دستگاه­های محاسباتی

 

۳-فصل سوم: روش تحقیق

 

 

۳-۱-مقدمه

مهمترین مسئله در بینایی کامپیوتر لبه­یابی و فهمیدن رفتار انسان است. در این محدوده مدل­های زیادی که تعامل بین کامپیوتر و انسان است ایجاد شده است. مثال: طراحی رابط کاربر، رباط یاد گیرنده، نظارت. اما از همه اینها بالاتر
آشکار­سازی فعالیت­های انسان است و فهمیدن انگیزه و حرکت کردن او و مشاهده وضعیت آن است. این کار مشکل است. چون ممکن است ترجمه غلطی از رفتارها صورت گیرد. کاربردهای بینایی ماشین رو به افزایش است و هدف کلی طراحی ماشینی است که توانایی اثر متقابل هوشمندانه از خود نشان دهد و زحمت انسان را در آن زمینه کم کند. که در زیرنمونه­های آن را مشاهده می­کنید.

 

 

حقیقت مجازی: بازی، انیمیشن، کنفرانس از راه دور

سیستم نظارت هوشمند: کنترل دسترسی، فروشگاه­های بزرگ، ترافیک، ماشین خودپرداز

رابط کاربر پیشرفته: مترجم زبان، کنترل رفتار راننده، علامت دهی محیط­هایی با نویز بالا

آنالیز حرکت: تعلیم گلف و تنیس

درحال حاضر سناریوها به یک محیط هوشمنداحتیاج دارند برای اینکه بدانند شخص در حال انجام چه کاری است یا قصد انجام چه کاری را دارد. تکنولوژی ردیابی فعالیت­های انسان بر روی مشاهدات مستقیم از انسان و رفتارش وتمرکز شده است البته به وسیله دوربین­هایی که شامل شتاب سنج و یا اتصالات سوئیچ است. به تازگی راه­های امیدوارکننده ­ای برای تکمیل مشاهدات مستقیم با یک شیوه غیر­مستقیم وجود دارد، از طریق تشخیص فعالیت­های افراد از روی اثراتی که روی محیط خصوصا روی اشیاء می­گذارند. فعل و انفعالات افراد بر روی یکدیگر اثر متقابل دارد. برای نمایش رفتارهای انسان به طور سلسله مراتبی می­توان از گراف به عنوان یک ابزار پویا استفاده کرد. محققان ازسه تکنولوژی اصلی برای تشخیص فعالیت­های انسان استفاده می­ کنند: بینایی کامپیوتر،حسگرفعال دیدن وRFID.

 

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

۳-۲- مقدمه­ای بر، برنامه­نویسی اندروید

از زمانی که استفاده از حسگرهای مختلف الکترونیکی در سخت‌افزارهای کامپیوتری رواج پیدا کرد، روح تازه‌ای در ظاهر و نحوه استفاده از برنامه‌های­کاربردی و تفریحی دمیده شد. استفاده از این حسگرها در ابتدا به دلیل نیازهای مختلف دستگاه­های بازی کامپیوتری و سپس جهت آسانتر نمودن نحوه استفاده از دستگاه بکار برده شد. سیستم عامل اندروید قابلیت استفاده از انواع این حسگرها را در برنامه گنجانده است و بسادگی میتوان از این حسگرها در جهت بهبود کیفیت ارتباط با کاربر[۲۶] استفاده نمود [۵۱].

 

۳-۲-۱-مشکلات

لبه­یابی،کاهش نویز، شناسایی، نظارت و کشف فعالیت­ها.
به طورکلی برای تشخیص حرکت نیاز به قطعه­بندی و ردیابی داریم که بعد از قطعه­بندی باید در صورت وجود نویز آن را از بین برده و لبه­ها را مشخص و تصویر را کوانتیزه می­کنیم .

 

۳-۲-۲-کاربردها

۱٫ درک تصویر و کشف خطر در مسائل امنیتی
۲٫ طرح ریزی محیط­های شهری
۳٫ امنیت عمومی و کنترل شلوغی
۴٫ حفاظت در زمان های وقوع حوادث بحرانی
۵٫ مراقبت از بیماران و سالمندان در محیط خانه از راه دور
۶٫ عملیاتجستجو و نجات
۷٫ …
در محدوده نظارت سیستم خودکار در محل­های مورد نیاز نصب شده رفت و آمد ها را مشاهده می­ کند و فعالیت­های خطرناک را مشخص می­ کند.
در بازبینی صحنه­های پر جمعیت اندازه شلوغی و ردیابی حرکت­های افراد کاربرد زیادی دارد. برای مثال:ترافیک
تقاطع­ها که سیستم سیگنال­های راه رفتن را مشخص می­ کند. تعداد افرادی که از خط عابر عبور می­ کنند. تعداد افراد را در منطقه­ای شلوغ مثل ورودی مدارس که مشخص می­ کند در ورودی شلوغ است یا خلوت. به طور کلی در طرح ریزی محیط­های شهری کاربرد دارد. پس با قرار دادن دوربین­ها در مکان­های مناسب از راه دور اندازه گروه­ها و تعداد مرم را می­توانیم مشخص کنیم.
برای شناسایی حرکت­های بشر در حین حرکت، حرکت­ها را در چندین کلاس دسته­بندی می­کنیم. خصوصیت حرکتی به صورت مدل­های دوبعدی و سه بعدی از بدن انسان ساخته می­شوند. ما از آنالیز مولفه­های اصلی که طبقه ­بندی می­شوند استفاده می­کنیم. حرکت­های انسان را در چندین فریم کوتاه بررسی می­کنیم و آنچه که از حرکت­ها مشخص می­ شود را دسته­بندی می­کنیم. که یک ماشین برداری آن را نگه می­دارد یا ممکن است با چندین دوربین از زوایای مختلف از یک شخص فیلم بگیریم و بعد ترکیب این زوایا باعث می­ شود که سیستم به جهان واقعی نزدیکتر شود.
حفاظت در زمان های وقوع حوادث بحرانی، مکان­هایی مثل پل، سد و تونل و یا در مجتمع­های اداری، آزمایشگاه­ها که
می ­تواند مورد هدف گیری قرار گیرند. در محدوده­هایی که عبور و مرور زیاد است. تسهیلاتی ایجاد کنیم در این مواقع سیستم پیاده سازی شده باید محلی را که مردم در خطر هستند لبه یابی و آشکار کند. حرکت­های مشکوک و فعالیت­های نزدیک محل بحرانی با یک سری از الگوریتم­ها لبه­ها را آشکار می­ کند.
از ضریب Wavelet برای اندازه گیری قدرت سیگنال یا شدت نور منبع نور استفاده می­ شود. تصاویری که از اپراتورهای متفاوت در جهت، مکان و فواصل گوناگون گرفته شده است را فراهم می­ کند و به کارمی­بندد­. زیر مجموعه ­ای از نماها را انتخاب می­ کند. پایه رسیدگی به موضوع وابسته به نیرو و موقعیت منتشر شده از تصویر است.SVM برداری عمل
می­ کند.
از تکنیک قطعه­بندی و ردیابی می­توان استفاده کرد که در این حالت فیلدهایی را بر اساس حرکت­ها ایجاد
می­ کند. تکنیک­هایی را که به هم وابسته هستند در فریم­های متوالی قرار می­گیرند با هموارسازی فضاها را به طور موقت کم می­ کند. در نتیجه حرکت­های انعطاف پذیری و قابل اندازه گیری مانند حرکت­های مشابه، فیلدهای که از یک تکرار خاص پیروی می­ کند را در یک گام ادغام کی کند. پیکسل­ها به وسیله تکنیک­های خوشه­بندی با توجه به ترکیب
رنگ­­های RGB و فاصله­ای با ابعاد (x,y) گروه­بندی می­شوند.گروه­هایی از پیکسل­ها به دست می­آید؛ و تکراری­ها را در یک تصویربر هم منطبق می­ کند و در تصویر بعد از آن استفاده می­ کند. زیرا برای هرگروه عدد ثابتی در نظر می­گیرد. یک به یک تصاویر را اجرا و ارتباط آنها را در هر زمان مشخص می­ کند.البته ضمانتی نیست که قسمت ­های باقی مانده بر روی موجودیت­های فیزیکی در طی ردیابی قفل شوند. اما اولین نتیجه ظاهرشده از ردیابی پیاده رو امید بخش است[۵۳].
پاها در آشکارسازی نسبت به بدن از ثبات بیشتری برخوردار هستند. بدون علم اولیه از نوع حرکت انجام شده ردیابی انسان لنگ از نیمرخ، با خطوط موازی ناهمسو مشکل است. ظاهرشدن، حذف، ادغام وانشعاب ازکارهایی است که
می­توان انجام داد از شکل ایجاد شده ۵ بدنه دیگر ایجاد می­ کند. نقطه میانی و مفصلی را علامت گذاری می­ کند. اما برای تصاویر از نیمرخ درست جواب نمی­دهد.

 

۳-۲-۳-مثالی ساده از آشکارسازی فعالیت­های انسان در محیط خانه

هدف از این جستجو در اینجا به دست آوردن گزارشی مختصر و جامع از فعالیت­های بیمار است و پشتیبانی پزشک از او در واحد پزشکی خارج از منزل می­باشد.
گروهی از فعالیت­ها دو جانبه هستند که بین دو یا چندین فرد قرار می­گیرد که کاراکترهای مختلفی از الگوهای دیداری و شنیداری ایجاد می­ کنند. که این کار را مشکل می­ کند و نیاز به آنالیز گروهی از فعالیت­ها و رسیدگی به اثر متقابل رخ داده شده دارد.
دو حسگر اصلی وجود دارد: میکروفون و دوربین است که می ­تواند آرایه­ای از این حسگرها باشد. بینایی از یکی از حواس پنج گانه است و بیشترین راه تشخیص است و بعد از آن شنیدن. گاهی بینایی بی­فایده است و باید حتما صدا شنیده شود. ذخیره­سازی و پردازش تصاویر ویدیوئی گران است. سیستم بینایی معمولا در روش ظاهرسازی حساس به نور است حسگر صدا در سلام و مکالمات مورد استفاده قرار می­گیرد.
سیگنال صدا: پردازش و ذخیره­سازی سیگنال صدا ساده­تر است. و سیستم صدا از نور قوی­تر است و می ­تواند جبران منابع تصویر باشد. تعدادی از الگوریتم­های توسعه و بازیابی بینایی از مکان­های ۳D جزئیات اطلاعات فعالیتها را نمایش می­دهند.

 

۳-۳-سلسله مراتب نمایش

رکوردی از تالار ورودی اتاق به مدت ۱۰ روز گرفته می­ شود هر رکورد در وضوح ۴۸۰*۶۴۰ و با فرمت mpeg-2 که ۳۰ فریم در ثانیه است و دو کانال صدا هم ذخیره می­ شود. هر روز ۸ ساعت و در ۱۰ روز ۸۰ ساعت فیلم که در ۴ سطح آن را نمایش می­دهیم.که با ۴ نام خوانده می­شوند. CE عناصر ادراکی هستند. IE فعالیت­های شخصی GF ترکیبی از
فعالیت­های گروهی و GE ترکیبی از رخدادهای گروهی.
عناصر ادراکی شامل مجموعه ­ای از موجودیتی از اشیا به همراه خصوصیت آن­ها است. موجودیت­ها می­توانند: راه رفتن و ایستادن و یا نشستن فرد بیمار روی ویلچر باشد. خصوصیت می ­تواند شامل اندازه گیری حرکت و نمایش دیداری از موجودیت­ها باشد. پنج خصوصیت دیداری شامل: مکان، جهت حرکت، سرعت، رنگ پوست و شکل باشد. که در جدول زیر نشان داده شده است.
مکان را با در نظر گرفتن اینکه در حال حاضر کجاست مشخص می­ شود مثل اتاق نشیمن و راه رفتن را در چند سکانس بررسی می­ کند اگر جای شخص تغییر کند یعنی فرد حرکت کرده است. GE معنی سکانس­های تصویر و صدا است مثل مکالمات که در ۳ سگمنت زیر مشخص شده ­اند.
۱٫ فرد A و B به یکدیگر نزدیک می­شوند.
۲٫ A وB صحبت می­ کنند.
۳٫ فرد A وB با یکدیگر یا جدا از یکدیگر خارج می­شوند.
فرضیات ما تنها در ۵ مورد زیر است چون مشاهدات ما در زمان و تعداد افراد با یکدیگر محدود نیستند و ممکن است از دید ما خارج شوند.
۱٫ نزدیکی فرد A و B
۲٫ جدایی فرد A وB
۳٫ توقف A وB
۴٫ ایستادن و صحبت کردن
۵٫ راه رفتن با کمک یکدیگر

 

۳-۴-آشکارسازی فیلم

از الگوریتم کاهش پشت زمینه[۲۷] استفاده می­کنیم. فریم­های قابل انطباق از متدهای پشت زمینه را فراهم می­ کند. نویز را حذف می­ کند گروهی از پیکسل­ها را (بیشتر از ۱۵ پیکسل) را می­خواند یک مرز برای پیکسل­ها مشخص می­کنیم که اختلاف فریم­های رایج و پشت زمینه است. فریم f شامل فعالیت­های دیداری باشد۱=Vfاگر هر یک از قوانین زیر برقرار باشد و گرنه Vf=0 است.
۱٫ دو شکل گرافیکی با رنگ مشخص (Region)یا بیشتر در یک فریم باشد.
۲٫ Region وجود داشته باشد که پایین فریم نباشد و عرض و ارتفاع آن نسبت به یکدیگر بیشتر از .۷ باشد.

 

۳-۵-رخدادهای صوتی

از انطباق­های Clarkson و Pentland استفاده می­ شود که نرمال سازی قدرت سیگنال صدا است.

 

۳-۶-خصوصیات شکل و رنگ

رنگ اغلب در تمیز دادن موجودیت­ها در پردازش مورد استفاده قرار می­گیرد.از یک هیستوگرام ۸بیتی برا ی هر کدام از رنگهای RGB برای هر موجودیت استفاده می­ شود. اطلاعات شکل با قسمت بندی فاصله Manhattan نمایش داده
می­ شود. در این روش هر منطقه[۲۸] شامل مردم یا وسایل است که به ۹ زیرمنطقه[۲۹]تقسیم می­ شود.
چگالی هر زیرمنطقه بعد از محاسبه مرز آن مساوی ۱ است که بیشتر از ۵۰% است وگرنه مقدار آن صفر است. در انتها برداری با ابعاد ۱۰ داریم برداری که ۹ بلاک آن خصوصیت است و نسبت طول و عرض شکل در هر ثانیه این خصوصیت نوشته می­ شود. مکان­ یابی به صورت (x,y,z) است سرعت، جهت و حرکت در هر ثانیه مشخص می­ شود. رنگ وشکل از روی اولین فریم هر ثانیه تشخیص داده می­ شود.

 

۳-۷-آشکارسازی IE

از روش منحنی مخلوط [۳۰]GMMsاستفاده می­ شود.

 

۳-۸-آشکارسازی GF و GE

بعد از آشکارسازی IE ما می­توانیم گرافی بسازیم که شامل هر زوج IE باشد. داده ­های احتمالی GE در هر گراف
می ­تواند مقادیر مساوی با یک رامحاسبه کند. خروجی GE نتیجه مرتفع ترین احتمال است.

 

۳-۹-آشکارسازی فعالیت­های انسان از پشت موانع با بهره گرفتن از پویانمایی سیگنال­های رادار دوپلر

هااو لینگ، استاد دانشگاه تگزاس و شبها رم در تحقق بخشیدن به دید اشعه­ی X یک گام به جلو حرکت کردند. آن­ها در حال تکمیل سیستم­های راداری هستند که می­توانند فعالیت­های انسانی را از پشت موانع آشکارسازی نموده و این سیگنال­ها را به تصاویر مجازی شبیه به بازی ویدیئویی تبدیل نمایند.
به گزارش سرویس علم و فناوری پایگاه اطلاع رسانی صبا و به نقل از ساینس دیلی، لینگ در باره­ی این پروژه گفت: “چندین برنامه­ی تحقیقاتی در مورد تصویربرداری از پشت دیوار در حال انجام می­باشد اما آن­ها روی ساخت حسگرهای سخت افزاری با بسیاری از توانائی­های مشخص تمرکز دارند. این کار گران قیمت است. آنچه ما می­خواهیم در این پروژه انجام دهیم این است که اول بفهمیم حرکات انسان چگونه در داده ­های راداری آشکار می­ شود. سپس این دانش را برای تولید تصویر یک انسان استفاده کنیم.”
سیستم­های راداری فرکانس رادیویی مبتنی بر دوپلر به ویژه برای دنبال کردن رد انسان­های متحرک مناسب می­باشند. آن­ها درهم ریختگی های پس زمینه را از اشیای ساکن جدا کرده و جزئیات کافی را جهت نمایش حرکات پویای قسمت ­های مختلف بدن را به شکل “میکرودوپلرها” ارائه می­دهند.

 

 

اﯾﻦ روش ﻃﺮاﺣﯽ ﭼﻮن ﻧﯿﺎز به ﮐﺸﺖ ﭘﺎﺗﻮژن و ﺳﭙﺲ اﺳﺘﺨﺮاج ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ های آﻧﺘﯽ ژﻧﯿﮏ را ﺑﺎ روش های ﻣﺮﺳﻮم ﻣﺤﺪود ﻣﯽ ﮐﻨﺪ، حائز اهمیت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺮﺧﯽ از ﺣﻮزه های ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت اﯾﻤﻮﻧﻮاﻧﻔﻮرﻣﺎﺗﯿﮏ، اﯾﻤﻮﻧﻮژﻧﻮﻣﯿﮑﺲ، اﯾﻤﻮﻧﻮﭘﺮﺗﺌﻮﻣﯿﮑﺲ، ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اپی توپ ها و واﮐﺴﯿﻨﺎﺳﯿﻮن in silico، ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ژن های مهم، ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ هاﯾﯽ ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﺳﻄﻮح، آﻟﺮژن ها، ﺳﺎﺧﺖ ﭘﺎﯾﮕﺎه داده اﯾﻤﻨﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ و ﻣﺪل ﺳﺎزی ﭘﺎﺳﺦ ﺳﯿﺴﺘﻢ اﯾﻤﻨﯽ و شبیه ﺳﺎزی آزﻣﺎﯾﺸﺎت آزمایشگاهی ﻗﻠﻤﺮوهای ﻣﺘﻔﺎوت ﻋﻠﻢ اﯾﻤﻮﻧﻮاﻧﻔﻮرﻣﺎﺗﯿﮏ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ. اﺧﯿﺮا ﻧﯿﺰ رهیافت های زﯾﺴﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ به ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ رﻓﺘﺎر ﭘﻮﯾﺎی ﺳﯿﺴﺘﻢ اﯾﻤﻨﯽ جهتﮔﯿﺮی ﮐﺮده اﻧﺪ، در آﯾﻨﺪه نه ﭼﻨﺪان دور ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ اﯾﻤﻮﻧﻮاﻧﻔﻮرﻣﺎﺗﯿﮏ ﺗﺎﺛﯿﺮات ﻓﺰاﯾﻨﺪه و ﭼﺸﻤﮕﯿﺮی را در ﺳﻼﻣﺘﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ خواهد داﺷﺖ. اﯾﻦ ﻋﻠﻢ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ در اﺑﺘﺪای ﻣﺴﯿﺮ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و ﺗﺮﻗﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ (۱۸۰).
روش های ﺳﻨﺘﯽ اﯾﻤﻮﻧﻮاﻧﻔﻮرﻣﺎﺗﯿﮏ که ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﺮوﻓﺎﯾﻞ ﺗﻮاﻟﯽ ها ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ از ﻧﻈﺮ محاسبات ﺳﻮدﻣﻨﺪ و ﮐﺎرﺑﺮدی هستند، اﻣﺎ در زﻣﺎنیکه ﺗﻮاﻟﯽ ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ شناخته ﺷﺪه اﺳﺖ در ﺑﺮﺧﯽ اوﻗﺎت ﺗﺎ اﻧﺪازه ای ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻘﺎد و ﻏﯿﺮ واﻗﻌﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ زﯾﺮا ﺗﻮاﻟﯽ ﭘﺮوﺗﺌﯿﻨﯽ را از ﻟﺤﺎظ ﻣﻌﯿﺎر ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻀﺎﯾﯽ و اﺑﻌﺎد ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ در جهت ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اﭘﯽ ﺗﻮپ ﺳﻠﻮل B ﻣﻮرد ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺮار ﻧﻤﯽ دهند (۱۸۰).
اﻣﺎ اﯾﻦ اﻧﺘﻘﺎد به روش های دﯾﮕﺮ که ﺟﺰﺋﯿﺎت ﺳﺎﺧﺘﺎر سه ﺑﻌﺪی ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ را به ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﻮاﻟﯽ به تنهایی جهت ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اﭘﯽ ﺗﻮپ ﺳﻠﻮل B ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽ دهند و ﯾﺎ جهت اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﺪرت ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ از ﺗﮑﻨﯿﮏ های ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺗﺮ و ﺳﻨﺠﯿﺪه ﺗﺮ محاسبهای اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ، ﭼﻨﺪان وارد ﻧﯿﺴﺖ (۱۸۳).
ﻣﺘﺎﺳﻔﺎنه اﻋﺘﺒﺎر ﺳﻨﺠﯽ روش هایﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اﭘﯽ ﺗﻮپ ﺳﻠﻮل B ﻋﻤﻮﻣﺎ ﺑﺎ ﻗﻄﻌﯿﺖ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ، که اﯾﻦ اﻣﺮ ﺳﺒﺐ هدایت ﺗﻼش ها به ﺳﻮی بهبود و اﺻﻼح ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ روش ها، جهت ﺗﻘﻮﯾﺖ بهتر ﻃﺮاﺣﯽ واﮐﺴﻦ های ﭘﭙﺘﯿﺪی ﻣﯽ ﺷﻮد (۱۸۴).
همچنین اﮐﺜﺮﯾﺖ روش های ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اﭘﯽ ﺗﻮپ ﺑﺮای ﺳﻠﻮل های T اﯾﻦ ﻋﻤﻞ را به ﻃﻮر ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اپی توپ های ﺑﺎ اﻓﯿﻨﯿﺘﯽ ﺑﺎﻻ ﺑﺮای ﻣﻮﻟﮑﻮل MHC اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دهند، که اﯾﻦ اﻣﺮ ﺧﺎﻟﯽ از اﺷﮑﺎل ﻧﯿﺴﺖ و ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ های آﯾﻨﺪه ﺑﺎ اﺗﺼﺎل ﭘﭙﺘﯿﺪ به TCR هم در ﺑﺮ ﺑﮕﯿﺮد. ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﺑﯿﺶ از رﺑﻊ ﻗﺮن ﺗﻼش در جهت ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﺳﺎزی ﻣﻮﻓﻖ توسعه واﮐﺴﻦ های ﭘﭙﺘﯿﺪی که ﺑﺮ ﭘﺎیه آﻧﺎﻟﯿﺰ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﯿﻮﻣﺎرﮐﺮهای در دﺳﺘﺮی ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ، اﻣﺎ تنها ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺣﺪاﻗﻠﯽ به ﺳﻤﺖ ﮐﺎرﺑﺮد هایﺗﺎﺋﯿﺪ ﺷﺪه ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ ﺑﺮداﺷته ﺷﺪه اﺳﺖ (۱۸۰).
اﯾﻦ اﻣﺮ ﺷﺎﯾﺪ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮐﻨﻨﺪه ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ ﺗﮑﻨﯿﮑﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﭘﺎﯾﺪاری ﭘﭙﺘﯿﺪ در in vivo و ادﺟﻮاﻧﯿﺴﯿﺘﯽ ﭘﺎﺋﯿﻦ، که ﺷﺎﯾﺪ هنوز ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ از ﻃﺮﯾﻖ اﺻﻼﺣﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ ﭘﺮوﺗﻮﮐﻞ ها ﺑﺮای تهیه اﯾﻤﻮﻧﻮژن و اﯾﻤﻦ ﺳﺎزی برطرف ﺷﻮد (۱۸۳).
همچنین باید ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ های ﺳﻼﻣﺘﯽ جهانی ﻧﯿﺰ در ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد. به هر ﺣﺎل اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺒﺐ ﺗﻮجهات ﺟﺪی درﺑﺎره اﻣﮑﺎن ﻃﺮاﺣﯽ واﮐﺴﻦ های ﭘﭙﺘﯿﺪی ﺷﺪه اﺳﺖ. از ﺳﺎل ٢٠٠۵ ﯾﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﯾﺦ واﻛﺴﻦ ﺳﺎزی جهت ﺗﻮﻟﯿﺪ واﻛﺴﻨﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی واﮐﺴﯿﻨﺎﺳﯿﻮن ﻣﻌﮑﻮس و واﮐﺴﻦ های اﭘﯽ ﺗﻮﭘﯽ (ﭘﭙﺘﯿﺪی) ﺑﺮای ﻣﺎﯾﻜﻮﺑﺎﻛﺘﺮﯾﻮم ﺗﻮﺑﺮﻛﻠﻮزﯾﺲ، ﺳﯿﻔﻠﯿﺲ، ﻣﺎﻻرﯾﺎ، ﻛﻼﻣﯿﺪﯾﺎ، ﭘﻨﻮﻣﻮﻛﻮک، اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻛﻮک ها، ﭘﺴﻮدوﻣﻮﻧﺎس، ﺑﻮرﻟﯿﺎ، رﯾﻜﺘﺰﯾﺎ و ﺑﺎرﺗﻮﻧﻼ در ﺣﺎل اﻧﺠﺎم اﺳﺖ (۱۸۴). از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻣﺸﻜﻼت اﯾﻦ روش اﯾﻦ اﺳﺖ که ﺳﺎﺧﺘﺎرهای ﭘﻠﯽ ﺳﺎﻛﺎرﯾﺪی که در اﯾﺠﺎد اﯾﻤﻨﻲ ﺑﻮاسطه ﺳﻠﻮل T ﺣﺎﺋﺰ اهمیت هستند ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﭼﻮن ﺗﻮاﻟﯽ ژﻧﻮﻣﻲ ﺑﺮای ﭘﻠﯽ ﺳﺎﻛﺎرﯾﺪها وﺟﻮد ﻧﺪارد، همچنین همیشه ﻣﺪل ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻤﻨﻲ زاﺋﯽ از ﭼﺎﻟﺶ های اﯾﻦ روش ﺑﻮده اﺳﺖ(۱۸۵).

 

۲-۲۰-۱-ﭘﺎﯾﮕﺎه های داده ها (Databases)

 

۲-۲۰-۱-۱- پایگاه های داده اﯾﻤﻮﻧﻮﻣﯿﮏ

اﻣﺮوز داﻧﺶ ﺑﺸﺮ از ﭘﺎﺳﺦ های اﯾﻤﻨﯽ به اپی توپ هایﺳﻠﻮل های B و T به ﻃﻮر ﺷﮕﺮﻓﯽ در ﺣﺎل اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺖ. ﭘﺎﯾﮕﺎه های داده ﻣﺮﺑﻮط به اﻃﻼﻋﺎت اپی توپ ها، اﺑﺰارهای ﺑﯿﻮاﻧﻔﻮرﻣﺎﺗﯿﮏ و اﻟﮕﻮرﯾﺘﻢ های ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﮐﻨﻨﺪه به درک ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﺗﻮاﻟﯽ اپی توپ های آﻣﯿﻨﻮاﺳﯿﺪها ﮐﻤﮏ ﺷﺎﯾﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ. اﯾﻦ داﻧﺶ جهت ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت اﯾﻤﻨﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ، ﺗﺸﺨﯿﺺ و درﻣﺎن ﺑﯿﻤﺎری هایﻋﻔﻮﻧﯽ و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت واﮐﺴﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ(۱۸۶). ﺑﺮای ﻣﺜﺎل: ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ( (InnateDb http://www.innatedb.ca جهت فهم دﻗﯿﻖ و ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺴﯿﺮ های شبکه ای و ﻣﯿﺎن ﮐﻨﺶ های ﭘﺎﺳﺦ های اﯾﻤﻨﯽ ذاﺗﯽ طراحی ﺷﺪه اﺳﺖ (۱۸۷). اﯾﻦ ﭘﺎﯾﮕﺎه ﯾﮑﭙﺎرچه از ١٠٠٠٠٠ واﮐﻨﺶ از ﻣﻮﻟﮑﻮل های اﻧﺴﺎن و ﻣﻮش که به ﻃﻮر ﺗﺠﺮﺑﯽ ﺗﺎﺋﯿﺪ ﺷﺪه اﻧﺪ و ٢۵٠٠ ﻣﺴﯿﺮ دﺧﯿﻞ در اﯾﻤﻨﯽ ذاﺗﯽ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد و نسخه ﺟﺪﯾﺪﺗﺮ آن Cerebral ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد (۱۸۷).
ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﺎزﻧﺪه ای ﻣﯿﺎن رﺷﺪ مجموعه های ﭘﺎﯾﮕﺎه داده های ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﯾﻤﻮﻧﻮﻟﻮژی ﻧﻈﯿﺮ SWISS- ،PIR ،DDBJ/DAD ،EMBL/TrEMBL ،GenBank/GenPept PROSITE ،PDB ،PROT و ﻏﯿﺮه وﺟﻮد دارد که در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﭘﺎﯾﮕﺎه داده IMGT ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﺎﻻی ﺷﺮح ﻧﻮﯾﺴﯽ ﺗﻮاﻟﯽ DNA و ﭘﺮوﺗﺌﯿﻨﯽ TCR ،Ig و MHC ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. اﯾﻦ اﺑﺰارهای ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﯽ ﻣﻮﺟﺐ درک بهتر ﭘﺎﺳﺦ های اﯾﻤﻨﯽ و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﭘﺎﺗﻮژن ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر اﯾﻤﻨﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ (۱۸۱).
جهت ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ اﺑﺰارهای اﯾﻤﻮﻧﻮاﻧﻔﻮرﻣﺎﺗﯿﮏ، ﻧﯿﺎز به ﯾﮑﭙﺎرﭼﮑﯽ ﭘﺎﯾﮕﺎه های داده اﯾﻤﻮﻧﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ و همکاری ﮔﺮوهی از ﺣﻮزه های ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﯽ باشد و همچنین باید ﯾﮏ ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ ﻣﯿﺎن ﺳﻄﺢ روش های رﯾﺎﺿﯿﺎﺗﯽ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ روش های ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮد ﺗﺎ ﻣﻨﺠﺮ به ﮐﺎرﺑﺮی آن ها در زمینه هاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ توسعه رژﯾﻢ های درﻣﺎﻧﯽ ﻧﻮﯾﻦ، ﻃﺮاﺣﯽ واﮐﺴﻦ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑﯿﻤﺎری ها ﺷﻮد (۱۸۱).

 

۲-۲۰-۱-۲- ﭘﺎﯾﮕﺎه داده اپی توپ ها و ﺳﺎﺧﺘﺎرهای آﻧﺘﯽ ﺑﺎدی ﺑﺮای ﺳﻠﻮل B

اپی توپ هایﺳﻠﻮل B ﺷﺎﺧﺺ های آﻧﺘﯽ ژﻧﯿﮏ هستند که در ﺳﻄﺢ ﭘﺎﺗﻮژن ها ﺑﻮده و ﺑﺎ ﭘﺬﯾﺮﻧﺪه ﺳﻠﻮل B واﮐﻨﺶ ﻣﯽ دهند. ﭘﺬﯾﺮﻧﺪه ﺳﻠﻮل (BCR) B اﺳﺎﺳﺎ هیدروفوبیک، ﺷﺎﻣﻞ ﺷﺶ ﻟﻮپ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻐﯿﯿﺮ ﺑﺎ ﻃﻮل و ﺗﺮﮐﯿﺐ آﻣﯿﻨﻮاﺳﯿﺪی ﻣﺘﻨﻮع ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. اپی توپ های ﺳﻠﻮل B به ﻃﻮر ﺿﻤﻨﯽ ﺣﺎﻣﻞ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ از آﻧﺘﯽ ژن ها و روش اﺗﺼﺎل آن ها هستند. ﺣﺪود ٩٠% از اپی توپ هایﺳﻠﻮل B، اپی توپ های ﻓﻀﺎﯾﯽ و ﻏﯿﺮ پیوسته هستند. در ﺟﺪول ۲-۴ فهرست پایگاه های ﺳﻠﻮل B و ﺷﺮﺣﯽ از ﻋﻤﻠﮑﺮد آن ها به ﻃﻮر خلاصه ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ. همچنین در ادامه ﺗﻌﺪادی از اﯾﻦ ﭘﺎﯾﮕﺎه ها ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار گرفته اﻧﺪ (۱۸۸).
ﭘﺎﯾﮕﺎه Bcipep اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺎﻣﻌﯽ را در ﻣﻮرد اپی توپ های ﺳﻠﻮل B که به ﻃﻮر ﺗﺠﺮﺑﯽ ﺗﺎﺋﯿﺪ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻓﺮاهم ﻧﻤﻮده و اﺑﺰارهاﯾﯽ را جهت نقشه ﯾﺎﺑﯽ اﯾﻦ اپی توپ ها در ﯾﮏ ﺗﻮاﻟﯽ آﻧﺘﯽ ژن در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽ ﮔﺬارد. اﯾﻤﻨﯽ زاﯾﯽ ﯾﮏ ﭘﭙﺘﯿﺪ در Bcipep به سه ﺑﻌﺪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد: اپی توپ ﻏﺎﻟﺐ (Immunodominant)، اپی توپ اﯾﻤﻨﯽ زا و اپی توپ ﺧﻨﺜﯽ (ﻏﯿﺮ اﯾﻤﻮﻧﻮژﻧﯿﮏ). در اﯾﻦ ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻣﯽ ﺗﻮان وسعت ﺟﺴﺘﺠﻮ را ﺑﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯿﺰان اﯾﻤﻮﻧﻮژﻧﺴﯿﺘه ﻣﺤﺪود ﮐﺮد (۱۸۹). ﭘﺎﯾﮕﺎه Bcipep واﺟﺪ ﻣﺤﺪودﯾﺖ هاﯾﯽ اﺳﺖ که از ان جمله ﻣﯽ ﺗﻮان به این که ﺣﺎوی اپی توپ هایﻏﯿﺮ پیوسته ﻧﯿﺴﺖ و ﯾﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻌﺪاد ﻣﺤﺪود از ﭘﭙﺘﯿﺪهای ﻣﻨﺤﺼﺮ به ﻓﺮد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و نهایتا اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ در ﻣﻮرد ﭘﭙﺘﯿﺪهاﯾﯽ ارائه می دهد که تنها در ﺑﺮدارﻧﺪه آﻣﯿﻨﻮاﺳﯿﺪهای ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﭘﺎﯾﮕﺎه داده CED ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ جهت ارزﯾﺎﺑﯽ و بهبود روش های ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اﭘﯽ ﺗﻮپ ﻣﻮﺟﻮد به ﮐﺎر گرفته ﺷﻮد (۱۹۰).
اﯾﻦ ﭘﺎﯾﮕﺎه مجموعه ای از اپی توپ هایﺳﻠﻮل B از ﻣﻘﺎﻻت، اپی توپ های ﻓﻀﺎﯾﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه به وسیله روش های اﻧﮑﺴﺎر اشعه اﯾﮑﺲ، رزوﻧﺎﻧﺲ ﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺲ هسته ای، scanning mutagenesis، ﭘﭙﺘﯿﺪهای همپوﺷﺎن و ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻓﺎژی ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﻟﺬا اﯾﻦ ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼﻋﺎت به ﺧﻮﺑﯽ شناخته ﺷﺪه ﻓﻀﺎﯾﯽ را نگهداری ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﭘﺎﯾﮕﺎه اپی توپ های ﻓﻀﺎﯾﯽ را که به ﻃﻮر واﺿﺢ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ را ﺣﺬف ﮐﺮده و ﯾﺎ ﻧﻤﯽ ﭘﺬﯾﺮد و از اﯾﻦ رو اﯾﻦ ﭘﺎﯾﮕﺎه ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ (۱۹۱). Epitome ﺣﺎوی همه ﺳﺎﺧﺘﺎرهای ﮐﻤﭙﻠﮑﺲ آﻧﺘﯽ ژن- آﻧﺘﯽ ﺑﺎدی شناخته ﺷﺪه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. همچنین اﺑﺰارهای ﻧﯿمه ﺧﻮدﮐﺎری در آن توسعه یافته اﺳﺖ که ﻣﯿﺎن ﮐﻨﺶ آﻧﺘﯽ ژﻧﯿﮏ را درون ﺳﺎﺧﺘﺎرهای ﮐﻤﭙﻠﮑﺲ آﻧﺘﯽ ژن- آﻧﺘﯽ ﺑﺎدی ﺷﻨﺎﺧﺘه ﺷﺪه، ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﮐﻨﺶ ها درEpitome ذﺧﯿﺮه ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ (۱۹۱).
ھﯿﭻ ﯾﮏ از ﺳﺎﯾﺮ پایگاه های داده ها ﻗﺎدر به ﺟﺎی دادن ﻧﻮاﺣﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﮑﻤﻞ( complementary determining regions) ﯾﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪهای آﻧﺘﯽ ژﻧﯿﮏ به ﻃﻮر ﺧﻮدﮐﺎر ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ. ﭘﺎﯾﮕﺎه Epitome ﺳﺎﻟﯽ دو ﺑﺎر به دﻧﺒﺎل به روز ﺷﺪن ﺳﺮور Scop، به روز رﺳﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد. اﮔﺮ Epitome و CED را ﺑﺎ هم ﻣﻘﺎیسه ﮐﻨﯿﻢ، ﻣﯽ فهمیم از ﻧﻈﺮ اﻧﺪازه ﻣﺸﺎبه ﺑﻮده و ﺗﻔﺎوت آن ها در ﻣﻨﺎﺑﻊ آن ها جهت ﺟﻤﻊ آوری اپی توپ هایﺳﻠﻮل B اﺳﺖ. ﭘﺎﯾﮕﺎه Epitome اﭘﯽ ﺗﻮپ های ﺳﻠﻮل B را تنها از ﺳﺎﺧﺘﺎرهای ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺎﻧﮏ اﻃﻼﻋات ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ (Protein Data Bank (PDB اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺷﺎﻣﻞ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ از ﻧﻮاﺣﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﮑﻤﻠﯽ اﺳﺖ. در ﻣﻘﺎﺑﻞ CED، اﻃﻼﻋﺎﺗﺶ را از ﻣﻘﺎﻻت و روش هاﯾﯽ که در ﺑﺎﻻ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد. ﭼﻮن ﻣﻨﺎﺑﻊ آن ها ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ، بهتر اﺳﺖ هر ﻓﺮد از هردوی آن ها اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ ﺗﺎ به نتیجه دﻟﺨﻮاه ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﺷﻮد (۱۹۲).
ﺟﺪول۲-۴: ﭘﺎﯾﮕﺎه داده اپی توپ ها و ﺳﺎﺧﺘﺎرهای آﻧﺘﯽ ﺑﺎدی ﺑﺮای ﺳﻠﻮل B ﻣﺨﺘﻠﻒ (۱۸۱،۱۸۴،۱۸۸).

 

۲-۲۰-۱-۳- ﭘﺎﯾﮕﺎه داده اﭘﯽ ﺗﻮپ ﺳﻠﻮلT

اپی توپ هایﺳﻠﻮلT به ﻃﻮر ﻏﺎﻟﺐ اﻓﯿﻨﯿﺘﯽ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺑﺮای اﺗﺼﺎل به MHC ﻧﺪارﻧﺪ. ﭘﺎﺳﺦ ﻋﻤﻠﮑﺮدی ﺳﻠﻮل T ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﭘﭙﺘﯿﺪ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪه به MHC و ﻣﯿﺎن ﮐﻨﺶ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﯿﺎن ﻟﯿﮕﺎﻧﺪ – ﭘﭙﺘﯿﺪ MHC ﺑﺎ ﯾﮏ ﭘﺬﯾﺮﻧﺪه ﺳﻠﻮل T (TCR) ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. جهت ﺗﻌﯿﯿﻦ اﭘﯽ ﺗﻮپ ﺳﻠﻮل T، ﻧﯿﺎز به اﻃﻼﻋﺎت روﺷﻨﯽ از ﻧﺤﻮه اﺗﺼﺎل ﭘﭙﺘﯿﺪها به ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ درارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎل (TAP) و MHCها جهت ﻣﺪل ﺳﺎزی اﯾﻦ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﭘﺎﯾﮕﺎه داده SYFPEITHI واﺟﺪ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ از ﻣﻮﺗﯿﻒ های ﻟﻨﮕﺮی MHC ﮐﻼس I و II و اﺧﺘﺼﺎﺻﯿﺖ اﺗﺼﺎل ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ (۱۹۱). اﺳﺎس ﻣﻌﯿﺎرهای اﻣﺘﯿﺎز ﺑﻨﺪی اﯾﻦ ﭘﺎﯾﮕﺎه ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ که ﻣﻘﺎدﯾﺮ اﻣﺘﯿﺎز محاسبه ﺷﺪه ﺳﺒﺐ ﺗﻤﺎﯾﺰ ﻟﻨﮕﺮ، ﻟﻨﮕﺮ ﻓﺮﻋﯽ ﯾﺎ توالی های ﺗﺮﺟﯿﺤﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد. ﭘﺎﯾﮕﺎه FRED ﺑﺎ روش های ﭘﺮدازش داده ﮐﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. همچنین ﮐﺎراﯾﯽ روش های ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ را با در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ارزشهای ﺗﺠﺮﺑﯽ مقایسه ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. همچنین اﯾﻦ ﭘﺎﯾﮕﺎه ﺣﺎوی ﺗﻮاﻟﯽ های ﭘﻠﯽ ﻣﻮرف اﺳﺖ (۱۹۱).
ﭘﺎﯾﮕﺎه IMGT ﺣﺎوی مجموعه ای ﻣﻔﯿﺪ از اﯾﻤﻮﻧﻮﮔﻠﻮﺑﻮﻟﯿﻦ ها، ﭘﺬﯾﺮﻧﺪه هایﺳﻠﻮل T،MHC و ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ های ﺳﯿﺴﺘﻢ اﯾﻤﻨﯽ اﻧﺴﺎن و مهره داران ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﺧﻮد اﯾﻦ ﭘﺎﯾﮕﺎه واﺟﺪ ۵ زﯾﺮ ﭘﺎﯾﮕﺎه و ١۵ اﺑﺰار آﻧﻼﯾﻦ جهت آﻧﺎﻟﯿﺰ ﺗﻮاﻟﯽ، ژﻧﻮم و ﺳﺎﺧﺘﺎر سه ﺑﻌﺪی ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﭘﺎﯾﮕﺎه IEDB با حمایت اﻧﺴﺘﯿﺘﻮ ﻣﻠﯽ آﻟﺮژی و ﺑﯿﻤﺎری های ﻋﻔﻮﻧﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ راه اندازی شده است و اﺑﺰارهای ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ جهت ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن اپی توپ های ﺳﻠﻮل B و T دارد (۱۹۳).

 

۲-۲۰-۲-اﺑﺰارها و اﻟﮕﻮرﯾﺘﻢ های ﻣﺘﻨﻮع ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ

ﮔﺎم مهم در ﭘﺎﺳﺦ اﯾﻤﻨﯽ اﮐﺘﺴﺎﺑﯽ، ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ آﻧﺘﯽ ژن به وسیله آﻧﺘﯽ ﺑﺎدی ها و ﺳﻠﻮل های T اﺳﺖ که ﺳﺒﺐ به راه اندازی ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻢ های دﻓﺎعی از بدن ﻣﯽ ﺷﻮد. از اﯾﻦ رو، ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻣﮑﺎن های ﻣﻮرد اﺗﺼﺎل آﻧﺘﯽ ﺑﺎدی و ﺳﻠﻮل T (اپی توپ ها) در آﻧﺘﯽ ژن های ﭘﺮوﺗﺌﯿﻨﯽ در زﯾﺴﺖ ﭘﺰﺷﮑﯽ واﺟﺪ اهمیت ﺣﯿﺎﺗﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. راهکار های ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ آﻧﺘﯽ ژﻧﺴﯿﺘﯽ ﯾﺎ اﭘﯽ ﺗﻮپ را ﻣﯽ ﺗﻮان به ﺗﺮﺗﯿﺐ به ﺻﻮرت ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪه به TAP، ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﻧﻮاﺣﯽ ﺑﺮش ﭘﺮوﺗﺌﻮزوﻣﯽ، ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪ به MHC و ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اپی توپ هایﺳﻠﻮل T و B انجام داد. به همین دﻟﯿﻞ ، ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﮐﻨﻨﺪها و پایگاه های اﭘﯽ ﺗﻮپ به وﺟﻮد آﻣﺪه اﻧﺪ که ﺑﺮ ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ مرحله از ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﭼﻨﺪ مرحله ای ﺗﻮﻟﯿﺪ اﭘﯽ ﺗﻮپ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﮐﺮده اﻧﺪ. روش های ﺗﺠﺮﺑﯽ در اﯾﻦ زمینه ﻣﺸﮑﻞ و زﻣﺎﻧﺒﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ. از اﯾﻦ رو ﭼﻨﺪﯾﻦ روش in silico توسعه و در جهت ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ اﭘﯽ ﺗﻮپ به ﮐﺎر گرفته ﺷﺪه اﻧﺪ. اﯾﻦ ابزارها در ﺑﺮﮔﯿﺮﻧﺪه روش های ﻣﺸﺘﻖ از ﻣﺎﺗﺮﯾﮑﺲ ها (matrix-driven methods)، ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻣﻮﺗﯿﻒ های ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪه ﺳﺎﺧﺘﺎری، آﻧﺎﻟﯿﺰ ارﺗﺒﺎط ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ-ﺳﺎﺧﺘﺎر QSAR، هومولوژی ﻣﺪﻟﯿﻨﮓ (homology modeling)، ﺑﻨﺪﮐﺸﯽ ﭘﺮوﺗﺌﯿﻨﯽ (protein threading)، ﺗﮑﻨﯿﮏ داﮐﯿﻨﮓ و ﻃﺮاﺣﯽ ﭼﻨﺪﯾﻦ اﻟﮕﻮرﯾﺘﻢ و اﺑﺰار ﯾﺎدﮔﯿﺮی ﻣﺎﺷﯿﻦ (Machine learning) اﺳﺖ (۱۹۰). در گذشته، روش های محاسبه ای تنها ﻗﺎدر به ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺗﻮاﻟﯽ ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ اﻟﮕﻮرﯾﺘﻢ ها و اﺑﺰارهای ﻧﻮﯾﻦ بهینه ﺷﺪه و ﻃﺮاﺣﯽ آن ها جهت اﻓﺰاﯾﺶ ﮐﺎراﯾﯽ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﺻﻮرت گرفته اﺳﺖ، البته مطالعه ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ آزﻣﻮن و ﺧﻄﺎ ﻧﺸﺎن داده که ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻧﺘﺎﯾﺞ اﺑﺰار های ﻣﺨﺘﻠﻒ که از اﻟﮕﻮرﯾﺘﻢ های ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻣﺜﻼ در ﻣﻮرد ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪﮔﺎن به MHC ﮐﻼس I ﻣﯿﺰان ﻧﺘﺎﯾﺞ دﻗﯿﻖ ﺗﺮی ﻧﺴﺒﺖ به اﺳﺘﻔﺎده آن ها به تنهایی ﻣﯽ دهد (۱۹۰).

 

۲-۲۰-۲-۱-ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اپی توپ هایﺳﻠﻮل B

اﯾﻤﻨﯽ ﺷﻨﺎﺳﺎن از ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ های ﺑﯿﻮاﻧﻔﻮرﻣﺎﺗﯿﮏ که به ﮐﺎرﮔﯿﺮی ﺗﻮاﻟﯽ ژﻧﻮم اﻧﺴﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه، الهام ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و به ﺳﻤﺖ اﻟﮕﻮرﯾﺘﻢ های ﻣﺸﺎبهی به ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اپی توپ ها رهنمون ﺷﺪﻧﺪ. ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اﭘﯽ توپهای پیوسته ﺳﻠﻮل B ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺸﺎبه به ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اﭘﯽ ﺗﻮپ ﺳﻠﻮل T اﺳﺖ که اﺳﺎﺳﺎ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت و وﯾﮋﮔﯽ های آﻣﯿﻨﻮاﺳﯿﺪها، ﻧﻈﯿﺮ هیدروفیلیسیتی، ﺑﺎر اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ، ﻧﻮاﺣﯽ ﺳﻄﺤﯽ در ﻣﻌﺮض، ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺛﺎﻧﻮیه و ﻏﯿﺮه اﺳﺖ اﻣﺎ ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اپی توپ هایﻏﯿﺮ پیوسته و ﻓﻀﺎﯾﯽ ﻧﯿﺎز به ﺷﻨﺎﺧﺖ از ﺳﺎﺧﺘﺎر ۳D ﮐﻤﭙﻠﮑﺲ Ag-Ab و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﯿﺰ دارد. ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ در ﻣﻮرد ﺳﻠﻮل هایB ﻋﻤﻮﻣﺎ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی اپی توپ های ﺧﻄﯽ اﺳﺖ و ﺑﺮای اپی توپ هایﺧﻄﯽ هم اﺑﺰارهای ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﺗﻮاﻟﯽ وﺟﻮد دارد و هم ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﺳﺎﺧﺘﺎر، اﻣﺎ اﺑﺰارهای ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺮای اپی توپ هایﻏﯿﺮ پیوسته ﺳﻠﻮل B ﻣﺤﺪود ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ (۱۹۰).
ﺟﺪول ۲-۵:ﺗﻌﺪادی از اﺑﺰارهای ﻣﻮﺟﻮد جهتﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اپی توپ هایﺳﻠﻮل B (193).

۲-۲۰-۲-۲-ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اپی توپ هایﺳﻠﻮل B ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﻣﯿﻞ ذاﺗﯽ آﻣﯿﻨﻮاﺳﯿﺪ

ﯾﮑﯽ از اوﻟﯿﻦ و مهمترین ﻣﻘﺎﻻت ﺗﺎﺛﯿﺮ ﮔﺬار در ﻣﻮرد ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اﭘﯽ ﺗﻮپ، مقاله ای ﺑﻮد که روش آن ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻮد که ﯾﮏ ﻣﻘﺪار(ﮐﻤﯿﺖ) ﻋﺪدی هیدروفیلیسیتی ﺑﺮای هر ٢٠ آﻣﯿﻨﻮاﺳﯿﺪ اﺻﻠﯽ ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ ﺳﺎز ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺣﺴﺎﺑﯽ هیدروفیلیسیتی ﺑﺮ روی ﭘﻨﺠﺮه ﻣﺘﻐﯿﯿﺮ ﭼﻨﺪﯾﻦ توالی در ﮔﺴﺘﺮه ﻃﻮل ﮐﻞ ﺗﻮاﻟﯽ زﻧﺠﯿﺮه ﭘﻠﯽ ﭘﭙﺘﯿﺪ ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﯽ ﺷﺪ و ﯾﮏ ﭘﺮوﻓﺎﯾﻞ ﺗﻮاﻟﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ نمود که قله ها ﻣﺮﺑﻮط به اپی توپ های ﻓﺮﺿﯽ ﺳﻠﻮل B ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ(۱۹۴). روش ها ی ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻨﻮﻋﯽ اﺑﺪاع ﺷﺪه اﻧﺪ که از ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ هاﯾﯽ ﺑﺮای ﻣﻘﺎدﯾﺮ هیدروفیلیسیتی اﺻﻠﯽ و ﻧﻤﻮدار ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ (۱۹۵). و به ﻧﻮﺑﺖ رهیافت های ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ را ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﺎﺑﯿﻦ ﭼﻨﺪﯾﻦ روش ﻣﺨﺘﻠﻒ را به ﮐﺎر ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ (۱۹۶).
Pellequer و همکاران ﭼﻨﺪﯾﻦ روش ﻣﻘﯿﺎس ﻣﯿﻞ ذاﺗﯽ را ﺑﻮاﺳﻄﮫ مجموعه ای از ١۴ اﭘﯽ ﺗﻮپ از ١١ ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ که به ﺧﻮﺑﯽ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و ﺷﺮح ﻧﻮﯾﺴﯽ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ را ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻘﺎیسه ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﺘوجه ﺷﺪﻧﺪ که ﻣﻘﯿﺎس هایParker و همکاران، Levitt و Emini و همکاران ﻧﺘﺎﯾﺞ بهتری را ﻧﺴﺒﺖ به ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻘﯿﺎس های ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺪه ارائه ﻣﯽ دهند (۱۹۷). البته نتیجه ﮔﯿﺮی نهایی ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ اﻧﺪﮐﯽ در اﺳﺘﻔﺎده از اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ روش های اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه در آن مقاله را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ داد. اﻟﮕﻮرﯾﺘﻢ های ﻣﺘﻨﻮع ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده جهت ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اﭘﯽ ﺗﻮپ، از ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از اﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ، که در نهایت دﻗﺖ آن ها ﺣﺪود ۶٠ ﺗﺎ ٨٠ % اﺳﺖ. همچنین Kolaskar و Tangaonkar ﻣﻘﯿﺎﺳﯽ را ارائه ﮐﺮدﻧﺪ که از ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از هیدروﻓﻮﺑﯿﺴﯿﺘﯽ، اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﯾﺮی و دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺳﻄﺤﯽ ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﺮد و به ﻧﺎم “ﻣﻘﯿﺎس ﺗﻤﺎﯾﻞ ذاﺗﯽ آﻧﺘﯽ ژﻧﯿﮏ ﺑﻮدن” ﻧﺎﻣﮕﺬاری و به ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻃﻼﯾﯽ در ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اﭘﯽ ﺗﻮپ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪ که دﻗﺖ آن ﺣﺪود ٧۵% اﺳﺖ (۱۹۸). اﺑﺰار BEPITOPE اپی توپ های پیوسته را ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﻧﻮاﺣﯽ ﭼﺮﺧﺶ ﭘﺮوﺗﺌﯿﻨﯽ ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ(۱۹۹).
ﭘﺎﯾﮕﺎه PREDITOP ﻧﺴﺒﺖ به BCIPEP که از ﺑﯿﺶ از ٣٠ نمونه از ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﻘﯿﺎس ﻣﯿﻞ ذاﺗﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻧﺴﺨﮫ ﺟﺪﯾﺪﺗﺮی اﺳﺖ. ﺳﺮور BCEPRED اپی توپ های ﺳﻠﻮل B را ﺑﺎ ۵٨.٧% دﻗﺖ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت آﻣﯿﻨﻮاﺳﯿﺪی ﻧﻈﯿﺮ دﺳﺘﺮﺳﯽ، هیدروفیلیسیتی، اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﯾﺮی، ﺳﻄﺢ در ﻣﻌﺮض و ﻧﻮاﺣﯽ ﭼﺮﺧﺶ ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ (۱۹۵). آﻧﺎﻟﯿﺰ ﻣﯿﺎﻧﮑﻨﺶ های آﻧﺘﯽ ﺑﺎدی ﺑﺎ آﻧﺘﯽ ژن که در ﻧﻮاﺣﯽ اﺗﺼﺎل آﻧﺘﯽ ﺑﺎدی به آﻧﺘﯽ ژن رخ می دهد به ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اپی توپ های ﻓﻀﺎﯾﯽ ﺳﻠﻮل B ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. توجه به اﯾﻦ اﻣﺮ ﺿﺮوری اﺳﺖ که ﯾﮏ ﭘﺎﯾﮕﺎه داده به ﻧﺎم http://202.41.70.51:8080/agabdb2 AGABDB توسعه یافته که ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﻣﯿﺎﻧﮑﻨﺶ های ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ ﺳﺎﺧﺘﺎر های Co-crystal آﻧﺘﯽ ژن- آﻧﺘﯽ ﺑﺎدی ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ (۱۹۸).

 

۲-۲۰-۲-۳-ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اﭘﯽ ﺗﻮپ ﺳﻠﻮلB ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش های ﯾﺎدﮔﯿﺮی ﻣﺎﺷﯿﻦ

ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻟﮕﻮرﯾﺘﻢ ها و اﺑﺰارهای ﯾﺎدﮔﯿﺮی، ﻣﺎﺷﯿﻦ را به جهت ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﯾﮏ اﭘﯽ ﺗﻮپ از ﻃﺮﯾﻖ ﯾﮏ دسته داده آﻣﻮزﺷﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﻧﺪ.
ﺑﺮای ﻣﺜﺎل Saha و Raghava از ﻣﺪل شبکه های ﻋﺼﺒﯽ ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ artificial neural networks (ANNs) در ﺳﺮور ABCPRED و Sweredoski و Baldi ﭘﺎﯾﮕﺎه COBEPRO را ارائه ﮐﺮدﻧﺪ که از ﯾﮏ support vector machine (SVM) اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﺪ (۱۸۷). ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ که Saha و Raghava از روش های ﺛﺒﺎت ﭘﯿﺸﺨﻮردی و شبکه های ﻋﺼﺒﯽ ﺗﮑﺮاری جهت ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اپی توپ های ﺳﻠﻮل B اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدﻧﺪ. آن ها ٧٠٠ اپی توپ های ﺳﻠﻮل B و به همین ﻣﯿﺰان ﭘﭙﺘﯿﺪ های ﻏﯿﺮ اﭘﯽ ﺗﻮﭘﯽ را از ﭘﺎﯾﮕﺎه داده SWISSPROT ﺑﺮای آﻣﻮزش و آزﻣﻮن ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ. همچنین COBEPRO از ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ دو مرحله ای ﺑﺮای ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اپی توپ های پیوسته ﺳﻠﻮل B اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﺪ (۱۸۷).
ﭘﺎﯾﮕﺎه COBEPRO ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ را قطعه قطعه ﮐﺮده و ﺳﭙﺲ ﯾﮏ اﻣﺘﯿﺎز ﻣﯿﻞ ذاﺗﯽ به هر قطعه جهت اﭘﯽ ﺗﻮپ ﺑﻮدن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﯾﮏ SVM ﻣﯽ دهد. در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ COBEPRO ﺑﺎ ﭘﺎﯾﮕﺎه SCARTCH (http://scratch.proteomics.ics.uci.edu) ﯾﮑﭙﺎرچه ﺷﺪه اﺳﺖ. به هر ﺣﺎل COBEPRO را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان جهت ﺗﻤﺎﯾﺰ آﻧﺘﯽ ژن از ﻏﯿﺮ آﻧﺘﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد. اﯾﻦ ﺳﺮور ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی های ﺑﺎ ﺑﺮون ده ﺑﺎﻻ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد ﺗﺎ اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ آن اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ (۱۸۷).
Larsen و همکاران(BEPIPRED) http://www.cbs.dtu.dk/services/BepiPred را ﻣﻌﺮﻓﯽ نمودﻧﺪ (۱۸۸) . آن ها سه دسته داده از اپی توپ هایﺧﻄﯽ ﺳﻠﻮل B ﻣﺴﺘﺨﺮج از ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ های ﺷﺮح ﻧﻮﯾﺴﯽ ﺷﺪه از ﻣﻘﺎﻻت ، ﭘﺎﯾﮕﺎه داده ANTIJEN و ﭘﺎﯾﮕﺎه داده LosAlamos به ﻧﺸﺎﻧﯽ (http://www.hiv.lanl.gov) ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ (۱۸۸).

 

۲-۲۰-۲-۴-روش ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اپی توپ هایﻏﯿﺮ پیوسته ﺳﻠﻮل B

همانطور که ﭘﯿﺸﺘﺮ گفته ﺷﺪ ﺑﯿﺶ از ٩٠ % از اپی توپ هایﺳﻠﻮل B ﻏﯿﺮ پیوسته هستند، که اﯾﻦ اﻣﺮ ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اپی توپ های ﻓﻀﺎﯾﯽ ﺳﻠﻮل B را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ اهمیتﻣﯽ ﮐﻨﺪ. در واﻗﻊ ﯾﮏ ﻧﻮع وﯾﮋه ای از ﻣﯿﺎﻧﮑﻨﺶ های ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ- ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ در اﯾﻦ اپی توپ ها وﺟﻮد دارد و ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﺗﺎﺧﻮردﮔﯽ ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺠﺮ به ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺗﻌﺪاد اپی توپ ها ﺷﻮد (۱۹۳). ﺗﺸﺨﯿﺺ و ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اپی توپ هایﺳﻠﻮل B اﺳﺎﺳﺎ وابسته به ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻀﺎﯾﯽ اﺳﺖ از اﯾﻦ رو ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ های ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ در ﻣﻘﺎیسه ﺑﺎ ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اﭘﯽ ﺗﻮپ ﺑﺮای ﺳﻠﻮل T ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ. دﻗﯿﻖ ﺗﺮﯾﻦ روش جهت ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ اپی توپ های ﺳﻠﻮل B، ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﻮﮔﺮاﻓﯽ اﯾﮑﺲ اﺳﺖ. ﺑﺮای نمونه اوﻟﯿﻦ ﺳﺮور ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﮐﻨﻨﺪه اپی توپ هایﺧﻄﯽ و ﻓﻀﺎﯾﯽ به ﻧﺎم CEP (CEP web interface) در ﺳﺎل ٢٠٠۵ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺮدﯾﺪ(۱۹۱). اﯾﻦ نرم افزار جهت ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﺷﺎﺧﺺ های آﻧﺘﯽ ژﻧﯿﮏ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ذات ۳D ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ آﻧﺘﯽ ژﻧﺘﯿﮏ از ﻣﻌﯿﺎر های ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر، دﺳﺘﺮﺳﯽ آﻣﯿﻨﻮاﺳﯿﺪها به ﺣﻼﻟﯽ که در آن ﺣﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ و آﺳﺘانه ای ﺑﺮای ﻣﯿﺰان فاصله ﻓﻀﺎﯾﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻣﺤﺪود اﯾﻦ ﺳﺮور به ﺳﺎﺧﺘﺎرهای سه ﺑﻌﺪی آﻧﺘﯽ ژن های ﭘﺮوﺗﺌﯿﻨﯽ، ﮐﺎرﺑﺮد آن را ﮐﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ. به دﻧﺒﺎل آن Bublil و همکاران، MAPITOPE را جهت نقشه ﯾﺎﺑﯽ اپی توپ هایﺳﻠﻮل B توسعه دادﻧﺪ (۱۹۳). ﻓﺮضیه که در ﭘﺲ MAPITOPE نهفته اﺳﺖ اﯾﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ که ﺳﺎده ﺗﺮﯾﻦ قطعه ﻣﻌﻨﯽ دار ﯾﮏ اﭘﯽ ﺗﻮپ، ﯾﮏ ﺟﻔﺖ آﻣﯿﻨﻮ اﺳﯿﺪ از توالی هاﯾﯽ اﺳﺖ که درون اﭘﯽ ﺗﻮپ ﻗﺮار گرفته و ﺣﺎﺻﻞ ﺗﺎﺧﻮردﮔﯽ اﻧﺪ (۱۹۳).
Sollner و همکاران ﯾﮏ روش محاسبه ای ارائه ﮐﺮده اﻧﺪ که به ﻃﻮر ﺧﻮدﮐﺎر ﭘﭙﺘﯿﺪها را جهت شبیه ﺳﺎزی اﺗﺼﺎل به آﻧﺘﯽ ﺑﺎدی اﻧﺘﺨﺎب و اﻣﺘﯿﺎز دهی ﻣﯽ ﮐﻨﺪ (۲۰۰). آن ها همبستگی ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اﭘﯽ ﺗﻮپ ﺳﻠﻮل B را ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭘﺬﯾﺮی آﻧﺘﯽ ژن و اﻟﮕﻮهای ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺷﺪﮔﯽ ﺑﺮای ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﭘﺲ از ترجمه ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﺘﻮجه آﻧﺘﯽ ژﻧﺴﯿﺘﯽ ﺑﺎﻻ، ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭘﺬﯾﺮی ﭘﺎﺋﯿﻦ و اﺣﺘﻤﺎل ﮐﻤﺘﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﭘﺲ از ترجمه در ﻧﻮاﺣﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ زﯾﺴﺘﯽ ﺷﺪﻧﺪ. ﺑﺎ ﻣﻘﺎیسه و هم ﺗﺮاز ﮐﺮدن روش های ذﮐﺮ ﺷﺪه، ﻋﻤﻠﮑﺮد بهتر SEPPA که در ﺳﺎل ٢٠٠٩ ارائه ﮔﺮدﯾﺪ، ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد(۱۹۰). در ﻃﺮح رﯾﺰی اﻟﮕﻮرﯾﺘﻢ های آن ﻓﺎﮐﺘﻮرهای ﻓﻀﺎﯾﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﻣﻮرد توجهﻗﺮار گرفته اﺳﺖ (ﻧﻈﯿﺮ وﺟﻮد وﯾﮋﮔﯽ های ﺗﻮﭘﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ و ﻣﻌﯿﺎرهای-residue triangleunits). ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ،EPSVR و EPMeta توسعه ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ. EPSVR اوﻟﯿﻦ اﺑﺰاری اﺳﺖ که از روش Support Vector Regression (SVR) جهت ﯾﮑﭙﺎرچه ﺳﺎزی ﺷﺶ روش اﻣﺘﯿﺎزدهی اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﺳﺖ. به ﻋﻼوه، ﺑﺎ ﭘﻨﺞ ﺳﺮور ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اﭘﯽ ﺗﻮپ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﺪه ﺗﺎ EPMeta را ﺑﺴﺎزد (۱۹۷).
ﺟﺪول ۲- ۶ : ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮﺟﻮد جهتﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اپی توپ هایﺳﻠﻮلB (184،۱۹۳)

 

۲-۲۰-۲-۵-ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اپی توپ های ﺳﻠﻮل T

اپی توپ های ﺳﻠﻮل T ﻣﻌﻤﻮﻻ به ﻃﻮر ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ به واسطه ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪه به MHC ﮐﻼس I و II ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ. از اﯾﻦ رو ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﭘﭙﺘﯿﺪهای ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪه به MHC ﺑﺨﺸﯽ اﺳﺎﺳﯽ را در ﺗﻤﺎم اﻟﮕﻮرﯾﺘﻢ های ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﮐﻨﻨﺪه اپی توپ های سلول های T را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دهد. در ﮐﻞ ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اﭘﯽ ﺗﻮپ ﺑﺮای ﺳﻠﻮل T ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎده ﺗﺮ از ﺳﻠﻮل B ﺑﻮده و اﺑﺰارهاﯾﯽ ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﮐﻨﻨﺪه اپی توپ های آن ﻧﯿﺰ ﻗﺪﻣﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی دارﻧﺪ (۱۸۵). روش ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﺑﺮای MHC ﮐﻼس I و II ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺒﺐ که ﺷﯿﺎر اﺗﺼﺎﻟﯽ MHC ﮐﻼس I بسته اﺳﺖ، در ﺣﺎلیکه ﺷﯿﺎر اﺗﺼﺎﻟﯽ MHC ﮐﻼس II از هر دو ﺳﻮ ﺑﺎز اﺳﺖ که اﯾﻦ اﻣﺮ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﭘﭙﺘﯿﺪ های ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﺘﻨﻮع (ﻋﻤﻮﻣﺎ ١٣ ﺗﺎ ٢۵آﻣﯿﻨﻮاﺳﯿﺪ) ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. همچنین ﻧﺘﺎﯾﺞ ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪه به MHC ﮐﻼس II ﺑﺎ دﻗﺖ و ﺻﺤﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﺘﺮی از MHC ﮐﻼس I اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد. ﻧﺮم اﻓﺰارهای ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﮐﻨﻨﺪه MHC ﮐﻼس I و II دارای دﻗﺖ و درﺳﺘﯽ ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﺴﯿﻦ ﺑﯿﻦ ٩٠-٧٠ % ﺑﺮای ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪه و ٨٠-۴٠% ﺑﺮای ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﯿﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪه ﺑﺎ داﻣنه ﻣﺤﺪودی از ﭘﻮﺷﺶ آﻟﻠﯽ MHC و ﻃﻮل ﭘﭙﺘﯿﺪی ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ(١۸۴). در ﮐﻞ اﺑﺰارهاﯾﯽ که به ﻃﻮر اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪه به MHC ﮐﻼس II را ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ به ﻧﺴﺒﺖ MHC ﮐﻼس I ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﯾﻦ اﻣﺮ به ﺳﺒﺐ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺗﯽ ذاﺗﯽ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ وﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﻮﻟﮑﻮل MHC ﮐﻼس II اﺳﺖ به ﻋﻨﻮان نمونه ﻣﯽ ﺗﻮان از اﺑﺰارهای MHC2Pred ،IEDB MHC II ،MHC-THREAD ،EpiDirect و ProPred ﻧﺎم ﺑﺮد. ﻣﺜﻼ در ﭘﺎﯾﮕﺎهMHC IIIEDB ﯾﮏ فهرست از چهار روش ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﺑﺎ ﻧﺎم های روش ﺗﻮاﻟﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ ، ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻧﺴﺒﯽ اﺗﺼﺎل ﯾﺎ ARB ،SMM ، (relative binding average ) و Sturniolo وﺟﻮد دارد (۱۸۸). به ﻃﻮر ﭘﯿﺶ ﻓﺮض بهترﯾﻦ روش در ﺑﯿﻦ اﯾﻦ روش ها در ﻧﻈﺮ گرفته ﺷﺪه اﺳﺖ. اﺑﺰارهاﯾﯽ که ﺑﺮای ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪه به هر دوی MHC ﮐﻼس I و II ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده هستند ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ روش های هیبریدی ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﺎ این که ﭼﻨﺪﯾﻦ روش را ﺑﺎ هم ﯾﮑﭙﺎرچه ﮐﺮده اﻧﺪ. از اﯾﻦ ﻧﻮع اﺑﺰارهای ﻣﯽ ﺗﻮان به AntiBP ،ARB Matrix ،SVMHC ،RANKPEP و EpiVaxb اﺷﺎره کرد. روش هایی جهت پیشگویی ﭘﭙﺘﯿﺪ های ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪ به MHC کلاس I وII وﺟﻮد دارد که هر ﮐﺪام ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﻓﺮﺿیه ای متفاوت بنیان نهاده شده اند (۱۸۵).

 

۲-۲۰-۳- ﮐﺎرﺑﺮدهای ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اﭘﯽ ﺗﻮپ

ﭘﯿﺎﻣﺪ ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اﭘﯽ ﺗﻮپ در ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺳﻼﻣﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﭘﺎیه ای ﺑﺴﯿﺎر وﺳﯿﻊ اﺳﺖ و در ﺑﺴﯿﺎری از ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﭘﯽ ﺗﻮپ ﻧﻈﯿﺮ ﮐﺸﻒ ﭘﭙﺘﯿﺪ های ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه جهت واﮐﺴﻦ های زﯾﺮ واﺣﺪی(Subunit vaccines)، مطالعه ﺑﯿﻤﺎری هایﺧﻮد اﯾﻤﻦ، درﻣﺎن اﻟﺮژی، مطالعه ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ، ﻃﺮاﺣﯽ های ﺗﺠﺮﺑﯽ و ﻏﯿﺮه ﻣﻔﯿﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. توسعه روش ها و ﻧﺮم اﻓﺰارهای ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اﭘﯽ ﺗﻮپ جهتﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و نقشه ﯾﺎﺑﯽ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اپی توپ ها در ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ آﻧﺘﯽ ژن جهت ﻣﺒﺎرزه ﺗﻤﺎم ﻋﯿﺎر ﺳﯿﺴﺘﻢ اﯾﻤﻨﯽ ﺑﺎ ﺑﯿﻤﺎری های ﻋﻔﻮﻧﯽ اﻣﺮی ﺣﯿﺎﺗﯽ اﺳﺖ. توسعه داروها ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺻﻠﯽ و اﻧﮕﯿﺰه های اﺻﻠﯽ جهتﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اﭘﯽ ﺗﻮپ اﺳﺖ. اﯾﻤﻦ ﺳﺎزی های ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﭘﯽ ﺗﻮپ، ﻧﺘﺎﯾﺞ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮی در ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻣﺪل در آزﻣﻮن های ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ ﻧﺸﺎن داده و واﺟﺪ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﭘﯿﺸﮕﯿﺮانه، درﻣﺎﻧﯽ و ﻣﺤﺎﻓﻈﺘﯽ ﺑﻮده اﻧﺪ (۱۸۴). ﻟﺬا اﯾﻦ واﮐﺴن ﺑﺮای ﺑﯿﻤﺎری های مهم ﻧﻈﯿﺮ HCV ، HIV/AIDS و ﺳﺎﯾﺮ ﺑﯿﻤﺎری های ﻋﻔﻮﻧﯽ و ﺳﺮﻃﺎﻧﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه اﻧﺪ. البته در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﻧﮕﺮاﻧﯽ هاﯾﯽ ﻧﯿﺰ از ﺑﺎﺑﺖ اﻣﻨﯿﺖ و ﺣﯿطه ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ اﺑﺰارها وﺟﻮد دارد. زﯾﺮا که اﺑﺰارهای ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﮐﻨﻨﺪه اﭘﯽ ﺗﻮپ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻮرد ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﺗﻮﺳﻂ ﺗﺮورﯾﺴﺖ ها جهت ﺳﺎﺧﺖ ﺳﻼح های ﺑﯿﻮﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و ﺗﺴﺮﯾﻊ ﺗﮑﺎﻣﻞ و جهش ﭘﺎﺗﻮژن ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ. همچنین در ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ اﭘﯽ ﺗﻮپ ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺷﺨﺼﯽ اﻓﺮاد ﻧﯿﺰ در مرحله اﻧﺘﺨﺎب ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ جهتﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ، ﻣﺤﺪود ﺳﺎزی داﯾﺮه ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ و همچنین اﺳﺘﻔﺎده از اﺑﺰارهای ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺧﺎص که ﻣﺤﻘﻖ ﺳﻌﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ آن را ﺗﺮوﯾﺞ دهد، وﺟﻮد دارد (۱۹۸).

 

۲-۲۱-واکسن همگانی (Universal vaccine)

در واکسن همگانی هدف این است که با بهره گرفتن از یک سری اپی توپ های Conserved بتوان پاسخ ایمنی را بر ضد ویروس اصلی، زیر نوع های آن ویروس و استرین های جدید از این ویروس القاء نمود که به جامعیتی کلی منتهی شود (۲۰۱).
آنتی بادی ها و یا پاسخ ایمنی ضد نواحی نسبتاً ثابت پروتئین های سطحی ویروس ها موجب القاء پاسخ محافظتی، حتی نسبت به گونه های نزدیک می گردد که به این فرایند Hetero or Heterosubtypic immunity اطلاق می گردد. در بررسی های انجام شده بر روی واکسن های انسانی مشخص گردید که در چنین فرایندی می توان محافظت گسترده ای (Brod protective) بر ضد ویروس مورد نظر در جمعیت ایجاد نمود (۲۰۱).

 

۲-۲۲- واکسن سازی معکوس Reverse Vaccinology

مفهوم Reverse vaccinology یا واکسن سازی معکوس به فرایندی برمیگردد که طی آن ابتدا فاکتورهای ویرولانس و اپی توپ های اصلی پاتوژن که قدرت ایمنی زایی دارند به عنوان کاندید واکسن معرفی می شوند و سپس از نظر عملکرد سیستم ایمنی و ایمنی زائی مورد مطالعه قرار می گیرند. این پروسه در پی پیشرفت های وسیعی که اخیرا صورت گرفته است ممکن می نماید بدین ترتیب که ابتدا بایستی تمام توالی ژنومی پاتوژن مورد نظر سکانس شود سپس توسط نرم افزارهای کامپیوتری ژن های کد شونده و مهم مورد شناسائی قرار می گیرند و تعداد زیادی کاندید های مناسب برای تولید واکسن معرفی می شود. پروتئین های مذکور تمامی کلون شده و پروتئین های نوترکیب تولید و در حیوان آزمایشگاهی از نظر میزان ایمنی زائی مورد بررسی قرار می گیرند. پایه این روش شناسائی اپی توپ های حیاتی و اساسی پاتوژن می باشد که می تواند پاسخ دلخواه ایمونولوژیک مدنظر ما را ایجاد نماید. امروزه حجم وسیعی از اطلاعات برگرفته از سکانس پروتئینی، ساختار RNA، فانکشنال ژنومیک و پروتئومیک تمامی یاری رسان نتایج بهتر برای تولید واکسن های دلخواه هستند (۲۰۲).
حتی شناسائی اپی توپ های پیوسته و غیر پیوسته، اپی توپ های مقلد و پیچش های نهائی پروتئین در محیط نیز مد نظر قرار گرفته و مورد پیش بینی قرار می گیرد. شناسائی نواحی متصل شونده به MHC نیز در این میان حائز اهمیت می باشد. در حال حاضر مطالعات فراوانی از این دست درحال اقدام می باشد بلاخص مطالعات بر روی مننگوکوک های گروه B که باعث تولید واکسنی درخور در این جهت شده است. و یا درحال حاضر یکی از بزرگترین مطالعات تاریخ واکسن سازی برای تولید واکسنی مناسب برای مایکوباکتریوم توبرکلوزیس در حال انجام است. مطالعاتی برای تولید واکسن برای سیفلیس، مالاریا، کلامیدیا، پنوموکوک، استرپتوکوک ها، پسودوموناس، بورلیا، ریکتزیا و بارتونلا در حال انجام است.از برگترین مشکلات این روش این است که ساختارهای پلی ساکاریدی که در ایجاد ایمنی بواسطه سلول T حائز اهمیت هستند قابل بررسی نیستند چون سکانس ژنومی برای پلی ساکاریدها وجود ندارد، درثانی همیشه مدل حیوانی مناسب برای بررسی ایمنی زائی از معضلات این روش بوده است (۲۰۲).

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.

۲-۲۳-ادجوانت ها

به دلیل پائین بودن قدرت ایمنی زایی واکسن های طراحی شده، کاربرد ادجوانت ها ضروری به نظر می‌رسد. ایده کاربرد ادجوانت ها در تقویت ایمنی زایی واکسن ها به دهه‌ های ابتدائی قرن بیستم بر می‌گردد.
در تحقیقات صورت گرفته در دهه ۱۹۲۰ در زمینه تولید سرم حیوانی جهت درمان انسان مشخص شد که اگر مواد خاصی بخصوص نمک های آلومینیوم به آنتی ژن اضافه گردند یا با آنتی ژن به حالت محلول درآیند به شدت تولید آنتی بادی را افزایش می دهد، به عبارت دیگر همچون ادجوانت عمل می کنند. هیدروکسید آلومینیوم ( آلوم ) هنوز ماده ای است که به طور وسیع همراه با توکسوئید های دیفتری و کزاز مورد استفاده قرار می گیرد و قابل اعتماد ترین ادجوانت جهت مصارف انسانی می باشد. این ادجوانت جزء ادجوانت های غیر ارگانیک است. نمک های آلومینیوم جزء نمک های رایج در واکسن ها هستند که در ایالت متحده امریکا به فروش می رسند و بیش از ۷۰ سال به عنوان ادجوانت کاربرد داشته اند. در ایمونولوژی ادجوانت ها به عنوان ماده‌ای هستند که سیستم ایمنی را تحریک کرده و بدون هیچگونه اثر آنتی ژنیک اختصاصی پاسخ واکسن را افزایش می دهند (۲۰۳).
لفظ ادجوانت از لفظ لاتین adiuvant به معنای کمک (helporaid) گرفته شده است. در اصل ادجوانت تسریع کننده پاسخ های ایمنی اختصاصی آنتی ژن و به تقویت بخشیدن به آن و یا دوام مدت زمان آن می شود، که در ترکیب (combination) با آنتی ژن‌های اختصاصی واکسن مورد استفاده قرار می گیرد. ادجوانت ها عمل خودشان را توسط تقلید از مولکول هایی که تحت عنوان evolutionarily conserved molecules در میکروب ها که PAMP نامیده می شوند، نظیر میکروزوم ها، لیپوپلی ساکارید و ترکیباتی در دیواره باکتری و dsRNA وssRNA وDNA محتوی CpG غیر متیله، انجام می دهند (۲۰۳). از آنجایی که سیستم ایمنی به شکلی تکامل یافته است که آنتی ژن های اختصاصی را شناسایی کند مخلوط یک ادجوانت با واکسن ها، پاسخ های ایمنی ذاتی به آنتی ژن را توسط تقویت عملکرد سلول های دندریتیک (DC)، لنفوسیت ها و ماکروفاژها به صورت تقلید از عفونت طبیعی، تقویت می کند . ادجوانت ها به چند گروه تقسیم می شوند:۱- ادجوانت های In organic نظیر نمک های آلومینیوم،۲- ادجوانت های ارگانیک نظیر ترکیب squalene که بیشتر در واکسن های حیوانی رایج هستند.۳- Oil-based، نظیر CFA و IF.4- Virosomes که شامل یک هم آگلوتینین متصل به غشا و نورآمینیداز مشتق از ویروس آنفلوآنزا می باشد.۵- لیگاندهای Toll-like receptor (204).
ادجوانت کامل فروند (CFA) یک محلول از آنتی ژن است که در روغن معدنی emulsifed شده و به عنوان یک عامل تقویتی استفاده می‌شود. این ادجوانت مایکوباکتریوم غیرفعال یا کشته شده است (معمولاً مایکوباکتریوم توبرکلوزیس)، در حالی که فرم ناکامل آن یا IFA اجزای مایکوباکتریوم را ندارد و صرفا امولوسیون آب در روغن معدنی است که نام این ادجوانت ازJules T.Freund گرفته شده است.CFA در تحریک ایمنی سلولی موثر است وممکن است که به تقویت تولید ایمونوگلوبولین های خاصی منجر شود ولی این تاثیر بستگی به مدل حیوانی دارد که مورد استفاده قرار می گیرد. استفاده از این ادجوانت به علت توکسیسیتی در انسان مجاز نمی باشد. حتی استفاده از این ادجوانت در حیوانات نیز بسته به نوع استفاده از آن مقررات و قوانینی دارد و دلیل آن این است که واکنش این ادجوانت در بدن دردناک است و می تواند منجر به تخریب بافتی گردد. تزریق CFA بایستی به صورت زیرپوستی (SC) و یا داخل صفاقی (IP) باشد. به دلیل اینکه تزریقات داخل پوستی (ID) ممکن است موجب ایجاد اولسر و نکروز شود و تزریق داخل عضلانی (IM) آن می تواند منجر به زخم عضلانی موقت یا دائم گردد و در حالت تزریق داخل وریدی ،ممکن است باعث ایجاد آمبولیسم لیپیدی ریوی (pulmonary lipid embolism)شود.CFA منجر به تحریک فاکتور نکروز دهنده تومور نوکروزیس (TNF) نیز می شود (۲۰۵).
با درک جدید از فرایندهایی که منجر به تحریک لنفوسیت‌ها و ایجاد سلول های خاطره‌ای می‌گردند تلاش قابل ملاحظه ای جهت تولید ادجوانت های بهتر مخصوصا برای پاسخ های با واسطه سلول T صورت گرفته است. اما باید تاکید کرد که هنوز هیچکدام از ادجوانت‌های جدید جهت استفاده معمول در انسان مورد پذیرش قرار نگرفته اند. ادجوانت ها در مکانسیم، رفتار و هم چنین از نظر ماهیت بسیار متنوع هستند و از این رو از لحاظ طبقه بندی گروه هتروژن و بزرگی را تشکیل می دهند (۲۰۵) .
مثلا در برخی طبقه بندی ها ادجوانت ها را بر اساس عملکرد به سه دسته ۱) ادجوانت های محرک سیستم ایمنی ۲ ) ادجوانت های حامل ۳ ) ادجوانت های سیستم تحویل دهی واکسن تقسیم می نمایند . در برخی موارد ادجوانت ها به دو دسته ۱ ) پلاریزان ۲ ) غیر پلاریزان تقسیم می نمایند. که این تقسیم بندی مرتبط با اثرات ایمونو مودلاتوری ادجوانت ها می باشد. مثلا اگر ادجوانتی قادر به القای پاسخ های Th1 و یا Th2 باشد در گروه ادجوانت های پلاریزه کننده پاسخ های ایمنی قرار می گیرد. اما اگر یک ادجوانت نتواند الگوی پاسخ ایمنی را تغییر دهد از نوع ادجوانت ها ی غیر پلاریزان تقسیم بندی می گردد (۲۰۵).
امروزه با پیدایش نانو ذرات و هم چنین ژن های محرک سیستم ایمنی که به ادجوانت های ژنتیکی معروف می باشند گسترده ادجوانت ها هم چنان رو به فزونی می باشد و در واقع با پیدایش ادجوانت های نسل جدید دیگر یک تقسیم بندی منسجم و فراگیر نمی توان برای ادجوانت ها قائل شد ( ۲۰۶).
ادجوانت‌ها با مکانیسم های متنوعی پاسخ های ایمنی ضد واکسن ها را بهبود می بخشند ازجمله (۲۰۶):
• تحریک سلول های سیستم ایمنی و افزایش ترافیک سلولی به منطقه
• تحریک و بلوغ سلول های عرضه کننده آنتی ژن و افزایش بیان مولکول های کمک تحریکی و سایتو کاین های التهابی در آن ها
• رسوب دهی آنتی ژن و افزایش مدت زمان مجاورت سیستم ایمنی با آنتی ژن
• افزایش تکثیر غیر اختصاصی لنفوسیت ها ی سیستم ایمنی
• افزایش بقای لنفوسیت های اختصاصی واکسن ( سلول های خاطره ای )
• افزایش ورود آنتی ژن به سلول های سیستم ایمنی ، خصوصا سلول های عرضه کننده آنتی ژن
• القای شیفت سایتو کاینی مناسب (Th 1/Th2 ) برای واکسن
• تحریک اختصاصی زیر جمعیت های لنفوسیتی
• تمایز سلول های پیش ساز به سلول های عرضه کننده توانمند در موضع
• تحویل دهی کارا و موثر آنتی ژن به سلول های سیستم ایمنی
• کاهش مقدار آنتی ژن مورد نیاز
• افزایش پاسخ های سیستم ایمنی به واکسن (۲۰۶) .

 

۲-۲۴-به دست آوردن قطعه DNA یاژن مورد نظر

قطعه DNA یا ژن مورد نظر را می توان از ژنوم کامل یک موجود با بهره گرفتن از آنزیم‌های محدودکننده تهیه کرد. همچنین اگر توالی DNA مورد نظر مشخص باشد، می توان از طریق PCR آن را تکثیر کرد (۲۰۷).

 

۲-۲۵-کلونینگ ژن

۲-۱-۱-۴- اصل اجرای بالمباشره قرارداد توسط پیمانکار
واگذاری قرارداد به شخص ثالث از مسائل بحث برانگیز در قراردادهای دولتی است . در قراردادهای خصوصی هدف اصلی انجام کار است . از این رو آنچه برای کارفرما اهمیت دارد نتیجه کار است و نه اجرای آن توسط شخص پیمانکار . به همین علت پیمانکاران عموماً برای تسریع در انجام کار و یا انجام بهتر و تخصصی آن ، کار را به پیمانکارهای دیگر واگذار می کنند.
در قراردادهای خصوصی اگر اجرای شخصی مقاطعه شرط شده باشد و پیمانکار بدون اذن کارفرما، اجرای کار را به دیگری واگذار نماید . واگذاری اخیر باطل است.[۴۹]
چنانچه در قرارداد اصلی شرط مباشرت شده باشد و پیمانکار اجرای کار را به دیگری واگذار کند ، خیار تخلف از شرط برای کارفرما به وجود می آید و کارفرما می تواند در صورت لزوم ، خیار مزبور را اعمال کند.
در قراردادهای پیمانکاری دولتی ، اصل بر عدم واگذاری و اجرای بالمباشره قرارداد است . این اصل که به قاعده طلایی قرارداد[۵۰] معروف شده است ، بیان می دارد که پیمانکار مکلف است قرارداد را از ابتدا تا انتها با شرایط ذیل اجرا کند :

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

 

 

اجرای بالمباشره و با اراده شخصی

با حسن نیت

با رعایت ضوابط قانونی و قرارداد

بدون قصور

بدون عیب و نقص

بدون تاخیر .

بر مبنای این قاعده ، قرارداد پیمانکاری باید به گونه ای امضاء شود که به طور اتوماتیک با شرایط فوق اجرا شود . بر مبنای اصل اجرای بالمباشره قرارداد ، پیمانکار حق انتقال به غیر را کلاً و جزئاً بدون موافقت کارفرما ، آن هم در شرایط کاملاً خاص و محدود ، به غیر را ندارد.
برابر ماده ۲۴ شرایط عمومی پیمان :” پیمانکار حق واگذاری پیمان را به دیگران ندارد». بند ب ماده مذکور نیز بیان می دارد :” به منظور تسهیل و تسریع در اجرای قسمتی از عملیات موضوع قرارداد ، پیمانکار می تواند قراردادهایی با پیمانکاران جزء منعقد نماید مشروط به این که :

 

 

رضایت کتبی کارفرما را در این خصوص اخذ کند.

پیمانکار جزء حق واگذاری کار را به غیر نداشته باشد.

واگذاری کار به پیمانکار جزء موجب تاخیر پیشرفت کار نشود.

پیمانکار اصلی مسئول تمام اعمال پیمانکار جزء بوده و از مسئولیت وی کاسته نشود.

پیمانکار اصلی و پیمانکار جزء شرط نمایند در صورت بروز اختلاف ، کارفرما در صورت لزوم به اختلاف رسیدگی نموده و نظریه کارفرما برای طرفین لازم الاجرا باشد”.

لذا از مفاد ماده ۲۴ موصوف و برخی مقررات دیگر مبنی بر عدم حق انتقال به غیر موضوع عملیات پیمان بدون کسب اجازه دولت استنباط می‌‌شود که در وهله اول مسئله اعتبار و شخصیت طرف قرارداد با دولت از اهمیت برخوردار است؛ زیرا به استناد این ماده قرارداد پیمانکاری به خاطر شخصیت پیمانکار با وی منعقد شده و بنابراین پیمانکار حق ندارد پیمانی را که با توجه به شخصیت و موقعیت مربوط به حرفه او منعقد شده است را به دیگری منتقل نماید .با توجه به این موارد می‌توان نتیجه گرفت در قـراردادهـای دولتی مـوضـوع شـرایط عمومی ‌پیمان که موضوع تعهد انجام کار است، قرارداد مزبور به خاطر شخصیت پیمانکار با وی منعقد شده است و حتی اگر در این پیمان بر مسئله تعهد شخصی پیمانکار به انجام تعهد تأکیدی صورت نگرفته باشد، با توجه به مقررات پیش‌بینی شده در این خصوص مانند قانون محاسبات عمومی، آیین‌نامه معاملات دولتی و شرایط عمومی ‌پیمان و اهداف دولت از انعقاد این قراردادها با پیمانکار چنین استنباط می‌شود که انجام تعهد در این قرارداد جنبه شخصی داشته و پیمانکار شخصاً ملزم به انجام و اجرای تعهدات ناشی از پیمان می‌باشد. داشتن حق انتقال عملیات موضوع پیمان به غیر از طرف پیمانکار ‌ در اینجا باید این موضوع را تحلیل کرد که آیا مسئله عدم حق انتقال عملیات موضوع پیمان به غیر به صورت یک قاعده مطلق است یا خیر؟ ‌ انجام بسیاری از امور و تعهدات در جایی که موضوع تعهد انجام عمل و کار است، نیازمند به صرف وقت زیاد و گذشت سال‌های متمادی است و چنانچه در این قراردادهای ساخت و ساز بخواهیم معتقد به این اصل شویم که فقط پیمانکار مکلف به انجام عملیات موضوع پیمان است و به هیچ وجه حق واگذاری آن به غیر را ندارد، چه بسا موجبات ضرر و زیان دولت در این خصوص فراهم آمده و منافع عمومی ‌در معرض خطر قرار گیرد. بنابراین مسئله انتقال عملیات موضوع پیمان به غیر از جمله مسائلی است که باید به‌دقت مورد تحلیل قرار گیرد و تکلیف پیمانکار به صورت کامل معین و مشخص شود. براساس بند (الف) ماده ۲۴ شرایط عمومی پیمان “پیمانکار نمی‌تواند بدون موافقت کتبی کارفرما پیمان را به غیر واگذار نماید.” همچنین در بند (ب) این ماده آمده است: “پیمانکار می‌تواند به منظور تسهیل و تسریع در اجرای قسمت یا قسمت‌هایی از عملیات مـوضـوع پیمان موافقتنامه‌هایی را با شخص یا اشخاص یا پیمانکار جزء منعقد کند… .” ‌ از مفاد و منطوق این ماده ۲ مطلب اساسی استنباط می‌‌شود:
‌الف – انتقال و واگذاری موضوع عملیات پیمان به غیر به صورت کلی ‌
ب – انتقال و واگذاری موضوع عملیات پیمان به غیر به صورت جزئی. ‌

 

 

انتقال و واگذاری موضوع عملیات پیمان به غیر به صورت کلی : با توجه به منطوق بند (الف) ماده ۲۴ شرایط عمومی پیمان در جایی که موضوع قرارداد پیمانکاری انجام کار است، پیمانکار حق انتقال انجام عملیات پیمان به غیر را به صورت کلی ندارد. مطابق این ماده “در انتقال به غیر و پرداخت مطالبات پیمانکاران جزء پیمانکار نمی‌تواند بدون موافقت کتبی کارفرما پیمان را به غیر واگذار کند.” ‌ نتیجه دیگری که از مفهوم مخالف بند (الف) این ماده استنباط می‌شود این است که چنانچه دولت رضایت بر انتقال کل موضوع پیمان به غیر را داشته باشد، با تقاضای پیمانکار و موافقت کتبی کارفرما مانعی در این خصوص ایجاد نمی‌شود و در این صورت پیمانکار اول می‌تواند انجام و اجرای کل عملیات موضوع پیمان را به پیمانکار دیگر که اصطلاحاً به وی “پیمانکار دست دوم” اطلاق می‌شود، واگذار نماید. ماهیت حقوقی عمل انتقال و واگذاری عملیات موضوع پیمان به غیر به صورت کلی در صورتی که پس از تقاضای پیمانکار مبنی بر انتقال کل موضوع پیمان به پیمانکار دیگر دولت با این تقاضا موافقت نماید، میان پیمانکار اول و دوم قراردادی منعقد می‌شود. به این ترتیب، رابطه حقوقی پیمانکار اول با دولت قطع شده و رابطه جدیدی بین پیمانکار دست دوم و دولت ایجاد می‌شود. به عبارت دیگر، پیمانکار دست دوم جانشین پیمانکار اول می‌شود و ظاهراً مسئولیت اجرای قرارداد را باید متوجه پیمانکار دست دوم کرد و رابطه حقوقی دولت با پیمانکار دوم برقرار می‌‌شود. ‌ البته در قراردادهای ساخت و ساز دستگاه های دولتی واگذاری کل پیمان به پیمانکار دست دوم رافع مسئولیت پیمانکار دست اول به طور مطلق نیست. به همین دلیل ضمانت‌نامه حسن انجام تعهدات موضوع ماده ۳۴ شرایط عمومی پیمان باید تا زمان تحویل موقت در اختیار دولت باقی بماند.

‌ انتقال و واگذاری موضوع عملیات پیمان به صورت جزئی : از منطوق بند (ب) ماده مذکور و عبارت به کار برده شده در این بند مبنی بر این‌که “پیمانکار می‌تواند به منظور تسهیل و تسریع در اجرای قسمت یا قسمت‌هایی از عملیات موضوع پیمان موافقتنامه‌هایی را با شخص یا اشخاص یا پیمانکاران جزء منعقد کند” نتیجه گرفته می‌شود که پیمانکار حق انتقال و واگذاری بخشی از موضوع عملیات پیمان را به غیر دارد؛ مشروط به وجود شرایطی که در بند (ب) این ماده آمده است. بر این اساس اولاً، پیمانکار دوم حق انتقال به غیر را ندارد. ثانیاً، این انتقال به هیچ وجه نباید وقفه در انجام کار ایجاد کند. ثالثاً، پیمانکار اول باید این مطلب را بداند که انتقال عملیات موضوع پیمان به پیمانکار دوم به هیچ عنوان از مسئولیت وی نخواهد کاست . ماهیت حقوقی عمل انتقال و واگذاری عملیات موضوع پیمان به غیر به صورت جزئی از مفاد بند (ب) ماده ۲۴ شرایط عمومی پیمان می‌توان چنین استنباط نمود که در اثر انتقال بـخشی از موضوع عملیات به پیمانکار دوم، میان پیمانکار اول و دوم قراردادی منعقد می‌شود؛ بدون این‌که توافق مذکور موجب از بین رفتن رابطه دولت با پیمانکار اول شود و حتی دولت حق دخالت در روابط میان پیمانکار اول و دوم را در صورت بروز هرگونه اختلافی دارد.

بنابراین در قراردادهای دولتی ، اصل بر اجرای بالمباشره قرارداد توسط پیمانکار بوده و پیمانکار می تواند صرفاً در موارد خاص و به طور محدود بخشی از کار را به پیمانکار جزء که تخصص کافی داشته باشد با رضایت کتبی کارفرما واگذار نماید.
ضمانت اجرای این اصل ، فسخ یک جانبه قرارداد از ناحیه کافرما و دستگاه اجرایی است . برابر ردیف ۱ بند (ب) ماده ۴۶ شرایط عمومی پیمان در صورت واگذاری پیمان توسط پیمانکار به شخص ثالث ، کارفرما می تواند پیمان را یک جانبه فسخ کند.
۲-۱-۱-۵- اصل تعهدات دو جانبه
از آنجا که دولت عهده دار حاکمیت و حافظ منافع عمومی است ، مزایا و امتیازات خاصی برای دولت در نظر گرفته شده است که اشخاص عادی از آن محرومند . به عنوان مثال : دولت می تواند با توسل به اصل طبقه بندی اسناد از ارائه مستقیم بخشی اسناد به دادگاه خودداری کند. همچنان که برابر ماده ۱۰۵ قانون آئین دادرسی مدنی ایران مصوب ۱۳۷۸ ، اسناد سری دولتی باید با اجازه ریاست قوه قضائیه به دادگاه ارائه شود.
علیهذا همواره اختلافی بین جایگاه دولت و اشخاص حقیقی و حقوقی عادی در دعاوی وجود دارد . در قراردادهای پیمانکاری برابر مواد ۴۶ ،۴۷ و ۴۸ شرایط عمومی پیمان به دستگاه اجرایی اختیارات وسیعی داده شده تا به استناد آنها بتواند قرارداد پیمانکاری را خاتمه و یا فسخ و پیمانکار را خلع ید نماید.
با تمام این تفاصیل ، برابر یک اصل کلی پذیرفته شده درحقوق پیمانکاری ، کل تعهدات پیمانکار در مقابل کل تعهدات کارفرما قرار دارد . از این رو دستگاه اجرایی زمانی می تواند از مزایا و امتیازات قانونی خود استفاده کند که به تعهدات خود عمل کرده باشد. در واقع در این نوع قراردادها اصل تعهدات دوجانبه ، موازنه ای بین پیمانکار و کارفرمای دولتی به وجود آورده است.
به همین منظور قانونگذار برای پیمانکار و کارفرما تعهدات و اختیاراتی قائل شده است که در ذیل به برخی از آنها اشاره می گردد :
شایان ذکر است ، اختیارات داده شده به پیمانکار براساس موافقتنامه و شرایط عمومی پیمان بسیار محدود و تعهدات وی بسیار گسترده هستند. این وضعیت دو دلیل اساسی دارد : نخست آن که قرارداد پیمانکاری به لحاظ این که موضوع آن انجام طرحی عمرانی و عام‌المنفعه است، به طور یکجانبه و به نحوی که تأمین‌کننده منافع دستگاه اجرایی باشد و او را حاکم بر سرنوشت قرارداد کند، از سوی معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور تدوین و ارائه شده است.دوم آن که پیمانکار در طرف متعهد قرارداد پیمانکاری قرار دارد و معمولاً تعهداتی که برعهده متعهد هر قراردادی بار می‌شود، از میزان اختیارات او بسیار بیشتر است.
الف – مهم‌ترین اختیارات پیمانکار به موجب شرایط عمومی پیمان به این شرح هستند :
۱٫ حذف تعهدات قراردادی در صورت عدم تحویل کارگاه
۲٫ انتقال جزئی از پیمان به غیر
۳٫ اختیار عدم موافقت با تعلیق بیش از ۳ ماه.
ب- مهم‌ترین تعهدات پیمانکار نیز به شرح زیر قابل احصا می‌باشند :
۱٫ تعهد پیمانکار به اجرای اصل تعهد “موضوع پیمان”.
۲٫ انجام عملیات موضوع پیمان در مدت تعیین شده .
۳٫ عدم انتقال پیمان به غیر. ‌
۴٫ بیمه نمودن تأسیسات موضوع پیمان.
۵٫ دادن تضمین انجام تعهد و حسن اجرای تعهد.
۶٫ تعهد به نفع ثالث.
۷٫ سایر تعهدات.
علیهذا با توجه به اصل تعهدات دو جانبه ، عدم انجام تعهد یک طرف برای طرف دیگر نوعی حق حبس در عدم انجام تعهد به وجود می آورد.

۲-۱-۲- گفتار دوم : اختیارات و تعهدات پیمانکار ‌و کارفرما
۲-۱-۲-۱- اختیارات پیمانکار
الف – اختیار پیمانکار در حذف تعهدات قراردادی در صورت عدم تحویل کارگاه
‌مهم‌ترین اختیار داده شده به پیمانکار ضمن شرایط عمومی پیمان موردی است که کارفرما نتواند مطابق ماده ۲۸ شرایط عمومی پیمان به تعهد خود مبنی بر تحویل کارگاه یا به عبارتی، تحویل اراضی و زمین‌هایی که برای تأسیس و ایجاد عملیات موضوع پیمان مورد نیاز است، عمل کند. این ماده مقرر می‌دارد: هرگاه کارفرما نتواند زمین‌های لازم را در موعدهایی که در برنامه تفصیلی اجرایی پیش‌بینی شده است، تحویل پیمانکار نماید و مدت تأخیر در تحویل از یک ماه تجاوز کند و بنا بر گزارش کتبی دستگاه نظارت، پیمانکار در سایر قسمت‌ها کار خود را مطابق برنامه پیشرفت داده باشد، بـه منظور جبران خسارت پیمانکار، کارفرما مکلف به پرداخت خسارت است. هرگاه مدت تأخیر از ۳۰ درصد مدت پیمان یا ۶ ماه (هر کدام کمتر باشد) تجاوز کند، در صورتی که مبلغ کارهای پیش‌بینی شده در محل‌های تحویل نشده تا ۲۵ درصد مبلغ اولیه پیمان باشد، پیمانکار حق خواهد داشت انجام کارهای پیش‌بینی شده در محل‌های مذکور را از تعهدات خود حذف کند و چنانچه مبلغ این کارها بیش از ۲۵ درصد مبلغ اولیه پیمان باشد، پیمانکار حق خواهد داشت کل قرارداد را فسخ نماید. ‌
بدیهی است که چنانچه تأخیر به وجود آمده در مورد کل کارگاه باشد، با تجاوز مدت تأخیر از ۳۰ درصد مدت پیمان، حق فسخ کل پیمان برای پیمانکار ایجاد می‌شود. ‌
مستنبط از آنچه گفته شد، پیمانکار نمی‌تواند تا ۳۰ درصد مدت پیمان یا ۶ ماه (هر کدام کمتر باشد) از اخذ خسارت تقویم شده صرف نظر کرده و اجرای اصل تعهد؛ یعنی تحویل زمین‌های تحویل نشده را مطالبه نماید؛ زیرا قرارداد فی‌مابین این خسارت‌ها را تا مدت زمان مذکور جانشین انجام تعهدات درخصوص تحویل زمین کرده است. به عبارت دیگر، عدم تحویل زمین از سوی کارفرما تا ۳۰ درصد مدت پیمان، تأخیر در انجام تعهد تلقی می‌شود نه عدم انجام آن. ‌
اما آیا مفاد این ماده با قواعد عام حاکم بر معاملات سازگار است؟ ‌
بند (الف) ماده ۲۸ شرایط عمومی پیمان مقرر می‌دارد: “کارفرما متعهد است تمامی زمین‌هایی را که برای تأسیس و ایجاد کارگاه و انجام عملیات موضوع پیمان مورد نیاز است، بی‌عوض و بلامعارض تحویل پیمانکار دهد.”
‌این بند در واقع شرط فعلی است به نفع پیمانکار. براساس قواعد حاکم بر معاملات که ضمن مواد ۲۳۷، ۲۳۸ و ۲۳۹ قانون مدنی مورد تصریح مقنن قرار گرفته، ملتزم به شرط فعل باید آن را به جا آورد و در صورت تخلف، مشروط لـه می‌تواند از طریق مراجع قضایی اجبار به وفای شرط را مطالبه کند. هرگاه اجبار وی امکان‌پذیر نبوده ؛ اما انجام شرط توسط شخص دیگری مقدور باشد، مشروط‌له می‌تواند از طریق دادگاه به خرج ملزم ، زمینه انجام آن فعل را فراهم کند و هرگاه هیچ یک از این دو راه میسر نباشد، در این صورت طرف مقابل حق فسخ معامله را خواهد داشت. ‌همانگونه که ملاحظه می‌شود، براساس اصول کلی حقوقی حق فسخ برای مشروط‌له به عنوان آخرین حربه قابل استفاده خواهد بود؛ اما اگر از مفاد عقد استنباط شود که طرفین قرارداد ترتیب دیگری نسبت به شرط فعل مورد تعهد پیش‌بینی کرده و ضـمانت اجراهای متفاوتی برای آن اندیشیده‌اند، تکلیف چیست؟
‌به نظر می‌رسد در این وضعیت ابتدا باید اراده مشترک طرفین را جست‌وجو کرد. در ارتباط با بند (ج) ماده ۲۸ شرایط عمومی پیمان، پیمانکار این اختیار را پیدا می‌کند که در صورت بروز تأخیر در تحویل زمین به میزان بیش از ۳۰ درصد مدت پیمان، انجام کارهای مربوط به زمین‌های تحویل نشده را از تعهدات خود به طور یکجانبه حذف نماید.
هدف طرفین از اعطای چنین اختیاری به پیمانکار آن است که بدینوسیله از ورود خسارت به پیمانکار جلوگیری شود. به عبارت دیگر، می‌توان آن را ضمانت اجرای تأخیر بیش از حد مجاز پیش‌بینی شده در قرارداد تلقی کرد.
‌اما پرسشی که در این مبحث قابل طرح می‌باشد این است که برای تأخیرهای بیش از ۳۰ درصد اگر پیمانکار قرارداد را فسخ کند، آیا محق به دریـافـت خـسـارت مـی‌بـاشد و به چه میزان؟ ‌
در پاسخ باید گفت براساس قـواعـد عـمـومـی پـیـش‌گفته و اصول کلی، حق دریافت خسارت در این وضعیت نیز برای پیمانکار محفوظ است و به دلالت بخش اخیر تبصره بند (ج) ماده ۲۸ شرایط عمومی پیمان، مبلغ آن محدود است به همان میزان خسارتی که در صورت عدم تجاوز تأخیر از ۳۰ درصد به پیمانکار تعلق می‌گرفت. از مفاد ماده ۲۸ نیز چیزی که حاکی از تـوافـق طـرفـیـن بر عدم دریافت خسارت باشد، استفاده نمی‌شود؛ بلکه نظر به این که فسخ قرارداد یا حذف بخشی از تعهدات قراردادی اختیاری است، جزو حقوق پیمانکار محسوب می‌شود که یکطرفه قابل اعمال است. بدیهی است که پیمانکار می‌تواند از حق خود در این خصوص صرف نظر کرده و به دریافت خسارت اکتفا کند. ‌
ب- اختیار پیمانکار در انتقال جزئی از پیمان به غیر ‌
همانگونه که اشاره شد ، هرچند به موجب ماده ۲۴ شرایط عمومی پیمان، پیمانکار به دلیل شخصی بودن تعهد خویش مبنی بر اجرای عملیات موضوع پیمان و حصول نتیجه مطلوب، نمی‌تواند پیمان را بدون موافقت کارفرما به غیر منتقل سازد؛ اما بنا به تصریح همان ماده این امکان را دارد که به منظور تسهیل و تسریع در اجرای کارها، موافق‌نامه‌هایی را با شخص یا اشخاص یا پیمانکاران جزء منعقد نماید. با توجه به ماده ۲۴ شرایط عمومی پیمان، این اختیار پیمانکار مشروط به ۴ شرط اساسی است که در قسمت اصل اجرای بالمباشره قرارداد توسط پیمانکار ، تشریح گردید.
به طور کلی، هدف از اعطای این اختیار به پیمانکار آن است که کارها در اسرع وقت و به نحو مطلوب انجام شود؛ زیرا ممکن است پیمانکار اصلی در برخی از جنبه‌های کار مهارت و امکانات لازم را در اختیار نداشته باشد. به عنوان مثال، یک پـیـمـانکار ساختمانی که تأسیس مدرسه یا بیمارستانی را عهده‌دار شده، چه بسا امکانات و مـهـارت‌های مورد نیاز برای نقاشی ساختمان، سنگ‌کاری و کاشی‌کاری را نداشته باشد؛ اما پیمانکاران جزء که در این زمینه تخصص و مهارت کافی دارند، به مراتب بهتر از پیمانکار ساختمانی از عهده انجام این امور برمی‌آیند. ‌در عین حال، اختیار پیمانکار به نحوی است که جنبه شخصی تعهد او را زایل نمی‌کند. به همین دلیل نیز در مـاده ۲۴ شـرایـط عـمـومی پیمان تأکید شده است که این واگذاری‌ها تحت هیچ عنوانی از مسئولیت و تعهدات پیمانکار نخواهد کاست و پیمانکار مسئول تمام عملیاتی است که توسط پیمانکاران جزء یا کارکنان آنها انجام می‌شود. ‌هرچند ضمانت اجراهای خاصی درخصوص رعایت شرایط انتقال جزئی از پیمان به غیر پیش‌بینی نشده است؛ اما با توجه به لزوم وفای به عهد از جانب پیمانکار و با در نظر گرفتن مطالب گفتار پیشین، به نظر می‌رسد کارفرما بتواند براساس اصول کلی حقوق، چنانچه شرایط مورد نظر او در انتقال جزئی پیمان به غیر رعایت نشده باشد، الزام پیمانکار به وفای به شرط را مطالبه کرده و از اجرای کار توسط پیمانکار جزء ممانعت نماید. نکته دیگری که بررسی آن ضروری است رابطه حقوقی موجود میان کارفرما و پیمانکار جزء می‌باشد و این که آیا پیمانکار جزء می‌تواند در صورت عدم پرداخت طلبش از سوی پیمانکار، با استناد به ماده ۲۴ شرایط عمومی پیمان ادعا کند که مطالباتش باید از جانب کارفرما پرداخت شود؟ ‌در پاسخ به این پرسش باید گفت هرچند کارفرما خود را مجاز به مداخله در اختلافات مطرح میان پیمانکار و پیمانکار جزء دانسته و نیز این اختیار را برای خود قائل شده که در صورت عدم پرداخت طلب‌های پیمانکار جزء از سوی پیمانکار، طلب‌های او را از محل مطالبات پیمانکار یا ضمانت‌نامه‌های او بپردازد؛ اما اختیارات کارفرما در این مورد صرفاً در حد اختیار بوده و ناظر بر اعمال نقش نظارتی وی در کارهاست و اساساً تعهدی را برای او ایجاد نمی کند. بنابراین رابطه حقوقی در این خصوص بین کارفرما و پیمانکار جزء متصور نیست.
ج – اختیار پیمانکار در عدم موافقت با تعلیق قرارداد بیش از ۳ ماه ‌
براساس ماده ۴۹ شرایط عمومی پیمان، کارفرما می‌تواند در طول مدت پیمان اجرای کار را به طور موقت حداکثر تا ۳ ماه معلق نماید و در این صورت باید مراتب را به صورت کتبی با تعیین تاریخ شروع تعلیق به پیمانکار اطلاع دهد و همچنین خسارت‌های وارد شده از بابت تعلیق کار را به پیمانکار پرداخت نماید؛ اما اگر کارفرما خواستار تعلیق کار برای مدت بیش از ۳ ماه باشد،وضعیت ادامه کار به چه صورتی خواهد بود؟
بند (د) ماده ۴۹ شرایط عمومی پیمان تعلیق کار به میزان مازاد بر ۳ ماه را موکول به موافقت پیمانکار کرده است. چنانچه پیمانکار با تعلیق کار برای بیشتر از ۳ ماه موافق باشد، کارفرما مطابق شرایط مندرج در بندهای قبل، مدت تعلیق را افزایش می‌دهد؛ اما در صورت عدم موافقت پیمانکار با تمدید مدت تعلیق، پیمان خاتمه یافته تلقی شده و مطابق ماده ۴۸ شرایط عمومی پیمان عمل می‌شود. در این خصوص برخی معتقدند که در اینجا همانند ماده ۲۸ شرایط عمومی پیمان حق فسخ برای پیمانکار پیش‌بینی شده است. به نظر می‌رسد این تلقی از اختیار پیمانکار مندرج در ماده ۴۹ چندان قابل قبول نباشد؛ زیرا از منطوق ماده ۲۸ شرایط عمومی پیمان که حق حذف انجام کارهای پیش‌بینی شده در زمین‌های تحویل نشده را از تعهدات خود به پیمانکار داده است، نشان از اعطای اختیار یکطرفه به پیمانکار داده می‌شود؛ در حالی که با دقت در نحوه تقریر ماده ۴۹ شرایط عمومی پیمان که بیان داشته : “در صورت عدم موافقت پیمانکار با تعلیق بیش از ۳ ماه پیمان خاتمه یافته و طبق ماده ۴۸ عمل می‌شود” چنین برداشت می‌شود که در واقع طرفین قرارداد به طور تلویحی عدم توافق پیمانکار را به منزله رضایت طرفین بر پایان قرارداد تلقی نموده‌اند؛ یعنی زمانی که عدم موافقت پیمانکار بر تعلیق بیش از ۳ ماه اعلام می‌شود، از این اعلام، موافقت کارفرما به خاتمه پیمان نیز استنباط می‌گردد و پایان یک قرارداد با رضایت طرفین “تفاسخ” یا “اقاله” نام دارد نه فسخ قرارداد. بنابراین اختیاری که به موجب این ماده برای پیمانکار وجود دارد، همان اختیار عدم موافقت با تعلیق قرارداد به مدت بیش از ۳ ماه می‌باشد و پیمانکار با بهره گرفتن از این اختیار در واقع رضایت خود را به تفاسخ قرارداد اعلام می‌دارد.

 

 

قلمرو موضوعی، زمانی و مکانی تحقیق

 

قلمرو موضوعی

قلمرو موضوعی این تحقیق ارزیابی رابطه بین مسئولیت اجتماعی و کیفیت گزارشگری مالی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

 

قلمرو زمانی

قلمرو زمانی تحقیق در طی دوسال است.

 

قلمرو مکانی

قلمرو مکانی تحقیق شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشند.

 

تعریف واژه ها و اصطلاحات تخصصی طرح

کیفیت گزارشگری مالی
این تحقیق به پیروی از بسیاری از تحقیقات (فرانسیز و همکاران، ۲۰۰۵؛ وردی، ۲۰۰۶؛ بیدل و هیلاری، ۲۰۰۶؛ باتاچاریا و همکاران، ۲۰۰۷؛ مدرس و حصارزاده، ۱۳۸۷؛ رساییان و حسینی، ۱۳۸۷؛ بیدل و همکاران، ۲۰۰۸؛ بهاراس و همکاران، ۲۰۰۸ و تروال و سولانو، ۲۰۰۹) کیفیت گزارشگری مالی را معادل با کیفیت اقلام تعهدی در نظر گرفته است.
مسولیت اجتماعی
مسئولیت اجتماعی در این تحقیق به صورت مجموع هزینه سرمایه،اهرم مالی،اندازه شرکت و نسبت سود آوری میباشد. همچنین مسئولیت اجتماعی برمبنای رعایت مسائل زیست محیطی توسط شرکت ها در نظرگرفته شده است.

 

ساختار تحقیق

در این فصل کلیات تحقیق شامل تشریح و بیان موضوع، ضرورت انجام تحقیق، اهداف تحقیق ،فرضیه های تحقیق و تعریف واژه های تحقیق ارائه شد. فصل دوم مبانی نظری و مروری بر پیشینه تحقیق را شامل می شود. در آن فصل ضمن ارائه مفاهیم بنیادی ، تحقیقات مختلفی که در ارتباط با موضوع تحقیق انجام گرفته، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
فصل سوم روش تحقیق را مورد بحث قرار می دهد . در هر قسمت این فصل ابتدا فرضیه های تحقیق، جامعه آماری و نمونه آماری تشریح می گردد و سپس روش های آزمون فرضیه ها تشریح خواهد شد.
در فصل چهارم ضمن ارائه آمار توصیفی متغیرهای تحقیق نتایج حاصل از آزمون فرضیه ها مطرح خواهد شد
فصل پنجم شامل ارائه یافته ها ، نتیجه گیری و پیشنهادات می باشد. این فصل با ارائه یافته های تحقیق شروع شده و سپس به بررسی تطبیقی یافته های تحقیق و نتیجه گیری می پردازد. در خاتمه پیشنهاداتی ارائه میگردد. فهرست منابع نیز پیوست می باشد.
فصل دوم
ادبیات و پیشینه تحقیق

 

فصل دوم

 

مقدمه

هر چند چندین دهه است که مسئولیت‌های اجتماعی شرکت‌ها در دنیای غرب محل بحث و نظر می‌باشد و در این زمینه پیشرفت‌های عظیمی نیز چه در زمینه‌ی مطالعات و قوانین و چه در زمینه‌ی افکار عمومی حاصل شده است، امّا در آسیا شرکت‌های زیادی به این موضوع نپرداخته‌اند (بیریچ و مون[۴]، ۲۰۰۴) این در حالی است که جهانی‌سازی نه‌تنها موجب شده است مشتریان و صنایع به هم نزدیک شوند بلکه فلسفه‌ها و نگرش‌ها را نیز به یکدیگر نزدیک کرده است. مطالعات مسئولیت اجتماعی شرکتی[۵] در حال رشد می‌باشد و هر روزه ابعاد تازه‌ای از آن در علم مدیریت و رفتارسازمانی مورد کنکاش واقع می‌گردد امّا در سطح ملّی و در ادبیات مدیریتی ایران تاکنون مهجور باقی مانده است. هر چند که در ایران، شرکت‌ها و مؤسساتی اعم از خصوصی و دولتی وجود دارند که تکلیف اجتماعی بنگاه را در کسب و کار خود ترویج داده‌اند (به طور مثال شرکت‌های زیادی در کشور ایران به مسایل محیط زیست به عنوان یک فعالیت حیاتی نگاه می‌کنند و به آن به شدّت پایبند می‌باشند) امّا علی‌رغم این فعالیت‌ها هیچ گونه شناخت مناسبی از کلیت موضوع وجود ندارد.
عکس مرتبط با محیط زیست
مشکل دیگری که می‌توان به آن اشاره نمود این است که فرهنگ ایران به شدّت متأثر از مذهب می‌باشد و آموزه‌های اخلاقی ناشی از مذهب به شدّت بر طرز نگرش و تصمیم‌گیری‌ها و رفتارهای مدیران ایرانی تأثیرگزار می‌باشد و آمیخته شدن این موضوع با احساسات ملّی نزد مدیران باعث می‌شود در پاره‌ای موارد تصمیم‌گیری‌ها سخت‌تر گردند. به طور مثال، در رابطه با مشکل بیکاری، کم نیستند مدیرانی که در تصمیم‌گیری بین گزینه‌ی استخدام نیروهایی بیشتر از ظرفیت شرکت‌هایشان در جهت کاهش بیکاری یا گزینه‌ی سودآوری بیشتر شرکت در قبال ذی‌نفعان و صاحبان شرکت دچار مشکل هستند. به عبارت دیگر تداخل امور مربوط به اخلاقیات و رفتارهای بشردوستانه با بحث‌های مالی و حتّی ادامه‌ی حیات بنگاه‌ها تصمیم‌گیری را برای مدیران در پاره‌ای موارد پیچیده می‌کند و نه‌تنها موجب رفتارهای غیریکسان و شاید متضاد شرکت‌ها در شرایط مشابه می‌گردد بلکه موجب رفتارهای نامتناسب مدیران یک شرکت در بستر زمان نیز می‌شود.

 

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

مبانی نظری و پیشینه تحقیق

در این قسمت چهارچوب نظری مرتبط با متغیرهای تحقیق بیان می شود.

 

مسولیت اجتماعی

تفکّر جدید پیرامون شرکت و مسئولیت اجتماعی آن توسط بوون[۶] در سال ۱۹۵۳ مطرح گردید. وی مسئولیت‌های جدیدی را برای شرکت و مدیران بیان کرد. در دهه ۱۹۶۰ برای اوّلین بار مسائل سیاسی در مقررات گذاری شرکت‌ها درنظر گرفته شد. این تحولات باعث ظهور مسئولیت اجتماعی شرکت در اوائل دهه ۱۹۷۰ شد. در دهه ۱۹۷۰ تغییرات مهمی در قوانین کار کشورهایی همچون انگلستان و امریکا و در جهت افزایش قدرت کارکنان و اتحادیه‌های کارگری به وجود آمد. در این دهه، ارتباطات میان کارکنان و کارفرمایان بهبود یافت. از دهه ۱۹۷۰ شرکت‌های انگلیسی گزارش‌هایی در زمینه‌ی مسئولیت‌های اجتماعی خود منتشر کردند که می‌توان ازجمله آنها به گزارش در مورد مشتریان و اجتماع که بیشتر توسط بخش دولتی انگلستان منتشر می‌گردید، گزارش مربوط به کارکنان که شامل حسابداری منابع انسانی می‌شد و گزارش در مورد محیط زیست اشاره کرد. در دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ بیشتر مسائل محیطی مورد توجه دولتمردان قرار گرفت (گری، اون و ادامس[۷]، ۱۹۹۶).
حسابداری
از لحاظ نظری، حوزه‌ی مسئولیت اجتماعی شرکت با مشکلاتی مشابه‌ای در تعریف مفهوم مسئولیت اجتماعی روبه‌رو می‌باشد. تعدد و چندگانگی روش‌ها و ابعاد این مفهوم پیچیده، ارائه گزارش عینی از اجزای آن که بیشتر ذهنی و اغلب ارزیابی آن بر اساس معیارهای مربوط به زمینه‌های اخلاقی و یا اجتماعی می‌باشد را دشوار کرده است (دخیلی و انسی، ۲۰۱۲). تعریف اوّلیه‌ی مسئولیت اجتماعی شرکت به دهه پنجاه میلادی بازمی‌گردد (کارول[۸]، ۱۹۹۹). اصطلاح مسئولیت اجتماعی شرکت به وسیله‌ی سه لغت که دربرگیرنده‌ی آن است تعریف شده است : شرکت، اجتماع، مسئولیت، زو و تن[۹] (۲۰۰۸) مسئولیت اجتماعی شرکت را به عنوان فرایند ایجاد ثروت، ارتقاء مزیت رقابتی شرکت و حداکثر کردن ارزش ثروت و منافع ایجاد شده برای جامعه بیان کرده‌اند، که به طور کلی تعهد و توجه کسب و کار به کیفیت زندگی کارکنان، مشتریان، جامعه محلی و کل جامعه را در جهت توسعه‌ی اقتصادی پایدار مدنظر دارد (هولمه و واتس[۱۰]، ۲۰۰۰). مسئولیت اجتماعی شرکت اغلب به طبقات اقتصادی، اجتماعی و محیطی تقسیم می‌شود که با توجه به تعریف مرکز جهانی توسعه پایدار کسب و کار، به عنوان تعهد کسب و کار در توجه به توسعه‌ی اقتصادی پایدار، کار کردن با کارمندان،‌ خانواده، جامعه‌ی محلی و به طور کلی جامعه در جهت بهبود کیفیت زندگی تعریف شده است (کارنا[۱۱]، ۲۰۰۴). مسئولیت اجتماعی شرکت عموماً به طریقه‌ای از تجارت و نیز خلق ارزش‌های اجتماعی اطلاق می‌شود که بر طبق و حتّی فراتر از الزامات قانونی، اخلاقی و خواسته‌های عمومی و اقدامات قانونی در پاسخگویی به ارزش‌های گروه‌های ذینفع است (لوتکنهورست[۱۲]، ۲۰۰۴؛ واداک، بودول و گراوس، ۲۰۰۲). با این حال،‌ در تمام تعاریفی که دانشمندان در مورد مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها ارائه کرده‌اند، این باور عمومی وجود دارد که فراتر از تلاش برای به حداکثر رساندن سود شرکت،‌ سازمان‌ها و شرکت‌ها نقشی حیاتی در حل مشکلات جامعه بازی می‌کنند. ایده‌ی اساسی مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها این است که آن منعکس‌کننده‌ی ضرورت‌ها و پیامدهای اجتماعی موفقیت در کسب و کار می‌باشد (بابالولا، ۲۰۱۲).
عکس مرتبط با اقتصاد
در حالی که رفته رفته تأکید بر تکالیف اجتماعی شرکت‌ها رو به گسترش می‌باشد و بر رابطه‌ی شرکت‌ها با ذی‌نفعان تأثیر می‌گذارد،‌ هیچ اتفاق نظری بین اهل تحقیق در مورد این که دلایل و تأثیرات برنامه‌های اجتماعی سازمان‌ها چیست وجود ندارد. این عدم اتّفاق نظر در مورد این که چه فعالیت‌هایی از سازمان دقیقاً تکلیف اجتماعی سازمان نامیده می‌شود نیز وجود دارد و همان طور که در ادامه خواهیم دید تعاریف متعددی برای تکلیف اجتماعی سازمان ارائه گردیده است که اغلب آن‌ ها به خاطر شفاف نبودن موجب می‌شوند که ساختن یک تئوری و همچنین ابزارهای اندازه‌گیری مشکل باشد (ویلیامز و همکاران[۱۳] ۲۰۰۶) شکل‌گیری موضوع تکلیف اجتماعی به دهه‌ های آغازین قرن بیستم و هنگامی که شرکت‌هایی چون فورد و کارنیج شروع به ایجاد مؤسسات غیرانتفاعی در جهت توسعه‌ی اجتماع نمودند بازمی‌گردد. تکلیف اجتماعی شرکت‌ها در دهه‌ های پنجاه و شصت میلادی مورد توجه بیشتری واقع گردید. هنگامی که شرکت‌ها با سؤالاتی در زمینه‌ی نقش خود در جامعه مواجه شدند و چندین تئوری در این زمینه در این دهه ارائه گردید (کلارک[۱۴]، ۲۰۰۰)
تعاریف اوّلیه‌ی مسئولیت اجتماعی شرکتی به دهه پنجاه میلادی بازمی‌گردد (کارول[۱۵]، ۱۹۹۹). در دهه شصت میلادی اوّلین کوشش‌ها برای ارائه‌ یک ایده و تصویر بهتر و دقیق‌تر شروع شد. سه محقّق مربوط به موضوع در آن زمان دیویس، فردریک و مک‌گوییر[۱۶] می‌باشند. دیویس اوّلین فردی بود که به قدرت سازمان‌ها و مسئولیت‌های اجتماعی اشاره کرد. او تکلیف اجتماعی شرکت را تصمیمات و رفتارهای بنگاه که دلایل اتخاذ آن حداقل فراتر از مرزهای سازمان می‌باشد تعریف کرد. شکست در بالانس و موازنه کردن قدرت و مسئولیت اجتماعی درنهایت می‌تواند به زوال بنگاه بیانجامد. فردریک تکلیف اجتماعی شرکت را وسیله‌ای برای بهبود رفاه اجتماعی ـ اقتصادی جامعه عنوان می‌کند، امّا تحقیق جامع‌تر را در این زمینه مک‌گوییر در مقاله‌ای تحت عنوان تجارت و جامعه انجام داد و مفهوم تعهّد اجتماعی را فراتر از تعهّد اقتصادی و قانونی شرکت‌ها دانست (والکر[۱۷]، ۲۰۰۷)
علی‌رغم روند موجود در جامعه، فریمن[۱۸] در سال ۱۹۶۲ عنوان کرد که بنگاه‌های تجاری فقط و فقط در رابطه با سودآوری در قبال سهام‌داران خود مسئول هستند هر چند که این نظریه مورد قبول پژوهشگران دیگر واقع نگردید. (والکر،۲۰۰۷) در دهه هفتاد میلادی هیلد در مقاله‌ی خود تحت عنوان «تعهدات اجتماعی تجارت : جامعه و شرکت ۱۹۶۰-۱۹۰۰» این ایده را مطرح کرد که تکلیف اجتماعی شرکت‌ها باید در رابطه با سیاست‌های واقعی که بنگاه‌ها انجام می‌دهند مورد توجه قرار گیرد (هیلد[۱۹]، ۱۹۷۰). (ایلز و والتون[۲۰]، ۱۹۷۴) تکلیف اجتماعی شرکت‌ها را بسیار وسیع دانستند و آن را بالاتر از فعالیت‌های اقتصادی شرکت‌ها قلمداد کردند.
تلاش‌های اوّلیه برای تعریف تعهّد اجتماعی شرکت‌ها محدود به فهم عمومی از قضیه بود و با پیشرفت موضوع تعاریف دقیق‌تری ارائه گردید. به طور مثال جانسون (۱۹۷۱) به وضوح به نقش ذی‌نفعان شامل کارمندان، تأمین‌کنندگان و توزیع‌کنندگان و اجتماعات محلی علاوه بر سهام‌داران تأکید می‌کند که در اصل یکی از اوّلین تلاش‌ها برای معرفی مدل ذی‌نفعان می‌باشد جانسون (۱۹۷۱) آبوت و مونسن[۲۱] (۱۹۷۹، به نقل از والکر، ۲۰۰۷) شرکت‌های مجله‌ی فورچون ۵۰۰[۲۲] را از حیث تکلیف اجتماعی مورد سنجش قرار دادند و مشاهده کردند که گروه‌های مختلفی در داخل و خارج سازمان‌ها تحت تأثیر این مقوله قرار می‌گیرند.
دهه هشتاد میلادی در پیشینه‌تحقیق از این جهت اهمیّت دارد که اصطلاحات و مفاهیم جدیدتری همچون کارایی اجتماعی شرکت‌ها[۲۳] و جهت‌گیری اجتماعی شرکت‌ها[۲۴] مطرح شدند. در این دهه محققان زیادی به آزمایش تأثیرات تعهّد اجتماعی شرکت بر سودآوری پرداختند (به طور مثال اپرله، کارول و هارت فیلد[۲۵]، ۱۹۸۵؛ دراکر[۲۶]، ۱۹۸۴؛ کوچران و وود[۲۷]، ۱۹۸۴؛ مک‌گوییر، ساندگریم و شی‌ویز[۲۸]، ۱۹۸۸). نقطه‌ی مشترک همه‌ی این مطالعات این است که تعهدات اجتماعی را به عنوان یک فرصت بالقوه برای سازمان‌ها تلقی کردند و این عبارت که شرکت‌های مسئول و متعهد، شرکت‌های سودآور هم هستند، ماحصل این مطالعات بود( کارول ،۱۹۷۹) در طی دهه نود میلادی همچنان مباحث موجود در دهه هشتاد تعقیب می‌شد ولی با این تفاوت که هر چه تکلیف اجتماعی شرکت‌ها به زمان کنونی نزدیک می‌شود مرزهای آن نیز گسترده‌تر می‌گردد و گروه‌های بیشتری را شامل می‌شود و بیشتر جنس استراتژی به خود می‌گیرد. کاستکا، بامبر و شارپ (۲۰۰۴) بیان می‌کنند که مفاهیمی که مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها بیان می‌کند در گذشته شامل دغدغه‌های محیط زیست، روابط عمومی، نوع دوستی شرکت‌ها، مدیریت منابع انسانی و روابط با اجتماع نامیده می‌شد. تعریف‌های مختلف و فراوان در رابطه با مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها مؤید نکته‌ی دیگری نیز می‌باشد و آن این که این تعریف از دیدگاه عملیاتی تا دیدگاه استراتژیک و در سطح جهانی و دربرگیرنده‌ی اجزای بیشتر تکامل داشته است (سایا[۲۹]، ۲۰۰۱) همان گونه که مرور شد تعریف دقیق تکلیف اجتماعی شرکت‌ها تاکنون یک تعریف دقیق و واحد نبوده و نویسندگان مختلف هر یک زیر این چتر مفاهیم مختلفی را ارائه کرده‌اند که صرف‌نظر از تعاریف متفاوت و بی‌شمار، برخی از آن‌ ها به صورت وسیع‌تری به این موضوع نگاه کرده‌اند و حتّی توانسته‌اند بسیاری از تعاریف دیگر را به صورت یک جا پوشش دهند (لانتوس[۳۰]، ۲۰۰۱) با در نظر گرفتن هدف این پژوهش که بررسی نحوه‌ی نگرش مدیران شرکت‌های ایرانی به مفهوم تکلیف اجتماعی می‌باشد نیاز به تبیین تعریف واحد از مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها وجود داشت تا تصویری که مدیران ایرانی در رابطه با مسئولیت اجتماعی دارند در این قالب بحث گردد و در ادامه برای این منظور به مرور چارچوب‌های ارائه شده در رابطه با مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها پرداخته شده تا بر اساس دیدگاه‌ها یک چارچوب مشخص به بررسی نحوه‌ی نگرش مدیران به مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها پرداخته شود.

 

چارچوب سه سطحی وود[۳۱] (۱۹۹۱)

وود در سال ۱۹۹۱ سه سطح آنالیز و بررسی را شرح می‌دهد که به وسیله‌ی آن تعریف CSR را به سه سطح تقسیم می کند و با این روش تحلیلی سبب ملموس‌تر شدن مفهوم CSR می‌گردد. سطح اوّل تعریف وود سطح مؤسسه[۳۲] است. در این جا مسئولیت شرکت‌ها به طور عمومی، بلندمدت و روابط آن‌ ها با جامعه مورد بحث قرار می‌گیرد. در این سطح قسمتی از تئوری‌های CSR مورد توجه قرار می‌گیرد که مربوط به قانون‌مندی CSR از طریق جامعه به عنوان یک مفهوم یا روش تجاری می‌باشد و لذا برای همه نوع شرکت و با هر گونه ابعاد و اندازه‌ای قابل کاربرد است. تصویری که برخی از شرکت‌ها از CSR دارند، منطبق بر این سطح از تعریف می‌باشد. سطح دوّم، سطح سازمانی می‌باشد. در این سطح روشن می‌شود بنگاه دقیقاً در برابر چه کسانی مسئولیت‌پذیر است. ذی‌نفعان عمده‌ی بنگاه شناسایی می‌شوند. در این دیدگاه روش ذی‌نفعان ارائه شده توسط فریمن می‌تواند راهگشا باشد. وود مسئولیت‌پذیری در این سطح را مسئولیت اجتماعی نامید. در مرور ادبیات موضوع، فیچ[۳۳] (۱۹۷۶)، ایلبرت و پارکت[۳۴] (۱۹۷۳) و اسمیت[۳۵] (۲۰۰۳) مسئولیت اجتماعی بنگاه‌ها را در این سطح تعریف کرده‌اند و به عبارت دیگر مسئولیت اجتماعی بنگاه را مسئولیت در قبال ذی‌نفعان عمده یا گاهی در قبال شرکت‌ها و شرکای شرکت که تحت تأثیر فعالیت‌های بنگاه قرار دارند، تعریف کرده‌اند.
وود سوّمین لایه را سطح فردی تعریف می‌کند. در این سطح، میزان و قدرت تشخیص و تصمیم‌گیری مدیریتی در قبال ذی‌نفعان مورد بررسی قرار می‌گیرد. تصمیم‌گیری و تشخیص مدیران در این سطح به این نکته اشاره دارد که چه قدر تک‌تک مدیران به ذی‌نفعان بنگاه اهمیّت می‌دهند. هی و گری[۳۶] (۱۹۷۴) عنوان کردند که هر مدیری دارای ارزش‌های مختص به خود می‌باشد که به سختی قابل تغییرند. همچنین‌ آن‌ ها دقّت کردند که بعضی از مدیران نسبت به مسائل مربوط به مسئولیت اجتماعی شرکت خود دغدغه‌ی بیشتری دارند.

 

چارچوب کارول

بدون شک در ادبیات موضوع، چارچوب کارول (۱۹۷۹) به عنوان پراستفاده‌ترین چارچوب نقل قول شده است. او عنوان کرد که تکلیف اجتماعی هر بنگاه را می‌توان از چهار منظر مشاهده نمود که پرداختن به آن‌ ها موجب ارتقای کیفیت شهروندی هر بنگاه می‌گردد که این چهار منظر عبارت‌اند از منظر اقتصادی، منظر حقوقی، منظر اخلاقی و منظر بشردوستی (نوع‌دوستی) و در ادامه بیان می‌کند که این چهار منظر کاملاً از یکدیگر جدا نمی‌باشند و هر یک به مثابه‌ی یک زنجیره است که در یک طرف آن دغدغه‌های اقتصادی و در سوی دیگر دغدغه‌های اجتماعی نهفته است ( کارول ،۱۹۷۹) .
تعهدات اقتصادی : به طور کلی بنگاه‌های اقتصادی به عنوان واحدهای اقتصادی در جوامع برای نیل به اقتصاد بهتر شکل گرفته‌اند و تولید خدمت و کالا برای اعضای جامعه اوّلین و بدیهی‌ترین هدف بنگاه‌های اقتصادی می‌باشد. به همین خاطر نقش اوّلیه و اصلی بنگاه‌ها تولید کالا یا خدماتی است که جامعه از آن‌ ها انتظار دارد و این فرایند موجب تولید سود برای بنگاه می‌گردد که گاهی اوقات این دیدگاه و نگرش به این صورت تغییر می‌یابد که هدف بنگاه حداکثر ساختن سود است. به هر حال باید توجه داشت که دیگر اهداف و فعالیت‌های بنگاه در سایه‌ی فعالیت‌های اقتصادی معنی پیدا می‌کنند و اگر بنگاه اقتصادیی سودده نباشد دیگر فعالیت‌های وی مورد سؤال خواهد بود ( کارول ،۱۹۷۹).
تعهدات حقوقی : جامعه از بنگاه‌ها فقط نمی‌خواهد که سودده باشند بلکه همچنین می‌خواهد مطابق با قوانین و مقررات رفتار نمایند. به عبارت دیگر، در «قرارداد اجتماعی» بین جامعه و بنگاه‌های اقتصادی، جامعه از بنگاه‌ها و شرکت‌های اقتصادی می‌خواهد که در یک چارچوب حقوقی و قانونی سودده باشند. مسئولیت‌های حقوقی دربرگیرنده‌ی یک مجموعه از دستورالعمل‌های اخلاقی است که برای تجارت عادلانه توسط قانون‌گذاران وضع شده است. این نوع از مسئولیت بنگاه را در اصل می‌توان لایه‌ی دوّم از هرم تعهدات اجتماعی بنگاه برشمرد ولی همچون تعهدات اقتصادی از نوع پایه‌ای و اجباری می‌باشند که در صورت عدم پرداختن به آن‌ ها موجب زوال بنگاه می‌گردد.
تعهدات اخلاقی : تعهدات اخلاقی بازگوکننده‌ی فعالیت‌هایی است که بر خلاف تعهدات اقتصادی و تعهدات حقوقی تدوین نشده‌اند و از طرف افراد جامعه به صورت دستورالعمل ارائه نشده‌اند. تعهدات اخلاقی دربرگیرنده‌ی هنجارها، استانداردها و انتظاراتی است که بازگوکننده‌ی دغدغه‌های مصرف‌کنندگان، کارکنان، سهام‌داران و جوامع درخصوص عدالت، برابری و پاسداری از وجدان ذی‌نفعان می‌باشد ( کارول ،۱۹۷۹). نکته‌ای که وجود دارد این است که شاید تعهدات اخلاقی به صورت کج‌دار و مریز در جامعه وجود داشته باشند و وحدت نظر در مورد آن حاصل نشده باشد که موجب خواهد شد بنگاه‌ها در این زمینه دچار مشکلات شناسایی اخلاقیات و انتظارات جامعه باشند.
تعهد نوع‌دوستانه : نوع‌دوستی شامل آن دسته از فعالیت‌های بنگاه می‌گردد که در جهت پاسخ به انتظارات جامعه برای شناسایی بنگاه به عنوان شهروند خوب[۳۷] انجام می‌شوند ( کارول ،۱۹۷۹) .به طور مثال مشارکت بنگاه‌های اقتصادی چه از جهت مالی و چه از لحاظ زمانی و معنوی در فعالیت‌های هنری، ‌آموزشی یا تشکیل انجام آن‌ ها از این دسته می‌باشند. خط حایل بین فعالیت‌های ناشی از تعهد اخلاقی و فعالیت‌های ناشی از تعهدات نوع‌دوستانه را می‌توان درگیر نبودن وجدان و شعور اخلاق افراد جامعه در رابطه با تعهدات نوع‌دوستانه دانست. جامعه علاقه‌مند است که بنگاه‌ها قسمتی از پول و دارایی خود را در فعالیت‌های خیرخواهانه مصرف کنند. امّا اگر بنگاهی این کار را نکند، در نزد آن‌ ها محکوم نمی‌باشد. نکته‌ای که وجود دارد این است که هر چند شرکت در فعالیت‌های نوع‌دوستانه والاترین و کامل‌ترین نوع تعهد اجتماعی بنگاه محسوب می‌گردد امّا در هرم تعهد اجتماعی به وضوح کم‌اهمیّت‌ترین است ( کارول ،۱۹۷۹).

 

چارچوب ذی‌نفعان

سوّمین چارچوب مورد بررسی در رابطه با مسئولیت اجتماعی بنگاه‌ها را می‌توان ناشی از کتاب معروف «مدیریت استراتژیک:‌ روش ذی‌نفعان» دانست (کوچیوس[۳۸]، ۲۰۰۶) هر چند کارول (۱۹۷۱، ۱۹۹۱) و وود (۱۹۹۱) هر دو به مسئولیت اجتماعی بنگاه‌ها در قبال جامعه اشاره داشته‌اند امّا پیش‌روی واقعی در زمینه‌ی مسئولیت در قبال ذی‌نفعان بدون شک فریمن می‌باشد (کوچیوس، ۲۰۰۶) تئوری ذی‌نفعان که توسط فریمن در سال ۱۹۸۴ مطرح گردید به طور کلی به تعامل بنگاه و جامعه تأکید دارد. سال‌هاست که تئوری ذی‌نفعان به عنوان بخشی از مسئولیت اجتماعی بنگاه‌ها توسط محققان مختلفی همچون هریسون و فریمن (۱۹۹۹)، کلونوسکی[۳۹]، کلارکسون[۴۰] (۱۹۹۵) مورد تأکید می‌باشد و این موضوع مطرح است که با سیستم مدیریت ذی‌نفعان کارآمد می‌توان مسائل اخلاقی و اجتماعی را برطرف نمود و نیازهای جامعه و ذی‌نفعان را نیز به موقع مورد توجه قرار دارد هریسون و فریمن (۱۹۹۹). کلارکسون (۱۹۹۵) عنوان نمود که بین مسئولیت‌هایی که در قبال جامعه وجود دارد و مسئولیت‌هایی که در قبال ذی‌نفعان وجود دارد، تفاوت‌هایی می‌توان قایل شد. وی این دو مسئولیت را جدا از یکدیگر دانست و عنوان نمود که مسئولیت‌ها در قبال جامعه بیشتر در شرکت‌های محلی و در راستای قانون‌مداری می‌باشند در حالی که مسئولیت در قبال ذی‌نفعان غالباً خارج از حوزه‌ی قانون‌گزاران می‌باشد. وی به صورت شفاف این موضوع را توضیح را می‌دهد و به عنوان مثال، مسائل مربوط به ایمنی و بهداشت صنعتی را دغدغه‌ی شهرداری‌ها در آمریکا عنوان می‌کند و لذا این مسائل مربوط به مسائل اجتماعی می‌باشد زیرا آن‌ ها دارای قوانین حقوقی می‌باشند در حالی که مسیر شغلی و آموزشی کارکنان هیچ پشتوانه‌ی حقوقی ندارد و لذا به عنوان مسئولیت اجتماعی در قبال ذی‌نفعان (کارمندان) مطرح می‌باشد که برای بنگاه می‌تواند حالت داوطلبانه داشته باشد کلارکسون (۱۹۹۵).

 

مسئولیت اجتماعی شرکت و عملکرد

توجه به افراد و گروه‌های ذینفع، میزان سود شرکت‌ها در بلندمدت افزایش خواهد داد، زیرا موجب انگیزش نیروی انسانی، افزایش حسن نیّت اجتماعی و اعتماد مردم به یکدیگر و نیز کاهش جریمه‌ها می‌شود. دیوید بر این باور است که : روز به روز باور سازمان‌ها در این مورد راسخ‌تر می‌شود که ترویج اصول اخلاقی و تقویت فرهنگ معنوی موجب ایجاد مزیّت‌های استراتژیک خواهد شد (دیوید، ۱۳۸۲). طی دو دهه گذشته مسئولیت اجتماعی شرکت به طور قابل توجهی از سوی واحدهای اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است. مسئولیت اجتماعی شرکت بر مسائل مهمی از قبیل اخلاق، محیط، امنیّت، آموزش، حقوق بشر و … تأکید دارد. اگرچه اجرای مسئولیت اجتماعی شرکت دارای هزینه‌های اوّلیه‌ای برای شرکت است امّا در نهایت به دلیل بهبود شرکت، کاهش هزینه‌ها در بلندمدت و افزایش تقاضا، موجب افزایش فروش و سود و منجر به بهبود عملکرد شرکت در بلندمدت می‌شود (پودی و ورگالی[۴۱]، ۲۰۰۹). در کشورهای غربی امروزه، شرکت‌های مشاوره خیزی را در جهت نحوه‌ی اجرای مسئولیت اجتماعی شرکت برداشته‌اند و به عموم مردم اجازه می‌دهند در مورد اجرای آن چیزهایی بدانند. بسیاری از شرکت‌های چندملیتی نیز یک مدیر ارشد را برای توسعه و هماهنگی عملکرد مسئولیت اجتماعی شرکت استخدام کرده‌اند (دوسوکی[۴۲]، ۲۰۰۸). از آنجا که مسئولیت اجتماعی شرکت استراتژی اقدام شرکت‌ها و دارای نتایجی بر هزینه می‌باشد، ممکن است بر عملکرد مالی شرکت تأثیر بگذارد. علاوه بر این، مسئولیت اجتماعی انجام شده توسط سازمان، باعث کاهش خطرات و ریسک اجتماعی می‌شود و ممکن است در درازمدت مزایا یا معایب و ضررهایی برای شرکت‌هایی که به طور مؤثر و فعّالانه مسئولیت اجتماعی شرکت را به کار می‌برند و درنظر می‌گیرند، داشته باشد (استیوان و دارماوان، ۲۰۱۱).
ارتباط بین مسئولیت اجتماعی شرکت و عملکرد به طور گسترده در ادبیات مدیریت، اقتصاد و مالی مورد بررسی قرار گرفته و منابعی غنی از مطالعات تجربی انجام شده، به منظور پیدا کردن تعاملات بین مسئولیت اجتماعی شرکت و عملکرد وجود دارد که تقریباً به نتایج متناقضی دست یافته‌اند. دانشمندان دریافته‌اند رابطه‌ی منحنی شکل مثبت، منفی و حتّی خنثی (بدون تأثیر) میان مسئولیت اجتماعی شرکت و عملکرد شرکت وجود دارد (لین، یانگ و لیو، ۲۰۰۹). از دلایل اصلی این محدودیت‌ها و نتایج متناقض، فقدان بنیاد نظری و مشکلات روش‌شناختی می‌باشد (اسچولتنس[۴۳]، ۲۰۰۸). تأثیر مسئولیت اجتماعی شرکت بر روی عملکرد شرکت مشروط به ویژگی‌های صنعت می‌باشد، که اغلب به عنوان سطح قابل قبول سیرت، اخلاقیات و اهمیّت فعالیت‌های اجتماعی مسئولانه یا غیرمسئولانه تعریف شده است (کنگ، لی و هو[۴۴]، ۲۰۱۰، لی، سین گال و کنگ[۴۵]، ۲۰۱۲). برخی از محققان مسئولیت اجتماعی شرکت را به عنوان هزینه‌ی سربار مالی برای شرکت درنظر گرفته و بیان کرده‌اند که دارای تأثیر منفی بر عملکرد شرکت می‌باشد. فریدمن کار در این زمینه را با بحث و اظهارنظر در مورد رابطه‌ی منفی بین عملکرد اجتماعی شرکت و عملکرد مالی آغاز کرد (احسان، کالم و جابین، ۲۰۱۲؛ برامر، بروکس و پاولین[۴۶]، ۲۰۰۶). در حالی که مخالفان این دیدگاه استدلال می‌کنند که شرکت‌ها دارای طبقات و کلاس‌های مختلفی از ذینفعان داخلی و خارجی می‌باشند و به منظور برآوردن خواسته‌های اجتماعی و جلوگیری از برخوردهای منفی مانند تحریم، شکایت، اعتراض،‌ تظاهرات و غیره، شرکت‌ها تعهدات اجتماعی را در تصمیم‌گیری‌های خود مدنظر قرار داده‌اند (لین، یانگ و لیو، ۲۰۰۹).
یونگ گیانگ[۴۷] (۲۰۰۹) بیان کرده که سازمان‌های درگیر با مسؤولیت اجتماعی، می‌توانند نظر مثبت مشتریان را نسبت به ارزیابی مارک تجاری، انتخاب و پیشنهاد آن به دیگران به دست آورند و نگرش و تصویر خوب نسبت به سازمان و حتّی خشنودی و رضایت از پرداخت اضافی را نیز به دست آورند. ویلیامز و بارت[۴۸] (۲۰۰۰) در تحقیق خود نشان دادند که فعالیت‌های اجتماعی و بشردوستانه سازمان می‌تواند اثرات مضر فعالیت‌های مجرمانه و رفتارهای بد را نیز کاهش دهد. برمن[۴۹] و همکاران (۱۹۹۹) در مطالعه‌ای بیان کردند که داشتن روابط خوب با ذینفعان باعث بهبود عملکرد مالی شرکت می‌شود. اسچولتنس (۲۰۰۸) بیان کرده که فعالیت‌های اجتماعی نه‌تنها به شرکت‌ها در بهبود سودآوری کمک می‌کند بلکه ارزش اجتماعی و اعتبار شرکت را در بازار افزایش می‌دهد. بنابراین مسئولیت اجتماعی شرکت و عملکرد مالی با یکدیگر دارای ارتباط می‌باشند. نیکولا[۵۰] (۲۰۰۸) با انجام مطالعه‌ای از دو هتل در اسپانیا که در طول دوره ۱۹۹۶-۲۰۰۶ انجام شد، نشان داد که آگاهی از سطح طرح‌های مسئولیت اجتماعی شرکت باعث افزایش بازده غیرعادی می‌شود. از سوی دیگر، مطالعات دیگر تأثیر منفی مسئولیت اجتماعی شرکت بر عملکرد مالی شرکت‌ها را گزارش کرده‌اند. بر اساس استدلال فریدمن، مسئولیت اجتماعی شرکت که به عنوان مسئولیت در باربر جامعه درنظر گرفته شده، ممکن است به عملکرد مالی یک شرکت با ایجاد موانع در تخصیص بهینه منابع آسیب برساند (کنگ، لی و هو، ۲۰۱۰). با این حال، در جریان تحقیقات مالی، شماری از محققان نیز بیان کردند که تعاملات منفی بین مسئولیت اجتماعی شرکت و عملکرد وجود دارد. آنها بیان کردند که مسئولیت اجتماعی شرکت، یک هزینه‌ی سربار و بار مالی برای شرکت‌ها می‌باشد و تأثیر منفی بر روی عملکرد شرکت می‌گذارد (جنسن[۵۱]، ۲۰۰۱). همچنین کنگ، لی و هو (۲۰۱۰)بیان کردند که مسئولیت اجتماعی شرکت دارای تأثیر قابل توجه و معناداری بر سودآوری یک شرکت و ارزش بازار نمی‌باشد.
امّا به طور کلی می‌توان گفت که طبیعتاً ارتباط مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و عملکرد آنها مثبت است و مسائل مسئولیت اجتماعی شرکت برای بهبود عملکرد شرکت‌ها ضروری می‌باشد. دلیل اصلی برای پیدا کردن ارتباط میان مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و عملکرد شرکت‌ها، تعداد زیادی از عوامل گیج‌کننده و پیچیده است که از عوامل تعیین‌کننده مهم به منظور مطالعه‌ی تأثیر مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها بر سود می‌باشند. ماهیت تعامل میان مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و عملکرد برای محققان نامشخص باقی مانده است و این ممکن است به دلیل این باشد که محققان موفق به نتیجه‌گیری در مورد رابطه‌ی خاص بین مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و عملکرد مالی نشده‌اند چرا که این رابطه پیچیده و درک آن نیز دشوار است (احسان، کالم و جابین، ۲۰۱۲).

 

محرک‌های اقتصادی مسئولیت اجتماعی شرکت

با توجه به تجربیات آن دسته از شرکت‌هایی که مسئولیت اجتماعی شرکت را اتخاذ کرده‌اند، مفسّران روش‌های مختلفی که در آن رویکرد تصمیم‌گیری کسب و کار به بهبود عملکرد مالی منجر می‌شود، شناسایی کرده‌اند. محرک‌های اقتصادی زیر توسط انجمن اقتصاد جهانی و کسب و کار[۵۲] در جامعه به عنوان توضیح و بررسی داوطلبانه مسئولیت اجتماعی شرکت توسط شرکت‌ها در سراسر جهان شناخته شده است. محققان بیان کرده‌اند که این محرک‌ها در انزوا عملی نمی‌شوند. شرکت‌های مختلف ممکن است محرک‌های مختلفی داشته باشند. محرک‌های مختلف نیز ممکن است در بخش‌های مختلف و برای شرکت‌های مختلف قوی‌تر و متفاوت باشد. حرکت به سمت پذیرش مسئولیت اجتماعی شرکت ممکن است با ترکیبی از محرک‌ها به وجود بیاید.

 

 

استخدام، انگیزش و نگهداری کارکنان، تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که مسئولیت اجتماعی شرکت به طور فزاینده عامل مهمی در جذب و حفظ نیروی کار با استعداد و متنوع است. شرکت‌هایی که برای کارکنان خود منافع و مزیت‌هایی را با ارائه شرایط کاری خوب فراهم کرده‌اند، عملکرد بهتری از نظر کیفیت و تحویل داشته و به سطوح بالاتر بهره‌وری دستیابی یافته‌اند.

یادگیری و نوآوری : یادگیری و نوآوری برای بقای طولانی مدت هر کسب و کاری حیاتی می‌باشد. مسئولیت اجتماعی شرکت می‌تواند وسیله و ابزاری برای کسب و کار در پاسخ به خطرات زیست محیطی و اجتماعی باشد و چالش‌ها را به فرصت‌های کسب و کار تبدیل کند.

مدیریت اعتبار و شهرت[۵۳] : شرکت‌ها در بازاری از ایده‌ها و اندیشه‌ها فعالیت می‌کنند. اینکه چگونه شرکت‌ها توسط مشتریان، تأمین‌کنندگان و به طور گسترده‌تر جامعه، مورد قضاوت قرار بگیرند، بر سودآوری و موفقیت شرکت تأثیر می‌گذارد. مسئولیت اجتماعی شرکت، وسیله و ابزاری را ارائه می‌کند که شرکت‌ها به وسیله‌ی آن می‌توانند بر نگرش‌ها و ادراکات ذینفعان و میزان اعتماد آنها تأثیر بگذارند و از مزایای ایجاد روابط مثبت، مزیت‌هایی برای مدیریت کسب و کار ارائه کنند.

مدیریت ریسک و پرتفوی ریسک : مسئولیت اجتماعی شرکت امکان مدیریت مؤثرتر ریسک را فراهم می‌کند، به شرکت‌ها برای کاهش تلفات قابل اجتناب کمک می‌کند، مسائل جدید در حال ظهور را شناسایی و از موقعیت‌های رهبری به عنوان وسیله‌ای برای به دست آوردن مزیت رقابتی استفاده می‌کند.

رقابت‌پذیری و موقعیت‌یابی بازار : ایجاد نام تجاری با مسئولیت اجتماعی شرکت می‌تواند مشتریان را از رقبا دور کند و درنتیجه باعث بهبود سودآوری می‌شود.

بهره‌وری عملیاتی : مسئولیت اجتماعی شرکت می‌تواند فرصت‌هایی را برای کاهش هزینه‌های حال و آینده کسب و کار و درنتیجه افزایش بهره‌وری عملیاتی ارائه دهد (براین، برون و هکت[۵۴]، ۲۰۰۷).

روابط سرمایه‌گذار و دسترسی به سرمایه : سرمایه‌گذاری جامعه به طور فزاینده‌ای به قضاوت راجع به مسئولیت اجتماعی شرکت بستگی دارد. تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که تحلیل‌گران اهمیّت زیادی به شهرت شرکت در عملکرد مالی می‌دهند. (هیل و نولتون[۵۵]، ۲۰۰۶).

مجوز برای کار : شرکت‌هایی که قادر به مدیریت مسئولیت‌های خود در ارتباط با جامعه به عنوان کل نیستند، در معرض خطر از دست دادن مجوز کار خود می‌باشند (براین، برون و هکت، ۲۰۰۷).

کیفیت گزارشگری مالی
در پاسخ به نگرانی درباره کیفیت شفاف سازی در حسابداری مالی و گزارشگری مالی در آمریکا، هیات استاندارد های حسابداری مالی ) FASB (پیشنهادی مبنی بر رویکرد « مبتنی بر اصول[۵۶] » برای تدوین استانداردهای آمریکایی ارائه داد. (FASB، اکتبر ۲۰۰۲). در یک رویکرد حسابداری مبتنی بر اصول، تلاش می شود تا محتوای اقتصادی معاملات بر شکل ارائه آنها رجحان داده شود. در چنین رویکردی ارائه چارچوب کلی و در عین حال ساده، مقدم بر جزئیات بیش از اندازه و ارائه تفصیلی تمامی موقعیت های احتمالی، ممکن است(ناظمی،۱۳۸۵). نگرانی عمده این بود که استانداردهای آمریکایی به طور فزاینده ای مفصل و پیچیده می شد و به دلیل فراوانی نتایج پیچیده و مفصل رهنمود های تکمیلی «مبتنی بر قواعد[۵۷]»، استانداردها ممکن بود به شرکتها اجازه بدهند معاملاتی انجام بدهند که قوانین را دور بزنند و بدین ترتیب نیت ها و خواست های افراد بر قانون پیش دستی کند. در پاسخ به این نگرانی ها، FASB همانند رویکردی که قبلاً برای استانداردهای گزارشگری مالی بین المللی) (IFRS وجود داشت، تصمیم به ایجاد رویکرد « مبتنی بر اصول » در تدوین استانداردهای آمریکا که ضمانت اجرایی داشته باشند، گرفت. کمیسیون بورس اوراق بهادار آمریکا) SEC ( همچنین تفسیرهای مربوط به پیشنهاد FASB را به عنوان بخش ۱۰۸ (قانون Sarbanes – oxley) مورد بررسی قرار داده تا مطالعه ای را که روی تدوین سیستم حسابداری « مبتنی بر اصول » در ایالات متحده انجام می شد را رهبری کند و گزارش آن را به کنگره ارائه کند.
رویکرد مبتنی بر قواعد، یک رویکرد مبتنی بر وضع راه کارهای دقیق و مورد به مورد است. این موضوع موجب می شود که تهیه کنندگان اطلاعات بر اساس دستورالعمل های وضع شده، گام به گام پیش روند و صورت های مالی را همانند قطعات معما به یکدیگر پیوند دهند. این موضوع مقایسه پذیری میان صورت های مالی را افزایش می دهد، زیرا همه بر اساس دستورالعمل مشخصی اقدام به تهیه اطلاعات کرده اند. همچنین از آنجا که امکان قضاوت تا اندازه ای سلب می شود، حسابرسان اطمینان بیشتری در هنگام اظهار نظر دارند و قانون گذاران نیز اطمینان دارند که استانداردهای مورد نظر آنها جزء به جزء رعایت می شوند(ناظمی،۱۳۸۵). یک رویکرد « مبتنی بر قواعد » می تواند تدوین کنندگان استانداردهای ملی ایران را در ایجاد استانداردهای همسان و با کیفیت بالا یاری دهد.
۲-۳-۱- ارزیابی کیفیت گزارشگری مالی
در گزارش سال ۱۹۹۹ کمیته بلو ریبون[۵۸] درخصوص بهبود اثربخشی کمیته حسابرسی شرکتها، پیشنهاد شماره ۸ به شرح زیر آمده است:
“کمیته پیشنهاد می کند استانداردهای حسابرسی، حسابرسان مستقل را ملزم سازد که قضاوت خود درباره کیفیت (و نه صرفاً قابلیت قبول) اصول حسابداری مورد استفاده در تهیه صورتهای مالی شرکت را با کمیته حسابرسی به بحث بگذارند. مباحثه باید شامل مسائلی نظیر شفافیت افشای مالی و درجه تهاجمی (خوشبینی) یا محافظه کاری (بدبینی) اصول و براوردهای حسابداری و سایر تصمیم های مهم مدیریتی باشد که در تهیه صورتهای مالی به کار رفته و توسط حسابرسان مستقل بررسی شده است. این الزام باید به گونه ای نوشته شود که بحث و مذاکره آزاد و صریح را تشویق کند و از زبان استاندارد شده و غیرمنعطف بپرهیزد”.
در پاسخ به این پیشنهاد، هیئت استانداردهای حسابرسی، استاندارد حسابرسی شماره ۶۱ (SAS No. 61) را اصلاح کرد و پیشنهاد فوق را الزامی نمود.
در پرتو الزامهای جدید، حسابرسان، اعضای کمیته حسابرسی و مدیریت می‌کوشند «کیفیت گزارشگری مالی» را تعریف کنند. در آوریل ۲۰۰۰، انجمن حسابداران رسمی آمریکا (AICPA) رهنمودی در مورد روش و زمان ارتباط با کمیته حسابرسی منتشر کرد و ده گروه از موضوع هایی را که مدیریت و حسابرسان می‌توانند مورد بحث قرار دهند فهرست نمود. به‌هرحال، درباره کیفیت فقط گفته شده است که: “معیاری عینی برای کمک به ارزیابی یکنواخت اصول حسابداری مورد استفاده در تهیه صورتهای مالی یک واحد تهیه نشده است. استاندارد شماره ۶۱ سمت و سوی بحث و مذاکره با کمیته حسابرسی را به مواردی که اثر با اهمیتی بر صورتهای مالی دارد، شامل بیان صادقانه، قابلیت رسیدگی، بی طرفی و ثبات رویه سوق داد. این خصوصیات می‌تواند مبنایی برای بحث کیفیت به مفهوم عام کلمه قرار گیرد، زیرا این ویژگیها در بیانیه مفهومی شماره ۲ هیئت استانداردهای حسابداری مالی (FASB) به‌عنوان خصوصیات مطلوب اطلاعات مالی ارائه شده است”.
طبق اطلاعات موجود، مدل جامعی فراتر از بیانیه مفهومی شماره ۲، برای ارزیابی کیفیت گزارشگری مالی طراحی نشده است.
۲-۳-۲-کیفیت صورتهای مالی در مقایسه با کیفیت گزارشگری مالی
اگر چه پیشنهاد شماره ۸ کمیته بلو ریبون و استاندارد شماره ۶۱ مشخصاً به کیفیت گزارشگری مالی اشاره کرده‌اند ولی با تاکید بر اصول حسابداری شرکت، به‌طور ضمنی بر صورتهای مالی تمرکز نموده‌اند. به‌هر حال، بحث جامع درخصوص کیفیت، در نهایت می‌باید فراتر از صورتهای مالی باشد، زیرا شرکتها اطلاعات مالی را با وسایل دیگر (نظیر مجلات مالی، گزارشهای تحلیلگران و…) و روش های دیگر (نظیر سخنرانی، نمایش، مراکز اطلاع رسانی اینترنتی و…) نیز منتشر می‌کنند. اگر چه چارچوب پیشنهادی در این مقاله برای ارزیابی کیفیت صورت های مالی است ولی برای ارزیابی اطلاعات مالی به مفهوم کلی نیز کاربرد دارد. نکته دیگر این است که گزارشگری مالی فقط یک محصول نهایی نیست، بلکه فرایندی متشکل از چندین جزء است. براساس چارچوب پیشنهادی، کیفیت گزارشگری مالی نهایتاً بستگی به کیفیت هر بخش از فرایند گزارشگری مالی دارد.
۲-۳-۳- رویکردهای مختلف برای ارزیابی کیفیت گزارشگری مالی
افزون بر پیشنهاد شماره ۸ و متن اصلاح شده استاندارد شماره ۶۱، رویکردهای متفاوت دیگری به کیفیت اصول حسابداری و گزارشگری مالی وجود دارد. این رویکردها را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد: ۱) رویکرد نیازهای استفاده‌کننده و ۲) رویکرد حمایت از سرمایه‌گذار/ سهامدار. رویکرد نیازهای استفاده‌کننده تمرکز بر مسائل مرتبط با ارزشیابی دارد. رویکرد حمایت از سرمایه‌گذار/ سهامدار بر مسائل مرتبط با نحوه اداره شرکت و مباشرت تاکید دارد.
الف) رویکرد نیازهای استفاده‌ کنندگان[۵۹]

 

پیشوای متقین شویم

﴿ وَالَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّیَّاتِنَا قُرَّهَ أَعْیُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَاماً﴾ (‌فرقان/۷۴)
و کسانی‌اند که‌ می‌گویند: پروردگارا‌! به ما از همسران و فرزندانمان روشنی چشم عطا کن و ما را پیشوای پرهیزکاران گردان.

 

 

تسبیح الهی

﴿ لِتَسْتَوُوا عَلَى ظُهُورِهِ ثُمَّ تَذْکُرُوا نِعْمَهَ رَبِّکُمْ إِذَا اسْتَوَیْتُمْ عَلَیْهِ وَتَقُولُوا سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنَا هَذَا وَمَا کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ * وَإِنَّا إِلَى رَبِّنَا لَمُنقَلِبُونَ﴾ (‌زخرف/۱۳-۱۴)
تا بر پشت آنها قرار گیرید، سپس چون بر روی آنها نشستید، نعمت پروردگار خود را یاد کنید و بگویید: پاک است خدایی که اینها را مسخر ما کرد و (گرنه) ما را توان رام کردن آنها نبود * و بی‌تردید ما به سوی پروردگارمان باز خواهیم گشت.
﴿ وَذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِباً فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَیْهِ فَنَادَى فِی الظُّلُمَاتِ أَن لَّا إِلَهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنتُ مِنَ الظَّالِمِینَ﴾ (انبیا/۸۷)
و صاحب ماهی (یونس) را (یادکن)، آنگاه که خشمگین (از میان مردم خود) برفت و پنداشت که ما هرگز بر او تنگ نمی‌گیریم، (که ماهی او را بلعید) پس درون تاریکی‌ها ندا در داد که معبودی جز تو نیست. منزهی تو. به راستی که من از ستمکاران بودم.
﴿ دَعْوَاهُمْ فِیهَا سُبْحَانَکَ اللَّهُمَّ وَتَحِیَّتُهُمْ فِیهَا سَلاَمٌ وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ ﴾ (‌یونس/۱۰)
در آنجا دعایشان این است: بار خدایا‌! تو منزهی. و درودشان در آنجا سلام است، و پایان دعایشان این است: سپاس خدای را که پروردگار‌ جهانیان است.

 

 

تقاضای داوری و یاری از خداوند

﴿ قَالَ رَبِّ احْکُم بِالْحَقِّ وَرَبُّنَا الرَّحْمَنُ الْمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ﴾ (‌انبیا/۱۱۲)
(‌پیامبر) گفت:‌ای خدای من‌! به حق داوری کن (ظالمان را کیفر ده) و از پروردگارمان خدای رحمان، در برابر آنچه توصیف‌ می‌کند، یاری خواسته‌ می‌شود.
﴿ قَالَ رَبِّ إِنَّ قَوْمِی کَذَّبُونِ * فَافْتَحْ بَیْنِی وَبَیْنَهُمْ فَتْحاً وَنَجِّنِی وَمَن مَّعِی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ﴾ ‌(‌شعرا/۱۱۷-۱۱۸)
گفت: پروردگارا! قوم من مرا تکذیب کردند* پس میان من و آنها فیصله ده، و من و مؤمنان همراه مرا نجات بخش.

 

 

توبه و طلب آمرزش

﴿ رَبِّ اغْفِرْ لِی وَلِوَالِدَیَّ وَلِمَن دَخَلَ بَیْتِیَ مُؤْمِناً وَلِلْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَلَا تَزِدِ الظَّالِمِینَ إِلَّا تَبَاراً‌﴾ (‌نوح/۲۸)
پروردگارا! بر من و بر پدر و مادرم و هر کس که با ایمان به خانه‌ی من در آید و بر مردان و زنان با ایمان ببخشای و ظالمان را جز هلاکت و تباهی میفزای.
﴿‌ قَالَ رَبّ‏ِ إِنىّ‏ِ ظَلَمْتُ نَفْسىِ فَاغْفِرْ لىِ فَغَفَرَ لَهُ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ﴾ (قصص/۱۶)
گفت: پروردگارا‌! من بر خویشتن ستم کردم، مرا ببخش! پس (خدا) از او درگذشت که او آمرزنده‌ی مهربان است.
﴿ وَ وَصَّیْنَا الْانسَانَ بِوَالِدَیْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهًا وَ وَضَعَتْهُ کُرْهًا وَ حَمْلُهُ وَ فِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شهَْرًا حَتىَّ إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَهً قَالَ رَبّ‏ِ أَوْزِعْنىِ أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتىِ أَنْعَمْتَ عَلىَ‏َّ وَ عَلىَ‏ وَالِدَىَّ وَ أَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا‌ترضَئهُ وَ أَصْلِحْ لىِ فىِ ذُرِّیَّتىِ إِنىّ‏ِ تُبْتُ إِلَیْکَ وَ إِنىّ‏ِ مِنَ الْمُسْلِمِینَ﴾ (احقاف/۱۵)
و انسان را به نیکی درباره‌ی پدر و مادرش سفارش کردم. مادرش با دشواری به او باردار شد و با دشواری او را بر زمین نهاد، و بارداری و از شیر گرفتنش سی‌ماه است، تا آنکه به رشد کامل خود برسد و چهل ساله شود، می‌گوید: پروردگارا‌! در دلم افکن نعمتی را که به من و پدر و مادرم ارزانی داشته‌ای سپاس گویم و کار شایسته‌ای انجام دهم که تو‌ می‌پسندی، و فرزندانم را برایم شایسته گردان. به راستی من به درگاهت تو به آوردم و من از فرمانبردارانم.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.

 

توکل

﴿‌ قَدْ کاَنَتْ لَکُمْ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ فىِ إِبْرَاهِیمَ وَ الَّذِینَ مَعَهُ إِذْ قَالُواْ لِقَوْمهِمْ إِنَّا بُرَءَ ؤُاْ مِنکُمْ وَ مِمَّا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ کَفَرْنَا بِکمُ‏ْ وَ بَدَا بَیْنَنَا وَ بَیْنَکُمُ الْعَدَاوَهُ وَ الْبَغْضَاءُ أَبَدًا حَتىَ‏ تُؤْمِنُواْ بِاللَّهِ وَحْدَهُ إِلَّا قَوْلَ إِبْرَاهِیمَ لِأَبِیهِ لَأَسْتَغْفِرَنَّ لَکَ وَ مَا أَمْلِکُ لَکَ مِنَ اللَّهِ مِن شىَ‏ْءٍ رَّبَّنَا عَلَیْکَ تَوَکلَّنَا وَ إِلَیْکَ أَنَبْنَا وَ إِلَیْکَ الْمَصِیرُ﴾ (‌ممتحنه/۴)
همانا برای شما در (حالات)ابراهیم و کسانی که با او بودند سرمشق خوبی است، آنگاه که به قوم خود گفتند: ما از شما و از آنچه به جای خدا‌ می‌پرستید بیزارم و (آیین) شما را منکریم، و میان ما و شما برای همیشه دشمنی و کینه پدید امده است تا وقتی که به خدای یگانه ایمان بیاورید، جز گفته‌ی ابراهیم به پدر (خوانده‌ی) خود که من برای تو آمرزش خواهم خواست، و من برای تو در برابر خدا، اختیار چیزی را ندارم. پروردگارا‌! بر تو توکل کردیم و به سوی تو روی آوردیم و بازگشت ما به سوی توست.

 

 

تفویض

﴿‌ فَسَتَذْکُرُونَ مَا أَقُولُ لَکُمْ وَ أُفَوِّضُ أَمْرِى إِلىَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِیرُ بِالْعِبَادِ﴾ (‌غافر/۴۴)
پس به زودی آنچه به شما‌ می‌گویم به خاطر خواهید آورد و من کار خویش را به خدا واگذار‌ می‌کنم، که خدا به (حال‌)بندگان بیناست.

 

 

حمدالهی

﴿‌ دَعْوَئهُمْ فِیهَا سُبْحَانَکَ اللَّهُمَّ وَ تحِیَّتهُمْ فِیهَا سَلَامٌ وَ ءَاخِرُ دَعْوَئهُمْ أَنِ الحَمْدُ لِلَّهِ رَبّ‏ِ الْعَلَمِینَ﴾ (‌یونس/۱۰)
و در آنجا دعایشان این است: بارخدایا! تو منزهی، و درودشان در آنجا سلام است، و پایان دعایشان این است: سپاس خدای را که پروردگار جهانیان است.
﴿ ‌وَ نَزَعْنَا مَا فىِ صُدُورِهِم مِّنْ غِلٍ‏ تجَرِى مِن تحَتهِمُ الْأَنهْارُ وَ قَالُواْ الحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى هَدَئنَا لِهَاذَا وَ مَا کُنَّا لِنهَتَدِىَ لَوْ لَا أَنْ هَدَئنَا اللَّهُ لَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالحَقّ‏ِ وَ نُودُواْ أَن تِلْکُمُ الجَنَّهُ أُورِثْتُمُوهَا بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ‌﴾ (‌اعراف/۴۳)
و از سینه‌هایشان هر کینه‌ای که باشد بر‌ می‌کنیم؛ از زیر پاهایشان نهر جاری است، و‌ می‌گویند: حمد خدایی را که ما را به این (نعمت‌ها) هدایت کرد، و اگر خدا ما را هدایت نکرده بود، راه نمی‌یافتیم. بی‌شک فرستادگان پروردگارمان حقیقت را آوردند. و به آنها ندا داده شود که این همان بهشت است، که به پاداش آنچه انجام‌ می‌دادید وارث آن شده‌اید.

 

 

دعا برای همسر

﴿ ‌وَ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَ ذُرِّیَّتِنَا قُرَّهَ أَعْینُ‏ٍ وَ اجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَامًا﴾ (‌فرقان/۷۴)
و کسانی‌اند که‌ می‌گویند: پروردگارا‌! به ما از همسران و فرزندانمان روشنی چشم عطا کن و ما را پیشوای پرهیزکاران گردان.

 

 

دعا برای پدر و مادر

﴿‌ رَّبّ‏ِ اغْفِرْ لىِ وَ لِوَالِدَىَّ وَ لِمَن دَخَلَ بَیْتىِ‏َ مُؤْمِنًا وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ لَا تَزِدِ الظَّالِمِینَ إِلَّا تَبَارَا﴾ (‌نوح/۲۸)
پروردگارا‌! بر من و بر پدر و مادرم و هر کس که با ایمان به خانه‌ی من درآید و بر مردان و زنان با ایمان ببخشای و ظالمان را جز هلاکت و تباهی میفزای.
﴿ ‌وَ اخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلّ‏ِ مِنَ الرَّحْمَهِ وَ قُل رَّبّ‏ِ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانىِ صَغِیرًا﴾ (‌اسراء/۲۴)
و از سر مهربانی بال فروتنی بر آنان بگستر و بگو: پروردگارا‌! آنها را به پاس آنکه مرا در کودکی پروراند ببخشای.

 

 

دعا برای برادر

﴿‌قَالَ رَبّ‏ِ اغْفِرْ لىِ وَ لِأَخِى وَ أَدْخِلْنَا فىِ رَحْمَتِکَ وَ أَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ﴾ (‌اعراف/۱۵۱)
موسی گفت: بارالها‌! من و برادرم را بیامرز و ما را در (پناه) رحمت خود درآور، تو از همه‌ی مهربانان مهربانتری.

 

 

دعا برای فرزندان و نوادگان

﴿‌ وَ نَادَى‏ نُوحٌ رَّبَّهُ فَقَالَ رَبّ‏ِ إِنَّ ابْنىِ مِنْ أَهْلىِ وَ إِنَّ وَعْدَکَ الْحَقُّ وَ أَنتَ أَحْکَمُ الحَاکِمِینَ﴾ (‌هود/۴۵)
و نوح پروردگار خود را ندا کرد و گفت: پروردگارا‌! پسرم از خاندان من است و قطعاً وعده تو راست است و تو بهترین داورانی.
﴿ ‌وَ إِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ رَبّ‏ِ اجْعَلْ‌هاذَا الْبَلَدَ ءَامِنًا وَ اجْنُبْنىِ وَ بَنىِ‏َّ أَن نَّعْبُدَ الْأَصْنَامَ﴾ (‌ابراهیم/۳۵)