تعریف جرایم مواد مخدر در ایران: در حقیقت، جرایم، همان ناهنجاری­های اجتماعی است که باید با رویکرد روان شناختی و آسیب شناختی اجتماعی، مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد، دربارۀ مفهوم جرایم مواد مخدر نیز، با توجه به گسترش چنین جرایمی در قوانین مربوطه و ابهامات موجود در آنها ارائه­ تعریفی صحیح از آن، با دشواریهایی روبرو است.[۲۱]
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
با توجه به تعدد مصادیق جرایم مواد مخدر و کیفیات و حالاتی که به عنوان عنصر مادی این جرایم در مصوبه مبارزه با مواد مخدر در نظر گرفته شده است، ارائه تعریفی کلی که شامل همۀ مصادیق مزبور شود، همانند تعاریفی که درسایر مباحث حقوق کیفری مثل سرقت، جعل، کلاهبرداری و قتل و… صورت می­گیرد، مشکل است. مشخص نبودن دقیق دایره شمول جرایم مواد مخدر نیز این مشکل را مضاعف می­نماید. با تکاپو در نوشتار و آرای اساتید به نظر تعاریف زیر مورد پذیرش می­باشد:

پایان نامه

«جرایم مواد مخدر عبارتنداز: هرگونه کشت، ساخت و تبدیل، نقل و انتقال، خرید و فروش، اخفاء و نگهداری و استعمال یا مداخله در مواد مخدر.»[۲۲]
تعریف جرایم مواد مخدر در اسناد بین­المللی: اسناد بین ­المللی به درستی کشت گیاه خشخاش، شاهدانه و کوک را جرم­انگاری نموده و به کشورها توصیه می­نماید در قوانین داخلی­شان اقدامات لازم را در جهت جرم­انگاری اتخاذ نمایند.
جامعه­ جهانی با علم به اینکه مواد مخدر آفت بزرگ اجتماعی است و از جرایم سازمان یافته و فرا ملی است، اراده کرده است تا جرایم مواد مخدر و روان­گردان در قوانین ملی و بین ­المللی جرم­انگاری گردیده و موجب کیفر و مجازات باشد، از اینرو، کنوانسیون مبارزه با قاچاق مواد مخدر و داروهای روان گردان مصوب ۱۹۸۸، در راستای تثبیت جرایم کیفری در قوانین ملّی کشورها و فرا ملّی، در بند ۳ از ماده ۳، فقره الف، مقرر می­دارد: در اختیار داشتن و یا خرید هرگونه ماده مخدر و یا داروی روان­گردان به منظور ارتکاب هریک از فعالیت مندرج در بند (۱) فوق الذکر.[۲۳] منظور از بند (۱) تولید، برای فروش، توزیع و… است بنا براین اگر کسی مواد مخدر را به منظور فروختن، پخش کردن و دیگر جرایم مذکور در بند (۱) در «اختیار داشته باشد»، و یا مواد مخدر و روان­گردان را به این منظور «خریداری» نماید. از دیدگاه قوانین ملّی و بین ­المللی مرتکب جرم کیفری شده است.
اگر کسی به منظور «مصرف شخصی» مواد مخدر و روان­گردان را در اختیار داشته باشد، بر اساس کنوانسیون ۱۹۶۱، و اصلاحیه آن و کنوانسیون ۱۹۷۱، جرم­انگاری نشده است. اما کنوانسیون ۱۹۸۸، چنین عملی را چنانچه عامدانه و عالمانه باشد، حتی «برای مصرف شخصی» در بند ۲، از فقره ج، ماده ۳، کنوانسیون ۱۹۸۸، جرم انگاری نموده است.[۲۴]
۱ـ هریک از اعضاء اقدامات ضروری را به منظور تثبیت جرائم کیفری تحت قوانین داخلی خود در صورت ارتکاب عمدی موارد زیر اتخاذ خواهد نمود:
الف ـ (۱) تولید، ساخت، تقطیر، تهیه، عرضه، عرضه برای فروش، توزیع، فروش، تحویل طبق هرگونه شرایطی، واسطه­گری، ارسال به صورت ترانزیت، حمل و نقل، ورود و یا صدور هرگونه مواد مخدر یا داروی روان­گردان بر خلاف مواد مندرج در کنوانسیون ١٩۶١ و اصلاحیۀ آن و یا کنوانسیون۱۹۷۱،
(۲) کشت خشخاش، بوته کوک و یا گیاه شاهدانه به منظور تولید مواد مخدر برخلاف مواد مندرج در کنوانسیون ١٩۶١ و اصلاحیه آن،
(٣) در اختیار داشتن و یا خرید هر گونه ماده مخدر و یا داروی روان­گردان به منظور ارتکاب هر یک از فعالیتهای مندرج در بند (۱) فوق­الذکر،
(۴) ساخت، حمل و یا توزیع تجهیزات، مواد و یا داروهای مذکور در جدول١ و ٢ با علم به این که احتمال دارد از آنها در امر و یا برای کشت غیر قانونی، تولید و یا ساخت مواد مخدر و یا داروهای روان­گردان استفاده گردد،
(۵) سازماندهی، مدیریت و یا تأمین بودجه برای ارتکاب هر یک از جرائم مذکور در بندهای (١)، (۲)، (۳) و یا (۴) فوق­الذکر،
ب ـ (۱) تبدیل و یا انتقال اموال با علم به این که اموال مزبور ناشی از ارتکاب جرم و یا جرائم موضوع بند فرعی (الف) این بند بوده و یا مشارکت در جرم و یا جرائم مزبور به منظور اخفاء و یا کتمان اصل نامشروع اموال و یا معاونت با هر شخصی که در ارتکاب چنین جرم و یا جرائمی دست داشته جهت فرار از عواقب قانونی اقدامات خود.
(۲) اخفاء و یا کتمان ماهیت واقعی، منبع، محل، واگذاری، جابجایی حقوق مربوط و یا مالکیت اموال مزبور، با علم به این که این اموال از جرم و یا جرائم موضوع بند فرعی (الف) این بند و یا مشارکت در انجام چنین جرم و یا جرائمی ناشی گردیده­اند.
ج ـ مشروط بر اصول و مفاهیم مذکور در قوانین اساسی و یا عادی هر یک از اعضاء.
(۱) تحصیل، تملک و یا استفاده از اموال مزبور با علم به این که این اموال از جرم یا جرائم موضوع بند فرعی (الف) این بند و یا مشارکت در انجام چنین جرم و یا جرائمی ناشی گردیده­اند.
(۲) در اختیار داشتن تجهیزات و یا مواد و یا اشیاء مذکور در جدول ١ و ٢ با علم به این که اقلام مزبور به منظور کشت غیر قانونی، تولید و یا ساخت مواد مخدر و یا داروهای روان­گردان مورد استفاده قرار گرفته و یا خواهند گرفت.
(۳) تشویق و یا ترغیب علنی دیگران به هر وسیله­ای به منظور ارتکاب هر یک از جرائم موضوع این ماده و یا استعمال غیر قانونی مواد مخدر و یا داروهای روان­گردان.
(۴) شرکت، همکاری و یا تبانی در شروع به جرم و معاونت، مشارکت، تسهیل و تشویق ارتکاب هر یک از جرائم موضوع این ماده.
مبحث دوم : تاریخچه موادمخدر و روان­گردان و سیرتحولات تقنینی مبارزه با موادمخدر و روان­گردان
در ابتدای هر بحثی به منظور درک بهتر و سوق اندیشه به اهداف و فحوای نگارش، ارائه تاریخچه و سیر تحولات گذشته همان موضوع منجر به تسریع در یکنواختی افکار گردیده و در نهایت رسیدن به یک نتیجه ایده­آل را فراهم می­آورد. در این مبحث با اشاره مختصری به پیشینه­ی مواد مخدر و سابقه­ تقنینی مبارزه با آن در رسیدن ما به اهداف مذکور مؤثر خواهد بود.
گفتار اول : تاریخچه مواد مخدر و روان گردان
بند اول : تاریخچه مواد مخدرو روان­گردان در جهان
با مراجعه به اسناد و مدارک و سوابق تاریخی به طور قطع و یقین نمی­توان گفت که خشخاش از چه تاریخ و زمانی به وجود آمده و مورد استفاده همگان به ویژه اطباء قرار گرفته است، اما با توجه به همان سوابق می­توان معتقد بود که کشت این گیاه پرسود و در عین حال خطرناک هزاران سال قبل از میلاد مسیح معمول بوده است، بشر از هفت هزار سال قبل، از وجود یک ماده قوی در خشخاش آگاه بوده است.[۲۵] لوح­های نقاشی کشف شده از یونان قدیم و مصر باستان حکایت از آن دارد که طبیبان، از بوته خشخاش و بوته شاه­دانه به عنوان یک گیاه داروئی استفاده می­کردند.
گیاهان و دانه­ هایی چون شاه­دانه و خشخاش، زمانی به عنوان دارو برای درمان یا التیام دردها استفاده می­شد و زمانی هم برای ایجاد لذت یا فرار از ناراحتی­ها و همچنین در جشن­ها و مراسم مذهبی یا توسط جادوگران (به دلیل آثار توهم زایی) مورد استفاده قرار می­گرفت.
«پلین»[۲۶] طبیعی­دان رومی سده نخست میلادی، اولین شخصی بود که شیره غلیظ خشخاش را به نام «اپیوم» جهت استفاده علمی در داروهای مسکن عرضه کرد، اپیوم از ریشه اپوس به معنای شیره گرفته شده و در برخی موارد از آن به نام هیپون و یا افیون نیز نام برده شده است.
«جالینوس» دانشمند رومی، ترکیبی از تریاک را «نوش دارو» نامید و برای مداوای بیماری­های مختلف از قبیل صرع، یرقان، سنگ کلیه، بی­خوابی، سرفه، تب و جزام از آن استفاده می­کرد.[۲۷] اینک با توجه به مطالب اشاره شده بالا می­توان آشنایی بشر با مواد مخدر و روان­گردان را به طور خلاصه درچند بند بیان نمود:
مصرف گیاهان و قارچ­های توهم­زا در میان اقوام مختلف قاره­های جهان به ویژه قارۀ امریکا در طول قرون متمادی و به خصوص در موقعیت­های ویژه، مانند مراسم مذهبی، جادوگری و جشن­ها متداول بوده و هم اکنون نیز در بین برخی قبایل معمول است.[۲۸] سومری­ها، حدود چهار هزار سال قبل از میلاد، از «گیاه خشخاش» در لوحه­های خود با عنوان «گیاه شفا بخش» نام برده­اند.[۲۹] با بررسی آثار مکتوب و لوحه­های گلی که از سومریان باقی مانده است چنین استنباط می­ شود که سومریان اولین کسانی بودند که تریاک را کشف کردند و علاوه بر اینکه از آن به عنوان یک داروی مسکن استفاده می­کردند تدریجاً به عنوان یک مخدر و گیاه شادی بخش[۳۰] نیز مورد استفاده قرار گرفت.
مصریان و یونانیان ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد از خواص دارویی آن مطلع بوده ­اند، زنان مصری از شربت تریاک برای فرونشاندن خشم و تسکین غم استفاده می­کرده ­اند.[۳۱] هومر شاعر یونانی در آثار خود از گل خشخاش به عنوان گل­های زینتی باغ­های روم در ۶۰۰ سال پیش از میلاد سخن گفته است.
هندوها از دو هزار و هشتصد سال پیش از میلاد، برگها و رزین گیاه شاه­دانۀ ماده را در مراسم مذهبی استعمال می­کرده ­اند که هنوز کم و بیش ادامه دارد.[۳۲]
در حدود چهار هزار سال قبل، کشیدن تریاک در چین نیز رایج بوده است. ظاهراً ابتدا خوردن تریاک رایج بوده و سپس با کشف تدخین، استعمال آن به صورت دود کردن رایج گشته است و لذا تاریخچه مواد مخدر با تاریخچه تدخین در دنیا عجین شده است.[۳۳]
در اروپا مجارها اولین کسانی بودند که با خشخاش آشنا شدند و گیاه شناسان مجاری ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد از شیره خشخاش بهره برداری می­کردند.
اروپای قرون وسطی نیز، تا حدودی با افیون آشنا بودند و «پاراسلیس»[۳۴] پزشک و شیمی­دان سوئیسی (۱۴۹۳ میلادی) و «سیدنهام»[۳۵] پزشک معروف انگلیسی در سالهای ۱۶۲۴ تا ۱۶۸۹ میلادی افیون را به عنوان دارو تجویز می­نمودند و نوع خوراکی آن را به نام «تریاکا» یا «توریاکا»[۳۶] استفاده می­کردند.
پس از کشف آمریکا در سال ۱۵۵۸ فرانسیسکو فرماندیش بنا به تشویق فیلیپ دوم پادشاه اسپانیا مسافرتی به آمریکا کرده و درباره انواع و اقسام گیاهان و درختان آنجا مطالعات دامنه داری نموده و در بازگشت مقداری تخم توتون به آن کشور آورده وبدین ترتیب اولین بار این گیاه در اروپا کاشته شده است. و در سال ۱۸۵۶ رالف لین انگلیسی در زمان سلطنت الیزابت با عده­ای به شمال آمریکا مسافرت کرده بود و هنگام بازگشت از آمریکا مقداری توتون و ادوات دودکشی به همراه خود آورده بود و به عنوان هدیه به سروالتر رابین که یکی از رجل سیاسی انگلستان بود تقدیم کرده و به این ترتیب دود و استفاده از توتون از کشور انگلستان شروع گردید. در قرن هفدهم استعمال توتون از کشور انگلستان به تمام نقاط اروپا سرایت کرده و توسعه آن بعدها به آسیا و آفریقا کشیده شد.
«مرفین» یکی دیگر از انواع مواد مخدر است که در سال ۱۸۰۵ میلادی توسط دارو ساز آلمانی به نام «سرتورنر»[۳۷] از تریاک تهیه شد، ماده مخدر با اثر تخدیری قوی که به همین دلیل به نام یکی از خدایان یونان باستان «مرفینوس» (رب النوع خواب یا الهه رویاها) نامیده شده است.[۳۸] از هر ۱۰ کیلو تریاک یک کیلو مرفین به دست می­آید.[۳۹]
«هروئین» (کلمه یونانی به معنی سنبل قدرت) به وسیلۀ «درزر» از مرفین ساخته شد (هروئین به طریق شیمیایی در لابراتورهای خاصی با ترکیب «انیدریک استیک» و مرفین تهیه می­گردد (از هر کیلو مرفین ۹۰۰ گرم هروئین به دست می­آید).[۴۰]
از مشتقات معروف دیگر تریاک، «کدئین» است که در سال ۱۸۳۲ میلادی ساخته شد. «کوکائین» یکی دیگر از انواع مواد مخدر است که برای استفاده طبی در سال ۱۸۸۴ توسط «کولر» عرضه گردیده که از برگ کوکا تهیه می­گردد و در آمریکای جنوبی، جامائیکا، سیلان و جاوه کشت می­گردد.
«حشیش یا ماری جوانا» که بنگ و چرس هم گفته می­ شود، ماده مخدر دیگری است که از سر شاخه­های گلدار و یا به میوه نشسته گیاه شاه­دانه (کانابیز) گرفته می­ شود، اعتیاد به این ماده مخدر در اروپای شرقی معمول گردیده است.
«آمفتامین» شیشه یا کریستال هم گفته می­ شود، کاشف آن «جردن آلس» می­باشد که در سال ۱۹۷۲ میلادی که در حال تحقیق و جستجوی دارویی که جایگزینی برای افدرین و اپی­نفرین گردد و بتوان از آن برای درمان آسم استفاده نمود، آن را کشف کرد. این دارو ابتدا دارویی برای درمان افسردگی و چاقی و برخی از بیماری­ها، مانند پارکینسون و درمان برخی از اختلالات رفتاری در کودکان پر تحرک به کار می­رفت.
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
در جنگ جهانی، آلمان­ها از آن برای ایجاد بی­خوابی و هوشیاری بیشتر و تهور و بی­باکی، خصوصاً خلبان­های جنگی استفاده می­کردند. در طول سال­ها اروپائیان از آن به عنوان یک داروی مفید استفاده نمودند، اماّ کم­کم به اثرات سوء آن پی­بردند و به مرور در اروپا متروک شد، ولی توسط مافیای مواد مخدر و روان­گردان و سوداگران مرگ به کشورهای آسیایی وارد و مصرف آن گسترش یافت.
«داروهای توهم زا»[۴۱] که از جمله خطرناکترین دارو­هایی هستند، که معتاد را دچار اوهام و هذیان می­ کند، مانند ال. اس. دی.[۴۲] که در سال ۱۹۳۸ توسط یک محقق سوئیسی برای درمان بعضی از بیمارهای روانی از جمله اسکیزوفرنی ساخته شد.
انواع گیاهان روان­گردان در قاره­های مختلف شناخته شده و از ریشه، ساقه، گل، برگ و دانه­ های آنها به این منظور استفاده می­ شود. مانند هارمالا،[۴۳] که از شرق مدیترانه تا شمال هند و جنوب چین کشت می­ شود، و در درمان بیماری­های مختلف، مخصوصاً درمان بیماری­های چشم، مصرف دارویی دارد. دانه­ های این گیاه توهم­زا می­باشد و میوه­ هارمالا در تهیه رنگ قرمز به کار می­رود.
«کاپی»[۴۴] (یاژه)[۴۵] نوعی گیاه رونده است، که انواع آن در برزیل، کلمبیا،… می­روید. پژوهشگران انگلیسی در برزیل گیاه مذکور را در سال ۱۸۵۱ شناسایی و به خواص آن پی­بردند. جادوگران برای مداوای بیماران با جوشاندن کاپی با گیاهان دیگر از آن استفاده می­ کنند. عوارض آن در ابتدا برای مصرف کننده با حالت سرگیجه شروع، سپس اشیاء نورانی قوی را مشاهده، که این توهمِ بینایی و تخیلی است. این گیاه اعتیادآور است و زیاده روی در مصرف آن سبب مسمومیت می­ شود. مسموم به دل درد و اسهال مبتلا می­ شود و در صورت عدم درمان جان خود را از دست می­دهد.
«کاکتوس»[۴۶] که در کوهستان­های شمال مکزیک می­روید و از۳۰۰ سال قبل از میلاد مصرف و پرستش کاکتوس متداول بوده، که به مذهب پیوتل[۴۷] معروف است. در سال ۱۷۲۰ دولت مکزیک، مصرف کاکتوس را ممنوع اعلام نمود، ولی از سال ۱۷۶۰ مصرف آن در تگزاس نیز آغاز شد. در آمریکا و کانادا نیز عده­ای پیرو مذهب پیوتل هستند. کاکتوس فوق­العاده محرک قوی و توهم­زاست. از ریشه کاکتوس نیز یک نوع مشروب تهیه می­ شود، که خواصی شبیه شراب دارد. مصرف کاکتوس موجب اغماء و حتی مرگ می­ شود.
مواد دیگر چون داتورا[۴۸] که ریشه، میوه و گل آن، دارای مواد مخدر و توهم­زا می­باشد.
«ایبوقا»[۴۹] گیاهی که در بعضی از کشورهای آفریقایی از جمله گابن و کنگو کشت می­ شود، و از آن ماده مخدر به نام «ایبوقآیین» تهیه می­گردد، که توهم­زا بوده و قدت بینایی را مغشوش می­نماید. بومیان برگ کاه[۵۰] و بتل[۵۱] را که در شرق آفریقا می­روید، می­جَوَند و یا به شکل سیگار یا جوشانده مصرف می­ کنند، که فوق العاده مهیج است.
عکس مرتبط با سیگار
«قارچ­های توهم­زا» چون قارچ پسیلوسیت[۵۲] و آقاریکس[۵۳] که در مکزیک می­روید و باعث ایجاد حالت توهم و هذیان در مصرف کننده می­ شود.[۵۴]
بنددوم ـ تاریخچه مواد مخدرو روان­گردان درایران
استعمال مواد مخدر در ایران سابقه­ای دیرینه دارد. در ابتدا به عنوان دارو و به صورت قرص و شربت استعمال شده است و به طور کلی شکل­های مصرف مواد مخدر در طول تاریخ ایران متفاوت می­باشد. در ایران باستان از یک گیاه به نام کانابیز (کانابیس) به عنوان بی حس کننده استفاده می­شده، که همان شاه­دانه امروزی می­باشد. از حشیش که از گیاه شاه­دانه یا کانابیز گرفته می­شده، به صورت­های گوناگون استنشاقی یا خوراکی، خالص یا مخلوط استفاده می­گردیده و از شیره تریاک به صورت جوشانده به عنوان دارو استفاده می­شده است. لیکن استعمال تریاک به کمک وافور پدیده نسبتاً جدیدی است که سابقه آن به حدود دو قرن می­رسد.[۵۵] از نظر قدمت زمانی، سابقه مواد مخدر (تریاک) در ایران به اواخر قرن سوم هجری قمری باز می­گردد. محمدبن­زکریای­رازی از تریاک در معالجه بیماران استفاده می­کرده است. بنابراین با استناد به مدارک تاریخی می­توان گفت که سابقه مصرف تریاک در ایران بالغ به ۱۲ قرن می­باشد.
پایه­گذاری و رواج دهنده مواد مخدر در ایران عوامل انگلستان بودند، که در عصر صفویه، شیوه کشت خشخاش و استفاده از تریاک را رواج دادند، تریاک خواری در دوره شاهان صفویه در ایران گسترش زیادی داشته است، چنانکه در زمان بعضی پادشاهان، استعمال مواد افیونی آزاد بوده و منعی نداشته است، زمان شاه اسماعیل دوم که خود او معتاد بوده است. هر چند در زمان شاه عباس با مواد مخدر مبارزه شدید می­شده، عصر صفوی را می­توان دوران آغاز مصرف مواد مخدر به صورت گسترده دانست. رواج تریاک در این دوره به حدی بود که شربت تریاک (شربت کوکنار) در عطاری­ها به فروش می­رسید.
اوج مصرف مواد مخدر بعد از صفویه به قاجاریه می­رسد و در واقع شکل سیاسی مواد مخدر از این زمان آغاز می­ شود، در زمان سلطنت قاجاریه، کشیدن تریاک یکی از وسایل تجمل دربار بود و به دلیل گرانی قیمت و کمیاب بودن مورد استفاده طبقات ثروتمند و اشراف بود. کشت خشخاش در ایران متدوال بود. فروش تریاک در انحصار دولت و یکی از منابع درآمد کشور محسوب می­گشت. که پس از آن در زمان پهلوی همچنان ادامه یافت.
استعمار انگلیس در گسترش اعتیاد مردم ایران به تریاک نقش به سزایی دارد. در زمان قاجار کشیدن تریاک با وافور متداول گردید، در حالی که در سال­های قبل از آن مصرف تریاک بیشتر به صورت خوراکی بود. دولت انگلیس برای معتاد نمودن مردم ایران ابتدا پزشکان خود را مأمور نمود، تا با تبلیغ اینکه تریاک درمان تمامی دردها می­باشد، مردم ایران را که به دلیل فقر و کمبود پزشک از بیماری­ها رنج می­بردند، به این ماده مخدر معتاد نمایند، دولت انگلیس برای اجرای سیاست شوم خود در اعتیاد مردم ایران برای اینکه بعداً بتواند آنان را زیر سلطه خود درآورد، اعلام می­ کند که سوخته تریاک را با قیمت مناسبی از افرادی که از این ماده استفاده می­ کنند، می­خرد. این امر موجب شد، عده بی­شماری از افراد مملکت به منظور کسب درآمد، تریاک را که به مقدار فراوان و قیمت ارزان در دسترس بود، خریداری کنند و پس از کشیدن تریاک، سوخته آن را به چند برابر قیمت بفروشند.[۵۶] بدین ترتیب گسترش روزافزون مصرف تریاک و کشت خشخاش ادامه یافت و هر روز بر تعداد معتادین افزوده شد. گفته شده است، در سال ۱۳۱۴ رقمی بالغ بر یک و نیم میلیون نفر، معادل هفت درصد جمعیت کل کشور، به مواد مخدر معتاد بودند و در سال ۱۳۳۴ نیز حدوداً همین تعداد معتاد در ایران وجود داشته است و روزانه دو تُن تریاک به مصرف می­رسیده است.[۵۷]
در سال ۱۳۳۷ هجری شمسی هروئین برای اولین بار وارد ایران شد و باعث شد، تعدادی از معتادان به تریاک و شیره و حتی افراد غیر معتاد به استعمال هروئین روی آورند. در کنار دو ماده مخدر مزبور استعمال حشیش، چرس، بنگ و بعضی مواد مخدر دیگر کم و بیش وجود داشته است.
در سال­های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، به مرور مواد مخدر مختلف و سپس روان گردان­های گوناکون از طرف مافیای مواد مخدر و روان­گردان، به کشور وارد شد. علاوه بر آن، مواد مخدر جدید، مانند هروئین فشرده­ای که در افغانستان تولید و تحت عنوان کراک به کشور قاچاق می­ شود و انواع مواد روان­گردان، مانند قرص­های اکس و ال. اس. دی. که در کشورهای اروپایی تولید می­ شود، در اشکال و عناوین مختلف به کشور قاچاق شده و بین جوانان توزیع می­گردد.
خطرناک­ترین دوران ورود مواد و گسترش آن در کشور، مربوط به سال­های اخیر می­باشد، که علاوه بر مواد مخدر و روان­گردان گوناگون، ماده روان­گردانی به نام شیشه یا آمفتامین یا کریستال به کشور راه پیدا کرده و در اختیار سود جویان قرار گرفته است.[۵۸]
گفتار دوم : سیر تحولات تقنینی مبارزه با مواد مخدر و روان­گردان
بنداول ـ سیر تحولات تقنینی مبارزه با مواد مخدر و روان­گردان در جهان
روند رو به گسترش تولید و استفاده از مواد مخدر و روان­گردان و عواقب شوم ناشی از آن، به تدریج مردم را به عکس­العمل و واکنش نسبت به این مواد واداشت. و جوامع بشری به فکر چاره­جویی افتادند. تلاشها و مبارزات انجام شده، سرانجام باعث شد، در سال ۱۹۰۹ میلادی در کنفرانس شانگ­های سیزده کشور آلمان، اتریش، هنگری، ایران، فرانسه، ایتالیا، انگلستان، ژاپن، روسیه، تایلند، پرتقال و ایالات متحده آمریکا گرد هم آمده و جهت جلوگیری از استعمال غیرمجاز تریاک و سایر مواد افیونی مانند مرفین، کوکائین و هروئین قطع­نامه­ای را تصویب و امضاء کنند. هر چند کشورهایی که خود مروّج و تولیدکننده مواد بودند، در این کنفرانس شرکت داشتند.
دومین کنفرانس در ژوئیه سال ۱۹۱۳ میلادی در لاهه تشکیل شد، ولی هیچ نتیجه مثبتی در بر نداشت.
سومین کنفرانس لاهه در ژوئن سال ۱۹۱۴ میلادی تشکیل شد و قرداد مفیدی در این خصوص تنظیم گردید ولی امضاء این قرار داد تا اوائل ژانویه سال ۱۹۲۱ به دلیل بروز جنگ جهانی اول توسط دولتهای شرکت کننده در کنفرانس، میسر نگردید تا پارلمان­های خود را وادار به تصویب آن نمایند. بعد از پایان جنگ جهانی اول نخستین مجمع جامعه ملل در سال ۱۹۲۰ میلادی تشکیل گردید. در این مجمع، کمیسیونی به نام «کمیسیون مشاور تریاک» با عضویت عده­ای از کشورها که در امر کشت و تولید تریاک و سایر مواد افیونی سهمی داشتند ایجاد شد، که اولین کمیسیون مشاور تریاک در ماه می سال ۱۹۲۱ در ژنو تشکیل شد. بعد ازآن سه اجلاس عمده توسط جامعه ملل برگزار گردید که شامل کنوانسیون­های ۱۹۲۵و۱۹۳۱و۱۹۳۶ می­ شود. بعد از شروع جنگ جهانی دوم، عمر جامعه ملل سپری شد و پس از پایان جنگ جهانی دوم سازمان ملل متحد به وجود آمد که همان اقدامات جامعه ملل را در جلوگیری از کشت، خرید، فروش، تهیه و مصرف تریاک دنبال کرد. ادامه اقدامات سازمان ملل متحد به شکل تنظیم پروتکل­هایی در زمینه مبارزه با مواد مخدر می­باشد که عبارتند از:
ـ پروتکل ۱۹۴۶ به موجب این پروتکل، کلیه اختیارات جامعه ملل متحد به سازمان ملل متحد تفویض گردید.
ـ پروتکل ۱۹۴۸ که به عهدنامه پاریس معروف است و داروهای جدیدی را زیر پوشش قرار داد. این پروتکل جهت توسعه و بازرسی و کنترل تریاک و مواد مخدر طبیعی و مصنوعی[۵۹] با کمک سازمان بهداشت جهانی توافق حاصل شد.
ـ پروتکل تریاک ۱۹۵۳ که برای محدود کردن محصول و فرآوردهای تریاک و سایر مشتقات آن و تطبیق دادن با میزان مورد نیاز در مصارف پزشکی و علمی، کنفرانسی در ماه­های مه و ژوئن در نیویورک تشکیل گردید، هنوز بسیاری از دولت­ها این قرارداد را امضاء و تصویب نکردند (از جمله ایران که قرارداد ۱۹۸۴ را هم امضاء نکرد).[۶۰]
ـ کنوانسیون سال ۱۹۶۱ که در تاریخ ۳۰ مارس ۱۹۶۱ میلادی برابر دهم فروردین ماه ۱۳۴۱ در سازمان ملل با شرکت ۷۳ کشور از جمله ایران تشکیل و قراردادی مشتمل بر یک مقدمه و۵۱ ماده و چهار فهرست، تحت عنوان معاهده واحد مربوط به مواد مخدر[۶۱] به تصویب رساند. به موجب آن معاهده هرگونه ساخت و استخراج، ترکیب، نگهداری، عرضه، فروش، توزیع، ارسال، دلالی، صدور، حمل و نقل، وارد کردن و صادر کردن مواد مخدر را بدون مجوز قانونی جرم محسوب گردید و مجازات آن را مشروط به اجازه قوانین اساسی هر کدام از طرفینِ تعهد و سیستم قضایی و قوانین داخلی کشور عضو نمود.
متعاقباً کنوانسیون­های دیگری در این رابطه در سال­های ۱۹۸۱ و ۱۹۷۱ (کنوانسیون مربوط به مواد روان­گردان مصوب سال ۱۹۷۱) و ۱۹۸۸ میلادی تدوین گردید که ایران نیز در سال­های ۱۳۵۱ ، ۱۳۷۰، ۱۳۷۷ به آنها ملحق شد.[۶۲]
بنددوم ـ سیر تحولات تقنینی مبارزه با مواد مخدر و روان­گردان در ایران
در کشور ایران، پیشینه تاریخی تصویب قوانین در زمینه مواد مخدر و روان­گردان، با توجه به نوع طرز تفکر و تلقی حکمرانان بر ایران نسبت به مواد مخدر و بافت اجتماعی ایران در ادوار گذشته، می­توان به دو دوره اساسیِ قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و بعد از آن تقسیم نمود، که به طور مختصر در این قسمت به شرح آن می­پردازیم.
الف ـ سیر قانون گذاری نسبت به مواد مخدر و روان­گردان قبل از پیروزی انقلاب اسلامی
به دنبال تلاش کشورهای استعماری از جمله انگلیس، برای ورود تریاک به کشور و گسترش اعتیاد و فقدان مقابله مسئولین داخلی و مملکتی، و فساد آنان و درباریان، کشت بی رویه خشخاش و استعمال تریاک در کشور به وضعیت خطرناک رسیده بود و بخش عظیمی از اراضی کشاورزی به کشت خشخاش اختصاص داده شده بود. حتی قبل از مشروطیت، کشت خشخاش در کشور ما رواج کامل داشته به طوری که محصول تریاک ایران در سال ۱۲۸۱ (۱۹۰۲ میلادی) به دوازده میلیون کیلوگرم بوده است. آزادی بی­رویه کشت خشخاش باعث شد، که هم زمان با سلطنت ناصرالدین شاه قاجار، حتی اراضی هم جوار دارالخلافه نیز به زیر کشت این محصول بود و به خاطر درآمد زیاد ناشی از آن، دولت ناگزیر به حسابرسی و انحصار آن گردید و «قانون تحدید تریاک» در۲۲ اسفند سال ۱۲۸۹ هجری شمسی (۱۳۲۹ ه.ق) تدوین و به تصویب رسید.
مقصود اصلی این قانون، تحدید و انحصار کشت خشخاش بود، نه مبارزه با این پدیدۀ شوم. این قانون در شش ماده تنظیم شده بود که به موجب این قانون، برای هر مثقال تریاک مالیده شده ۳۰۰ دینار مالیات وضع شده بود (ماده اول) و هیچ محدودیتی برای کشت و تولید تریاک در آن پیش بینی نشده بود، طبق این قانون (ماده دوم) مقرر شده بود که پس از استعمال شیره تریاک بایستی سوخته آن تحویل مأمورین وزارت مالیه گردد و الاّ ضبط خواهد شد. تریاکی که از کشور صادر می­شد از مالیات معاف بود (ماده پنجم). هدف از تصویب آن قانون این بوده که دولت بتواند با نظارت بر تولید تریاکِ حاصل از کشت خشخاش، از توسعه قاچاق تریاک و کشت غیر مجاز آن جلوگیری کند و با یک برنامه تدریجی هفت ساله به مرور استفاده از تریاک را ممنوع سازد. ماده دو این قانون در مهر ماه سال ۱۲۹۴ هجری شمسی اصلاح شد و برای هر مثقال سوخته­ای که تحویل مأمورین می­گردید حق­الزحمه­ای در نظر گرفته می­شد.

برای