(… فَاتَّقُواْ النَّارَ الَّتىِ وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الحِْجَارَهُ أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِین)[۱۵۱]
«… از آتشى بترسید که هیزم آن، بدنهاى مردم (گنهکار) و سنگها [بتها] است، و براى کافران، آماده شده است.»‏
شهید مطهری می­گوید: تقوای الهی یعنی این­که انسان خود را از آن­چه از نظر دین اصولی که دین در زندگی معین کرده و خطا و گناه و زشتی و پلیدی شناخته شده حفظ و صیان کند و مرتکب آن نشود.[۱۵۲]
به عقیده شهید مطهری ما دو نوع تقوا داریم؛ تقوایی که ضعف است و تقوایی که قدرت است.
نوع اول این است که انسان برای این­که خود را از آلودگی­ها و معاصی حفظ کند از موجبات آن فرار می­ کند و خود را همیشه از محیط گناه دور نگه می­دارد. نوع دوم این­که در خود حالت قوتی به وجود آورد که به او مصونیت روحی و اخلاقی می­دهد که اگر فرضا در محیطی قرار بگیرد که وسایل و موجبات گناه فراهم باشد، آن حالت و ملکه روحی او را حفظ می­ کند.[۱۵۳]
آن­چه در ارتباط با تقوی میان مردم شایع است، این است که شخص از نزدیکی به مواردی که بیم گناه می­رود خود را کنار بکشد و انزوا اختیار کند. این گونه احتیاط جنبه ضعف تقوی است. در حالیکه صورت عالی­تر تقوی، پیشگی آن است که آن­طور خود را قوی سازد و ملکات اخلاقی در خود ایجاد کند که با ورود به صحنه­های مختلف اجتماعی بتواند خود را نگه دارد و دیگران را به رعایت تقوی تشویق کند. تقوی قوی­ترین عامل درونی در تربیت انسان است.[۱۵۴]
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
در آیات قرآن کریم ۲۳۸ مورد واژه تقوی به صورت اسمی و فعلی و به عنوان صفت به کار رفته است و ۶۹ آیه فعل امر «اتقوا» آمده است و اکثر آن­ها به صورت «اتقوا الله» آمده­اند. معدودی از این تعداد به صورت «اتقوا ربکم» یا «اتقوا الذی خلقکم» به کار رفته است. تعبیر تقوای قلوب در آیه ای از قرآن این مطلب را می رساند که تقوی امری معنوی و مرتبط با روح و نفس انسان است:[۱۵۵]
(ذَلِکَ وَ مَن یُعَظِّمْ شَعَائرَِ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْوَى الْقُلُوب)[۱۵۶]
«این است (مناسک حج)! و هر کس شعائر الهى را بزرگ دارد، این کار نشانه تقواى دل هاست.»
پنج صفت برای افراد متقی در قرآن ذکر شده است، یعنی کسی که اهل تقواست و به دنبال تهذیب نفس باید دارای این شرایط باشد:

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

(الَّذینَ یُنْفِقُونَ‏ فِی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ)[۱۵۷] «همان­ها که در توانگرى و تنگدستى، انفاق مى‏کنند»

آنان در همه حال بخشش می­ کنند، چه در حال آسایش و وسعت و چه در زمانی که در محرومیت و پریشانی به سر می­برند.

(وَ الْکاظِمینَ الْغَیْظَ)[۱۵۸] «و خشم خود را فرو مى‏برند»

یکی دیگر از نشانه­ های متقین این است که خشم خود را رو می­برند، شخص متقی و پرهیزکار همیشه عواقب کار خود را در نظر می­گیرد و می­بیند که فرونشاندن خشم موجب خشنودی خداست، لذا خشم خود را فرو می­نشاند.

(وَ الْعافینَ عَنِ النَّاسِ)[۱۵۹] «و از خطاى مردم درمى‏گذرند.»

صفت سوم که خداوند برای متقین بیان می­فرماید این است که متقین کسانی­اند که از خطاهای مردم می­گذرند، یعنی اگر کسی جاهلی نمود و شخص متقی را به خشم آورد این شخص، آن فرد جاهل را نه تنها مورد عتاب قرار نمی­دهد بلکه خشم خود را فرو می­نشاند و علاوه بر این موارد او را مورد عفو و بخشش قرار می­دهد و هرگز کینه او را در دل نگه نمی­دارد.

(وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ )[۱۶۰] «و خدا نیکوکاران را دوست دارد.»

در این­جا خداوند به مرحله عالی­تری از عفو و گذشت اشاره فرموده است. می­فرماید نه تنها باید خشم خود را فرو نشاند و با عفو و گذشت کینه را از دل خود بشوید بلکه باید در برابر بدی آن­ جاهل نسبت به او نیکی کند و به او احسان نماید تا این­که کینه و عداوت را در دل دشمن و جاهل نیز سوزانده شود و از بین برود.

(وَ الَّذِینَ إِذَا فَعَلُواْ فَاحِشَهً أَوْ ظَلَمُواْ أَنفُسَهُمْ ذَکَرُواْ اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُواْ لِذُنُوبِهِمْ وَ مَن یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ وَ لَمْ یُصرُِّواْ عَلىَ‏ مَا فَعَلُواْ وَ هُمْ یَعْلَمُون)[۱۶۱]

«و آن­ها که وقتى مرتکب عمل زشتى شوند، یا به خود ستم کنند، به یاد خدا مى‏افتند؛ و براى گناهان خود، طلب آمرزش مى‏کنند- و کیست جز خدا که گناهان را ببخشد؟- و بر گناه، اصرار نمى‏ورزند، با این‌که مى‏دانند.»
در این قسمت از آیه شریفه خداوند پاداش کسانی را که کار زشت انجام می­ دهند به خود ستم می‌کنند، ولی به زودی متنبه می­شوند و از کار خود اظهار مورد عفو و بخشش خویش قرار می­دهیم. از تعبیر این آیه شریفه چنین استفاده می­ شود که انسان­های باتقوا از خدا غافل نمی­شوند و اگر زمانی هم از او غافل شوند این غفلت طولانی نخواهد بود و در اندک زمانی به یاد خدا می­افتند و گذشته را جبران می‌نمایند.[۱۶۲]
استاد مطهری می گوید: «تقوا نگهبان انسان است و انسان نگهبان تقوا و این دور محال نیست، بلکه دور جایز است. این نگهبانی متقابل از نوع نگهبانی انسان و جامه است که انسان نگهبان جامه از دزدیدن و پاره شدن است و جامه نگهبان انسان از سرما و گرما است.»[۱۶۳]
با بیان این مطالب روشن می‌شود که اگر انسانی تمامی این شرایط را در خود ایجاد کند محققا در راه تهذیب نفس قدم گذاشته و از مهم­ترین عناصر سازنده و مؤثر در جهت خودسازی تقوا می‌باشد.

۲-۴- صبر و استقامت

صبر به معنای خویشتن داری و حبس نفس است بر چیزی که شرع و عقل تقاضا می­ کند یا از چیزی که شرع و عقل از آن نهی می­ کند. به حسب اختلاف موارد نام آن فرق می­ کند؛ اگر خویشتن داری از مصیبت باشد آن را «صبر» گویند که ضد آن «جزع» است. اگر در جنگ باشد «شجاعت» نام دارد که ضد آن «جبن» است. اگر در پیش آمد باشد آن را «صدر» گویند.[۱۶۴]
در قرآن کریم کمتر موضوعی را می­توان یافت که مانند صبر تکرار و مورد تأکید قرار گرفته باشد تا آن­جا که صبر و مشتقات آن بیش از یکصد مرتبه ذکر شده و این نشان می­دهد که قرآن برای این فضلیت اخلاقی و عملی اهمیت فراوانی قائل شده است و خوشبختی و خود سازی و تهذیب نفس را در گرو آن می­داند.[۱۶۵]
سالک الی الله باید در نفس و روح خود عزمی راسخ و قاطعیتی بی بدیل ایجاد کند. لذا وارد مرحله­ استقامت می­ شود. سالک با استقامت و صبر باید خود را با روحیه­ای نیرومند و مقاوم در برابر مشکلات مجهز کند تا به مقصد اصلی برسد و از سیر الی الله بازنماند.
خداوند برای پیشرفت در امر دین به پیامبر (ص) سفارش به این مرحله مهم می­ کند و می­فرماید: (فَاسْتَقِمْ‏ کَما أُمِرْت…)‏[۱۶۶]
«پس همان‏گونه که فرمان یافته‏اى، استقامت کن…»
یعنی از عدم موفقیت و مخالفت دشمنان هرگز یأس و تزلزل به دل خود راه مده و همان طور که امر شده­ای استقامت به خرج ده تا در امر تبلیغ دین موفق شوی!
سالک الی الله باید بداند که بعضی از فشارها و سختی­ها امتحانی است برای او که با گذراندن این امتحانات به نحو مطلوب به مرتبه­ای از مقاصد عالیه کمالات می­رسد.[۱۶۷]
قدم اولی که سالک باید بردارد تا در مقابل مصائب دنیا صبور و با استقامت شود تحصیل معرفت و تصحیح اعتقاد نسبت به خدای تعالی می­باشد؛ زیرا وقتی پروردگارش را شناخت به او تکیه می­ کند و از او استمداد می­جوید و از این راه آرامش قلب و دل او به دست می­آید. لذا به آسانی مصائب را تحمل می­ کند و دیگر خوف و ترسی را به خود راه نمی­دهد.[۱۶۸] خداوند در مورد چنین افرادی فرموده است که مشمول کمک و راهنمایی ملائکه قرار می­گیرند و حزن و اندوه از قلبشان برطرف می­ شود:
(إِنَّ الَّذِینَ قَالُواْ رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُواْ فَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لَا هُمْ یحَْزَنُون)[۱۶۹]
«کسانى که گفتند: «پروردگار ما اللَّه است»، سپس استقامت کردند، نه ترسى براى آنان است و نه اندوهگین مى‏شوند.»
در واقع تمام مراتب ایمان و همه اعمال صالح در این دو جمله جمع است چرا که توحید اساس همه اعتقادات صحیح است، و تمام اصول عقائد به ریشه توحید بازمى‏گردد، و استقامت و صبر و شکیبایى نیز ریشه همه اعمال صالح است، زیرا مى‏دانیم تمام اعمال نیک را مى‏توان در سه عنوان صبر بر اطاعت، صبر بر معصیت و صبر بر مصیبت خلاصه کرد. بنابراین محسنین کسانى هستند که از نظر اعتقادى در خط توحید، و از نظر عمل در خط استقامت و صبرند. بدیهى است اینگونه افراد نه ترسى از حوادث آینده دارند، و نه غمى از گذشته.[۱۷۰]
در قرآن نه تنها پیامبر (ص) بلکه تمامی پیامبران مأمور به صبر بودند:
(فَاصْبرِْ کَمَا صَبرََ أُوْلُواْ الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ لَا تَسْتَعْجِل لهَُّمْ)[۱۷۱]
«پس صبر کن آن گونه که پیامبران «اولو العزم» صبر کردند، و براى (عذاب) آنان شتاب مکن‏…»
تاریخ مردان بزرگ گواهی می­دهد که یکی از عوامل مهم پیروزی آنان، استقامت و شکیبایی در برابر مشکلات و حوادث گوناگون بوده است. صبر از مهم­ترین ارکان اینان است و انسان بدون مرکب صبر و استقامت توان پیمودن این مسیر را ندارد.[۱۷۲]

۲-۴-۱- اقسام صبر

صبر بر مصیبت: پایداری و استقامت در برابر حوادث تلخ و ناگوار؛ چون رویدادهای ناگوار و رخدادهای ناملایم زمینه جزع را فراهم می­ کند، کسی که اهل سیر و سلوک است باید در برابر آن­ها صابر باشد.

(وَ إِن یَمْسَسْکَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلَا کَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ وَ إِن یَمْسَسْکَ بخَِیرٍْ فَهُوَ عَلىَ‏ کلُ‏ِّ شىَ‏ْءٍ قَدِیر)[۱۷۳]
«اگر خداوند زیانى به تو برساند، هیچ کس جز او نمى‏تواند آن را برطرف سازد! و اگر خیرى به تو رساند، او بر همه چیز تواناست.»

صبر بر اطاعت: شکیبایی در برابر مشکلاتی که بر سر راه اطاعت وجود دارد؛ چون انجام کارهای واجب و مستحب دشوار است و انسان ممکن است در برابر ان مقاومت نکند، از این رو توصیه به مقاومت شده است. سیر و سلوک مستلزم مقاومت است. مانند این که برخواستن از خواب و خواندن نماز صبح برای جوانان دشوار است، ولی باید صبر کنند و این صبر بر طاعت است.[۱۷۴]

(جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونهََا وَ مَن صَلَحَ مِنْ ءَابَائهِِمْ وَ أَزْوَاجِهِمْ وَ ذُرِّیَّاتهِِمْ وَ الْمَلَئکَهُ یَدْخُلُونَ عَلَیهِْم مِّن کلُ‏ِّ بَابٍ – سَلَامٌ عَلَیْکمُ بِمَا صَبرَْتمُ‏ْ فَنِعْمَ عُقْبىَ الدَّار)[۱۷۵]
«(همان) باغ­هاى جاویدان بهشتى که وارد آن مى‏شوند؛ و همچنین پدران و همسران و فرزندان صالح آنها؛ و فرشتگان از هر درى بر آنان وارد مى‏گردند …- (و به آنان مى‏گویند:) سلام بر شما بخاطر صبر و استقامتتان! چه نیکوست سرانجام آن سرا(ى جاویدان)!»

صبر بر معصیت: ایستادگی در برابر انگیزه­های محرک و نیرومند گناه؛[۱۷۶] معصیت همراه با شهوت است و از این رو گوارا است و پرهیز از این امر گوارا برای انسان به خصوص جوانان دشوار است. او باید صبر کند و خود را از آن باز دارد و تن به تباهی گناهان ندهد.[۱۷۷]

(قُلْ یَاعِبَادِ الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ رَبَّکُمْ لِلَّذِینَ أَحْسَنُواْ فىِ هَذِهِ الدُّنْیَا حَسَنَهٌ وَ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَهٌ إِنَّمَا یُوَفىَّ الصَّابرُِونَ أَجْرَهُم بِغَیرِْ حِسَاب)[۱۷۸]
«بگو: اى بندگان من که ایمان آورده‏اید! از (مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید! براى کسانى که در این دنیا نیکى کرده‏اند پاداش نیکى است! و زمین خدا وسیع است، (اگر تحت فشار سران کفر بودید مهاجرت کنید) که صابران اجر و پاداش خود را بى‏حساب دریافت مى‏دارند!»

صبر در برابر نعمت­ها: مانند زیاد شدن اموال و رسیدن به جاه و مقام که اگر انسان در چنین موقعیتی سرکشی نماید به عذاب الهی دچار خواهد شد، چنان­که خدا می­فرماید:

(کلاََّ إِنَّ الْانسَانَ لَیَطْغَى – أَن رَّءَاهُ اسْتَغْنىَ – إِنَّ إِلىَ‏ رَبِّکَ الرُّجْعَى)[۱۷۹] «چنین نیست (که شما مى‏پندارید) به یقین انسان طغیان مى‏کند. – از اینکه خود را بى‏نیاز ببیند! – و به یقین بازگشت (همه) به سوى پروردگار تو است!»

صبر عارفانه: یک مرتبه صبر، صبر عارفانه است، خدای سبحان در مورد کسانی که صبرشان زاهدانه و عارفانه است می­فرماید:

(… إِنَّمَا یُوَفىَّ الصَّابرُِونَ أَجْرَهُم بِغَیرِْ حِسَاب)[۱۸۰]
«… که صابران اجر و پاداش خود را بى‏حساب دریافت مى‏دارند!»
خدا برای صابران اجر و مزدی تعیین کرده که به حساب متعارف در نمی­آید. بنابراین از این آیه

که مابقی ۷۲ عنصر دیگر غیر اساسی محسوب شده و بعضی از عناصر مثل:
Pb – Hg – Al – Cd
سمی می باشند.
۱-۲– ۱ : تقسیم بندی عناصر غذایی
الف ) عناصر غذایی اساسی: آنهایی هستند که حتی اگر یکی از آنها در دسترس گیاه نباشند رشد رویشی و یا زایشی گیاه کامل نمی شود.
ب ) عناصر غذایی مفید و گاهی لازم: آنهایی هستند که عدم وجودشان در خاک رشد گیاه را ناقص نمی کند اما وجودشان در خاک سبب بهبود رشد گیاه می شوند.
ج ) عناصر غذایی غیر اساسی: آنهایی هستند که وجودشان تاثیری بر رشد گیاه ندارد.
۱-۲-۲ : رابطه درجه فراهمی عناصر با (pH) :
در خاکهایی که درجه اسیدیته بالایی داشته باشند، درجه فراهمی نیتروژن توسط با کتری­ها نیترات سازی خوبی از خود نشان می دهند که این درجه فراهمی در مورد پتاسیم ، گوگرد ، کلسیم ، منیزیم و مولیبدن نیز صادق است . اما هرچه خاک قلیایی تر شود در اختیار گرفتن درجه فراهمی نیتروژن با مشکل مواجه می شود که در میان عناصر کم مصرف نظیر: آهن، منگنز، روی ، مس و بور به همین منوال می باشد.
۱-۳ عنصر آهن
۱-۳-۱ نقش آهن در زندگی گیاه
آهن در مقداری از دیاستازهای گیاهی نقش موثری ایفا می کند. تشکیل و فعالیت دیاستازهایی مانند پروکسی دازها و سیتوکورومها تحت تاثیر مقدار آهن می باشند. آهن یکی از عوامل موثر تشکیل کلروفیل محسوب می شود، به همین علت است که تشکیل کلروفیل گیاهانی که در معرض کمبود آهن قرار دارند به سختی انجام می شود.
آهن به صورت Fe2+ توسط گیاه جذب می گردد، وظایف اصلی آهن را می توان در بدن جانوران و گیاهان به صورت زیر خلاصه نمود :

جزء ساختمان مولکولهای پورفیبرین ، سیتو کرومها وهماتین و …. می باشد.

این ترکیبات در واکنشهای اکسیداسیون ، احیا ، تنفس و فتو سنتز لازم هستند.

جزء ساختمان مولکولهای غیر هم مثل فرواکسین می باشند.

نقش در سیستم آنزیمی همانند آنزیمهای سیتوکروم، اکسیداز، کاتالاز ، اکوتیناز و …..Tisdale), و همکاران ۱۹۹۰).

۱-۳-۲ : منابع کودهای محتوی آهن:
در حال حاضر می توان در کودهای سولفات آهن موجود در بازار که دارای ۲۴% تا ۲۰% آهن می باشند به صورت محلول پاشی در مزارع و یا چال کود در باغها استفاده کرد که در نباتات زراعی هنگام تهیه بستر بذر یا سایرکودهای اصلی قابل مصرف می باشند.
مصرف کودهای آهن کلات دار با بنیان EDDHA نظیر سکوسترون آهن ۱۳۸ مقرون به صرفه است ، این کودها حاوی ۶% آهن کلاته بوده و همراه با آب آبیاری استفاده می شود.
در محیطهای آهکی – قلیایی از محلول های متعدد دیگری استفاده می شود که در بین آنها می توان موارد زیر را نام برد:

اسید آمینو پولی کاربوکلسیک آهن یا APCA- Fe

DTPA ( اسید استیک در اتیلین تری آمین پنتا )

E.D.D.H.A – Acid etyhlenediamine di – ohydroxy ohena cetique

تحرک و تاثیر این موارد از نظر اهمیت قابلیت جذب آهن در pH=7 به ترتیب افزایش اهمیت به قرار زیر است:
APCA > DTPA > HEEDTA > ECTA
۱-۳-۳ : علائم کمبود آهن:
علائم کمبود بیشتر در بافت جوان ظاهر می گردد، در مراحل اولیه با رنگ پریدگی شروع میشود و رگبرگ ها باقی می ماند با ادامه کمبود تمام برگ تحت تاثیر کمبود آن قرار می گیرند سپس رنگ برگ سفید شده و علائم سوختگی یا قهوه ای شدن به صورت لکه هایی درسراسر برگها ظاهر می گردد.
افزایش بیش از حد فسفر و پتاس نیز در جلوگیری از جذب آهن نقش موثری ایفا می کنند. یکی از دلائل کمبود آهن که در بیشتر نقاط کشور مهمترین عامل آن شناخته شده است، زیادی بی کربنات یا آهک در محلول خاک است؛ اغلب خاکهای ایران به خصوص استان فارس و شهرستان نورآباد ممسنی حاوی مقدار قابل توجهی آهک هستند.
حساسیت گیاهان نسبت به آهن متفاوت و متغیر است، در بین گیاهان حساس می توان چند نمونه را به عنوان نمونه در این قسمت ذکر نمود:
الف ) مرکبات ، لوبیا ، سورگوم ، مو ، درختان میوه ، سبزیجات ، گردو
ب ) گیاهانی که حساسیت متغیری دارند مثل : یونجه ، جو ، برنج ، گندم
ج ) گیاهان بی تفاوت : پنبه ، سیب زمینی ، چغندر قند
۱-۴ ویژگیهای گیاه کلزا
گیاه کلزا دارای حدود ۴۰% روغن در دانه و حدود ۲۰% پروتئین در کنجاله دانه می باشد و کنجاله دانه آن برای تغذیه دام بسیار خوش خوراک و مغذی می باشد . کاه و کلش آن بسیار سریع در داخل خاک پوسیده و تبدیل به مواد آلی می شود. کلزا در تناوب با غلات در کنترل بیماریهایی مانند پاخوره و علفهای هرزی مانند یولاف و جودره در مزارع گندم موثر است.
یکی از مشکلات عمده در طی سالهای اخیر مسئله بیماری قارچی پاخوره غلات take all در استان فارس و به خصوص در شهرستان ممسنی می باشد که این امر باعث افت تولید در بسیاری از مزارع منطقه شده است و نتایج تحقیقات نشان داده است که بهترین و موثرترین شیوه برای کنترل این بیماری تناوب گندم با گیاهان غیر گرامنه می باشد .هم اکنون تنها جایگزین کشت زمستانی در منطقه کلزا می باشد و به همین دلیل کشت این گیاه اخیرا در منطقه توسعه یافته است. در کشت پاییزه نیاز به آبیاری کم و امکان استفاده از نزولات آسمانی زمستانه و بهاره وجود دارد.
اساسأ در کشور ما که جز مناطق نیم خشک دنیا محسوب می شود زراعت پاییزه کلزا با توجه به نیاز آبی نسبتا کم آبی می تواند مفید واقع شود به طوری که در سالهای دارای بارندگی مناسب و پراکنش خوب این گیاه با ۳ الی ۴ مرتبه آبیاری به میزان هر دفعه ۱۰۰۰ متر مکعب در هر هکتار محصول خوب و اقتصادی تولید می کند(عظیمی، الف.، ۱۳۸۳).
عکس مرتبط با اقتصاد
گیاه کلزا دارای ارقام پاییزه و بهاره می باشد که در مناطق مختلف کشور امکان کاشت دارد ( در کشورهای اروپایی کلزای زمستانه و بهاره در پاییز و بهار در کنار هم کاشته می شود. ) همچنین این گیاه در ارتفاعات مختلف دنیا بدون ایجاد مشکل کاشته می شود(ناصری، فرشته.، ۱۳۷۰).
با توجه به شرایط دمایی و رطوبت، کشت پاییزه این گیاه در اغلب نقاط کشور به راحتی امکان پذیر است. مقاومت بسیار زیاد این گیاه به دمای زیر صفر بعد از به روزت رفتن امکان کاشت آن را در مناطق بسیار سرد فراهم می آورد و با توجه به دارا بودن سیستم ریشه ای عمیق امکان بهره برداری از عناصر غذایی و آب در اعماق مختلف خاک برای این گیاه فراهم است. گیاه کلزا نسبت به گندم زودرس تر بوده و همچنین نیاز آبی کمتری دارد.
در دوره گل دهی نسبتا طولانی ، این گیاه می تواند برای پرورش زنبور عسل مورد استفاده قرار گیرد.
روغن دانه خوراکی کلزا از کیفیت مناسبی برخوردار است. در حال حاضر در کشور سوئد ۳۰% از روغن خوراکی از منبع کلزا می باشد و علاوه بر این روغن کلزا به دلیل داشتن شرایط ویژه به لحاظ نوع ترکیبهای شیمیایی موارد استفاده زیادی در صنایع فلزی ، لاستیک سازی ، صنایع نساجی و …. دارد(عزیزی،م.الف،سلطانی ۱۳۸۱).
کنجاله دانه کلزا پس از روغن کشی دارای حدود ۲۵% پروتئین می باشد و با توجه به میزان فیبر بالای آن در تعلیف دام مورد توجه قرار می گیرد. دوره رشد نسبتا کوتاه کلزا یکی دیگر از ویژگیهای مثبت آن می باشد به نحوی که در تناوب با ذرت امکان کاشت به موقع ذرت ایجاد می شود.
با توجه به مطلب فوق، ترویج کاشت این گیاه در کشور ما ضروری به نظر می رسد به رغم ویژگیهای مثبت زیادی که برای گیاه کلزا عنوان گردید باید اذعان نمود که زراعت این گیاه در ایران برای کشاورزان به خوبی معرفی نشده است و در این راستا نیاز به کار و تلاش زیاد در جهت تحقیق و ترویج مسائل زراعی این گیاه در شرایط اقلیمی مناطق مختلف با توجه به تعداد ارقام این گیاه و وارداتی بودن اکثر ارقام و شرایط آب و هوایی و خاکی می باشد. بررسی نیازهای غذایی کلزا و احتیاجات کودی آن یکی از مهمترین کارهای تحقیقاتی در این زمینه می باشد که تحقیق حاضر در جهت پاسخ گویی به یکی از پرسشهای فراوانی که در این زمینه مطرح می باشد به اجرا در آمده است (سلطانی.و،خاوری خراسانی.،۱۳۸۱).
می توان مزایای کشت کلزا را نسبت به سایر دانه های روغنی درموارد ذیل جستجو نمود:
– تولید روغن بیشتر با مصرف آب کمتر.
– قابلیت کشت پاییزه و عدم رقابت با محصولات زراعی کشت های بهاره و تابستانه.
– امکان کشت در شرایط دیم و زمین های آیش.
– قابلیت کاشت، داشت و برداشت با ادوات زراعی گندم و جو و بی نیازی به ماشین های زراعی خاص و سرمایه گذاری جدید برای خرید آنها.
– درآمد زایی بیشتر برای کشاورزان درمقایسه با کاشت غلات.
– جلوگیری از فرسایش خاک و شسته شدن ازت آن در فصل بارندگی.
– ایجاد اشتغال برای کشاورزان در زمستان و کاهش مهاجرت های فصلی روستاییان.
– کمک به تأمین سلامت مصرف کنندگان روغن های خوراکی.
۱-۵ تاریخچه
کلزا گیاهی از خانواده چلیپا ئیان با نام علمی (Brassica napus ) می باشد ،این گیاه با کمتر از ۲% اسید اروسیک در روغن و کمتر از ۳۰ میکرومول گلوکوزینولات در گرم کنجاله ، نوع خاصی از کلزای روغنی می باشد که به کانولا معروف است . این دو خصوصیت دانه روغن کلزا را برای تغذیه انسان و کنجاله را به عنوان منبع و پروتئین بالا برای تغذیه دام مناسب کرده است(عزیزی، م.، ۱۳۸۱).
زراعت این گیاه در چین و هندوستان دارای سابقه طولانی می باشد، کلزا و یا دانه خردل در حدود ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد در دره ایندوس وجود داشته و استفاده از روغن آن به چند قرن قبل از میلاد مسیح بر می گردد(عظیمی، الف.، ۱۳۸۳).
این گیاه در آسیا همیشه برای تغذیه انسان و در اروپا به عنوان منبعی برای روغن چراغ و روغن نرم کننده و استفاده شده است و موطن کلزا هنوز به طور دقیق مشخص نیست اما به احتمال قوی خاستگاه آن در قاره های آسیا و اروپا می باشد چون زیر گونه های متعلق به شلغم روغنی به صورت وحشی از اروپای غربی تا چین پراکنده شده است بنابر این می توان پذیرفت که دارای ۲ موطن یکی در ناحیه افغانستان – پاکستان و دیگری در ناحیه مدیترانه می باشد و همچنین ممکن است یک ناحیه فرعی آن ناحیه ترکیه – ایران باشد و از طرفی چون واکنش اولیه دو گونه تشکیل دهنده کلزا یعنی کلم و شلغم روغنی در ناحیه خاوری اروپا به هم رسیده و تداخل یافته اند، بعضی­ها نیز بر این باورند که گیاه کلزا برای اولین بار در این منطقه از ترکیب دو گونه فوق به وجود آمده است(ناصری، فرشته.، ۱۳۷۰).
با تولید روز افزون کلزا طی سالهای ۱۹۶۵ هزاران هکتار از اراضی کانادا به کشت این گیاه اختصاص یافت . در سال ۱۹۷۵ در کشور کانادا اولین کلزای روغنی با مقدار اندک اسید اروسیک اصلاح شد. دانه کلزا دارای کمترین میزان اسید چرب در بین دانه های گیاهی می باشد(۶%) که از این نظر برای تغذیه انسان در جهت کاهش بیماری های قلبی و عروقی مناسب می باشد.
در حالی که در اواخر دهه ۱۹۴۰ ، ۷۰% روغن کلزا در آسیا تولید می شد از دهه ۱۹۹۰ تقریبا ۴۰% تولید روغن کلزا در کانادا و کشورهای اروپایی انجام می­شد. جدول های ۲-۱ ، ۲-۲ و ۲-۳ به ترتیب تولید روغن کلزا در کشورهای مختلف، عملکرد کلزا در کشورهای مختلف و سطح زیر کشت در ایران را نشان می دهند.
جدول ( ۱- ۱ ) میانگین ۵ ساله ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۳ تولید روغن کلزا در کشورهای مختلف

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

کار و اشتغال نیز جزو یکی از حق‌های بشری محسوب می شود و از این رو ماده ۲۳ اعلامیه جهانی حقوق بشر و ماده ۶ میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به آن اشاره می کند. همچنین ماده ۷ این میثاق درباره شرایط عادلانه کار، مزایا، ساعات کار و استراحت رهنمودهایی بیان می کند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
کار مهم ترین بخش زندگی اکثریت را تشکیل می دهد و تاثیری شگرف بر دیگر عناصر رفاه اجتماعی و در تامین آنها دارد. کار بهزیستی روانی افراد را تقویت کرده و باعث رشد و شکوفایی استعدادهای فردی می شود.
شناخت ویژگی‌های مربوط به نیروی انسانی و تامین شغل از پایه‌های اساسی برنامه ریزی رفاه اجتماعی است.
درخصوص احقاق حقوق کارگران، اتحادیه‌های کارگری در طول تاریخ نقش بسیار مهمی ایفا کرده اند و سندیکالیسم جزو یکی از حقوق مسلم کارگران شناخته شده است. کارگران نیز می توانند برای احقاق حقوق و بالا بردن قدرت چانه زنی خویش، اعتصاب کنند. برخی نیز معتقدند اتحادیه‌های کارگری با تبانی با دولت و کارفرما با ایجاد مانع برای ورود دیگران و پایین نگه داشتن افراد آماده به کار، دستمزد اعضای خویش را بالا می برند. همچنین برقراری مقرره حداقل دستمزد را نیز به ضرر کارگران غیرماهر و بیکاری هر چه بیشتر آنان می دانند و دستمزد بالا و شرایط کاری بهتر را از طریق بازار آزاد عملی می شمارند و بیان می کنند که در این صورت افزایش دستمزدها دیگر به قیمت بیکاری دیگر کارگران نخواهد بود.
از سازمان‌های مهم فعال در زمینه دفاع از حقوق کارگران و وضع استانداردهای کار، سازمان بین المللی کار است. این سازمان به موجب قسمت هشتم معاهده ورسای، در کنفرانس صلح پاریس به سال ۱۹۱۹ میلادی تاسیس شد. این سازمان که یکی از نهاد‌های مستقل جامعه ملل به شمار می آمد، از ۳ بخش کنفرانس عمومی، هیات اداری و دفتر بین المللی کار تشکیل شده و مقر آن در ژنو قرار دارد.
ج) آموزش و پرورش
اعلامیه جهانی حقوق بشر در ماده ۲۶ خود به حق آموزش و پرورش اشاره می کند. در این ماده آموزش ابتدایی رایگان و اجباری است و والدین حق انتخاب نوع آموزش را نسبت به فرزندان خود دارند. ماده ۱۳ میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نیز به فراهم ساختن آموزش عالی اشاره می کند.
عکس مرتبط با اقتصاد
از آموزش به عنوان سرمایه گذاری در عامل انسانی مهم ترین رکن توسعه یاد می کنند. برای آگاه ساختن کودکان از ارزش‌ها، مهارت یابی و انطباق با محیط طبیعی از مهم ترین سازوکارهاست.
عده ای نیز برآنند که افزایش نقش دولت در تامین مخارج آموزشی و فراهم ساختن امکانات تحصیل رایگان، به هدر رفتن مالیات‌ها و کیفیت بد نظام آموزش و پرورش انجامیده است. در واقع این مساله را به نفع معلمانی می دانند که به دنبال امنیت شغلی بیشتری هستند. هر اندازه که بازار دخالت بیشتر در ارائه خدمات آموزشی داشته باشد کارایی بیشتر خواهد شد.
د) بهداشت
ماده ۲۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر و ماده ۱۲ میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بر حق برخورداری از سلامت و تمتع از بالاترین سطح بهداشت و سلامت جسمی و روحی ممکن الحصول تصریح می کند.
در اساسنامه سازمان بهداشت جهانی، برخورداری از بالاترین سطح بهداشت و سلامت موجود از حقوق اساسی بشر شناخته شده است. ارائه خدمات بهداشتی گسترده نه تنها آن را با رفاه اجتماعی پیوند می دهد، بلکه همچنین از آثار مخرّب فقر بهداشتی بر رفاه اقتصادی و اجتماعی جلوگیری می کند.
ه) مسکن
ماده ۱۲ اعلامیه حقوق بشر و ماده ۱۱ میثاق بین المللی حقوق اقتصادی معطوف به مصونیت و امنیت مسکن از تعرض و حق برخورداری از مسکن مناسب است.
مسکن از بنیادی ترین نیازهای آدمی است زیرا به او احساس امنیت می دهد. لازم به یادآوری است که اقامت موقت در خوابگاه‌ها، پانسیون‌ها و دیگر مکان‌های موقت به عنوان مسکن متناسب شناخته نمی شود، به این علت که صرف داشتن سقفی بالای سر به معنای داشتن مسکن نیست.
به طور کلی تمام دولت‌ها در مقابل تهدیدات و برای حفظ ساختار موجود به اقدامات گوناگونی دست می زنند. فقر و نابرابری از جمله تهدیداتی است که موجودیت دولت را به خطر انداخته و حفظ ساختار را با اختلال مواجه می سازد و از این روی کمک‌های سازمان یافته، بعد از این که کمک‌های متقابل افراد و خیریه‌ها به کفایت پاسخگوی نیازهای افراد محتاج نبود، پا به عرصه وجود گذاشت و ارائه کمک‌های رفاهی را دولت‌ها به عهده گرفتند. درحال حاضر این اقدامات رفاهی توسط دولت‌ها از الگوی خیریه ای فاصله گرفته و به توانمندسازی نیازمندان نه از روی ترحم، بلکه به عنوان وظیفه بپردازد. بنابراین مفهوم نظام رفاه اجتماعی گویا فعالیتی نهادی است که مستلزم دخالت ارادی دولت و جامعه رفاه می باشد. در این خصوص توجه به تمامی اجزای اساسی رفاه اجتماعی توسط دولت‌ها، یعنی اقسام بیمه‌های اجتماعی، آموزش و پرورش، اشتغال، بهداشت و مسکن، موضوعی مهم برای نیل به رفاه اجتماعی به مفهوم واقع آن، مترادف با توسعه است.
افزون بر مباحث نظرى پیشین، تاریخ نیز نشان مى‏دهد كه مداخله دولت ، از همان ابتداى تشكیل حكومت اسلامى در زمان پیامبر اكرم‏صلى الله علیه وآله وسلم مطرح بوده و در عصر خلفا نیز بدون هیچ تردیدى ادامه داشته است. پیامبر اكرم‏صلى الله علیه وآله از همان روزهاى نخست تشكیل حكومت در مدینه، قوانینى در حوزه‏هاى تجارت، كشاورزى، خدمات و صنعت به منظور تنظیم روابط اقتصادى وایجارفاه عمومی وتامین اجتماعی مسلمانان مقرّر داشت. تحریم برخى معاملات رایج در زمان جاهلیّت چون ربا[1]، احتكار[2]، تلقّى ركبان[3]، امضا و تأیید برخى معاملات چون بیع[4]، مضاربه[5]، مشاركت و قرض‏الحسنه، تحریم برخى فعّالیّت‏هاى اقتصادى چون شراب‏سازى، مجسمه‏سازى، پرورش خوك، دایر كردن مراكز فحشا، ترغیب مسلمانان به تولید از طریق پیمان‏هاى مزارعه[6]، مضاربه و مساقات[7]، تسریع مالیات‏هایى چون خمس[8]، زكات[9]، جزیه[10] و خراج[11]، تعیین حدود مالكیّت‏هاى خصوصى، عمومى و دولتى (انفال) و وضع قوانین هر یک و اقدام‏هاى دیگر حضرت، گواهى روشن بر مسؤولیت دولت در عرصه‏هاى رفاه عمومی واقتصادى است.(صدر، 1375) شاید گویاترین سند تاریخى، عهدنامه امیر مؤمنان على بن ابى‏طالب‏علیه السلام به مالك اشتر نخعى باشد كه از همان آغاز سخن فرمود:
این فرمانى است از بنده خدا، على، امیر مؤمنان به مالك اشتر پسر حارث، در عهدى كه با او مى‏گذارد، هنگامى كه وى را به حكومت مصر مى‏گمارد تا خراج آن را جمع كند و با دشمنانش بستیزد؛ امور مردم را اصلاح كند و در آبادانى شهرهایش بكوشد. (نهج البلاغه سید رضی)
حضرت در قسمت‏هاى مختلف نامه، به فعّالیّت‏هاى گوناگون اقتصادى كه زمینه ساز رفاه عمومی مردم آن روز است اشاره كرده، درباره هر یك، دستورالعمل خاصّى را ارائه مى‏دهد.

2-6- ضرورت تشكیل وزارت رفاه وتامین اجتماعی و اهداف دولت درتامین رفاه عمومی
رفاه و تأمین اجتماعی از جمله وظایف تفكیک ناپذیر دولتها در دنیای امروز است. طبق بررسیهای به عمل آمده در خصوص ساختار رفاه و تأمین اجتماعی در 167 کشور، چنین مشهود است که وزارت رفاه و تأمین اجتماعی در بیش از 120 کشور دنیا وجود داشته و در مابقی آنها نیز عناوین مشابهی همچون وزارت خدمات اجتماعی، فوائد عامه، توسعه اجتماعی، امور اجتماعی و… در بین فهرست وزارتخانه‌ها دیده می‌شود. رفاه و تأمین اجتماعی شامل
مقوله‌های متعددی است که از جمله آن می‌توان به عناوین ذیل اشاره کرد :
• تحقق عدالت اجتماعی
• ایجاد امنیت اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی
• فراهم كردن زمینه مناسب برای تحقق رشد و توسعة پایدار
• بالا بردن بهره‌وری و كاهش ضایعات از طریق ایجاد تعلق خاطر و عشق به كار
• تأمین سطح مناسب معاش و تضمین آن برای نیروی كار
• ایجاد آرامش خاطر و عزت نفس در فرد، خانواده و جامعه
• ایجاد تفاهم بین كارگران و كارفرمایان در مناسبات تولیدی
رفاه و تأمین اجتماعی یكی از اساسی‌ترین پیش نیازهای توسعه در جوامع مختلف است و بدین جهت همواره در سرلوحة كار برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیران دولتها قرار دارد و آرزوی آحاد بوده است و چون كالایی عمومی است و افراد جامعه خود بطور مستقیم نمی‌توانند تولید كنندة آن باشند، ناگزیر این دولتها هستند كه سامان دهنده آن محسوب می‌گردند و برآنهاست كه این وظیفه مهم و بنیادی را با مشاركت مردم به انجام رسانند. سابقه تاسیس وزارت رفاه و تامین اجتماعی در ایران به سال 1352 بازمی گردد در این سال با افزایش قیمت نفت، درآمدهای ایران به بیش از سه برابر افزایش یافت که این امر تاثیرات مهمی در اقتصاد کشور و به تبع آن در سایر زمینه‌ها برجای گذاشت از جمله تاثیرات این واقعه ارائه و اجراب طرحها و برنامه‌هایی بود که پیرامون آنها کارشناسی دقیقی صورت نگرفته بود. طرح ایجاد وزارت رفاه و تامین اجتماعی از جمله این طرحهای جدید بود که لایحه تاسیس آن در خرداد ماه سال 1353 به مجلس شورای اسلامی تقدیم شد با تاسیس این وزارتخانه وظایف و مسولیت‌های چندین وزارتخانه و نهاد متصدی امور رفاهی و مسائل مربوط به بیمه‌های اجتماعی به آن منتقل شد و در همین رابطه نقل وانتقالات متعددی انجام گردید.
وزارتخانه تازه تاسیس در راستانی انجام وظایف محوله یعنی اجرای برنامه جامع رفاه در سراسر کشور دو لایحه تامین خدمات رفاهی و لایحه تاین اجتماعی را به مجلسین وقت ارائه کرد ولی علی رغم تمام بحثها و گفت و گوهای به عمل آمده به هنگام تاسیس وزارت رفاه در خصوص ضرورت تمرکز امور رفاهی و بیمه‌های اجتماعی کمتر از دوسال پس از تاسیس دولت وقت با ارائه لایحه ای در خصوص ضرورت تمرکز زدایی در این زمینه لایحه تاسیس وزار بهداری و بهزیستی و انحلال وزارت رفاه را به مجلس ارائه کرد و بدین سان در بهمن ماه سال 1354وزارت رفاه اجتماعی منحل شد.
در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی بعد از بررسیهای فراوان در زمینه چگونگی تحقق رفاه و تأمین اجتماعی در ایران، قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی در اردیبهشت ماه 1383 در مجلس شورای اسلامی تصویب و به تائید شورای محترم نگهبان رسید. در ماده 11 این قانون آمده است : در راستای تحقق نظام جامع تأمین اجتماعی و جهت اجرای این قانون وزارت رفاه و تأمین اجتماعی تشکیل می‌گردد.
به همین منظور وزارت رفاه و تأمین و اجتماعی در تاریخ بیست و پنجم تیر ماه 1383 یعنی درست در آخرین سال برنامه پنجساله سوم کشور تأسیس شد و در یازدهم شهریور ماه 1383 که برنامه پنجساله چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور از تصویب نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی گذشت، سیاستگذاری و برنامه ریزی فعالیتهای بیمه ای، حمایتی و امدادی به این وزارتخانه سپرده شد.
از مطالعه آیات و روایات و دیگر منابع دینى مى‏توان توسعه رفاه، توسعه معنویات، برپایى عدالت و رسیدن به قدرت اقتصادى را اهداف دولت اسلامى دانست. (موسویان، 1389)

توسعه رفاه‏
خداوند، همان كسى است كه آسمان‏ها و زمین را آفرید، و از آسمان آبى آورد، و كشتى‏ها را مسخّر شما كرد، تا بر صفحه دریا به فرمان او حركت كنند، و نهرها را مسخّر شما ساخت، و خورشید و ماه را كه با برنامه منظّمى در كارند، به تسخیر شما درآورد، و شب و روز را مسخّر شما كرد و از هر چیزى كه از او خواستید [= نیازمند بودید] به شما داد و اگر نعمت‏هاى خدا را بشمارید، هرگز آن‏ها را شماره نتوانید كرد. (سوره ابراهیم، آیه 32 تا 34)
مطابق این آیه، خداوند نعمت‏هاى فراوان و مناسب نیاز انسان‏ها را آفرید و آن‏ها را مسخّر انسان كرد تا بتواند زندگى مناسب شأن و كرامت خود به پا دارد. بر این اساس، یكى از اهداف دولت اسلامى در جایگاه خلیفه خدا روى زمین، تحقّق بخشیدن غایات الاهى و رساندن جامعه به رفاه مطلوب اسلامى و قرآنى است.
نبى اكرم صلى الله علیه وآله وسلم در این باره مى‏فرماید:
هر حاكمى كه مسؤول امور مسلمانان باشد؛ امّا بى‏شائبه در جهت رفاه و بهروزى آنان نكوشد، با آنان وارد بهشت نخواهد شد. (صحیح مسلم، ج 10، ص 126)
حضرت امیر نیز در نامه‏اش به مالك اشتر، گسترش رفاه و آبادانى را هدف اوّل حكومت اسلامى شمرده، بى‏توجهّى به آن را عامل نابودى حكومت مى‏داند.
و باید توجّه تو به آبادانى سرزمین بیش از تحصیل و جمع‏آورى خراج باشد و باید توجّه داشته باشى كه جمع‏آورى خراج، جز با آبادانى میسّر نمى‏شود، و آن كه خراج خواهد و به آبادانى نپردازد، شهرها را ویران كند؛ مردم را از بین ببرد و حكومتش جز اندكى دوام نیابد(سیدرضی، نهج البلاغه، نامه حضرت امیر به مالک اشتر)
ابن خلدون از اندیشه‏وران بزرگ اسلامى در تحلیل اثباتى این واقعیّت مى‏گوید:
اگر حاكم، همراه و مهربان باشد، انتظارات مردم گسترش مى‏یابد و براى آبادانى ورفاه مردم، فراهم ساختن اسباب آن، فعّال‏تر مى‏شوند؛ در حالى كه تجاوز به اموال مردم، آنان را از به دست آوردن و بارور كردن ثروت نومید مى‏سازد؛ چه، مى‏بینند در چنین وضعى، سرانجام، هستى‏شان را به غارت مى‏برند و آن چه را به دست مى‏آورند، از ایشان مى‏ربایند و هر گاه مردم از به دست آوردن و تولید ثروت نومید شوند، از كوشش در راه آن دست برمى‏دارند … و اگر مردم در راه معاش خود نكوشند و دست از پیشه‏ها بردارند، بازارهاى اجتماع و آبادانى بى‏رونق، و احوال متزلزل مى‏شود و مردم در جست‏وجوى درآمد از آن سرزمین رخت برمى‏بندند و در نواحى دیگر كه بیرون از قلمرو فرمانروایى آن ناحیه است، پراكنده مى‏شوند و در نتیجه، جمعیت آن ناحیه كم، و شهرهاى آن از سكنه خالى، و شهرهاى آن ویران مى‏شود و پریشانى آن دیار، به دولت و سلطان هم سرایت مى‏كند.(ابن خلدون، ص 256)
بنابراین، براى استقرار و استمرار دولت اسلامى لازم است عمران و آبادانى و گسترش رفاه مادّى مردم یكى از اهداف مهمّ دولت باشد.

توسعه معنویّات‏
جهت

مصراع دوم: اقتباس از آیه: ۱ – وَ حَرَّمْنَا عَلَیْهِ الْمَرَاضِعَ مِنْ قَبْلُ … (القصص (۲۸)، ۱۲).(ما همؤ زنان شیرده را از پیش او حرام کردیم [تا به آغوش مادر باز گردد] …).
توضیح: بیت بالا در مدح رکن الدین صاعد سروده شده است.
– ید بیضا
از شکوفه شاخ چون موسی ید بیضا نمود لاله رخشان زکُه چون آتش طور آمدست (۶۹/۶)
مصراع اول حل از آیه: وَاضْمُمْ یَدَکَ إِلَی جَنَاحِکَ تَخْرُجْ بَیْضَاءَ مِنْ غَیْرِ سُوءٍ آیهً أخْرَی (طه (۲۰)، ۲۲).(ودستت را به گریبانت ببر، تا سفید وبی عیب بیرون آید، این نشانه دیگری[از سوی خداوند] است.
مدوم تلمیح به آیه: فَلَمَّا قَضَی مُوسَی الأجَلَ وَ سَارَ بِأهْلِهِ اَنَسَ مِن جَانِبِ الطُّورِ نَارً ا قَالَ لأهْلِهِ امْکُثُوا إِنّی آنَسْتُ نَارًا لَعَلِّی آتِیکُمْ مِنْهَا بِخَبَرٍ أوْ جَذْوَهٍ مِنَ اتنَّار لَعَلَّکُمْ تَصْطَلُونَ (قصص (۲۸)، ۲۹). (وهنگامی که موسی مدت خود را به پایان رسانید وهمراه خانواده اش {از مدین به سوی مصر} حرکت کرده از جانب طور آتشی دید، به خانواده اش گفت: «درنگ کنید که من آتشی دیدم، {می روم} شاید خبری از آن برای شما بیاورم، یا شعله ای از آن آتش تا با آن گرم شوید).
هست در دیجور شبهت رای روز افزون تو نور آن ناری که شب موسی عمران یافتست
(۲۵۶/۵)
به ظلمت شب عیسی مریم به حرمت ید بیضای موسی عمران
(۲۸۵/۱۲)
مصراع دوم حل از آیه: وَاضْمُمْ یَدَکَ إِلَی جَنَاحِکَ تَخْرُجْ بَیْضَاءَ مِنْ غَیْرِ سُوءٍ آیهً أخْرَی (طه (۲۰)، ۲۲).
صبح کوته عمر از آن شد که نمود از گریبانش ید بیضای او
(۳۱۴/۲۱)
از بس شکوفه،شاخ تو گویی کلیم وار از آستین برون ید بیضا همی کشد
(۱۵۵/۱۵)
هَمَت به دست سخا اندرون ید بیضا همت به سر سبزی روی بخت گلگون باد
(۱۳۶/۵)
شاخ را گرنه زانصاف بهار معجز موسی عمران بودست
پس پیری وعصایی کو داشت ید بیضا عجب بنمودست؟ (۳۶۵/۶و۷)
عجب تر آنکه سر کلک تو بگاه بیان همی نماید در ساحری ید بیضا (۲۵/۴)
شاخ برهان کف موسی شد ارنه چون همی گه ید بیضا نماید زآستینش گه عصا
(۱۲/۶)
بنماید هر زمان ید بیضا با سبلت دشمنان تو موسی(۳۳۶/۸)
از موسی اینجا به طریق ایهام تیغ مو تراش مقصود است. یعنی سبلت دشمنان ترا موسی از بن بریده ودر این کار معجزه می کند (طه (۲۰)۲۲).
به چشم مردم از آن گشت همچو مردم چشم که در سودا توان یافتن ید بیضا (۴۱۲/۲)
همی نماید بیضا میان دست سیاه تن عدوی تو در خاک همره قارون (۲۷۸/۶)
چون تو ید بیضا نمایی از کلک ناموس کلیم وعصا نباشد(۱۴۸/۷)
روشن وپاک چو دست موسی به زر سیم چو گنج قارون(۲۹۷/۵)
۴-۳-۱۰- موسی(ع) وابراهیم(ع)
در آب وآتش خُبسیم چون کلیم وخلیل کنون که یأس تو شد پاسبان آتش وآب (۴۸/۸)
لقب موسی کلیم الله ولقب ابراهیم خلیل الله است.
تلمیح به آیات: ۱ – إِذْ أوْحَیْنَا إِلَی أمِّکَ مشا یُوحَی (۳۸) أنِ اقْذِفِیهِ فِی اتَّابُوتِ فَاقْذِفِیهِ فِی الْیَمُّ بِالسَّاحِلِ یَأخُذْهُ وَعَدُوٌّ لِی وَعَدُوٌّ لَهُ وَ ألْقَیْتُ عَلَیْکَ مَحَبَّهً مِنِّی وَلِتُصْنَعَ عَلَی عَیْنی (طه (۲۰)، ۳۸، ۳۹).
(آن زمان که به مادرت آنچه لازم بود الهام کردیم که: «که اورا در صندوقی بیفکن وآن صندوق را به دریا بینداز تا دریا آن را به ساحل افکند ودشمن من، او را بگیرد).
۲ – قَلْنَا یَا کُونِی بَرْدًا وَسَلامًا عَلَی إبْرَاهِیمَ (النبیاء (۲۱)، ۶۹). ( [سر انجام اورا به آتش افکندند، ولی ما] گفتیم: «ای آتش! بر ابراهیم سرد وسالم باش!).
۴-۳-۱۱- هارون (ع)
حضرت موسی برای هدایت بنی اسرائیل از خداوند خواست که به او یار ویاوری برای کمک بفرستد واین گونه بود که هارون هم برادر موسی بود وهم یاور ایشان. در سوره های زیادی از قرآن از جمله؛ انعام، مریم، نساأ، قصص و… از هارون نام برده شده است.
موسی بادت قوام الدین،همیشه پیش رو تاچو هاورن قوت پشت برادر می شود
تلمیح به آیه: قَالَ رَبّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی (۲۵) وَیَسِّرْللِی أمْرِی (۲۶) وَاحْلُلْ عُقْدَهً مِنْ لِسَانِی (۲۷) یَفْقَهُوا قَوْلِی (۲۸) وَاجْعَلْ لِی وَزِیراً مِنْ أهْلِی (۲۹) هَاروُنَ أخِی (۳۰) اشْدُدْ بِهِ أزْرِی (طه (۲۰)، ۲۵ تا ۳۱).([موسی] گفت: پروردگارا سینه ام را گشاده کن وکارم را برایم آسان گردان وگره از زبانم بگشای تا سخنان مرا بفهمند ووزیرری از خاندانم برای من قرار ده، برادرم هارون را، با پشتم را محکم کن).
۴-۳-۱۲- یحیی (ع):
نام آن بزرگوار در قرآن، بیشتر در ضمن داستان پدرش زکریا آمده است؛ مانند: سورۀ آل عمران، انعام، مریم و انبیاء. و تنها در سورۀ مریم به طور جداگانه فضیلت های از یحیی (ع)ذکر شده است ( رسولی محلاتی، ۱۳۹۱: ۵۶۹).
عیسی است ز عهد مهد حاکم یحیی است زبدو کار زاهد
(۱۱۶/۱۲)
مصراع اول تلمیح به آیه: ۱ – وَ یُکَلِّمُ النَّاس فِی الْمَهْدِ وَ کَهْلا وَمِنَ الصَّالِحِینَ (آل عمران (۳)، ۴۶).
(وبا مردم در گاهواره ودر حالت کهولت سخن خواهد گفت واز شایستگان است).
مصراع دوم تلمیح به آیه: …وَسیّدًا وَحَصُورًا وَنَبِیًّا مِنَ الصَّالِحِینَ (آلعمران (۳)، ۳۹). (سیّد است به علم وتقویوعبادت وپیغامبری از صالحان است). توضیح: در قرآن، هیچ پیامبری، سیّد خوانده نشده، جز یحیی (ع).
توضیح: اما معنی حصوراً یعنی در حصار کرده ازهمۀ معاصی، که هرگز گناه نکرد ونه اندیشید. ومعنی دیگر اینکه در عبادت شایسته بود(نیشابوری، ۱۳۸۶: ۳۱۳- ۳۱۴).
مژده تولد یحیی(ع) به زکریا (ع)
کنون چو نرگس بودند طاس زر بر کف زبسکه امن همیزد ندا که لا تو جل (۲۳۰/۸)
اقتباس از آیه: ۱ – قَالُوا لا تَوْ جَلْ أِنَّا نَبُشِّرُکَ بِغُلامٍ عَلِیمٍ (حجر (۵۱)، ۵۳). (گفتند: نترس، ما تو را به پسری دانا بشارت می دهیم).
۴-۳-۱۳- یونس (ع)
یونس پیغمبر (ع)، مأمور راهنمایی مردم شهر نینوا در سرزمین موصل شد (رسولی محلاتی، ۱۳۹۱: ۵۵۴). داستان یونس پیغمبر (ع) در قرآن به اجمال ذکر شده وسوره ای نیز به نام آن حضرت آمده است ودر مجموع در شش سوره نام آن حضرت ذکر شده است، از جمله؛ یونس، نساأ، انعام، انبیاأ، صاقات وقلم (همان: ۵۵۳).
دهر ماهی و من در او یونس اصفهان چاه ومن در او بیژن (۲۸۸/۲۲)
فزود حشمت وجاهم زخاک درگه تو چنان که حرمت ماهی زصحبت ذوالنّون
(۲۷۸/۱)
به قذف مهر برآید ز معده مغرب چنان که گویی این ماهی ست وآن ذالنّون(۲۷۸/۱۷)
وَ ذَالنُّونِ إِذْهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ فَنَادَی فِی الظُّلُمَاتِ أنْ لا إِلَهَ إِلا أنْتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ (انبیاء (۲۱)، ۸۷). (وذالنون [یونس] را [به یاد آور] در آن هنگام که خشمگین رفت وچنین می پنداشت که ما بر او تنگ نخواهیم گرفت، [اما موقعی که در کام نهنگ فرو رفت] در آن ظلمت های متراکم صدا زد: خداوندا! جز تو معبودی نیست، منزّهی تو، من از ستمکاران بودم).
۴-۳-۱۴- یعقوب (ع)
یعقوب (ع)، فرزند اسحق ودختر زادۀ لوط بود که بعدها به مناسبت، اسرائیل لقب گرفت (راشد محصل، ۱۳۸۹: ۴۱۹). داستان فراق یعقوب ویوسف، از زیباترین داستان های قرآن است که پس از سالها انتظار، به ثمر نشست.
آوازۀ (فارتد بصیرا) سوی دولت اندر پی (وابیضت عیناه) بر آمد
چشمی که رقم یافت زود ابیضت اکنون از مردمک دیده اسلام بصر یافت
(۶۰/۱۱)
بیت بالا در تهنیت فیروزی سروده شده است.
اقتباس از آیه: فَلَمَّا أنْ جَاءَ الْبَشِیرُ ألْقَاهُ عَلَی وَجْهِهِ فَارْتَدَّ بَصِیرًا قَالَ ألَمْ أقُلْ لَکُمْ إِنّی أعْلَمُ مِنَ اللهِ مَا لا تَعْلَمُونَ(یوسف (۱۲)، ۹۶). (اما هنگامی که بشارت دهنده فرا رسید، آن [پیراهن] را بر صورت او افکند ناگهان بینا شد، گفت: آیا به شما نگفتم من ازخدا چیز هایی دانم که شما نمی دانید؟! )
۲ – وَ تَوَلَّی عَنْهُمْ وَ قَالَ یَا أسَفَی عَلَی یَوسُفَ وَ ابْیَضَّتْ عَیْنَاهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ کَظِیمٌ (یوسف (۱۲)، ۸۴). (واز آنها روی برگرداند وگفت: وا اسفا بر یوسف! وچشمان او از اندوه سفید شد، اما خشم خود را فرو می برد).
هر رساند به من شعر تو چونان بود که بوی پیراهنی به پیر کنعان برد (۸۸/۸)
این بیت از قصیده ای است که شاعر به خاقانی شروانی پیغام فرستاده است.

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

بیشتر سلاجقه بزرگ با شیعه دشمنی شدید داشتند و با آنان بدرفتاری می‌کردند و خصوصاً در وزارت خواجه‌نظام‌الملک که نسبت به مذهب غیرشافعی و حنفی شدیداً اظهار لجاج و عناد می‌شد.
و لیکن از اواخر دوران ملکشاه سلجوقی کم‌کم شیعیان در دستگاه‌های حکومت نفوذ کردند و بسیاری از آنان را با خود هم فکر و هم راه کردند.
از نهج البلاغه ترجمه‌های فراوانی به زبان های مختلف، در دست است که بعضی به زبان عربی، بعضی از آن ها به زبان فارسی و برخی دیگر به زبان انگلیسی و اردو است، که ما به قسمتی از آن ها اشاره می کنیم.
زبان عربی
۱- شرح سید رضی (درگذشته ۴۰۶). چون سید رضی مؤلف نهج البلاغه، برخی از جملات این کتاب را شرح کرده است، لذا او از شارحان نخستین به شمار می‌آید.
۲- شرح قاضی عبدالجبار معتزلی، در سده پنجم.
۳- شرح نهج البلاغه به نام منهاج البراعه، از قطب راوندی (درگذشته ۵۷۳).
۴- شرح ابن‌میثم (درگذشته ۶۹۹).
۵- شرح نهج البلاغه از امام فخر رازی (۶۰۶).
۶- شرح نهج البلاغه از ابن طاووس (۶۶۴).
۷- شرح نهج البلاغه از سعدالدین تفتازانی (۷۹۲).
۸-شرح کمال‌الدین عبدالرحمن بن محمد عتایقی حلی، در سده هشتم.
۹- شرح ضیاءالدین فضل‌الله علی راوندی، معاصر ابوالفتوح رازی، در قرن ششم.
۱۰- شرح نهج البلاغه از حسن‌بن محمدبن حسن صافاتی (درگذشته ۶۵۰).
۱۱- شرح سیدیحیی بن حمزه علوی یمانی (درگذشته ۷۴۹).
۱۲- شرح نهج البلاغه، از شیح محمد عبده (درگذشته ۱۳۳۳).
۱۳- شرح سیدنعمه الله جزایری (درگذشته ۱۱۱۲).
زبان فارسی
۱- ترجمه ی شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، از شمس الدین محمدبن مراد، که در سال ۱۰۱۳ تألیف شده است.
۲- ترجمه ی نهج البلاغه از حسین بن شرف الدین اردبیلی، معاصر شاه اسماعیل صفوی.
۳- ترجمه ی نظام الدین علی بن حسین گیلانی در تاریخ ۱۰۳۶٫
۴- ترجمه ی نهج البلاغه، مترجم ناشناخته، نسخه مورخ ۸۹۱ متعلق به کتابخانه آیه الله مرعشی.
۵- ترجمه ی نهج البلاغه، ناشناخته، نسخه مورخ ۱۱۱۴، در کتابخانه وزیری یزد.
۶- ترجمه ی نهج البلاغه از میرزامحمدباقر نواب لاهیجی تألیف ۱۳۲۶٫
۷– تنبیه الغافلین از ملافتح‌الله کاشانی (درگذشته ۹۸۸) صاحب تفسیر منهج الصادقین.
۸- مظهر البینات، ترجمه نهج البلاغه ابن ابی الحدید، از نصرالله بن تراب دزفولی است، تاریخ تألیف در سال ۱۲۹۲٫
۹- شرح نهج البلاغه از تاج‌الدین حسن معروف به ملاتاجا (درگذشته ۱۱۳۸).
۱۰٫ شرح نهج البلاغه از علی‌بن حسن زواری، در سال ۹۴۷٫
۱۱٫ شرح نور محمدبن قاضی عبدالعزیز، تاریخ تألیف ۱۰۲۸٫
۱۲٫ شرح نهج البلاغه از ملامحمد صالح روغنی قزوینی از دانشمندان سده یازدهم.
۱۳٫ شرح نهج البلاغه نوشته محمدعلی کازرونی در سال ۱۱۱۱٫
۱۴٫ شرح ملامحمد مهدی بن ابی تراب سهندی، تاریخ تألیف ۱۰۹۷٫
زبان انگلیسی
۱٫ ترجمه ای است به قلم محمد عسکر جعفری، چاپ هند، که اخیراً در تهران به وسیله کتابخانه مسجد جامع چهل‌ستون با چاپ «افست» منتشر شده است.
۲٫ ترجمه ی مفتی جعفر حسین، در یک جلد با چاپی زیبا به وسیله مرکز بررسی‌های اسلامی قم منتشر شده است.
۳٫ ترجمه ی سیدعلی رضا، در دو جلد که با چاپ خوب بوسیله موسسه جهانی خدمات اسلامی تهران منتشر شده است.
زبان اردو
۱٫ شرح النهج، در دو جلد تألیف سیدظفر مهدی هندی که در هندوستان به چاپ رسیده است.
۲٫ الأشاعه، به قلم سیداولاد حسن امروهی که در سال ۱۳۳۸ درگذشته و از دانشمندان بزرگ اسلامی هند است.
۳٫ شرح النهج، ترجمه غلام علی مولوی هندی نویسنده معروف هندوستان و مدیر مجله راه نجات.
۴-۶- اهمیت ترجمه کهن نهج البلاغه به تصحیح دکتر عزیز الله جوینی
معرفی نسخه
اصل متن ترجمه ی کهن نهج البلاغه که به کوشش دکتر عزیز الله جوینی تصحیح و جمع آوری شده در موزه ی آستان قدس رضوی با شماره ۷۶۸ حفظ و نگه داری می شود. عناوین خطب به طلا است و اوراق آن مخطط و مجدول به تحریر و سیلو و طلا و شنگرف که متن نهج البلاغه با خط نسخ و ترجمه ی آن با خط نستعلیق بسیار خوش می باشد. این نسخه ی نهج البلاغه را شاه عباس صفوی در سال ۱۰۱۷-درست یک سال پس از طلا کاری گنبد مطهر –وقف حرم کرده است.مترجم ناشناخته و نا معلوم است، فقط از روی قرائن واژگان و سبک نگارش و موارد دستوری و سایر خصوصیات می توان حدس زد که وی می باید همزمان با ابوالفتوح رازی باشد، یا اندکی از وی جلوتر یعنی در قرن پنجم و ششم می زیسته است.
لیکن کاتب آن، دو بار نام خود را ذکر کرده است؛ یکی پس از پایان خطبه ها مثل: تمت اخطب بحمدالله و حسن توفیقه و صلواته علی محمد و آله الطیبین الطاهرین اجمعین. کتبه افغل العباد عبد الله ابن المغفور مولانا حسین الهمدانی.
و بار دیگر درآخر کتاب چنین نوشته است و فقد تیسر الفراغ من کتاب نهج البلاغه بحمدالله و منه یوم الاحد وقت الضحی السابع شهر شعبان سنه ثلاث و سبعین و تسعمأه هجریه نبویه علی یدی العبد الضعیف المحتاج الی رحمه الله ابن المغفور المرحوم مولانا حسین،عبدالله غفر الله لهما ….
ترجمه ی آن تحت اللفظی است که گاهی در بعضی جا ها از حدود آن خارج شده و برای رفع ابهام شرح بیشتر داده است که در بخش سبک نگارش به این مطلب اشاره شده است.
۴-۷- شرح حال مترجم
از مترجم کتاب هیچ نوع نشانه و خبری موجود نیست. فقط با ظن و تخمین می توان گفت که وی در کدام نقطه از ایران می‌زیسته است. از ترجمه ی کلمات و عبارات و نیز از کاربرد دستوری آن، شیوه‌ای دیده می‌شود که با زبان مردم خراسان سازگارتر و با گویش آن منطقه مناسب‌تر است. مثلاً در مقایسه کردن با نسخه‌های شناخته شده، مانند تفسیر سورآبادی و نسفی و ترجمه تفسیر طبری که خراسانی بودن‌شان مسلم است، و نیز با آثار بعضی از شاعران کهن از قبیل رودکی و فردوسی و ناصرخسرو معلوم می‌گردد که این حدس چه اندازه با واقع مطابقت دارد، مانند :
۱٫ همزه استفهام «أ» در همه جا به «ای» ترجمه شده است، که در تفسیر سورآبادی نیز در همه کتاب همین‌طور است (نسخه عکسی چاپ بنیاد فرهنگ). در تفسیر نسفی به «أ» ضمه‌دار ترجمه شده است.
۲٫ «ی» شرطی، فراوان به کار رفته است. اگر رفتمی
۳٫ آمدن افعال با پیشاوندهای مختلف. فرا گرفتند
۴٫ جمع بستن کلمات عربی به روش زبان فارسی: معیشت‌ها، سنت‌ها.
۵٫ جمع‌های مکسر را با «ها» جمع بسته است: حوادث‌ها، معادن‌ها.
۶٫فعل مجهول عربی را به فعل معلوم ترجمه کرده است.
۷٫ به کار رفتن مفعول مطلق: نوآورد نوآوردنی.
۸٫ ترجمه فعل‌های ثلاثی مزید برابر است با ترجمه المصادر زوزنی، تاج‌المصادر و فرهنگ مصادر اللغه.
۹٫ به کار بردن ترکیباتی چون: غرقه گردانند (خ۱۳/-) ساخته کرد (خ ۸۶/۶). غرقه شد (خ ۱۹۲/۵۹). استاده شد (خ ۸۲/۳۴). که در تربت جام، ناحیه شرقی خراسان، گویند: نشسته کرد (=نشست). نوشته کرد (=نوشت).
۱۰٫ «الی» را در تمام متن به «وا» معنی کرده است.
۱۱٫ واژه‌هایی به کار رفته است که با واژه‌های بخش شرقی ایران مطابقت دارد که ما به بعضی از آن ها اشاره می‌کنیم، و بقیه را به صورت نمونه‌ای از واژه‌ها در بخشی از مقدمه خواهیم آورد:
دنه گرفته: متنعم (خ ۱۹۲/۴۳)
سول: سم (نامه ۲۵/۱۱)
پایندان: کفیل (نامه ۳۱/۴۴)
برافژولیدن: تحریض کردن (خ ۱۹۲/۴۷)
سیر خوردن: سیر شدن (نامه ۴۵/۸)
از پیش بشدن: مغلوب شدن (نامه ۳۹/۳)
تهک: گودال (نامه ۴۵/۱۳)
متواری: پنهان (نامه ۵۲/-)
نماز پیشین: نماز ظهر (نامه ۵۲/-)