کرنودل

۲۰۰۷

۱- پذیرش سازمانی ۲- روحیه جوانمردی ۳- وفاداری سازمانی

فارح و همکاران

۲۰۰۷

۱- آداب اجتماعی ۲- نوع دوستی ۳- وجدان کاری ۴- هماهنگی متقابل شخصی ۵- حفاظت از منابع سازمانی
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

شاید بتوان گفت معتبرترین تقسیم بندی ارائه شده در باره ابعاد و مؤلفه های رفتار شهروندی سازمانی توسط ارگان[۷۲] ارائه شده است که در تحقیق های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد (مارکوزی و زین، ۲۰۰۴). به دلیل ظرافت مفهوم سازی ارگان از رفتار شهروندی سازمانیف بعدها پادساکف مکنزی، مورمن و فیتر در پژوهش های خود، از الگوی او استفاده نمودند.
ارگان پنج بعد زیر را به عنوان ابعاد شهروندی سازمانی بیان کرد:
رفتار شهروندی سازمانی
وظیفه شناسی
فضیلت شهروندی
جوانمردی
احترام و تکریم
نوع دوستی
نمودار (۲-۱) الگوی رفتار شهروندی سازمان ارگان
۱- وظیفه شناسی[۷۳]:
وظیفه شناسی حاکی از رفتاری است که فرد در اجرای یک شغل،بیش از الزامات و حداقل وظیفه ای عمل می کند (هویدا و نادری، ۱۳۸۸).
به عبارت دیگر افرادی که دارای رفتار شهروندی مترقی هستند در بدترین شرایط و حتی در حالت بیماری و ناتوانی هم به کار ادامه می دهند، که این نشان دهنده وظیفه شناسی بالای آن هاست (رامین مهر و همکاران، ۱۳۸۸). این گونه رفتارها اعتماد را در بین کارکنان افزایش می دهد.اگر کارکنان به موقع سرکارشان حاضر شوند؛ از زمان به طور اثر بخش استفاده نمایند؛ ترجیحاً از پذیرش درخواست استراحت و مرخصیهای اضافی خود داری نمایند و تلاش کنند که از قوانین و مقررات سازمانی حتی در صورتی که با شخصیت و روحیات آنها سازگار نباشد و در شرایطی که کسی نظاره گر آن ها نیست، پیروی نمایند، معلوم خواهد شد که این افراد در سازمان حس وظیفه شناسی بالایی دارند. (ایوبیراد، ۱۳۸۸).
باید توجه نمود که پژوهش گران مختلف، وجدان کاری را معادل وظیفه شناسی به کار برده اند.
۲– نوع دوستی:[۷۴]
نوع دوستی به معنای کمک به همکاران در تکمیل کارها در شرایط غیر معمول می باشد(جرج و رینو،۲۰۰۶؛ به نقل از ایوبی راد، ۱۳۸۸). این حالت به رفتارهای مفید و سود بخش، از قبیل ایجاد صمیمت، همدلی و دلسوزی میان همکاران اشاره دارد که خواه به شکل مستقیم و یا غیر مستقیم به کارکنانی که دارای مشکلات کاری هستند کمک می کند. البته برخی از صاحبنظران رفتار شهروندی، مانند پادساکف[۷۵]، ابعاد نوع دوستی و وظیفه شناسی را در یک طبقه قرار می دهند و از آنها به عنوان «رفتارهای کمکی[۷۶]» نام می برند (اسلامی و سیار، ۱۳۸۷). این قابلیت عموماً در جهت یاری رساندن به دیگران می باشد و با بهبود عملکرد افراد، منجر به افزایش اثر بخشی سازمان می گردد؛ یعنی اگر کارکنان به طور داوطلبانه به همکارانی که حجم کاری سنگینی دارند کمک کنند؛ وظایف همکارانی که غیبت موجه دارند را انجام دهند و در صورتی که نسبت به رفع مشکلات روحی همکاران در واحد سازمانی خود اهتمام ورزند؛ دارای قابلیت بالای نوع دوستی هستند. (ایوبی راد ۱۳۸۸).
۳- فضیلت شهروندی[۷۷]:
فضیلت شهروندی یا مدنی شامل رفتارهایی از قبیل حضور در فعالیتهای فوق برنامه و اضافی (آن هم زمانی که این حضور ضروری نباشد)، حمایت از توسعه و تغییرات ارائه شده توسط مدیران سازمان، تمایل به مطالعه کتاب، مجلات و افزایش اطلاعات عمومی و اهمیت دادن به نصب پوستر و اطلاعیه در سازمان برای آگاهی دیگران، می شود. (ارگان، ۱۹۹۸). بر این اساس یک شهروند سازمانی خوب نه تنها از مباحث روز سازمان آگاه باشد بلکه باید درباره آنها اظهار نظر کند و در حل آنها نیر مشارکت فعالانه داشته باشد (رامین مهر و همکاران، ۱۳۸۸). این مفهوم را اخلاق شهری یا آداب اجتماعی نیز نامیده اند. اخلاق شهری یا آداب اجتماعی می تواند به عنوان مشارکت در فرایندهای سیاسی سازمان، ابراز عقاید، پرداختن به مسائل کاری در وقت شخصی کارکنان، مشارکت در رویدادهای سازمان، حضور داوطلبانه در جلسات و درگیر شدن با مسائل سازمانی و غیره در نظر گرفته شود (کردنول ۲۰۰۳؛ به نقل از ایوبی راد، ۱۳۸۸).
این که فرد از بهبودها و تغییرات سازمانی باخبر باشد در جلسات سازمانی نه تنها حضور داشته باشد؛ بلکه مشارکت فعالانه داشته باشد و این که فرد در بیرون و داخل سازمان تصویر بهتری از سازمان خود ارائه دهد؛ نشانگر فضیلت شهروندی بالای اوست (ایوبی راد، ۱۳۸۸).
۴– جوانمردی[۷۸]:
تأکید بر جنبه های مثبت سازمان به جای جنبه های منفی آن را جوانمردی در سازمان اطلاق می کنیم؛ که عبارت است از تمایل به شکیبایی در مقابل مزاحمت های اجتناب ناپذیر و اجحافهای کاری بدون اینکه گله و شکایتی صورت گیرد (اسلامی، ۱۳۸۷). لذا جوانمردی تحت عنوان توانایی کارکنان در وفق دادن خود با سختیها و ناسازگاریهای محیط کار بدون اینکه به طور شفاهی یا رسمی اعتراض و یا شکایتی داشته باشد، تعریف می شود و شامل عدم ابراز شکوه ها و گلایه مندیهای جزئی، عدم عیبجویی و ایراد گرفتن از آنچه سازمان در حال انجام آن است، عدم ابراز رنجش و دلخوری نسبت به هر گونه تغییری که مدیریت مطرح می نماید، می باشد این که فرد تنها به مشکلات کاری خود نیندیشد و دیگران را نیز مدنظر داشته باشد، نشان دهنده ی جوانمردی او است (ایوبی راد، ۱۳۸۸).
۵– احترام و تکریم[۷۹]:
این بعد شامل تمام دوراندیشه ها از طرف فرد به منظور جلوگیری از وقوع مشکلات کاری در ارتباط با دیگر کارکنان، است.
۲-۱۷- انواع رفتار شهروندی سازمانی
گراهام[۸۰] معتقد است رفتار شهروندی در سه حالت مختلف بروز می یابد؛ که شامل
اطاعت سازمانی، وفاداری سازمانی و مشارکت سازمانی می شود:
۱- اطاعت سازمانی[۸۱]
این واژه توصیف کننده رفتارهایی است که ضرورت و مطلوبیتشان شناسایی و در ساختار معقولی از نظم و مقررات پذیرفته شده اند. شاخص های اطاعت سازمانی رفتارهایی نظیر احترام به قوانین سازمانی، انجام وظایف به طور کامل و انجام دادن مسئولیت ها با توجه به منابع سازمانی مانند حاضر شدن به موقع در محل کار و یا پیروی از قوانین، مقررات و دستورالعمل های موجود در محل کار است.
۲- وفاداری سازمانی[۸۲]:
این وفاداری به سازمان، از وفاداری به خود سایر افراد و بخش های سازمانی متفاوت است؛ و بیان کننده میزان فداکاری کارکنان در راه منافع سازمانی و حمایت و دفاع از سازمان است.
۳- مشارکت سازمانی[۸۳]:
این واژه با مشارکت فعال کارکنان در اداره امور سازمان معنی پیدا می کند به حضور در جلسات، به اشتراک گذاشتن عقاید خود با دیگران و آگاهی به مسائل جاری سازمان، اشاره کرد (بینستوک و همکاران، ۲۰۰۳).گراهام با انجام این دسته بندی از رفتار شهروندی معتقد است که این رفتارها مستقیماً تحت تأثیر حقوقی که از طرف سازمان به فرد داده می شود قرار دارد در این چارچوب حقوق شهروندی سازمانی شامل عدالت استخدامی، ارزیابی و رسیدگی به شکایات کارکنان وجود دارد. بر این اساس وقتی که کارکنان مشاهده می کنند که دارای حقوق شهروندی سازمانی هستند به احتمال بسیار زیاد از خود، رفتار شهروندی ( از نوع اطاعت) نشان می دهند. در بعد دیگر حقوقی، یعنی تأثیر حقوق اجتماعی سازمان که در بر گیرنده تأثیر رفتارهای منصفانه با کارکنان نظیر افزایش حقوق و مزایا و موقعیت های اجتماعی است بر رفتار کارکنان است نیز، قضیه به همین صورت می باشد.کارکنان وقتی می بینند که دارای حقوق اجتماعی سازمانی هستند به سازمان وفادار خواهند بود و رفتار شهروندی (از نوع وفاداری) از خود بروز می دهند و در نهایت وقتی که کارکنان می بینند به حقوق سیاسی آنها در سازمان احترام گذاشته می شود و به آنها حق مشارکت و تصمیم گیری در حوزه های سیاست گذاری سازمان داده می شود، رفتار شهروندی(از نوع مشارکت)از خود نشان می دهند (کارول سی و همکاران،۲۰۰۳).

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

در جهت تمایلات افراد، گروه ها و سازمان ها در انجام نقش هایشان انجام می شوند.

با قصد ارتقاء رفاه افراد، گروه ها و سازمان انجام می گیرند (عباسپور، ۱۳۸۵).

۲-۱۸- رفتار شهروندی مدیریت (MCB)
رفتار شهروندی مدیریت به عنوان مکمل رفتار شهروندی سازمانی، مفهوم دیگری است که بیان گر سازگاری بین اقدامات مدیریت و هنجارهای رایج در محیط کار می باشد. راندی هودسن در سال ۲۰۰۲ پژوهشی در خصوص رفتار شهروندی مدیریت و تأثیر مثبت آن بر رفتار شهروندی سازمانی و همچنین کاهش تضاد بین کارکنان با یکدیگر و مدیران انجام داده است. (هودسون، ۲۰۰۲؛ به نقل از مقیمی، ۱۳۸۴). بیز رفتار شهروندی مدیریت را سازگاری بین اقدامات مدیریتی و هنجارهای متداول محیط کاری تعریف می کند. مقوله های گوناگونی به منظور تشخیص و تمایز اصول نگرشی و اقدامات شهروندی مدیران معاصر در جهت پذیرش و اطاعت داوطلبانه کارکنان و ملحق شدن آنها به سازمان و ارتقاء تلاش های مشخص شده آنها وجود دارد، که برخی از این مقوله ها شامل اعتماد، مشروعیت و عدالت سازمانی هستند (احمدی، ۱۳۸۸).
۲-۱۸-۱- رفتار شهروندی کارکنان
از جمله مفاهیم دیگری که در حوزه رفتار شهروندی سازمانی مطرح است، مفهوم رفتار شهروندی کارکنان می باشد که به عنوان اقدامات مثبت بخشی از کارکنان برای بهبود بهره وری و انسجام در محیط کار، فراتر یا ماورای وظایف و الزامات شغلی و سازمانی تعریف شده است. (هودسون، ۲۰۰۲).
۲-۱۸-۲- رفتارهای ضد شهروندی
با ورود مفهوم رفتار ضد شهروندی به ادبیات مدیریت، جیل بال، تروینو و سیمز (۱۹۹۴) آن را به منزله نوعی بدرفتاری کارمند که از بازده کار او می کاهد، تعریف کردند؛ ضمن اینکه عبارت هایی نظیر پرخاشگری، رفتار ضد اجتماعی، رفتار غیر مولد و ناکارآمد، بزهکاری، انتقام جویی، کینه توزی و انحراف نیز برای توصیف رفتار ضد شهروندی به کار رفته اند. این رفتارها طیف گسترده ای از واکنشها نظیر خراب کاری، دزدی، انتقام جویی، نزاع، پرخاش گری، طفره رفتن از کار، غیبت، تأخیر و حتی شوخی را در بر می گیرند. مهمترین ابعاد رفتار ضد شهروندی شامل؛ رفتار ناهنجار کارکنان، رفتار ضد اجتماعی، رفتار غیر کارکردی، رفتارهای ناکارآمد، بدرفتاری سازمانی و پرخاشگری در محل کار است. ضروری است رفتارهای ضد شهروندی ریشه یابی شوند تا با کنترل عوامل موجد آنها و تقویت عوامل بروز رفتارهای شهروندی سازمانی، کارایی و اثر بخشی سازمان افزایش یابد. شناخت علل بروز رفتارهای همچون سرقت از منابع سازمان، تحمیل هزینه های شخصی و غیر مرتبط با کار،گذاشتن مقررات سازمان و سایر رفتارهایی که منابع فیزیکی، سرمایه انسانی و اعتبار سازمان ها را مخدوش می کنند، به مدیران کمک می کند تا حتی المقدور از آنها اجتناب نمایند (قلی پور و همکاران، ۱۳۸۶).
۲-۱۹- عوامل مؤثر بر رفتار شهروندی سازمانی
جدای از این که رفتار شهروندی سازمانی به عنوان یک سازه مکنون و یا یک سازه متراکم در نظر گرفته شود؛ نکته حائز اهمیت، شناسایی عوامل مؤثر بر بروز این گونه رفتارها می باشد. صاحب نظران معتقدند که مجموعه ای از شرایط می بایسد در سازمان مهیا باشد تا امکان بروز این چنین رفتارهایی از سوی کارکنان فراهم آید. به طور کلی مشخص شده است که مفاهیم گسترده ای مانند کارکنان، وظیفه، ویژگیهای سازمانی و رهبری در مشاغل مختلف، انواع رفتارهی های سازمانی را پیش بینی می کند (پادساکف و همکاران، ۲۰۰۰).اسمیت و همکاران (۱۹۸۳) و باتمن و ارگان (۱۹۸۳) اولین بررسی در زمینه پیش آیندهای رفتار شهروندی سازمانی را ترتیب دادند و دریافتند که رضایت شغلی بهترین پیش بین است پس از دو دهه تحقیق، رضایت شغلی هنوز پیش بین اصلی رفتار شهروندی سازمانی است (ارگان، ۱۹۹۸). جهانگیر، مجاهد اکبر و الحاج، در سال ۲۰۰۴ با بررسی و ترکیب نظرات ارگان؛(۱۹۹۰) مورمن (۱۹۹۱)، ارگان و لینگل،(۱۹۹۵)، اسکارلیکی و لاتمن (۱۹۹۵)، دوگلا[۸۴] (۱۹۹۵)، پادساکف، مکنزی و بومر[۸۵](۱۹۹۶)، کمری و همکاران[۸۶] (۱۹۹۶)، فار، ارلی و لین[۸۷] (۱۹۹۷)، پننر و همکاران[۸۸] (۱۹۹۷)، سکیپ[۸۹] (۱۹۹۸)، تانگ و ابراهیم[۹۰] (۱۹۹۸)، واگنر و روش (۲۰۰۰)، باربوتو همکاران[۹۱] (۲۰۰۱)، وهانام و جیمسون(۲۰۰۲) به ارائه یک الگوی کلی در ارتباط با عوامل مؤثر بر رفتار شهروندی سازمانی پرداختند بر اساس یافته های پژوهش این گروه، مدل نهایی زیر ارائه شد (مجاهد اکبر و الحاج، ۲۰۰۴).
Job Satisfaction - رضایت شغلی
نمودار (۲-۲): عوامل مؤثر بر رفتار شهروندی سازمانی
منبع: جهانگیر وهمکاران، مجله دانشگاه براک، ص ۸۱
اما بررسی فرا تحلیلی در خصوص ارتباط بین OCB و عوامل تأثیر گذار بر آن بیانگر این واقعیت است که چهار دسته از این عوامل مورد تأکید تحقیقات بوده است که عبارتند از:
۱- ویژگی های فردی کارکنان:
تحقیقات اولیه در این حوزه که توسط ارگان و همکارانش صورت گرفته عمدتاً بر نگرش های کارکنان، گرایشات و حمایت گری رهبر متمرکز بوده است. پژوهش های بعدی در حوزه رهبری که به وسیله پادساکف و همکارانش انجام یافته، قلمرو انواع رفتارهای رهبری را به انواع مختلف رفتارهای رهبری تعاملی و تحول گرا بسط داده اند. اثرات ویژگی های شغلی و سازمانی عمدتاً در تئوری های مربوط به جایگزین های رهبری مطرح شده که توسط صاحب نظران مختلف مورد بررسی قرار گرفته است (پادساکف و همکارانش، ۲۰۰۰). پژوهش های اولیه که ویژگی های فردی را مورد توجه قرار می دهد، بر دو محور اصلی متمرکز است: اولاً که این عامل کلی مؤثر بر روحیه را ارگان و ریان (۱۹۹۵) به عنوان زیر بنای رضایت کارکنان، تعهد سازمانی، ادراکات از عدالت و ادراکات از حمایت گری رهبری تلقی می کنند و ثانیاً تحقیقات محققان نشانگر ارتباط معنادار آنها با رفتار شهروندی سازمانی است ( البته میزان همبستگی ها متفاوت بوده است) که بیانگر اهمیت این متغیر ها در تعیین کنندگی رفتار شهروندی سازمانی می باشد (پادساکف و همکاران ۲۰۰۰).
۲- ویژگیهای شغلی:
در خصوص متغیرهای شغلی، تحقیقات عمدتاً حول مبحث تئوری جانشین های رهبری بوده است که نتایج بیانگر ارتباط مستمر ویژگی های شغلی با رفتار شهروندی است. علاوه بر آن، هر سه نوع ویژگی های شغلی در بر گیرنده ادبات تئوری جایگزین های رهبری (بازخور شغلی، تکراری بودن شغلی، رضایت مندی درونی شغل) به طور معناداری با مؤلفه های مختلف رفتار شهروندی سازمانی (نوعدوستی، نزاکت، وجدان کاری، جوانمردی و آداب اجتماعی) ارتباط داشته اند؛ به گونه ای که باز خور شغلی و رضایتمندی درونی شغل ارتباط منفی OCB نشان می دهد.
۳- ویژگیهای سازمانی:
روابط بین ویژگی های سازمانی و رفتارهای شهروندی سازمانی تا اندازه ای دارای به هم ریختگی است، به گونه ای که نه رسمیت سازمانی، انعطاف پذیری سازمانی، حمایت ستادی و نه فاصله فضایی، ارتباط مستمری با رفتارهای شهروندی سازمانی نداشته اند. ولی به هر حال مؤلفه همبستگی گروهی با تمام مؤلفه های رفتار شهروندی سازمانی دارای ارتباط مثبت بوده است، و حمایت سازمانی ادراک شده با نوع دوستی کارکنان ارتباط معناداری داشته است. علاوه بر آن، پاداش های خارج از کنترل رهبران با مؤلفه های نوع دوستی، نزاکت و وجدان کاری ارتباط منفی داشته اند.
۴- ویژگیهای رهبری:
دسته دیگر عوامل تأثیر گذار بر OCB که شامل رفتارهای رهبری است، در قالب دو دسته رفتارها تقسیم شده است که عبارتند از: رفتارهای رهبری تحول آفرین(رفتارهای تحولی اساسی، تعیین چشم انداز، ایجاد مدل مناسب، ارتقاء پذیرش اهداف گروهی، انتظارات عملکردی بالا و تحریک معنوی) و رفتارهای تعاملی ( رفتارهای پاداش دهی و تنبیهی اقتضایی، رفتارهای پاداش دهی و تنبیهی غیر اقتضایی). در مجموع، رفتارهای رهبری تحول آفرین با هر پنج مؤلفه رفتارهای شهروندی سازمانی ارتباط معنادار با عناصر پنج گانه رفتار شهروندی سازمانی می باشند؛ که عبارتند از: رفتار پاداش دهی اقتضایی که دارای ارتباط مثبت و رفتار تنبیهی غیر اقتضایی که دارای ارتباط منفی می باشد. از میان ابعاد مربوط به تئوری رهبری مسیر – هدف، رفتار رهبری حمایتی با مؤلفه های رفتار شهروندی دارای ارتباط مثبت است، و تشریح نقش رهبر فقط با مؤلفه های نوع دوستی، نزاکت، وجدان کاری و جوانمردی رابطه معنادار مثبت دارد و نهایتاً تئوری مبادله رهبر – عضو با تمامی مؤلفه های رفتار شهروندی دارای ارتباط معنادار مثبت است (پادساکف و همکاران، ۲۰۰۰).

گل نعمتی است هدیه فرستاده از بهشت مردم کریم تر شود اندر نعیم گل
ای گل فروش گل چه فروشی بجای سیم وز گل عزیز چه ستانی به سیم گل (صفا، 1344: 371).
و نیز:
دانش و خواسته است نرگس و گل که به یکجای نشکفند به هم (همان: 371).
“گل” در زبان فارسی امروز دو معنای لغوی دارد یکی “گل سرخ” و یکی هم نوع هر گلی یعنی شب بو، اطلسی، یاس و حتی گلهایی که بر می دهند یا خود برو ثمرند همچون گل آفتاب گردان و گل گاوزبان که خودش خاصیّت دارویی دارد و گل بنفشه که روغنش استفاده دارویی دارد و گل زرد که در رنگرزی بکار می رود و”گل انار” که استفادة‌ آرایشی دارد در باغ ها و باغچه های قدیمی از جمله صحن وکیل الملکی شاه نعمت الله ولی در ماهان کرمان دو اصله از این درخت یا درختچه یعنی گل انار یا گلنار زینتی موجود است و نیز در مدرسة ابراهیم خان ظهیر الدّوله در کرمان نیز چند درخت گل انار وجود دارد. انار زینتی غیر از درخت انار معروف است. انار زینتی قد و قواره اش مانند انار متعارف است امّا کُناره های آن [گل انار = گلنار] زینتی هستند و بیش از دو ماه روی شاخه می مانند. گلبرگهای گلنار بیش از سی گلبرگ است.
باری گل سرخ نمادی است در عین زیبایی بسیار پیچیده که دو ویژگی دارد. هم کمال آسمانی دارد و هم زیبایی و خوشبویی، هم رمز زندگی است و هم مرگ زود سپری شدن هم باروری است هم بکارت. گل سرخ در رمز آلودگی چونان نیلوفر است. گل سرخ مظهر بهار، زیبایی، طراوت و شادی است. زودگذری آن مظهر بی ثباتی و کم دوامی است. نماد نشاط و غم است چرا که خار دارد. سعدی می گوید: هرجا که گل است خار است. گل سرخ مانند لاله و شقایق مظهر و نماد عشق و شهادت نیز هست. در آیین هند ونیز گل سرخ نمودار نوعی معرفت و ریاضت با نشاط است.
در دوران معاصر ما با یک واقعیّت تلخ مواجهیم و آن اینکه هرچه انسان معاصر، طبعیت را بیشتر تسخیر کند بیشتر آن را نابود می کند. گاه برای ساختن، نابود می کند. همین پنجاه شصت سال پیش درختان گزی که در دامنة کوههای سرچشمة غرب رفسنجان بود، سالانه حدود یک تن شیرة گز خالص از آنها افشره می شد و بر ریگهای شستة زیر درختان گز می ریخت و با برکنار ساقه های درخت گز همچون نبات می بست، این گز فکر می کنید مادّه و مادر کدام شیرینی مرغوب بوده است؟ گز! گز اصفهان! تعجّب نکنید آری گز لقمه ای اصفهان که بمجرّد در دهان گذاشتن مانند یخ آب می شد و طعم گز طبیعی کام را شیرین، چشمان را جلا و بدن را نیرو می بخشید. گز اصفهان هم شیرینی بود هم غذا، هم تحفه و هدیه و هم صدها نفر کارگر شیرینی پز را در اصفهان و یزد و کرمان و رفسنجان و… بکار مشغول می کرد و خانواده های بسیاری از دولت شیرة گز درختان گز دامنة کوهساران سرچشمه، به نان و نوایی می رسیدند.
امّا چه شد؟…! شرکت مس سرچشمه پا به کوهساران بکر و دست نخوردة‌ آن سامان گذاشت و برای ساختن جاده، آسایشگاه و کمپ برای مهندسان و کارمندان و کارگران و جهت آماده نمودن زمینة استخراج و سهولت در رفت و آمد بولدزرها و کمپرسها و بیلهای مکانیکی و سایر ابزار استخراج مس، به جان درختان گزافتادند. چند روز بعد چشمان خیره شدة هر بیننده ای شاهد برش و یا از ریشه درآوردن درختان گز آن سامان شد. دیگر گز به داخل کتابها رفت و به تاریخ پیوست و مواد مصنوعی جای آن را گرفتند و حسرت مزه کردن و خوردن یک تیکه گز طبیعی اصفهانی به دل همه ماند و ضرب المثل و اصطلاح “مثل” گز توی دهنت فلان خوردنی آب می شه” رخت بربست واز خاطره ها رفت چرا که گزی نبود تا اصطلاح و مثلش باشد. غرض اینکه ازین نمونه ها صدها می توان به دست داد باید خدای را سپاس بگزاریم که گل سرخ قمصر کاشان و نرگس دامنه های کوهساران فارس و زیرة کوهساران مرتفع کرمان به چنین سرنوشتی تاکنون دچار نشده اند.
انسان می تواند بسازد و طبعیت را هم آشفته و نابود کند. اگر مهندسان محیط زیست برای شرکت مس سرچشمه طرح و پیشنهاد تهیّه می نمودند که با اجرای آن نه صدمه ای به طبعیت می رسید و نه شرکت تازه احداث شدة یاد شده از پیشبرد اهداف و احداث و اجرای برنامة خود باز می ماند. امّا از طبیعت بی خبرها کار خود را کردند. چه می شود کرد برخی از ما ایرانیها بیشتر از آباد کردن گاه در اندیشة خراب کردنیم و خودمان نمی دانیم و می اندیشیم بیل مکانیکی هرجا به زمین فرورفت و صدای بلدوزر هم بلند شد، برای ما تمدّن، رفاه و ثروت را به ارمغان می آورد! و باید طبیعت را فدای آن کرد.
عکس مرتبط با محیط زیست
باری سخن از نمادهایی بود که انسان را شیفته و مجذوب خود می کند. ما از خاک برآمده ایم؛ نمادها و پدیده ها نیز با خاک و گستردة طبیعت گره خورده اند. ما با طبیعت باید همزیستی مسالمت آمیز داشته باشیم و همانگونه که تاکنون هزاران سال در کنار هم زیسته ایم ازین پس نیز این سنت حسنه را پی گیریم و فراموش نکنیم. سخن از گل سرخ بود و زیبایی و فریبندگی اش که کلام به مدارا کردن با طبیعت کشید و انجامید.ما گل سرخ شکوفا را به حال خود راه کردیم و سری به کوهساران و بیابانهای پر از زیره و گز زدیم. راه هموار است بر می گردیم سراغ گل سرخ.
گل سرخ که به نامهای گل محمّدی، گل احمر، گل حمرا، گل صدپر و… نیز نامیده می شود. کم گلبرگ ترین گل سرخ هفت هشت گلبرگ دارد با پرچمهای زرین و خوشبو در وسط گلبرگها. براستی که عطر گیج کنندة گل سرخ از همین پرچم ها و گرده های آن است و زنبور عسل اگر در باغ صدجور گل و گیاه و شکوفه باشد یک راست می آید سراغ دو چیز: گل سرخ و بیدمشک.
گل های سرخ پربرگ را گل صدپر نیز می گویند. بلبل نماد عاشق این گل است. “بلبل” جلوة نمادین عاشق است و

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.
گل شیوة دلبر و معشوق. براستی بلبل عاشق گل است. در اردیبهشت و خرداد، سحرگاهان که گل چینان در بوستانهای نظر قمصر کاشان و باغهای اطراف آن نواحی با دامنهای باز و گشاده و یا سبد به دست برای چیدن گل سرخ به کنار بوته ها می روند، تن دهها بلبل مرده از چهچهة مستانه را در زیر بوته های گل سرخ مشاهده می کنند!
پله هایی که به قانون فساد گل سرخ، پله هایی که به گلخانة شهوت می رفت (سپهری، 1385: 60).
منظورش از “فساد گل سرخ” راه ورسمهایی است که به ویرانی عروس طبیعت و درنتیجه نابودی آن می انجامد. چه گلزارانی که طعمة پول پرستی و جلب منافع مادّی انسانها شده است. افسوس که آدمی نمی داند رشد، نشاط و راحتی و رستگاری اش در بودن با این هدیة آن جهانی است هم در خود گل و هم در نمادش یعنی عشق و محبّت. مولانای شیفتة خدا و پروردة خدا می گوید:
گل آن جهانی است نگنجد در این جهان در عالم خیال چه گنجد؟ خیال گل(مولوی،1370: 46).
با دلی شوریده و سوخته و آهی سوزان باید گفت که طبیعت را که مهد این نشانه های قلم آفرینشگر حق است به نابودی می کشیم. خوشبختانه نسل جدید کم کم دارد با طبیعت آشتی می کند و با این عزیزان خدا داده دوباره دست دوستی می دهد تا زندگی با نشاطی را برای خود و نسل آینده رقم زند.
چندگانگی و چندگونگی نمادها و دگرگونی و تفاوت نگرش و بینش شاعران گذشته با شاعران نوپرداز در حوزة دریافتهاشان از طبیعت امری است واضح و دگرگونی و تطّور معنا و مقاصدی که شاعران از نهادها و پدیده های جهان داشته و دارند، در خور تعمّق، درنگ و مطالعه است. برای نمونه می توان نماد “باغچه” را بررسی کرد. باغچه در فارسی دو معنی دارد یکی باغ و حتّی باغهای بزرگ را نیز در نقاط بارور و سرسبز گاه باغچه می نامند، مانند باغچة امین الدّوله در خیابان امین الدّوله سابق در تهران که طبق گفته اعتماد السلطنه در زمان ناصرالدین شاه باغ بزرگی بوده امّا به باغچه معروف بوده است. و باغچه بان به معنی باغبان که هنوز به عنوان نام بزرگ یا فامیل هم بکار می رود و باغچه های “ایل گلی” در باغ “ایل گلی” در جنوب تبریز، یکی هم “باغچه” به معنی گل و گیاهی که در خانه هاست و مساحت آن براساس مساحت حیاط متفاوت است. امّا آنچه مورد نظر ماست کاربرد معنای مجازی یا بهتر بگوییم بلاغی باغچه است در شعر با مراجعه به فرهنگ دهخدا در می یابیم که باغچه در شعر قدیم اگر هم کاربردی داشته به معنی همین باغچه و باغ امروزی بوده است. اما در شعر نو باغچه نماد “زایش و طبیعت بارور” است. فروغ می گوید:
دستهایم را در باغچه خواهم کاشت
سبز خواهد شد (فرّخزاد، 1348: 126).
“دستها ” عصارة وجود، کوشش و خاطرات است و هرآنچه را که می تواند بعنوان یک انسان و یک شاعر به دیگری و به نسل پس از خود و به مردم روزگار خود و پس از خود تقدیم دارد. اینهمه را در “باغچه” می کارد. “باغچه” باغچة طبعیت نیست چرا که در محور هم نشینی کلام و مصراع نمی گنجد. بنابراین باغچه همان “باروری و پرورندگی” زندگی است. ما از پس قرنها بازتاب زندگی اندیشمندان و شاعران و نویسندگان را در زندگی خود می بینیم. وقتی خسته می شویم شاهنامه می خوانیم، درست است که برای ما خواندن شاهنامه یا تاریخ بیهقی براحتی و آسانی روزنامة اطلاعات نیست امّا فردوسی با ما حرف می زند. فردوسی با ذهن و ذوق و دستهای توانایش یعنی با مجموعة زندگی و دانش وذوق طبعش توی تاریخ توی زندگی ایرانیها کاشته شده و این باغچه قرنهاست که به برنشسته است. استادان ما از این باغ و باغچه بیشتر از ما بهره می جویند و می گیرند چرا که دستهای تواناتری دارند. آنها در باغچة فرهنگ و باغ دانش بیشتر از ما دست دارند، بیشتر هم بهره می برند. دستها سبز می شود و بهره و بر می دهد. فروغ هم دستهایش را کاشته، سبز شده اند، الان ما از سرسبزی شعر فروغ که همان دستهای سبز شدة اوست داریم بهره می بریم. دیگران کشتند ما خوردیم ما می کاریم تا دیگران بخورند. همة دانایان که قلم به دست می گیرند و چیز می نویسند وهمة شاعرانی که با شعر سحرانگیز خویش، به کام جان انسانها غذای روحشان را می ریزند، همه و همه در باغچة زندگی نهال می کارند و این نهال ها دیر یا زود سبز می شوند. پنجاه سال پیش که سهراب سپهری صدای پای آب را سرود می دانست “صدای پای آب” در جویبار زندگی انسانها براستی همیشه جاودان خواهد ماند چونان جویباری که از کنار سپیدارهای باغ رد می شود و زمزمه دارد، جویبار فکر واندیشه نیز زمزمه دارد. بنابراین “دست”، “دستها”، “باغچه”، “باغ” و “سبز شدن” همه نمادند و فراسوی معنای لغوی آنها که حتّی سبزی فروش دوره گرد هم آن را می داند، معنا و مفهومی نمادین و بلاغی دارند که دیگر اهل زبان آن را در نمی یابند و این اهل ادب آن زیانند که آن را در می یابند و می فهمند. سبزی فروش کربلا و نجف هم عربی را می فهمند و عربی حرف می زنند امّا شعر شاعران معاصر عرب را که سرشار از صور بلاغی است هرگز نمی فهمند. سبزی فروش کربلا از واژة “شجر” معنی درخت را می فهمدامّاشاعران معاصر عرب از مصری و عراقی و لبنانی و… از واژة “شجر” آنقدرنکته و معنا بیرون می کشند و اراده می کنند که ما از واژة گل یا شقایق اراده می کنیم و بیرون می کشیم.این معانی ثانونی یا بلاغی را در شعر شاعران باید جست. همانگونه که سنگی در برکه ای می افتد و دایره های متعدد تا کران برکه بر دور نقطه سقوط سنگ در برکه، پدید می آید، واژه هم در شعر همین حکم را دارد، معانی نمادین و ثانونی متصّل زاییده می شوند. معنی “فانوس” و “چراغ” را بچه های پنج سالة ایرانی هم بخوبی در می یابند امّا آنجا
که فروغ می گوید:
اگر به خانة من آمدی، برای من ای مهربان چراغ بیار
و یک دریچه که از آن
ازدحام کوچة خوشبخت بنگرم ( فرخّزاد، 1348: 131).
دیگر منظورش از چراغ و دریچه و کوچه، همین پدیده های دم دستی و عادی نیست و این ما هستیم که با کاوش و دقّت و درنگ و بازنگری باید معانی “نمادین” آنها را در یابیم. اصولاً در اینگونه مواقع، کار خواننده چیزی جز پیدا کردن رابطه پدیده های طبیعت و جلوة نمادین نیست. اگر وجه شبه را عوض کنیم، معانی نمادین نو،زاده خواهند شد. همین واژة “چراغ” را می توان به معنی: هدایت گر، فرد انقلابی و مبارزة نوشتة هدایتگر و انقلابی، کتاب آسمانی، ولی، پیامبر، عارف، ستارة سوسوزن، خورشید، شمع و دهها نماد دیگر بکار برد و در محورهم نشینی واژگان از آن در رساندن پیام بهره جست. باید طبع و ذوق ما با معنی یا معانی نمادین انس بگیرد تا بتواند آنها را از بیشة اوهام و خیالات برون کشد. کار ساده ای نیست. آنگاه که شعر را می خوانیم باید درنگ کنیم و ببینیم که آیا شاعر منظورش از کاربرد فلان واژه معنی حقیقی است یا نمادین؟ این برعهدة ماست. در بیت زیر تأمل کنیم:
دی شیخ با چراغ همی گشت گرد شهر کز دیو و دد ملولم و انسانم آرزوست
(دیوان شمس، 1370: 21).
اگر بدانیم منظور از شیخ “دیوژن” یا “دیو جانوس” حکیم یونانی پیش از میلاد و معاصر فیثاغورث است که یک روز چراغی در دست گرفت و در کوچه های آتن به دنبال “آدم” می گشت. اگر اینها را بدانیم معلوم می شود که منظور مولانا از “چراغ” همین فانوس است امّا منظورش از “دیوودد”، دیوان و جانوران نیستند بلکه دیوودد در اینجا نماد آدمهای کوردل و دنیا زده و حیوان صفت است. این برماست که جنبة نمادین و غیرنمادین را از یکدیگر بازشناسیم. حافظ می گوید:
من این حروف نوشتم چنانکه غیر ندانست توهم زروی کرامت چنان بخوان که تو دانی
(دیوان حافظ،1352: 342).
البته هرآنچه در شعر عرفانی حافظ آمده از گریبان طبیعت و نهادهای آن بیرون نمی آورد و به کوچة هفت پیچ جهان نمی رسد. امّا بسیاری از واژگان و ترکیبات بیانی یا بلاغی و خیالی حافظ نیز نهادهای طبیعت اند حتّی خود واژة “طبعیت” را حافظ بعنوان واژه ای نمادین و سمبل بکار گرفته است.
تو کز سرای طبیعت نمی روی بیرون کجا به کوی حقیقت گذر توانی کرد؟
(همان: 220).
“سرای طبیعت” پدیده های جهان نیستند. خورشید و باغ و زر و آب و ملک نیست. سرای طبیعت تعلّق و دلبستگی به داشته هاست. می گوید تو که نمی دانی از داشته های مادّی ات و از علاقة به آنها و از اندیشیدن به دنیا بیرون بیایی نمی توانی به حقایق ومعارف و عالم شهود برسی. همین جا طبیعت را به سرایی تشبیه کرده و از آن اضافة تشبیهی “سرای طبیعت” را ساخته است. غرض ما پرداختن به شعر حافظ و حتی نمونه های بلاغی و نمادین طبیعی آن نیست چرا که حوزة بررسی، شعر نو و شاعران مطرح و بزرگ آن است.
بحث ما جلوه های نمادین “صدای پای آب” سهراب بود که خیلی ها آن را بهترین شعر سهراب می دانند و مانند تابلوهای “غروب دهکده”، “تراکم رنگ” ، “سپیدارهای مشهد اردهال” که جزء تابلوهای نقاشی به یادماندنی واستادانة اوست، این شعر را در تاریخ شعر نو، جاوید و ماندگار می دانند (سپهری، 1380: 6).
[پله هایی که] به ادارک ریاضی حیات [می رفت]: “ادارک ریاضی حیات” شاید یکی از زیباترین ترکیبهاست که با آن می توان از نظام دقیق سراسر جهان هستی خبر داد. در ذرّه ذرّه جهان قدر و اندازه است و هر پدیده ای را دست قدرت حق به اندزاه آفریده و در آن افراط و تفریط و زیادی و کمی و حلقة مفقوده ای نیست (قرآن، انشقاق: 48).
آری به قول هاتف اصفهانی:
دل هر ذرّه را که بشکافی آفتابیش در میان بینی
(هاتف اصفهانی، 1344: 382).
آفتاب دانش بیکران آفریننده است در کوچکترین پدیده آفتاب دانش او را می بینی.
…مادرم آن پایین
استکانها را در خاطرة شط می شست (سپهری، 1385: 52).
سهراب از بالای باغ از منظر باغ مادرش را در عالم خیال پایین باغ لب جوی می بیند که استکانهای چای و قهوه را می شوید. امّا جوی در خیال او شطّی است روان، رودخانه ای است خروشان. شاعر به آنچه دارد یا اطراف اوست هرگز بسنده نمی کند. بهترین و زیباترین را می خواهد. مادرش هم برای شست و شوی چهار تا استکان رودخانه ای با آب زلال و صاف را آرزو می کند. چه ظریف سروده است! مادرش رخت و لباس نمی شوید که تداعی کنندة و آلودگی باشد. دیگ هم نمی شوید که تداعی کنندة خستگی و کار سنگین است. استکان می شوید. ظریف، سبک، بلورین که با ظرافت،محبّت مادر همخوانی دارد. در ضمن خاطرات کودکی که در زندگی کنار مادر را نیز گوشزد می کند. شاعر از بالا [و هواپیمایی که در آن اوج هزاران پایی…] به پایین به زمین می نگرد همانگونه که از بالای باغ در عالم خیال میتواند مادرش را آن پایین ببیند. مادرش هنوز کارهای مادرانه خود و روزمرّگی خود را دارد. سپس شهر را با یک ترکیب نسبتاً بلند ونه حتّی جمله تعریف می کند. یک ترکیب که گویای هندسه وجود شهر است:
رویش هندسی سیمان، آهن، سنگ (همان:52).
سقف بی کفتر صدها اتوبوس: از قدیم، گنبدها،رواقهای اماکن مقدّس، بادگیرها، آثار باستانی و کبوترخانه ها، همه و همه کبوتر را که برای بعضی دوست داشتنی است و نماد محبّت انسان به پرندگان است، در خود جای داده اند. امّا صنعتی شدن شهرها خیلی چیزها را از زندگی بشر بیرون رانده و دیگر از آن زندگی های قدیمی و از جلمه پرواز کبوتران و لانه سازی آنها در چوبها و حفره های سقفها چوبی و خلال بادگیرها و لانه های آماده شده در کبوترخانه ها خبری نیست،‌زندگی بی روح و مصنوع
ی شده است.
گل فروشی گلهایش را می کرد حراج:
گفتیم : “گل سرخ” رمز حیات و عشق و محبّت است. نماد زیبایی و بهار است. حال اگر کسی این مظهر زیبایی، طراوت و بهار و بوی خوش را چونان برده ای بفروشد به حراج بگذارد چه ستمی در عالم ذوق این پدیده روا داشته است. فروختن نان و برنج زنگی بخاطری نمی رساند. هیچ شاعری گرد ملال و خستگی نمی نشاند امّا فروش یوسف سخت و ناگوار است! مگر نه این است که گل سرخ؛ یوسف بهار و باغ است؟ یکی از نخستین شاعر پارسی گوی یعنی شهید بلخی نیز از این کار گله کرده است:
ای گل فروش، گل چه فروشی بجای سیم وز گل عزیز چه ستانی به سیم گل
(صفا، 1344: 370).
سپس سهراب می گوید:
در میان دو درخت گل یاس، شاعری تابی می بست.
“گل یاس”، گلی است خوشبو به رنگهای زرد یا سفید. گل یاس را در کنار درختی می کارند که با تکیه بر آن بروید و بالا رود “یاس” نماد زنانگی، ملاحت، جذّابیت و ظرافت است. حال گل یاس که باید نازش را خرید و نوازشش کرد و شاعر که باید از همه بیشتر تابع احساساست و ذوق خود باشد، آمده و به دو یاس که مظهر ظرافت و تازگی است تابی بسته تا کودکانه تاب بخورد، گویا به چنار می خواهد تاب ببندد! (ضرّابی ها، 1381: 394).
یاس سفید مظهر قداست و پاکی نیز هست و ترکیب “یاس کبود” که استعاره از دختر والا و قدّیسیه پیامبر یعنی حضرت زهرا (س) است که بر اثر ظلم ظالمان و جور جائران، بازوی نازنین و مبارکش را آزرده و کبود ساختند.
کودکی هستة زردآلو را روی سجّادة بی رنگ پدر تف می کرد.
دو دنیای متفاوت را در مصراع بالا آورده، کودک هستة زرد آلو را بخیال اینکه شیرین است جویده امّا تلخ از آب درآمده بزانو نشسته و دستها را روی سجّادة رنگ و رورفتة پدر گذاشته و بی خیال که این سجّاده است، هستة‌ تلخ زردآلو را از دهان بیرون می ریزد. آدمها در هر سنّ و سالی حال و هوایی دارند. پدر در فکر عبادت و نیایش و کودک، سرخورده از جویدن هستة تلخ زردآلو.
بزی از خزر نقشة جغرافی آب می خورد.
“بز” نماد نادانی است. برای آنکه تصویری نمادین ارائه دهد “بز” را برده سراغ دریای خزر امّا در نقشة جغرافیا سراغ دریای آبی رنگ خزر. بعضی آدمها نیز همین گونه اند. بجای واقعیّت سراغ پوکی و پوچی می روند و بجای آب، سراغ سراب می روند.
عشق پیدا بود، موج پیدا بود.
عشق را هم ردیف با موج آورده، “عشق” شور به پا می کند. “موج” نیز شورش دریاست. هم ” موج” پیداست و هم “عشق”
کلمه پیدا بود. کلمه یا کلام به معنای لوگوس (Logos) صدای مقدس است. نخستین عنصر در عرصة تجلّی کلمه بوده است. چنانکه در تورات نیز به آفریده شدن کلمه توسط یَهْوَه [=خدا] اشاره شده است. افزون بر این خداوند با کلمه [=کن] جهان را آفریده، کلمه در آیین بودا وهندو نیز رمز حیات و آفرینش است و نقش “دارما” “Darma” را به عهده دارد. می گوید کلمه پیدا بود. یک بخش از انجیل “یوحنّا” نیز با همین جمله آغاز می شود که: در آغاز کلمه بود و کلمه نزد خدا بود و کلمه فعل خداست که از غیب ظهور می یابد. و حضرت عیسی کلمه الله است که قرآن ناظر بدان است.
از اینجا به بعد، سهراب نقاش می شود. گویا دارد تابلوی می کشد و شعر نمی سراید:
سفر دانه به گل
سفر پیچک این خانه به آن خانه
سفر ماه به حوض [تلألؤ و شکست ماهتاب در آب پرتلاطم و موّاج حوض]
…ریزش تاک جوان از دیوار
…جنگ یک روزنه با خواهش نور (سپهری، 1385: 53).
“نور” از هر روزنة کوتاهی می خواهد بگذرد و روزن جلو خواهش او را تا بتواند می گیرد. استعارة مکنیّه تازه ای آفریده: نور با روزنه که در برابر خواهش او ایستاده می جنگد و می خواهد بگذرد و سپس سراغ نمادهای تاریخی و باستانی رفته است:
نظم در کوچة یونان می رفت.
جغد در باغ معلّق می خواند (همان: 55).
باغ معلّق، یکی از عجایب هفتگانه جهان است. از این شگفتی های هفتگانه تنها اهرام مصر باقی مانده اند.
در مصراع بعد نمادی آورده که ارتباط دهندة بخش بزرگی از جهان به خاور و خاور دور است:

اشباع اکسیژن

اشباع اکسیژن شریانی

دمای پوستی

۳٫ فاکتورهای زمینه ای:
بلوغ، سلامتی و فاکتورهای محیطی ممکن است چگونگی پاسخ به درد نوزادان را تحت تأثیر قرار دهند. نوزادان در زمان بیداری پاسخ به درد قویتری در مقابل محرک های دردناک دارند. زمانی که درد مزمن و تحریک دردناک برای ساعت ها و یا روزها بدون مداخله باقی بماند، نوزاد پاسخ های بدون جبران را به نمایش می گذارد و سیستم عصبی سمپاتیک یا همان مکانیسم گریز و فرار نمیتواند به مدت طولانی تحمل کند و در نتیجه شاخص های فیزیولوژیک به میزان پایه برمی گردند (جدول شماره ۴)، (۱۲, ۱۹). جدول شماره ۴: تغییرات بیو شیمیایی به دنبال تجارب دردناک در نوزادان

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

افزایش کاهش

کورتیزول

اپی نفرین

نوراپی نفرین

هورمون رشد

گلوکاگون

آلدوسترون

انسولین

۵ – ۱ – ۲ عوارض درد:
نوزادان نارس از محیط امن داخل رحم به یک محیط کاملا پر سر وصدا، بی نظم، پر تنش و دردناک وارد میشوند. نوزادان ترم از لحاظ فیزیولوژیک کاملتر از نوزادان نارس هستند؛ اما نوزادان نارس دچار نقص در بلوغ عملکردی و اتوماتیک بوده و تجارب دردناک و پر از استرس بیمارستان می تواند موجب تغییرات تکاملی مغز و مشکلات رفتاری و آموزشی در دوران کودکی گردد (۳۱).
عوارض فوری به صورت ترس، تحریک پذیری، آشفتگی خواب و کاهش تغذیه و عوارض کوتاه مدت به صورت تاخیر در بهبود زخم، تغییر فعالیت سیستم ایمنی بدن و آسیب روابط عاطفی، و نهایتا عوارض طولانی مدت به صورت تاخیر در تکامل و پاسخ متفاوت به تحریک دردناک است (۳۲).
اخیرا واژه allostatic load یا allostasis جهت تعریف روشنتر اثرات تجمعی در معرض استرسهای تکراری به کار برده میشود. Allostasis به پاسخهایی که توسط محور هیپوتالاموس ـ هیپوفیز ـ آدرنال ـ سیستم ایمنی و سیستم عصبی اتونوم که جهت سازگاری پایدار به نیازهای محیطی پیش بینی شده و درک شده، گفته میشود و یا برای سیستمهایی که هموستاز را حفظ میکنند، بهکار برده میشود. در مدت زمان طولانی، نیازهای بالای وارده به این سیستمها میتواند اثرات جانبی بر بدن بگذارد. واژهallostatic load به معنی فرسودگی و گسیختگی بدن درنتیجه سازگاریهای فراوان و تکراری به موقعیتهای جانبی میباشد، این حالت زمانی رخ میدهد که سیستمهای ذکر شده درحالت allostasis به مدت طولانی باقی بمانند. این تعاریف دیدگاه فکری مفیدی را در ارتباط با توصیف اثرات پروسیجرهای دردناک و دیگر استرسورها بر نوزادان نارس، خصوصاً نوزادانی که تکامل نروفیزیولوژِی نابالغ دارند، ایجاد میکند (۲).
دردهای تکراری و تسکین نیافته می تواند منجر به نتایج جدی وعوارض مخرب در نوزاد شود. پیآمد های فیزیولوژِیک کوتاه مدت ناشی از پروسیجرهای دردناک در نوزادان شامل کاهش اشباع اکسیژن خون شریانی و افزایش ضربان قلب می تواند منجر به افزایش نیاز سیستم قلبی ـ ریوی گردد، و دردهایی که منجر به افزایش فشار داخل مغزی در نوزادان می شود، میتواند موجب افزایش ریسک خونریزی داخل بطنی در نوزادان نارس شود. همچنین درد و استرس می تواند موجب سرکوب سیستم ایمنی و افزایش استعداد ابتلا به بیماری های عفونی در نوزادان گردد (۱۹).
مطالعه ای دیگری توسطTaddio و همکاران (۱۹۹۵) نشان داد که نوزادان پسری که در ۲ روزگی ختنه شده بودند، به طور معنی داری گریه ی طولانی تری را در زمان واکسیناسیون ۶ تا ۴ ماهگی نشان دادند، این مقایسه با نوزادانی که ختنه نشده بودند صورت گرفت. باتوجه به نتایج این مطالعه و سایر مطالعات انجام شده، رویه های دردناک تسکن نیافته در زمان نوزادی موجب کاهش آستانه درد در زمان شیرخوارگی خواهد شد که از عوارض درد محسوب خواهد شد (۱۹).
۶ – ۱ – ۲ ابزارهای سنجش درد در نوزادان:
کنر (۲۰۰۳) مینویسد درد به عنوان پنجمین علامت حیاتی بوده و ارزیابی آن بایستی همزمان با کنترل علایم حیاتی صورت بگیرد (۱۲). در نوزادان شاخص های هورمونی، رفتاری و فیزیولوژیکی ، اطلاعات عینی و قابل سنجش در ارتباط با محل، شدت و مدت زمان تحریک دردناک را تامین می کند. این پاسخ ها را به همراه سایر شاخص های زمینه ای می توان در شناسایی درد نوزادان مورد استفاده قرار داد (۱۹).
یکی از مهم ترین معیارها در انتخاب ابزار سنجش درد در نوزادان، انتخاب یک ابزار چند بعدی یا ترکیبی است که دو شاخص رفتاری و فیزیولوژیک را در خود جای دهد. ارائه دهندگان مراقبت باید اعتبار و پایایی و سودمندی بالینی این ابزارها را بسنجند. جمعیت نوزادان، نوع و چگونگی تجربه دردناک باید به عنوان راهنمای انتخاب ابزار مورد استفاده قرار گیرد (۳۳).
ابزارهای سنجش درد نوزادان:

ابزار سنجش درد در نوزادان نارس[۱۲] (PIPP): دارای پایایی و اعتبار برای نوزادان نارس می باشد و دارای ۷ شاخص جهت نمره دهی است که شامل پنج شاخص چند بعدی شامل ضربان قلب، اشباع اکسیژن، محدب شدن ابرو، فشرده شدن چشم و شیار افتادن در طول خط خنده و دو شاخص از فاکتورهای زمینه ای شامل: سن حاملگی و حالت های رفتاری است. هر شاخص ۳ ـ ۰ نمره داده می شود و نمره درد ۱۲ ـ ۷ بر درد خفیف دلالت دارد که با اقدامات غیر دارویی قابل کنترل است و نمره درد بیشتر از ۱۲ بر درد متوسط تا شدید دلالت دارد و نیاز به اقدامات دارویی جهت کاهش درد را دارد (۲۰).

ابزار درد پس از جراحی در نوزادان[۱۳] (CRIES): دارای پایایی و اعتبار برای نوزادان متولد شده در هفته ۳۲ حاملگی و بیشتر از آن می باشد.این ابزار شامل پنج شاخص فیزیولوژیک (گریه کردن، اکسیژن مورد نیاز برای رسیدن به اشباع اکسیژنی بالای ۹۵%، افزایش علایم حیاتی، حالت چهره و حالت خواب و بیداری) می باشد. سیستم نمره دهی این ابزار ۱۰ ـ ۰ و به روش نمره دهی آپگار جهت راحتی کار و یاد آوری ساده طراحی شده است. نمره ۴ و بالاتر بر وجود درد دلالت دارد و نیازمند مداخلات لازم جهت کاهش درد می باشد (۳۴).

ابزار سنجش درد نوزاد شیرخوار[۱۴] (NIPS) : این ابزار برای سنجش درد نوزادان ترم و شیرخواران مورد استفاده قرار می گیرد و ابزاری ۶ شاخصی است که ۵ شاخص آن رفتاری (حالت تظاهر چهره، گریه کردن، حالت بازوها، حالت پاها و حالت انگیختگی نوزاد) و یک شاخص آن فیزیولوژیک است که بر الگوی تنفس دلالت دارد. هر شاخص رفتاری به جز گریه کردن دارای نمره (۱-۰) و گریه با سه نمره (۲-۱-۰ ) سنجیده میشود. کل نمره درد بین ۰ تا ۷ می باشد (۳۵).

ابزار سنجش درد و سدیشن- آژیتاسیون[۱۵] (NPASS) : این ابزار دو عامل درد و سدیشن-آژیتاسیون نوزادان ترم و نارس با دردهای طولانی مانند درد پس از عمل و درد در طول تهویه مکانیکی را می سنجد. ابزار دارای ۵ شاخص است که ۴ شاخص آن رفتاری (گریه کردن و برانگیختگی، حالت رفتاری، حالت چهره و تون عضلات)و یک شاخص آن فیزیولوژیک است که بر علایم حیاتی دلالت دارد. این ابزار شامل سن حاملگی به عنوان یک فاکتور تعدیل کننده می باشد. نمره کلی درد در این ابزار بین ۰ تا ۱۰ و نمره کلی سدیشن نیز به مانند درد بین۰ تا ۱۰ میباشد(۳۶).

ابزار های متفاوت دیگری جهت ارزیابی درد در نوزادان وجود داردکه دراین اینجا به دلیل اختصار در مطالب آورده نمی شود.
۲ – ۲ پروسیجرهای دردناک:
تعداد زیادی از اقدامات بالینی و درمانی در بخش نوزادان موجب درد در نوزادان می شود. تعداد زیادی از اقدامات تکرار شونده شامل : ساکشن تراشه و بینی، نمونه گیری کف پا، تغییر پوزیشن، پانکچر وریدی، پانکچر شریانی و لوله بینی ـ معدی میباشد. تکرار پروسیجر های تهاجمی با سن حاملگی و شدت بیماری در نوزادان ارتباط دارد به صورتی که هرچه نوزاد بیمار تر و سن حاملگی اش پایین تر باشد تحت تعداد بیشتری از پروسیجرهای دردناک قرار میگیرد. .هم چنین تعداد زیادی از پروسیجر هایی که برروی نوزادان انجام می شود مربوط به موقعیت هایی است که در آن پروسیجرها با موفقیت همراه نبوده اند. همچنین با وجود مداخلات دارویی و غیر دارویی موثرجهت کاهش و پیشگیری از درد و استرس، تعداد زیادی از مداخلات دردناک در بخش مراقبت های ویژه بدون هیچ اقدام موثری جهت کاهش درد صورت می گیرد (۱۹).
۱ – ۲ – ۲ جایگذاری لوله بینی ـ معدی:
عدم توانایی در تغذیه از PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) مادر که ناشی از عدم هماهنگی بین مکیدن و بلعیدن است، یکی دیگر از مشکلات نوزادان نارس کمتر از ۳۴ هفته است (۳۷). جایگذاری لوله بینی ـ معدی تغذیه را برای نوزادانی که در بلع مشکل دارند یا به دلیل نارسی بین سه عمل مکیدن، بلعیدن و تنفس هماهنگی ندارند را فراهم میکند و یکی از رایج ترین راه های درمانی است. هر چند که جایگذاری لوله بینیـ معدی به عنوان یک روش درمانی و یا تشخیصی بکار برده میشود اما این جایگذاری برای نوزادان دردناک است (۳۸). به طور متوسط میزان درد ناشی از تعبیه لوله بینی ـ معدی در نوزادان نارس بر اساس ابزار سنجش درد نوزادان نارس (PIPP)، نمرهی نه است (۹). این پروسیجر یکی از مکررترین کارهای انجام شده در بخش نوزادان بوده و از بین بیست پروسیجر شایع دردناک پنجمین رتبه را دارا می باشد (۵).
در یک مطالعه که توسط موریسون[۱۶] و همکارانش تحت عنوان “درد و عدم راحتی در ارتباط با تجارب و اقدامات رایج بیمارستانی” صورت گرفت، میزان درک از درد بیماران بزرگسال از ۱۶ اقدام درمانی انجام گرفته سنجیده شد و نتایج نشان داد که درد ناشی از جایگذاری لوله بینیـ معدی در رتبه دوم پس از نمونه گیری گازهای خون شریانی قرار دارد (۳۹). یک قانون طلایی در ارزیابی درد در نوزادان این است که هر آنچه که برای بزرگسالان دردناک است برای نوزادان نیز دردناک در نظر گرفته شود تا زمانی که خلاف این گفته ثابت شود (۱۹).
۳ – ۲ روش های کنترل درد نوزادان:
کنترل درد در نوزادان از آن جهت اهمیت دارد که منطقه حسی مغز نوزادان و شیر خواران فعال ترین منطقه مغز بوده و مسیر انتقال درد به صورت کامل تکامل یافته است، در حالی که سیستم های مهار کننده آن رشد مناسبی نداشتهاند. بنابراین درمان درد در نوزادان و خصوصا نوزادان نارس به دلایل بالینی ضروری است (۱۹, ۲۲). تسکین درد باعث کاهش ناپایداری فیزیولوژیک، استرس هورمونی و متابولیک و واکنش های رفتاری همراه با روش های دردناک میشود (۴۰). تسکین درد در نوزادان با بهره گرفتن از مداخلات دارویی و غیر دارویی صورت می گیرد.
۱ – ۳ – ۲ روش های دارویی تسکین درد:
رویکرد های دارویی باید در دردهای متوسط تا شدید و همچنین در دردهای طول کشیده مورد استفاده قرار بگیرند. به دلیل خصوصیات فیزیولوژیکی نوزادان و مخصوصا نوزادان نارس توصیه های ویژه ای در ارتباط با مصرف اپیوئیدها در نوزادان وجود دارد که در زیر به صورت مختصر اشاره خواهیم کرد:

دوز دارویی با فواصل طولانی معمولا در نوزادان کمتر از یک ماه به دلیل نیمه عمر طولانی وکلیرانس تأخیری اپیوئیدها در مقایسه با بزرگسالان و کودکان بزرگتر از یک سال باید رعایت گردد (۱۹).

به علت گردش خون داخل کبدی در نوزادان نارس و ترم غلظت بالای اپیوئید در پلاسما در مدت زمان طولانیتری در مقایسه با کودکان وجود دارد. بنابراین نوزادان باید در طول درمان با اپیوئید و مدت زمان طولانی پس از اتمام درمان تحت مانیتورینگ باشند (۱۹).

به دلیل نقص و عدم تکامل کامل راه های عصبی وابران درد در نوزادان نارس، این نوزادان نیاز به مقدار بیشتری از غلظت اپیوئید جهت رسیدن به اثر ضد دردی کافی در مقایسه با سایرکودکان دارند (۱۹).

سودمندی بالینی اپیوئید درمانی باید با یک ابزار معتبر و پایا سنجیده شود (۱۹, ۲۵).

۳-۳-۱٫ انواع انحصار و عوامل آن
با توجه به شرایط بازار این امکان وجود دارد که با یکی از انواع ساختارهای بازار انحصاری به صورت انحصار فروش، انحصار خرید، انحصار دوطرفه، رقابت انحصاری و انحصار چندجانبه مواجه شد.[۳۷]
در تئوریهای اقتصادی و در عمل سود اقتصادی بنگاه ها در بازارهای رقابتی صفر است، لذا بنگاه ها سعی در ایجاد قدرت انحصاری و بازار و کسب سود انحصاری دارند. از این رو بنگاه ها درصدد از میان برداشتن شرایط رقابتی هستند و به رقابت با یکدیگر میپردازند. عرضه کالاهای متفاوت و جدید، کاهش هزینه های تولید، ایجاد موانع ورود یا ایجاد هر نوع مزیت نسبی بنگاه را در شرایط انحصاری قرار میدهد. مقایسه هزینه و منافع حاصل از فعالیتهای انحصارطلبانه مورد توجه بنگاه است. به طور کلی در مورد کسب قدرت انحصاری دیدگاه های مختلفی وجود دارد که در اینجا به دیدگاه دو مکتب ساختارگرایی و شیکاگو اشاره شده است (جلالآبادی و میرجلیلی، ۱۳۸۶).
عکس مرتبط با اقتصاد
۳-۳-۱-۱٫ مکتب ساختارگرایی
از نظر تاریخی، مطالعه اقتصاد صنعتی معمولاً به کار مسون و بین[۳۸] به نام سیاست قیمت و تولید نسبت داده میشود. آنها نظریه اقتصاد صنعتی خود را بر اساس انقلاب رقابت انحصاری چمبرلین[۳۹] و تاکید بر بازارهای رقابت ناکامل مطرح نمودند.
یکی از رویکردهای موجود در اقتصاد صنعتی، رویکرد ساختار- رفتار- عملکرد[۴۰] است. بر اساس نظریه اسلد[۴۱] رویکرد ساختار- رفتار- عملکرد که تا اوایل دهه ۸۰ میلادی بر سازمان صنعتی حاکم بود، مبین آن است که ساختار بازار (تعداد و توزیع اندازه بنگاه ها در یک صنعت) رفتار بازار را تعیین میکند (طریقی که بنگاه ها در آن صنعت روی یکدیگر اثر میگذارند) و رفتار، عملکرد (مانند سودآوری) بنگاه را تعیین میکند. این رویکرد، ساختار بازاری که بنگاه ها در آن فعالیت میکنند را پیش‌بینی میکند که در آن مهمترین عامل، تعیین سودهای بنگاه است تا سود خود را به حداکثر برسانند (ابونوری و غلامی، ۱۳۸۷).
طرفداران مکتب ساختارگرایی یا مکتب هاروارد[۴۲] معتقدند وضعیت رقابت در هر بازار وابسته به ساختار بازار است. ساختار بازار و یا به عبارت دیگر نحوه ارتباط اجزا بازار از طریق برخی از متغیرهای اساسی همچون تمرکز بازار، تفاوت کالا و موانع ورود معرفی میشوند (دونسیمونی، گروسکی و جاکیومین، ۱۹۸۴)[۴۳]، بطوریکه هر چه بازار بطور یکنواختتر بین بنگاه ها توزیع شده باشد، غیرمتمرکزتر و هرچه بازار به صورت نابرابر بین بنگاه ها توزیع شده باشد، متمرکزتر ارزیابی میشود. براساس این نظریه تمرکز بالا در بازار باعث ایجاد سهمهای نابرابر برای چند بنگاه به منظور استفاده از امکانات موجود بازار میشود. بنابراین بنگاه ها قادر میشوند به وضعیت انحصاری نزدیک و سود خود را حداکثر کنند. درجه تمرکز بالا منجر به افزایش قیمتها و سود برای انحصارگر میشود. این مشخصات بیانگر افزایش قدرت بازاری بنگاه ها است که به زیان رفاه اجتماعی است.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
طرفداران این نظریه برای جلوگیری از انحصار و ارتقای رقابت، دخالت دولت را توجیه می‌کنند. آنها معتقدند راه حل مناسب این است که میان توانایی کسب سود و میزان تمرکز در بازار رابطهای منطقی برقرار شود. بدین منظور وضع قوانین ضد انحصار و تشکیل آژانسهای ضدتراست[۴۴] برای کاهش میزان تمرکز در بازار ضروری است.
۳-۳-۱-۲٫ مکتب شیکاگو – یو.سی.ال.ای[۴۵]
در دهه ۷۰ میلادی تعدادی از اقتصاددانان مشهور همچون استیگلر، دمستز، پوزنر[۴۶] و … مکتب شیکاگو را با انتقاد از رویکرد ساختار- رفتار- عملکرد، معرفی و ادعا کردند که عملکرد (سودآوری)، تمرکز (مهمترین متغیر ساختار بازار) را تعیین میکند.
بر خلاف مکتب ساختارگرایی، طرفداران این مکتب جهت علیت را از عملکرد به رفتار و ساختار میدانند. از نظر مکتب شیکاگو، ساختار بازار و نحوه رفتار بنگاه ها به کارایی نسبی (یکی از جنبههای عملکرد) بنگاه ها مربوط است (پرلف،کارپ و گلان[۴۷]، ۲۰۰۷: ۱۴-۱۳).
این مکتب نقطه مقابل مکتب کینزینهای جدید است و تأکید ویژهای بر اقتصاد و بازارهای آزاد دارد و با دخالت بیش از حد دولت مخالف است. طرفداران این مکتب به بازار اعتماد داشته و معتقدند سیستم قیمتها بهترین تخصیص دهنده منابع است. بر اساس این رویکرد، همواره مضار دخالت دولت بیشتر از فواید آن است. طرفداران این مکتب، مقوله شکست بازار را رد کرده و معتقدند انحصار، پدیدهای نادر و گذرا است و بروز انحصار به عوامل ساختاری مربوط نیست؛ بلکه عملکرد و کارایی برتر و تغییرات تکنولوژیکی عامل تسلط بنگاه ها در بازار است (پورپرتوی، دانشجعفری و جلالآبادی، ۱۳۸۶).
از نظر طرفداران این مکتب انحصارهایی که ناشی از کارایی بیشتر باشند چندان تداوم نخواهد داشت. تنها انحصارهایی که به دلیل دخالت دولت و مقررات و آییننامههای دولتی ایجاد میشوند، تداوم دارند. به عبارت دیگر، از دیدگاه این گروه دولت با بکارگیری و در اختیار گذاردن تسهیلات ویژه برای برخی از بنگاه ها و سایر دخالتها مانع اساسی رقابت است (پوسنر، قانون ضدتراست، ۲۰۰۶).[۴۸]
پیرو دیدگاه شیکاگو و مقایسه آن با کشورهایی که دولت حضور وسیعی در اقتصاد دارد و از قدرت انحصاری بالایی برخوردار باشد، مانند اقتصاد کشورهای در حال توسعه چون ایران؛ حال به هر نحو و دلیلی که این انحصارها را تحمیل کرده باشد، با بهره گرفتن از اختیارت خود در تدوین آییننامهها، مصوبهها و برنامههای اقتصادی با هزینه بسیار کم، هم میتواند انحصارهای جدیدی ایجاد کرده و هم انحصارهای موجود را حفظ کند. البته هر چه قانونگذار و دولت به یکدیگر نزدیکتر باشند، این مساله بیشتر تشدید میشود (جلالآبادی و میرجلیلی، ۱۳۸۶).
پس از شناخت و مطالعه این مکاتب، دنیای واقعی و کارهای تجربی عمدتاً دیدگاه ساختارگرایان را تایید کردهاند.
۳-۳-۲٫ نقش ساختار بازار در تجارت خارجی
ساختار بازار هر کشور به طور قطع بر تجارت خارجی آن کشور اثر میگذارد. از عوامل ساختاری بازار مؤثر بر تجارت خارجی میتوان به عوامل زیر اشاره کرد.
– صرفهجوییهای ناشی از مقیاس؛ بر اساس مدلهای جدید تجارت بینالملل، وجود صرفه‌جوییهای ناشی از مقیاس باعث میگردد که هر کشور تنها در زیرمجموعهای از محصولات متمایز تخصص یابد و سپس این عامل به همراه تنوع سلیقهها و ترجیحات مصرف‌کنندگان، انگیزهای برای تجارت کشورها (دارای صرفهجوییهای ناشی از مقیاس) فراهم کرده و موجب شکلگیری و بروز تجارت درون صنعت میان آنها میگردد. از طرف دیگر در چارچوب تئوری سازمان صنعتی، صرفهجوییهای ناشی از مقیاس میتواند به عنوان مانع ورود به صنعت عمل کند. بر این اساس، صرفهجوییهای ناشی از مقیاس کمتر نسبت به اندازه بازار، موجب میشود که ورود بنگاه ها به صنعت آسانتر و همین امر به همراه تنوع سلیقهها مصرف‌کنندگان باعث میشود تعداد محصولات متمایز بیشتر گردد. در مقابل صرفهجوییهای ناشی از مقیاس بالا نسبت به اندازه بازار مانع ورود بنگاه ها به صنعت شده و تعداد محصولات متمایز درون صنعت را محدود میکند.
– تمایز محصول؛ این عامل یکی از ویژگیهای مهم ساختار بازار تلقی میشود. دیدگاه سنتی و جدید تجارت بینالملل بر روی اثر این عامل توافق ندارند. در کل انتظار میرود ارتباط مثبتی میان سهم تجارت درون صنعت و درجه تمایز محصول وجود داشته باشد.
– تمرکز بازار؛ شاید مهمترین متغیر ساختاری بازار، تمرکز بازار باشد. وجود تمرکز بازار موجب ساختارهایی متفاوت از ساختار بازار رقابت کامل میشود. مشخصاً یکی از ویژگیهای مهم و اساسی رقابت ناقص وجود تمرکز در بازار است (راسخی، ۱۳۸۳).
۳-۴٫ تمرکز صنعتی
در مطالعات تجربی پیرامون ساختار بازارها و صنایع برای ارزیابی درجه رقابت و انحصار در هر بازار (صنعت)، معمولاً مفهوم تمرکز به کار برده میشود. تمرکز بازار بیانگر چگونگی توزیع بازار بین بنگاه های فعال در آن بازار میباشد (عبادی و شهیکیتاش، ۱۳۸۳).
تمرکز یکی از جنبهها و ابعاد مهم ساختار بازار است و عموماً در کارهای تجربی از این متغیر برای شناسایی ساختار استفاده میشود. تحلیل تمرکز بازار زمینه مناسب برای درک بهتر ارتباط عناصر ساختاری و عملکردی بازار را فراهم میآورد و با بررسی بازارها میتوان علل بروز رفتارهای رقابتی و یا غیررقابتی را تشخیص داد. لذا یکی از روش های عملی برای اندازه گیری قدرت بازاری، مفهوم تمرکز بازار (صنعتی) است (خداداد کاشی،۱۳۷۷: ۹۱).
در این پژوهش میتوان با بهره گرفتن از شاخص تمرکز، راجع به قدرت انحصاری هر بازار قضاوت کرد. در واقع برای قضاوت در مورد میزان رقابت و انحصار در یک بازار، توجه به تعداد بنگاه های فعال در بازار و نحوه توزیع بازار بین آنها الزامی است. انتظار آن است که هر چه تعداد بنگاه ها کمتر و هر چه بخش وسیعی از بازار در اختیار تعداد معدودی از بنگاه ها باشد، ساختار بازار به انحصار نزدیکتر باشد. تمرکز بازار و شاخصهای اندازه گیری تمرکز این امکان را فراهم میسازند که اطلاعات مربوط به تعداد بنگاه ها و نحوه توزیع بازار بین آنها در یک شاخص خلاصه شود.
۳-۴-۱٫ تمرکز کلی و انفرادی (صنعتی)
ادبیات اقتصاد صنعتی دو نظریه کلی درباره تمرکز مطرح میکند. نظریه اول که با نام تمرکز کلی[۴۹] معرفی است، بیان کننده نسبت ارزش تولید بنگاه های برتر به ارزش کل تولیدات در کشور میباشد. هنگامی که از تمرکز کلی در سطح کل اقتصاد بحث میشود منظور سهم چند بنگاه و شرکت بزرگ از کل تولید یک بخش یا تمامی بخشهای اقتصادی است (خداداد کاشی، ۱۳۷۷: ۹۳). به عبارتی تمرکز کلی نشان میدهد چه نسبتی از کل تولیدات کشور در اختیار تعداد محدودی از بنگاه ها تمرکز یافته است. این نسبت بدون توجه به اینکه هر یک از این بنگاه ها در چه صنعتی فعالیت میکنند، محاسبه میشود. نظریه دوم با نام تمرکز صنعتی[۵۰] و یا به تعبیر دقیقتر درجه تمرکز بنگاه های عرضهکننده (تمرکز فروشندگان) در یک بازار یکی از عناصر مهم ساختار بازار میباشد. در بررسی تمرکز صنعتی (بر خلاف تمرکز کلی) بنگاه ها در چارچوب یک صنعت خاص مورد بررسی قرار میگیرند. زمانی که از تمرکز صنعتی سخن به میان میآید، به موقعیتی اشاره میگردد که کنترل یک بازار در اختیار تعداد محدودی از بنگاه‌ها میباشد. همانطور که گفته شد تمرکز صنعتی نحوه تقسیم بازار بین بنگاه ها را نشان میدهد. میزان تمرکز در بازار، اثر قابل توجهی بر شدت رقابت میان بنگاه ها دارد. انتظار میرود رقابت ضعیفی میان بنگاه ها در بازارهای متمرکز وجود داشته باشد.
عاملهای اساسی در تعیین میزان تمرکز صنعتی دو مورد میباشند. نخست، تعداد کل بنگاه های حاضر در صنعت میباشد و دومین عامل، اندازه نسبی بنگاه ها و میزان پراکندگی آنهاست. اندازه نسبی بنگاه ها میتواند بر اساس متغیرهای متنوعی مانند فروش، ارزش افزوده، اشتغال اندازه گیری گردد. سهم بازار هر بنگاه یا به عبارت دیگر اندازه نسبی هر بنگاه بر اساس میزان فروش آن بنگاه به کل فروش در صنعت را میتوان از جمله متداولترین روش های بیان اندازه نسبی بنگاه ها در مطالعات تجربی دانست. تعداد بنگاه ها و اندازه نسبی آنها در هر صنعت وابستگی زیادی به میزان تولید در سطح مقیاس بهینه یا کارای[۵۱] (MES) یک بنگاه نمونه در آن صنعت در مقایسه با سطح کل تقاضای بازار دارد. مقیاس کارای بنگاه به مقیاسی از تولید اطلاق میگردد که هزینه متوسط تولید محصول در آن تشکیلات تولیدی به حداقل خود برسد؛ به عبارت دیگر آن مقیاس یا میزانی از تولید که متناظر با حداقل هزینه متوسط بلندمدت باشد. چنانچه میزان تولید در مقیاس کارای یک بنگاه نمونه در یک صنعت، حجم قابل توجهی از کل تقاضای بازار را پاسخگو باشد، بطور طبیعی انتظار میرود چنین صنعتی دارای سطح تمرکز بالایی باشد. و چنانچه میزان تولید در مقیاس کارای یک بنگاه نمونه، حجم ناچیزی از کل تقاضای بازار را تشکیل دهد، ساختار در چنین بازاری از تمرکز پایینی برخوردار خواهد بود. بنابراین رابطهای مستقیم بین میزان تولید در مقیاس کارا و تمرکز را در صنعت میتوان متصوّر بود.
۳-۴-۲٫ صرفههای اقتصادی (صرفهجویی ناشی از مقیاس)
ساختار هر بازار در هر لحظهای از زمان تحت تاثیر عوامل متعددی است که به دو دسته عوامل درونزا و برونزا تقسیم میشوند. تصمیمهای بنگاه در مسایل مختلف که روی ساختار بازار اثر میگذارد، عوامل درونزا و سیاستهای دولت و صرفهجوییهای ناشی از مقیاس عوامل برونزای موثر بر ساختار بازار هستند (خداداد کاشی، ۱۳۷۷: ۳۳).
صرفهجوییهای ناشی از مقیاس نقش مهمی بر عناصر ساختاری بازار چون تمرکز و شرایط ورود و خروج دارند. این صرفهها اغلب در بازارهای رقابتی از اهمیت کمتری برخوردار بوده و در بازارهای انحصاری بااهمیت میباشند.
صرفههای اقتصادی از جمله مهمترین عوامل تعیینکننده شکل منحنی های هزینه متوسط بلند مدت (AC)، میباشد. با توجه به نقش صرفههای اقتصادی در تعیین شکل منحنی هزینه متوسط بلند مدت و نهایتاً میزان تولید در مقیاس کارا، میتوان صرفههای اقتصادی را از جمله عوامل مهم در تعیین تمرکز صنعتی دانست. با توجه به اهمیت ویژه این صرفهها، در ادامه به دستهبندی و تشریح انواع صرفههای اقتصادی میپردازیم. به طور کلی میتوان در یک دسته‌بندی صرفههای اقتصادی را به چهار نوع تقسیم نمود که عبارتند از:
– صرفههای مقیاس خارجی[۵۲]؛ اصولاً بهرهگیری از صرفههای مقیاس به معنای کاهش هزینه متوسط تولید میباشد که این کاهش هزینه متوسط میتواند به دلیل بزرگتر شدن اندازه صنعت باشد. اندازه یک صنعت را میتوان با بهره گرفتن از معیارهایی چون فروش، ارزش افزوده یا تعداد شاغلین آن، اندازه گیری نمود. چنانچه با افزایش اندازه صنعت هزینه متوسط تولید بنگاه‌های حاضر در آن صنعت کاهش یابد، میتوان گفت صرفههای مقیاس خارجی در آن صنعت وجود دارد. صرفههای مقیاس خارجی موجب انتقال منحنی هزینه متوسط تولید بنگاه‌های حاضر در آن صنعت به سمت پایین میشود. با فرض ثابت بودن سایر عوامل انتظار میرود کشوری که به طور نسبی اندازه صنایع در آن بزرگتر باشد، در تولید محصولات آن صنایع از مزیت هزینهای نیز بهرهمند باشد. برخی علل کاهش هزینه متوسط تولید بنگاه ها در یک صنعت و در نتیجه بزرگتر شدن اندازه آن را میتوان چنین دانست:

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.

تجهیزات و زیرساختها و خدمات تخصصی آسانتر و ارزانتر در اختیار بنگاه‌ها قرار میگیرد.

نیروی کار ماهر، آسانتر و کم هزینهتر جذب بنگاه ها در صنعت میگردد.

سر ریز دانش[۵۳] میان بنگاه ها افزایش مییابد (لیپکزنسکی، ویلسن و گادارد ، ۲۰۰۵: ۳۷).

– صرفههای مقیاس داخلی[۵۴]؛ ارتباط نزدیکی میان میزان تولید در مقیاس کارا با امکان بهره‌گیری از صرفههای مقیاس داخلی در فرایند تولید وجود دارد. صرفههای مقیاس داخلی باعث کاهش هزینه متوسط تولید و در نتیجه افزایش مقیاس تولید میباشد. به عبارت دیگر هنگامی که مقیاس تولید بنگاه افزایش مییابد (بنگاه بزرگتر میشود)، اگر با کاهش هزینه متوسط تولید توام باشد، در این شرایط بنگاه با صرفههای مقیاس داخلی روبرو است. در این صرفه نیز همانند صرفه خارجی هزینه متوسط تولید کم میشود؛ اما این کاهش با انتقال منحنی هزینه متوسط همراه نیست، بلکه حرکت روی منحنی هزینه متوسط تولید به سمت پایین را به دنبال دارد.
در این مباحث، نظریهپردازان اغلب هزینه متوسط تولید را هزینه های متوسط بلندمدت در نظر میگیرند؛ چرا که تصمیمگیری برای تعیین مقیاس تولید در افق بلندمدت صورت می‌گیرد؛ اما در کوتاهمدت بنگاه تلاش میکند با توجه به مقیاس حاضر تولید، سود را حداکثر نماید.
باید توجه داشت که صرفههای مقیاس فقط در قسمت نزولی منحنی هزینه متوسط تولید وجود دارند و در نقطه مینیمم منحنی هزینه به حداکثر میزان خود که همان نقطه مقیاس کارای تولید (MES) میباشد، میرسد و بعد از آن که با شیب صعودی منحنی هزینه متوسط تولید روبرو هستیم، در صورت تولید بیشتر با زیانهای ناشی از مقیاس مواجه میشویم، لذا تولید بیشتر مقرون به صرفه نمیباشد.
۳-۴-۲-۱٫ روش های تخمین حداقل مقیاس کارای بنگاه
از مهمترین عوامل تعیین کننده تمرکز صنعتی در هر بازار میزان تولید در حداقل مقیاس کارا در مقایسه با کل تقاضای بازار است. چنانچه تولید در حداقل مقیاس کارای بنگاه درصد قابل ملاحظهای از تقاضای بازار را تامین کند، به طور طبیعی آن بازار دارای تمرکز بالایی خواهد بود. مقدار تولید متناظر با حداقل منحنی هزینه متوسط بلندمدت، حداقل مقیاس کارای بنگاه میباشد. اغلب برای محاسبه حداقل مقیاس کارا این فرض مطرح است که منحنی هزینه متوسط بلندمدت بنگاه به صورت U شکل است.
جهت انجام مطالعات تجربی به تخمینی از حداقل مقیاس کارای بنگاه نیازمندیم. برای تخمین حداقل مقیاس کارای بنگاه روش های متعددی پیشنهاد شده است؛ همچون روش برآورد تابع هزینه، تحلیل سودآوری، روش بازمانده و روش مهندسی.
در این مطالعه به صورت مستقیم از متغیر حداقل مقیاس کارای بنگاه (MES)، به عنوان پراکسی برای متغیر حداقل اندازه بنگاه کارا (MKT)، استفاده شده است.
۳-۴-۳٫ اندازه گیری تمرکز
برای اندازه گیری تمرکز در یک بازار ابتدا باید سه نکته مشخص باشد.
الف) تعیین حدود بازار مورد بررسی، یعنی بر اساس یک روش قابل قبول، بنگاه های مختلف در بازارهای مختلف تقسیمبندی شوند؛
ب) انتخاب متغیری که برحسب آن، اندازه بنگاه ها و بازار ارزیابی شود؛
ج) انتخاب شاخص آماری برای اندازه گیری میزان تمرکز.
در اکثر مطالعات تجربی پیرامون بازار، برای تعیین حدود بازار از طبقهبندی استاندارد صنایع استفاده میشود. برای اندازه گیری تمرکز بازار، معمولاً از متغیرهایی چون ارزش تولید، فروش، اشتغال، صادرات و دارایی استفاده میشود که البته هر یک از متغیرها برای اندازه گیری تمرکز دارای نقاط قوت و ضعف میباشند (عبادی و شهیکیتاش، ۱۳۸۳).
جهت اندازه گیری تمرکز صنعتی ابتدا لازم است اندازه بنگاه ها را محاسبه کرد. این که چه معیاری برای اندازه گیری اندازه بنگاه بهتر است مورد استفاده قرار گیرد، نظر قاطعی میان اقتصاددانان وجود ندارد. از جمله معیارهای قابل استفاده در این زمینه میتوان به فروش، ارزش افزوده، اشتغال و یا سرمایه بنگاه های حاضر در صنعت اشاره نمود. استفاده از هر یک از این معیارها برخی اشکالات را در پی دارد. محاسبه اندازه بنگاه بر اساس معیار فروش در تحقیقات تجربی بسیار متداول است که ما نیز معیار فروش را برای آن در نظر گرفتهایم. پس از انتخاب معیاری برای اندازه گیری اندازه بنگاه لازم است اندازه نسبی یا سهم هر یک از بنگاه ها در بازار محاسبه گردد. با بهره گرفتن از اطلاعات مربوط به سهم بازاری بنگاه ها میتوان میزان تمرکز صنعتی در بازار را محاسبه نمود.
سپس باید شاخص مناسبی برای اندازه گیری تمرکز صنعتی انتخاب کرد. در این باب شاخصهای متنوعی در ادبیات اقتصادی معرفی شدهاند. این شاخصها با تفاوتهایی که با هم دارند میزان تمرکز را در صنایع نشان میدهند.
۳-۴-۴٫ روش های اندازه گیری تمرکز در بازار
تمرکز در بازار، عبارت از چگونگی و نحوه توزیع بازار بین بنگاه های مختلف است. به عبارت دیگر، تمرکز بازار دلالت بر آن دارد که چه میزان از کل تولیدات بازار یک محصول معین در اختیار تعدادی از بنگاه های بزرگ قرار دارد (پورپرتوی، دانشجعفری و جلالآبادی، ۱۳۸۶).
بررسی رفتار بنگاه در بازار نیازمند اندازه گیری تمرکز بازار است. اقتصاد صنعتی شاخصهای کمی متعددی را برای این منظور فراهم ساخته است. تمرکز بازار یا به طور دقیقتر درجه تمرکز فروشندگان در یک بازار، نقش مهمی در تعریف رفتار بنگاه در بازار دارد. مقصود از تمرکز بازار این است که یک صنعت یا بازار به وسیله تعداد کمی از تولیدکنندگانی که به طور اختصاصی یا در مقیاس بزرگ عمل میکنند، اداره میشود (ابونوری و سامانیپور، ۱۳۸۱). به طور کلی برای اندازه گیری تمرکز در بازار از معیارهای مطلق و نابرابری (پراکندگی) تمرکز استفاده میشود.
۳-۴-۴-۱٫ معیارهای مطلق و نابرابری تمرکز
تعداد بنگاه های موجود در یک صنعت و همچنین نحوه توزیع بازار بین آنها دو جنبه از بازار میباشند که در شکلگیری تمرکز نقش مهمی ایفا میکنند. در سطح بازارهای انفرادی اساساً میتوان تمرکز را بر حسب نحوه توزیع بازار بین بنگاه ها محاسبه نمود. در چنین حالتی با معیار نابرابری تمرکز رو به رو هستیم؛ در حالیکه اگر هر دو جنبه بازار یعنی هم تعداد بنگاه ها و هم نحوه توزیع بازار مورد توجه باشد معیارهای مطلق تمرکز ایجاد میشود. برای محاسبه معیارهای نابرابری تمرکز از نظریه های آمار و شاخصهای پراکندگی استفاده میشود (خداداد کاشی، ۱۳۷۷: ۹۵). در ادامه این معیارها معرفی میشوند.
۳-۴-۵٫ شاخصهای اندازه گیری تمرکز
همانگونه که اشاره شد شاخصهای تمرکز در یک تقسیمبندی کلی به دو نوع معیار مطلق و معیار پراکندگی (نابرابری) تقسیم میشوند. معیارهای مطلق تمرکز به چگونگی تقسیم بازار میان بنگاه ها توجه دارد؛ در حالیکه معیارهای پراکندگی صرفاً توجه به میزان پراکندگی سهم بازار بنگاه های موجود در یک صنعت دارد. از جمله شاخصهای مطلق تمرکز میتوان به شاخصهای نسبت تمرکز k بنگاه[۵۵]، شاخص هرفیندال- هیرشمن[۵۶]، شاخصهای هانا و کی[۵۷]، شاخص انتروپی[۵۸] و …. اشاره نمود. لازم به ذکر است که اغلب شاخصهای تمرکز مطلق از تغییر در میزان پراکندگی اندازه یا سهم بازار بنگاه ها نیز تاثیر میپذیرند (هم تعداد و هم نابرابری اندازه بنگاه ها)؛ (عبادی و شهیکیتاش، ۱۳۸۳). ضریب تغییرات[۵۹]، ضریب جینی و واریانس لگاریتم[۶۰] از مهمترین شاخصهای پراکندگی به حساب میآیند.
۳-۴-۵-۱٫ ملاحظاتی در خصوص شاخصهای تمرکز
شاخص تمرکز معمولترین روش اندازه گیری درجه تمرکز بازار است. برای این که شاخص تمرکز به عنوان شاخص مناسب پذیرفته شود، کوشش شده که شاخصها بر مبنای اصول آکسیوماتیک استوار باشند, لذا شاخصی مناسب پنداشته میشود که چند ویژگی و ملاک عمومی زیر را دارا باشد.

مفهوم تمرکز ناظر بر نوع بازاری است که فاقد رقابت کامل است و چند بنگاه بزرگ (مثلاً چهار بنگاه) سهم اصلی عملیات آن را در اختیار دارد.

شاخص تمرکز بین عدد صفر و عدد یک در نوسان است. هر چه به عدد صفر نزدیکتر شود، کاهش تمرکز و افزایش رقابت را نشان میدهد. نزدیکی این شاخص به عدد یک، بیانگر قدرت تسلط چند بنگاه بزرگ در بازار است.

به اعتقاد اکثر تحلیلگران بازار، شاخص تمرکز معیار اصلی برآورد ساختار صنعت به شمار میرود.

شاخص هرفیندال- هیرشمن و شاخصهای تمرکز دیگر از جمله معیارهایی هستند که مقامات قضائی و اقتصادی کشورهای صنعتی به کمک آنها مانع ادغامهای بزرگ، خرید و در اختیار گرفتن بنگاه ها توسط بنگاه های قدرتمندتر میشوند؛ زیرا ممکن است این ادغامها و تبدیل آنها به انحصارات بزرگ، به زیان پیشرفتهای صنعتی و بکار گرفتن نوآوریهای فناوری شود.

شاخص تمرکز معمولاً در صنایعی مثل هواپیماسازی، نفت و گاز که نیاز به سرمایه‌گذاری اولیه وسیع و تجهیزات سرمایهای پیچیده دارند و نیز صنایع با سرمایه ثابت اولیه بسیار زیاد مثل صنعت سیمان، رقمی بسیار بالاست. برعکس، در صنایعی مثل چاپ و لباس این شاخص بسیار ناچیز است.

شاخص تمرکز لزوماً مبین وضعیت ساختار یک صنعت در صحنه بین المللی نیست.

در رشته هایی از صنایع که کالای آنها به طور عمده مشابه باشد و صنعت هم از تنوع کالایی و تحول فناوری چندانی برخوردار نباشد، مثل صنعت سیمان و بنزین، محاسبه شاخص تمرکز نسبتاً آسان است و معمولاً روند آتی آن تغییر زیادی نمیکند.

عواملی چون مقیاس تولید، شرایط ورود بنگاه های جدید به یک صنعت، رشد بنگاه های فعال و شیوه های تبلیغاتی بنگاه ها میتواند در میزان تمرکز اثر بگذارد.

شاخص تمرکز تابعی از بنگاه ها است و به اندازه مطلق کل صنعت ارتباطی ندارد. وقتی تعداد بنگاه ها افزایش پیدا میکند، تمرکز باید کم شود؛ مگر آن که بنگاه تازه وارد بسیار بزرگی به بازار بپیوند. اگر اندازه بنگاه ها به نسبت معینی کاهش پیدا کند، تمرکز نیز به همان نسبت تقلیل مییابد. بنابراین میتوان گفت هرگونه ادغامی در صنعتی خاص موجب افزایش تمرکز میشود (بخشی، ۱۳۸۲).

به طور کلی شاخص تمرکزی را میتوان به عنوان یک شاخص خوب به حساب آورد که از پایه های نظری قوی برخوردار باشد و همچنین در انطباق کامل با اصول آکسیوماتیک باشد. اصول آکسیوماتیک شامل اصل ردهبندی منحنی تمرکز؛ اصل انتقال؛ اصل ورود و اصل ادغام میشود.[۶۱]
۳-۴-۶٫ معرفی شاخصهای مطلق تمرکز
آشنایی با شاخصهای تمرکز و محاسبه عددی آن، کمک به مقایسه بازارها و تعیین رقابتی یا انحصاری بودن آنها میکند و با اندازه گیری آنها میتوان تصمیمها و سیاستهای صحیحی در خصوص بازار گرفت؛ از این رو در زیر سه شاخص نسبت چند بنگاه برتر، هانا- کی و هرفیندال- هیرشمن که کاربرد زیادی در مطالعات تجربی داشته و جز مهمترین شاخصهای مطلق تمرکز هستند، معرفی شدهاند.
۳-۴-۶-۱٫ نسبت تمرکز چند بنگاه (k بنگاه)

ارائه سیاست های مختلف برای بهبود مدل نجیره تامین مطالعه موردی و بررسی نتایج آن
برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

جامعه آماری و روش های گرد آوری اطلاعات :

اطلاعات مورد استفاده در این تحقیق ، داده های واقعی مربوط به یک سال تولید ، توزیع و فروش یک محصول منتخب ( پنیر پیتزای فله ) در زنجیره تامین شرکت فراورده های لبنی کاله و شرکت پخش بانی چاو می باشد.
از این داده ها جهت استخراج رفتار واقعی متغییر ها و نیز تست مدل و نتایج شبیه سازی استفاده شده است.
فصل دوم
مروری بر ادبیات تحقیق
و
مبانی نظری پژوهش

سیر تکاملی مدیریت زنجیره تامین

با ورود صنعت به قرن ۲۱، تغییرات شدیدی در حال رخ دادن است که دورنمای صنعتی و اقتصادی جهان را دگرگون می کند. بازار به معنای واقعی جهانی شده است و مشتریان مقادیر کوچکتری از کالاهای سفارشی را طلب می کنند. بیشتر شرکت ها دامنه گسترده تری از محصول ها را ارائه می کنند و کالاهای جدید بیشتری با سرعت بیشتر و با تمرکز بر نیاز بازار ارائه می کنند. این تغییرات چالش های اجتناب ناپذیر و مسائل جدید لجستیک را برای همه تولید کنندگان پدید آورده است. در دهه های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ شرکت ها عملیات تولیدی خود را کاملا تحت کنترل قرار دادند. این کار با بهره گرفتن از تولید علمی و برنامه ریزی مواد، زمانبندی و کنترل کارگاه و سیستم هایی نظیر برنامه ریزی منابع تولیدی و برنامه ریزی منابع انسانی انجام می شد. در دهه ۱۹۹۰ شرکت ها سعی کردند خود را در رده جهانی مطرح کنند. شرکت ها مدیریت جامع کیفیت را بکار بستند تا فرایندهایشان را تحت کنترل درآورند و بهبود مستمر را پدید آورند، همچنین تکنیک های تولید بهنگام[۸]و موجودی صفر نیز معرفی شدند تا کارخانجات بتوانند ار آنها بعنوان روشی برای کاهش هزینه و همزمان با آن بهبود در کیفیت استفاده کنند. اکثر این شرکت ها معتقدند که قدم بعدی که برای افزایش سود و سهم بازار باید بردارند، مدیریت زنجیره تامین کارا است.
عکس مرتبط با اقتصاد
در یک زنجیره تامین ابتدا مواد خام ساخته می شوند، سپس کالاها در یک یا چند کارخانه تولید و در نهایت به عمده فروشی ها یا مشتری تحویل می شوند. جهت کاهش هزینه و بهبود سرویس دهی، استراتژی های کارایی زنجیره تامین در سطوح مختلف زنجیره تامین باید در نظر گرفته شوند. زنجیره تامین شامل سازندگان مواد اولیه، مراکز تولیدی، انبارها، مراکز توزیع و عمده فروشی ها و نیز مواد خام، موجودی در حال ساخت و محصولات تمام شده اند که بین تامین کنندگان کارخانجات و مشتریان در جریانند. در دنیای رقابتی امروز زنده ماندن برای شرکت هایی که جدا از تامین کنندگان و دیگر شرکای تجاری فعالیت می کنند، مشکل شده است. شرکت ها همیشه دنبال کاهش هزینه ها و بطور همزمان افزایش کیفیت کالاها و خدمات خود هستند.
علاقمندی به مفهوم مدیریت زنجیره تامین از دهه ۱۹۸۰ تا به حال در حال افزایش بوده است. این علاقه هنگامی که شرکت ها مزایای همکاری تجاری با سایر شرکا را دیدند به شدت افزایش یافت. مفهوم مدیریت زنجیره تامین بر اساس تشکیل شبکه ارزشی است که شامل موجودیت های جداگانه می باشد. این موجودیت ها متعهد شده اند تا منابع و اطلاعات را برای رسیدن به هدف مدیریت تامین کنندگان و نیز مدیریت جریان مواد و قطعات مهیا کنند [۳]

تعریف مدیریت زنجیره تامین

یک زنجیره تامین شامل همه بخش هایی است که بصورت مستقیم یا غیر مستقیم در تکمیل نیازمندی های مشتری درگیر می باشند. زنجیره تامین، تنها در برگیرنده تامین کنندگان و تولیدکنندگان نبوده، بلکه علاوه بر آن بخش های حمل ونقل، عمده فروشان، خرده فروشان و حتی مشتری های آنان نیز از دیگر اجزاء زنجیره به حساب می آیند. در حقیقت، هدف اولیه هر زنجیره تامین، برآوردن نیازهای مشتریان می باشد و نتیجه این فرایند، کسب سود و درامد برای تولیدکننده و دیگر عناصر درگیر در زنجیره خواهد بود. به طور کلی، حرکت مواد از تامین کنندگان به تولید کنندگان و سپس به توزیع کنندگان و خرده فروشان و در نهایت به مشتریان در طول زنجیره، سیر فعالیت های زنجیره تامین را نشان می دهد. در این میان، نمایش جریان های اطلاعاتی و مالی در طول زنجیره، از اهمیت بالایی برخوردار است. در یک زنجیره تامین، تولیدکننده ممکن است، مواد اولیه خود را به جای یک تامین کننده، از چندمین تامین کننده تامین نموده و از سوی دیگر محصولات خود را به تعداد زیادی توزیع کننده ارسال نماید. بنابراین، بسیاری از زنجیره های تامین به صورت شبکه های تامین می باشند.
زنجیره تامین سیستمی پویاست که در طول زمان تکامل می یابد. در واقع، نه تنها تقاضای مشتری و توانایی های تولید کننده در طول زمان تغییر می یابد بلکه روابط زنجیره تامین در طول زمان تکامل می یابد. به طور مثال، هر قدر که توان مشتری ها افزایش یابد، فشار بر تولیدکنندگان و تامین کنندگان برای تولید، برای تولید انبوه محصولات متنوع، با کیفیت بالا و در نهایت تولید محصولاتی مطابق با خواسته مشتری، افزایش خواهد یافت. هم چنین، حتی وقتی تقاضای مشتری برای محصولاتی خاص چندان تغییر نمی کند، سطوح موجودی و سفارش پس افت، در طول زنجیره تامین، به طور قابل ملاحظه ای نوسان می یابد. اما مدیریت زنجیره تامین به گونه ای دقیق چه معنی می دهد؟
مدیریت زنجیره تامین مجموعه رویکردهایی است که برای یکپارچه سازی کارایی تامین کنندگان، سازندگان، انبارها و فروشگاه ها، مورد استفاده قرار می گیرد. به طوری که کالا به مقدار مناسب در مکان مناسب و در زمان مناسب، تولید و توزیع شود، تا در نتیجه هزینه های کل سیستم را کمینه و در همان حال الزامات سطح خدمت را براورده سازد.
از این تعریف چند نکته را می توان استنباط نمود. اول اینکه، مدیریت زنجیره تامین هرگونه تسهیلاتی را که تأثیری بر هزینه دارد و نقشی را در منطبق ساختن محصول با نیازمندی های مشتری ایفا می کند، از عرضه کنندگان و امکانات تولیدی تا انبارها، مراکز توزیع، خرده فروش ها و فروشگاه ها در نظر می گیرد. در حقیقت در برخی تحلیل های زنجیره تامین لازم است تامین کنندگان تامین کنندگان و مشتریان مشتریان نیز در نظر گرفته شوند. دوم اینکه، هدف مدیریت زنجیره تامین، کارآمدی و اثر بخشی هزینه در تمامی سیستم است، بنابراین، هزینه های تمام اجزای سیستم از جمله هزینه حمل و نقل، توزیع، موجودی مواد خام، موجودی در حال ساخت و کالای ساخته شده باید کمینه شود.بنابراین، تنها بر کاهش هزینه های حمل و نقل یا کاهش موجودی ها تأکید نمی شود، بلکه بیشتر، اتخاذ نگرشی سیستمی در مدیریت زنجیره تامین مورد تأکید است.
دونالد[۹] [۱۴]: سازنده و تامین کنندگانش، خریداران و مشتریان. به عبارت دیگر همه گروه ها در سازمانی گسترش یافته کار می کنند تا یک محصول را به بازار عرضه کنند که مشتری مایل است برای آن پول پرداخت نماید. این شرکت چند گروهی، بصورت یک سازمان گسترده عمل می کند و از منابع مشترک (افراد، فرایند ها، تکنولوژی، معیارهای عملکردی) استفاده بهینه می کند تا به هم افزایی عملیاتی دست یابد و نتیجه، محصول یا خدمتی است با کیفیت بالا، هزینه کم و سهولت دسترسی.
مک کلان[۱۰] [۱۵]، اعتقاد دارد مدیریت زنجیره تامین شامل یکپارچه سازی فرایند های کسب و کار از استفاده کننده نهایی تا تامین کننده اولیه می باشد که محصول، خدمات و اطلاعاتی را مهیا می کنند که برای مشتری ایجاد ارزش می کند.
گاتورنا[۱۱] [۱۶]مدیریت زنجیره تامین را به بیان لمبرت و کوپر [۱۷] این چنین تعریف می کند : یک فلسفه یکپارچه کننده برای مدیریت جریان کل مواد در یک کانال توزیع از تامین کننده اولیه تا مشتری نهایی.
تعریف دانشگاه MITاز مدیریت زنجیره تامین : مدیریت زنجیره تامین یکپارچه عبارت است از یک رویکرد یکپارچه فرایندگرا برای تامین[۱۲]، تولید[۱۳]، و توزیع محصولات و خدمات به مشتریان[۱۴].

اهداف مدیریت زنجیره تامین:

مدیریت زنجیره تامین، بعنوان یک نمونه عالی تولیدی در جهت بهبود رقابت­های سازمانی در قرن بیست و یکم اهمیت یافته است. در واقع با مدیریت صحیح زنجیره تامین، لازم است بگونه­ای حرکت کنیم که تا به اهداف زیر برسیم:
الف. کاهش هزینه­ های نوآوری و خلاقیت
ب . افزایش فروش سازمان
ج . بهبود هماهنگی و همخوانی بین عرضه کنندگان و توزیع کنندگان
مدیریت زنجیره تامین بعنوان یک استراتژی رقابتی با هدف بهبود پاسخ و انعطاف پذیری سازمان­های تولیدی برای عرضه کنندگان و مشتریان، در نظر گرفته شده است. شرکت­ها تلاش می­ کنند تا راه هایی در جهت بهبود انعطاف پذیری، پاسخگویی و رقابت پذیری با تغییر دادن استراتژی­ها، روش­ها و تکنولوژی­های عملیاتی پیدا نمایند. [۱۸]
می­توان گفت هدف نهایی زنجیره تامین، برآورده ساختن رضایت مشتری بر مبنای کسب سوددهی مناسب برای سازمان می‌باشد.

اصول نظام مدیریت زنجیره تامین:

اصل اول: تقسیم بندی مشتریان بر اساس خدمات مورد نیاز آنها و طراحی انتخاب زنجیره تامین به گونه­ ای که ارائه خدمات به مشتریان در بخشهای مختلف سوددهی مناسب و مورد نظر را داشته باشد.
اصل دوم: تنظیم شبکه لُجستیک با توجه به نیازهای مشتریان و اصل سوددهی
اصل سوم: توجه به اطلاعات بازار و هم راستا نمودن زنجیره تامین، یا به عبارت دیگر برنامه ریزی تقاضا با بهره گرفتن از پیش بینی­های مستمر و تخصیص بهینه منابع
اصل چهارم: طراحی و تولید محصول با گرایش به نظرات مشتری و بالا بردن سرعت پذیرش تغییرات در زنجیره تامین
اصل پنجم: مدیریت راهبردی منابع عرضه به منظور کاهش هزینه مواد و خدمات مرتبط با آن
اصل ششم: طراحی راهبرد زنجیره تامین به گونه­ ای که قادر به پشتیبانی سطوح مختلف تصمیم گیری بوده و بتواند نمایی شفاف از جریان محصولات، خدمات و اطلاعات ارائه دهد.
اصل هفتم: انتخاب معیارهای جامع عملکرد برای سنجش میزان موفقیت در دستیابی کارآمد و موثر به خواسته­ های مصرف کننده نهایی
مهمترین بخش یک نظام مدیریت زنجیره تامین، بخش استراتژی است که در واقع موتور محرک این نظام به حساب می­آید. [۴]