۲-۱۱ دامنه آموزش الکترونیک
آموزش الکترونیک دامنه گسترده ای دارد و بسته به نوع استفاده و امکانات به چند دسته تقسیم می شود.
۱٫آموزش بر پایه وب
در این روش آموزش از طریق اینترنت خواهد بود. در اکثر موارد آزمون ها و ارائه مدرک هم از طریق الکترونیکی و وب است. کلاس های درس ، یادداشت های درس، جزوه ها، اتاق بحث، پست الکترونیکی و غیره جزء ویژگی های این روش هستند و همگی برروی وب ذخیره می شوند. البته به علت انعطاف پذیری فوق العاده آموزش الکترونیک می توانید نحوه آموزش را به طریق دلخواه، مناسب با فعالیت خودتان، شرایط موجود و امکانات طراحی و پیاده سازی کنید؛ از این رو بعضی از ویژگی های گفته شده می توانند در سیستم شما وجود نداشته باشند یا ویژگی های دیگری جایگزین آن ها باشند.
۲٫ آموزش مبتنی بر کامپیوتر
در این روش احتیاجی به اتصال به اینترنت و حتی به شبکه نیز نیست. مگر در موارد خاص. در این روش اطلاعات بروی یک واسط الکترونیکی ذخیره می شود و کاربر با بهره گرفتن از یک کامپیوتر یا ابزار خواننده آن واسط الکترونیکی می تواند از آن استفاده کند. یک مثال متعارف آن استفاده ازCD آموزشی است که در کشور خودمان بسیار از آن استفاده می شود.
۳٫ آموزش از طریق وسایل و ابزار دیجیتال همراه
آموزشی است که از طریق و سایل و ابزارهای دیجیتالی همراه از جمله PDA و Tablet PC و … ارائه می شود.
۴٫ آموزش از طریق تلفن همراه
آموزشی است که کاملا جدید است و تقریبا می تواند در گروه بالا قرار گیرد اما به علت افزایش تعداد افراد دارنده تلفن همراه و تمرکز بروی این روش که به m-learning شهرت یافته دسته ای جدا برای آن در نظر گرفته می شود. به خوبی می توان این روش را پیاده سازی کرد. ولی لازمه آن ایجاد زیر ساخت های مخابراتی است.
خیلی از مردم مخصوصا در جوامع شهری وقت زیادی از خود را در انتظار وسایل نقلیه، ترافیک و غیره از دست می دهند. تا همین چند سال پیش افراد برای استفاده از این وقت، کتاب هایی همراه خود جابه جا می کردند که مشکلات خودش را داشت مثلا در را ه های ناهموار آسیب زیادی به چشم وارد می شد و … . با ارائه ذخیره ساز های دیجیتالی صدا، مطالعه به سمت آموزش از طریق صدا حرکت کرد؛ ولی همچنان آموزش از طریق چشم بالاترین کارایی را دارد.
بنابراین استفاده از ابزارهای دیجیتالی تصویری بهتر از همه است زیرا :
•می توان به جای نوشته از تصاویر ثابت و متحرک و یا فیلم استفاده کرد.
• می توان اندازه نوشته ها را بسته به موقعیت و کاملا دلخواه بزرگ و کوچک کرد.
• می توان از خوانندگان متن یا صدای ضبط شده همراه متن و حتی موسیقی در کنار آموزش استفاده کرد.
• در صورت خستگی از مطالعه می توان از وسایل تفریحی داخل این وسایل استفاده کرد.
۲-۱۲ دسته بندی نوع یادگیری
بطور کلی نوع یادگیری را می توان به سه دسته تقسیم کرد
۱٫ یادگیری شخصی
۲٫ یادگیری جمعی
۳٫ کلاس های مجازی
یادگیری شخصی
در این دسته فرد رشته مورد علاقه خود را انتخاب می کند و در محیط اطراف خود مخصوصا اینترنت به دنبال اطلاعات مرتبط با آن می گردد و در آن زمینه تحقیق می کند سپس سوالات خود را از اساتید آن رشته به صورت offline می پرسد.
یادگیری جمعی
در این دسته شرایطی برای افراد مهیا می شود تا با یک دیگر و اساتید خود ارتباط بر قرار کنند. از جمله این ابزار Forum و chat و غیره است. در این روش معمولا زمان شروع و خاتمه دوره آموزشی و امتحانات برای همه آن گروه یکسان است .
کلاس های مجازی
در این دسته شرایط کاملا مانند کلاس درس است و حتی در بعضی از موارد در کلاس های فیزیکی برگزار می شود. در این جا از ویدئو کنفرانس و به جای تخته سیاه از یک ویدئو پروژکتور استفاده می شود. گاهی از اوقات برای هر فرد یک کامپیوتر در نظر گرفته می شود و ارتباط ویدئویی از طریق صفحه نمایشگر و دوربین یا وب کم خواهد بود و هر کسی می تواند از طریق کامپیوتر با استاد ارتباط برقرار کند.
این روش مخصوصا برای برگزاری کلاس هایی که استاد مربوط به آن درس به تعداد کافی موجود نیست و امکان جابه جایی اساتید هم وجود ندارد مفید می باشد به ویژه برا ی دانشگاه ها. شاخه ای از این دسته در پزشکی از راه دور نیز استفاده می شود.
۲-۱۳ آموزش الکترونیکی و اقتصاد
عکس مرتبط با اقتصاد
افزایش ارزش سرمایه بشری در اقتصاد جدید، ضرورت شکلهای بیشتر و بهتر آموزش را ایجاد نموده است. آموزش الکترونیکی نیز راهی جدید برای ایجاد یک اقتصاد جدید می باشد. ضرورت صنعت آموزش الکترونیکی گسترده بعنوان ادغام خدمات آموزشی و تکنولوژی سبب پیشرفت و ترقی فراوان شرکتهای آموزشی با دانش الکترونیکی شده است. در این صنعت چهار بازار اصلی از قبیل محتویات یادگیری فاصله دار (distributed learning content)، توانمند کننده آموزش از راه دور (distance education enablers)، محیطهای on line) online communities) و شرکتهای ارائه دهنده خدمات (online education related services online) وجود دارد.
پیدایش چنین تکنولوژی هایی، شرکتها را قادر می سازد تا مطالب آموزشی زیادی را با هزینه های کمتر از آموزش به روش سنتی در سر تا سر جهان ارائه دهند. بازار “یادگیری فاصله دار” آموزشی است که از طریق روش های دیگر از قبیل اینترنت،سی دی رام، تلویزیون، نوار ویدئوئی و غیره ارائه می گردد. از لحاظ تاریخی رایج ترین روش، استفاده از CD-ROM است که کاربران می توانند توسط آن به محتویات امتحانات پاسخ گویند. با این وجود بازارهای زیادی در رابطه با آموزش از راه دور که در اینترنت فراهم می گردد ظهور نموده است. آموزش اینترنتی خود به دو دسته تقسیم می گردد یکی بطور همزمان (که مدرس کلاسهای online را با بهره گرفتن از تصویر یا ویدئو و چت تشکیل می دهد) و دیگری بطور غیر همزمان. که محتویات درسی از قبل ضبط شده است و هیچ واکنش یا عکس العمل زنده ای بین مدرس و دانشجویان برقرار نمی گردد اما تسهیلاتی فراهم می شود که دانشجویان بتوانند در هر زمان از روز در کلاسها شرکت نمایند). محیط های online ظهور یافتند تا بازارهای خاص مختلفی را در صنعت آموزش سرویس دهند. آموزش، زمینه ها و فرصتهای زیادی را برای رشد فراهم می آورد. اقتصاد جدید انگیزه های اقتصادی زیادی را ایجاد می نماید و موانع اساسی را برای آموزش در جهت اقتصاد پویا را از میان بر می دارد.
۲-۱۴ استانداردهای آموزش الکترونیکی
در بسیاری از موارد، یک سیستم آموزش الکترونیکی با یکپارچه سازی محصولات فروشندگان مختلف ایجاد می گردد. حتی در سازمان هایی با اندازه ی متوسط نیز ممکن است از محصولات مختلفی در دپارتمان ها و بخش های مختلف استفاده می شود. با به کار گیری استانداردهای آموزش و فراگیری الکترونیکی به وسیله تولید کنندگان اجزاء سیستم های آموزش الکترونیکی، امکان یکپارچه سازی و ایجاد سیستم های کارآمد تر و مقرون به صرفه تر فراهم می گردد.
ویژگی interoperability میان این اجزاء یکی از مهمترین نگرانی ها در ایجاد سیستم ها ی یکپارچه و کارآمد می باشد.
به طورکلی، اصلی ترین هدف استانداردهای Interoperability در آموزش الکترونیکی آن است که ساختارهای داده ای و پروتکل های تبادل و گفتگوی استانداردی را برای اشیاء آموزش الکترونیکی و نیز فرایندهای عملیاتی در سراسر سیستم، فراهم آورند. با به کارگیری این استانداردها در محصولات آموزش و فراگیری الکترونیکی، کاربران قادر خواهند بود مطالب، محتویات و اجزاء سیستم را بر اساس کیفیت و متناسب بودنشان از عرضه کننده های مختلف و با اطمینان از سهولت یکپارچه سازی این اجزاء و پیمانه ها، تهیه نمایند.
۲-۱۵ دسته بندی استانداردها
استانداردهای اموزش الکترونیکی را بر حسب مورد کاربردشان به شرح ذیل دسته بندی می نماییم: استانداردهای مربوط به ابر داده، بسته بندی مطالب و محتویات، پروفایل شخص فراگیرنده، ثبت اطلاعات شخص فراگیرنده، ارتباط محتویات و مطالب آموزشی، معماری و مدل مرجع، ارزیابی فراگیرنده و محیط زمان اجرا. در ادامه، هر یک از این دسته بندی ها را به طور خلاصه مورد بررسی قرار داده و به استاندارد های موجود در رابطه با آنها، اشاره خواهیم نمود.
۲-۱۶ آموزش الکترونیکی در ایران
داستان گسترش آموزش های مجازی در فضای آموزش عالی ، از تاسیس دانشکده مهندسی فناوری اطلاعات دانشگاه امیرکبیر http://www.takfa.ac.ir آغاز شد .در این دانشکده که فعالیت مجازی دارد ، برخی از دوره های فنی و مهندسی مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات به صورت از راه دور تدریس می شود .
نتیجه تصویری درباره فناوری اطلاعات
موفقیت های این دانشکده و برنامه های کلان دولت در جهت فراگیرترکردن سطح آموزش عالی در استان‌های مختلف و ارائه امکانات بیشتر و بهتر به مراکز آموزش عالی استان ها و مراکز محروم ، رویکرد توسعه و راه اندازی سیستم های آموزش الکترونیکی را در دانشگاه های کشور گسترش داد.
ما حصل برنامه های تقویت آموزش از راه دور در مراکز آموزش عالی کشور که با کمک طرح تکفا نیزدنبال گردید ،ایجاد دوره های مختلف کارشناسی و کارشناسی ارشد به صورت از راه دور در چند دانشگاه مشهور تهران و شهرستان گردید.
در این دانشگاه ها ، دانشجو می تواند بدون شرکت در آزمون ورودی یا کنکور سراسری، و تنها بر اساس توان علمی و مالی دانشجو ، به انتخاب واحد در رشته مورد علاقه معرفی شده توسط دانشگاه مجازی ، پرداخته و پس از طی دوره دانش پذیری، در صورت کسب حداقل های لازم، به مرحله دانشجوی رسمی وارد شود و ادامه تحصیل دهد .
تحصیل در این دوره ها در هر مقطعی ، به صورت سایت اینترنتی و آموزش های الکترونیکی میسر شده است و امکان تعاملات الکترونیکی متنی و صوتی گسترده و فراگیری بین دانشجو و استاد برقرار شده است که نمونه های موفق آن را می توان در دانشگاه های مختلف مرتبط مشاهده کرد.
لازم بذکر است مدرک دانشگاه مجازی مورد تأیید وزارت علوم و فناوری می باشد و دانشجو درتمام مدت تحصیل خود از معافیت تحصیلی برخوردار می باشد . همچنین باید به این نکته توجه کرد که دانشجو پس از انتخاب واحد به عنوان دانشجوی رسمی محسوب نمی شود بلکه ابتدا باید در ترم اول مرحله دانش پذیری را طی کرده و در صورت کسب معدل بالای ۱۳ به عنوان دانشجوی رسمی کشور محسوب می شود.
نمونه ها
دانشگاه علم و صنعت ایران ، یکی از نمونه های بارز برگزاری دوره های آموزش الکترونیکی تحصیلات عالی در کشور است که از سال گذشته در این باره فعالیت های ارزنده ای داشته است .سایت این دانشکده که درنشانی : www.elearning-iust.ir قراردارد، در خصوص۳رشته مقطع لیسانس و ۲ رشته مقطع فوق لیسانس از راه دور این دانشگاه ، اطلاعات جامعی را ارائه کرده است .
دانشگاه شیراز از دیگر نمونه‌های بارز است که پیشرو در امر آموزش از راه دور است.سایت دانشکده مجازی این دانشگاه vus.ir است و هم اکنون در رشته های مختلفی در مقطع لیسانس و فوق لیسانس دانشجو می‌پذیرد.
۲-۱۷ پیشینه‌آموزش‌الکترونیکی‌درجهان
آموزش غیرحضوری در دهه اول سال ۱۷۰۰ میلادی آغاز شد و هنوز هم در نقاط مختلف دنیا از این شیوه‌ آموزش برای تحصیل استفاده می شود. بهره‌گیری از فناوری در امر آموزش از اوایل دهه‌ ۱۹۰۰میلادی و آموزش مجازی از سال ۱۹۹۵ شروع شده است. (نجابی، ۱۳۸۲)
الف) موج اول آموزش الکترونیکی (۱۹۹۹-۱۹۹۴)
با ظهور پست الکترونیکی، مرورگرهای وب، “اچ‌تی‌ام‌ال”, “مدیا پلایر”و …، چهره‌ آموزش مبتنی بر چند‌رسانه‌ای‌ها تغییرات زیادی پیدا کرد. اساساً این نوع آموزش با کمک ابزارهایی چون پست الکترونیکی و اینترنت، و به صورت آموزش مبتنی بر رایانه و آموزش مبتنی بر وب، با کیفیت پایین و به صورت متناوب انجام گرفت.
ب) موج دوم آموزش الکترونیکی (۲۰۰۵- ۲۰۰۰)
فناوری‌هایی چون جاوا، کاربردهای وسیع انواع شبکه‌ها، خطوط مخابراتی با پهنای باند وسیع، طراحی وب‌سایت‌های پیشرفته و …، انقلابی در صنعت آموزش به وجود آورد و آموزش تحت وب را به آموزش واقعی بسیار نزدیک ساخت. ارائه‌ محتوای دوره در محیط‌های آموزشی چند بُعدی و ارائه‌ خدمات پیشرفته و باکیفیت به فراگیران و همچنین تعریف و ارائه‌ استانداردهای آموزش الکترونیکی از ویژگی‌های این دوران به شمار می‌آیند.
یکی از دانشگاه‌های پیشگام در آموزش الکترونیکی دانشگاه “ام‌آی‌تی” است که در سال ۲۰۰۱ اعلام کرد قصد دارد محتوای دروس بعضی کلاس‌های خود را به صورت آزمایشی روی اینترنت قرار دهد. جامعه‌ علمی جهانی از این تصمیم بهت‌زده شد. مجریان این طرح، با هدف افزایش مهارت دانش‌آموختگان و برای تبادل اطلاعات و بهبود روش‌های تدریس در دانشگاه‌های سراسر جهان، طرح را اجرا کردند. اما برای اکثر مراکز آموزشی تعجب‌آور بود که دانشگاهی با چنین موقعیتی که معمولاً تمام فرصت‌های تحصیلی در آن، از سال قبل رزرو شده و بابت هر دانشجو سالانه ۴۱ هزار دلار شهریه دریافت می‌کند، چه احتیاجی به انتشار مطالب کلاس‌های درسی خود بر روی اینترنت دارد.آن مارگویس (دانشگاهی به وسعت دنیا، ۱۳۸۲) یکی از مدیران ارشد دوره‌های آموزش مجازی دانشگاه “ام‌آی‌تی” می‌گوید: هدف اصلی ما مبارزه با انحصار علم در سراسر جهان بوده است. درحال حاضر تنها کسانی که بتوانند مبالغ هنگفتی را هزینه کنند، به منابع علمی دسترسی کامل دارند و این وضعیت باید روزی اصلاح شود. خواندن این دروس منجر به گرفتن مدرک “ام‌آی‌تی” نمی‌شود، ولی برای افراد علاقه‌مند و طالب علم، بسیار مفید است. مطالب درسی که شامل امتحانات، جزوات آموزشی و منابع دیگر است، به صورت فایل‌های “پی‌دی‌اف” در سایت دانشگاه “ام‌آی‌تی”قرار گرفته‌اند. نکته‌ جالب این‌که اجازه‌ ترجمه‌ مطالب به زبان‌های مختلف در سراسر جهان داده شده است. درسال گذشته براساس آمارهای منتشره، کانادایی‌ها با بیش از ۵/۳ میلیون مراجعه، بزرگ‌ترین جامعه‌ مخاطبین دوره‌های “ام‌آی‌تی” بودند. دانشگاه “ام‌آی‌تی” طرح آموزش الکترونیکی خود را به نام “او.سی.دبلیو” از سال ۲۰۰۲ رسماً اجرا کرد. به هرحال این یکی از تجارب موفق دانشگاه “ام‌آی‌تی” بودکه با بهره گرفتن از قابلیت‌های شبکه‌ جهانی به دنیا عرضه می‌شود.(دانشگاهی به وسعتدنیا، ۱۳۸۲)
۲-۱۸ بزرگترین دانشگاه‌های الکترونیکی جهان
اگر دنبال محلی مناسب برای ادامه‌ تحصیل می‌گردید، کارشناسان می‌گویند بهترین محل تحصیل دانشگاهی است که شما را به هدفتان می‌رساند، حتی اگر از آن‌ ها دور باشید.
سال‌هاست که تحصیل در دانشگاه‌های الکترونیکی در بین بسیاری از مردم رواج یافته است. تنها در ایالت متحده آمریکا بالغ بر یک ملیون نفر درحال گرفتن مدارک معتبر تحصیلی خود از این سیستم‌های آموزشی در رشته‌هایی چون آموزش و پرورش، پرستاری، فناوری اطلاعات، بازرگانی، حسابداری، مهندسی نرم‌افزار، حقوق جزایی، مدیریت مراکز بهداشتی و درمانی و سایر رشته‌های موجود هستند. پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۰۷ از هر ۱۰ دانشجو یک نفر به‌طور تمام‌وقت در سیستم‌های آموزش مجازی ثبت‌نام کند.
حسابداری
دکتر مایکل کری(Michael Karry) دانشیار فناوری تعلیم و تربیت دانشگاه جورج واشنگتن در این‌باره می‌گوید: “مردم وقتی به سیستم‌های آموزش الکترونیکی نگاه می‌کنند، تصور می‌کنند که این سیستم‌ها به سیستم سنتی لطمه وارد می‌کند. ولی من فکر می‌کنم در کل، سیستم آموزش و پرورش درحال رشد و تکامل است. بسیاری از افرادی که به واسطه داشتن کار تمام‌وقت و یا والدینی که مجبور به نگهداری از اطفال خود هستند و امکان شرکت در کلاس‌های سنتی و متداول را ندارند، می‌توانند به‌راحتی از طریق اینترنت به تحصیل خود ادامه دهند.”
دکتر غلامی ، رئیس دانشکده مجازی دانشگاه علم و صنعت در مورد گسترش شبکه های اطلاع رسانی در سبز فایل معتقد است :
گسترش شبکه های رایانه ای در سراسر دنیا تا به امروز و تأثیرات شگرفی که فنآوری جدید اطلاع رسانی بر توسعه و تحولات علمی، فنی، اقتصادی، فرهنگی، آموزشی و اجتماعی داشته ، موجب سرعت بخشیدن به ارتباطات و تبادل اطلاعات بین میلیون ها انسان و هزاران سازمان ملّی و بین المللی گردیده است . اما گویا ، شبکه های اطلاع رسانی به جای ان که سرعت و دقت و کیفیت را با هزینه به مراتب کم تر و بهتری نسبت به روش های سنتی در اختیار کاربران قرار بدهند ، در افزایش هزینه های سنتی (غیر الکترونیکی) افزوده اند. اکنون هزینه تحصیل در دانشگاه آزاد ، پیام نور و حتی شبانه دولتی ، کم تر از رقمی است که این دانشکده اعلام کرده است .این در حالی است که وضعیت تحصیلی برای مقاطع لیسانس که طول دوره بیش تری دارند نیز ، زیاد تصور می شود .
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۲-۱۹ چند نکته که در آموزش الکترونیکی باید مورد توجه قرار گیرد
۱٫زیر ساخت های مخابر اتی: زیر ساخت های مخابرتی در ایران هنوز به طور کامل و وسیع مهیا نیست اما باعث نمی شود از آموزش الکترونیک صرف نظر شود.
۲٫ مفاد آموزشی: مفاد آموزشی به صورت آموزش الکترونیک با روش های آموزش سنتی متفاوت است و باید هم فرق داشته باشد. در آموزش الکترونیک ۴۰ تا ۵۰ درصد متن آموزشی از طریق استاد و بقیه از همکاری و ارتباط دانشجویان تعیین می شود.
۳٫ آموزش الکترونیک باید دوطرفه باشد تا کاربر خسته نشود، مثلا مانند CD ها آموزشی که فقط باید بیننده باشد نباشد. کاربر باید با آن ارتباط داشته باشد.
در چند سال گذشته موسسات زیادی مخصوصا در آمریکا اقدام به آموزش الکترونیک نموده اند از جمله مایکروسافت، سیسکو و … که قصد دارد طی یک برنامه ۱۰ ساله تمام دوره های آموزشی خود را به صورت online نیز ارائه کند و گواهینامه الکترونیکی برای آن ها صادر کند.
۲-۲۰ مزیت آموزش الکترونیکی
۱٫ نیازی به صرف وقت و حضور در کلاس نیست.
۲٫ برخورداری از یک روش مطالعه انعطاف پذیر که مطابق نیاز دانشجو است.
۳٫ سرعت مطالعه دست دانشجو است.
۴٫ مانند کلاس های درسی برنامه آموزشی، راهنمایی درس ، دروس مرجع و … وجود دارد.
۵٫ در مطالعه به صورت online از مزایای کار گروهی بهره مند می شوید.
۶٫ کنجکاوی و ابتکار بیشتر و دسترسی به تکنولوژی های جدید وجود دارد.
۷٫ از اطلاعات به روز می توانید استفاده کنید.
۸٫ ارزیابی به صورت online است.
۹٫ می توانید هر کجا که باشید مدرک خود را از طریق اینترنت به دیگران و رییس خود نشان دهید.