در زمینهی اشتغال و بیکاری فارغالتّحصیلان و تحوّلات آن در ایران و خارج از کشور به طور پراکنده و بیش‌تر به صورت مقالات، مطالعاتی صورت گرفته است که از جنبههای مختلف موضوع را مورد بررسی قرار دادهاند. لذا در این قسمت به توضیح برخی از مطالعات انجام شده در داخل کشور و مطالعات انجام شده در خارج از کشور میپردازیم.

الف) تحقیقات داخلی

طیّ سالهای اخیر به واسطهی تشدید معضل بیکاری، عدم توازن در عرضه و تقاضای نیروی انسانی و انتقال آن به سایر حوزه های اقتصادی- اجتماعی جامعه به ویژه حوزهی آموزش عالی و نهایتاً گسترش تقاضای اجتماعی برای ورود به مراکز آموزش عالی، مطالعات گستردهای در خصوص موضوعات اشتغال و آموزش عالی و ارتباط بین این دو از حیث کمّی و کیفی صورت پذیرفته است. در بعد کیفی محقّقان فرضیّات متعددی را پیرامون وضعیّت اشتغال فارغالتّحصیلان آموزشعالی، عوامل مؤثّر بر افزایش ضریب اشتغال افراد، علل و عوامل مؤثّر بر گسترش پدیدهی بیکاری به ویژه در بین دانش آموختگان مراکز آموزش عالی و نهایتاً بررسی تأثیر آموزش بر بهبود شرایط و وضعیّت اشتغال افراد مطرح و به واسطه عدم امکان جمعآوری آمار و اطّلاعات گسترده در سطح ملّی با تمرکز بر گروه خاصّی از افراد اطّلاعات غنّی را پیرامون موضوعات فوقالذکر جمعآوری نمودند. در بعد کمّی نیز به منظور بررسی تحولات بازار کار، روند عرضه و تقاضای نیروی کار و پیشبینی تحوّلات آتی آن بر پایه داده های سرشماریهای کشوری و نمونهگیری اشتغال و بیکاری مطالعاتی صورت پذیرفته است که در ذیل به برخی از یافته های آنها به طور مختصر اشاره میگردد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

صنعتخواه (۱۳۸۸) در پژوهش خود با عنوان «بررسی عوامل مؤثّر بر بیکاری فارغالتّحصیلان دانشگاه ها» به این نتیجه رسید که جوانی جمعیّت، تقاضای آموزش عالی و همچنین، تقاضای کار و اشتغال را در کشور بالا برده است، آنچنان که عنصر مدیریتی کشور، قادر به برنامه ریزی بهینه، در جهت رفع نیازهای این جمعیّت عظیم، نبوده است. نسبت جنسی جمعیّت ، نشان از افزایش تعداد دانشجویان زن در دانشگاه ها و کثرت زنان در بازار کار دارد. یافته های تحقیق نشان میدهد که نرخ بیکاری زنان بیش‌تر از مردان است.

کاظمیپور (۱۳۸۵) نشان دادکه در کشور ایران نیز توقّعات و آرزوهای شغلی تحصیلکرده ها، باعث شده است که آن‌ ها به مشاغل یدی و فنّی تن ندهند و اکثراً متقاضی مشاغل اداری و پشت‌ میزنشینی‌ باشند. به عبارت بهتر، نگرش نسبت به کار در میان تحصیلکرده‌ها ریشه‌های عمیقی در ساختار اجتماعی دارد و به سادگی نمی‌توان آن را از راه برقرارکردن تعادل میان عرضه و تقاضا، تغییر برنامه‌های درسی یا از راه توسّل به زور، از میان برد. تحصیلات تنها در صورتی به رشد اقتصادی بیش‌تر می‌ انجامد که از افراد تحصیلکرده در جایی که ظرفیّت آن‌ ها ایجاب می‌کند استفاده شود.
عکس مرتبط با اقتصاد

علاءالدّینی و رضوی (۱۳۸۳) بر این باورندکه علیرغم دستاوردهای زنان در زمینه‌های تحصیلی و اجتماعی در سی سال گذشته، وضعیّت آنان در بازار کار بهبود نیافته است. نرخ مشارکت زنان پایین و نرخ بیکاریشان در سال‌های اخیر افزایش یافته و گزینه‌های شغلی آنان همچنان محدود باقی مانده است.

نراقی و سیف (۲۰۰۴ به نقل از بیگدلی و دیگران ۱۳۹۱) معتقدند که افراد تحصیلکرده نسبت به کسانی که تحصیلات کمتری دارند، سالانه ساعات بیش‌تری کار میکنند، بیش‌تر مهاجرت می‌کنند، همواره در حال ارزشیابی، اصلاح و بهبود اطّلاعات و آگاهی های خود هستند و به همین دلیل است که نیروی انسانی آموزش دیده در واقع، زمینه توسعه پایدار کشور را فراهم میسازد و مورد توجّه برنامه ریزان آموزش عالی کشورها قرار دارد و با توجّه به شغل نیروی انسانی آموزش دیده در کشورهای پیشرفته میتوان به اهمیّت و نقش نیروی انسانی با کیفیت در افزایش تولید و توسعه پایدار این کشورها پیبرد .

صادقی و اعتمادزاده (۱۳۸۳) درتحلیل عوامل اقتصادی مؤثّر بر اشتغال در ایران نشان دادند که افزایش تحصیلات زنان در میزان اشتغال آنان در بازار کار تأثیرگذار است، طوری که افزایش تحصیلات عالی زنان احتمال یافتن شغل در بازار کار را برای آنان افزایش می دهد.

مختاریپور و سیادت (۱۳۸۶) درتحقیقات خود به این نتیجه رسیدند که عامل تعیینکننده در وضعیّت بازار کار تحصیلکرده ها، ویژگیهای شخصی آنان از جمله سطح تحصیلات و رشته تحصیلی است.

رحمانی و نظریکتولی (۱۳۸۲) در پژوهش خود با عنوان« چالشهای نظام آموزش عالی در ارتباط با اشتغال فارغالتّحصیلان» به این نتیجه رسیدند که عدم تناسب بین فرایندها و مواد آموزشی رشته های تحصیلی موجود در دانشگاه ها با مهارتها و توانایی های مورد نیاز بازار کار، مهمترین عامل موفق نبودن فارغالتّحصیلان در کاریابی و اشتغال میباشد.

هادیان و حیدرپور (۱۳۷۸)، عوامل مؤثّر بر اشتغال زنان را در سه سطح: فردی (سن و تحصیلات) خانوادگی (وضعیّت تأهّل، تعداد بچههای در حال حاضر زنده، تعداد بچهی زیر ۶ سال و … ) و محیطی، مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد که در سطح فردی بین سن و تحصیلات زنان و احتمال اشتغال آنان رابطه مستقیم وجود دارد. احتمال اشتغال زنان مجرد بیش‌تر از زنان متأهّل است. تعداد کلّ بچّههای در حال حاضر زنده و تعداد بچّههای زیر شش سال با احتمال اشتغال زنان رابطه معکوس دارد.

نوروزی (۱۳۸۰) در پژوهش خود، با عنوان«تأثیر تحصیلات عالی بر نرخ مشارکت و عرضه نیروی کار زنان و پیشبینی تحولات آن در آینده» به این نتایج رسید:

مؤثّرترین پارامتر در تعیین احتمال مشارکت زنان در بازار کار، سطح تحصیلات آنان می‌باشد. با افزایش سطح تحصیلات در سطح متوسّطه و بخصوص آموزش عالی، احتمال مشارکت زنان در بازار کار افزایش مییابد. به زعم او احتمال مشارکت زنان دارای آموزش عالی نزدیک به ۶ برابر متوسّط بقیه زنان است. از نظر ایشان افزایش قابل توجّه زنان دارای آموزش عالی، مهمترین عامل افزایش نرخ مشارکت زنان در سالهای آتی خواهد بود.

وضعیّت زناشویی از دیگر عوامل مؤثّر بر نرخ مشارکت زنان است. بالا رفتن سن ازدواج که منجر به افزایش درصد زنان ازدواج نکرده میگردد، بیثباتی زندگی زناشویی و افزایش درصد زنان مطلّقه و همچنین افزایش درصد زنان بیوه در جهت افزایش نرخ مشارکت زنان عمل نماید. در این میان افزایش سهم نسبی زنان ازدواج نکرده از جمعیّت بالقوّه فعّال زنان، یکی از مؤثّرترین عوامل افزایش نرخ مشارکت در سالهای آتی خواهد بود.

پورقاسم (۱۳۸۱) با بررسی وضعیّت و مشکلات اشتغال زنان فارغالتّحصیل دانشگاه ها به این نتیجه رسیده است که، مشکل عمدهی زنان در راهیابی به بازار کار ، مسئولیّت چندگانه آنها است. چرا که زنان علاوه بر نقش اجتماعی در محیط کار باید نقش مادری و همسری خود را در خانه به نحو احسن انجام دهند، و از عهده هر دو مسئولیّت به خوبی برآیند. در این زمینه تضاد نقشها باعث میشود که زنان از فعالیّتهای اجتماعی- اقتصادی برکنار شوند.

احمدی (۱۳۸۲) تحقیقی با عنوان راهبردهای آموزش عالی و بسترسازی اشتغال انجام داد. وی در این تحقیق، عدم تطابق نظام آموزش عالی با نیازهای اشتغال نیروی انسانی و فقدان بازنگری و بهینهسازی پیوسته آن، ناهماهنگی بین سیاستهای اشتغال و نیازهای جامعه, عدم تطابق رشته های دانشگاهی با ضرورتهای جدید، الگوبرداری از کشورهای توسعه یافته بدون توجّه به بومی سازی، کم توجّهی نظام آموزش عالی در گذشته به آموزشهای کاربردی، کمکاری و بیکاری پنهان در جامعه، پایین بودن بهره وری نیروی کار، گسترش تعداد شاغلین چند پیشه، با توجّه به شرایط اقتصادی را از علل بیکاری فارغالتّحصیلان در ایران دانسته است.

اکثر محققان داخلی که به بررسی عوامل مؤثّر بر بیکاری فارغالتّحصیلان دانشگاه ها پرداختهاند معتقدند که علیرغم دستاوردهای زنان در زمینه‌های تحصیلی و اجتماعی ، وضعیّت آنان در بازار کار بهبود نیافته است. نرخ مشارکت زنان پایین و نرخ بیکاریشان در سال‌های اخیر افزایش یافته و گزینه‌های شغلی آنان همچنان محدود باقی مانده است. همچنین افرادی چون نراقی و سیف( ۲۰۰۴) صادقی و اعتماد زاده (۱۳۸۳) نوروزی (۱۳۸۰) معتقدند که افراد تحصیلکرده نسبت به کسانی که تحصیلات کمتری دارند وضعیت اشتغال بهتری دارند. رحمانی و نظریکتولی (۱۳۸۲) و احمدی (۱۳۸۲) در پژوهش های خود به این نتیجه رسیدند که عدم تناسب بین فرایندها و مواد آموزشی رشته های تحصیلی موجود در دانشگاه ها با مهارتها و توانایی های مورد نیاز بازار کار، مهمترین عامل موفّق نبودن فارغالتّحصیلان در کاریابی و اشتغال میباشد.

ب) تحقیقات خارجی

آنی و هاملی[۱۱] (۲۰۰۶) معتقدندکه، بیکاری دانشآموختگان به خاطر عدم تناسب بین مهارتهای آنان با نیازهای نظام استخدامی در بسیاری از کشورها، در حال افزایش میباشد.

کاسپی[۱۲] و همکارانش (۱۹۹۸) به تاًثیر سن در اشتغال افراد پرداختهاند و عنوان کردهاند که سن به عنوان یکی از ویژگیهای فردی، تاًثیر زیادی در اشتغال افراد دارد به طوری که زنان جوانتر زمان بیش‌تری برای جستجوی کار میگذرانند.

هاشیموتو و میلر[۱۳] (۱۹۹۹) دریافتند که عامل تعیینکننده در وضعیّت بازار کار تحصیلکرده ها، ویژگیهای شخصی آنان از جمله سطح تحصیلات است.

توماس جایان جوز[۱۴](۲۰۰۳) نشان داده است که در کرالا بازار کار با بحران روبرو بوده و نرخ مشارکت نیروی کار کاهش یافته است. همچنین بیکاری تحصیلکرده ها درکرالا از تمام ایالتهای دیگر بالاتر بوده است.

ولزر[۱۵] (۱۹۸۸ به نقل از محمودیان و رشوند۱۳۹۱) در تحقیق خود با عنوان «بیکاری و فرصت‌های شغلی فارغالتّحصیلان» به این نتیجه رسید که بیکاری در بین فارغالتّحصیلان رشته‌های ادبیات و فیزیک نسبت به سایر رشته ها به مراتب بیش‌تر است.

روبرت جی کوینلن[۱۶] (۲۰۰۵) درمطالعهی خود با عنوان«خویشاوندی، جنسیّت و مهاجرت از یک جامعهی مناطق روستایی کارائیب» نشان داد احتمال مهاجرت افراد با تحصیلات بیش‌تر برای دستیابی به موقعیّتهای بهتر بیش‌تر است.

مانگ[۱۷] (۱۹۸۵) در مطالعهی خود با عنوان «مشارکت نیروی کار زنان در میانمار» که برپایه‌ی سرشماری داده‌های نیروی کار ۱۹۸۳-۱۹۷۳ در میانمار انجام داده، بر این باور است که با بالا رفتن سطح سواد، سست شدن هنجارهای سنتی و تشویق زنان، میزان مشارکت آنان افزایش می‌یابد .

لیپ و دیجک[۱۸] (۲۰۰۲) در مطالعه خود با عنوان « پژوهش تطبیقی بر روی اشتغال زنان » در شش کشور شرق و شمال اروپا به این نتیجه رسیده اند که مادر بودن و حضور فرزندان اثر مهمی بر اشتغال زنان در کشورهای مورد مطالعه داشته است.

سانیال و نوتودی[۱۹] (۱۹۸۳) در مطالعهای رابطه بین آموزشعالی و بازارکار در منطقه جاوا[۲۰] اندونزی را مورد مطالعه قرار داده و به این نتیجه رسدند که آموزش عالی ابزاری برای دستیابی به شغلهای مناسب در جامعه تلقی میشود.

گاردکی و نیومارک[۲۱](۱۹۹۸) در مطالعه خود متوجّه شدند که برای زنان آمریکایی تحصیلکرده، پایداری و استقامت اوّلیه در بازار کار دارای اثّرات مثبت بر آینده شغلی آنان به صورت افزایش دستمزد و مزایا است و آموزش در سالهای اوّلیه دارای مزایایی به صورت دریافت مزدهای بالاتر (تقریباً ۱۰ – ۷ درصد) افزایش مزد به ازای هر یک سال آموزش برای هر دو گروه زنان و مردان میباشد.

تیچلر و کهم[۲۲] (۱۹۹۵) عنوان کردند که ، به طور کلّی رویکرد رایج پیرامون ارتباط بین آموزش عالی و اشتغال، تمرکز بر سرمایهی انسانی، نیازمندیها و تقاضای اجتماعی بوده است، لیکن با توسعه آموزش عالی و ظهور مبارزه طلبیهای اقتصادی – اجتماعی طی دههی ۱۹۹۰ – ۱۹۸۰ رویکرد مذکور محدود شده است و موضوعات جدیدی در راستای بررسی ارتباط بین اشتغال و آموزش با محوریّت مباحث ذیل بهوجود آمده است:

مکانیزم افزایش انعطاف در آموزش عالی

استفاده از آموزش مبتنی بر کار و تجربه

تاکید بیش‌تر بر شکلگیری شخصیّت دانشآموزان

تأثیر حمایت و پیوندهای آموزشی- شغلی بر استخدام فارغالتّحصیلان

توماس[۲۳](۲۰۰۶) به بررسی تأثیر فرزندآوری بر اشتغال زنان با در نظر گرفتن موقعیّت مهاجرتی فرد (مهاجر و غیر مهاجر بودن) پرداخت. چرا که به گفته وی زن مهاجر از الگوی فرزندآوری مکان مبدأ استفاده میکند لیکن در جامعه مقصد روابط خویشاوندی حمایتکننده مادر در مراقبت از فرزندان وجود ندارد. بنابراین زن مهاجر کمتر میتواند در جستجوی کار برای خود برآید. از طرف دیگر زنان مهاجر مجرد که فرزندی ندارند، نسبت به زنان مهاجر دارای فرزند احتمال جویای کار بودن و اشتغالشان بیش‌تر است. چرا که این افراد درگیر مراقبت از فرزندان خود نیستند.

الی[۲۴] و همکاران (۱۹۹۶ به نقل از پاسبان ۱۳۸۵ و فریدی[۲۵] ۲۰۰۹) معتقدند که به طور کلّی ازدواج زنان و قبول مسئولیت خانواده باعث میشود که نرخ مشارکت آنان در بازار کار کاهش یافته و در مقابل افراد مجرد و یا مطلقه، به دلیل داشتن فرصت کافی برای کار بیرون از خانه و نیاز مالی به تأمین هزینه های زندگی خود، نرخ مشارکت بالاتری در بازار کار داشته باشند.

اکثر محققان خارجی که به بررسی عوامل مؤثّر بر اشتغال فارغالتّحصیلان دانشگاه ها پرداختهاند معتقدند که ویژگیهای شخصی فارغالتّحصیلان دانشگاه ها از جمله سن و سطح تحصیلات نقش مؤثّری در اشتغال آنها دارند به طوریکه هاشیموتو و میلر (۱۹۹۹) و مانگ (۱۹۸۵) بر این باور هسند که سطح تحصیلات فارغالتّحصیلان نقش مهمی در وضعیت بازار کار فارغالتّحصیلان دارد. همچنین کاسپی و همکارانش (۱۹۹۸) بر این باور هستند که سن به عنوان یکی از ویژگیهای فردی، تاًثیر زیادی در اشتغال افراد دارد. از طرفی دیگر الی و همکاران (۱۹۹۶)، لیپ و دیجک (۲۰۰۲)، توماس (۲۰۰۶)، معتقدند که به طور کلّی ازدواج زنان و قبول مسئولیت خانواده، فرزندآوری و مادر بودن باعث میشود که نرخ مشارکت زنان در بازار کار کاهش یافته و در مقابل افراد مجرد و یا مطلقه، به دلیل داشتن فرصت کافی برای کار بیرون از خانه و نیاز مالی به تأمین هزینه های زندگی خود، نرخ مشارکت بالاتری در بازار کار داشته باشند.
مبانی نظری تحقیق
در این قسمت به بیان نظریات عمده و پرکاربرد در خصوص اشتغال میپردازیم. به منظور فهم دقیقتر از اشتغال فارغالتّحصیلان آموزشعالی، این نظریات را در سه گروه طبقهبندی میکنیم. گروه اوّل شامل نظریات مربوط به ارتباط جنسیّت و اشتغال، گروه دوّم شامل نظریات مربوط به ارتباط آموزش و اشتغال، گروه سوّم شامل نظریات مربوط به ارتباط مهاجرت و اشتغال میباشند. البته نظریات اقتصادی[۲۶] دیگری وجود دارند که به تبیین بخشی اشتغال میپردازند؛ از آنجا که در ارتباط با تبیین موضوع این تحقیق اهمیت کمتری داشتند در قسمت پاورقی به توضیح مختصری در مورد آنها اکتفا شد.
نظریات مربوط به ارتباط جنسیّت و اشتغال
در این بخش برای تبیین موضوع پژوهش از نظریات نئوکلاسیک، نظریهی تجزیه شدن بازار کار، نظریهی نقش، نظریهی نوسازی، نظریهی پارسونز و نظریات طرفداران حقوق اجتماعی زنان تحت عنوان نظریات تبیینکننده جنسیّتی بهره گرفته شده است.
نظریهی نئوکلاسیکها[۲۷]
نظریهی نئوکلاسیکها برای تشریح تفاوتهای جنسیّتی و دلایل کمتر بودن دستمزد زنان نسبت به مردان، به متغیّرهایی نظیر مسئولیّتهای خانوادگی، نیروی جسمی، آموزش عمومی، آموزش فنّی، ساعات کار و غیبت از کار و جابجایی در کار تأکید میکنند که این متغیّرها بهره وری کار و عرضه کار را تحت تأثیر قرار میدهند. نئوکلاسیکها مطرح میکنند که مزد کمتر زنان به واسطهی سرمایهی انسانی پایین آن‌ هاست؛ بدین مفهوم که در امر آموزش، آموزش حرفهای و تجارب شغلی، قابلیت تولید آن‌ ها کم است (زنجانی زاده۱۳۷۰: ۱۵۰).
دوره هایی که زنان از دنیای کار دور میشوند (دورهی زایمان و بچهداری) به معنای آن است که زنان کمتر از مردان تجارب شغلی به دست میآورند و توانایی و مهارت آن‌ ها گرایش به کاهش دارد . بدین سان چون بعضی از زنان کار خود را به خاطر ازدواج ترک میکنند و یا به خاطر فرزندآوری و تربیّت آنها از کار دست میکشند کارفرمایان حاضر به سرمایهگذاری کمتری برای آنها هستند و کارفرمایان در جهان سوّم نیروی کار زنان را پر هزینه میدانند. این هزینه ها که بیش‌تر متعلق به کارکرد مادری زن است در کشورهای صنعتی به علّت باروری کم نسبت به کشورهای کمتر توسعه یافته به مراتب کمتر است و هم‌چنین این پیشداوری که زنان بیش از مردان غیبت غیرموجّه، ترک یا تغییر شغل دارند، سبب میشود که تقاضای کلّی جهت زنان کارگر کاهش بیابد (کار ۱۳۸۰: ۱۶).
یکی از عمدهترین انتقادات بر این نظریه آن است که فرصتهای شغلی را برای زنان و مردان شرکت کننده در بازار کار یکسان میداند در حالی که واقعیّت امر به این شکل نیست و تاکید بر بازده نهایی در موقعیّتی که تمامی امکانات و شرایط برای هر دو جنس یکسان نیست چندان موجّه به نظر نمی‌رسد (گلستانی ۱۳۸۹: ۴۸)
نظریهی تجزیه‌شدن بازار کار
نظریه های تفکیک بازار کار را از جهتی میتوان صافی نظریه های نئوکلاسیک تلقی کرد که بازار کار را همچون مجموعهای میبینند که موانع سازمانی آن را به قسمتهای مختلف تقسیم کرده است. یکی از معروفترین نظریه های تفکیک بازار کار، نظریهی بازار کار دوگانه[۲۸] است که بین دو نوع شغل تمایز قائل می‌شود: شغلهای بخش اوّل که از لحاظ پرداخت مزد، تأمین بیش‌تر و فرصتهای پیشرفت وضع نسبتاً خوبی دارند؛ و شغلهای بخش دوّم با مزد کم، تأمین کمتر و محدودیت امکان پیشرفت. در شغلهای بخش اوّل، مهارت کارگران مورد نظر است و در نتیجهی نیاز کارفرما به ثبات، مزد بیش‌تری به نیروی کار پرداخت میشود و امکان پیشرفت بیش‌تری در آن‌ ها وجود دارد. در این نوع شغلها، ثبات کارگر در کار برای کارفرما اهمیّت دارد و با توجّه به جابجایی بیش‌تری که در نیروی کار زنان مشاهده میشود، احتمال جذب آن‌ ها به این شغلها کاهش و به شغلهای بخش دوّم افزایش مییابد. از این رو، حتی اگر کیفیت نیروی کار زن و مرد پیش از ورود به شغل برابر باشد، احتمال بهکار گماردن مردان (با فرض داشتن ثبات شغلی بیش‌تر) در شغلهای بخش اوّل، که امکان پیشرفت بعدی در آنها از لحاظ مزد، آموزش حرفه ای و ترفیع بیش‌تر است، بیش از زنان است. (دیکنز[۲۹] ۱۹۸۷ و انکر و هین ۱۳۷۹: ۲۱-۲۰)
به نظر طرفداران این نظریه ما در بازار کار با وضعیّت یکدستی روبرو نیستیم. به عبارت دیگر، یک بازار تجزیه‌شدهی کار وجود دارد. لذا میتوان این نتیجه را گرفت که برخورد با شاغلین تحت تأثیر خصوصیّات پایداری شغلی آنها است. می‌توان به جای این‌که تفاوتهای جنسیّتی را ناشی از ویژگیهای ذاتی زنان دانست، حداقل قسمتی از آن را با نوع مشاغل نسبت داد. از این رو، این نظریه به خوبی میتواند تبعیض جنسی شغلی بهصورت عمودی را نیز تبیین کند؛ یعنی در یک شغل مشابه نیز آقایان از موقعیّت بالاتری در آن شغل بهرهمند میگردند (نوروزی۱۳۸۰: ۱۲- ۱۱).
نظریهی نقش[۳۰]
براساس این نظریه، افراد به عنوان بازیگر در جامعه موقعیّتهایی را اشغال نموده و در حال ایفای نقشهایی هستند که برعهده دارند. بر این اساس، افراد به واسطهی هنجارهای اجتماعی، تقاضاها، انتظارات، رفتار و نقش دیگران و نیز بر اساس استعداد و شخصیّت خود در صحنهی بازی حاضر میشوند. از منظر نظریهی نقش خانواده، گروه های غیررسمی، گروه های رسمی، گروه های مدرسه، سازمانها، اجتماعات و جوامع، تعیینکنندهی نقش افراد است (آزاد ارمکی ۱۳۸۱: ۳۲۴- ۳۲۱). نقشی که هر فرهنگ برای جنس زن و مرد در جامعه تعیین میکند، به دلیل تأثیر اجتماعی، خودباوری او را در اجرای نقش تقویت میکند. پر واضح است عدم تأیید اجتماعی نقشهای جدید جنسیّتی از سوی جامعه، که از رسومات فرهنگی و دیدگاه های سنّتی حاکم ناشی میشود، خودباوری آن جنس را تضعیف میکند و نقش وی را در بالفعلکردن توانایی هایش به تعویق میاندازد و یا مانع بالفعلکردن آنها میشود (امینی۱۳۸۳: ۱۲).
در اغلب موارد زنان شاغل بهطور همزمان دارای سه نقش همسری، مادری و شغلی هستند. در مورد نحوه تعامل میان این انتظارات نقشی چندگانه، نظرات متفاوتی وجود دارد. برخی از رویکردها از جمله رویکرد “تعارض نقش” میباشد، “تعارض نقش در جایی که شخص ملزم به انجام نقشهای اجتماعی متعدد، و رفتارهای ناهماهنگ است، اتفاق میافتد”. به تعبیر دیگر وقتی شخص مشاهده کند که ایفای دو یا تعدادی از نقشها را همزمان بر عهده دارد و این نقشها ایجاد انتظاراتی فاقد سازگاری با یکدیگر می‌کنند، آن شخص دچار تعارض نقش شده است (رستگار خالد ۱۳۸۵: ۱۵).
گود و مرتون هر دو برعادی بودن دشواری ایفای نقشهای چندگانه در جامعه تاکید میکنند. سایبر[۳۱] با نقد بر دیدگاه آن دو بیان میکند که تعداد نقش صرفاً پیامدهای منفی ندارند. بلکه میتوانند نتایج سودمندی برای فرد و نظام اجتماعی دربر داشته باشند. در واقع از دید سایبر نظم اجتماعی محصول تلاش فردی و جمعی افراد برای کسب آن و لذت بردن از ثمرات انباشت نقش است (همان منبع:۶۸-۶۷).
رویکرد انباشت نقش[۳۲] به منافع بالقوه نقشهای چندگانه تاکید دارد. در این راستا سایبر تحت عنوان فرضیه تجمّع نقشها به منافع حاصل از تکثر نقشهای زنان اشاره میکند و معتقد است داشتن نقشهای متعدد موجب دسترسی به منابعی مانند امنیّت، منزلت، ارتقاء پایگاه اجتماعی و برخورداری بیش‌تر از حمایت اجتماعی میشود (رستگار خالد ۱۳۸۵: ۶۹ -۶۲).
نظریهی نوسازی[۳۳]
به نظر طرفداران این دیدگاه رشد تکنولوژی که ناشی از گسترش روند صنعتی شدن میباشد، باعث تغییر ساخت شغلی، فرصتهای تحصیلی و ترکیب خانواده در اقتصاد پولی میشود. اقتصاد جدید ملازم با صنعتیشدن موجب ایجاد صنایع خدماتی و رشد مشاغل طبقهی متوسّط گردیده که اشتغال زنان از ویژگیهای آن است. تحوّل ساخت اقتصادی همزمان با ارتقاء فرصتهای تحصیلی، کاهش باروری و تغییرکارکردهای خانواده از یک واحد تولیدی به یک واحد مصرفی، تقاضاهای بیش‌تر برای کارگران را موجب گردیده است (مقدّم[۳۴] ۱۹۹۰: ۲۵).
از این دیدگاه توسعه اقتصادی، اجتماعی و شهر نشینی موجب از هم گسیختگی در خانواده گسترده و تبدیل آن به خانواده هستهای و سایر تغییرات میگردد.. همراه با دگرگونی که در ساخت و کارکرد خانواده در جامعه مدّرن صورت گرفته، پایگاه اجتماعی زنان نیز دگرگون شده است. صنعت و شهرنشینی به زنان این فرصت را داده است که در خارج از خانه به اشتغال بپردازند. همچنین محیط شهری به آزادی زنان قبل از ازدواج و ضمن آن کمک کرده است (روشه۱۳۶۶: ۲۲۴-۲۲۳). در کشورهای در حال توسعه به دلیل سلطه مرد سالاری و فقدان فرصتهای مناسب آموزشی برای زنان، آنها از بیسوادی نسبت به مردان رنج میبرند. آموزش در این جوامع موجب ایجاد اشکال جدیدی از تفکر و گسترش نظرگاه ها و درک انسانها از جهان میگردد (روشه۱۳۶۶: ۲۳۲-۲۳۱)
نظریهی پارسونز[۳۵]

در واقع، هدف از آموزش مهارت های زندگی معمولاً تلاش برای انتقال دانسته های لازم به تصمیم گیرنده است تا او بتواند نتایج احتمالی فعالیت را پیش بینی نماید. از سوی دیگر این آموزش ها سعی می کنند فرد را در فضایی واقعی و حقیقی قرار داده و از اثرات تنش زای لحظه های بحرانی کاسته، تا محیطی آرام برای تصمیم گیری عاقلانه ی فرد، فراهم شود (پسندیده، ۱۳۸۹).
مهارت در تصمیم گیری برای نوجوانان اهمیت مضاعفی دارد، زیرا آنان با راه ها و انتخاب های بیشماری مواجه هستند و هر چه ارتباطات اجتماعی آنان گسترش می یابد تعداد گزینه ها نیز افزایش پیدا می کند و تصمیم گیری اهمیت بیشتری می یابد، همانگونه که تصمیم گیری های غیرمنطقی و نادرست، باعث اضطراب و افسردگی خواهند گردید، به همان اندازه نیز تصمیم گیری عاقلانه، آینده ای روشن را به وجود آورده، اطمینان و آرامش را در زندگی فرد پدید می آورند. هرگاه برای تصمیم گیری مطلوب به توانایی های خاص از جمله افزایش خودآگاهی، درک ارزش های فردی و خانوادگی، مهارت های انتخاب هدف و روابط مطلوب بین فردی و… نیاز باشد ولی تصمیم گیرنده واجد اطلاعات لازم، موقعیت مناسب و قدرت استنتاج کافی نباشد، نیاز به مشاوره و آموزش در صدر امور قرار می گیرد. بدین تربیت آموزش مهارت های تصمیم گیری به نوجوانان ضرورت و دقت ویژه ای می طلبد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۲-۵-۳ مهارت شهروند جهانی
شناسایی ویژگی ها و خصوصیات شهروند خوب و سازماندهی عناصر و مولفه های نظام آموزشی برای پرورش و رشد شهروند جهانی، یکی از عمده ترین اهداف نظام آموزشی کشورهای مختلف جهان را تشکیل می دهد. بی تردید یکی از مهم ترین و اساسی ترین وظایف مدارس، تربیت شهروندانی آگاه، متعهد، فعال، خلاق و جامع نگر است. افرادی که بتوانند خود را با ارزش ها، آداب و رسوم جامعه محلی، ملی و جهانی سازگار نمایند. در واقع مدارس جایی هستند که دانش آموزان در آن با حقوق و مسئولیت های شهروندی و مدنیت آشنا شده و خود را برای زندگی در اجتماع بزرگ آماده می کنند.
مفهوم شهروندی در درجه اول، دارای وجوه مشترک مهارت های زندگی در سطوح محلی و ملی است و در درجه دوم، با مهارت های زندگی در جامعه جهانی ارتباط دارد (لطف آبادی،۱۳۸۵،ص۱۹).
به زعم تای[۷۸] (۱۹۹۱) به دلیل افزایش وابستگی انسان ها به یکدیگر در دنیای کنونی تربیت شهروند جهانی، مبدل به یک دل مشغولی تمام عیار در آموزش و پرورش کشورها شده است. به نظر وی شهروندی در کشورهای مختلف به دلیل مسائل مختلف اقتصادی، سیاسی، تکنولوژی و بوم شناختی با شهروندان سایر ملل در ارتباط مداوم می باشند و از همین رو باید برنامه های درسی مدارس فرصت هایی را فراهم کنند تا دانش آموزان بتوانند شناخت مختصری از مردمان سایر کشورها به دست آورند (قائدی،۱۳۸۵،ص۲۰۰). در واقع تربیت شهروند جهانی روشی است که، دانش آموزان به توسعه افکارشان فراسوی مسائل و نیازهای محلی و کشورها تشویق می شوند.
عکس مرتبط با اقتصاد
دارسیون[۷۹](۲۰۰۰)، اهدافی را برای تربیت شهروند جهانی بیان نموده است:

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

شناخت کشورهای دیگر و آگاهی از فرهنگ آنها.

آگاهی از مسائل جهانی و نقش سازمان ملل متحد در حل آنها.

شناخت مسائل مرتبط با حقوق بشر.

درک روابط انسان و محیط زیست.
عکس مرتبط با محیط زیست

دارکر[۸۰] (۱۹۹۳)، در مطالعه خود نشان می دهد که درباره مفهوم تربیت شهروند جهانی موارد زیر مورد توافق کشورهای مختلف است:

توانایی دیدن مسائل و نحوه برخورد آنها به عنوان شهروند جامعه جهانی.

توانایی تفکر انتقادی و سازمان یافته.

تمایل به حل تعارضات خود با دیگران به روش های مسالمت آمیز.

توانایی تفکر انتقادی و سازمان یافته.

توانایی درک، پذیرش و تحمل تفاوت های فرهنگی (قائدی،۱۳۸۵، ص۲۰۰).

اهداف برنامه درسی تربیت شهروند جهانی عبارتند از :

پرورش مهارت تفکر انتقادی و تفکر خلاق در دانش آموزان

پرورش هوش های چندگانه در دانش آموزان

تحریک و تشویق دانش آموزان در ارائه دیدگاه های مختلف درباره مسائل اجتماعی (محلی، ملی، جهانی)

آشنا نمودن دانش آموزان با حقوق مدنی و اجتماعی

ایجاد توانایی گفتگوی موثر در دانش آموزان (فتحی واجارگاه و همکاران،۱۳۸۹).

به طور کلی، تربیت شهروند جهانی در هزاره سوم یک ضرورت اساسی است که در کشورهای مختلف جهان به آن توجه خاصی مبذول می گردد. در کشور ما نیز لازم است که در برنامه های درسی دانش آموزان در دوره های تحصیلی به این امر مهم پرداخته شود تا دانش آموختگان مدارس بتوانند به نحو بهینه ای خود را با تحولات جهانی سازگار نموده و با بهره گرفتن از فناوری های جدید در جهت رشد و تحول تحصیلی و شغلی خود قدم های موثری بردارند.
۲-۵-۴ مهارت برقراری ارتباط
ارتباط، مهم ترین بخش زندگی بشر است، سراسر زندگی اجتماعی بشر، تحت تاثیر عناصر ارتباطی قرار دارد. از مهم ترین انواع ارتباط، ارتباط میان افراد است. نگاهی اجمالی به جامعه نشان می دهد که افراد زیادی از ضعف در مهارت های ارتباطی (به ویژه ارتباطات اجتماعی و میان فردی) رنج می برند و این موضوع مشکلات زیادی را در جامعه به وجود آورده و می آورد. رفتار اجتماعی موثر و موفق، بدون ارتباط های صمیمی و دوستانه غیرممکن و بعید به نظر می رسد. قدرت برقراری و حفظ ارتباطات انسانی در بهداشت روانی و رفتارهای اجتماعی اشخاص تاثیر زیادی دارد.
این مهارت به معنای ابراز احساسات، نیازها و نقطه نظرهای فردی به صورت کلامی و غیرکلامی است (فتی و همکاران،۱۳۸۵). کسب این مهارت به فرد می آموزد برای درک موقعیت دیگران، چگونه به سخنان آنان فعالانه گوش دهند و چگونه دیگران را از احساس و نیازهای خود آگاه کنند تا ضمن به دست آوردن خواسته های خود طرف مقابل نیز احساس رضایت نماید (برزآبادی فراهانی، ۱۳۸۹).
در دنیای امروز انسان ها در هر زمان و از هر مکان که اراده کنند می توانند با افراد دیگری در هر نقطه از جهان ارتباط برقرار کنند. بنابراین برقراری ارتباط موثر لازمه موفقیت انسان است. بسیاری از رفتارهای فرد مانند چگونگی برقراری ارتباط با دیگران، نتیجه تربیت و عادت های آنهاست. در بسیاری از موارد به دلیل تربیت نابجا یا عادت های ناپسند، نمی توانند به طور مناسب با دیگران ارتباط برقرار کنند. اولین گام برای برقراری ارتباط موثر، کسب آگاهی و شناخت درست اصول و قواعد ارتباطی برای اصلاح نگرش و کشف مهارت های برقراری ارتباط موثر است.

اهمیت یادگیری روش های موثر برقراری ارتباط

ناتوانی در برقراری ارتباط سازنده یکی از دلایل اصلی اختلالات و ناراحتی های روانی است.

موفقیت فرد در رسیدن به اهدافی که در امور شغلی، اجتماعی، خانوادگی و شخصی خود تعیین کرده است، به توانایی فرد در برقراری ارتباط اثربخش و کارآمد بستگی دارد.

مفهوم ارتباط تنها بعدی بیرونی و اجتماعی ندارد . ارتباط با خود، نیز یکی از اموری است که نیازمند توجه و یادگیری است. به همین دلیل یادگیری این که چه طور به گونه ای سازنده با خود ارتباط برقرار کنند یکی از اهداف آموزش مهارت های ارتباطی است (برزآبادی فراهانی، ۱۳۸۹،ص ۱۶).

ارتباط عبارت است از، فرایند انتقال و تبادل افکار، اندیشه ها، احساسات و عقاید افراد با بهره گرفتن از علائم و نمادهای مناسب به منظور تاثیر، کنترل و هدایت یکدیگر(حنیفی، ۱۳۹۰، ص ۵۱). هرگونه اشکالی در فرایند انتقال پیام می تواند باعث اختلال در ارتباط شود. اختلال در ارتباط بین انسان ها همان سوء تفاهم است (خسروی ، ۱۳۹۰، ص ۳۵).
اهمیت ارتباط موثر: ارتباط موثر ارتباطی است که در آن همه راه هایی که باعث سوء تفاهم می شوند بسته شود. ارتباط موثر همراه با گشاده رویی، همدلی، حمایتگری، مثبت گرایی و احساس تساوی است. افرادی که از مهارت های ارتباطی مناسب برخوردار نیستند در بسیاری از جنبه های زندگی آسیب پذیر هستند و کمتر مورد پذیرش دیگران قرار می گیرند. با برقراری ارتباط موثر احساس ها، عقاید و اندیشه ها بین افراد منتقل می شود و رشد فرد و جامعه تضمین می گردد. عدم برقراری ارتباط موثر علاوه بر ایجاد سوء تقاهم، باعث احساس درماندگی و کاهش اعتماد به نفس افراد می شود و توان آن ها را برای رویارویی با مشکلات کاهش می دهد (آقابخشی، ۱۳۸۸).
مولفه اصلی در برقراری ارتباط موثر
صداقت: به معنای راستگویی و هماهنگی بین زبان بدن، زبان گفتار و زبان لحن است. صراحت : به معنای روشن و مستقیم بودن پیام هایی است که بین دو فرد رد و بدل می شود. احترام متقابل: به معنی ارزش گذاری، پذیرش فردیت و حفظ حریم شخصی خود و فرد مقابل است. مهارگری: به معنی خودمختاری است نه کنترل (آقابخشی، ۱۳۸۸، ص ۲۹).
در برنامه های آموزش مهارت های زندگی، به ارتقای مهارت های ارتباطی افراد، توجه زیادی نشان داده می شود، معمولاً در برنامه هایی که برای دانش آموزان تدارک دیده می شود، تاثیرات زیر در روابط اجتماعی دانش آموزان مورد نظر قرار می گیرد:

توانایی فرد به تشخیص حقوق و منافع خود تا براساس آن عمل خود را سازمان و سامان دهد.

فرد بتواند بدون ترس و واهمه و بدون اضطراب بر حق خود پافشاری کند.

فرد بتواند احساسات و عواطف واقعی خود را بیان نماید.

در همه حال، فرد بدون فراموش کردن حق دیگران، به مطالبه حق خود اقدام نماید (روحانی،۱۳۸۳،ص۱۹).

در واقع، این توانایی به فرد کمک می کند تا بتواند به صورت کلامی یا غیرکلامی و مناسب با فرهنگ جامعه موقعیت خود را بیان نماید. بدین معنی که فرد نظرات، عقاید، خواسته ها و نیازهای خود را ابراز و به هنگام نیاز بتواند از دیگران درخواست کمک و راهنمایی نماید. مهارت تقاضای کمک و راهنمایی از دیگران در مواقع ضروری از عوامل مهم یک رابطه سالم است.
۲-۵- ۵ مهارت فناوری اطلاعات
نتیجه تصویری درباره فناوری اطلاعات
در جهان کنونی، استفاده از فناوری و ارتباطات منجر به تغییراتی اساسی و عمده در آموزش و یادگیری شده است. توزیع وسیع و قابلیت دسترسی آسان به اطلاعات، انعطاف پذیری، عدم نیاز به فضا و زمان بالا، حیات آموزشی بشر را دگرگون می سازد. در گذار به جامعه اطلاعاتی، نقش عمده بر دوش دانش آموختگان جامعه است. فقط این قشر از جامعه است که توان، ظرفیت و امکان ورود بدون اشکال و سریع تر به این سرزمین ناشناخته را بدون آنکه شوک گذشتن از تونل زمان، تعادل او را بر هم بزند دارد. نظام آموزشی جامعه، همراه با تمامی اجزای آن نخستین بخش از جامعه است که می تواند ساده تر و مؤثرتر از سایر بخش ها، به این پهنه گام نهد (متواضع،۱۳۸۴،ص۵۲).
کاربرد فناوری اطلاعات صرفاً به تثبیت و تقویت مهارت های پایه محدود نمی شود، در روش های گوناگون یاددهی و یادگیری نیز مورد استفاده قرار می گیرد. فناوری اطلاعات بر الگوهای زندگی، شیوه های کار، روش های پژوهش، آموزش و یادگیری، مدیریت و بسیاری از زمینه های دیگر زندگی انسانی تاثیر می گذارند و دارای سودمندی های بسیار است (روحانی،۱۳۸۳). قابلیت و توانایی دسترسی به اطلاعات، از طریق استفاده از منابع و فناوری اطلاعاتی، ارزیابی و کاربرد بهینه آن اطلاعات توسط افراد، همان سواد اطلاعاتی یا سواد فناوری است که دانش آموزان اگر در فرایند یادگیری به این مطلوب مجهز شوند، نو شدن افکار ذهنی و تقویت آموخته ها را موجب می شود. نتایج مطالعات نشان می دهد که معلمان ماهر در کاربرد فناوری اطلاعات بهتر می توانند دانش آموزان را در یادگیری هدایت کنند (طیرانی راد،۱۳۸۵،ص۲۳).

فصل سوم: روش تحقیق
ابزار گردآوری اطلاعات در این پایان نامه
تعریف روش تحقیق
طرح نظری مسئله تحقیق
چارچوب نظری
روش کتابخانه ای
انواع سند
ابزار سنجش و گردآوری اطلاعات
فصل چهارم: یافته های تحقیق
شیوه ی شخصیت پردازی در بهمن نامه
آغاز حرکت اول داستان
توزیع خویشکاری و تحلیل شخصیت ها در حرکت اول
نمودار پایانی حرکت اول
آغاز حرکت دوم داستان
توزیع خویشکاری و تحلیل شخصیت ها در حرکت دوم
نمودار پایانی حرکت دوم
آغاز حرکت سوم داستان
توزیع خویشکاری و تحلیل شخصیت ها در حرکت سوم
نمودار پایانی حرکت سوم
آغاز حرکت چهارم داستان
توزیع خویشکاری و تحلیل شخصیت ها در حرکت چهارم
نمودار پایانی حرکت چهارم(آخر) داستان
فصل پنجم: نتیجه گیری، پیشنهادات
نتیجه گیری
پیشنهاد برای تحقیقات آینده
منابع و مآخذ

چکیده
ریخت شناسی شخصیت در بهمن نامه
بوسیله‌‌ی
حجت آزادمنش
موضوع بهمن نامه داستان زندگی بهمن پسر اسفندیار پادشاه کیانی و ستیزه جویی های او با خاندان رستم زال است. بهمن که قهرمان این داستان است در نوشته های باستانی و تاریخی دارای شخصیتی خاص است. در این آثار وی پایان دهنده ی دوران پهلوانی و آغازگر دوران تاریخی است. در این تحقیق با بهره گرفتن از الگوی ریخت شناسی پراپ به تحلیل و بررسی شخصیت های بهمن نامه پرداخته ایم زیرا با بهره گرفتن از این الگو به راحتی می توانستیم خویشکاری ها و اعمال شخصیت ها را مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم. داستان بهمن نامه نیز به دلیل این که داستانی حماسی است و در آن از کینه توزی ها و رزم و ستیز سخن به میان رفته است و شخصیت هایش نیز مانند الگوی پراپ از دو حالت قهرمان و شریر و کارکرد های آن دو خارج نمی باشند زمینه ساز استفاده از این الگو شد. ضرورت انجام این تحقیق بررسی و تحلیل شخصیت های بهمن نامه بر اساس الگوی مورد نظر و همچنین واکاوی شحصیت ها از چهار دیدگاه: (۱- قهرمان و ضد قهرمان ۲- تیپ و نوع ۳- ایستایی و پویایی ۴- صفات) . چنین نتیجه گیری می شود که شخصیت ها یا حامی و یاریگر قهرمان داستان هستند و یا رفتاری ضد قهرمان دارند و حامی شریر می باشند. هر کدام از شخصیت ها برای ارائه ی خدمتی و یا مآموریتی وارد صحنه ی داستان می شوند و از خود خویشکاری (کارکردی) را بر جای می گذارند. این داستان دارای چهار حرکت است که در آن خویشکاری هایی رخ می دهد و مهم ترین آن ها، شرارت، نبرد شریر با قهرمان، شکست قهرمان یا شریر،مجازات شریر، رهایی، پاداش، و بر تخت نشستن می باشند.
واژگان کلیدی: بهمن، ریخت شناسی ، خویشکاری، شریر، یاریگر، قهرمان، عامل جادویی.
فصل اول
( کلیات )
۱-۱-مقدمه
ریخت شناسی واژه ای است که در زمینه های مختلف به کار می رود اما وقتی که در عرصه ی ادبیات و داستان از آن یاد می شود معنای دیگری به خود می گیرد و کارکرد آن متفاوت می شود. در طی سالیان گذشته پژوهشگران و منتقدان زیادی خصوصآ در غرب در زمینه ی تحلیل و بررسی آثار ادبی و داستانی تلاش و کوشش نموده اند و هرکدام الگو و طرحی را برای بررسی آثار مطرح کرده اند. با مطالعه و تحقیق در این آثار بهترین الگویی که می توان از آن در انجام این تحقیق بهره برد الگوی ریخت شناسی ولادیمیر پراپ می باشد که در ادامه به شرح و توضیح آن می پردازیم.
واژه ی ریخت شناسی بنا به تعریف ولادمیر پراپ به معنی بررسی وشناخت ریخت هاست و ریخت شناسی شخصیت تحلیل و بررسی وشناخت جزئیات و خصوصیات رفتار ،کردار و منش افراد می باشد. شیوه های شخصیت پردازی در داستان متعدد است، نویسنده با توسل به ابعاد مختلف حیطه ی ریخت شناسی به تحلیل و بررسی و واکاوی شخصیت و شناسایی همه جانبه ی او می پردازد. شخصیت داستانی مانند یک انسان واقعی است. دارای ابعاد متفاوتی است که بعضی از آن ها از چشم انسان پوشیده است و بعضی در معرض چشم همه قرار دارد. بعد اصلی و زیر بنایی شخصیت اندیشه و روان است و طبیعی است که روان افراد قابل درک و لمس نیست ولی اعمال و رفتار و گفتار و حتی قیافه ظاهری افراد نشان دهنده ی ابعاد پنهانی و درونی آن هاست بنابراین ما با درون افراد از طریق گفتار و رفتار و قیافه شان آشنا می شویم. اگر انگیزه ی شخصیت روشن و مشخص نباشد اعمال او غیر قابل توضیح یا باور نکردنی است. انگیزه ی شخصیت اساسآ از دو منبع ناشی می شود : ۱-از طبیعت درون شخصیت که قبل از شروع رمان شکل گرفته است. ۲- از سلسله ای از حوادث بیرونی که بعد از شروع رمان نیاز ها و انتظارهای خاص برای شخصیت ایجاد می کند.
در تعریف شخصیت گفته اند : « شبه شخصیتی است تقلید شده از اجتماع که بینش جهانی نویسنده بدان فردیت و تشخص بخشیده است.» آبرامز می گوید : « شخصیت ها، افرادی هستند که در یک نمایش نامه یا اثر روایی دارای ویژگی اخلاقی و آگاهانه ی پیش شناخته اند. این ویژگی ها در گفتار و عملشان نشان داده می شود. انگیزه و زمینه ای که نویسنده می سازد حالت و طبیعت اخلاقی شخصیت را برای گفتار و عمل تشکیل می دهد. ( عبداللهیان ، ۱۳۸۱: ۵۲-۵۳ )
اشخاص ساخته شده ای (مخلوقی) را که در داستان و نمایش نامه و……ظاهر می شوند، شخصیت می نامند. شخصیت : اثر روایتی یا نمایشی، فردی است که کیفیت روانی و اخلاقی او، در عمل او و آنچه می گوید و می کند، وجود داشته باشد. خلق چنین شخصیت هایی را که برای خواننده در حوزه ی داستان تقریبآ مثل افراد واقعی جلوه می کنند، شخصیت پردازی می خوانند.
۱-۲-بیان مسئله
واژه ی ریخت شناسی طبق تعریف ولادیمیر پراپ، به معنای بررسی و شناخت ریختهاست و ریخت شناسی شخصیت به معنی بررسی وشناخت جزئیات و خصوصیات رفتاری یک فرد می باشد که یک شخصیت را از نظر حالات گوناگون و کنش هایی که در روند داستان دارد مورد بررسی قرار می دهد. بهمن نامه اثری است حماسی که شرح حال و زندگی بهمن پسر اسفندیار و کینه توزی های او نسبت به خاندان زال است که با بهره گرفتن از الگوی ریخت شناسی پراپ به تحلیل و بررسی شخصیت های موجود در آن می پردازیم .
۱-۳-اهداف تحقیق
الف: معرفی وشناخت شخصیت های موجود در بهمن نامه ،بررسی خصوصیات روحی و روانی و کنش ها و حالات رفتاریشان در سیر داستان بر اساس کارکردهای آنان.
ب: دیگر اینکه بعضی از شخصیت های بهمن نامه به مرور زمان به فراموشی سپرده شده اند و در این تحقیق سعی بر آن است تا اطلاعاتی در مورد این اشخاص و اهداف انسانی و یا غیر انسانی آنها بیان شود .
ج: معمولا آن دسته از منظومه های حماسی که پس از شاهنامه سروده شده اند چندان مورد توجه پژوهشگران قرار نگرفته اند. دراین تحقیق با اشاره به نکات حماسی ارزشمندی که در منظومه ی بهمن نامه وجود دارد نشان می دهیم که حماسه های ملی بعد از شاهنامه تا چه اندازه ارزش و اهمیت دارند. د: پدید آوردن یک الگوی ساختاری که مورد استفاده پژوهشگران در زمینه ی آثار اسطوره ای و حماسی قرار گیرد .
۱-۴- فرضیات تحقیق
الف: با بهره گرفتن از الگوی ریخت شناسی شخصیت ها به انواع مختلفی تقسیم می شوند که هر کدام در روند داستان تاثیر می گذارند .
ب: قهرمانان در این مجموعه با کمک یاریگران به هدف خود که همان پیروزی است دست می یابند .
ج: موجودات شریر با طرح نیرنگ وفریب سعی در کارشکنی در کار قهرمانان می کنند .
د: شخصیت های قهرمان و شریر برای نیل به اهداف خود با یک وزیر یا مشاور مشورت می کنند،مخصوصآ زمانیکه در تنگنا قرار می گیرند.
۱-۵-کاربران تحقیق
دانشجویان مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی بیشترین بهره را از این پژوهش خواهند برد و با یک اثر حماسی و همچنین تحلیل و بررسی شخصیت های آن به خوبی آشنا خواهند شد .
فصل دوم
( مبانی نظری )
۲-۱-روایت شناسی
روایت شناسی علم مطالعه ی داستان و به معنای فرضیه ی بیان یا نقد بیان است . اصطلاحی است که از سال ۱۹۶۹ معمول شده است و بر شاخه ای از مطالعات ادبی دلالت دارد که به تجزیه تحلیل روایت ها و نظام های حاکم بر روایت (داستان گویی ) و ساختار پیرنگ اختصاص می یابد .روایت شناسی تجزیه و تحلیل مو شکافانه و پیچیده ای است که از رابطه ی میان داستان و همه عناصر دیگر وابسته به آن می شود که در نقل آن سهیم اند و شامل امکان مستقیم یا بی طرفانه ی نقل ،حضور کارکرد و نقش راوی با کمک صورتک ،صدا وسبک است و در ضمن اهمیت زمان فعل و ضمیر شخصی در برقراری ارتباط میان داستان ، گوینده ی داستان و خواننده را نیز در بر می گیرد و گوناگونی اصول و ضوابط لایه های بیان را مطالعه می کند و همچنین احتمال تغییرات در آگاهی بیرونی و درونی که مستلزم عمل روایت است و رابطه ی میان نویسنده ی واقعی نویسنده ی تلویحی و صدا یا صداهای روایت کننده را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می دهد . ( میر صادقی ، ۱۳۸۷ : ۱۳۵-۱۳۶)
از منظر روایت شناسی،به طور کلی یک رمان در همان حال که دنیای ظاهرآ ثابتی را در مقابل ناپایداری دنیای واقعی در اختیار خواننده می گذارد، متقابلآ از این توانایی برخوردار است که دنیای ناپایداری را در مقابل ثبات دنیای واقعی پیش روی خواننده بگذارد. از این دیدگاه رابطه ای دو سویه بین فرد و اجتماع پدید می آید، هر کنش، تفکر، دیالوگ تکراری شخصیت ها دیگر از نظر خواننده تکراری نیست. بین علت ها و انگیزه های کنش ها، افکار و دیالوگ ها تمایز ایجاد می شود حتی لذت تکرار، که از پتانسیل کافی هم برخوردار است در خواننده پدید می آید و چه بسا فرصتی برای آموختن هم به او بدهد. ( بی نیاز ،۱۳۸۷ : ۱۳۵)
۲-۲-روایت
نوعی از کلام و سخن است که رویداد یا رویدادهایی را بیان کند و از این رو شامل آثار غیر داستانی مانند خاطرات .زندگی نامه ها . زندگی خود نوشت و متن های تاریخی هم می شود چون آن ها هم رخداد یا رخدادهایی را باز گو می کنند . اما در روایت شناسی ادبی روایت شکل های داستانی مانند داستان کوتاه .داستان بلند. نوولت .رمان وحتی اشکال قدیمی تر یعنی افسانه .قصه های جن و پری حماسه حکایت ورمانس را هم در بر می گیرد .(همان ،۱۳۸۷ :۱۰۸)
روایت تصویر پر جنب و جوشی است که زندگی را در حال حرکت نشان می دهد و دگرگونی زندگی از لحظه ای به لحظه ی دیگر را به نمایش می گذارد. روایت درباره ی داستان نیست، خود داستان است. هدف روایت ارائه ی واقعیتی است که خود خواننده آن را پیش چشم بیاورد و علاقه اش نسبت به آن جلب شود و شاید همدردی یا نفرت و کینه ی او را بر انگیزد. ( میر صادقی ،۱۳۸۷ : ۱۳۱)
جستجوی فلسفی حقیقت پیوند میان ادبیات فلسفی و روایت را آشکار تر می سازد.همان گونه که داستان در برابر واقعیت و حقیقت است ،روایت نیز در برابر قوانینی نا زمانمند قرار دارد که آنچه را هست خواه گذشته ،خواه آینده ترسیم می کند.
هر تبیین زمانمند که در حین پیشرفت شگفتی ما را بر انگیزد و آگاهی را تنها با گذشته ی فکری و باز اندیشی رقم زند هر قدر هم استوار بر واقعیت باشد داستان است . روایت فارغ از اینکه تا چه اندازه از کلیات آکنده باشد ،داده ها یا مایه ی اندیشه ای که فراهم می آورد همواره بیش از چیزی است که مصرف کرده است .روایت یا شایسته ی تاویل نیست (سر گرمی صرف است) یا تاویل های فراوانی را موجب می شود ولی این فراوانی معنای روایت ،ناشی از نبوغ انتقادی افراطی نیست . بلکه از دید گاه سفت و سخت فلسفی یکی از ویژگی های ضروری روایت به طور کلی است .جمله های روایتی بر پیش فرض هایی درباره ی بسیاری از وجوه کلی رفتار آدمی استوار است . برای اینکه بدانیم در داستان چه رخ می دهد باید رویدادها را به هم پیوند دهیم و برای این کار باید قوانینی کلی را فرض بگیریم .که مایه ی پیوند درونی رویدادهاست . ( والاس مارتین ،۱۳۸۲: ۱۴۲)
روایت ،نقل رشته ای از حوادث واقعی یا تاریخی یا خیالی است،به گونه ای که ارتباطی میان آن ها وجود داشته و این حوادث بازتاب یکدیگر باشند ودر میان آن ها پیوندی زمانی و انگیزه ای وجود داشته باشد روایت، با عمل داستانی در زمان ،و با زندگی در جریان سر و کار دارد . روایت در جواب سوال «چه اتفاق افتاده است ؟» می آید و داستان را نقل می کند داستان ،توالی حوادث واقعی –تاریخی یا ساختگی است ،بنابر این تسخیر عمل به وسیله ی تخیل را ارائه می دهد . ( میرصادقی ،۱۳۸۷ : ۱۲۶ )
میان رشته حوادث داستان از آغاز تا انجام ارتباطی وجود دارد: این حوادث بازتاب یکدیگرند و پیوندی زمانی و سببی با هم دارند. روایت داستان با عمل داستانی در زمان، وبت زندگی در گردش و جریان سر و کار دارد،عمل داستانی یا حوادث داستان بازتاب یکدیگرند.(همان ،۱۳۸۷ : ۱۲۷)
۲-۲-۱-انواع روایت
نور ثروب فرای از جمله منتقدانی بود که کوشید روش های بررسی ادبیات را مشخص سازد و تا اندازه ای سامان بخشد، ولی دریافت که واژگان رایج در نقد آن زمان ،نمی تواند تمایز های مفهومی مورد نظرش را بیان کند .وی در کتاب کالبد شکافی نقد (۱۹۵۷) نوشته است : واژه ای برای اثر ادبی منثور نداریم ،بنابراین واژه ی رمان در هر موردی به کار می رود و در نتیجه معنای واقعی اش را که نام یک گونه ی ادبی است از دست داده است . آشکار است که تمایز میان ادبیات داستانی و غیر داستانی میان کتاب هایی که در باره ی امور غیر واقعی است و آن هایی که درباره ی هر چیز دیگر است ،منتقدان را بس فرسوده است .( والاس مارتین ،۱۳۸۲ :۱۷ )
در دهه ی ۱۹۵۰ نظریه ی نقد ، واژگان اندکی برای طبقه بندی روایت در اختیار داشت ،ولی در نظریه ی ادبی چنین واژگانی فراوان بود در هر گلچین ادبی که به ترتیب تاریخی مدون شده باشد ،معمولآ نمونه هایی از روایت های طولانی پیش از ظهور رمان- مانند حماسه و رمانس- وجود دارد . هر گلچینی از کتاب حکایت های کانتر بری چاوسر شامل قالب های روایتی کوتاهی همچون قصیده های هزل آمیز ،حکایت های حیوانات ، تمثیل های اخلاقی ،افسانه های مسیحی و حکایت های عامیانه خواهد بود . برخی از حکایت ها را شاید نتوان تقسیم بندی کرد ( ملکه ی پریان اثر ادموند اسپنسر کتاب آداب است یا رمان ؟ حماسه یا تمثیل ؟ یا همه ی اینها .) انواع دیگر روایت ،مانند داستان کار آگاهی و ادبیات گوتیک وداستان عتمی تخیلی ، در بیشتر گلچین ها نیامده است . هر چند همه ی این نام ها برای تعیین نوع داستان مفیدند جملگی محصول تصادفی تاریخ اند ، روایت هایی که از جنبه های بسیاری به هم شبیه اند،نام های گوناگونی یافته اند فقط به این دلیل که در دوره های گوناگونی پدید آمده اند ،و گونه ای مانند «رمانس» شاید شامل سه چهار نوع داستان نا همگون باشد . این شکاف میان تاریخ بدون نظریه و نظریه ای چنان ساده که نمی تواند تاریخ ادبی را ارائه دهد ،همان چیزی است که فرای می خواست با تقسیم بندی روایت آن را پر کند .( همان، ۱۳۸۲: ۱۷)
۲-۲-۲- واقعیت نمایی
از زمانی که داستان و رمان به صورت امروزی آن، در عالم هنر پیدا شد، نویسندگان سعی کردند که به آثار خود حقیقت مانندی یا واقعیت نمایی بدهند و بر خلاف «قصه» زندگی واقعی را تصویر کنند. اما در داستان حوادث آن طور اتفاق نمی افتد که در زندگی واقعی، بلکه داستان سلسله ای از حوادث را که شبیه حوادث زندگی واقعی است برای ما تصویر می کند. در واقع زندگی فردی یا جمعی، رشته ای از وقایع را به وجود می آورد که با منطق زندگی روزمره به هم پیوند خورده است و این وقایع در داستان بر خلاف وقایع زندگی باید آغاز و میانه و پایانی داشته باشد. به همین دلیل جهان داستان منطق خاص خود را دارد که از منطق جهانِ واقع متمایز است، زیرا داستان هرگز زندگی واقعی را عینآ تصویر نمی کند بلکه همانطور که گفته شد برگزیده ی وقایع زندگی در ذهن نویسنده پرداخت و باز آفرینی می شود و همین آفرینش دوباره است که داستان را به وجود می آورد. نویسنده باید وقایع را به گونه ای تصویر کند که امکان رویداد آن ها احساس شود و خواننده باور کند که چنین وقایعی ممکن است اتفاق بیفتد. ( میر صادقی، ۱۳۸۸ : ۱۴۸-۱۴۹ )

۴-۱۶٫ جدول: نتایج آزمون کولموگوروف اسمیرنوف برای مولفه های اخلاق کار…………….۶۵
۴-۱۷٫ جدول: نتایج آزمون کولموگوروف اسمیرنوف برای مولفه های تعهد سازمانی…………۶۵
۴-۱۸٫ جدول: توصیف مولفه های متغیر اخلاق کار…………………………………………..۶۶
۴-۱۹٫ جدول: شناسایی وضعیت مولفه های متغیر اخلاق کار…………………………………۶۷
۴-۲۰٫ جدول: توصیف مولفه های متغیر تعهد سازمانی……………………………………….۶۸
۴-۲۱٫ جدول: شناسایی وضعیت مولفه های متغیر تعهد سازمانی…………………………….۶۸
۴-۲۲٫ جدول: بررسی مولفه های اخلاق کار در بین زنان و مردان………………………….۶۹
۴-۲۳٫ جدول: میانگین رتبه جنسیت در بین مولفه های اخلاق کار……………………………۶۹
۴-۲۴٫ جدول: بررسی مولفه های تعهد سازمانی در بین زنان و مردان………………………۷۰
۴-۲۵٫ جدول: میانگین رتبه جنسیت در بین مولفه های تعهد سازمانی………………………..۷۰
۴-۲۶٫ جدول: بررسی مولفه های اخلاق کار در بین گروه های سنی…………………………۷۱
۴-۲۷٫ جدول: میانگین رتبه گروه های سنی در بین مولفه های اخلاق کار…………………..۷۲
۴-۲۸٫ جدول: بررسی مولفه های تعهد سازمانی در بین گروه های سنی……………………..۷۳
۴-۲۹٫ جدول: میانگین رتبه گروه های سنی در بین مولفه های تعهد سازمانی……………….۷۳
۴-۳۰٫ جدول: بررسی مولفه های اخلاق کار در بین گروه های تحصیلی……………………۷۴
۴-۳۱٫ جدول: میانگین رتبه گروه های تحصیلی در بین مولفه های اخلاق کار……………..۷۴
۴-۳۲٫ جدول: بررسی مولفه های تعهد سازمانی در بین گروه های تحصیلی……………….۷۵
۴-۳۳٫ جدول: میانگین رتبه گروه های تحصیلی در بین مولفه های تعهد سازمانی………….۷۵
۴-۳۴٫ جدول: بررسی مولفه های اخلاق کار در بین گروه های سطوح شغلی………………۷۶
۴-۳۵٫ جدول: میانگین رتبه گروه های سطوح شغلی در بین مولفه های اخلاق کار………..۷۶
۴-۳۶٫ جدول: بررسی مولفه های تعهد سازمانی در بین گروه های سطوح شغلی………….۷۷
۴-۳۷٫ جدول: میانگین رتبه گروه های سطوح شغلی در بین تعهد سازمانی………………..۷۷
۴-۳۸٫ جدول: نتیجه آزمون کندال جهت بررسی رابطه اخلاق کار و تعهد سازمانی………۷۸
۴-۳۹٫ جدول: نتیجه آزمون کندال جهت بررسی رابطه علاقه به کار و تعهد سازمانی……۷۹
۴-۴۰٫ جدول: نتیجه آزمون کندال جهت بررسی رابطه پشتکار در کار و تعهد سازمانی….۸۰
۴-۴۱٫ جدول: نتیجه آزمون کندال جهت بررسی رابطه روابط انسانی در کار و تعهد سازمانی…۸۱
۴-۴۲٫ جدول: نتیجه آزمون کندال جهت بررسی رابطه مشارکت در کار و تعهد سازمانی………۸۲
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
۲-۱٫ نمودار: منشور اخلاقیات سازمانی……………………………………………………۳۰
۲-۲٫ نمودار: الگو سه بخشی تعهد سازمانی آلن و می یر…………………………………۳۸
۴-۱٫ نمودار: الگو سه بخشی تعهد سازمانی آلن و می یر…………………………………۳۹
۴-۱٫ نمودار: جنسیت پاسخگویان…………………………………………………………..۵۶
۴-۲٫ نمودار: سن پاسخگویان……………………………………………………………….۵۷
۴-۳٫ نمودار: میزان تحصیلات پاسخگویان………………………………………………..۵۸
۴-۴٫ نمودار: سطوح شغلی پاسخگویان…………………………………………………….۵۹
چکیده
این تحقیق سعی دارد رابطه اخلاق کار و تعهد سازمانی را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. در این راستا از مدل چهار بخشی گری گوری سی پتی و مدل سه بخشی آلن و می یر به عنوان چارچوب نظری تحقیق استفاده می شود. فرضیه اصلی مورد مطالعه عبارت است از: بین اخلاق کار و تعهد سازمانی در بین کارکنان شرکت آب منطقه ای استان سمنان رابطه وجود دارد. متغیر مستقل، اخلاق کار است که مؤلفه های آن عبارتند از: علاقه به کار، پشتکار در کار، روابط انسانی در کار و مشارکت در کار و متغیر وابسته هم عبارت است از تعهد عاطفی، تعهد هنجاری و تعهد مستمر. جامعه آماری این تحقیق را کارکنان شرکت آب منطقه ای استان سمنان تشکیل می دهند که حجم نمونه این پژوهش شامل ۹۸ نفر می باشد. روش جمع آوری اطلاعات شامل پرسشنامه ۲۳ سؤالی استاندارد گری گوری سی پتی (۱۹۹۰) و پرسشنامه ۲۴ سوالی استاندارد آلن و می یر می باشد. روش های تجزیه وتحلیل با بهره گرفتن از آزمونهای آلفای کرونباخ، کولموگروف – اسمیرنوف، دوجمله ای، یومان ویتنی، کروسکال والیس، کندال تائو b صورت پذیرفت. نتایج آزمون ها نشان داد بین اخلاق کار و تعهد سازمانی کارکنان رابطه وجود ندارد. تعهد سازمانی در بین گروه های مورد مطالعه جمعیت شناختی مانند جنس، سن، مدرک تحصیلی و سطوح شغلی تفاوت معنی داری ندارد، اما از بین مؤلفه های اخلاق کار، علاقه به کار و روابط انسانی در کار در بین گروه های متفاوت سنی تفاوت معنی داری دارد.
واژگان کلیدی: اخلاق کار، تعهد سازمانی، علاقه به کار، پشتکار در کار، روابط انسانی در کار و مشارکت در کار
فصل اول:
طرح تحقیق
مقـدمـه
در روزگار کنونی کمتر کسی می تواند با نگاه مکانیستی به مدیریت سازمانها بنگرد، به ویژه در دهه اخیر و مخصوصا ورود به هزاره سوم توجه به نقش نیروی انسانی در سازمانها به طور فزاینده ای مورد تأکید قرار گرفته است. امروزه در پرتو تحولات اجتماعی و پیدایش تئوری های نوین مدیریت، ارزش های نوین جهانی مطرح شده اند لذا دیدگاه جهان شناختی و انسان شناختی مدیران تغییر یافته و جایگاه انسان نسبت به قبل اعتلاء و ارتقاء یافته است. لذا سازمان های مختلف به دنبال تربیت انسان هایی هستند که بتوانند در جامعه جهانی به دور از تعصب و کوته نگری ها زندگی کنند، معتقد به اخلاقیات و ارزشهای متعالی باشند و به حقوق و آزادی دیگران احترام بگذارند. در شرایط کنونی رعایت نشدن برخی معیارهای اخلاقی، نگرانیهای زیادی را در بخش های دولتی و غیر دولتی به وجود آورده است. سقوط معیارهای رفتاری در بخش دولتی، پژوهشگران را واداشته تا در جستجوی مبناهای نظری در این رابطه بوده تا بتوانند مسیر مناسب اجرایی آن را فراهم سازند. لذا یکی از عمده ترین دغدغه های مدیران کارآمد در سطوح مختلف، چگونگی ایجاد بسترهای مناسب برای عوامل انسانی شاغل در تمام حرفه ها است تا آنها با حس مسئولیت و تعهد کامل به مسائل در جامعه و حرفه خود به کار بپردازند و اصول اخلاقی حاکم بر شغل و حرفه خود را رعایت کنند. بنابراین با توجه به اهمیت اخلاق کار و تعهد سازمانی، در تحقیق حاضر به بررسی رابطه اخلاق کار و تعهد سازمانی کارکنان شرکت آب منطقه ای استان سمنان و همچنین در این فصل به بررسی بیان مساله، اهمیت، اهداف، سوالات، فرضیات، مدل تحلیل اولیه، متغیرها، تعاریف نظری و عملیاتی، روش تجزیه و تحلیل داده ها و مدل فرایند پژوهش خواهیم پرداخت.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۱-۱ بیان مساله
رشد و توسعه روز افزون و تغییرات سریع در سازمان های امروزی، افزایش رقابت در بین آنها و پیچیدگی قوانین و مقررات اداری باعث شده قوانین و مقررات خشک و بی روح بر فضای اداری سازمانها حاکم گردد و مدیران از توجه به مهمترین سرمایه سازمان(نیروی انسانی) غافل بمانند. از زمانیکه مدیریت امور افراد به عنوان یک حرفه و تخصص شناخته شد، به مسئولین این امر توصیه گردید که اصول اخلاقی و وجدان را همواره مد نظر داشته باشند (میرسپاسی، ۱۳۷۲،ص ۱۱۵). زیربنای همه ارزشها در سازمان، ارزشهای اخلاقی می باشند، این ارزشها به استقرار و حفظ استانداردهایی کمک می کند که می تواند بر هدایت افراد به سوی اقداماتی که برای سازمان مطلوب است تأثیر بگذارد، به طور ویژه هنگامی که استانداردها یا ارزشهای اخلاقی سازمان به طور گسترده ای میان اعضا رایج شود موفقیت سازمانی افزایش می یابد (بهاری فر، جواهری کامل ،۱۳۸۹،ص ۱۱۵).
اخلاق یک ضرورت و لازمه جامعه سالم است و به علت کارکردها و پیامدهای مثبت فردی، سازمانی و اجتماعی آن است که همواره توجه دانشمندان و مدیران سازمان ها را برانگیخته است تا برای حفظ و ارتقای سطح آن کوشش نمایند(رضایی منش، ۱۳۸۳،ص۲۶). سازمان نقش مهمی در رفتارهای فردی کارکنان ایفا می کند. ایجاد ارزشهای اخلاقی در سطح سازمان می تواند از طریق تأثیر بر متغیرهای سازمانی دیگر، منجر به سطح بالاتر رفتار اخلاقی کارکنان شود.
دلیل دیگری که برای توجه به اخلاق مطرح شده است این است که کردار و رفتار کارگزاران و مدیران بخش عمومی در زیر زربین جامعه و همه مردم و سیاستمداران قراردارد (رضایی منش،۱۳۸۳). بررسی اصول اخلاقی از منظر مدیریت بحث گسترده ای است. در دوره ای از مدیریت که سخن از انعطاف سازمانها در مقابل تغییرات بازار مطرح می شود، قابلیت تغییر پذیری کارکنان و در عین حال، انگیزه برای این امر بسیار کلیدی است . به عبارتی، سازمانها به این باور دست یافته اند که هدایت و کنترل منابع انسانی فقط از طریق روشها و دستور العمل ها و آئین نامه ها مقدور نیست (یقین لو،۱۳۸۲، ص ۱۲۷).
با توجه به جایگاه ارزنده تعهد و نقش اساسی آن در کارایی و اثر بخشی سازمانها، باید به شناسایی عوامل موثر بر آن پرداخت. به نظر می رسد یکی از عوامل موثر بر تعهد سازمانی ، اخلاق مدیریتی باشد.
تعهد یکی از ارکان اصلی اخلاق در هر جامعه است. به همین دلیل، این مفهوم عضویت محوری در تمام نظریه های اخلاق دارد (یقین لو، ۱۳۸۲). عوامل زیادی می تواند در ایجاد تعهد و پایبندی کارکنان موثر باشند. بر اساس تحقیقات محققین در داخل و خارج از کشور، عواملی از قبیل رضایت شغلی، امنیت شغلی، مشارکت در تصمیم گیری، ارزشهای کارکنان و …. بعنوان عوامل موثر بر تعهد سازمانی شناخته شده اند.
Job Satisfaction - رضایت شغلی
در این تحقیق ابعاد اخلاق کار، علاقه به کار، پشتکار در کار، روابط انسانی در کار و مشارکت در کار هستند و ابعاد تعهد سازمانی، تعهد عاطفی، تعهد هنجاری و تعهد مستمر می باشد که حضور این ابعاد منجر می شود کارکنان باتعهد و پایبند باشند، با نظم بیشتری کار خود را انجام دهند، مدت بیشتری را در سازمان بمانند و بیشتر کار کنند. و ضعف در سیستم اخلاقیات منجر به کاهش ارتباطات و افزایش خسارات سازمانی می گردد این مفروضات امروزه تا حدی اهمیت یافته است که موفقیت را بر گرفته از اخلاق حرفه ای می دانند.
۱-۲ اهمیت پژوهش
ضرورت و اهمیت هر پژوهش به نتایج و قواعد نظری و عملی آن بر می گردد. یعنی باید از یک طرف به غنا و پیشرفت تفکر مربوط باشد و از طرف دیگر به شناخت واقعیت ها، تا به شناسایی عواملی که از صافی آزمون های علمی می گذرند و با توجه به شرایط خاص هر سازمان، بتوان برنامه ریزی مفیدی جهت اصلاح و بهبود آن طراحی کرد. پیتر دراکر در اهمیت اخلاق ورزی مدیران به ویژه مدیران عالی می گوید: اگر مدیر فاقد اخلاق نیکو باشد یا درست کار نباشد، روح و حیات سازمان را تباه می کند .
امروزه اصول اخلاق حرفه ای یک پیش شرط در مدیریت سازمان ها محسوب می شود. اگر بپذیریم کارکردهای مدیریت در معنای واقعی مرتبط با مسئولیت و مسئولیت پذیری است و مسئولیت پذیری را از پایبندی به رعایت اصول اخلاقی منبعث بدانیم به این اصل اساسی می رسیم که اخلاق حرفه ای یک دانش است که باید بر مبنای یک سیر منطقی و عقلانی ایجاد و پشتیبانی شود (سرمدی و شالباف، ۱۳۸۶، ص ۸۶).
امروزه بیش از پیش به نقش راهبردی اخلاق در موفقیت سازمان معطوف به آینده ی سازمان پی برده ایم . مسئولیت پذیری اخلاقی سبب می شود میزان پیش بینی پذیری سازمان افزایش یابد و به تبع آن اندازه ی اعتماد آفرینی سازمان را افزایش می دهد(فرامرز قراملکی ، ۱۳۸۲، ص ۸۸-۳۳).
اخلاق از مهمترین مباحث دینی است و از یک نظر مهمترین هدف انبیای الهی را تشکیل می دهد (میراث فرهنگی).
تعهد سازمانی به عنوان یک هسته مرکزی نگرش شغلی که چگونگی برخورد فکری و رفتاری کارکنان به شغل را مشخص می سازد ، مطالعات زیادی را به سمت خود هدایت کرده است . دراین رابطه مقام معظم رهبری در توصیه خود به دولت نهم فرموده اند «تعهد به کار، تخصص در انجام کارها باید اساس به کارگیری نیروها در بدنه دولت باشد» لذا مدیران باید تعهد و پایبندی کارمندان را به سازمان حفظ کنند و برای این امر باید با مشارکت دادن کارمندان در تصمیم گیری و فراهم کردن سطح قابل قبولی از احساس مهم بودن شغل برای آنان، تعهد و پایبندی را بیشتر کنند. (دیدار هیئت دولت نهم با مقام معظم رهبری، ۱۳۸۵)
با توجه به آنچه گفته شد ضرورت این تحقیق شناسایی رابطه بین اخلاق کار مدیران و تعهد سازمانی کارکنان است . اگر چنین رابطه ای وجود داشته باشد می توان امید داشت با بهبود اخلاق کار مدیران، تعهد سازمانی کارکنان را انتظار داشت.
۱-۳ اهداف پژوهش
هدف اصلی:
شناسایی رابطه بین اخلاق کار و تعهد سازمانی کارکنان شرکت آب منطقه ای استان سمنان
اهداف فرعی:
۱) شناسایی وضعیت مولفه های اخلاق کار در شرکت آب منطقه ای استان سمنان
۲) شناسایی وضعیت مولفه های تعهد سازمانی در شرکت آب منطقه ای استان سمنان
۳) شناسایی وضعیت مولفه های اخلاق کار و تعهد سازمانی در بین زنان ومردان
۴) شناسایی وضعیت مولفه های اخلاق کار و تعهد سازمانی در بین گروه های متفاوت سنی
۵) شناسایی وضعیت مولفه های اخلاق کار و تعهد سازمانی در بین گروه های متفاوت تحصیلی
۶) شناسایی وضعیت مولفه های اخلاق کار و تعهد سازمانی در بین گروه های سطوح شغلی
۱-۴ سوال اصلی تحقیق (مساله تحقیق)
آیا بین اخلاق کار و تعهد سازمانی کارکنان شرکت آب منطقه ای استان سمنان رابطه وجود دارد؟
۱-۵ سوالات فرعی تحقیق
۱) آیا بین علاقه به کار و تعهد سازمانی کارکنان شرکت آب منطقه ای استان سمنان رابطه وجود دارد؟

پس پاسخ دهی به جرم وپدیده مجرمانه توسط جامعه مدنی برخلاف دولتی که متوسل به نظام قضائی کیفری می گردد از یک تقبیح ساده شروع می شودمثل مذمـت اطرافیـان تـاضمانت های اجرایی مذهبی وخانوادگی وصنفی، امربه معروف ونهی ازمنکر بعنوان یک نهادمدنی وهیئت اجتماع ودرکنار نهادهای دولتی و رسمی، میتواند مهمترین ابزار سیاست پیشگیری جنایی درجامعه باشد زیرا اولاٌ جنبه تنبیهی وقهرآمیز ندارد واصولاٌ هدف اجرای چنین وظیفه ای مجازات و سرکوب افراد نیست بلکه هدف ازآن جلوگیری از ارتکاب ناهنجارهای اجتماعی وتلاش درجهت اجرا و گسترش هنجارها و معروفها است، افراد جامعه بریکدیگر ولایت ندارند و نمی توانند درجهت پیشگیری از منکرات، دست به تنبیه دیگران بزنند ودین اسلام نیز خشونت وبی نظمی را درجامعه نفی می کند.

پایان نامه رشته حقوق

ثانیاٌ نظارت عمومی ومشارکت عملی مردم درقالب یک نهادمدنی، امری است که برعهده همگان گذاشته شده واختصاص به حکومت ندارد، مگر مواردی که اقدام انجام شده تهدیدی برای نظم وامنیت جامعه به شمارآید که دراین صورت باید از طریق نهادهای قانونی تمهیدات لازم بعمل آید.
ب: گذر از جرم به پدیده مجرمانه
جرم پدیده ای اجتماعی و جهانی است وتعریف روشن وصریح،که مقبول همگان باشد وجود ندارد واین مسئله ای است که مورد تایید آسیب شناسان میباشد، عده ای از حقوق دانان معتقدند که “نقض قانون هرکشوری دراثرعمل خارجی درصورتی که انجام وظیفه ویا اعمال حقی که آن را تجویز نکند ومستوجب مجازات هم باشد جرم نامیده میشود”.[۱۴۶]
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
دورکیم جامعه شناس فرانسوی می گوید ( هرعملی که درخورمجازات باشد جرم است) به بیان دیگر هرفعل ویا ترک فعلی که نظم و صلح وآرامش اجتماعی را مختل سازد وقانون نیزبرای آن مجازات تعیین کرده باشد جرم محسوب می شود.[۱۴۷]
جرم شناســان نیز ناسازگــاری افراد را دراجتماع عمل ضد اجتماعی وجرم می نامند. مع الوصف با تعاریف ارائه شده معلوم می شود که جرم پدیده ای کاملاٌنسبی است یعنی هیچ عملی ذاتاٌ جرم نیست وفقط زمانی جرم تلقی میشودکه از نظراجتماعی(قانونی) چنین تعریف شده باشد، برای جرم شناسان نه تنها جرائم قانونی بلکه کلیه اعمال ضد اجتماعی نیز می توانند جرم به معنای رفتار ضد اجتماعی باشند وبکاربردن اصطلاح مترادف جرم وعمل ضد اجتماعی درجرم شناسی موید این امر است که قلمرو جرم شناسی بسیار وسیع تر از حقوق جزا است به عبارت دیگر درجرم شناسی حالت خطرناک و یا ضد اجتماعی فرد صرف نظر از قانونی بودن جرم از اهمیت بسیاری برخوردار است معهذا باید توجه داشت که آرمان جرم شناسان دررسیدگی به حالات خطرناک وضد اجتماعی افراد برای حقوق دانان قابل قبول نیست وتنها آن دسته از اعمال وافراد میتوانند مورد بررسی ومطالعه قرار گیرند که از لحاظ قانونی آن اعمال را جرم ومرتکبین آن را مجرم بنامند. تجربه اجتماعی نشان میدهدکه تاکنون جامعه ای بدون جرم پیدا نشده و وجود نخواهد داشت.
پدیده مجرمانه همان اعمال ضد اجتماعی است که از هنجارهای اجتماعی دور شده وبه اصطلاح (انحراف) گفته میشود که این کجمداری و ناهمنوائی دربرابر هنجارهای اجتماعی فاقد ضمانت اجرای حقوقی است باین ترتیب انحراف و پدیده مجرمانه شامل رفتارهای ضد اجتماعی است که اگر به صورت نقض یک قاعده حقوقی، چه فعل وچه ترک فعل باشد درقلمرو نظام کیفری قرار می گیرد و اگر بصورت نقض یک قاعده حقوقی نباشد درهرحال برای نظام جامعه خطرناک نیست وپاسخ جامعه را می طلبد.[۱۴۸]
دریک کلام هرچه میان جرم و انحراف تعامل وجود دارد ویکدیگر را تحت تاثیر قرار می دهند ومتحول می کنند رابطه آنان بصورت عموم وخصوص مطلق است یعنی هرعملی که از لحاظ قانون جرم باشد مشمول انحراف وعمل ضد اجتماعی است ولی هرانحرافی جرم نمیباشد، از این رو در گذر از جرم به پدیده مجرمانه نهاد امر به معروف و نهی ازمنکر نه تنها در برابرجرم که واجدضمانت اجراست قرار می گیرد بلکه اعمال منحرفانه وضد اجتماعی که جرم نیست نیز در برمی گیرد.
براین اساس امر به معروف ونهی ازمنکر علاوه بر این که درصدد است تا زمینه ها وفرصت هایی را که موجب تجهیز تمایلات ضد اجتماعی ومجرمانه است کاهش دهد، تلاش میکند تا قدرت مقاومتدرونی در برابر جاذبه سودآوری بزهکاری را با تدابیر گسترده افزایش دهد. ترکیب وجودی انسان بگونه ای است که هم تمایلات شهوانی ونفسانی قوی دارد وهم عقل وتقوی ( فالهمها فجورها و تقویها)[۱۴۹]
یعنی هم تمایلات مجرمانه ومنحرفانه درنفس آدمی راه دارد وهم مقاومت داوطلبانه (تقوی) وکشش به سمت خوبیها و معروف و تنفراز انحراف واعمال ضد اجتماعی، پس این نهاد مهمترین رسالت خود را تعالی ورشد معنوی انسان از طریق تقویت وراه اندازی نیروی تفکر وتعقل و معرفت به خوبی ها و هدایت افراد مردد قرار داده است تا باهمان نیروی کنترل کننده ی رفتار واعمال آدمی پیوسته خود را در مسیر خوبی ها قرار داده از سقوط درمهلکه جرم وجنایت واعمال منحرفانه وضد اجتماعی خودداری کنند.
ج: گذر از روش های سرکوب گر به تمامی روشها
اهداف سیاست کیفری از دیرزمان ، برپایه سرکوب گری بود وتا قبل از ظهور مکاتب جدید و اندیشه های جرم شناسانه مجازات های گوناگونی برمجرمین اعمال می شد عقیده براین بود که هرنوع تخلف و تجاوز به مقررات اجتماعی، باید به کیفر برسد وتاریخ، شاهد قوانین سخت و خشونت آمیز علیه انسانها بوده است، برخی از این مجازات ها عبارت بود از: شکنجه، بریدن گوش و بینی، داغ کردن با آهن گداخته و انداختن به داخل روغنهای به جوش آمده وسایر اعمال شاقه، [۱۵۰]بنابراین مجازات،همواره اهداف پیچیده ای را دنبال کرده است و در جستجــوی این بود که حالت ارعاب انگیزی و تهدید فردی و جمعی داشته باشدتا کیفر عادلانه ای برای رفتار ضد اجتماعی بزهکار باشد، ابزارهای بکاررفته در سیاست کیفری قهرآمیزو سرکوبگر بود، انتقام، تنبیه واعمال واکنشهای خشونت آمیز شخصی وگروهی، جزء برنامه هایی بود که برای پیشگیری از جرم استفاده میشد وباتوسعه مکاتب جرم شناسی ، به تدریج اهداف سیاست کیفری طرد گردید و اهداف جدیدی جانشین آن شده که اکنون سیاست جنایی نامیده میشود.
سیاست جنایی با اتخاذ روش های غیر سرکوبگر واستفاده از ابزارها واقدامات غنی تر از مجازات های کهنه واقدامات تامینی، سریعتر به مقصود نائل گردیده وتوانسته است در پیشگیری از وقوع جرم واکنش موثر علیه بزهکار، بگونهای که بازگشت او را به اجتماع تسهیل نماید داشته باشد، متوقف ساختن رشدبزهکاری،اتخاذ روش هایی جهت بهبود وضعیت روانی مجرم وایجاد آر امش وتوازن در اجتماع از جمله این اقدامات است، در این مفهوم، سیاست جنایی در قلمرو سیاست اجتماعی قرار میگیرد که آن نیز بهنوبه خود زیرمجموعه سیاست عمومی هرکشور، یعنیسیاستی که قوایعمومی حاکم باید در برنامه ریزی، سیاست گذاری و اجرای آن شرکت کنند واقع می شود واین سیاست عمومی داخلی هر کشور است.[۱۵۱]از این رو سیاست جنایی هر کشور بسته به اوضاع و احوال اجتماعی، فرهنگی وسیاسی آن کشور اتخاذ می شود بنابراین توسل بی دریغ و پیدرپی به کیفر برای جلوگیری از تکرار جرم، ثمرهای جز شخصیتی متزلزل و تحقیر شده از مجرم برجای نخواهد گذاشت.
اسلام با اتخاذ سیاست جنایی مبتنی بر نوسازگاری داوطلبانه، یعنی توبه، بعنوان بهترین راه تامین آرامش روحی وجبران زشتیهای گذشته، در صدد پیشگیری از وقوع جرم است بنابراین نباید با اعمال مجازاتهای شدید به بهانه جلوگیری از تکرار جرم، راه توبه واصلاح داوطلبانه را از بین برد، طوری که فرد را از جامعه طرد نمود که دراین صورت راهی جز ارتکاب مجدد جرم برای وی نخواهد ماند، از این رو در گذر از روش مرعوب کننده و سرکوب گری، امر به معروف و نهی از منکر می تواند بعنوان مناسب ترین روش ، نقش ارزنده ای در اعمال سیاست جنایی اسلامی داشته باشد چرا که امر به معروف و نهی از منکر و وجوب آن ، مقید به دو قید (احتمال تأثیر) و (تداوم استمرار) یعنی اصرار مرتکب بر ادامه رفتار ضد اجتماعی است واین قید به خوبی بیانگر آن است که هدف از اعمال این دو فریضه اصلاح مرتکب و بازداشتن وی از اعمال مجرمانه در آینده است و صرفاٌ باید زمانی اعمال گردد که تاثیر روی مرتکب داشته باشد ویا مرتکب اصرار بر ارتکاب رفتار ضد اجتماعی داشته باشد درغیراین صورت امر به معروف ونهی از منکر واجب نیست چون این فریضه یک واجب شرعی پیش گیرانه است که قبل از ارتکاب فعل نامشروع ، بوسیله آمر و ناهی انجام می شود.[۱۵۲]
گفتار سوم
سایرراهکارهای گسترش فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر
۱٫ اعتلای سطح بینش اجتماعی
آگاهی بخشی و بالا بردن سطح معرفت عمومی جامعه درخصوص اهمیت و اجرای این فریضه ی الهی، یکی از عوامل مؤثر در تحقق این دستور الهی و از جایگاه والایی برخوردار است. چنان چه خداوند اجرای امر به معروف و نهی از منکر را از صفات مردان و زنان مؤمن و نیز موجب نزول رحمت خداوند و عین اطاعت حق میداند. [۱۵۳]و نیز میفرماید: مردم باید امر به معروف ونهی از منکر کنند و آمرین به معروف و ناهیان از منکر سعادتمند و رستگارند.[۱۵۴] توجه به نیازهای روانی انسان ونیازسنجی جامعه می تواند عامل مهمی در جهت افزایش آگاهی های اجتماعی باشد. جامعه بشری با بهره گیر ی از حس جستجوگری انسان، تمایل به خوبی ها و نیکی ها و فضایل و مسایل اخلاقی، عفت، راستی و صداقت و حسّ خداجویی به عنوان نیاز فطری انسان و در نهایت با تحکیم ارتباط مؤثر با خداوند، می تواند به سعادت دنیوی و اخروی دست یابد.
۲٫ افزایش قدرت وجدان اجتماعی، قدرت جامعه و دولت اسلامی
اسلام دارای نظام و قوانین خاصی است تا درستی راه جامعه و مسیر رسیدن به اهداف والای آن را تضمین نماید. اولاً نیروی بازدارنده درون انسان یعنی تقوای الهی می تواند نخستین ضمانت اجرایی باشد وجدان دینی یاعامل بازدارنده درونی،همواره مراقب انسان است واورا وا میدارد تا اسلام راجامه ی عمل بپوشاندثانیاًقدرت حکومت عادل درجامعه اسلامی دومین ضمانت است زیراحکومت اسلامی حفظ امنیت داخلی وخارجی راجزووظایف اساسی خود می داند. ثالثاً نیروی امنیت اجتماعی، ضمانت دیگری است که فریضه ی امر به معروف و نهی از منکر از آن ناشی می شود و نقش مهمی در اعتلای معنوی جامعه دارد.[۱۵۵]
۳٫ ایجاد بسترهای اجتماعی مناسب برای الگوپذیری نسل جوان
ارائه الگو و مسأله نقش پذیری از آنها یکی از مسایل مهم در تربیت انسان است چنان چه قرآن کریم پیامبر اسلام را به عنوان الگویی خوب برای سعــادت جامعــه معرفــی می نماید.
معرفی الگوهای خوب و شایسته به جوانان، اثبات پوچی الگوهای نامناسب در حوزه اندیشه و رفتار اجتماعی، طرح الگوهای زنده در هدایت نسل جوان و ایجاد روحیهی احساس مسؤولیت و توجه به معیارهای اخلاقی و معنوی جامعـه میتواند نقش ارزندهای درهدایت جامعه به سوی آرمانهای مطلوب انسانی باشد. به اعتراف روان شناسان تربیتی ویژگی نقش پذیری جوان از جملــه امتیازاتــی اسـت که می تواند خیلی زود او را تحت تأثیر قرار دهد واین حسّ والای تربیتی را امتناع نماید.[۱۵۶] در متون و روایات اسلامی شواهد بسیاری برپذیرش حقایق ازسوی جوانان و اشتیاق و آمادگی آنانبرای قبول ارزشهای الهی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می شود: امام علی (علیه السلام) فرمودند: وَ اِنمَّا قَلبُ الحَدَثِ کَالاَرضِ الخَالِیَهِ مَا اُلقِیَ فِیهَا مِن شَیءٍ قَبِلتَهُ. قلب جوان مانند زمین بِکر است، هر بذری که در آن بکاری، قبولش می کند. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: عَلَیکَ بِالاَحدَاثِ اَسرَعُ اِلَی خَیرٍ بر تو باد که به سوی جوان ها بروی زیرا آنها حقایق را زود می پذیرند.[۱۵۷]
۴٫ رعایت موازین شرعی و اخلاقی در امر و نهی
امام خمینی (ره) در این خصوص می فرمایند: باید ایران یک مملکت اسلامی و همه چیزش اسلامی باشد، و روی موازین شرعی باید امر به معروف و نهی از منکر نمود…[۱۵۸]
اشاعهی فحشاء از بزرگترین گناهان کبیره است و هیچ کس حق ندارد هتک حرمت مسلمان و نقدی از ضوابط شرعیه نماید و فقط باید به وظیفه ی نهی از منکر به نحوی که در اسلام مقرر است عمل نمایند[۱۵۹]
باب امر به معروف و نهی از منکر از وجههی رحمت رحیمیه است، پس آمر به معروف و ناهی ازمنکر لازم است که به قلب خود از رحمت رحیمیه بچشاند و نظرش در امر و نهی، خودنمایی و خودفروشی و تحمیلِ امر و نهی خود نباشد زیرا که اگر با این نظر مشی کند، منظور از امر به معروف و نهی از منکر که حصول سعادت عباد و اجرای احکام الله در بلاد است، حاصل نشود.[۱۶۰]
۵٫ استفاده صحیح از ابزارها و کیفیت بخشیِ نفش رسانه های تبلیغی
بهره گیری مشروع از ابزار تبلیغ، وظیفه ی سنگینی است که به دور رکن مهم در شخصیت مبلغ دینی نیازمند است: اولاً آگاهی و اطلاع وسیعی میخواهد(رکن آگاهی) ثانیاً قدرت و امکان می طلبد (رکن قدرت و توانایی و امکان عمل) امکان دست یابی به قدرت از نظر فقهای شیعه به عنوان شرط وجود درامربه معروف ونهی ازمنکر تلقّی می شود نه شرط وجوب یعنی آن که باید امکان قدرت را به دست آورد. کیفیت بخشی به نقش رسانه های ارتباطی و تبلیغی، خود از عوامل مهم در بهرهگیری از این ابزارهای مؤثر است. بدیهی آن که اینگونه وسایل ارتباط جمعی باید به گونهای عمل کنند که زمینه های تحریکِ تمایلات نفسانی در سطوح مختلف مردم بوجود نیاید و برای تحقق این مهم لازم است که هر چه بیشتر رسانه های جمعی و ارتباطی تحت کنترل و ارزش یابی مستمر و نظارت نخگبانِ امور تربیتی و مذهبی قرار گیرند تا از ظرفیت های موجود این رسانه ها حداکثر بهره برداری به عمل آید.
۶٫ شیوه شناسی و روش های تبلیغی مؤثر
طبیعی است که بهره گیری از شیوه های انسانی، الهی و مشروع و سازگار با اندیشه ی نابِ اسلامی می تواند تأثیر بسزایی در تحقق و گسترش فریضه ی الهی امر به معروف و نهی از منکر داشته باشد. چنان که توصیه ی پیامبر اکرم و سایرائمه ی اطهار(علیهم السلام)نیز تأکید بر روش های اصولی بود، آنجا که «معاذبن جبل» را برای هدایت و دعوت مردم یمن گسیل می داشت فرمودند: یا معاذ یَسِّر وَ لاَ تُعَسِّر، بَشِّر وَ لاَ تُنَفِّری، ای معاذ سهیل بگیر و سختگیری مکن، بشارت ده و نفرت و بیزاری از اسلام ایجاد مکن. همهی امامان شیعه بویژه امام حسین (علیه السلام) نیز پیوسته از روش های مهم تبلیغ در اسلام که عبارت از: تبشیر و تبذیر و پرهیز از تنفیر اسـت با بهترین شیوه بهره میگرفتند.[۱۶۱]
سیره ی ائمه ی معصومین (علیهم السلام) در تبلیغ، آن بود که به طور عمده نظارت اجتماعی رسمی و غیررسمی خود را از طریق ابلاغ و آموزش آموزه های دینی و تبیین ارزش های الهی و انسانی و درونی کردن آنها به مرحله ی اجرا درآورد تا در جامعه ی اسلامی تحولی ساختاری ایجاد شود و در این مسیر همواره در برخورد با ناهنجاریهای اجتماعی، روشی آموزشی و تربیتی، هدایت گرانه، دل سوزانه، آزادمنشانه و مهربانانه داشتند.[۱۶۲]
الف: روش برخورد مستقیم و غیرمستقیم: امر به معروف و نهی از منکر شیوه شناسی قابل تصور در دو نوع شیوه است که: یکی روش مستقیم و دیگری روش غیرمستقیم و غالباً روش غیرمستقیم کار سازتر است، روش مستقیم همان تبلیغ ظاهری به وسیله ی گفتار و امثال آن می باشد، روش غیرمستقیم آن است که عامل باید خود عامل به آن چه معتقد است باشد.[۱۶۳]
چنان چه در حدیث آمده است: کُونُوا دُعَاه النَّاسَ بِغَیرِ اَلسِنَتِکُم، مردم را به غیر زبانتان به سوی حق دعوت کنید.[۱۶۴]
قابل توجه است که در برخوردها باید روش و متد رویارویی را شناخت، به خصوص آنکه در مسایل تربیتی و روان شناختی باید روان شناسی صحیح تربیتی را ملحوظ داشت تا تلاشهای سازنده به نتیجه رسد.
ب: روش دادن شخصیت و جلب اعتماد: چنان چه آمر و ناهی بتواند ابتدا به شخصیت افراد احترام گذارد و با ظرافت خاص در جذب آنها مهارت خود را نشان دهد، مردم به سوی او جلب خواهند شد. در همین رابطه حضرت امیر (علیه السلام) می فرمایند: قُلُوبُ الرِّجالِ وَ حشِیَهٌ فَمَن تَألَّفَهاَ اَقبَلَت عَلَیهِ. دل های مردم وحشی است، پس هرکس که آن قلوب را جذب کند به او روی خواهند آورد.[۱۶۵]
ج: روش های برخورد متناسب با ظرفیت مخاطب: یعنی با هرکس به اندازه ی فهم و ادراک او سخن گفت نه کمتر و نه بیشتر، چنانچه رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلم) نیز فرموده اند: انّا مَعاشِرَ الانبیاء اُمرِنا اَن نُکَلِّمَ النَّاسَ عَلَی قَدرِ عُقُولِهِم.[۱۶۶]
د: روش توجه به ظرفیت های روانی: وضعیت مخاطب و توجه به جهات عاطفی او زمینه را برای پذیرش امر و نهی هموار می سازد. چنان چه امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمودند: اِنَّ لِلقُلُوبِ شَهوَهً وَ اِقبَالاً وَ اِدبَاراً فَاتُوهَا مِن قبلِ شَهوتِها و اِقبالها فاِنَّ القَلبَ اِذَا اُکرِه عَمِیَ.[۱۶۷]
همانا قلوب، برای قبول نمودن نصیحت، روی آوردنی و پشت کردنی دارند، پس در مواقع پذیرش آنها را دریابید، زیرا اگر قلوب نسبت به چیزی اکراه داشته باشند، در آن مورد کور بوده، چیزی رانمی بینندیادر جای دیگری می فرمایند: انَّ للقلوبِ اِقبالاً و اِدباراً فَاِذا اَقبلَت فَاحمَلوُها عَلیَ النَّوافِلِ و اِذا اَدبَرت فَاقتَصَروُا بِها عَلیَ الفَرائِضِ.[۱۶۸]
همانا برای قلوب اقبال و ادیاری هست، هرگاه قلب حالت پذیرش دارد، می تواند او را به انجام مستحبات وادار کنید ولی هرگاه حالت آمادگی نداشت فقط به انجام واجبات اکتفا کنید.
خ: روش برخورد مؤدبانه: سخن گفتن و نصیحت کردن چنان چه از دایره ی ادب و نزاکت خارج شود چه بسا اثرات سویی خواهد داشت ما مأموریم به برخورد صحیح و منطقی، چنـان چــه خدای کریــم می فرماید: ادفع بالتی هی احسن…[۱۶۹]
و: راهنمایی مخاطب با شیوه ی ذکر جنبه های عقلی یا حکمت و یادآوری جنبه های عاطفی یا موعظه و استفاده از شیوه های مناظره علمی گوناگون می تواند تأثیرات به سزایی داشته باشد.[۱۷۰]
هـ :روش بهره گیری از شیوه های زیربنایی: قابل توجه است که در مبحث شیوه شناسی در مسأله ی نظارت عمومی جامعه در قالب امر به معروف و نهی از منکر بهره مندی از شیوه های روبنایی و بویژه، زیربنایی بسیار قابل توصیه است. در شیوه های روبنایی کنترل ظاهر جامعه و امـر به معـروف و نهی از منکـر زبانی مورد توجه قرار می گیرد اما در شیوه های زیربنایی توجه به ساختارهای اجتماعی جامعه مدنظر است. بنابراین برنامه ریزی فرهنگی از جهتـی و برنامه ریزیهای اقتصادی از جهـت دیگـر میتواند زمینه های مناسبی را برای تحقق اهداف امر و نهی به وجود آورد. ۱- تربیت خانوادگی و تربیت صحیح فرزندان ۲- رعایتمعیارهایجاذبه ودافعه یاجذب و دفع صحیح،عقلانیو مشروع۳- کنترل غریزه جنسی با ازدواج. [۱۷۱]
عکس مرتبط با اقتصاد
و: شیوهی تشویق و اهدای جایزه: در جذب مخاطبین نوجوان به خصوص این شیوه بسیار کار گشا و سازنده است. به عنوان مثال به خاطره ای از زندگانی شهید بزرگوار مرحوم آیه الله سعیدی اشاره می کنیم: گفته شده است که وی درپایگاه بسیج موسی بن جعفر(علیها السلام) جوانان ونوجوانان را برای امر به معــروف و نهی از منکر بسیج میکرد. برنامهی او در این امر الهی به این صورت بود که هر نوجوان و جوان در طول روز و یا هفته، مواردی را که به امر به معروف و نهی ازمنکر می پرداخت، بر صفحه ی کاغذ می نوشت و به نزد مرحوم سعیدی میبرد تا ضمن رهنمودهای لازم، گزارش کار خود را نیز تقدیم او نماید آن بزرگواردربسیاری ازمواردضمن تقدیرازاین نوجوانان وجوانان به آنان جایزه می دادوتکریـــم می نمود.[۱۷۲]
۷٫ اصلاح ساختارها و راه کارهای ایجابی و سلبی
دگرگون سازیواصلاح ساختارهای اجتماعی، فرهنگیو سیاسیو اقتصادی جامعه براساس آموزه های اسلامی میتواند از اساسی ترین راه کارهای تحقق امر و نهی الهی به حساب آید. فقهای بزرگ اسلام معتقدند که در تحقق این فریضه ی الهی، آحاد مردم موظفندکه از جایگاه قدرت جلوی زشتی ها را بگیرند. لکن آن بخش های حساس اجرای این فرمان الهی مانند ضرب و جرح به دست هیأت حاکمه است و بخش های اعتراض آمیز آمرانه ی آن به عهده عزم ملی است ونیزاین فریضه باحدّوتعذیرفرق جوهری دارد،درامربه معروف به انجام کارفرمان می دهندودرنهی از منکر، جلوی کار زشت را می گیرند و به عامل می گویند: این کار خوب را انجام بده یا فلان کار بد را نکن، ولی در حدّ و تعذیر، شخصی بزهکار را تنبیه می کنند که چرا فلان کار قبیح را مرتکب شدی؟ از این رو چنین کاری به عهده ی مسؤولان قضایی شرعی است، برخلاف امر به معروف و نهی از منکر که وظیفه ی همگان است…لذااین کاریک عزم ملّی می طلبد.[۱۷۳]
نتیجه گیری

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

امر به معروف و نهی از منکر دو فریضه بزرگ الهی است این امر از چنان اهمیتی برخوردار است که تمام اعمال نیکو ، حتی جهاد در راه خداوند را، علی (ع) در قبال آن دو، به مثابه یک قطره در مقابل دریای خروشان می داند؛ به دلیل کارکردهای مثبت این دو فریضه است که اگر بدرستی انجام شود، حقیقتا چهره عالم اسلام شکل دیگری به خود خواهد گرفت. چنان که در ضمن حدیثی از امام باقر(ع) بدان اشاره شده است که عمده ترین آن، تأمین امنیت، گسترش قانونمندی، عمران و آبادانی، اصلاح امور مسلمین، و خواری دشمنان است.

در جامعه اسلامی نیز امر به معروف و نهی از منکر از اهمیت بسیار بالا و ویژه ای برخور دار است؛ جامعه ای به رشد و بالندگی می رسد که این دو فریضه همواره در میان آنان رونق داشته باشد، آنچه از اهمیت به سزایی برخوردار است، دارا بودن صفات ویژه ای است که آمران به معروف و ناهیان از منکر باید از آنها برخوردار باشند که عمده ترین آنهاپای بندی آنها به احکام دینی است.باید در نظر داشت که شرایط و مراتب آن در بالندگی این دو فریضه نقش به سزایی دارد. با توجه به کارکردهای آن، میزان ارج گذاری دین بر انجام آن و بر حذر داشتن از متروک ماندن این دو فریضه مترقی به دست میآید.

از نظر قلمرو نیز هم شامل حق الله و حق الناس و حقوق مشترک انسان و خداوند متعال می شود. امر به معروف و نهی از منکر، قلمرو بسیاری وسیعی دارد، بدین معناکه محدوده حقوق الهی،بشری وحقوق مشترک الهی- بشری را تماما شامل است.

امر به معروف و نهی از منکر که به معنی نظارت عمومی و همگانی است، از حقوق اولیه ی همه مسلمانان بوده و هیچ کس، حتی حاکم اسلامی حق ندارد برای آن قید وشرطــی قــراربدهــد،بلکه همــه آحادمردم میتوانند با در نظرداشتن شرایط، مراتب و مراحل آن، در جهت تحقق آن اقدام نموده باخلاقیت و ابتکار، کاراترین، عقلانیترین و موثرترین روشها را به کار بندند تا نتایج درست را از آن به دست آورند.

امر به معروف و نهی از منکر از جمله آموزه های سیاست جنایی اسلام است که در مقایسه با سایر آموزه های آن، جایگاه و کارکرد منحصر به فردی دارد، چه این آموزه از سویی متوجه عموم شهروندان جامعه اسلامی باقطع نظر از مناصب و سمتهای اجتماعی آنها است. این امر نمودی از سیاست جنایی مشارکتی اسلام است، به ویژه آن که از دیدگاه برخی صاحب نظران اسلامی صورت جمعی و تشکلی آن بیش تر موافق با روح این آموزه است، از سویی دیگر حضور این آموزه در تمامی مراحل شکل گیری عمل مجرمانه (پیش، حین و پس) و نیز تأثیر اصلاح گرانه آن البته در حدی که از جامعه انتظار می رود و حاکمیت آن بر همه روابط اجتماعی و … کارکرد بی نظیر و ممتازی به آن داده است. در عین حال، این آموزه در صورتی که با تبیین دقیق مرزهای نظری و عملی آن همراه نباشد می تواند کارکردی بسیار مخرب به دنبال داشته باشد.

از کارکردهای مهم امر به معروف و نهی از منکر فراهم سازی زمینه عمل به هنجارها و تقویت هنجارهای مورد نظر جامعه اسلامی و عمل به نیکی ها است؛ وقتی اعضای اجتماع مراقب هم بوده و یکدیگر را سفارش به حق و نیکی نمایند و از بدی و زشتی بازدارند ، این خود به تدریج زمینه نهادینه شدن و رسوخ نیکی ها در روح و روان افراد را فراهم می آورد ، به خصوص اگر آن چنان که باید و شاید به این فریضه عمل شود و آداب و سنن آن (که علاوه بر عمل کردن آمر به مفاد آن چه امر می کند و دست کشیدن از آن چه خود از آن نهی می کند ، شامل تکنیک های روان شناختی و جامعه شناختی دقیقی است که در شکل تعامل و کنش آمر ظاهر می گردد) رعایت شود. آن چه از عمل به این فریضه به دست می آید نیروی عظیمی است که پشتوانه اجتماعی دارد و می تواند بسیاری از هنجارها را در ذهن و روان افراد درونی سازد و از این طریق راه عمل به دیگر واجبات و سنن الهی (هنجارهای دینی در جامعه اسلامی ) را فراهم آورد. این کارکرد مهم امر به معروف و نهی ازمنکر است که آن رااز دیگر آموزه های سیاست جنایی و حتی از منظری کلان، دیگر آموزه های اسلام متمایز و منحصر به فرد می سازد.

گسترش و تعمیق این فریضه ی الهی در حقیقت نیازمند یک عزم ملّی و همگانی است چنان چه در سوره ی لقمان آیه ی ۱۷ می فرماید: یا بُنَیَّ اَقِمِ الصَّلاهَ وَ أمرُ بِالمَعرُوفِ وَ انهَ عَنِ المُنکَرِ وَاصبِر عَلَی مَا أصَابَکَ اِنَّ ذَلِکَ مِن عَزمِ الاُمُورِ. براساس این آیه کریمه الهی، در راه اجرای این فریضه، باید سختی ها و مصایب را تحمل کرد و صبر پیشه نمود. عزم الامور به کارهایی گفته می شود که باید روی آن تصمیم و عزم داشت ، اما در بعضی از کارها باید از قبل درباره ی آن فکر و مشورت کرد و سپس تصمیم گرفت. اگر کاری مهم و اجتماعی باشد و بدون هماهنگی مستمر همگان حاصل نشود، می گویند این کار عزم ملّی می طلبد، و امر به معروف و نهی از منکر، امری ملّی، مصمم و جزمی است که با عزم همه ی مردم همراه است.

اصول هشتم و یکصدو پنجاه وششم قانون اساسی ودر برخی قوانین موضوعه ، پیشگیری از جرم را مورد توجه جدی قرار داده است و اصل پنجاه وششم قانون اساسی ، حاکمیت برجهان و انسان را مختص خداوند دانسته و انسان را برسرنوشت خویش حاکم نموده است و اصل هشتم قانون اساسی نیز یکی از ابزار حقوقی واجتماعی این اعمال حاکمیت را ، دعوت به خیر وامر به معروف ونهی از منکر دانسته است بنابراین می توان گفت پیشگیری از جرم که نوعی نهی از منکر است از مصادیق حق حاکمیت انسانهاست.

امر به معروف ونهی از منکر بعنوان یکی از احکام اجتماعی دین مبین اسلام که بنحو کفایی برآحاد افراد جامعه ، واجب گردیده است ومبنای پیشگیری وپذیرش این فریضه در شرع مقدس اسلام ، ایجاد احساس مسئولیت عمومی ونظارت همگانی ، به منظور حسن اجرای موازین شرعی وجلوگیری از شیوع فساد در جامعه واصلاح امور است وبراساس اصول قانون اساسی ، امر به معروف ونهی از منکر خواه وظیفه همگانی باشد ویا حق همگان ، تا قبل از تشکیل سازمان منسجم وتعیین حدود وظایف و اختیارات آنان ، تنها در عرصه پیشگیری وامر به معروف ونهی ازمنکر لسانی، قابل تصور شمرده می شود چرا که مطابق روایات ونظر فقها وحقوق دانان ، ورود عموم در عرصه اجرایی پیشگیری ازجرم ، درزمانی که دولت اسلامی حاکم است جایز نیست به عبارت دیگر ، بسط الید در پیشگیری از جرم ، از متعلقات حاکم شرع است وعموم مردم نباید دراین عرصه وارد شوند و اکثر فقهای معاصر نیز همین نظر را دارند.

پیشنهادات
در حوزه‌ی ارتقای کمی
*تبیین و ضرورت‌شناسی
تبیین و ضرورت‌شناسی امر به معروف و نهی از منکر در عموم جامعه از الزامات اولیه می باشد. امروزه بخش‌های زیادی از افرادجامعه هیچ دلیل وتوضیح محکمی برای وجوب امر به معروف ندارند. ریشه‌دواندن سکولاریسم در بخش‌هایی از جامعه منجر به گسترش نوعی نگاه فردی به دین شده‌است که افراد را مانع از دخالت در حوزه‌های شخصی یکدیگر می کند. اینکه امر به معروف و نهی از منکر چیست؟ چه ضرورتی دارد؟ چرا باید نظارت جمعی در جامعه گسترش یابد؟ و امثالهم سوال‌هایی است که می‌بایست در این بخش به آن‌ ها پاسخ گفت و از طریق آموزش‌های متنوع در جامعه زمینه‌ی گسترش آن را فراهم نمود.
*آموزش
در گام بعد می‌بایست به آموزش پرداخت. در عموم جامعه باید چند مسئله مهم راآموزش داد.این مسائل پیش‌زمینه های امر به معروف در جامعه هستند. به‌نظر می‌رسد عدم وجود شناخت درست و دقیق از این حوزه‌ها منجر به ظهور و بروز آسیب‌هایی گردیده‌است.
*حمایت
در کنار آموزش نیاز به حمایت همه جانبه از آمران به معروف و ناهیان از منکر وجود دارد و این مسئله‌ای است که همواره مورد تاکید مسئولان نظام مقدس جمهوری اسلامی بوده است .
برای حمایت چند حوزه را باید تحت پوشش قرار داد که عبارتند از:
– قانون‌گذاری: متاسفانه امروزه در حوزه‌ی امر به معروف و نهی از منکر ضعف قوانین وجود دارد؛ به‌گونه‌ای که در بسیاری موارد دست مجریان برای اعمال نفوذ جهت حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر بسته است. در بسیاری موارد حمایت‌های قانونی کافی وجود نداشته و لذا تنها نتیجه امر به معروف و نهی از منکر صدمه دیدن و هزینه‌دادن آمر می‌باشد.
– حمایت نهادهای مسئول: نهادهای مسئول در هر حوزه‌ای می‌بایست به حمایت از آمران و ناهیان بپردازند. به‌عنوان مثال نهادهای امنیتی، قانونی، انتظامی،فرهنگی و … همگی می‌بایست در این حوزه فعال گردند.
– حمایت افراد اثرگذار: حمایت معنوی از آمران و ناهیان وظیفه‌ی افراد اثرگذار است. عمده‌ی شخصیت‌ها و رجال مذهبی، سیاسی، فرهنگی و… می‌بایست واردعمل شده و به‌صورت علنی از آمران به معروف حمایت کنند. دعوت عمومی مردم به نظارت اجتماعی وظیفه‌ی این افراد اثرگذار می‌باشد.
در حوزه‌ی ارتقای کیفی
*شبکه‌سازی تخصصی مستقیم
شبکه‌سازی تخصصی به آن معنا است که می‌بایست جمعی از افراد به‌صورت ویژه به‌عنوان مربیان امر به معروف و نهی ازمنکر آموزش یابند. این گروه به صورت حرفه‌ای برروی بخش‌های مختلف موضوع امر به معروف فعالیت می‌نمایند که عبارتند از: پژوهش برروی روش‌های گسترش،انواع، مبانی نظری، احکام و…
همچنین این افراد تیم‌های ویژه‌ی تخصصی آموزش داده و در جهت شبکه‌سازی‌های عمومی و تیم‌سازی‌های گسترده‌تر از آن‌ ها استفاده می‌کنند. در مجموع این شبکه‌سازی منجر به تربیت مربیان توانمند در حوزه امر به معروف و نهی ازمنکر می‌گردد.
*شبکه سازی ترویجی غیر مستقیم
هرچقدرکه به گسترش و فرهنگسازی امربه معروف بپردازیم، نیاز است افرادی به‌صورت خودجوش و مردمی و بدون داشتن برچسب‌های حاکمیتی به درون جامعه رفته و به‌صورت مداوم در حوزه‌های مختلف به امر و نهی بپردازند تا مردمی که از طریق فرهنگ سازی، زمینه‌ی ذهنی یافته‌اند، جرات آغاز این فرایند را داشته باشند. به‌طور کلی جرات سخن گفتن در عموم، جرات بحث‌کردن، جرات ابراز نظرات مخالف و… مواردی است که این افراد با حضور خود در اجتماع انجام خواهندداد. ایشان می‌بایست دارای مبانی نظری قوی بوده و در حوزه‌های مختلف فقهی سررشته حداقلی داشته‌باشند تا بتوانند در هنگام امر و نهی به‌خوبی پاسخ دهند. این گروه باید بتوانند پاسخ به شبهات را به‌شکل مناسبی ارائه دهند. همچنین این افراد می‌بایست از اقشار و تیپ‌های مختلف اجتماعی باشند تا در همه‌ی اقشار و مردم نفوذ نمایند. این افراد وظیفه دارند ترس و هزینه‌ی اقدام اول را کاهش دهند؛ چرا که در ساخت یک فرهنگ جدید همواره اقدام اول (یا اولین رد شدن از خط) دارای هزینه‌ی زیاد و ترس عمومی می‌باشد.