حرکت آب در حالت غیر اشباع

حرکت آب به صورت بخار

نفوذ آب به درون خاک

هر کدام از حالتهای فوق در بخشی از فیزیک خاک اهمیت دارند. مثلاً کاربری مورد اول بیشتر در زهکشی خاکها و مورد دوم در آبیاری است. مورد سوم تامین‌کننده رطوبت مورد نیاز گیاهان کویری و یا تامین آب از سطح ایستابی و مورد چهارم اساس تامین رطوبت خاک از طریق آبیاری است [۱۵].

 

توزیع نمک در نیمرخ خاک

شوری خاک یک ویژگی ایستا نیست، بلکه مقدار آن نسبت به زمان و مکان متغیر است. عامل اصلی عدم توزیع یکنواخت نمک، نقل مکان آن همراه با حرکت حرکت آب در خاک است و چون رژیم رطوبتی خاک بسیار پویا می‌‌باشد به تبع آن توزیع نمک نیز متغیر است [۱۴].
حرکت صعودی و نزولی آب موجب می‌‌گردد که توزیع نمک در ستون‌‌های عمودی خاک یکنواخت نباشد. پس از هر آبیاری یا بارندگی مشاهده می‌‌شود که نمک‌‌ها از لایه‌‌های سطحی خاک شسته شده و به اعماق آن نفوذ کرده به گونه‌‌ای که تجمع نمک در لایه‌‌های زیرین به مراتب بیشتر از سطح خاک می‌‌گردد. عکس این حالت در زمان خشکی اتفاق می‌‌افتد. زیرا آب بر اثر خیز موئینگی از اعماق به طرف لایه‌‌های سطحی خاک حرکت کرده و در آنجا نمک خود را باقی گذاشته و خود جذب گیاه شده یا تبخیر می‌‌گردد و در نتیجه نمک در لایه سطحی افزایش می‌‌یابد. در اعماق بسیار زیاد، تغییرات رطوبت بسیار کم است. از این رو غلظت نمک نیز کم و بیش ثابت بوده و تنها تغییرات فصلی، آن هم خیلی اندک صورت می‌‌گیرد [۱۴ و ۲۴].
به طور کلی تغییرات نمک در قسمت‌‌های مختلف خاک و توزیع آن بیشتر یک قاعده است تا استثنا. بررسی‌‌های انجام‌شده نشان داده است عواملی مانند شوری آب آبیاری (ECiw)، نسبت آبشویی (LF)، ویژگی‌‌های فیزیکوشیمیایی خاک، روش آبیاری، شرایط زهکشی و سیستم ریشه‌‌ای گیاه بر توزیع نمک در خاک مؤثر می‌‌باشند. باور و همکاران (۱۹۷۰) نشان دادند که با یک شوری ثابت آب آبیاری و نسبت آبشویی‌‌های متفاوت، شوری لایه سطحی خاک تقریباً یکنواخت بوده و در عین حال با کاهش نسبت آبشویی، میزان شوری خاک نسبت به عمق افزایش بیشتری یافته است. همچنین آن‌‌ها مشاهده کردند برای یک نسبت مساوی LF/ECiw شوری لایه سطحی خاک بستگی به شوری آب آبیاری (ECiw) دارد، ولی شوری در لایه‌‌ انتهایی عمق توسعه ریشه تقریباً یکسان می‌‌باشد [۲۹].
توزیع هم‌‌زمان آب و املاح در محیط‌‌های متخلخل در راستای افقی و عمودی متفاوت می‌‌باشد. در راستای افقی، پخش آب و املاح تقریبا یکسان است. در جهت عمودی، جبهه حرکت آب کمی جلوتر از جبهه حرکت نمک می‌‌باشد. این موضوع به دلیل کاهش هدایت هیدرولیکی خاک می‌‌باشد که باعث می‌‌شود نمک نتواند با آب حرکت کند [۳۷].
تجمع نمک‌‌های قابل حل در خاک متناسب با مقدار نمک آب آبیاری و تبخیر آب از سطح خاک، افزایش باید. به علاوه، تبخیر و تعرق می‌‌تواند سبب حرکت آب سفره‌‌های زیرزمینی کم عمق (و همچنین نمک) به سمت بالا شده و وارد منطقه توسعه ریشه می‌‌گردد، که در نتیجه شوری خاک افزایش می‌‌یابد [۲۳].
میانگین زمان تجمعی نمک در منطقه توسعه ریشه‌‌ها به میزان آب تخلیه‌شده از خاک در فواصل بین آبیاری‌‌ها و نسبت آبشویی بستگی دارد. با افزایش فاصله زمانی بین آبیاری‌‌ها ضمن خشک‌شدن خاک، آب موجود در آن کاهش می‌‌یابد و پتانسیل ماتریک و اسمزی آب و خاک با افزایش غلظت نمک در حجم تقلیل‌یافته آب کاهش می‌‌یابد و انتقال مواد حل‌شده تحت فرایند جابجایی (حرکت مواد حل‌شده در قالب کل محلول) و پخشیدگی (حرکت مستقل مواد حل‌شده در اثر شیب غلظت) انجام می‌‌شود. بنابراین پیشنهاد می‌‌شودکه کنترل مستقیم مقدار نمک در منطقه توسعه ریشه و توزیع آن در سطح مزرعه و به طور دوره‌‌ای به منظور ارزیابی اثربخشی نمک و برنامه‌‌های مدیریت آبیاری و زهکشی انجام گیرد [۲۵].
شورشدن اراضی در اقلیم‌‌های گرم و خشک چشم‌‌گیرتر از اقلیم‌‌های معتدل یا مرطوب است. زیرا در شرایط اخیر بارندگی نسبتاً زیاد بوده و نفوذ آب باعث شسته‌شدن نمک‌‌ها از خاک می‌‌گردد [۱۰].

 

آبشویی

پساب‌ها معمولاً دارای مقادیر زیادی سدیم نسبت به بقیه کاتیون‌ها می‌باشند. استفاده از آب آبیاری با ECو SAR زیاد باعث افزایش درصد سدیم قابل تبادل (ESP) می‌شود. افزایش میزان ESP در خاک باعث پراکنش ذرات رس و متورم شدن ساختمان خاک می‌شود که نهایتاً باعث پیامدهای منفی بر ویژگی‌های فیزیکی خاک مانند کاهش نفوذپذیری، ماندابی‌شدن خاک، کاهش آبشویی و شور شدن خاک می‌گردد [۳۸]. استفاده از آب شور در آبیاری باعث افزایش شوری در منطقه ریشه می‌شود. این شوری با افزایش عمق تغییر می‌کند به این صورت که قسمت بالای ناحیه توسعه ریشه حاوی نمک کمتری نسبت به قسمت‌های پایین ناحیه توسعه ریشه می‌باشد. برای جلوگیری از تجمع بیش از اندازه نمک در ناحیه توسعه ریشه لازم است تا به اندازه‌ای که نمک از طریق آب آبیاری وارد خاک شده به همان اندازه نیز نمک از این ناحیه خارج شود [۲۵]. آبی که به عمق ناحیه ریشه نفوذ پیدا می‌کند نمک ها را از قسمت بالای ناحیه ریشه به این ناحیه منتقل می‌کند. نمکی که از ناحیه بالای ریشه شسته می‌شود در قسمت پایین‌تر و در سطوح مختلف تجمع پیدا می‌کند ولی نهایتاً بواسطه آبشویی کافی از ناحیه توسعه ریشه خارج می‌شود. بنابراین انتظار می‌رود که شوری خاک با افزایش عمق تا سه برابر نسبت به شوری آب آبیاری افزایش پیدا کند. عملکرد گیاه نیز بستگی به میانگین شوری ناحیه توسعه ریشه دارد [۳۱].
غلظت زیاد سدیم در فاضلاب و پساب در نتیجه کاربرد مواد شیمیایی نیز می‌تواند تاثیر قابل توجهی را بر ویژگی‌های خاک بر جای گذارد [۹ و ۳۸]. حسن اقلی و همکاران برای بررسی انتقال آلودگی و املاح موجود در پساب به عمق خاک و زیر ناحیه توسعه ریشه پژوهشی انجام دادند که تغییرات کیفیت زه‌آب حاصل از اعماق ۲۰، ۴۵ و ۹۰ سانتی‌متری سطح خاک در قالب پژوهش‌های لایسیمتری به مدت دو سال بررسی شد. آبیاری با بهره گرفتن از ۳ نوع تیمار آبیاری (آب معمولی با شوری dS/m 66/0، فاضلاب خام با شوری dS/m 77/0 و پساب تصفیه‌شده شهرک اکباتان با شوری dS/m59/0) انجام شد. آنها به این نتیجه رسیدند که بیشترین میزان انتقال نمک ها به عمق خاک به ترتیب متعلق به تیمار آب معمولی، فاضلاب خام و تیمار پساب بوده است. همچنین در نتایج خود بیان کردند که با افزایش عمق خاک، EC زه‌آب نیز افزایش پیدا می‌کند [۶]. همچنین روحانی شهرکی و همکاران متوجه شدند خاکی که با پساب آبیاری شده بود دارای EC و SAR کمتری نسبت به خاک آبیاری شده با آب چاه بود. آنها بیان کردند که پساب نه تنها تاثیر منفی از لحاظ شوری و قلیاییت در منطقه ایجاد ننموده بلکه شوری و قلیاییت خاک منطقه را نیز کاهش داده است [۹].
از آنجایی‌که شوری خاک را میتوان به وسیله نفوذ عمقی آب پایین آورد، آبی مازاد بر نیاز مصرفی گیاه لازم است تا به کمک آن بتوان نمک‌های اضافی محلولی را که بواسطه پساب وارد خاک شده‌اند کاهش داد و یا حتی به طور کامل آن‌ ها را حذف کرد [۳۴]. به کسری از آب که به آب آبیاری افزوده شده و باعث می‌شود آب به زیر ناحیه توسعه ریشه نفوذ پیدا کند کسر آبشویی (LF) گفته می‌شود. مقدار نمکی که در ناحیه توسعه ریشه تجمع پیدا می‌کند به طور عکس با کسر آبشویی تناسب دارد. برای پساب فاضلاب در نظر گرفتن کسر آبشویی به مقدار ۵۰ درصد مطلوب است [۲۵].
روش‌های متداولی که در حال حاضر برای محاسبه نیاز آبشویی (LR) استفاده می‌شود با روابط به شرح زیر بیان می‌شود [۲۵]:

 

 

 

 

 

 

 

 

(۱-۳)

۱-۱- مقدمه
بهای تمام شده (هزینه) از اقلام با اهمیت حسابداری است که بر پایه آن، تصمیمات برنامه ریزی و تصمیمات کنترل اتخاذ میگردد. دستیابی به بهای تمام شده قابل اتکا و مربوط در تصمیمگیری مستلزم انجام فرایند درست و منطقی مرتبط با محاسبه آن است که تحت عنوان هزینهابی اتلاق میشود. مدیریت هزینه، رویکردی است که تصمیمات برنامه ریزی و کنترلی را عینیت میبخشد؛ به همین دلیل مدیریت هزینه به عنوان یکی از مهمترین عوامل موثر بر عملکرد شرکتها و برای جهتگیری آنها در بازارهای سرمایه مطرح شده است. بیشتر شرکتها وجوه مورد نیاز خود را از روش های گوناگونی تامین میکنند؛ اما عواملی مانند رفتار مدیریت، اندازه شرکت و دسترسی به بازارهای تامین مالی و نیز محیط های اقتصادی و سیاسی، آنها را نسبت به در پیش گرفتن تصمیمات بهینه در این زمینه محتاط کرده است در این میان، استفاده از منابعی که از ایجاد بدهی به دست آمده است ضمن ایجاد مقدار قابل توجهی هزینه ثابت، موجب افزایش اهرم و در نتیجه ریسک بیشتر خواهد شد. به همین دلیل تاثیر استراتژی مدیریت هزینه بر عملکرد مالی بلند مدت شرکتها از اهمیت زیادی برخوردار میباشد.
عکس مرتبط با اقتصاد
تمرکز اصلی استراتژی مالی بر ابعاد مالی تصمیمات استراتژیک است؛ در نتیجه به صورت اجتناب ناپذیری، این موضوع نشان دهنده ارتباط نزدیک با منافع سهامداران و در نتیجه با بازار سرمایه است. با این حال یک استراتژی مالی مناسب همانند یک استراتژی سطح شرکت و استراتژی رقابتی بسیار عالی، تمامی ذینفعان داخلی و خارج از شرکت را مد نظر قرار میدهد. همچنین، تئوری بازار سرمایه و تحقیقات موجود در این زمینه به صورت اساسی بر سطح اقتصاد کلان تمرکز میکنند، در حالی که استراتژیهای مالی خاص بوده و بر اساس نیازهای شرکتهای خاص و حتی در بعضی از موارد برای واحدهای فرعی در داخل سازمان تدوین میشوند.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
۱-۲- تشریح و بیان مساله پژوهش
پیشرفت سریع فناوری همراه با افزایش روزافزون رقابت در بازارهای جهان، مدیران واحدهای اقتصادی را به تولید محصولاتی با کیفیت بالا، ارائه خدمات مطلوب به مشتریان و در نهایت کاستن از بهای تمام شده کالا و خدمات ترغیب نموده است. از اینرو، جهت تحقق این انتظارات، تامین اطلاعات مورد نیاز به صورت جامع برای سیستم حسابداری یک ضرورت است و از آنجاییکه حسابداری مدیریت دیگر جوابگوی نیازهای موجود نیست (کاپلان[۱]،۲۰۰۴). لذا بسیاری از دستاندر کاران امور اقتصادی به تدریج از دیدگاه های سنتی مبنی بر حسابداری بهای تمام شده فاصله گرفته و به ایجاد سیستم مدیریت هزینه گرایش پیدا میکنند. بطور کلی، می توان چنین نتیجه گرفت که تاکید سیستم مدیریت هزینه بر روند فعالیتهای بنگاه اقتصادی است. باید اذعان نمود، رهبران تغییر، کسانی هستند که میدانند کجا هستند، به کجا میروند، چگونه حرکت می کنند و چگونگی نیل به مقصد را می‌شناسند، اعتماد به نفس برای ایجاد تغییر در خودشان را دارند و هم چنین، برای کمک یا هدایت دیگران در ایجاد تغییر صبر و بردباری به خرج می‌دهند. نمی‌توان تغییرات را کنترل کرد اما می‌توان خود را برای آن آماده نمود.
حسابداری
با توجه به اینکه صنعت نفت و گاز بهعنوان محور توسعه اقتصادی کشور شناخته شده و صنعتی پایه در این راستا محسوب میگردد، دارای منابع هنگفتی از سرمایه های انسانی فیزیکی بوده که بهره برداری و استفاده بهینه از این منابع یکی از اهداف اصلی و رسالت مدیران این صنعت عظیم تلقی میگردد. تمایز محصولات، یکی از راه های موفقیت وتضمین آینده سازمان درعرصه های رقابت میباشد و از آنجاییکه وظیفه اصلی شرکت انتقال گاز صرفاً تحویل گاز از پالایشگاه های گاز و تحویل آن به مشتریان (داخلی و خارجی) میباشد و بدلایل سیاسی و … نمیتواند در مورد تحویل گاز به مشتریان سلیقهای عمل نماید لذا، مدیریت هزینه میتواند راهگشای مسایل رقابتی باشد (پورتر[۲]،۱۹۸۰). لازماست، مدیران سازمان با دید اقتصادی به این پروژه ها نگریسته و در راستای جهاد اقتصادی که یکی از تاکیدات مقام معظم رهبری میباشد با کنترل سیستمی بر روی هزینه ها وکنترل آنها نقش موثری در جهت جلوگیری از اتلاف انرژیها برداشته تا بتواند در صحنههای حساس بین الملل با حفظ و افزایش سهم بازار با داشتن توان رقابت، در داخل کشور نیز از حیف و میل منابع خدادادی جلوگیری بعمل آید. مدیریت هزینه را از چهار بعد به مدیریت عملکرد نسبت دادند، مالی، مشتری، فرایندهای داخلی و رشد(کاپلان ونورتون[۳]،۱۹۹۶).
مدیریت هزینه پائین آوردن کیفیت نیست، مدیریت هزینه کمتر هزینه کردن نیست، مدیریت هزینه گرانتر فروختن نیست، بلکه فرایند به کارگیری بهینه منابع برای دستیابی به اهداف هزینه در انواع فعالیتهای جاری شرکت، کلیدی( ضروری) و عادی میباشد(بولاچر[۴]،۲۰۰۶).
بدون شک در نظر گرفتن این اولویت‌ها برای دستیابی به هدف تولید محصولات و خدمات با کیفیت بالا، با حداقل بهای تمام شده، بسیار حائز اهمیت است. در این سیستم، هزینه فعالیتهای عمده بنگاه اقتصادی به کالاها و خدمات مربوط به تولید با توجه به نحوه استفاده از فعالیتها در تولید این کالاها و خدمات تخصیص می‌یابد. در این راستا هدفهای سازمانی مدیران بسیار متنوع است برخی از این اهداف که مکرراً مورد تاکید قرار میگیرد عبارتند از: توجه به سودآوری و رشد، رسیدن به خودکفایی مالی، به حداقل رساندن بهای تمام شده کالا، ارتقاء کیفیت محصولات مطابق با استانداردهای بین المللی ، رعایت الزامات زیستی محیطی، انجام وظایف مربوط به خدمات اجتماعی. بطورکلی وظیفه مدیریت دستیابی به هدفهای فوق الذکر به صورت جامع است. به منظور دستیابی به این هدفها، مدیران معمولاً فعالیت اصلی خود را بر چهار موضوع متمرکز میسازند که عبارتند از: تصمیمگیری، برنامه ریزی، رهبری فعالیتهای عملیاتی، کنترل و پیگیری کارهای انجام شده.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
در این پژوهش سعی میشود تا به این سوال پاسخ داده شود که اعمال استراتژیهای مدیریت هزینه بر عملکرد مالی شرکت انتقال گاز چه تاثیری دارد؟
۱-۳- مروری بر چارچوب نظری پژوهش
چارچوب نظری از مراحل اساسی علم روش پژوهش است، که بر مبنای نظریهی خاص پدیده را بررسی مینماید. در واقع پژوهشگر بعد ازتعیین موضوع پژوهش و مطالعات اکتشافی با نگاهی فراگیر به اطلاعات جمعآوری شده از منابع اسنادی و غیر اسنادی باید به مهارکردن ایده های نظری مرتبط با پدیده مورد بررسی بپردازد؛ و محورهای اصلی نظری پژوهش خود را مشخص کند و طرح نظری مناسب با مسئله پژوهش را ارائه دهد.
بر خلاف تصور عمومی، نظریه و پژوهش به عرصه هایی مجزا تعلق ندارند، بلکه مکمل یکدیگرند. نظریه القاءکننده فرضیه ها و در خلال حل یک مساله نظری میتواند موجد افکار بیشتری شود (نائینی، ۱۳۷۶، ۱۹). در این بخش از برخی نظریه هایی که مرتبط با موضوع پژوهش است، برای ارائه چارچوب نظری استفاده شده است. با توجه به عنوان و موضوع پژوهش ابتدا به تعریف “مدیریت هزینه “پرداخته و سپس به ذکر نظریات و دیدگاه های مربوط به موضوع پژوهش میپردازیم. مدیریت هزینه «مجموعهای از تکنیکها و شیوه ها برای کنترل و توسعه فعالیتها و فرایندها، تولیدات و خدمات آن» می باشد (برینکه، ۱۹۹۸).
مدیریت راهبردی اثربخش، نقش مهمی در موفقیت شرکت یا سازمان دارد. افزایش سطح رقابت در عرصه بین المللی، فناوریهای جدید و تغییر در فرایند کسب و کار موجب شده تا مدیریت هزینه پویایی و اهمیت بیشتری نسبت به قبل پیدا کند. مدیران باید همیشه نگرش رقابتی داشته باشند و برای این منظور وجود استراتژی رقابتی در شرکت ضروری است.
اطلاعات مدیریت هزینه در قیمتگذاری محصولات، تصمیمگیری در خصوص ایجاد تغییر در محصول به منظور دستیابی به سودآوری بیشتر، بروز رسانی تجهیزات تولیدی با توجه به شرایط موجود و تعیین روش های جدید بازاریابی یا کانالهای توزیع محصولات شرکت استفاده میشود (نیکبخت و دیانتی، ۱۳۹۰، ۲۸). بنابراین هدف نظام مدیریت هزینه، کمک به حداکثر رساندن سود و ارزش شرکت در حال و آینده است (رهنمای رودپشتی، ۱۳۸۷، ۵۶).
بطور کلی شرکتها چه کوچک و چه بزرگ از اطلاعات مدیریت هزینه استفاده میکنند. اما میزان اتکای آنها به این اطلاعات بستگی به ماهیت استراتژی رقابتی شرکت دارد. بسیاری از شرکتها رقابت خود را برمبنای ارائه کالا و خدمات با کمترین بهای تمام شده انجام میدهند. در این گونه شرکتها مدیریت هزینه امری حیاتی محسوب میشود. برخی شرکتها رقابت خود را بر مبنای پیشرو بودن در امر تولید و ارائه محصولات برتر و متمایز قرار میدهند. از این رو در این شرکتها موضوع مهم، حفظ رهبری بازار از طریق توسعه محصولات و بازاریابی بهتر است. نقش مدیریت هزینه، پشتیبانی از استراتژی شرکت از طریق فراهم کردن اطلاعاتی است که بواسطه این اطلاعات بتوان در توسعه محصولات و بازاریابی آنها موفق بود (نیکبخت و دیانتی، ۱۳۹۰، ۲۸). بنابراین استراتژی مدیریت هزینه میتواند بر روی عملکرد بلندمدت شرکت بیتاثیر نباشد که در پژوهش حاضر در جستجوی این اثرگذاری خواهیم بود تا نقش استراتژی مدیریت هزینه بیشتر ملموس شود.
۱-۴- اهمیت و ضرورت پژوهش
در شرایط رقابتی حاکم بر بازار، بنگاه های اقتصادی ملزم به مدیریت اجزاء بقاء محصول (قیمت/ بهای تمام شده، کیفیت و کارکرد) هستند، زیرا در اقتصاد امروز حفظ یک مزیت رقابتی به مدت طولانی غیر ممکن است. مدیریت بهای تمام شده سنتی در این محیط رقابتی نمی تواند مؤثر باشد، بنابراین مدیریت هزینه مجموعه یکپارچه ای از تکنیک ها و سیستم هایی است که جهت مدیریت اجزاء هزینه به کار برده میشود( عالیور، ۱۳۸۳).
همچنین عملکرد مالی از جمله اطلاعات بااهمیت در تصمیمات اقتصادی به شمار می رود. مطالعات و پژوهش های زیادی درباره ی عملکرد مالی انجام شده است. عملکرد مالی به عنوان راهنمای پرداخت سود تقسیمی، ابزار سنجش اثر بخشی مدیریت و وسیله ی پیش بینی و ارزیابی تصمیم گیری ها، همواره مورد استفادهی سرمایه گذاران، مدیران و تحلیلگران مالی بوده است. بر همین اساس، پژوهشگران بسیاری سعی کردند عوامل موثر بر عملکرد مالی شرکتها را شناسایی کنند. لذا در این پژوهش ما به بررسی تاثیر استراتژی مدیریت هزینه بر عملکرد مالی بلند مدت شرکت انتقال گاز ایران میپردازیم که این پژوهش از این بعد دارای اهمیت خاص بوده، بنابراین، با توجه به مطالب فوق میتوان به ضرورت و اهمیت موضوع پژوهش حاضر پی برد.
۱-۵- اهداف پژوهش
هر پژوهش با مسئلهای شروع میشود و با تشریح مسئله یا مشکل، اهداف پژوهش در جهت حل آن مسائل پایهگذاری میشود بنابراین، پژوهش حاضر در جهت برآوردن اهداف زیر میباشد.
۱-۵-۱- اهداف علمی پژوهش

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

 

کمک به بهبود تصمیم گیری استفاده کنندگان صورت های مالی

بهبود روش های مدیریت هزینه جهت افزایش بازدهی شرکت انتقال گاز ایران

تعیین تاثیر مدیریت هزینه بر عملکرد مالی شرکت انتقال گاز ایران

تعیین تاثیر مدیریت هزینه بر بازده بلند مدت دارایی ها

۱-۵-۲- اهداف کاربردی پژوهش

 

 

با در نظر گرفتن تئوری ذینفعان، نتایج این پژوهش میتواند جهت کلیه ذینفعان اصلی شرکت انتقال گاز شامل ذینفعان درونی و برونی شرکت مفید واقع شود و میتواند به ایشان در امر تصمیمگیری، پاسخ گویی و پاسخ خواهی یاری رساند.

دانشگاه ها و مراکز پژوهشی

سهامداران و سرمایه گذاران

مدیران و اعضای هیئت مدیره و مجامع عمومی شرکت

۱-۶- پرسشهای پژوهش
پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که استراتژی مدیریت هزینه بر عملکرد مالی بلند مدت شرکت انتقال گاز ایران چه تاثیری دارد؟ که در راستای این پرسش، پرسشهای فرعی زیر طراحی شده است:
-نسبت فروش خالص به مخارج سرمایهای بربازده سالانه داراییهای شرکت انتقال گاز چه تاثیری دارد؟
-نسبت فروش خالص به خالص ارزش دفتری داراییها بر بازده سالانه داراییهای شرکت انتقال گاز چه تاثیری دارد؟
-نسبت تعداد کارکنان به داراییها بر بازده سالانه داراییهای شرکت انتقال گاز چه تاثیری دارد؟
-نسبت فروش خالص به مخارج سرمایهای بر بازده بلند مدت داراییهای شرکت انتقال گاز چه تاثیری دارد؟
-نسبت فروش خالص به خالص ارزش دفتری داراییها بر بازده بلند مدت داراییهای شرکت انتقال گاز چه تاثیری دارد؟
-نسبت تعداد کارکنان به داراییها بر بازده بلند مدت داراییهای شرکت انتقال گاز چه تاثیری دارد؟
۱-۷- تبیین فرضیه های پژوهش
فرضیه اصلی اول: اعمال استراتژی مدیریت هزینه بر عملکرد مالی شرکت انتقال گاز ایران تاثیر دارد.
فرضیه های فرعی منبعث از فرضیه اصلی اول:
۱٫ نسبت فروش خالص به مخارج سرمایه ای بربازده سالانه دارایی های شرکت انتقال گاز تاثیر دارد.
۲٫ نسبت فروش خالص به خالص ارزش دفتری دارایی ها بر بازده سالانه دارایی های شرکت انتقال گاز تاثیر دارد.
۳٫ نسبت تعداد کارکنان به دارایی ها بر بازده سالانه دارایی های شرکت انتقال گاز تاثیر دارد.
فرضیه اصلی دوم: اعمال استراتژی مدیریت هزینه بر بازده بلند مدت داراییها تاثیر دارد.
فرضیه های فرعی منبعث از فرضیه اصلی دوم:
۱٫ نسبت فروش خالص به مخارج سرمایه ای بر بازده بلند مدت دارایی های شرکت انتقال گاز تاثیر دارد.
۲٫ نسبت فروش خالص به خالص ارزش دفتری دارایی ها بر بازده بلند مدت دارایی های شرکت انتقال گاز تاثیر دارد.
۳٫ نسبت تعداد کارکنان به دارایی ها بر بازده بلند مدت دارایی های شرکت انتقال گاز تاثیر دارد.
۱-۸- نوآوری پژوهش
موضوع پژوهش حاضر از جمله معدود موضوعاتی میباشد که در زمینه استراتژی مدیریت هزینه انجام شده است و با توجه به اینکه در شرکت انتقال گاز ایران انجام گردیده است از جمله پژوهشهای موردی بوده که میتواند به تصمیم گیری مدیران و استفاده کنندگان یاری نماید موارد فوقالذکر بیانکننده این مطلب میباشد که با توجه به موضوع پژوهش و همچنین جامعه، پژوهش حاضر برای اولین بار است که در زمینه فوق انجام گردیده است.
۱-۹- روش پژوهش
پژوهش علمی را میتوان چنین تعریف کرد، “فرایندی که به کمک آن میتوان روابط پنهان در پس یک پدیده را که مغشوش بهنظر میرسند، کشف نمود”. در روش علمی ابتدا مدلها یا نظریه هایی که به نظر میرسد ماهیت پدیده را تبیین میکنند، قبول میشود. سپس نتیجه های منطقی از مدل پذیرفته شده استخراج و آنها را با توجه به نتایج یافته های واقعی میسنجند، مدل تعریف میشود و جستجو به منظور یافتن تبیین بهتر برای پدیده ادامه مییابد. ویژگیهای فرایند کسب آگاهی به اندازه انواع زمینه های پژوهش متفاوتند (آذر و مؤمنی، ۱۳۸۱، ۹).
این پژوهش با توجه به اینکه مورد استفاده طیف وسیعی از استفادهکنندگان قرار میگیرد از نوع کاربردی بوده و با توجه به اینکه به بررسی علت و معلولی متغیرهای مستقل و وابسته میپردازد از نوع علی پس از وقوع تلقی میشود.
۱-۱۰- قلمرو پژوهش
قلمرو موضوعی پژوهش تاثیر استراتژی مدیریت هزینه بر عملکرد مالی بلند مدت شرکت انتقال گاز ایران میباشد؛ قلمرو زمانی پژوهش داده های لازم در طی سالهای ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۱ میباشد و همچنین قلمرو مکانی پژوهش شامل شرکت انتقال گاز ایران میباشد.
۱-۱۱- جامعه آماری پژوهش
یک جامعه آماری عبارت است از مجموعه‌ای از افراد یا واحد‌ها که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند. معمولاً در هر پژوهش، جامعه مورد بررسی یک جامعه آماری است که پژوهش‌گر مایل است درباره صفت یا صفت‌های متغیر واحد‌‌های آن به مطالعه بپردازد. تعریف جامعه آماری باید جامع و مانع باشد. به عبارت دیگر، این تعریف باید چنان بیان شود که از نقطهنظر زمانی و مکانی، هم واحد‌های مورد مطالعه را در برگیرد و در عینحال، از شمول واحد‌هایی که نباید به مطالعۀ آن‌ ها پرداخته شود، جلوگیری بهعمل آید (سرمد، بازرگان و حجازی، ۱۳۸۴، ۱۷۷).
جامعه آماری پژوهش حاضر شامل شرکت انتقال گاز ایران میباشد.
۱-۱۲- روش و ابزار گردآوری داده ها و اطلاعات
انجام این پژوهش در چارچوب استدلالات قیاسی- استقرایی انجام میپذیرد. بدین معنی که مبانی نظری و پیشینه پژوهش در چارچوب قیاسی و از راه مطالعات کتابخانهای، مقالات و استفاده از سایتها تدوین یافته و جمعآوری اطلاعات برای رد یا قبول فرضیه ها با استدلال استقرائی انجام میگیرد. همچنین در این پژوهش برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانهای استفاده میشود. مبانی نظری و تحقیقهای انجام شده بهعنوان مبنای کتابخانهای مورد استفاده قرار میگیرد و همچنین مطالعات کتابخانهای به منظور کشف متغیرها، عوامل مؤثر و ارائه فرضیه ها انجام میپذیرد.
بطور کلی در این پژوهش برای تدوین ادبیات و پیشینه پژوهش از روش کتابخانهای استفاده شده است و برای آزمون فرضیه های پژوهش از اطلاعات مندرج در صورتهای مالی شرکت و از سایتهای مرتبط متعلق به شرکت انتقال گاز بهره گرفته شده است.
۱-۱۳- روش تحلیل داده ها
پس از آنکه پژوهشگر داده ها را گردآوری و طبقهبندی کرد، باید مرحله بعدی فرایند پژوهش که به مرحله تحلیل داده ها معروف است را آغاز کند. این مرحله در پژوهش اهمیت زیادی دارد، زیرا نشان دهنده تلاشها و زحمات فراوان گذشته است. در این مرحله پژوهشگر اطلاعات و داده ها را در جهت آزمون فرضیه و ارزیابی آن مورد بررسی قرار میدهد. در مرحله تحلیل آن چه مهم است، این است که پژوهشگر باید اطلاعات و داده ها را در مسیر هدف پژوهش، پاسخگویی به سوالات پژوهش و نیز ارزیابی فرضیه های پژوهش خود مورد تحلیل قرار دهد.
در این پژوهش جهت طبقهبندی داده ها از نرم افزار Excel استفاده شده است همچنین پس از طبقهبندی داده های پژوهش برای پردازش اطلاعات و آزمون فرضیات پژوهش از نرم افزار Spss استفاده شده است.
۱-۱۴- تعریف مفاهیم، واژهها اختصاصی و متغیرهای پژوهش

 

مهری شاه حسینی در کتاب خود به نام زنان شاعر ایران (معاصر) به معرفی اکثر زنان شاعر دوران معاصر و دیدگاه آنان پرداخته است و آورده : « اکثر زنان شاعر، زن را رکن اصلی خانه می دانند و برای این که بنیان خانواده پا بر جا بماند، همانند شمع جان فشانی می کنند. »(شاه حسینی، ۱۳۷۴ : ۱۱۴ )
غزل تاج بخش در اثری به نام زن، شعر و اندیشه ، از درون مایه ی شعر های توران شهریاری (بهرامی) اشاره کرده و گفته : « شعر های توران را، واقعیت جاری و صرف جامعه تشکیل می دهد و اندیشه او متوجه فخر و سر بلندی زن ایرانی است. شعر او با سوز و گداز های معمول زنانه، میانه ای ندارد و هیچ گاه او زن را ضعیف و قابل ترحم نمی داند.»(تاج بخش، ۱۳۷۸ : ۱۲۹)
تاج بخش در همین کتاب، نظر خود را در باره ی ژاله قائم مقام فراهانی هم آورده و گفته « ژاله بیشتر اوقات از زن بودن خود احساس حقارت می کند و مقام خود را تا حد بازیچه بودن تنزل می دهد. »(همان :۵۰ )
اثری دیگر به نام اندیشه نگاران زن در شعر مشروطه است از روح انگیز کراچی، تحقیقات جالبی در مورد ژاله قائم مقام فراهانی دارد. او گفته : « در اشعار ژاله می توان به نوعی نارسیسم به عنوان نوعی کوشش ( مَنِ ) شاعر برای ایجاد تعادل شخصیت اشاره کرد. دلبستگی به خویش از زیبایی های خویش را، در اغلب اشعار ژاله، آشکارا می توان احساس کرد. »(کراچی، ۱۳۷۴ : ۱۳۴)
پوران فرخ زاد در کتاب خود، به نام نیمه های نا تمام با عنوان فرعی« نگرشی نو در شعر زنان از رابعه تا فروغ »، ژاله قائم مقام فراهانی را چاوشی خوان شعر زنانه دانسته و گفته شعر پیش از ژاله، بیشتر بسته، محدود و تکراری بود ولی با ورود عالم تاج (ژاله) که روحیه اش را می توان با فروغ فرخ زاد به مقایسه گرفت نه تنها در قالب، بلکه در مضامین شعر آن زمان نیز، نوعی عصیان گری و سنت شکنی را می توان مشاهده کرد. »(فرخ زاد،۱۳۸۰ : ۲۰۶)
مقالات فراوانی هم در باره ی زنان شاعر معاصر مخصوصاً زنان شاعر مورد بحث به رشته تحریر در آمده اند که به تعدادی از آن ها اشاره می شود. ۱- سیمای زن در ادبیات و شعر فارسی از بهرام غفاریان ۲- تصویر زن در شعر کلاسیک و معاصر از منوچهر آتشی ۳- بر جسته ترین زنان ادیب و شاعر ایران در دوران مشروطیت « در سال های ۱۲۸۵تا ۱۳۰۴ هجری شمسی » و نقش آن ها در تحولات اجتماعی ایران از رُزا قراچورلو که همه به معرفی و دیدگاه این زنان، پرداخته اند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

 

 

۱-۴- اهداف تحقیق

 

بررسی و بیان دیدگاه شاعران زن معاصر، عالم تاج (ژاله) قائم مقام فراهانی، پروین دولت آبادی، توران شهریاری (بهرامی)، ژاله اصفهانی و پروانه نجاتی ) نسبت به زن، در سروده های آنان و شناخت مقام و منزلت زن در این سروده ها و ابتکارات و فعالیت های کلی زنان از دیدگاه این شاعران و در نهایت بیان تاثیر سروده های این شاعران در پیشرفت زنان یک جامعه می باشد.

 

 

۱-۵- ضرورت تحقیق

 

از آن جا که کتاب ها و مقالات متفاوتی که در باره ی زنان شاعر معاصر، عالم تاج (ژاله) قائم مقام فراهانی، پروین دولت آبادی، توران شهریاری (بهرامی)، ژاله اصفهانی و پروانه نجاتی ) به رشته تحریر در آمده است، همه و همه در حد معرفی اجمالی بوده که آن اندک هم یا در شعر مردانه و از زبان آن ها بوده و یا به استناد ناقص در سروده های شاعران زن ناراضی بوده است و تحقیق کامل و رسایی در مورد این شاعران و دیدگاه آن ها در باره جنس زن و جایگاه آن ها در خانواده و اجتماع چه در داخل و چه در خارج از کشور انجام نشده است، تحقیق حاضر تلاشی است که معرفی این چند تن را در بر دارد و دیدگا ه های آنان را یک جا در مورد زن در شعر و شاعری بررسی کرده است.
فصل دوم
زن وشعر

 

 

۲- زن و شعر

 

پیش از این در مورد خلقت زن و مرد و تفاوت های آن دو، به صورت کوتاه مطالبی ذکر شد و پس از آن به دوران مادر سالاری و مادر شاهی اشاره شد و بیان گردید که آن چه در باره ی زن و احیاناً خلقت ناقص او گفته اند، احتمالاً مطالبی است که از قلم مردان تراوش کرده است. چون موضوع این پایان نامه تفضیل تفاوت خلقت زن و مرد و استدلال برتری یکی بر دیگری نیست و در هیچ قسمت از فصول این پایان نامه ضرورتی ندارد که این موضوع به این صورت بیان گردد، این فصل از پایان نامه اختصاص داده می شود به جایگاه و موقعیت زن در شعر. اگر مجالی حاصل شود باید تلاشی صورت پذیرد تا به گفته صاحب نظران در مورد شعر زنانه، اشاره ای گردد.
بحث و جدل در مورد زنان و ورود آن ها به میادین مختلف در میان همه ی اقوال بوده است ضعف هایی که برای زنان در حوزه های دیگر بر شمرده اند در شعر هم برای آن ها قائل شده اند. چنین دیدگاه هایی که شاید در همه جوامع آن روز وجود داشت، احتمالاً بر گرفته از نظام مرد سالاری ادوار گذشته بوده است. مرد سالاری که پس از کشف آهن به وجود آمد و بدان صورت بود که با سکونت دایمی مردان در مکان های خاص و نرفتن آنان به شکار و در پی آن، کاسته شدن وظایف خطیر زنان را همراه داشت که به دنبال این روش ، کم کم زنان به انحصار مردان در آمده اند و بین زن و مرد فاصله افتاد و همان طوری که در مقدمه آمده، در چنین جوی، زن ضعیف و ناتوان شد تا جایی که مبنای شر معرفی گردید و مرد قوی و نیرومند و مبنای خیر.
بیان گردید که این دیدگاه، با ورود مهاجران« آریایی ها » هم به کشور ما رسوخ پیدا کرد. نظام مرد سالاری، سال های مدیدی، دوام داشت. این نظام باعث ضرر و زیان های عاطفی و احساسی فراوانی به زن گردید به طوری که زن دیگر نمی تواست در چنین جوی که در خانواده و در جامعه حاکم بود، حرفی بزند. او در این زمان حق هیچ گونه دخالت و انتخابی را در زندگی نداشت، حتی حق انتخاب های سرنوشت ساز همانند انتخاب همسر و شریک زندگی یا عشق ورزیدن به معشوق خودش را.
عکس در مورد عشق ورزی
از آن جا که اکثر دانش پژوهان و دانش وران که دستی در ادبیات و شعر و شاعری دارند بر این عقیده اند که عشق، محبت، درد و غم و به طور کلی احساسات و عواطف در تمام دوران و همیشه و همه جا، موجب زایش شعر و شاعری در افراد می شده و از آن جا که در دوران مرد سالار گذشته زن، حق هیچ گونه دخالت و ابراز عشق و احساساتی را در زندگی خود نداشته است، شعر و شاعری در ادوار گذشته در بین زنان بسیار کم بوده و شاید بتوان گفت که تعداد زنان شاعر در گذشته، از تعداد انگشتان دست، هم بیشتر نبوده است. پژوهش گران گفته اند نمی توان علت قلت زنان شاعر در گذشته را به دلیل فقدان احساسات و عواطف در بین آنان دانست زیرا از نظر آن ها، زنان از لحاظ عاطفه و احساسات، احساسی تر و با عاطفه ترند.
از نظر این پژوهنـدگان احتمالا جامعه مرد سالار کشور ما در گذشته، ایـن احساسات را نا دیده گرفته و با هر گونه ترفندی به مقابله با این زنان و احساسات و عواطف آنان، پرداخته است. پوران فرخ زاد در باره ی جو حاکم در ادوار گذشته و علت فقدان زنان شاعر در آن دوران گفته : « در چنان جوی که در گذشته حکم فرما بود اگر زنی با سواد، دانشور و سرایشی گر، در لا به لای تاریخ قطور ادبیات دیده می شد، او را بیشتر از آن که روشن اندیش، ادیب و صاحب ذوق و مکتب ساز بیابیم، پلید، هوس باز، آلوده دامن و فاسق می بینیم و به دلیل این نوع تفکر، آنان را با انواع تهمت های حقارت آور از جامعه بیرون رانده و چهره ای چنان ساختگی را از آنان، برای آیندگان ارائه می دهد که با هفت آب کوثر هم نتوان لکه های آن را زدود و به پالودگی نخستین باز گرداند. »(فرخ زاد، ۱۳۷۶ : ۹)
فرخ زاد در کتاب خود به نام اوهام گل سرخ شقایق آورده : « به دلیل جو مرد سالارانه ی ادوار گذشته در کشورمان بوده که تعداد زنان شاعر در برابر گروه گروه شاعران مرد، از فراز تا فرود، بسیار بسیار کم بوده به طوری که تا قرن نهم، تنها نام این چند تن رابعه، مهستی لاله خاتون، جهان بانو و مهری هروی دیده می شود که این ها نیز دست خوش آماج طوفان ها و تهمت ها گشته اند. بدان گونه که در باره ی رابعه گفته اند که رابعه در عشق رسوایی آور غلام خدمتکار خود، جان فدا می کند و مهستی با همه ی جاه و جلال و مرتبه اش در سودای بقال و قصاب شهر، خود را بد نام می سازد و لاله خاتون با کشتن برادر، چهره ای سنگ دلانه و خشن از خود در تاریخ به جای می گذارد و چهارمی که همان جهان بانو باشد، با تمام رگه های درخشان عرفانی در اشعارش، تن به رابطه نا مشروع با خواجه ای از بزرگان شیراز می سپارد و در آخر مهری هروی که در قرن نهم به فصاحت کلام و آزادگی نام بردار بوده است جز نمونه های اندک، اما مطایبه آمیز، در اشعارش به نا توانی شوهر پیر سالش، هیچ اثر دیگری از رزیلت و پستی دیده نشده است. » (همان : ۹-۱۰)
با چنان اوضاعی که در باره ی زن در گذشته وجود داشت و در نظام مرد سالارانه ی که در پیرامون او حکم فرما بود، زن دیگر نمی توانست از درد و رنج خود بگوید زیرا اگر می گفت چه بسا محکوم و سرنوشت بسیار بدی را باید انتظار می کشید چنان که زنان نام برده ، به چنین سر نوشتی دچار شدند. در چنین جامعه ای، زن باید سرش به کار خانه گرم باشد و مشغول پخت و پز، چه کارش به شعر و شاعری.
از عوامل دیگر رویکرد کمتر زنان به شعر و شاعری حجب و حیای زنانه است . همان طوری که یاد آور شدیم و گفتیم که اندیشه وران، عشق و احساسات را پایه شعر و شاعری دانسته اند ولی دیده شده که گاهی اوقات، حیای زنانه، مانع از آن می شد که آنان همانند مردان، حرف دل خود شان را در اشعار به بیان کنند. شاید آن هم به دلیل ترس از بد نامی و انگشت نما شدن در بین مردم آن زمان بوده است و شاید بتوان گفت که این مسأله یکی از مهمترین مسائلی بود که در آن زمان باعث می شد زنان کمتر از مردان در عرصه شعر و شاعری عرض اندام کنند و اگر هم زنی پیدا می شد که شعری بسراید، با الفاظی مردانه آن را بیان می کرد و می سرود. در این جا به دلایلی می توان گفت چه بسا هم آن ها، شعر های شاعران زنی مانند رابعه را خوانده و سر گذشت آنان را در ذهن خود مجسم کرده اند. چنان که در اشعار پروین اعتصامی این خصیصه به وضوح پیداست به طوری که در باره ی او گفته اند، اکثر ابیات دیوان پروین، از زبان مرد حکیم و فرزانه ی سروده شده است. شاید بتوان جَوِ خانواده و جامعه در زمان پروین که تا آن زمان هم می توان گفت هنوز مرد سالار و مبین برتری مرد بر زن بود، این گونه ایجاب می کرد که این شاعر زن، به شیوه و به زبان مردانه بسراید و بعد ها که جو جامعه آرام تر و رو به ارزش گذاری برای زن گردید، او به دفاع از خود پرداخت و به کسانی که شعر این شاعر بزرگ را به شاعران مرد یا به پدرش نسبت می‌دادند، گفت :

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

از غبار فکر باطل پـاک بایــد داشــت دل تـا بدانــد دیو کاین آئینه جـای گرد نیسـت
مرد پندارند پروین را چو برخی ز اهل فضل این معما گفته نیکو تر، که پروین مرد نیست
(اعتصامی، ۱۳۸۵ : ۵)

 

در همین باره، پوران فرخ زاد در کتاب خود به نام نیمه های نا تمام ( نگرشی نو در شعر زنان از رابعه تا فروغ )، مساله شرم و حیا را در مورد پروین این چنین باز گو می کند : «پروین با آن که زن بود و روح مادینگی در وجودش پرتو می افکند و بی تردید از عواطف زیبای زنانه نیز بهره داشت اما چون از کودکی از آنیمای خود روی گردانیده و با آنیمـوس پدر در آمـیزه شـد و به خواسـت و نا خواست پدر به پرورش آن همت گماشت، چنان از خود زنانه اش دور و به ( خود ) مردانه ی پدرش پیوست که هرگز آن جنون دلپذیری را که از عشق های زمینی زاییده می شود و گه گاه عشاق را از زمین به آسمان می برد و عشق بزرگ و بی نهایت را به او می نمایاند، نشناخت. شاید هم در اعماق وجود به آن می اندیشید اما محیط محافظه کارانه و سنتی خانواده، نوع تربیت، شرم و عفاف ذاتی دست و پای احساسات او را به زنجیر کشید و باعث شد که اگر زنی هم شعر بگوید نه از زبان خودش که از زبان یک مرد، آن را بیان کند.»(فرخ زاد،۱۳۸۰ : ۲۲۷)
ما در این بخش از پایان نامه که به زن و شعر اختصاص دارد، با توجه به بیان مطالب و مشکلاتی که در باره ی زنان و قلت ورود آن ها به شعر و شاعری وجود داشت و در بالا هم تا حدودی توضیح داده شد، به معرفی و ذکر نام زنان شاعر مشهوری که در تذکره ها از آن ها، نامی برده شده و یا کتاب ها و مقالاتی در مورد این زنان ادیب و شاعر نوشته شده است، می پردازیم.
« طبق آن چه که تذکره نویسان بیان داشته اند، نخستین زنی که نام او به عنوان شاعر در تاریخ ادبیات ایران ثبت و ضبط شد، رابعه بنت کعب قزداری که معاصر شاعر و استاد مشهور زبان فارسی، رودکی بود و در نیمه قرن چهارم در بلخ می زیسته است . پدر او که شخص فاضل و محترمی بود در سلطنت سامانیان در سیستان، بست، قندهار و بلخ حکومت می کرد. از تاریخ دقیق ولادت رابعه اطلاع کافی در دست نیست ولی پاره ای از حیات او معلوم است. این دختر دانشمند، در اثر توجه پدر توانست تعلیمات خوبی را کسب کند و در زبان ، دانش وسیعی حاصل کرد. چون ذوق شاعری داشت، شروع به سرودن اشعار شیرین کرد. عشقی که رابعه نسبت به یکی از غلامان برادر خویش پیدا کرد بر سوز و شور اشعارش افزوده و آن را به پایه کامل رسانید. محبوب او غلامی بیش نبود و چون بنا بر آداب و رسوم آن دوران، رابعه نمی توانست امیدی به ازدواج با آن غلام داشته باشد، از زندگی و سعادت به کلی نا امید شده بود به همین خاطر تسلی خاطر حزین او، سرودن اشعاری بود که در آن احساسات سوزان و عواطف روحی خود را بیان می کرد. حارث، برادر رابعه که پس از مرگ پدر، حاکم بلخ شده بود، توسط یکی از غلامان خود که صندوقچه بکتاش را دزدیده، به جای جواهرات و طلا در آن اشعار مملو از عشق و سوز و گداز رابعه را یافت، از این عشق آگاهی یافت و با وجود اطمینان از پاکی خواهر خود، بر آشفت و حکم به قتل او داد و رابعه در سنین جوانی با دلی پر از آرزو و عشق، از دنیایی که از آن جز غم و نا کامی نصیبی نداشت، وداع کرد. زبان شعری رابعه ملایم و او را مبتکر یکی از بحور شعر فارسی نیز دانسته اند. »(قاسمی، ۱۳۷۶ : ۱-۲).
ذبیح الله صفا در تاریخ ادبیات خود، در باره ی این بانوی شاعر گفته است : « در آن روزگار که هنوز بیش از چهار صد سال از ظهور اسلام نمی گذشته، یک زن، یک انسان اندیشمند و والا در علم، ادب و دانش، حق انتخاب عشق و همسر خود را نداشته و خانواده و برادر می بایست مجوز او را برای ورود به عالم محبت حتی از نوع شرعی و حلالش، امضاء نمایند. این جاست که فریاد مظلومانه ی رابعه می بایست از طریق واژگان شعر، خواب رفتگان وادی نخوت و کفر را از جای بپرداند که متاسفانه چنین خشم شور انگیزی پیدا نیست و آن چه از او در تذکره ها می بینیم زبان ملایمی در حالات عشق و شاید این اندازه سر حد توان یک زن بوده است. »(صفا، ۱۳۷۱ : ۴۴۹ – ۴۵۱).
نکته مهمی که از این گفتار ذبیح الله صفا در باره ی این زن شاعر می توان فهمید و بیان کرد همان مسئله یست که در بالا به آن پرداخته شد و بیان گردید که در گذشته، چنین جوی در جامعه مرد سالار ما، حکم فرما بود. در آن دوران تعداد زنان شاعر بسیار کم بوده به طوری که در کتاب پنج جلدی صفا، با آن همه عظمت و حجم، تنها سه تن از زنان شاعر به نام های رابعه بنت کعب قزداری در قرن چهارم و پادشاه خاتون دختر قطب الدین محمد که فرمانروای کرمان بوده در قرن هفتم و شاهزاده ملک خاتون دختر مسعود شاه اینجو در قرن هشتم آورده شده است. در تذکره های قدیمی که امروزه در دست هست و در کتاب خانه ها موجود، تعداد زنان شاعر به نسبت مردان بسیار بسیار کم بوده و حتی شاید بتوان گفت عدد آن ها از یکی یا دو تا، هم تجاوز نمی کرده است. اما در سال های اخیر کتاب های زیادی در مورد زنان شاعر، گرد آوری، چاپ و منتشر شده است که در زیر به آن ها پرداخته می شود.
تحولات سیاسی اجتماعی که در سال های ۱۳۰۰ و پس از آن در ایران رخ داد و منجر به مشروطیت و آزادی گردید، باعث شد که دید زنان هم باز شده و آن ها با دیدی باز تر به دنیای پیرامون خود بنگرند و در جا هایی که لازم بود به دفاع از خود پرداخته و به جایگاه اجتماعی خود شان دست یابند که در میان این زنان، شاعران زن نقش مهم و اساسی تری را ایفا کرده اند و شاید بتوان گفت همین دلیل یکی از مهمترین دلایلی بود که باعث ازدیاد نام شاعران زن در سال های اخیر در تذکره ها به نسبت زنان شاعر در ادوار گذشته بوده است. این پیشرفت زنان در شعر و شاعری تا جایی بود که دیگر مؤلفان، جدا گانه به جمع آوری نام این زنان می پرداختند و تذکره های مخصوصی به نام تذکره ی زنان، به وجود آوردند. از جمله این کتاب ها، خیرات الحسان مرحوم اعتماد السلطنه یا مشاهیر زنان ایرانی و پارسی گوی از محمد حسن رجبی، از رابعه تا پروین اثر کشاورز صدر و نیز مجموعه سه جلدی زنان سخنور تألیف علی اکبر مشیر سلیمی است که مؤلف با دلسوزی و دقت و با وجود همه مشکلاتی که در راه جمع آوری شرح حال زنان شاعر داشته، در سال ۱۳۳۵ هجری این مهم را انجام داده است. در این تذکره، شرح حال، تصویر و نمونه هایی از اشعار بیش از ۲۰۰ تن از زنان شاعر را جمع آوری و منتشر کرده است. مجموعه سه جلدی زنان سخنور، از آن نظر قابل توجه است که تا سال ۱۳۳۵ در تمام تذکره ها، تعداد نام شاعر های زن، از انگشتان دست بیشتر نبوده و در اکثر آن ها تنها نام رابعه و مهستی و مستوره کردستانی و دو سه تنی دیگر به میان آمده است و برای تهیه آثار بقیه ی شعرا، مؤلف می بایست راه های نا همواری را طی می کرده و یکسری از سنت ها را می شکسته تا به سر چشمه شعر در سرا پرده ی زنان، راه می یافته است.
همان طوری که قبلاً هم اشاره گردید در دوره مشروطیت با تاسیس مدارس زنانه و آزادی اجتماعی و راه یابی زنان در اجتماع، شعر و شاعری در بین زنان، مرسوم شد . در عصر قاجار به دلیل این آزادی و شعر دوست بودن بعضی از پادشاهان قاجار که تا حدود زیادی به حمایت از شاعران می پرداختند، بازار شعر و شاعری در این دوره گرم و پر رونق بود و شاعران زنی از این عصر به پا خاستند که غالب آنان، هم بر جسته بودند و از نام آوران به حساب می آمدند.
مهری شاه حسینی در کتاب خود به نام زنان شاعر معاصر ایران به ۳۲۶ تن از این شاعران زن اشاره کرده است که شاید بتوان گفت اکثر آن ها نیز مشهور و معروف بوده دیوان شعر داشته اند. پروین دولت آبادی، پوران فرخ زاد ، فروغ فرخ زاد، پروین اعتصامی، ژاله اصفهانی، فخری ارغون،سیمین بهبهانی، طاهره صفار زاده و صدها تن دیگر برجسته ترین این زنان اند .
آثار دیگری هم به نام های اندیشه نگاران زن در شعر مشروطه از روح انگیز کراچی و از پوران فرخ زاد کتاب هایی با عنوان نیمه های نا تمام ( نگرشی نو در شعر زنان از رابعه تا فروغ ) و جلد دوم آن نیز از او، به نام شاعره های زن بعد از فروغ تا روزگار ماست و یا از ایشان کتاب دیگری به نام اوهام سرخ شقایق ( برگزینی از اشعار زنان زمان ) چاپ و منتشر شده است که می توان، این کتاب را به تنهایی، نوعی تذکره به حساب آورد چرا که در آن علاوه بر ذکر نام شاعران زن معاصر و گزیده ای از اشعار آنان، قدری از تاریخچه ی زندگی شخصی شان، نیز آورده شده که ممکن است در هیچ جای دیگری ثبت و ضبط نشده باشد. همچنین کتاب زن، شعر و اندیشه از غزل تاج بخش و یا کتاب دیگری به نام زن در شعر فارسی ( دیروز و امروز ) از زینب یزدانی، دو دهه شعر زن در ایران از فیروزه ی حافظیان یا تذکره های منطقه ای که خاص منطقه و شهر خاصی بوده اند همانند تذکره زنان شاعر استان فارس از آغاز تا امروز از پروانه نجاتی که نام ۲۸۳ تن از شاعران زن این استان در آن، آورده شده است، همه و همه بیانگر حضور گسترده ی زنان در عرصه شعر و شاعریست .
فصل سوم
سیمای زن در ادبیات معاصر

 

 

۳- سیمای زن در ادبیات معاصر ایران

 

هنر اندیشیدن ویژگی ذاتی هر انسانی هست که در سیر خود، نقش ها زده و زیبایی ها آفریده است و مهمترین عامل در تکامل افکار و عقاید بشر بوده است. ولی اغلب این گونه به نظر می‌رسد که در این میسر، سهم مردان از زنان بیشتر بوده و مردان بیشتر از زنان در ابعاد مختلف استعداد خویش را آزموده اند که شعر و سرایندگی نمونه ی از آن است. بنا بر این، این توهم برای آنان پیش آمده است که سهم زنان را در پدیدار کردن آثار ارزشمند نا دیده گرفته اند.
با همهی مشکلاتی که در گذشته وجود داشت و ما هم به آن در فصل های قبل تا حدودی اشاره کردیم، امروزه، زنان ثابت و استوار در همه ی زمینه ها مخصوصاً در زمینه شعر و شاعری،حضور دارند و نه تنها شاعران زن را با شاعران مرد، فرقی نیست، بلکه بعضی از اشعار زنان در بسیاری از موارد، به واقعیت های زمانه نزدیک تر است و گوهر اندیشه ی زن – بر خلاف آن چه به مزاح و اغلب به طنز و کنایه مطرح شده – از شفافیت و خلوص ارزشمدی برخوردار بود.
شاید بتوان گفت از آن جا که تاریخ ادبیات ما در گذشته، تاریخی مردانه بود و به دلایلی متعددی که در فصل گذشته ذکر گردید، با نام و نشان زنان شاعر تا قبل از دوران مشروطه، زیاد مواجه نیستیم. اما در دوران معاصر، تغیری کلی در همه ی ابعاد، بخصوص در احوال زنان ایجاد شد که شعر و شاعری هم با این تغیر و تحولات چه در محتوا و مضمون اشعار چه در طرز بیان آن متحول گردید.
در ابتدای امر، زنان، احساست و عواطف خود را نمی توانستند به آن صورتی که دل شان می خواست با زبان زنانه ی خود، بیان دارند چرا که به خاطر همان جو جامعه و نوع تربیت و رسم و رسومات رایج در خانواده ها، این گونه ایجاب می کرد که زنان ابتدا، تا حدودی خویشتن دار و در اشعاری که می سرودند با زبان و لحنی، مردانه باشند. « مشکل اصلی در حفظ سخن زنانه در واژاگان شعر بود زیرا به سبک و سیاق مردان شعر گفتن– به دلیل گستردگی– امری بسیار ممکن بود اما به شیوه لطیف احساس زنان، کلام را پروردن و هستی دادن، تازگی داشت و به این قرار، پارسایی همراه با خرد، بینش و شرم و رای در شعر زنان پر شور و دلپسند تر می نمود. »(شاه حسینی، ۱۳۷۴ : ۲۱)
ولی همان طوری که در ادامه ی همین فصل آورده خواهد شد، سیر شعر و شاعری بعد از دوران مشروطه به طور محسوسی تغیری می یابد و زنان با زبان زنانه ی خود شان، به اجتماع ها، روی آوردند و بسیاری از حرف های خود را در قالب شعر، به معرض نمایش گذاشتند که تا آن زمان امری سخت بی سابقه بوده است.
با این مُختصرِ گفته شده، ابتدا تا حدودی باید بدانیم، زنان شاعر معاصر کیستند ؟چه کرده اند ؟ چگونه زیستهاند ؟ و شعرشان چه جایگاهی داشته است ؟ آیا خود شان را به عنوان یک شاعر قبول داشته اند ؟ و یا این که اصلا از زن بودن خود راضی و قانع بوده اند یا نه ؟ آیا توانسته اند جایگاه و منزلت اجتماعی خود شان را در جامعه پیدا و به جهانیان بنمایانند ؟
متاسفانه این ها همه نکاتی است که وضعیت تام و تمام آن ها در پرده ی ابهام و بی خبری پوشیده مانده و ریشه این ابهام و بی خبری را، تا حدودی می توان ناشی از بی مهری و کم لطفی جامعه –مرد سالار قرن های گذشته – نسبت به زنان در جوامع، مخصوصاً در جوامع شرقی دانست که هنوز ریشه هایی از آن در جامعه ما وجود دارد. حقیقت این است که به خاطر روابط اجتماعی خاصی که در جامعه ما حاکم بوده، زنان شاعر فرصت و امکان و میدانی برای عرضه هنر و ارائه آثار و اشعار خود را نمی یافتند و همواره نا گزیر بوده اند در پشت پرده ها در کنج حرم خانه ها و چهار دیواری خانه ها، چه خانه پدری و چه خانه شوهری، پنهان بمانند و جرأت و توان و امکان مناسب برای شکوفایی ذوق و هنرشان را بدست نیاورند.
گفته شد در طول تاریخ به دلیل این دیدگاه خاص جامعه، زن هنرمند و شاعر، نا گزیر بوده هنر و شعر خود را، یا به کلی پنهان دارد یا فقط توانسته در محافل خصوصی کوچک و در میان آشنایان و یاران بسیار نزدیک مطرح کند، نه چون مردان در حضور جماعت و پهنه اجتماع. از این لحاظ زنان شاعر، همواره در سایه ابهام و پشت پرده ی گم نامی و اختفاء مانده اند و در حد شأن و ارزش خود شان، مطرح نشده اند.
و این روند همچنان ادامه داشت، تا قبل از انقلاب مشروطه در ایران، زنان وضع نا بسامانی داشتند. آن ها، نه تنها در عرصه ی سیاست و اجتماع حق هیچ گونه ابراز عقیده ای را نداشتند که در ادبیات و فرهنگ دینی آن زمان، در پایین ترین جایگاه نیز قرار می گرفتند و گاهی حکم هایی در مورد آن ها صادر می گشت که هیچ عاقلی حاضر به پذیرفتن آن ها نبود. « گروهی به بهانه دین، برای تضعیف مقام زن و خانه نشین کردن او، فتوا داده و به احادیث نادرستی استناد کردند و عده ای دیگر که خود را دانای دهر می دانستند و در ادبیات و فرهنگ این آب و خاک دستی داشتند به شرع پناه آوردند و با سرودن و نگاشتن، زن را تا سطح یک حیوان، ذلیل و خوار نمودند. »(شاه حسینی، ۱۳۷۴ : ۲۵)
این نکوهش های در باره ی زن، تا قبل از انقلاب مشروطه ادامه داشت، اما با شروع نهضت زنان این مرز و بوم به فکر افتادند که از حقوق خود شان دفاع کنند. در واقع با آغاز نهضت مشروطه جنبش های گوناگون زنان ایرانی، شکل گرفت. هر چند زنان نو اندیش در شروع کار، با سختی های گوناگون، رو به رو گشتند اما همین حرکت باعث شد که بعد ها زنان، خود و نقش اساسی خود را در خانواده و اجتماع بشناسند و برای قید و بند های که جلوی پای آن ها نهاده شده بود اقدام کنند. در دوره های بعد، یعنی از سده سیزدهم، شاهد تغییر نگرش شاعران و نویسندگان نسبت به زنان هستیم. این تغییر نگرش را باید مدیون زنانی دانست که در عصر مشروطیت جدیت به خرج دادند و در برابر توهین و تهمت دیگران قد عَلَم کرده اند که در ادامه این بحث از تعدادی از آن ها، سخن به میان خواهد آمد.
زنان در این دوره، به تکامل شخصیت خود اندیشدند و از خانه ها، به اجتماع قدم نهادند تا اجازه ندهند هر کس، هر چه دلش خواست در مورد آن ها بنگارد. آن ها در عصر مشروطه نشان دادند که امکانات نقش مهمی در شکوفایی استعداد ها دارد. کسی که تمام عمر خود را در چهار دیواری خانه سپری کرده و حتی اجازه آموختن نداشته است، چگونه می توانسته از استعداد های خود بهره ببرد. محققان و نویسندگان زیادی به بیان این مساله و علت این تحریم ها و سخت گیری ها، نسبت به زن پرداخته اند. برای نمونه گفتاری از زینب یزدانی را در این مورد، آورده ایم که ایشان گفته اند : « گاهی در گذر تاریخ، ما با زنانی شاعر و نویسنده مواجه می شویم که به خاطر غیرت افراطی و کاذب مردان خود، آثار شان را بدون نام و عنوان، به جامعه تحویل می دادند و گاهی آثار و نوشته های خود را به آتش می سپاردند، چرا ؟ چون اگر زن در اجتماع راه می یافت مرد دیگر نمی توانست حاکم مطلق باشد و در خانه ریاست کند. »(یزدانی، ۱۳۷۸ : ۲۸ )
هم زمان با بیداری اندیشه های اجتماعی که سر انجام به در هم شکستن استبداد حاکم و بروز مشروطه خواهی، انجامید، در دیدگاه مردان نیز نسبت به زنان و سرنوشت آنان، اندک اندک دگرگونی هایی به وجود آمد. عوامل بسیاری باعث به وجود آمدن آزادی نسبی زنان در این عصر گردید. از جمله تحولاتی که پس از انقلاب فرانسه و صنعتی شدن اروپا در وضع زنان پدیدار شده بود و رفتن نخستین دسته از محصلین ایرانی به فرانسه و آشنایی با آن چه که در اروپای در حال پیشرفت دیده می شد و بازگشت آنان به ایران، که همه و همه باعث شد تا به نتایج مثبتی در باره ی زنان، بینجامد. اگر چه این دگرگونی ها، ابتدا بیشتر در خانواده های اشرافی عیان بود، ولی وجود روشن فکرانی مانند آخوند زاده که خواهان آزادی زنان و داشتن حقوق اجتماعی برابر با مردان بود، بیشتر از پیش، باعث اعتماد به نفس در زنان و تا حدودی آزادی در مجالس و محافل و آزادی بیان و شعر، گردید. از دیگر شخصیت هایی که نقش عمده ای در پیشرفت زنان جامعه و با سوادی آنان و فرهنگ و شعر در جامعه داشت، امیر کبیر بود که با تاسیس اولین مدرسه ایرانی به نام دارالفنون، موجب پیشرفت های بسیاری در روند علم و دانش و آگاهی زنان گردید. شاید اگر امیرکبیر با آن وضع شوم، به فرمان ناصر الدین شاه در خون خود نمی غلطید، دوره ناصری به رهبری آگاهانه ی او، شکل و حال دیگری می‌گرفت و بیداری ایرانیان اگر چه نه هم زمان با اروپا اما زود تر از زمان انجام شده، تحقق می‌یافت.
اما نا گفته نماند که در این میان، شاهان و بزرگان نقش بسیار مهمی در به وجود آمدن این تحولات، داشتند. خود ناصر الدین شاه اگر چه عشق باز و هوس باز بود و با چندین هزار زن عقدی و صیغه ای، اما گه گاهی هم به هنر، نقاشی، موسیقی و شعر توجه خاصی، مینمود.
در واقع زنان در دوران مشروطه یاد گرفتند که همراه با تحولات اجتماعی کشور شان تغییر و تحول اساسی کنند. از آن وقت به بعد بود که فهمیدند که تنها برای زاییدن و فراهم کردن راحتی و سرگرمی مرد، آفریده نشده اند. زنان ما یاد گرفتند که باید برای رسیدن به حقوق انسانی خود و به دست آوردن آزادی شان، تلاش کنند اما این را هم باید اضافه کرد که، میان آزادی که مردان می خواستند با آزادی که زنان می طلبیدند فرق اساسی وجود داشت. مردان برای دموکراسی و آزادی بیان و حق رای و گزینش، خواهان مشروطه بودند ولی زنان آزادی می خواستند تا یاد بگیرند چگونه بنویسند و چگونه بخوانند تا علاوه بر پخت و پز و پرورش کودکان، گاه گاهی در جامعه، حق صحبت و ابراز نظر نیز، داشته باشند.
با بر قراری مدارس دخترانه در تهران، تحولات زیادی در جامعه رخ داد. دختران به جای این که تنها به فکر شوهر کردن و تهیه ی جهیزیه باشند، به فکر تحصیل افتادند و به همین منظور نیمی از روز را درخارج از خانه و در مدارس دخترانه به سر می بردند این در حالی بود که هنوز در جامعه، عده کثیری از قشر مردان، بر این باور بودند که زن حق حضور در جامعه را ندارد و باید مسئول نظافت و بچه داری در خانه باشد بنا بر این به آزار و اذیت طرفداران و بنیان گذاران این مؤسسات، پرداختند.
رواج فساد در جامعه، تنها بهانه ی عدم حضور زن، در جامعه آن روز بود. آنان فکر می کردند تا زمانی که زن در پشت پرده ها مخفی باشد پاک و بیآلایش باقی می ماند و در غیر این صورت جایی برای نجابت او باقی نمی ماند. شاید بتوان این نکته را در این جا نیز یاد آور شد که در جامعه ای که زنان آن، این همه تحقیر و خوار شوند، معلوم است که از فرهنگ خود شان زده خواهند شد و به فرهنگ غربی گرایش پیدا خواهند کرد.
اما با وجود آن همه توبیخ ها و تحقیر ها باز زنان دست از فعالیت و کوشش نکشیدند و برای پیدا کردن جایگاه اجتماعی خود، دست به تاسیس انجمن های آشکار و مخفی زدند.
« در گیر و دار جنبش مشروطه، این تنها شاعران مرد نبودند که توانستند چهره های مشخصی را از خود نشان بدهند بلکه زنان نیز از آغاز تجدّد خواهی، اگر چه نه به تمام، اما در هر حال با مردان هم پا شده، پس از ورود به دوره مشروطه در جهان شعر نیز چهره تازه تری را از خود نشان دادند و با باز گشایی مدارس دخترانه که زمرمه ی آن از زمان ناصر الدین شاه آغاز شده بود، با همت زنان با سواد به سرعت رو به گسترش نهاد و انجمن های زنانه چه آشکارا و چه زیر زمینی شکل گرفت. »( فرخ زاده،۱۳۸۰ : ۱۴۸)
زینب یزدانی در کتاب خود به نام زن دیروز و امروز، به تعدادی از این انجمن ها که در دوران مشروطه توسط خود زنان بوجود آمده بود، اشاراتی داشته است که از نظر ایشان این انجمن ها نقش اساسی در بدست آوردن آزادی آنان، در آن دوره از زمان، داشته است. « از جمله این انجمن ها ی مهم عصر مشروطه، شرکت خیرهی خواتین ایران، انجمن همت خواتین و سرانجام هیات خواتین مرکزی. »(یزدانی، ۱۳۷۸ : ۱۲۱)
در عصر قاجار به زنان فعال و مبارزی بر می خوریم که پا به پای مردان در تحولات آن دوره عکس العمل نشان دادند و خواهان نهضت مشروطه بودند. از جمله ی این زنان، دختران ناصرالدین شاه به نام های افتخار السلطنه و تاج السلطنه که اندیشه سوسیالیستی داشتند و از پرچم داران دفاع از حق زن دانسته شده اند. صدیقه دولت آبادی و شمس الملوک جواهر کلام، نیز از جمله زنان مبارز عصر مشروطه بودند. صدیقه دولت آبادی که خود اولین زن روزنامه نگار عصر مشروطیت بود وی دختر حاج میرزا هادی دولت آبادی از روحانیون و روشن فکران متجدد آن زمان بود. دولت آبادی موسس انجمن شرکت خوایتن اصفهان بود و انجمن آزمایش بانوان را در زادگاهش اصفهان تاسیس کرد. او سر دفتر روزنامه ای به نام زبان زنان با سرمایه شخصی خودش، نیز بود.
او و همه زنانی که در این زمینه فعالیت می کردند، خواهان بدست آوردن حقوق اجتماعی و خانوادگی زن بودند. اما همه ی این فعالیت ها و تلاش ها تا زمانی از طرف مردان حمایت می شد که به نفع آن ها می بود و همین که از حق و حقوق خود شان حرفی زده می شد، آن ها را مورد توهین و سرزنش قرار می دادند و آن ها را غرب زده معرفی می کردند که مثلا از دین اسلام برگشته اند و به دین و شرع پشت پا زده اند. در صورتی که این زنان به دین پشت پا نزده اند بلکه به قوانین جامعه مرد سالاری پشت پا زده اند که از زن فقط آشپزی و خانه داری و نهان شدن در خانه را انتظار داشت.
هر چند در عصر مشروطیت زنان به حق و حقوق کامل خود دست نیافتند و مردان در نیمه‌ی کار، آن ها را رها کردند و در بعضی اوقات با آنان ضدیت ورزیدند اما همین تحولات عاملی شد که راه برای زنان در آینده هموار شود و تغییرات قابل ملاحظه ای در نگرش به زن، به وجود آید. در این زمان، زنان تا حدودی از آزادی بیشتری برخوردار گشتند. شرکت نا منتظره زنان در تظاهرات سیاسی و اجتماعی، به وضع زنان و آزادی آن ها کمک می کرد و راه را به سوی آینده ی آنان، می گشود. سخن از زنان در آن دوره و نام بردن از همه ی کارها و اقدامات آنان، کار را به درازا می کشاند. اما با همه ی این احوال باید یاد آور شد که آن ها در آن دوره در عرصه علم و ادب خوش درخشیدند. می توان گفت اگر زنان غربی تنها چند دهه پیش وارد عرصه علم و ادب شده اند زنان ایرانی قرن هاست که وارد این عرصه گردیده اند البته با توجه به سنن و مقتضیات اجتماعی، نقش غیر مستقیم زن ایرانی بسیار بیشتر و عمومی تر از حضور مستقیم او در جامعه بوده است. هر چند نقش این زنان در تعلیم و تربیت فرزندان و اداره ی خانواده که محصول آن خیل عظیمی از دانشمندان علوم مختلف می باشد، در هر دوره ی، غیر قابل انکار است، اما شاید بتوان گفت که در عرصه شعر و شاعری بخصوص از لحاظ محتوا تفاوتی محسوسی در بین شعر شاعران زن این دوره و دوره ی قبل وجود دارد. « تفاوت نقش زنان در قبل و بعد از مشروطه، تفاوتی آشکار است. قبل از مشروطه نقش زنان پوشیده تر، غیر مستقیم تر و محدود تر بود، ولی از نظر کیفی در حد بالایی قرار داشت. بعد از مشروطه حضور زنان آشکار تر، مستقیم تر و گسترده تر شد و از جهت کمی رشد قابل ملاحظه ای نمود. در واقع پس از مشروطیت کیفیت فدای کمیت شد به این دلیل شعر زنان این دوره از نظر علمی، ادبی، اجتماعی و سیاسی کیفیت و محتوای شعر زنان دوره ی قبل از آن را ندارند. »( توانا، ۱۳۸۰ : ۱۲۷)
زرقانی هم در کتاب خود به نام چشم انداز شعر معاصر ایران، به این نکته توجه نموده است و این مساله را این گونه بیان کرده و گفته : « در نظر پیشروان شعر مشروطه، رسالت اصلی شاعر این دوره، روشن گری اجتماعی است. به زعم اینان، شعری مقبول افتاد که بتواند غبار جهل و غفلت را از سر و روی جامعه سنگین خواب ایران، بزداید. بدیهی است که چنین شعری، اغلب تا سطح گزاره های شاعری تنزل کرده و ابعاد هنری و فنی آن به شدت ضعیف و کم مایه می شود.» (زرقانی، ۱۳۸۴ : ۲۵)
اما نکته مهمی که در دوره ی قاجار و بعد از آن، به وقوع پیوسته بود و ما هم به آن اشاراتی

 

 

 

3-5- اهمیّت دوست خوب
عقل سلیم حکم می کند که دوستی با نیکان و افرادی که دارای صفات حمیده هستند، خوب و پسندیده است و دوستی با افرادی که دارای رذائل و انحراف اخلاقی هستند، ناپسند و مایه سرزنش آدمی میباشد. امیرالمومنین(ع) فرموده است: «صاحب السوء قطعۀ من النار» : دوست بد، پارهای از آتش است (تمیمی آمدی، 1366 :531) و یا رسول خدا(ص) می فرمایند: «ألرَّجُل عَلَی دین خَلیلِهِ فَلیَنظُر أحَدُکُم مَن یُخالِلُ.»: انسان بر دین دوستش است؛ پس هر یک از شما بنگرد که با چه کسی دوستی می کند (پاینده،1382: 507). امام علی(ع) می فرماید: «الصاحب کالرقعه فاتخذ مشاکلاً» ؛ دوست همانند وصله است، پس آن را همانند خود برگزین. (تمیمی آمدی، 1366: 423). بر اساس آنچه که از معصومین(ع) بیان شد، انسان باید در انتخاب دوست و یار و رفیق خود با کمال دقت رفتار نموده و جانب احتیاط را رعایت کند تا در قیامت ندای یَا وَیْلَتَى لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِیلًا(فرقان:28)؛ ای کاش فلان شخص را دوست خود نمی گرفتم سر ندهد.
3-6- سیمای دوست:
دوستی که انسان انتخاب می کند، باید آنچه را که برای خود خوب یا بد می داند، برای دوست خود نیز رعایت کند. یعنی سود و ضرر او را، سود و ضرر خود بداند. البتّه این کمترین چیزی است که یک دوست باید داشته باشد؛ ولی درجه بالاتر این است که رسول خدا(ص) فرموده اند: « قَالَ رَسُولُ اللهِ (ص) : قَالَتِ الْحَوَارِیُّونَ لِعِیسَى یَا رُوحَ الله مَنْ نُجَالِسُ قَالَ مَنْ یُذَکِّرُکُمُ الله رُوْیَتُهُ وَ یَزِیدُ فِی عِلْمِکُمْ مَنْطِقُهُ وَ یُرَغِّبُکُمْ فِی الآْخِرَهِ عَمَله» حواریون به حضرت عیسی(ع) گفتند: با چه کسی مجالست کنیم؟ حضرت عیسی(ع) فرمودند: کسی که دیدنش شما را به یاد خدا بیاندازد و محبّت کردنش، علم شما را زیاد کند و عمل او، شما را به آخرت ترغیب کند(کلینی، 1429: 191) و یا امیر المومنین(ع) فرموده باشند: «الصدیق من وقاک بنفسه و آثرک علی ماله و ولده و عرسه»: دوست، کسی است که تو را به جان نگه دارد و بر مال و اولاد و خانواده اش تو را برگزیند. پیدا کردن دوست با این ویژگی ها کار بسیار سختی است(تمیمی آمدی، 416:1366).
3-7- نوع رفتار با دوست از نظر قرآن وسنّت
اسلام عزیز دستوراتی برای زیاد كردن رفیق از نظر كمیت و كیفیت دارد كه به اجمالی از آن اشاره می كنیم:

جواب سلام رابهتر بگوئیم إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها إِنَّ اللّهَ كانَ عَلی كُلِّ شَیْ ءٍ حَسِیباً (نساء:86 )؛ و چون به شما تحیت و درودی گفته شد شما تحیتی نیکوتر از آن را بگویید که بی تردید خداوند حسابرس همه چیز است.
در سلام پیشی بگیریم، اجر سلام كننده بیشتر است.
مصافحه كنیم: چندین حدیث داریم كه گناهان را مثل برگ درختان خشك می كند.
دست از دست رفیق برندارد، تا او اول بردارد.
برخورد با مردم با لبخند: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) : الْقَ أَخَاكَ بِوَجْهٍ مُنْبَسِطٍ: برادر مسلمانت را با روی گشاده ملاقات کن. (کلینی،1364: 103 ).
مهربانی كردن با مردم: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) : التَّوَدُّدُ إِلَی النَّاسِ نِصْفُ الْعَقْلِ: رفاقت کردن با مردم نصف عقل است. (کلینی،1364: 643 ).
احترام به عقیده و حرف مردم گذاشتن (در بین حرفشان حرف نزنیم، یک دفعه مخالف عقیده آنها چیزی نگوئیم) ، چه هر شخصی به حرف و عقیده خود علاقه دارد.
با نام نیک صدا زدن: ولایسخر قوم من قوم وَ لا تَنابَزُوا بِالالْقابِ بِئْسَ الاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الایمانِ (حجرات:11 )؛ هرگز نباید قومی قوم دیگری را مسخره کند و با لقب های زشت یکدیگر را مخوانید که پس از ایمان به خدا نام فسق بسیار زشت است.
عفو واغماض: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) : عَلَیْكُمْ بِالْعَفْوِ فَإِنَّ الْعَفْوَ لا یَزِیدُ الْعَبْدَ إِلا عِزّاً فَتَعَافَوْا یُعِزَّكُمُ اللَّهُ: بر شما باد بخشش یکدیگر زیرا عفو زیاد نمی کند بخشنده را مگر عزت پس ببخشید تا خداوند عزتتان بدهد (کلینی،1364: 108 ).
رو آوردن به كسانی كه از تو اعراض می كنند: قَالَ الْبَاقِرُ (ع) : ثَلاثٌ لا یَزِیدُ اللَّهُ بِهِنَّ الْمَرْءَ الْمُسْلِمَ إِلا عِزّاً الصَّفْحُ عَمَّنْ ظَلَمَهُ وَ إِعْطَاءُ مَنْ حَرَمَهُ وَ الصِّلَةُ لِمَنْ قَطَعَهُ: سه چیز است که زیاد نمی کند مرد مسلمان را مگر عزت، گذشت از کسی که به تو ستم کرده ، بخشش و عطا به کسی که محرومت کرده و صله با کسی که قطع ارتباط کرده است (کلینی،1364: 108 ).
تواضع: قَالَ الصَّادِقُ (ع) : إِنَّ مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ یَجْلِسَ الرَّجُلُ دُونَ شَرَفِهِ: تواضع در مجلس آن است که کسی در کمتر از جایگاهش بنشیند(کلینی،1364: 123 ).
قَالَ الصَّادِقُ (ع) : مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ تُسَلِّمَ عَلَی مَنْ لَقِیتَ: تواضع آن است که هر گاه کسی را ملاقات کردی سلام کن (کلینی،1364: 646 ).

انصاف، گرچه به ضررش باشد: قَالَ أَمِیرُ الْمُومِنِینَ (ع) فِی كَلامٍ لَهُ: أَلا إِنَّهُ مَنْ یُنْصِفِ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ لَمْ یَزِدْهُ اللَّهُ إِلا عِزّاً: هر کسی با برادر دینیش انصاف بورزد خداوند عزتش را زیاد می کند. (کلینی،1364: 144 ).
قَالَ الصَّادِقُ (ع) : مَنْ أَنْصَفَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ رُضِیَ بِهِ حَكَماً لِغَیْرِهِ: هر کس با مردم منصفانه رفتار کند دیگران داوری او را می پذیرند (کلینی،1364: 146 ). تعداد بیست حدیث در كافی راجع به انصاف

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.
بیان شده است.

ادخال سرور مومن: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) : إِنَّ أَحَبَّ الاعْمَالِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِدْخَالُ السُّرُورِ عَلَی الْمُومِنِینَ: محبوب ترین عمل در پیشگاه خداوند تبارک و تعالی خوشحال کردن مردم است. (کلینی،1364: 189 ).
هدیه: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) : الهدیة تورث المودة و تجدد الاخوة و تذهب الضغینة؛ ( هدیه و بخشش مودت و دوستی را زیاد و برادری را تجدید می نماید و کینه را از بین می برد. (عوالی اللئالی، ج 1، ص294 ) هدیه دوستی را زیاد می كند، بهترین هدیه چیست؟ قَالَ الصَّادِقُ (ع) : نِعْمَ الشَّیْ ءُ الْهَدِیَّةُ أَمَامَ الْحَاجَةِ وَ قَالَ تَهَادَوْا تَحَابُّوا فَإِنَّ الْهَدِیَّةَ تَذْهَبُ بِالضَّغَائِنِ؛خوب چیزی است هدیه هنگام حاجت برادر مومن و فرمود به یکدیگر هدیه دهید تا دوستدار یکدیگر شوید همانا هدیه کینه ها را از بین می برد. (صدوق،1385: 27 ).
مراعات حیا در كلام وتمام كارها: قَالَ أَمِیرُ الْمُومِنِینَ (ع) : مَنْ كَسَاهُ الْحَیَاءُ ثَوْبَهُ لَمْ یَرَ النَّاسُ عَیْبَهُ: آن کس که با لباس حیا خود را بپوشاند کسی عیب او را نبیند. (نهج البلاغه، حكمت 223 ).
قَالَ الْكَاظِمُ (ع) : أ یأتی أحدكم إلی دكان أخیه أو منزله عند الضائقة فیستخرج كیسه و یأخذ ما یحتاج إلیه فلا ینكر علیه قال لا قال فلستم علی ما أحب فی التواصل(مجلسی: 231 ) ؛ آیا یکی از شما به دکان برادرش می رود یا خانه اش مهمان می رود پس از آن کیسه اش را در می آورد و آنچه را که به آن احتیاج دارد برمیدارد برادرش به او اعتراض می کند؟ راوی گفت نه. فرمود : پس شما وصلی را که من دوست ندارم ندارید.
قَالَ أَمِیرُ الْمُومِنِینَ (ع) : ابذل لاخیک دمك و مالك و لعدوك عدلك و إنصافك (الحرانی،1394: 212 ).
عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ قَالَ: “تَقَبَّضْتُ بَیْنَ یَدَیْ أَبِی جَعْفَرٍ (ع) فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ رُبَّمَا حَزِنْتُ مِنْ غَیْرِ مُصِیبَةٍ تُصِیبُنِی أَوْ أَمْرٍ یَنْزِلُ بِی حَتَّی یَعْرِفَ ذَلِكَ أَهْلِی فِی وَجْهِی وَ صَدِیقِی فَقَالَ نَعَمْ یَا جَابِرُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْمُومِنِینَ مِنْ طِینَةِ الْجِنَانِ وَ أَجْرَی فِیهِمْ مِنْ رِیحِ رُوحِهِ فَلِذَلِكَ الْمُومِنُ أَخُو الْمُومِنِ لابِیهِ وَ أُمِّهِ فَإِذَا أَصَابَ رُوحاً مِنْ تِلْكَ الارْوَاحِ فِی بَلَدٍ مِنَ الْبُلْدَانِ حُزْنٌ حَزِنَتْ هَذِهِ لانَّهَا مِنْهَا: بعضی اوقات ناراحتم، نمی دانم چرا بی جهت به طوری كه اهل وعیال می فهمند، فرمود: بله! خداوند مومنین را از یک طینت خلق كرده و از یک روح، از یک پدر ومادر و چون گاهی بعضی از مومنین در بعضی از نقاط ناراحت می شوند، روح شما هم در شهر خود ناراحت است(کلینی،1364: 166 ).
قالَ الصَّادِقُ (ع) : إِنَّمَا الْمُومِنُونَ إِخْوَةٌ بَنُو أَبٍ وَ أُمٍّ وَ إِذَا ضَرَبَ عَلَی رَجُلٍ مِنْهُمْ عِرْقٌ سَهِرَ لَهُ الاخَرُونَ:همانا مومنین برادر یکدیگر هستند فرزندان یک پدر و یک مادرند وقتی رگ یکی از آنها قطع شود دیگران از غصه بیدار می مانند (کلینی،1364: 165 ).
قالَ الصَّادِقُ (ع) : الْمُومِنُ أَخُو الْمُومِنِ كَالْجَسَدِ الْوَاحِدِ إِنِ اشْتَكَی شَیْئاً مِنْهُ وَجَدَ أَلَمَ ذَلِكَ فِی سَائِرِ جَسَدِهِ وَ أَرْوَاحُهُمَا مِنْ رُوحٍ وَاحِدَةٍ: مومن برادر مومن است مانند یک جسد می باشند وقتی برادر ایمانی شکوه کند دردی را در خودش برادر ایمانی درد را در همه جسدش درک می کند و روح برادر ایمانی از یک روح می باشد. (کلینی،1364: 169 ).
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) : إِنَّ اللَّهَ فِی عَوْنِ الْعَبْدِ مَا دَامَ الْعَبْدُ فِی عَوْنِ أَخِیهِ: خداوند پیوسته کمک می کند بنده را تازمانی که بنده برادرش را کمک می کند (اراکی،1403: 107 ).
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) : الْمُومِنُ مِرْآةٌ لاخِیهِ الْمُومِنِ: مومن آینه ی برادر مومن خودش است. (محمداشعث،1370: 197).
مثل الاخوین مثل الیدین تغسل احدهما الاخری:مثل دو برادر مثل دو تا دست می باشد که یکی دیگری را می شوید (پاینده،1385: 566 ).
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) : مثل المؤمن فی توادهم و تراحمهم كمثل الجسد إذا اشتكی بعضه تداعی سائره بالسهر و الحمی: مثل مومنین در رفاقت و رحم به یکدیگر همانند جسد است وقتی بعضی از جسد شکایتی دارد عضو دیگر جسد هم شب بیدار می ماند و تب می کند (مجلسی: 150 ).
قالَ الصَّادِقُ (ع) : مَنْ صَحِبَ مُومِناً أَرْبَعِینَ خُطْوَةً سَأَلَهُ اللَّهُ عَنْهُ یَوْمَ الْقِیَامَة ( محمدی ری شهری،1375: 413 ).
الف) سرشناسان قریش دیدند كه بلال و خبّاب و عمار گرد رسول خدا (ص) جمع شدند گفتند: آیا با اینها راضی و قانعی؟ آنان را طرد كن تا ما به سوی تو بیائیم، ولی قرآن با این آیه دست رد بر سینه آنان زد (وَ لا تَطْرُدِ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَداةِ وَ الْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ( انعام:52)؛ و کسانى را که صبح و شام خدا را مى‏خوانند، و جز ذات پاک او نظرى ندارند، از خود دور مکن.) ( مجلسی: 183)
ب) وَ اصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَداةِ وَ الْعَشِیِّ(كهف:28)؛ با کسانی باش که پروردگار خود را صبح و عصر می خوانند.
ج) عَبَسَ وَ تَوَلّی أَنْ جاءَهُ الاعْمی وَ ما یُدْرِیكَ لَعَلَّهُ یَزَّكّی(عبس:3- 1 )؛ عبوس و ترشرو گشت چون آن مرد نابینا حضورش آمد و تو چه می دانی ممکن است او مردی پارسا و پاکیزه صفت
باشد.
فصل چهارم:
«آثار منفی دوستان بد از دیدگاه قرآن و روایات»
4-1- اوصاف دوستان ناشایست :
4-1-1- از منظر قران دوستان بد کسانی هستند که خداوند آنها رادو ست ندارد که به آیاتی در این مورد اشاره می نماییم:

فساد کنندگان:
وَ قالَتِ الْیَهُودُ یَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَیْدیهِمْ وَ لُعِنُوا بِما قالُوا بَلْ یَداهُ مَبْسُوطَتانِ یُنْفِقُ کَیْفَ یَشاءُ وَ لَیَزیدَنَّ کَثیراً مِنْهُمْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ طُغْیاناً وَ کُفْراً وَ أَلْقَیْنا بَیْنَهُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ إِلى‏ یَوْمِ الْقِیامَةِ کُلَّما أَوْقَدُوا ناراً لِلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اللَّهُ وَ یَسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَساداً وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ الْمُفْسِدینَ(مائده:64)؛ یهود گفتند: دست (قدرت) خدا بسته است! به واسطه این گفتار (دروغ) دست آنها بسته شده و به لعن خدا گرفتار گردیدند، بلکه دو دست (قدرت) خدا گشاده است و هر گونه بخواهد (بر خلق) انفاق می‌کند. و همانا قرآنی که به تو نازل گشت بر کفر و طغیان بسیاری از اهل کتاب بیفزاید و ما (به کیفر آن) تا قیامت آتش کینه و دشمنی را در میان آنها برافروختیم، هر گاه برای جنگ (با مسلمانان) آتشی برافروختند خدا آن آتش را خاموش ساخت، و آنها در روی زمین به فسادکاری می‌کوشند، و هرگز خدا مردم ستمکار مفسد را دوست نمی‌دارد.

خیانتکارن:
وَإِمَّا تَخَافَنَّ مِن قَوْمٍ خِیَانَةً فَانبِذْ إِلَیْهِمْ عَلَى سَوَاء إِنَّ اللّهَ لاَ یُحِبُّ الخَائِنِینَ(انفال:58)؛ و اگر از گروهى بیم خیانت دارى پیمانشان رابه سویشان بینداز به طور یكسان زیرا خدا خائنان را دوست نمى‏دارد.

 

برای دسته بندی مسایل مکان یابی هاب ،به تعاریف وطبقه بندی زیر می پردازیم:

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

 

 

فضای جواب : شبکه (تمام گره های شبکه می تواند به عنوان نقاط کاندید برای هاب در نظر گرفته شود) ، گسسته (نقاط کاندید برای هاب ها،یکسری از گره های خاص می باشند) ، پیوسته (فضای جواب برای هابه یک صفحه است).

معیار: مینیمم[۴] ماکسیمم[۵] (بیشترین هزینه انتقال از مبدا به مقصد مینیمم شود) ، مینیمم مجموع (مجموع هزینه های مکان یابی هاب و تخصیص نقاط غیر هاب به هاب مینیمم شود)

تعداد گره های هاب : یکی ،بیشتر از یکی

ظرفیت : بدون محدودیت ، با محدودیت

هزینه مکان یابی هاب: بدون هزینه ، با هزینه ثابت ،هزینه متغیر

تخصیص نقاط غیر هاب به هاب : به یک هاب (تکی) ، به بیشتر از یک هاب (چندگانه)

هزینه ارتباط نقاط غیر هاب به هاب : بدون هزینه ، با هزینه ثابت ،هزینه متغیر

۱-۵- مدلهای شبکه هاب

بادر نظر گرفتن تعاریف و طبقه بندی ذکر شده ، مسایل مکان یابی هاب به مدلهای متنوعی بیان می شود که عبارتند از :

 

۱-۵-۱- مسایل مکان یابی میانه[۶]:

در مسایل مکان یابی میانه با تعداد مراکز مشخص، تابع هدف مکان یابی بهینه p تا هاب در شبکه است؛ به طوری که کل هزینه حمل و نقل جریان تقاضا در شبکه کمینه شود. همانطور که ملاحظه می شود ،تعداد مراکزی که در شبکه ایجاد می شود ،به عنوان یک پارامتر داده شده است و به عنوان تابع هدف مطرح نیست.

 

۱-۵-۲- مسایل مکان یابی هاب با درنظرگرفتن هزینه ثابت[۷]:

در این نوع مسایل مکان یابی ، هدف کمینه کردن کل هزینه استقرار مراکز و حمل ونقل جریان تقاضا در شبکه است. در این مساله تعداد مراکز متغیر تصمیم است و برای گشایش هر مرکز نیز هزینه ثابتی اعمال می شود.

 

۱-۵-۳- مسایل مکان یابی هاب با در نظرگرفتن هزینه ثابت هر ارتباط[۸]:

در این نوع مسایل مکان یابی ، برای هر ارتباط بین هر نقطه تقاضا و هاب یک هزینه ثابت محاسبه می شود.

 

۱-۵-۴- مسایل مکان یابی هاب با در نظر گرفتن حداقل مقدار جریان هر ارتباط[۹]:

در این نوع مسایل مکان یابی ، مقدار جریانی که از هر نقطه تقاضا به هاب می باشد باید بزرگتر یا مساوی با حداقل جریان داده شده باشد.

 

۱-۵-۵- مسایل مکان یابی هاب با در نظر گرفتن محدودیت ظرفیت[۱۰]:

در این نوع مسایل مکان یابی ، ظرفیت های تسهیلات هاب، جریان های درون شبکه را محدود می کنند. در حقیقت ، جریان های ورودی وخروجی برای هر هاب باید کوچکتر یا مساوی ظرفیت آن هاب باشد.

 

۱-۵-۶- مسایل مکان یابی هاب پیوسته[۱۱]:

در این نوع مسایل مکان یابی ، فضای جواب یک شبکه یا یک تعداد خاصی از نقاط روی گراف نمی باشد بلکه یک صفحه یا محیط ان است.

 

۱-۵-۷- مسایل مکان یابی هاب چند هدفه[۱۲]:

در این نوع مسایل مکان یابی ، چند هدف بیان می شود که اولین هدف کل هزینه جریان حمل ونقل را مینیمم می کند و هدف دیگر ،بیشترین زمانی را که یک هاب برای پردازش جریان انجام می دهد مینیمم می کند( مثلا بیشترین زمان سرویس در هاب ها را مینیمم می کند).

 

۱-۵-۸- مسایل مکان یابی مرکز[۱۳]:

در مساله مکان یابی مرکز با تعداد هاب مشخص ، هدف یافتن مکان بهینهp هاب و تخصیص گره های تقاضا به این مراکز است به طوری که طولانی ترین مسیر در شبکه کمینه شود. برای مثال این مساله برای مکان یابی تسهیلات اورژانسی مناسب است. این مساله از نوع مسایل مینی ماکس[۱۴] است.

 

۱-۵-۹- مسایل مکان یابی پوششی هاب[۱۵]:

در مسایل مکان یابی هاب پوششی ، هدف یافتن بهترین مکان برای هاب در شبکه و تخصیص گره های تقاضا به مراکز با در نظر گرفتن محدودیت پوششی است بطوری که کل هزینه ایجاد هاب در شبکه کمینه شود. محدودیت پوششی باعث می شود که تعداد گره تقاضای مشخصی به هر هاب تخصیص یابد. بدین صورت که هریک از مراکز، گره هایی را که در فاصله مشخصی از آن هستند را پوشش می دهد. لذا گره هایی که در آن محدوده پوششی باشند ، امکان تخصیص به هاب مورد نظر را دارند.

 

۱-۵-۱۰- مسایل مکان یابی هاب با ساختار شبکه ستاره[۱۶]:

در این مسالهک هاب مرکزی با یک مجموعه نقاط می باشد که تلاش می کنیمp هاب انتخاب کنیم که بصورت مستقیم به هاب مرکزی ارتباط برقرار کنند. هر نقطه تقاضا باید به یک هاب متصل باشد. در نتیجه آن ساختار شبکه بصورت یه ستاره یا شبکه ستاره ای می شود.

 

۱-۶- اهمیت و ضرورت موضوع:

در سالهای اخیر مطالعات زیادی پیرامون مسایل مکان یابی هاب انجام شده است و این امر در نتیجه استفاده روز افزون از شبکه هاب در سیستم های مدرن حمل ونقل و ارتباطات بوده است. چنین شبکه ای این امکان را می دهد تا تعداد بیشتری از مبادی و مقاصد با پیوندهای کمتری با یکدیگر در ارتباط باشند. از طرف دیگر استفاده از پیوندهای کمتر باعث تمرکز جریان می شود و امکان بهره مندی از صرفه جویی مقیاسی را فراهم می آورد.
با توجه به کاربردهای وسیع شبکه های هاب در صنایع گوناگون و رشد روز افزون این صنایع در جهان و همچنین مطرح بودن شاخص هزینه های محصول در بازار رقابتی امروز ، مطالعه پیرامون مساله مکان یابی هاب از اهمیت چشم گیری برخوردار است.

 

۱-۷- هدف از اجراء :

هدف از این تحقیق، پیدا کردن مکان بهینه هابها با توجه به گره های موجود و تخصیص جریان تقاضا به گره ها و هابها بطوریکه مجموع هزینه های مسیریابی مینیمم گردد، می باشد.

 

۱-۸- سوالات تحقیق :

 

 

چگونه می توان عدم قطعیت موجود در برآورد پارامتر تقاضا در مساله را مدل سازی نمود؟

چگونه می توان مکان یابی هاب را در یک محیط رقابتی تعریف کرد؟

۱-۹- ساختار پایان نامه :

در ادامه در فصل ۲، ادبیات موضوعی و زمینه های علمی تحقیق را مورد بررسی قرار خواهیم داد. ادبیات موضوع در حوزه شبکه های هاب با در نظرگرفتن طبقه بندی های صورت گرفته در آن ارائه می شود. در فصل ۳ به تشریح مساله ومدل پیشنهادی می پردازیم. در ادامه فصل ،با توجه به پیچیدگی های مدل پیشنهادی در مقیاس های بزرگ، یک الگوریتم فراابتکاری (الگوریتم ژنتیک)معرفی خواهیم کرد. نتایج محاسبات مربوط به الگوریتم پیشنهادی در فصل ۴ مورد بررسی ومقایسه قرار خواهیم داد. در نهایت ، تعدادی از توسعه های آتی به همراه نتیجه گیری در فصل ۵ ذکر شده است.

 

 

 

فصل دوم : ادبیات و پیشینه تحقیق

 

۲-۱- ادبیات موضوع

 

۲-۱-۱- مقدمه :

ایده شبکه هاب در سال ۱۹۶۹ توسط گلدمن مطرح شد[۱]. سپس اوکلی در سال ۱۹۶۸ اولین مطالعه شبکه های هاب را در زمینه شبکه هوایی مطرح ساخت[۲] .همچنین اوکلی در سال ۱۹۸۷ اولین مدل ریاضی درج دومی را برای شبکه های هاب ارائه کرد[۳] . از ان زمان، پژوهشگران متعددی در زمینه های مختلف مسایل مکان یابی هاب کار کرده اند. این میزان توجه عمدتا به سبب ضرورت ایجاد زیر ساخت های نوین برای سیستم های حمل ونقل و ارتباطات است[۴] . زیرا به دلیل کاربردی بودن این مباحث ، با گذشت زمان وطراحی سیستم های پیچیده ، دیگر این ساختارها از مدل های شبکه های سنتی پیروی نمی کنند. در شبکه های خدمت دهی سنتی ،هر محل تقاضا، تقاضایش را به صورت مستقیم و بی واسطه از منبع تقاضا دریافت می کنند. در صورتی که در شبکه های نوین ، تعدادی از نقاط در شبکه انتخاب می شوند و یک ساختار میانی را تشکیل می دهند. لذا جریان تقاضا از مبدا به مقصد از طریق این نقاط میانی منتقل می شوند ، این نقاط میانی در شبکه هاب نامیده می شوند.
مکان یابی هاب در طراحی شبکه مراکز تقاضا و هاب نقش پایه ای دارد. چون کل هزینه حمل ونقل ، ظرفیت مراکز میانی واز این رو زمان خدمت دهی و میزان تراکم در سیستم را تحت تاثیر قرار می دهد[۳] .چند بررسی کلی در مورد مسایل مکان یابی هاب وجود دارد که جدیدترین انها مقاله آلمور و همکاران می باشد که تمام مدلهای مکان یابی هاب تحت شبکه تا سال ۲۰۰۷ گرداوری شده است[۵]. همچنین زنجیرانی و همکاران مقالات وتحقیقات انجام شده در مساله مکان یابی هاب را در انواع مختلف مسائل تحت شبکه ،گسسته، پیوسته ،.. از سال ۲۰۰۷ به بعد ، جمع آوریکرده اند[۶].

 

۲-۲- شبکه های هاب با تخصیص تکی وچندگانه

دو نوع اساسی از شبکه های هاب موجود است : تخصیص تکی و تخصیص چندگانه. این دو نوع در چگونگی تخصیص نقاط تقاضا به هاب با یکدیگر متفاوتند. همانطور که در شکل ۲-۱ نشان داده شده است در تخصیص تکی، همه ی ترافیک ورودی و خروجی هر مرکز تقاضا توسط یک هاب مسیریابی می شود. در تخصیص چندگانه ، هر مرکز تقاضا می تواند جریان را از طریق بیش از یک هاب دریافت و ارسال کند.

شکل (۲-۱) طبقه بندی شبکه هاب از لحاظ تخصیص

برخی مطالعات در این زمینه تنها با جنبه تخصیص مساله سر وکار دارند اما چون تخصیص بهینه متاثر از مکان یابی هاب و مکان یابی بهینه هاب متاثر از تصمیمات تخصیص است ، لذا مسایل مکان یابی و تخصیص باید با هم در طراحی شبکه هاب در نظرگرفته شوند. علاوه بر این تقسیم بندی ، محدودیت ظرفیت را نیز می توان به مسایل مکان یابی هاب افزود ، که می تواند محدود کننده ی ظرفیت سرویس دهی باشد یا حجم ارتباطی از طریق یال ها را محدود کند. در شکل ۲-۲ طبقه بندی مسایل هاب را در حوزه ظرفیت و نوع تخصیص نشان می دهد.

 

شکل (۲-۲)طبقه بندی مسایل هاب

تحقیقاتی که در زمینه شبکه هاب صورت گرفته است را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:
دسته اول تحقیقاتی هستند که در آن ها سعی شده است با ارائه مدل ریاضی ، شبکه بهینه برای سیستم های توزیع ایجاد شود و دسته دوم شامل تحقیقاتی است که در آنها از روش های ابتکاری وفرا ابتکاری برای بهینه سازی سیستم موجود در ادبیات موضوع استفاده می شود.

 

۲-۳- مدل ها و روش های حل

 

۲-۳-۱- مدل تک تخصیصی

همان طور که در بالا یاد شد، اولین مدل ریاضی برای مساله مکان یابی تک تخصیصی بدون در نظر گرفتن محدودیت ظرفیت توسط اوکلی[۱۷] در شبکه حمل ونقل هوایی آمریکا ارائه شد[۳].مدل بصورت یک مدل درجه دوم شامل n2متغیر تصمیم دودویی و ۲n+1 محدودیت خطی است. در این بررسی هزینه داخل مراکز منظور نشده است.
همچنین اولین مدل ریاضی خطی عدد صحیح برای مساله مکان یابی میانه با p هاب توسط کمپل[۱۸] در سال ۱۹۹۴ ارائه شد[۷]. او در سال ۱۹۹۶ نیز مدل خطی عدد صحیح برای حالت تک تخصیصی مساله بالا ارائه کرد[۸]. در سال ۱۹۹۶، اسکورین[۱۹] وهمکاران یک مدل برنامه ریزی عدد صحیح آمیخته برای مساله تک تخصیصی مکان یابی میانه با p هاب بدون در نظر گرفتن محدودیت ظرفیت ارائه کرد[۹] . همچنین در سال ۱۹۹۶، ارنست و کریشنامورتی[۲۰] یک مدل ریاضی برای مساله تک تخصیصی مکان یابی با p تعداد هاب معرفی کردند که در مقایسه با مدل های قبلی، تعداد متغیر و محدودیت کمتری داشت[۱۰].
در سال ۲۰۰۱ ، ابری[۲۱] یک مدل برنامه ریزی عدد صحیح آمیخته جدید برای مسأله تک تخصیصی مکان یابی میانه با p تعداد هاب بدون در نظر گرفتن محدودیت ظرفیت ارائه کرد که اولین مدلی بود که تنها شامل متغیر تصمیم و محدودیت بوده، همچنین وی نشان داد که مدل از لحاظ زمان حل کامپیوتری بسیار کاراست وتوانایی حل مسائل با اندازه ی بالا را داراست[۱۱]. سیلوا[۲۲] و همکاران در سال ۲۰۰۹ سه نوع روش ابتکاری برای حل مسئله هاب با تخصیص تکی و بدون در نظر گرفتن محدودیت ظرفیت را معرفی کردند و کارایی این روش ها را در مورد مسائل بزرگ سنجیدند[۱۲] . نتایج به دست آمده نشان دهنده دستیابی به جواب بهینه در زمان بسیار کوتاه تر بود، که امکان حل مسائل در اندازه های بالا را در زمان کم فراهم کرد. ایلیچ[۲۳] و همکاران در سال ۲۰۱۰ یک روش فرا ابتکاری جستجوی همسایگی برای حل مسأله یاد شده معرفی کردند . آنها با هدف مکان یابی بهینه مراکز با کمترین هزینه جریان مواد بین همه مراکز تقاضای مبدأ و مقصد روش حل کارایی را از نظر کیفیت جواب ها و زمان حل ارائه کردند.[۱۳]

 

۲-۳-۲- مدل چند تخصیصی

اولین مدل ریاضی خطی عدد صحیح برای مسأله چند تخصیصی مکان یابی میانه با P تعداد هاب توسط کمپل در سال ۱۹۹۲ ارائه شد[۱۴] . همچنین او در سال ۱۹۹۴ برای مسائل مکان یابی میانه با P تعداد هاب بدون در نظر گرفتن محدودیت ظرفیت نیز مدل ریاضی معرفی کرد[۷]. در سال ۱۹۹۶، اسکورین- کاپف[۲۴] و همکاران یک مدل برای مسأله چند تخصیصی مکان یابی میانه با P تعداد هاب بدون در نظر گرفتن محدودیت ظرفیت ارائه کردند[۹]. در سال ۱۹۹۸، ارنست و کریشنامورتی مدلی کاراتر از مدل ارائه شده در [۹]پیشنهاد کردند که حل مسائل با اندازه بزرگتر را امکان پذیر ساخت[۱۵] . در سال ۱۹۹۹، ساساکی[۲۵] و همکاران مسأله خاصی از مسأله چند تخصیصی مکان یابی میانه با p تعداد هاب ارائه کردند، با این فرض که در هر مسیر تنها یک هاب وجود داشت[۱۶]. این مسأله در ادبیات موضوع با عنوان مسأله ای با یکبار توقف شناخته می شود. در سال ۲۰۰۷ یک روش ابتکاری دوگان – افزایشی[۲۶] را برای حل مسأله هاب با تخصیص چند گانه توسط کانوواس[۲۷] و همکاران[۱۷]معرفی شد. آنها کارایی روش خود را از نقطه نظر جواب و زمان حل، با اجرا بر روی مسأله معیار نشان دادند . در سال ۲۰۰۸ ، کامارگو[۲۸] و همکاران از روش تجزیه گاز انبری برای حل مسأله یاد شده ، استفاده کردند و با بهره گرفتن از آن موفق به حل مسأئل در اندازه های بزرگتر شدند که با روش های حل دقیق این امکان میسر نبود[۱۸]. همچنین در سال ۲۰۰۹ مسأله مکان یابی هاب به صورت تخصیص چند گانه را تحت شرایط ازدحام در هاب، بررسی کردند. آنها در این مطالعه، تعادلی را بین هزینه حمل و نقل و هزینه های ناشی از ازدحام در مراکز ایجاد کردند[۱۹].

 

۲-۳-۳- مدل های با هزینه ثابت ایجاد و ظرفیت محدود:

یکی از متغییر های تصمیم در مسأله مکان یابی هاب ، تعداد هابی است که نیاز است برای برقراری ارتباط گره های تقاضا در شبکه ایجاد می شود. برای این کار ، یا برای هر مرکز هزینه ایجاد در نظر گرفته می شود یا یک بودجه مشخصی برای آن در نظر گرفته می شود .
برای اولین بار اوکلی در سال ۱۹۹۲ مقدار هزینه ثابت را به عنوان هزینه ایجاد هاب در تابع هدف مدل به کار برد. در این مدل، تعداد هاب به جای اینکه از قبل به صورت ثابت فرض شود، به عنوان متغیر تصمیم در نظر گرفته می شود[۲۰]. کمپل در سال ۱۹۹۴ مدلی ارائه کرد که در آن برای هر یال شبکه، یک حداقل جریان به عنوان میزان آستانه جریان در نظر گرفت[۷]. در ضمن هزینه ثابت ایجاد یال های تقاضا را نیز در مدل مسأله مکان یابی میانه با p تعداد هاب در نظر گرفت. نیکل و همکاران در سال ۲۰۰۱ یک مدل ریاضی برای مسأله مکان یابی هاب ارائه کردند، که در آن هزینه ثابت ایجاد ، علاوه بر مراکز تقاضا، برای یال های اتصالی گره های تقاضا و یالهای اتصالی مراکز تقاضا نیز در نظر گرفته شد[۲۱].
وقتی تعداد هاب در شبکه به صورت ثابت فرض نشود، برای معرفی انواع دیگری از مسائل تک تخصیصی و چند تخصیصی مکان یابی هاب ، مفهوم ظرفیت در سیستم به کار برده می شود. اولین مدل ریاضی مسائل تک تخصیصی و چند تخصیصی مکان یابی هاب با در نظر گرفتن محدودیت ظرفیت و بدون در نظر گرفتن آن توسط کمپل در سال ۱۹۹۴ مطرح شده است[۷].
در سال ۱۹۹۹ ، ارنست و کریشنامورتی دو مدل ریاضی تک تخصیصی مکان یابی هاب با در نظر گرفتن محدودیت ظرفیت ارائه کردند به طوری که مدل دوم با داشتن متغیر و محدودیت کمتر در مقایسه با دیگر مطالعات ، جواب بهتری تولید می کرد[۲۲].

 

۲-۴- مکان یابی هاب در محیط رقابتی[۲۹] :

در این مسایل ، مکان یابی هاب با توجه به فضای رقابتی موجود بین هاب های جدید و هاب های موجود انجام می شود. از آنجایی که مشتریان نیز با توجه به فاکتورهای چون زمان، فاصله،هزینه، سطح کیفیت، …. انتخاب های خود را انجام می دهند، لذا مکان یابی هاب در شرایط رقابتی از اهمیت برخوردار است. در این مسایل، هدف از مکان یابی حداکثر کردن جذب جریان[۳۰] می باشد در جاییکه رقبای فعلی در این بازار فعالیت می کنند. این جذب جریان می تواند با توجه به پارامترهایی چون زمان کمتر برای انجا تقاضا، سطح سرویس بهتر، فاصله کمتر ، هزینه کمتر بین نقطه مبدا و مقصد و…. باشد. این مدل برای شبکه های حمل ونقل بار[۳۱] و جریان مسافر هوایی[۳۲] مناسب است، همچنین این مدل در خدمات پستی که زمان تحویل بسیار مهم است و تسهیلاتی که زمان تحویل کمتری ارائه دهند امکان جذب مشتری را دارند، کاربرد دارد.

 

۲-۴-۱- پیشینه مکان یابی هاب در محیط رقابتی :