فولر[۱۵] (۱۹۷۶) تغییر یافت و دستگاه گوارش به عنوان نقطه اثر پروبیوتیکها معرفی شد (وجدانی و همکاران، ۱۳۸۲). این تعاریف با تعاریف قبلی که بر روی اثرات متقابل پروبیوتیکها ومیکروفلور روده تمرکز کرده بود،‌ متفاوت است. سادهترین تعریف برای پروبیوتیکها توسط فولر ارائه شد که پروبیوتیکها را میکروبهای زندهای معرفی کرد که بر میزبان اثرات سودمندی باقی میگذارد، به این صورت که تعادل میکروبی روده را بهبود میبخشند. اخیرا FAO و سازمان بهداشت جهانی[۱۶]، پروبیوتیکها را اینطور تعریف کردند: میکروارگانیسمهای زندهای هستند که وقتی به مقدار کافی یا در محلی خاص مصرف میشوند یک یا چندین فایده مشخص را برای سلامتی میزبان (که میتواند انسان یا دام باشد) به همراه دارند. این میکروارگانیسمها باید از نظر متابولیکی در محصول ثابت و فعال باقی بمانند و قبل از هضم زنده مانده و بتوانند خود را به سلولهای اپیتلیال روده برسانند و آثار سودمندی را در آن قسمت به جای گذارند (آنال و همکاران، ۲۰۰۷). پروبیوتیک محدودهی گستردهای از میکروارگانیسمها را شامل میشود که اکثرا باکتری هستند، اما بعضی مخمرها هم پروبیوتیک محسوب میشوند (بورگین و همکاران، ۲۰۱۱؛ پیکوت و همکاران، ۲۰۰۷).
البته طی زمان های مختلف تعاریف متعددی برای پروبیوتیکها ارائه شده که در جدول ۲-۱ به بعضی از آنها اشاره شده است (ویدهالاکشمی و همکاران، ۲۰۰۹).

۲-۴-۱- معیار انتخاب میکروارگانیسم به عنوان پروبیوتیک
میکرارگانیسمهایی که به عنوان پروبیوتیک انتخاب میشوند دارای یکسری ویژگیهایی هستند. از جمله این ویژگیها عبارتند از (گمز و همکاران، ‌۱۹۹۹؛ گراجک و همکاران، ۲۰۰۵؛ ماتیلا-سندهلما، ۲۰۰۲):
– بیماریزا نباشد و در بدن میزبان مسمومیت ایجاد نکند و نسبت به آنتیبیوتیکها مقاوم باشد.
– باید از سویهی مشخص بوده و منشا انسانی داشته باشد.
– برای مصارف انسانی توانایی زندهمانی در محصول را داشته و بتواند شرایط تولید ماده غذای را تحمل کند و پایدار باشد.
– از نظر ژنتیکی پایدار باشد.
– نسبت به اسید معده، ترکیبات صفراوی و آنزیمهای گوارشی مقاوم بوده و قابلیت اتصال به سلولهای اپیتلیال روده را داشته باشد.
قابل ذکر است که ویژگیهای عملکردی میکروارگانیسم، مهمتر از منشا پروبیوتیک بودن آن است.
۲-۴-۲- اثرات سودمند پروبیوتیکها
اثرات مفید پروبیوتیکها شامل کاهش شیوع اسهال، یبوست و سرطان روده، تنظیم سطح کلسترول، بهبود سوءهاضمه، بهبود سیستم ایمنی و رقابت با پاتوژنها است. پروبیوتیکها از رشد میکروارگانیسمهای ناخواسته یا مسمومکنندهی غذا مثل سالمونلا نیز جلوگیری میکنند که این اثرات مفید به دلیل تولید اسیدهای کوتاهزنجیر (مثل اسیدلاکتیک، اسیداستیک و یا پروپیونیکاسید) و باکتریوسین است. همچنین این باکتریها به رشد باکتریهای مفید موجود در فلور روده نیز کمک می‌کنند (خلیل و همکاران، ‌۱۹۹۸؛ موتوکوماراسامی و همکاران، ۲۰۰۶).
اگر میکروارگانیسم در زمان مصرف به اندازهی کافی وجود نداشته باشد که این مقدار معمولاً cfu/ml 106 (موکاران و همکاران، ۲۰۰۹؛ وپیکوت و همکاران، ۲۰۰۴) یا cfu/ml107 است، مزایای حاصل از وجود این میکروارگانیسمها به مصرفکننده نخواهد رسید و اگر محصول خواص حسی مطلوب نداشته باشد، مصرفکننده آن محصول را مصرف نمیکند (گوناسکاران و همکاران، ۲۰۰۷). در مورد حداقل تعداد میکروارگانیسم زنده تا زمان مصرف برخی کشورها مثل آرژانتین، پاراگوئه و برزیل این تعداد راcfu/ml 106 برای بیفیدوباکتریومها میدانند ولی در ژاپن این تعداد cfu/ml 107 است. همچنین فدراسیون بین المللی لبنیات[۱۷]، این مقدار را cfu/ml 107 اعلام کرده است (چان و همکاران، ۲۰۰۲؛ چاواری و همکاران، ۲۰۱۰؛ دلا و همکاران، ۲۰۱۲).

 

حالات انفعالی: صرف درک و پنداشت تعارض، بیانگر بروز این پدیده نیست. به بیان دیگر، امکان دارد “الف” از این امر آگاه باشد که “الف” و “ب” به شدت با هم مخالفند. ولی این امر نمی تواند موجب ناراحتی و اضطراب “الف” گردد و احتمال بسیار زیادی دارد که این آگاهی هیچ اثری بر علاقه ای “الف” به “ب” دارد گذارد. تنها به هنگام بروز احساسات است که افراد به صورت عاطفی درگیر مسأله می شوند و طرفین نوعی اضطراب، تنش، استیصال، دشمنی یا کینه توزی را تجربه می کنند.

موقعیت و زمینه ی تعارض: شرایط، وضع و حالت تعارض از یک موقعیت به موقعیت دیگر متفاوت است، به نظر بولدینگ[۶۶] (۱۹۶۴) موقعیت یا زمینه تعارض مجموعه یا تمام حالت هایی است که در یک سیستم اجتماعی وجود دارد که این حالت ها یا اوضاع را یکی از طرفین دعوا ممکن است معقول و ذیربط بداند و طرف دیگر نظر متفاوتی داشته باشد. این موضوع بیان گر آن است که فرد به ندرت امکان دارد که در یک وضع یا موقعیت ثابت بماند، چه تضاد برطرف شود و چه تداوم داشته باشد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

 

پویایی و مسری بودن تعارض: ویژگی مهم دیگر تعارض، پویایی آن است. یعنی هر یک از طرفین سعی می کند خود را به وضع و یا شرایطی برساند که احساس می کند طرف مقابل دارای آن است. اگر یکی از طرفین حالت مبارزه به خود بگیرد، طرف دیگر نیز این حالت را از خود نشان خواهد داد البته این در حالی است که طرفین دارای قدرت برابر باشند (مالزیرنویس شود ۲۰۰۰، ترجمه پارسائیان و اعرابی، ۱۳۷۶، ص۳۸، ۳۷).

تحولات اجتماعی و اقتصادی که در چند قرن اخیر در جهان روی داده، موجب ورود رسمی زنان به دنیای کار و فعالیت های خارج از خانه شده است. ورود زنان به دنیای کار هم به دلیل ماهیت بعضی از مشاغل که فعالیت زنان در آن ها ضروری است مانند مشاغل بهداشتی- درمانی، مشاغل آموزشی و مشاغل امنیتی و هم به دلیل علاقه زنان به کسب استقلال و فعالیت اجتماعی است. دولت ها و صاحبان مشاغلی که فعالیت دائم آن ها ضروری است مجبور به نوبتی کردن کار شدند به نحوی که نوبت های کار به سه نوبت صبح، عصر، شب و یا دو نوبت ۱۲ ساعته تقسیم شد و بدین ترتیب مفهوم نوبت کاری به وجودد آمد. در آمریکا کار نوبتی به کاری گفته می شود که خارج از ساعات ۷ تا ۲۱ باشد (مدید، ۲۰۰۳) و به اعتقاد کوجی (۲۰۰۱) کار نوبتی، کاری است که قبل از ساعت ۶ صبح و یا بعد از ساعت ۶ عصر شروع شود. سازمان های نوبت کار سازمان هایی هستند که باید در ۲۴ ساعت فعال باشند (مدید، ۲۰۰۳؛ به نقل از آکرستت، ۱۹۶۶). در فاصله دو دهه کسانی که به کار شبانه روزی روی آوردند بیش از دو برابر شده اند.
عکس مرتبط با اقتصاد
از جمله افرادی که از دیرباز با کار و فعالیت در تمام مدت شبانه روز سر و کار داشته اند افرادی هستند که در زمینه مسائل درمانی فعالیت می کنند و با بیماران ارتباط دارند. پرستاری شغلی است که بدون وقفه در شبانه روز فعال است چرا که مراقبت از بیمار ساعت نمی شناسد. در ایران تا قبل از ۱۲۹۴ حرفه پرستاری به شکل رسمی وجود نداشت از این زمان به بعد بنا به شرایط زمانی از طرف دولت آموزشگاه هایی برای تعلیم و تربیت پرستاران تحصیل کرده تأسیس شد (جوادی، بوقانی و حسینی ۱۳۷۸). بنابراین از حدود ۸۹ سال پیش در ایران نیز شرایطی به وجود آمد که کم کم زنان نیز به طور رسمی شغی را بر عهده بگیرند که لازمه آن کار شبانه خارج از خانه باشد. اکنون طبق آمارهای غیررسمی حدود ۰۰۰/۱۲۰ پرستار در ایران مشغول به کار هستند که درصد بالایی از آنان را زنان تشکیل می دهند و بسیاری از آنان مجبور به کار در نوبت شب هستند.
هر چند که امروزه نوبت کاری امری ضروری است اما برای آنهایی که مشغول به این نوع کارها هستند ضررهایی را به دنبال دارد. افرادی که در نوبت های عصر و شب کار می کنند بیشتر از روزکاران دچار امراض مختلف می شوند زیرا ساعات کار غیرمعمول آن ها بر ریتم فیزیولوژیکی و جسم و روان آن ها اثر می گذارد و نیز به دلیل خواب آلودگی و کمی توجه احتمال تصادفات در آن بالا است (مدید، ۲۰۰۳).
کار در شیفت های مختلف بخصوص شب کاری، می تواند وضعیت سلامت پرستاران زنی که مسئولیت های خانوادگی از قبیل حاملگی، تربیت فرزندان و … را نیز بر عهده دارند، به مخاطره بیندازد (سلیمانی و همکاران، ۱۳۸۷). به گزارش سازمان بین المللی کار (۲۰۰۰) از هر سه نفر مستخدم یک نفر از کشمکش بین کار و محیط خانواده به عنوان یکی از بزرگ ترین مشکلات زندگی یاد می کند (عبدی ماسوله و همکاران، ۱۳۸۶).
کار کردن در نوبت های بعد از ظهر و شب موجب تعارض کار- خانواده بیشتری می شود. معمولاً هر چقدر مسئولیت های نقش بیشتر باشد تعارض بین افراد با همسران وفرزندان افزایش می یابد، به ویژه اگر برنامه کاری توأم با بی نظمی هایی باشد (دی[۶۷] و چمبرلین[۶۸]، ۲۰۰۶).
پژوهش های مختلف نشان می دهد که بنا به اظهار پرستاران، کار نوبتی پیامدهای منفی بر مسائل خانوادگی و اجتماعی آنها داشته و موجب از هم گسیختگی فعالیت های اجتماعی به همسر و فرزندانشان شده است که تضادهای بین فردی آنها را افزایش داده و به طور معنی داری بهداشت روانی آنان را به خطر انداخته است. کار نوبتی منبع بزرگی برای ایجاد تعارض شغلی و خانوادگی است (حیدری و حسین پور، ۱۳۸۵).
فعالیت های کاری بویژه در شب توسط مادران بر رفتار کودکان تاثیر دارد و سبب بروز پیامدهای منفی رفتاری در بین آنها می گردد. برخی تحقیقات نشان داده که اینگونه پیامدها اغلب به خاطر استرس والدین است (جاشی[۶۹] و بوگن[۷۰]، ۲۰۰۷).
مور هاولی زیرنویس شود (۱۹۹۴، به نقل از ای برگ ۱۳۸۴) می نویسد: در صورتی که اشتغال فشار زیادی بر برنامه ریزی مادر وارد کند کودکان در معرض خطر تربیت ناکارآمد قرار می گیرند. ساعت های زیادی کار کردن و وقت گذرانی کم با کودکان دبستانی، با سازگاری نامطلوب ارتباط دارد. همچنین برگ معتقد است که تاثیر اشتغال مادر بر رشد کودک، به کیفیت مراقبت جانشین و تداوم رابطه کودک- والد بستگی دارد.
همچنین اسوارتز[۷۱] (۲۰۰۶) در بررسی این موضوع که پرستاران با کار در شیفت شب، تغییر منفی در رابطه بین آنها و فرزندانشان اتفاق می افتد یا نه؟ تعداد قابل توجهی از پرستاران به دو دلیل اظهار داشتند که کار شیفتی موجب ایجاد تغییرات منفی در رابطه آنها و فرزندانشان می شود: یک احساس ذهنی ناکامی ناشی از عدم توانایی در صرف وقت بیشتر برای بازی و رسیدگی به فرزندان و دو اینکه عدم شادابی ای که فرزندانشان به علت عدم حضور آنها تجربه می کنند. وی این موضوع را نیز مورد بررسی قرار داد که آیا پرستاران با کار در شیفت شب، قادر به رسیدگی به نیازهای آموزشی فرزندانشان هستند؟ تعداد قابل توجهی از پرستاران به دو دلیل اعلام نمودند که قادر به رسیدگی به نیازهای آموزشی فرزندان نمی باشند: یکی غیبت آنها از خانه منجر می شود که نتوانند در تکالیف درسی بچه ها تأثیر معنی دار بگذارند و دیگری به علت خستگی و خواب موفق به ارائه حمایت مناسب و کافی نیستند.
گزمن (۱۹۹۹) گزارش داد کار نوبتی موجب کاهش تماس ها می شود و وضعیتی را ایجاد می کند که احتمال طلاق را افزایش می دهد. به طور کلی می توان گفت که کار در ساعات غیر متعارف و به خصوص کار در شب اثرات منفی جسمی، روانی، اجتماعی و خانوادگی بر کارکنان دارد که این اثرات از طریق تعامل با یکدیگر تقویت می شوند.
پژوهش ها نشان داده اند که کار نوبتی منبع بزرگی برای ایجاد تعارض شغلی- خانواده است (اسمیت، هاموند، مک دونالد و فولکارد، زیرنویس شود ۱۹۹۸). نوبت کار از طریق ایزوله شدن اجتماعی، افزایش افسردگی و کم شدن تعامل زناشویی در خطر کاهش کیفیت زناشویی قرار دارد (جانسون، زیرنویس شود ۱۹۹۹). بیات (۱۳۷۱) نتیجه گیری کرده است که میزان محرومیت از خواب بیشترین تأثیر منفی را در زمینه زندگی خانوادگی و زندگی اجتماعی کارکنان دارد. تامسون و بارلینگ، زیرنویس شود (۱۹۹۸) نشان دادند که تضاد بین ایفای نقش مادری و شغلی بر سازش خانوادگی تأثیر منفی دارد. همچنین ریتی و وود زیرنویس شود (۱۹۹۷) نشان داند که با افزایش عناصر استرس زای شغلی، مادران گوشه گیرتر و افسرده تر می شوند.
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
پژوهش های مختلفی تأٍیر منفی شب کاری بر رضایت زناشویی را از جنبه های مختلف نشان داده اند. پرسر زیرنویس شود (۲۰۰۰) در پژوهشی بر روی ۳۵۵۲ نفر نشان داد که رضایت زناشویی کمتری نشان می دهند. پژوهش های کالیگان و روزا زیرنویس شود ، (۱۹۹۰)؛ کاستا زیرنویس شود ، (۲۰۰۱)؛ سیمون، زیرنویس شود (۱۹۹۰) و وایت و کیث زیرنویس شود ، (۱۹۹۰) این موضوع را که خانواده های نوبت کار رضایت زناشویی کمتری دارند، تعارضات بالاتری را نشان می دهند، مشکلات جنسی بیشتری دارند و میزان طلاق در آنان بیشتر است را تأیید می کنند، ضمن این که پژوهش های رحمان و پال زیرنویس شود ، (۱۹۹۴) و وایت و کیث زیرنویس شود (۱۹۹۰) نیز نشان دادند که خانواده های نوبت کار مشکلات ارتباطی بیشتری با فرزندانشان دارند. پژوهش های کالیگان و روسا (۱۹۹۰)، کاستا (۱۹۹۶)، سیمون (۱۹۹۰) نیز نشان داده است که در زوج های نوبت کار رضایت زناشویی کمتری داشته، دارای تعارضات زناشویی بالاتری هستند، مشکلات جنسی بیشتری دارند و میزان طلاق در آن ها بالاتر است. پژوهش کالیگان و روسا (۱۹۹۰) نشان داد که روزکاران درجات بالاتری از رضایت زناشویی را نسبت به شب کاران و شب کاران نیز درجات بالاتری از رضایت زناشویی را نسبت به عصر کاران نشان می دهند هر چند مشکلات جنسی در بین شب کاران بیشتر است. گراسولد زیرنویس شود (۲۰۰۴) نیز در پژوهشی تحت عنوان تأثیر نوبت کاری بر رضایت خانوادگی که بر روی ۳۵۵۲ آزمودنی انجام گرفت، نشان داد که کار در ساعات غیراستاندارد به طور معناداری با رضایت زناشویی مرتبط است و احتمال طلاق در شب کاران سه برابر روزکاران است. پرسر زیرنویس شود (۲۰۰۰) عنوان می کند که یکی از تبیین های ممکن برای ارتباط بین ساعات کار غیر استاندارد و طلاق این است که این افراد هم از نظر کمیت و هم از نظر کیفیت وقت کمتری را با همسر خود می گذارنند که در این بین غیرمنطبق بودن زمان کار همسران به جهت ایجاد محدودیت هر چه بیشتر برای با هم بودن نیز از عوامل تشدید کننده نارضایتی زناشویی است.
زمینه‌های آشکار تعارض همسران
زمینه‌های آشکار تعارض، در جر و بحث‌های همسران به زبان می‌آید و شناسایی آن به‌دلیل عینی بودن، چندان دشوار نیست؛ که به برخی از آن‌ ها اشاره می‌شود:
تغییر شخصیتی: ممکن است یکی از زوجین پایداری شخصیت خود را از دست داده و نسبت به سال‌های اول زندگی، واکنش‌های بسیار متفاوت و دور از انتظار بروز دهد.
پیش‌آمد رویدادهای ناخوشایند: پیش‌آمدهایی نظیر بیماری، سانحه، بیکاری، ورشکستگی و… ممکن است هر دو زوج را بلاتکلیف و سرگردان کرده و روابط را دچار تنش کند.
کاهش جاذبه‌های ظاهری: با افزایش سن، اضافه وزن، بیماری و… ممکن است از جذابیت‌های زوجین کاسته شود. در ازدواجی که کشش و جاذبه‌ی بدنی هدف بوده است، با گذشت زمان میل زوجین به یک‌دیگر کاهش می‌یابد.
مثلث‌سازی با فرزندان: وابستگی و محبت افراطی یکی از زوجین به فرزند ممکن است آن‌ ها را از توجه به طرف مقابل غافل کند و موجب اعتراض طرف مقابل شود. والدینی که در مورد تربیت فرزند، رویکرد دوگانه‌ای دارند نیز تعارضات زیادی را تجربه می‌کنند.
تفاوت‌های اعتقادی- مذهبی: زوج‌هایی که تربیت مذهبی متفاوتی دارند و در خانواده‌هایی با سطح اعتقادی متفاوت رشد یافته‌اند، تعارضاتی در زمینه‌های شرکت در مراسم مذهبی، انجام امور خیریه، انجام وظایف مذهبی و … را تجربه می‌کنند.
تفاوت آداب و رسوم: رسوم و سنت‌ها در خانواده‌ها و اقوام مختلف متفاوت است. دوران عقد و سال‌های اول زندگی زوجین، اوج تجربه‌ی تعارض به‌دلیل تفاوت‌های فرهنگی است.