با توجه به مطالب عنوان شده در بالا سوال تحقیق را می­توان بدین صورت بیان نمود:
آیا نسبت­های مبتنی بر اقلام نقدی قابلیت پیش ­بینی بهتری از شرایط بحران مالی شرکت­ها ارائه می‌دهند یا نسبت­های مبتنی بر اقلام تعهدی و یا ترکیبی از آنها؟
لذا فرضیه ­های تحقیق به شرح زیر ارائه می­شوند:
در شرایط بحران مالی شرکت­ها، ترکیبی از نسبت­های مالی مبتنی بر صورت جریان وجوه نقد و اقلام تعهدی بهتر از نسبت­های مالی صرفاً مبتنی بر اقلام تعهدی قادر به پیش ­بینی ورشکستگی می­باشند.
در شرایط بحران مالی شرکت­ها، ترکیبی از نسبت­های مالی مبتنی به صورت جریان وجوه نقد و اقلام تعهدی بهتر از نسبت­های مالی صرفاَ مبتنی بر اقلام نقدی قادر به پیش بینی ورشکستگی می‌باشند.

 

 

در شرایط بحران مالی شرکت­ها، نسبت­های مالی مبتنی بر اقلام نقدی، قابلیت پیش ­بینی بیشتری نسبت به نسبت­های مالی مبتنی بر اقلام تعهدی، در دوره نهفتگی دارا می­باشند.

۴-۱- اهداف اساسی تحقیق

از جهات مختلف پیش ­بینی در آستانه ورشکست قرار گرفتن یک شرکت مفید می‌باشد. از این رو لازم است پیش از اینکه شرکت رسماً اعلام وشکستگی نماید بتوانیم شرایط بحرانی آن را پیش ­بینی نمائیم. لذا لازم است ابزار و معیاری برای این پیش ­بینی داشته باشیم. بدین منظور مدل­های مختلف ارائه شده است. این مدل­ها، مدل­های بیور، آلتمن، شیراتا، اهلتون، زمیسکی، اسپیرینگیت، سی آی اسکور، فولمر، ژنتیک فرج‌زاده، ژنتیک مک کی، پس از انتشار خطا، بهینه­سازی تجمعی ذرات و الگوریم ژنتیک می‌باشد.
هدف اصلی این تحقیق، پیش ­بینی درماندگی مالی شرکت­ها با بکارگیری نسبت­های مالی مبتنی بر اقلام تعهدی و اقلام نقدی و با بهره گرفتن از ابزار شبکه­ های عصبی مصنوعی است. در واقع با بهره گرفتن از روش تحقیق همبستگی و چندین متغیر پیش ­بینی (مستقل) سعی می­ شود متغیر ملاک (وابسته) تعیین شود.

 

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

۵-۱- روش تحقیق

این تحقیق از از نوع همبستگی با بهره گرفتن از مدل­های شبکه عصبی برای پیش ­بینی می­باشد و از نوع تحقیق کاربردی است.
جامعه آماری تحقیق شرکت­های سهامی پذیرفته­شده در بورس اوراق بهادار تهران است که از این جامعه ابتدا نمونه ­ای متشکل از دو گروه تحت عنوان شرکت­های مشمول ماده ۱۴۱ قانون تجارت و شرکت­های عدم مشمول ماده ۱۴۱ قانون تجارت انتخاب گردید. دوره زمانی تحقیق برای سال­های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ انتخاب شده و بر اساس داده ­های سال­های ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۱ ورشکستگی شرکت­ها برای سال­های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ پیش ­بینی شده است.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)

 

۱-۵-۱- روش جمع­آوری اطلاعات

اطلاعات مورد نیاز شرکت­های ورشکسته و غیرورشکسته از طریق بانک­های اطلاعاتی تدبیرپرداز و ره­آورد نوین و سایت رسمی بورس اوراق بهادار تهران گردآوری شده و آماده ­سازی داده ­ها، با بهره گرفتن از نرم افزار Excel 2007 و کد­نویسی در نرم­افزار [۱۱]VBA و تجزیه و تحلیل نهایی، توسط کدنویسی در نرم­افزار MATLAB انجام شده است.

 

۲-۵-۱- قلمرو تحقیق

قلمرو زمانی این تحقیق محدوده زمانی سال­های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ می­باشد که به منظور تست مدل داده ­های مربوطه، از سال ۱۳۷۹ به بعد جمع­آوری و مورد استفاده قرار گرفته است.
قلمرو مکانی این تحقیق شرکت­های پذیرفته­شده در بورس اوراق بهادار تهران می­باشد. با توجه ملاحظات ذیل برخی از این شرکت­ها از جامعه آماری استثناء شده ­اند:

 

 

نوع فعالیت آن­ها تولیدی باشد؛

حداقل در ۵ سال متوالی از سال ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۱ سهام آنها مورد معامله قرار گرفته باشد؛ و

اطلاعات مورد نیاز آن­ها در دسترس باشد.

قلمرو موضوعی تحقیق نیز، بررسی تاثیر اقلام تعهدی و اقلام نقدی در پیش ­بینی ورشکستگی شرکت­ها در بورس اوراق بهادار تهران با بهره گرفتن از شبکه های عصبی مصنوعی می­باشد.

 

۶-۱- خلاصه فصل اول

در این فصل ضمن بیان اهمیت موضوع ورشکستگی و آثار ناشی از آن، تصویری کلی از تحقیق پیش رو ارائه گردید و مراحل اصلی آن توضیح داده شد. شرایط محیط کسب و کار شرکت‌ها در ایران، همچنین لزوم انجام تحقیق مناسب با چنین شرایطی توضیح داده شد. در ادامه با طرح فرضیه، اطلاعات مربوط به روش­شناسی پژوهش و تکنیک به­کار گرفته­شده برای طراحی مدل پیش‌بینی ورشکستگی مشخص گردید که با بهره گرفتن از روش‌های متفاوت آموزش و بهینه­سازی آن در فصول بعد انجام خواهد شد.
فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه تحقیق

 

۱-۲- ورشکستگی

 

۱-۱-۲- مقدمه

در حال حاضر بنگاه­های اقتصادی در محیطی بسیار متغیر و رقابتی فعالیت می­ کنند. تصمیم ­گیری مالی، از مهم­ترین موضوع­ها و مسائل و کارکردهای مدیریت مالی است. هدف از تهیه و ارائه اطلاعات مالی و حسابداری فراهم ساختن مبنای تصمیم ­گیری مالی و اقتصادی است. هر نوع تصمیم ­گیری نیازمند اطلاعات است. تصمیم ­گیری مالی فرایندی است که به انتخاب راهکار کارآمد و اثر بخش منتج خواهد شد.
عکس مرتبط با اقتصاد
رقابت روزافزون بنگاه­های اقتصادی دست­یابی به منابع را محدود و احتمال ورشکستگی را افزایش داده است. واکنش سریع و درست در مقابل شرایط بسیار متغیر بازار، در موقعیت بنگاه نقش بسزایی دارد. انتخاب راهکار مطلوب، مستلزم کسب اطلاعات، پردازش و تجزیه و تحلیل اطلاعات و استنتاج منطقی و مناسب از اطلاعات است که در ادبیات مالی تحت عنوان تحلیل­گری مالی شناخته شده است. طبیعتأ هر چقدر اطلاعات و دانسته ­های ما نسبت به مسأله بیشتر باشد، تحلیل و نتیجه بدست آمده دقیق­تر خواهد بود. ورشکستگی به عنوان مقوله­ای با اهمیت در مدیریت مالی تلقی می­ شود. یکی از راه‌هایی که می‌توان با بهره گرفتن از آن به بهره­ گیری مناسب از فرصت‌های سرمایه ­گذاری و همچنین جلوگیری از به هدر رفتن منابع کمک کرد، پیش ­بینی درماندگی مالی یا ورشکستگی است. به این ترتیب که اولاً، با ارائه هشدارهای لازم می‌توان شرکت‌ها را نسبت به وقوع درماندگی مالی هوشیار کرد تا آن‌ ها باتوجه به این هشدارها دست به اقدامات مقتضی بزنند و دوم اینکه، سرمایه ­گذاران فرصت‌های مطلوب سرمایه ­گذاری را از فرصت‌های نامطلوب تشخیص داده، منابع­شان را در فرصت‌های مناسب سرمایه ­گذاری کنند. از این رو بررسی علل پدیدآورنده ورشکستگی و ارزیابی آن از منظر مبانی مالی و حسابداری، تجزیه و تحلیل نسبت­های مالی و همچنین بررسی مدل­های رایج ورشکستگی بسیار حائز اهمیت است.
حسابداری
ورشکستگی آخرین مرحله از حیات اقتصادی شرکت­ها است و بر همه ذینفعان شرکت تاثیر می­گذارد. بنابراین پیش ­بینی ورشکستگی از اهمیت برخوردار می­باشد. با توسعه بازارهای پولی و مالی و متعاقب آن با حاکم شدن وضعیت رقابتی، بسیاری از شرکت­ها ورشکسته و از گردونه رقابت خارج می­شوند. این امر موجبات نگرانی صاحبان سرمایه را فراهم نموده و برای اینکه از سوخت شدن اصل و فرع سرمایه خود جلوگیری نمایند به دنبال روش­هایی هستند تا ورشکستگی شرکت­ها را پیش ­بینی نمایند. تحقیقات انجام­شده قبلی نشان داده که شرکت­ها ورشکستگی خود را پنهان کرده و زمانی رسمأ اعلام ورشکستگی می­ کنند که در آن زمان تلاش برای جلوگیری از ورشکستگی بیهوده بوده و بسیار دیر است. بر این اساس یکی از اولین تحقیقاتی که در زمینه شرایط مالی شرکت­ها انجام شده این بوده است که آیا می­توان زمان ورشکستگی شرکت­ها را قبل از وقوع و اعلام رسمی تشخیص داد؟
تاکنون روش­های متعددی به منظور پیش ­بینی ورشکستگی ارائه شده است. گرچه بررسی تجربی چندین نسخه از این مدل­های تعیین ورشکستگی، ادبیات موضوعی را غنی نموده است، مهمترین مسأله این است که ورشکستگی تنها نتیجه ممکن درماندگی مالی می­باشد (پیندادو و رُدریگز[۱۲]، ۲۰۰۵). به علاوه تمرکز روی شرکت­های ورشکسته ممکن است منجر به قضاوت جانبدارانه شود؛ چرا که همه شرکت­های ورشکسته خصوصیاتی مشترک دارند، که برخی از آنها چندین سال قبل از ورشکستگی ظاهر می­شوند ( وارد و فوستر[۱۳]، ۱۹۹۷).
مجامع تحقیقاتی و دانشگاهی در ابداع مدل­هایی برای تصمیم ­گیری و پیش ­بینی ورشکستگی کوشش­های فراوانی انجام داده­اند که استفاده از نسبت­های مالی و تجزیه و تحلیل ریسک بازار برای پیش ­بینی ورشکستگی شرکت­ها از نتایج این تحقیق­ها می­باشند. لذا یافتن روش­هایی برای پیش ­بینی ورشکستگی دارای اهمیت زیادی می­باشد و ابزار مورد نیاز برای این پیش­بینی، اطلاعات می­باشد که مهمترین آنها اطلاعات حسابداری است.
نقش اطلاعات حسابداری و نسبت­های مالی مشتق از آن، در تمایز بین شرکت­های دارای بحران مالی و شرکت­های فاقد بحران مالی، یکی از موضوعات بحث برانگیز در دهه­های اخیر بوده است. با توجه به تورم موجود در کشور و علم به این نکته که اقلام ترازنامه و صورت سود و زیان ایستا هستند و در ایران نیز، صورت­های مالی مبتنی بر ارزش­های جاری تهیه نمی­گردد به نظر می­رسد که اتکای بیش از حد به پیش­بینی­هایی که با توجه به اطلاعات تاریخی این صورت­های مالی تهیه می­گردد، ساده انگارانه باشد. زیرا نکته مهم در بحث ورشکستگی میزان نقدینگی و توان بازپرداخت بدهی­ها است.
هنگامی که شرکت توان بازپرداخت بدهی­هایش را نداشته باشد اصطلاحاً ورشکسته خوانده می­ شود و توان بازپرداخت بدهی­ها رابطه مستقیم با نقدینگی و انعطاف­پذیری مالی دارد. بنابراین می­توان گفت زمانی که بحث تحلیل نقدینگی مطرح می­ شود، اطلاعات صورت جریان وجوه نقد به اندازه اقلام ترازنامه و صورت سود و زیان و یا حتی بیشتر از آن حائز اهمیت می­باشند. بنابراین جهت پیش ­بینی ورشکستگی شرکت­ها علاوه بر اقلام تعهدی، اقلام نقدی نیز بایستی مد نظر قرار گیرند.
با بهره گرفتن از ارقام صورت جریان وجوه نقد می­توان نسبت­هایی را تهیه نمود که در زمینه تحلیل اطلاعات مربوط، برای استفاده­کنندگان از این صورت کارآمد باشد و در صورتی که نسبت­های صورت جریان وجوه نقد همراه با نسبت­های صورت سود و زیان و ترازنامه استفاده شوند، می­توانند استفاده­کننده­گان را در شناخت دقیق­تر وضعیت نقدینگی واحد­های انتفاعی یاری دهند.
در این فصل به بررسی تحقیقات مهم انجام شده در زمینه پیش ­بینی ورشکستگی می­پردازیم و به تعاریف ورشکستگی از جنبه­ های حقوقی، اقتصادی و مالی خواهیم پرداخت و علل ورشکستگی شرکت­ها، شاخص ­های نشان­دهنده ورشکستگی، مراحل ورشکستگی و معیار سنجش شرکت­های ورشکسته از غیر ورشکسته را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

 

۲-۱-۲- تعریف ورشکستگی[۱۴]

در ادبیات مالی واژه‌های غیرمتمایزی برای ورشکستگی وجود دارد. برخی از این واژه‌ها عبارتند از:

 

 

وضع نامطلوب مالی؛

شکست؛

عدم موفقیت واحدتجاری؛

وخامت؛

ورشکستگی؛ و

عدم قدرت پرداخت دیون و غیره.

البته تعاریف متعددی درباره ورشکستگی وجود دارد که در اینجا به چند نمونه آن اشاره می­کنیم:

 

 

ورشکستگی به طور کلی به معنای کمبود، ناتوانی و یا عدم کفایت است (واردنتوب، ۲۰۰۹)[۱۵].

در زبان لاتین وقتی صحبت از کمبود معنویت[۱۶] و یا ناتوانی فکری[۱۷] می‌شود از واژه ورشکستگی استفاده می‌گردد‌.

در فرهنگ وبستر[۱۸] « شکست» چنین تعریف شده است: “توصیف یا حقیقت نداشتن یا عدم کفایت وجوه در کوتاه مدت”.

بر اساس اطلاعات موجود در فرهنگ وبستر واژه لاتین ورشکستگی به قرن ۱۵ میلادی بر می‌گردد و ریشه آن از دو عبارت ایتالیاییBanca” “به معنای منطقه یا بخش محافظت­شده و Rotta” “به معنای شکسته، تشکیل شده است و نشان­دهنده حالت خروج از وضعیت مصون و محافظت­شده است.
تعاریف دیگر ورشکستگی به شرح زیر است:

 

 

شرایطی که در آن امکان عمل به تعهدات مالی وجود ندارد و یا با دشواری تعهدات ایفا می­شوند (وو[۱۹] و همکاران، ۲۰۰۸).

– یکی از اولین محققان در زمینه ورشکستگی بیور[۲۰] در سال ۱۹۶۶ است. او واژه ورشکستگی را عدم توانایی شرکت در پرداخت تعهدات در زمان سررسید می‌داند و بیان می‌کند ورشکستگی یک شرکت وقتی رخ می‌دهد که یکی از اتفاقات زیر رخ دهد:
– از حساب بانکی شرکت اضافه برداشت صورت گیرد.
– سود سهام ممتاز پرداخت نشود.
– بهره مربوط به اوراق قرضه پردداخت نگردد.
– دادگاه رسما برای شرکت اعلام ورشکستگی نماید.
– برخلاف نظر او آلتمن[۲۱] در سال ۱۹۶۸ ورشکستگی را فقط در زمان اعلام ورشکستگی قانونی، معتبر می‌‌داند و سایر موارد را ورشکستگی تلقی نمی‌کند.