• از چسبندگی در راستای سطح ترک خورده صرف نظر می­ کند.

RS-DAM فشار هیدرودینامیک وارده بر وجه بالادست ناشی از لغزش و واژگونی بلوک را نیز محاسبه می­ کند. در نظر گرفتن این فشارها در آنالیز تاثیر مهمی بر پاسخ بلوک سد دارد. فشار هیدرودینامیک غالباً به صورت جرم افزوده در آنالیز لرزه­ای سدهای بتنی در نظر گرفته می­ شود و در این برنامه روابط وسترگارد^[۳۶] جهت محاسبه نیروهای هیدرودینامیک اعمالی بر بلوک سد مورد استفاده قرار می­گیرد.
۴-۶-۳- روابط حاکم
معادلات پاسخ لغزش دینامیکی مقطع سد با کف مایل با توجه به شکل زیر بیان می­ شود. اگر شرایط خاص صفحه ترک افقی (۰  ) در نظر گرفته شود این معادلات به صورت معادلاتی در می ­آید کهChopra و Zhang در سال ۱۹۹۱ ارائه دادند.
شکل ۴-۱۲٫ نیروها و ابعاد در نظر گرفته شده برای آنالیز لغزش

لغزش زمانی آغاز می­ شود که نیروی برشی وارده (S) از نیروی مقاوم اصطکاکی استاتیکی^[۳۷] (F) در صفحه ترک بیشتر شود.

(۴-۶)

(۴-۷)

(۴-۸)

نیروی مقاوم برشی زمانی که بلوک در حال سکون است بر خلاف جهت نیروی برشی وارد شده عمل می­ کند. با این حال، زمانی که بلوک می­لغزد، نیروی مقاوم برشی^[۳۸] در خلاف جهت سرعت لغزش عمل می­ کند.

(۴-۹)

۴-۷- نرم افزار ABAQUS:
نرم­افزار ABAQUS مجموعه ­ای از برنامه ­های شبیه­سازی مهندسی است که بر پایه روش اجزای محدود بنا نهاده شده و می ­تواند مسائلی با طیف گسترده از یک تحلیل خطی نسبتاً ساده تا تحلیل­های بسیار پیچیده را حل کند. این نرم­افزار شامل کتابخانه­ای از المان­ها و لیستی از مدل­های رفتار ماده است که قابلیت مدلسازی و شبیه­سازی هر نوع هندسه و هم­چنین رفتار اغلب مصالح مهندسی مانند بتن و مصالح ژئوتکنیکی مانند خاک و سنگ را دارا است. مسائلی که دارای اجزای متعدد و مصالح مختلف هستند را می­توان با تعریف هندسه هر جز و اختصاص مصالح تشکیل­دهنده آن و سپس تعریف اندرکنش بین این اجزا شبیه­سازی کرد]۳[.
شکل۴-۱۳٫ نمایی از نرم افزار ABAQUS
۴-۷-۱- مدلسازی در ABAQUS
۴-۷-۱- رسم مدل
با بهره گرفتن از مدول Part به رسم هندسه سد و پی و مخزن می پردازیم.
شکل۴-۱۴٫ رسم هندسه سد در ABAQUS
شایان ذکر است که در این تحقیق یک بار سد بدون آب (نظیر ترکیب بار شماره ۴ مهندسین ارتش آمریکا) و بار دیگر پر از آب (نظیر ترکیب بار شماره ۶ مهندسین ارتش آمریکا) در نظر گرفته می شود. در حالت مخزن پر با صرف نظر از مقدار ارتفاع آزاد^[۳۹] در برابر ارتفاع سد، ارتفاع آب پشت سد را برابر ارتفاع سد در نظر می گیریم و همچنین فرض می شود که در پایین دست آبی وجود ندارد. طول دریاچه نیز مساوی ۵ برابر ارتفاع سد(H) در نظر گرفته می شود. عمق پی را نیز برابر ۲H در نظر می گیریم و از قسمت پاشنه و پنجه سد به ترتیب به طول ۵H و ۲H ادامه می یابد. شکل زیر هندسه سد و مخزن و پی را نمایش می دهد.
شکل ۴-۱۵٫ سیستم سد-پی-مخزن در نرم افزار ABAQUS
۴-۷-۲- مشخصات مصالح:
برای بتن و آب و سنگ مشخصات تعریف می شوند.

۳- ازدحام بیش از حد فعالیت ها ی گردشگری در یک منطقه ممکن است منجر به نابودی یا زوال سایر فعالیت ها ی اقتصادی گردد و یک عدم تعادل اقتصادی ایجاد شود.
۴- افزایش هزینه زندگی ساکنان منطقه.
۵- افزایش میزان مالیات شاغلین در منطقه.
۶-افزایش عبور و مرور و راهبندان ها (معصومی،۱۳۸۵،صص ۳۴-۳۸).
۲-۶-۲ آثار اجتماعی- فرهنگی گردشگری^[۳۴]:
مقصود از اثرات اجتماعی، تغییراتی است که در زندگی مردم جامعه میزبان جهانگرد رخ می دهد و این تغییر بیشتر به سبب تماس مستقیم اهالی و ساکنان آن دیار و جهانگردان صورت می گیرد. مقصود از اثرات فرهنگی ، تغییراتی است که در هنر ،آداب، رسوم و معماری مردم ساکن جامعه ی میزبان رخ می دهد؛ این تغییرات بلندمدت تر هستند و در نتیجه باعث رشد و توسعه ی صنعت جهانگردی می شوند. از آنجا که نتیجه یا ره آورد صنعت جهانگردی موجب تغییراتی در زندگی روزانه و فرهنگ جامعه ی میزبان می شود، اصطلاح اثرات اجتماعی – فرهنگی را به معنای تغییرات به کار می برند که در تجربه های روزانه ، ارزش ها ، شیوه زندگی و محصولات هنری و فکری جامعه میزبان رخ می دهد(چاک.وای.گی،۱۳۸۲،ص۲۹۱).
صنعت گردشگری می تواند به موازات فواید بسیار ، مشکلات عدیده ای را برای جوامع میزبان محلی به بار آورد. اندازه گیری اثرات اجتماعی و فرهنگی به مراتب مشکل تر از اثرات اقتصادی و زیست محیطی است. از سویی دیگر از آنجا که کشورهای در حال توسعه غالبا دارای بافتی سنتی هستند ، فقدان ارزیابی تاثیرات فرهنگی و اجتماعی صنعت گردشگری می تواند به نحو جدی مشکل آفرین باشد(حیدری چیانه،۱۳۸۷،ص۸۵).

اگرچه صنعت توریسم به بروز آثار اجتماعی – فرهنگی می انجامد، لیکن باید به خاطر داشت که اصولأ هر شکل جدید توسعه تغییراتی را در پی خواهد داشت. اگر بخواهیم این اثرات را به صورت کلی بگوییم، اثرات اجتماعی می تواند شامل اثر بر دین، زبان، تغییرات اجتماعی، رفتارهای اخلاقی(فحشا،جرم و جنایت) و …. و اثرات فرهنگی نظیر ارتباطات فرهنگی ، تولیدات فیزیکی و …. باشد (شکل ۲-۲).این اثرات پیامدهایی را یا به صورت مثبت یا منفی بر جای خواهد گذاشت.
شکل ۲-۲- اثرات فرهنگی و اجتماعی گردشگری
(معصومی،۱۳۸۵،ص ۷۷)
۲-۶-۲-۱ پیامدهای مثبت اجتماعی فرهنگی گردشگری:
- اگر منافع توریسم به خوبی تقسیم گردد، آنگاه سطح زندگی مردم را ارتقاء بخشیده و در بهبود خدمات و امکانات اجتماعی از نظر مالی کمک می نماید؛
- توریسم امکان تبادل فرهنگی میان مردم محلی و توریستها را فراهم می آورد؛
- میراث فرهنگی ناحیه ای را حفظ می کند که در غیر این صورت ممکن است در نتیجه توسعه کلی از میان برود؛
- استانداردهای زندگی مردم را افزایش می دهد؛
- تقویت بنیان های فرهنگی جوامع؛
- تشدید علاقه به تجدید حیات زبان محلی و کاربرد بیشتر این زبان ؛
- رشد شخصیت و شکوفائی استعداد ها و ارتقاء سطح دانش و معرفت افراد (قهرمانی،۱۳۸۶،ص۵۳)
۲- ۶-۲-۲ پیامدهای منفی اجتماعی – فرهنگی گردشگری:
- تخریب مناطق باستان شناختی و تاریخی بر اثر استفاده بیش از حد؛
- سست شدن احساس هویت فرهنگی؛
- ایجاد حس رنجش و بیزاری ساکنان بومی نسبت به گردشگری و گردشگران به دلیل ازدحام بیش از حد گردشگر در منطقه؛
- به جا ماندن فرهنگ گردشگران ، عادات و آداب خاصی که بر مردم میزبان اثر می گذارد؛
- امکان رایج شدن کالاهای لوکس و غیر ضروری که برای امکانات گردشگری فراهم می گردد؛
- تشدید تضاد اجتماعی- نژادی بین طبقات مختلف مردم؛
- ایجاد دوگانگی اجتماعی بر اثر تاثیر آداب و رسوم گردشگری بر گردشگران؛ ( معصومی،۱۳۸۵، صص۶۷- ۷۱).
۲-۶-۳ آثار زیست محیطی گردشگری^[۳۵]:
در بسیاری از مناطق جهان زیبایی های طبیعی و جذابیت های محیط زیستی علت اولیه و اصلی برای جذب توریست ها و توسعه صنعت توریسم بوده اند. از اوایل دهه ۷۰ میلادی مطالعات مربوط به آثار محیطی گردشگری گسترش روزافزون یافت. از جمله عواملی که موجب اهمیت بررسی این آثار شده است می توان به نقش محیط در توسعه این صنعت اشاره کرد زیرا بدون وجود محیطی جذاب نمی توان امیدی به توسعه گردشگری داشت(کاظمی،۱۳۸۵،ص۱۱۰). هولدن در کتاب خود پیرامون ارتباط محیط زیست و گردشگری به تاثیرات منفی گردشگری بر روی محیط زیست توجه داشته است و به عوامل بهره برداری از منابع طبیعی ، ملاحظات رفتاری و آلودگی اشاره کرده است. در مورد بهره برداری از منابع، استفاده از منابع طبیعی منجر به تغییرات طبیعی اکولوژیکی و کم شدن گونه های گیاهی و جانوری می شود. در این رابطه ساکنان محلی و بومی منطقه می توانند دسترسی به منابع طبیعی منطقه را به دلیل اینکه آنها حیات و معیشتشان را شکل داده اند ادعا کنند. تغییر شکل زمین برای توسعه گردشگری به صورت مستقیم میتواند زیست بوم اکولوژی را تخریب نماید. استفاده از منابع طبیعی برای گردشگری شامل یک «هزینه فرصت» است به صورتی که آنها به دیگر بخش های توسعه اقتصادی انکار می کنند. در ارتباط با رفتارهای انسانی در محیطهای مقصد می توان به تشویق شدن مردم محلی به منافع درامدی گردشگری و همچنین گردشگران نیز ممکن است رفتارهای نا آگاهانه و یا یک نوع نادیده گرفتن رعایت حفاظت از محیط را از خود نشان دهند و در انجام رفتارهای نامناسب مخالفتی نداشته باشند. این امر می تواند منجر به رخداد نتایج منفی برای محیط های فیزیکی و فرهنگی شود. در ارتباط با پیامد آلودگی در انواع آلودگی آب، صدا، هوا و آلودگی بصری میتوان گفت که گروهی از انواع مختلف آلودگیها از گردشگری حاصل می شود. این آلودگی ها می توانند روی مقیاس های گوناگون فضایی از سطح محلی تا سطح جهانی تاثیرگذار باشند. در مکان های گردشگری تاثیرات آلودگی اغلب در ارتباط با سطح توسعه گردشگری و درجه ی برنامه ریزی و کنترل مدیریت محیطی می باشد (هولدن،۲۰۰۱).
گردشگری و محیط زیست به طور متقابل به هم وابسته اند. محیط زیست فیزیکی (طبیعی و انسان ساخت) بسیاری از جاذبه های توریستی را شکل می دهد و توسعه گردشگری می تواند آثاری مثبت و منفی بر محیط زیست داشته باشد. از اینرو توسعه و مدیریت گردشگری به گونه ای که با محیط سازگار باشد و به افت کیفیت آن نینجامد، عامل اساسی در دستیابی به توسعه پایدار به حساب می آید. این پیامدها به شرح زیر می باشند:
۲-۶-۳-۱ پیامدهای مثبت زیست محیطی گردشگری:
گردشگری به بهبود کیفیت محیط زیست منطقه کمک می کند. زیرا گردشگران علاقه مندند تا از مناطق جذاب ، پاکیزه و به دور از آلودگی بازدید نمایند.گردشگری محرکهایی را برای پاکیزه نگه داشتن محیط زیست فراهم می آورد.
- از آنجا که ساکنین محلی و بخصوص جوانان شاهد توجه و علاقه گردشگران به مسائل حفاظت از محیط زیست هستند،گردشگری سطح آگاهی درمورد این مسائل را ارتقاء می بخشد؛
- کمک به پرداخت هرینه ها برای حفاظت از منابع طبیعی مردم و حیات وحش محیط زیست دریایی؛
- کمک به پرداخت هزینه ها برای حفاظت از مناطق باستانی و تاریخی (قهرمانی،۱۳۸۶،صص ۵۴،۵۵).
- محافظت از منابع طبیعی و پارک های ملی؛
- ترویج حساسیت و آگاهی نسبت به سیستم های اکولوژیکی؛
- بهبود مدیریت ضایعات؛
- افزایش آگاهی های محیط زیستی؛
- افزایش گرایش های زیبایی شناختی؛
- بهره مندی از شگفتی های جهان طبیعت (زاهدی،۱۳۸۵،ص۵۳).
۲-۶-۳-۲ پیامدهای منفی زیست محیطی گردشگری:
اثرات منفی گردشگری بر عوامل محیطی خسارت هایی است که از نظر فیزیکی به محیط زده می شود و نمونه های بسیاری را می توان برشمرد. برای مثال: ساخت انبوه مهمانخانه ها در کنار سواحل و رودخانه ها،آلودگی های صوتی و هوا، ضایعات گردشگران و سیستم دفع نامناسب آنها و… . بسیاری از ضررها و زیانهایی که از نظر فیزیکی به محیط وارد می شود جنبه عمدی ندارد و تنها حضور گردشگران در یک مکان سبب چنین زیانهایی می شود(موحد،۱۳۸۲، ص۱۱۵).
به صورت کلی میتوان آثار منفی گردشگری بر محیط را به صورت زیر برشمرد:
- آلودگی آب ناشی از توسعه سیستم های نادرست دفع فاضلاب و زباله هتل ها و سایر تسهیلات،آلودگی رودخانه ها ، دریاچه ها و آب های ساحلی در اثر ریزش فاضلاب به آنها و آلودگی آبهای زیرزمینی در نتیجه نفوذ آبهای آلوده.
- آلودگی هوا ناشی از استفاده بیش از حد از وسایل حمل و نقل به موتورهای احتراقی در نواحی گردشگری.
- آلودگی بصری از چندین عامل ناشی می شود: هتل ها و سایر تسهیلات گردشگری با طراحی ضعیف، تسهیلاتی که نقشه ی آنها نامناسب طراحی شده است، محوطه سازی نامناسب تسهیلات، استفاده از علایم تبلیغاتی بزرگ و نامناسب و سد کردن منظره های تماشایی با توسعه ی گردشگری.
- اختلال بوم شناختی نواحی طبیعی از طریق استفاده بیش از حد و سوء استفاده گردشگران و توسعه نامناسب گردشگری محیط های دریایی، ساحلی،کوهستانی و بیابانی،که همگی از انواع نواحی مهم گردشگری، و در برابر صدمات اکولوژیک آسیب پذیرند.

بخاطر طبیعت پریودیک نوسان‌ساز­­­ها، مشخصه آماری بعضی از منابع نویز تصادفی در نوسان‌ساز­­­ها ممکن است با زمان تغییر یابند. این منابع cyclostationary نامیده می­شوند[۲۳]. بعنوان مثال اگر یک ترانزیستور ماسفت در نوسان‌ساز­­­ استفاده شود، نویز کانال آن cyclostationary است زیرا توان نویز با ولتاژ بیش از آستانه^[۲۸] گیت سورس مدوله می­ شود که بطور متناوب با زمان تغییر می­ کند. منابع نویز دیگری وجود دارد که مشخصه آماری آن به زمان و نقطه کار مدار وابسته نیست و نویز stationary (ثابت) نامیده می­ شود. نویز حرارتی یک مقاومت یک نمونه از این منابع نویز می­باشد. مدل LTV یک راه ساده برای بررسی منابع نویز cyclostationary بیان می­ کند. یک جریان نویز cyclostationary سفید،  ، می ­تواند به صورت زیر تجزیه شود

که در آن  جریان نویز stationary سفید است و  تابعی پریودیک است که مدولاسیون دامنه نویز را توصیف می­ کند و به تابع مدولاسیون نویز^[۲۹](NMF) معروف است. تابع NMF به مقدار ماکزیمم یک نرمالیزه شده است. از این طریق  برابر با ماکزیمم چگالی توان نویز است که به صورت تناوبی تغییر می­ کند (  ). با جایگذاری مقدار جریان نویز جدید در رابطه فاز اضافی مقدار جدید فاز بصورت زیر محاسبه می­ شود

همان­طور که مشاهده می­ شود، نویز cyclostationary همانند یک نویز stationary اعمال شده به یک سیستم با یک تابع ISF جدید رفتار می­ کند. بنابراین با این تجزیه ISF موثر به صورت زیر می ­تواند بیان شود

براحتی از مشخصه­های نویز ادوات قابل دست­یابی است. در ادامه دو مثال ارائه شده است که بینش بهتری راجع به منابع نویز cyclostationary ایجاد شود.
بعنوان اولین مثال نوسان‌ساز­­­ کولپیتس را که در شکل (۲-۴۱ الف) نشان داده شده است در نظر بگیرید [۲۳]. همانطور که در شکل (۲-۴۱ ب) مشاهده می­ شود، ضربه جریان کلکتور در مینیمم ولتاژ تانک اتفاق می­افتد که ISF کمترین مقدار را دارد. شات نویز کلکتور ماکزیمم توان خود را در ماکزیمم جریان کلکتور دارد، شکل (۲-۴۲). این انطباق خوب سبب کاهش بیشتر نویز فاز می­ شود، زیرا ماکزیمم توان نویز همواره با کمترین حساسیت نویز فاز همراه است[۲۳]. این مفهوم می ­تواند با تعریف ISF دقیق­تر توصیف شود. توابع  و  و  برای این نوسان‌ساز­­­ در شکل (۲-۴۳) نشان داده شده است. در این حالت  مقدار موثر کمتری از  دارد. از­ این­ رو اثر cyclostationary در نوسان‌ساز­­­هایLC قابل چشم­پوشی نیست.

الف: نوسان‌ساز­­­ کولپیتس. ب: ولتاژ و جریان کلکتود در نوسان‌ساز­­­ کولپیتس

جریان کلکتور و نمونه ­ای از نویز شات

و  و  برای نوسان‌ساز کولپیتس شکل (۲-۴۱الف)
مثال دوم نوسان‌ساز­­­ رینگ زنجیره­ای است. شکل (۲-۴۴ الف). در این نوسان‌ساز­­­ها متاسفانه ماکزیمم جریان ادوات با ماکزیمم توان نویز و ماکزیمم  تطابق ندارد. توابع  و  برای این نوسان‌ساز­­­ در شکل (۲-۴۴ ب) نشان داده شده است. برای این نوسان‌ساز­­­ توابع  و  تقریبا یکسان هستند. این یکی از دلایلی است که چرا نوسان‌ساز­­­های رینگ نویز فاز بدتری نسبت به کولپیتس دارند. بنابراین نویز cyclostationary اهمیت چندانی برای این نوسان‌ساز­­­ ندارد[۲۰].

الف: نوسان‌ساز رینگ. ب:  و  و  برای نوسان‌سازهای رینگ

• • مزایا و معایب مدل LTV

مدل LTV حاجی میری یک مدل عمومی است که از دقت بیشتری نسبت به مدل لسون برخوردار است و برای انواع نوسان‌ساز­­­­ها می ­تواند بکار برده شود. با تعریف ISF این مدل، بدقت نویز فاز را با طبیعت متغیر با زمان نوسان‌ساز­­­ شرح می­دهد و بینش طراحی خوبی برای بهبود عملکرد نویز فاز را به طراح می­دهد. ولی مشکل اصلی این مدل محاسبه توابع ISF و NMF است که هسته مدل است. گرچه سه روش در [۲۳] برای محاسبه ISF بیان شده است ولی روش دقیق و قابل اطمینان تزریق نویز جریان و مشاهده پاسخ فاز نوسان‌ساز­­­ است. برای محاسبه دقیق چند پریود نوسان بعد از تزریق نویز جریان باید شبیه سازی شود که نیازمند زمان شبیه­سازی طولانی است. این مشکلات در محاسبه ISF کاربرد این مدل در آنالیز نوسان‌ساز­­­ عملی را محدود می­ کند.

1. 1. منابع نویز در نوسان‌ساز LC

یک نوسان‌ساز­­­ LC ساده در شکل (۲-۴۵) نشان داده شده است. با توجه به المان­های تشکیل دهنده این ساختار و آنچه در بخش­های گذشته بیان شد، منابع نویز آن عبارتند از:

• • نویز حرارتی و فلیکر ترانزیستور­های زوج تفاضلیM₁ و M₂ (ترانزیستور­های سوئیچ)

• • نویز حرارتی و فلیکر ترانزیستور­ دنباله

• نویز حرارتی ناشی از تلفات تانک

(شعاع دبای) مرتب کنیم ما می توانیم جرم و بار ذرات غبار را به صورت زیر بیان کنیم:
(۲-۹۶)
(۲-۹۷)
که درآن (=۱gcm^-3)_d چگالی جرم ماده ی غبار است که ثابت فرض شده است و برای همه ی ذرات برابر است . اثرات اندازه ی توزیع غبار می تواند با مطالعه بر روی فرضیه ی مبتنی بر توزیع غبار که در سال ۱۹۹۷توسط براتلی^[۱۳]بیان شده در ارتباط باشد.

(۲-۹۸)
یا با یک توزیع نرمال که توسط مئوریس^[۱۴]درسال ۱۹۹۷ ارائه شد همراه باشد.برای وقتیکه r₁<< r_d << r₂.
(۲-۹۹)
در خارج از حد و اندازه ی غبار r₁ وr₂ما ازn_d=0استفاده می کنیم. در اینجا N₁ وN₂وs مقادیر ثابت هستندوr به عنوان عرض توزیع نرمال معرفی می کنیم وr در محدوده ی دامنه ی r_dr ,<r_d>rمی باشد که اندازه ی ذرات را می توان یافت. در صورتیکه r/r>2 ،تابع (r/r)را می توان مساوی ۱در نظر گرفت. مقدار متوسط و میانگین شعاع ذرات غبار به شرح زیر تعریف شده است.
(۲-۱۰۰)
که در آن مقدار  نشان دهنده ی چگالی نهائی دانه های غبار است.
فصل سوم
امواج صوتی یون غیر مسطح با الکترون­های توزیع کاپا
۳-۱مقدمه۲۵-۵
در این فصل ما با بهره گرفتن از روش استاندارد اختلال کاهشی، معادلات KP غیر خطی را در دستگاه­های کروی و استوانه­ای به دست می­آوریم. از این معادلات برای توصیف انتشار سالیتاری صوتی یون­ها، در پلاسمای غیر مغناطیسی و بدون برخوردی با توزیع الکترون­های کاپا و یون­های گرم استفاده می­ شود. در این جا تأثیر الکترون­های توزیع کاپا و اثرات ناشی از اختلال عرضی در امواج صوتی یون (استوانه­ای و کروی IAWs) بررسی شده ومشاهده می­ شود که افزایش در تابع توزیع کاپای الکترون، دامنه­ ساختار پتانسیل الکترواستاتیکی (سالیتاری) را کاهش می­دهد. نتایج عددی ارائه شده به درک بیشتر شکل گیری امواج سالیتاری صوتی- یون با الکترون­های توزیع کاپا، در شکل­های هندسی غیرمسطح می­انجامد.امروزه امواج غیر خطی درفیزیک پلاسما دارای اهمیتی ویژه می­باشند و این به دلیل اهمیت آن­ها در محیط فضا و آزمایشگاه می­باشد. در میان ساختارهای امواج غیرخطی، سالیتون­ها مورد توجه بسیاری از محققان بوده ­اند زیرا شناخت فیزیکی غنی از پدیده ­های غیر خطی را ارائه می­ دهند. در طول چندین دهه­ اخیر انتشار امواج منحصر به فرد صوتی یون در پلاسما با شکل مسطح نامحدود، به طور گسترده در محیط آزمایشگاهی و تئوری مورد مطالعه قرار گرفته است. انتشار موج سالیتاری در پلاسماهای غیر مغناطیسی بدون پراکندگی را می­توان توسط معادله­ KP یا معادله­ Kdv توصیف کرد. اگرچه بیشتر مطالعاتی که بر روی امواج صوتی یون تا کنون انجام شده ­اند تابع شکل مسطح نامحدود می­باشند. اخیراً مطالعاتی منتشر شده ­اند که در آن­ها امواج صوتی یون استوانه­ای و کروی و امواج صوتی یون- غبار مورد بحث قرار گرفته­اند. تیان و گائو ^[۱۵]معادله­ KP کروی را با محاسبه نمادین برای امواج صوتی یون- غبار به دست آورده­اند.
اخیراً وانگ و ژانگ^[۱۶]، امواج صوتی غبار را در سه مولفه فوق العاده سرد فرمی پلاسمای غبار، با در نظر گرفتن مدل کوانتوم هیدرودینامیکی دو بعدی در هندسه­ی غیرخطی مورد بررسی قرار داده­اند.اگرچه در این مطالعات الکترون­ها به شکل ماکسول بولتزمان در نظر گرفته شده ­اند.اما مشاهدات زیادی در فضا و محیط های پلاسمای اختر فیزیک، مناطق شفق قطبی اغلب توسط تابع توزیع ذره­ای با دنباله­ی انرژی بالاتر شناخته می­شوند بنابراین می­توانند از توزیع ماکسولی منحرف شوند. برای مدل دادن به چنین پلاسماهای فضائی، بسط توزیع K نسبت به توزیع ماکسولی مناسب­تر به نظر می­رسد. فیزیک توزیع لورنتزین به دلیل کاربرد در فضا و پلاسمای آزمایشگاهی که از توازن گرمایی به دور است توجه بیشتری را به خود جلب کرده است. توزیع کاپا(K) برای تحلیل و تفسیر داده فضایی پلاسمای مگنتو سفر زمین، مشتری و زحل مورد استفاده قرار گرفته است. مشاهده شده است که پلاسمای فضا می ­تواند به طور تأثیرگذاری توسط توزیع کاپا مدل داده شود تا موقعیت عالی توزیع ماکسولین. توزیع کاپا توسط چندین نویسنده برای مطالعه ی تاثیر میرائی لاندا بر روی حالت­های مختلف پلاسما مورد استفاده قرار گرفته است. اگرچه، برای بهبود دانش، مطالعه­ امواج صوتی یون استوانه­ای و کروی (IAWs) در یک پلاسما با الکترون­های توزیع کاپا هنوز به طور کامل انجام نشده است. بنابراین در این فصل، ما انتشار امواج صوتی یون استوانه­ای و کروی را در یک پلاسمای غیر مغناطیسی با الکترون­های توزیع کاپا در شکل غیرخطی محدود مورد مطالعه قرار دادیم.
۳-۲معادلات اصلی و استخراج شده از معادلات KP غیر خطی۲۴،۱۸،۱۷
پلاسمای غیرمغناطیسی، بدون برخورد و همگن که متشکل از یون­های گرم می­باشد و الکترون­های آن ازتوزیع سرعت کاپا پیروی می­ کنند را در نظر می­گیریم. سیستم اصلی معادلات شعاعی در شکل کروی و استوانه­ایدر چنین مدل پلاسمایی از طریق معادله­ زیر به دست می ­آید:
(۳-۱)  (۳-۲)  (۳-۳)  (۳-۴)
(۳-۵)
که در این معادلات، برای هندسه یک بعدی=۰ است و برای هندسه استوانه­ای وکروی، به ترتیب مساوی با یک و دو می­باشد.  .در معادلات بالا اندیس­های زیرنویس i و e به ترتیب به یون و الکترون اطلاق می­شوند. r و  به ترتیب مختصات شعاعی و زاویه­ای،  و  سرعت سیال یون در مسیرهای r و  می­باشند.  چگالی عددی یون است که نرمالیزه شده به چگالی عددی یون پلاسماوn_i0،  سرعت سیال یون که نرمالیزه شده به سرعت یون صوتی ،_s=(k_BT_e/m_i)^1/2، p_iو به ترتیب نرمالیزه شده به n_i0T_i وk_BT_e/e. متغیرهای زمان و مکان به ترتیب با پریود پلاسمای غبار=(m_i/4n_i0e²)_pi^-1 و طول دبای_Dm=(k_BT_e/4n_i0e²)می­باشند. معادله­ =T_i/T_e سرعت دمای یون به الکترون است. برای مدل توزیع الکترون، ما توزیع سه بعدی ایزوتروپیک (همسانگرد K) که از طریق معادله­ زیر به دست می ­آید را به کار می­گیریم:
(۳-۶)
که در این معادله(۲k_BT_e/m)²=-3/2/ سرعت حرارتی موثر است که تعریف شده با شاخص طیفی اصلاح شده ،که  دمای جنبشی و  تابع گاما می­باشد. در این معادله  نشان دهنده نرم مربع سرعت است. در این جا ما اشاره می­کنیم که سرعت حرارتی موثر  فقط برای >3/2 تعریف می­ شود. توزیع برای مقدار  به توزیع ماکسول کاهش پیدا می­ کند در حالیکه برای مقادیر پایین (کاپا)، آن­ها طیف سختی با دنباله­ی غیر ماکسول قوی را نشان می­ دهند که نظم کمتری در سرعت­های بالا دارد. با تلفیق توزیع کاپا در فضای سرعت، چگالی الکترون به شکل زیر به دست می ­آید:
(۳-۷)
بعد از نرمالیزه کردن چگالی برای الکترون­های گرم، این معادله به شکل بدون بعد زیر نوشته می­ شود:
(۳-۸)
برای به دست آوردن معادلات KP استوانه­ای و کروی بر اساس تئوری اختلال کاهشی لازم است که سه متغیر مستقل بصورت زیر تعریف شود:
(۳-۹)  و  و
بطوریکه پارامتر بدون بعد بسط،مشخص کننده ی شدت غیر خطی در سیستم است و _۰ سرعت فاز موج است. می توان پارامترهای مختلف ذرات غبار را برحسب پارامتر بسط داد.متغیرهای وابسته به شرح زیر است:
(۳-۱۰)
(۳-۱۱)  (۳-۱۲)
(۳-۱۳)
(۳-۱۴)
با جایگزینی معادلات (۳-۹) تا (۳-۱۲) در معادلات (۳-۱) تا (۳-۴) مقادیر زیر را برای پایین­ترین درجه­
خواهیم داشت:
(۳-۱۵)
(۳-۱۶ )
(۳-۱۷)
(۳-۱۸)
(۳-۱۹)
(۳ -۲۰)
(۳-۲۱)
به طور مشابه بر حسب مرتبه­ی بالاتری از  ، مجموعه ­ای از معادلات زیر به دست می ­آید:
(۳-۲۲)  (۳-۲۳)
(۳-۲۴)  (۳-۲۵)
با ترکیب معادلات (۳-۲۳)تا(۳-۲۵)،معادله ی kp کروی واستوانه ای را به دست می آوریم.
(۳-۲۶)
که در آن داریم:
و  (۳-۲۷ )
باید توجه داشته باشید که اگر  برود آنگاه  و  . بنابراین جمله­ای غیرخطی و پراکندگی زمانی برای وقتی که  برود از مستقل است. در نتیجه برای=۱)υ)CKPE
و=۲))SKPEامواج سالیتاری صوتی یون (IASWs) به ترتیب از طریق معادلات زیر به دست می­آیند:
(۳-۲۸)
(۳-۲۹)

وی در جای دیگری در کفایه الاحکام بیان می‌دارد: «تصریه تدلیس می‌باشد و اختیار برای وی اثبات می‌شود بین برگرداندن و نگه‌داشتن و منظور از تصریه آنست که گوسفند و مانند آن به طناب بسته شوند و دو روز و یا بیشتر دوشیده نشود، سپس شیر در پستانش جمع می‌شود و انسان نادان گمان می‌کند که آن شیر بسیار دارد و بسیار علاقمند به خرید آن می‌شود. در المسالک گفته شده که اصل حرام شمردن آن است با اجماع کامل. آن در کل مورد اتفاق می‌باشد و می‌تواند برگردانده شود، پس اگر نتواند قیمت آن را بپردازد، قیمت و مکان پرداخت براساس عرف می‌باشد و گفته شده یک سوم آن را برمی‌گرداند و منظور از شیر موجود در زمان فروش می‌باشد، خواه بعد از قرار داد دوشیده شده باشد، سپس در وجوب بازگرداندن آن دو وجه وجود دارد از مطلق برگرداندن آن در خبرها و اینکه آن رشد جنس فروخته شده در مالکیت او می‌باشد، و عقد از موقع آن فسخ می‌شود و اگر این حالت موجود با حالت جدید پیوند خورده باشد، مشترک می‌شوند و اگر شیر رنگ آن تغییر بیابد در ذات و ویژگی‌اش، در انتقال به بدل آن با برگرداندن آن همراه با ارش اگر نقص واجب شود … مشتری بین برگرداندن و نگه داشتن مخیر می‌باشد و نگه داشتن مشهورتر و نزدیک‌تر می‌باشد و آیا با نگه داشتن ارش برای وی اثبات می‌شود، در این دو حالت وجود دارد و اگر فرض منعکس شود، پس بنا به ردپای قوی‌تر ثبوت اختیاری می‌باشد همچنین، سوم اختیار عیب فوری و بی‌درنگ نمی‌باشد، پس برگرداندن به عیب جایز می‌شد و اگر آن را به تأخیر بیاندازد در حالی که به آن آگاهی می‌باشد تا زمانیکه به اسقاط و افتادن آن تصریح نکرده باشد، چه بدهکار آن حاضر باشد و یا غایب و ارش نیز این‌گونه است و بنا به ظاهر خلافی در آن نیست» (محقق سبزواری، ۱۳۶۵، ص۹۴).

محقق کرکی در جامع المقاصد می فرماید: «تصریه در گوسفند تدلیس می‌باشد و نه عیب و همراه با آن همانند شیر هنگام فروش بدون دوشیدن برگردانده می‌شود. اگر صفت تازگی از بین برود، پس ارش واجب است. سپس اگر نتوانست باید به قیمت بازار بپردازد. و برگرداندن همراه با تصرف اثبات نمی‌شود … گوسفند را فروشنده درمان نمی‌کند و اگر بگوئیم فروشنده آن را درمان می‌کند زیرا که مال وی می‌باشد، قوی می‌باشد. و این در شیر موجود در هنگام فروش می باشد. اما در آنچه بعد از عقد قرارداد نوشته می‌شود، در وجوب برگرداندن آن اشکال می باشد، از عموم حکم به برگرداندن شیر همراه با آن حکم می شود و از اینکه آن درملک و دارایی مشتری نو می‌شود» (محقق کرکی، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۳۴۷).
«اگر غلامش کالایی را بفروشد، سپس آن را با قیمت بالایی با قصد خبردادن از قیمت بالا بخرد، جایز است به شر ط اینکه شرط فروش نباشد، زیرا که چون برده‌اش می‌باشد، تصور نمی‌شود که از وی بخرد، با نگاه به اینکه آن تدلیس می‌باشد، زیرا متعارف و معمول از خرید آن می باشد که برای مقصود خبر نمی باشد. اگر خرید اجرا شود پس، تدلیس صورت می‌گیرد» (همان، ج۴، ص۲۶۲).
زمانی که ازدواج سست و بی‌پایه باشد در چیزی که اگر عیب و یا شرطی و یا تدلیس وجود داشته باشد اقتضای تسلط بر فسخ معامله دارد … (همان، ج۲، ص۲۹۸).
میرزا حسن بجنوردی روایات تدلیس را که برای اثبات قاعده غرور مطرح میشوند نقل کرده و محور حکم رجوع به ضامن غرامتها را تدلیس میداند ولی استظهار تعمیم از آنها، برای اثبات قاعده را رد میکند و بدین ترتیب رابطه تدلیس و غرور را قطع میگرداند ولی عدهای از فقها، هستند که هیچ تفاوتی بین تدلیس و غرور قائل نیستند مانند: شیخ طوسی (الخلاف، ۱۳۸۹، ج۱، ص۲۳۰)، علامه حلی (مختلف الشیعه، بی‌تا، ج۲، ص۱۱۲)، محقق نراقی (مستند الشیعه، ۱۳۹۴ق، ج۲، ص۳۶۹)، سید محمد کاظم یزدی (حاشیه کتاب المکاسب،۱۳۱۶ق، ج۱، ص۱۷۸).
به عنوان مثال شیخ طوسی در اکثر موارد از کلمه غرور استفاده میکند و حتی آن را به جای تدلیس به کار میبرد مثلاً در بحث نکاح به جای تدلیس از اصطلاح غرور استفاده کرده است و یا در همان کتاب در باب نکاح، بدون استناد به غرور به حق فسخ اشاره میکند ولی دلیل غرور را به عنوان مستند جبران غرامتها مطرح ساخته است. وی برای حق فسخ به تدلیس استناد جسته و ظاهر عبارتهای ایشان با خیار تخلف شرط تناسب دارد (شیخ طوسی، الخلاف، ۱۳۸۹، ج۱، ص۲۳۰).
سید بجنوردی در قواعد الفقهیه بیان می دارد: «نشانه‌های وارد شده به موارد خاص دال بر بازگشت فریب خورده به فریبکار است در مقدار ضرری که بواسطه فریب فریبکار بر او واقع شده است، همانند روایات وارده در کلاهبرداری زن دال بر بازگشت همسر به مهر به فریب خورده با استناد به قول امام (علیه السلام) زیرا که وی همسرش را فریب داده است. در خبر رفعه آمده است: مهر بر کسی است که او را به ازدواج درآورده است، زیرا او وی را فریفته است پس امام (علیه السلام) بازگشت را برگزیده است و علت آن همان کلاهبرداری آن می‌باشد یعنی اینکه مرد بواسطه کلاهبرداری‌اش زن را فریب دهد و واقعیت را خلاف به وی نشان می‌دهد، سپس اقتضای اکثر علت‌ها، بازگشت همه ضررها به کسی که فریب داده است، می باشد. صحیح حلبی از امام صادق (ع) در مورد مردی که با گروهی ازدواج می‌کند و زن وی یک گوشش ناشنوا می‌باشد و این امر را برای وی آشکار نکرده‌اند؟ امام فرمود ( برنمی‌گردد، بلکه ازدواج با مبتلا با مرض برص و جذام و جنون و غمل باعث برگشت می‌شود) گفتم: به نظر شما اگر کسی با وی ازدواج کند، مهرش را چگونه پرداخت می‌کند؟ امام (ع) فرمود: وی به خاطر حلالیت فرجش مهریه دارد و ولی او به همان اندازه که به وی رسیده است، بر وی جریمه است. سپس در این صحیح، و اگر علت ضمان ولی به همسر ناشنوایش را ذکر نکرده است. اما از لفظ (یغرم) استنباط می‌شود که جبران ضرر مرد براساس قیمت عرفی می‌باشد» (بجنوردی، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۲۷۴).
وی در جای دیگر می فرماید: «همانگونه که در باب تدلیس زن و پنهان کردن عیب آن و در باب بازگشت محکوم علیه و یا ولی وی به خسارتش به واسطه شاهد دروغ، انصاف آن است که طبق اخبار آشکار در آنکه مدلس هنگامی که به ضرر آگاهی داشته باشد باید خسارت را بپردازد … و فقیهان در این‌باره بابی را ذکر کرده‌اند و هر چند برخی از اینها در این باره قاعده غرور را ذکر کرده‌اند» (همان، ج۱، ص۲۸۰).
شیخ طوسی در المبسوط می فرماید: «نجش حرام می باشد، و آن اینست که مرد قیمت کالایش را با تعریف و تمجید بالا ببرد، به گونه‌ای که کالا مساوی آن قیمت نباشد و او نمی‌خواهد آن را بفروشد، بلکه قیمت را بالا می‌برد تا اینکه مشتری به سمت آن برگرددد. از پیامبر (ص) نقل شده است که وی از نجش نهی فرموده است … و این نهی اقتصادی حرمت دارد. اگر حرام بودنش ثابت و براساس تعریف مشتری کالا را بخرد، خرید صحیح می‌باشد، زیرا دلیلی بر فساد آن نمی‌باشد، و اگر صحت آن ثابت شود، مشتری اختیار دارد فسخ کند یا نگاه دارد، اگر نجش از فعل فروشنده نباشد، پس اختیاری ندارد، زیرا در اینصورت با فعل غیر فروشنده، بیع را فسخ می‌کند، و اگر با فعل فروشنده و یا همدستان باشد، که در این مورد اختلاف وجود دارد، برخی از آنها می‌گویند: اختیاری ندارد، برخی دیگر نیز می‌گویند اخیتار دارد زیرا که تدلیس بوده است و قول اول قوی‌تر می‌باشد. اگر انسان از غیر خودش چیزی را بفروشد و آن دو در مجلس باشند هرکدام از آن دو می‌توانند معامله را فسخ کنند. اگر یکی دیگری بیاید کالایی بر مشتری عرضه بدارد، همانند کالایی که مشتری خریده است با قیمت کمتر و یا بهتر از آن، تا اینکه مشتری آنچه را که خریده فسخ کند و کالای او را بخرد واین فعل حرام است، مگر بعد از فسخ معامله آن را عرضه بدارد (شیخ طوسی، المبسوط،‌ ج۲، ص۱۵۹).
« اگر کالایی را تا سال بفروشد به هزار درهم، سپس به علت سود، آن را در حال بفروشد، سپس مشتری بداند که آن را تا سال فروفته است، وی اختیار دارد که آن را با قیمت حال برگیرد و یا آن را به علت تدلیس برگرداند. و قرارداد فاسد نمی‌باشد، بلکه بدون اختلاف صحیح می‌باشد اگر بگوید که آنرا به صد درهم و از هر ده درهم یک درهم کم می‌شود، بها نود درهم می‌باشد و … » (همان،‌ ج۲، ص۱۴۲).
سید محمد کاظم یزدی در تعلیق خود بر مکاسب، برخی روایتهای تدلیس در باب نکاح را برای اثبات قاعده غرور ذکر میکند ولی هیچ وقت مفهوم و حکم تدلیس را بیان نمی‌کند (یزدی، ۱۳۱۶ق، ج۱، ص۱۸۴).
از نظر مفهوم و عناصر میان دو عنوان، تدلیس و غرور متفاوت به نظر میرسد، هر چند این دو بسیار نزدیک به هم یا یکسان میباشد، باید بگویم که خیار تدلیس چه در باب نکاح و چه در دگر معاملات، منوط به تحقق ضرر نمیباشد به عبارت دیگر برای اعمال حق فسخ به دلیل حق فسخ به دلیل تدلیس لازم نیست که شخص فریب خورده متحمل خسارت گردیده باشد و عدم تحقق وصف مورد نظر کفایت میکند. به نظر عدهای از فقها، عناصری مانند عمل خدعه آمیز، رابطه سببیت، فریب خوردگی و علم و قصد میان غرور و تدلیس موجب فسخ مشتری میباشد، مرحوم نراقی علم تدلیس کننده را شرط تدلیس میداند (نراقی، ۱۳۹۴ق، ج۲، ص۳۶۹) و در تدلیس عمد و قصد لازم است و بدون قصد و سوء نیت، تدلیس محقق نمیشود.
در حالیکه به نظر عدهای از فقها تحقق غرور منوط به قصد فریب نیست. در خیار تدلیس مبنا به توهم انداختن و غیر واقعی را واقعی نشان دادن است و مجرد این امر برای فریب خورده، حق فسخ ایجاد میکند. در مقام اثبات این حق، فقدان مقتضای شرط صحیح یا عدم تحقق مقتضای آنچه که ظاهر اقدام دو طرف بیانگر آن میباشد، یعنی انعقاد عقد مبتنی بر شرط یا وصف مورد نظر چنین حقی را اثبات مینماید بنابراین هیچ لزومی ندارد که در خیار تدلیس فریب خورده متحمل خسارت غیر متدارک یا خسارت متدارک شده باشد در حالیکه که تحقق حداقل یکی از این دو فرض در قاعده غرور ضروری است (شهید ثانی، مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، بی‌تا، ص۴۲۴).
مبنای قاعده غرور به نظر برخی از فقهای فریب دادن است و به نظر عدهای دیگر، فریب دادن شرط تحقق غرور نیست، منتهی رجوع مغرور به غار تنها در صورتی ممکن است که مغرور متحمل غرامت شده باشد (شیخ طوسی، همان، ص۳۷۳).
در مورد آثار غرور و تدلیس بگویم ازآنجا که اکثر فقها تدلیس را بیشتر در ضمن عقودی مثل بیع و نکاح مطرح میکنند و آن را موجب حق فسخ میدانند (شهید ثانی، همان، ج۳، ص۵۰۱) و و معتقدند آنچه که موجب رجوع به تدلیس کننده و جبران خسارتهای وارده شده میباشد امری جدا از تدلیس تلقی میگردد به عنوان مثال شهید ثانی، در مبحث بیع هنگام بحث درباره خیار تدلیس اصلاًٌ درباره جبران خسارت صحبت نکرده است.
اساساً اینگونه است که با بهره گرفتن از حق فسخ ارتباطی با مطالبه جبران خسارت ندارد و علت این امر واضح است، زیرا همان گونه که بیان شده برای اجرای حکم تدلیس نیازی به ورود ضرر به فریب خورده نمیباشد و فقدان وصف، کفایت میکند به همین جهت، مجرد تدلیس به عنوان یکی از موجبات فسخ نکاح به طور صریح در فقه امامیه مطرح گردیده و در ماده ۱۱۲۸ قانون مدنی نیز به مفهوم آن اشاره شده است.
برخی از فقها میگویند که عیب هرشئ عبارت از زیادی یا نقصان یا صفت آن شی است نسبت به نوع خود (یزدی، ۱۳۱۶ق، ج۱، ص۱۹۳).
اما در هر صورت بین خیار تدلیس و خیار عیب تفاوت وجود دارد و اینها دو خیار مستقل از هم هستند. عدهای از فقها خیار تدلیس را به عنوان خیار مستقل مطرح نمیکنند و آن را زیر عنوان خیار عیب میآورند و میگویند که شرایط و احکام خیار تدلیس متفاوت از احکام خیار عیب نیست و سزوار عنوان مستقلی نمیباشد (انصاری، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۷۴۳؛ شیخ طوسی، ۱۳۸۹، ج۲،ص۴۴).
اما در هر صورت بین خیار تدلیس و خیار عیب تفاوت وجود دارد و اینها دو خیار مستقل از هم هستند در خیار تدلیس عناصری مانند: عمل خدعه آمیز، رابطه سببیت، فریبخوردگی و علم و قصد وجود دارد اما در خیار عیب اینگونه عناصر وجود ندارد.
در خیار تدلیس همیشه عنصر فریب و حیله وجود دارد یعنی یک عامل روانی برای انجام عملیات هست تا آن عامل روانی محقق نشود نمیتوان خیار تدلیس را اعمال نمود در حالیکه در خیار عیب بحث از عامل روانی به عنوان یکی از شرایط خیار عیب نمیشود.
از نظر آثار خیار تدلیس و خیار عیب کاملاًٌ مشابه نیستند، اثر مهم خیار تدلیس، دادن اختیار فسخ برای به هم زدن معامله است اما در خیار عیب، علاوه بر اینکه اختیار فسخ به طرف معامله میدهد، بلکه او مختار است بین فسخ معامله و قبول معامله با اخذ ارش یکی از این دو را قبول کند.
۲-۶- رابطه ثالث با مدلس در فقه امامیه
در فقه امامیه موردی وجود دارد که تا حدی می‌توان گفت از مصادیق تدلیس شخص ثالث است و آن نجش میباشد و فقهای امامیه در کتب خود به بررسی آن پرداختهاند و باید بگوییم که بحث آن بیشتر در اطراف تبانی بین مدلس با یکی از طرفین عقد که از تدلیس منتفع می‌شود دور می‌زند، شیخ انصاری نجش را اینگونه تعریف میکند: «نجش عمل شخصی است که قیمت کالایی را بیفزاید بدون اینکه اراده خریدش را داشته باشد برای اینکه دیگری گفته او را بشنود و در اثر فزونی گویی او بر قیمت بیفزاید و همچنین گفته میشود عمل شخصی است که کالایی را ستایش کند تا بازار آن گرم شود و رونق گیرد» (شیخ انصاری، همان، ج۱، ص۵۵).
محقق حلی چنین تعریف میکند: «و آن افزودن به قیمت است در اثر افزایش کسی که با بایع تبانی کرده است» (محقق حلی، همان، ص۹۷).
شهید ثانی بر این تعریف ، علت به عطف ابتدای جمله به خریدار ایراد میگیرد و میگوید که خریدار عمل حرامی انجام نمیدهد و میافزاید « بهتر است در تعریف نجش گفته شود که افزودن بر قیمت کالا از طرف کسی است که تصور خریدش را ندارد برای اینکه دیگری را به خرید آن برانگیزد» (شهید ثانی، همان، ج۱، ص۱۷۷).
بین فقهای امامیه در مورد نجش اختلاف نظر وجود دارد عدهای تبانی بین ناجش و بهره گیرنده را شرط میدانند و میگویند در آن صورت است که عمل حرام است (شیخ انصاری، ج۶، ص۳۵۶) و عدهای دیگر تبانی را شرط نمیدانند و میگویند تبانی با فروشنده برای تحقق نجش از طرف ثالث لازم نیست (طوسی، همان، ج۲، ص۲۵۴).
۲-۷- رابطه شخص ثالث با بهره گیرنده در فقه امامیه
اما در مورد رابطه ثالث با بهره گیرنده در فقه امامیه باید بگوییم که تدلیس ثالث زمانی به عقد لطمه میزند که ثالث با بهره گیرنده، تبانی کرده باشد و صرف تدلیس ثالث، تا آن حد که فقط به رابطه ثالث و مدلس مربوط میشود، اصولاً به عقدی که ثالث حسب الفرض خارج از آن است لطمهای نمیزند (انصاری، همان، ج۱، ص۵۵).
و نمونه آن نجش در فقه اسلام اعم از امامیه و عامه بوده و بیان شد که تبانی بین ناجش و بهره گیرنده شرط تحقق تدلیس است. البته متذکر شدیم که عدهای از فقها تبانی را شرط نمیدانند ولی نظری که تبانی را شرط میداند قویتر میباشد.
۲-۸- تدلیس وجبران خسارت در فقه امامیه
در فقه امامیه این موضوع که علاوه بر استناد به خیار تدلیس، جبران خسارت نیز میتوان کرد به صراحت آمده است(شهید ثانی، همان، ج۱، ص۴۳۰).
و فقها در این مورد اظهار نظر کردهاند و میگویند که خسارت نیز میتوان گرفت و آنها معتقدند که این به استناد تدلیس نیست، بلکه ناشی از غرور است و طبق قاعده غرور میتوان رجوع به خسارت کرد.
برخی از نظرات فقها در زیر بیان می گردد:
شیخ انصارى مى‏نویسد: اگر شخصى مالى را از بایع فضول بخرد بدون اینکه شخص فضول به مشترى بگوید که او مالک نیست، سپس اگر مالک اصلى بیاید و افزون بر اصل مال، طلب خسارت از مشترى بکند، مشترى اگر نفعى از مال نبرده باشد مى‏تواند نسبت به این خسارت به بایع فضول رجوع کند (شیخ انصاری، ۱۴۱۱، ص۲۵۹).
صاحب جواهر در شرح کلام محقق حلى در شرایع در این باره مى‏نویسد: اگر زنى را به عنوان اینکه آزاد است تزویج کنند سپس معلوم شود که کنیز است بعضى گفته‏اند زوج حق فسخ دارد و بعضى گفته‏اند عقد باطل است. نظر اول قوى‏تر است، بنابر این اگر پس از هم بستر شدن، عقد نکاح را فسخ کند باید مهر زن را بدهد و نسبت به آن به شخصى که زن را تزویج کرده رجوع مى‏کند (نجفی، بی‌تا، ج۲۲، ص۱۷۹).
شهید ثانى در شرح کلام شهید اول در این باره مى‏نویسد: اگر مادرى به ادعاى وکالت از پسرش، زنى را به او تزویج کند و پس از تزویج دروغ او روشن گردد و پسر عقد را نپذیرد .. ضامن نصف مهر است (روضه البهیه، ج۲، ص۲۳).
بجنوردى در این باره مى‏نویسد: اگر شاهدى نابحق در پیش قاضى شهادت دهده و قاضى بر اساس آن بر علیه متهم حکم کند و پس از آن شاهد از شهادتش برگردد و یا کذب آن معلوم شود چنانچه مال تلف باشد، محکوم علیه به شاهد رجوع مى‏کند (بحنوردی، ج۱، ص۲۳۴).
وی در کتاب قواعد الفقیه مى‏نویسد: اگر شخصى غذایى را پیش مهمان آورد و او غذا را خورد، سپس معلوم شد که غذا از صاحب خانه نبوده است، چنانچه مالک اصلى به مهمان رجوع کند او هم به صاحب خانه رجوع مى‏کند (همان، ص۱۳۲).
همو مى‏نویسد: اگر صاحب پارچه به خیاط بگوید چنانچه این پارچه براى قبا کفایت مى‏کند، آنرا ببرد و او بگوید کفایت مى‏کند و ببرد و بعد اشتباه او معلوم شود، ضامن است (همان، ص۱۴۹).
شهید ثانى در توضیح کلام شهید اول مى‏نویسد: اگر عبدى بى اجازه مولى پولى را قرض گرفت، مالک مى‏تواند به مولى رجوع کند .. و اگر مالک زمانى به مولى مراجعه کند که عبد آزاد شده باشد، مولى نیز مى‏تواند به عبد رجوع کند (روضه البهیه، ج۲، ص۱۳۷).
۲-۹- تدلیس و اثر فسخ در فقه امامیه
در فقه امامیه از آنجا که مذهب و اخلاق و حقوق مرزهای جدا از هم ندارد و در آمیختهاند، ضمانت اجرای رفتار انسانها یا مذهبی (اخروی) است یا دنیوی و معاملی است. در زمینه قراردادها مانند هر زمینه دیگر در پهنه این نظام ممکن است عملی از نظر مذهبی مکروه یا حرام باشد ولی در روابط دنیوی نتواند اثر حقوقی پدید آورد، مانند معامله مجنون که به علت فقدان اهلیت باطل است ولی چون بر مجنون تکلیفی نیست ،حرمت یا کراهتی ندارد.
برای تدلیس، اثر حقوقی در موردی که به این مفهوم مربوط میشود ضمن احکام همان مورد بیان میشود و این خود میرساند که تدلیس به نظر فقها نظریهای کلی و یگانه با مصادیق مختلف نیست اگر چه بتوان مبانی انصاف و مذهب مشترکی به صورت اصول کلی مانند لاضرر و نفی غرر میان آنان یافت. سپس باید ابتدا ضمانت اجرای هر دو مورد را جدا بیان کرد تا سپس بتوان به نتیجهگیری پرداخت.
تصریه بنابراجماع فقها حرام است.
محقق حلی تصریه را به عنوان اولین مسأله ذیل مبحث «اقسام عیوب» از کتاب «التجاره» (بیع) ذکر میکند و میگوید که «تصریه، تدلیس و موجب خیار است و مشتری میتواند عقد را فسخ کند ولی در اینصورت باید مثل یا قیمت شیر دوشیده شده را نیز بازپس دهد» (محقق حلی، بی‌تا، ج۱، ص۱۰۳).
شهید اول در کتاب متأجر از «خیار تدلیس» چون مفهوم کلی سخن میگوید ولی ذیل آن فقط تدلیس ماشطه را ذکر میکند (شهید اول، ۱۴۱۰ق، ص۲۱۰).
شهید ثانی در ابتدای شرح خود خیار تدلیس را به «تیره و مبهم شدن امر بر مدلس آنچنانکه غیر واقعی را واقع بپندارد» توصیف میکند تعریف میکند و جالب آنکه بین بایع و مشتری از این حیث فرقی نمیگذارد ولی از طرف دیگر شهید ثانی اشتراط صفتی را که موجود نباشد از مصادیق تدلیس میشمارد درباره اثبات تدلیس ناشی از تصریه باید جبران را سه روز اختیار کرد، اگر در آن مدت شیرش هر روز یکنواخت و به یک میزان بود روشن میشود تصریهای در کار نبوده است وگرنه تفاوت شیردهی روزانه نشان تصریه است. پس از اثبات تصریه، حق فسخ ثابت میشود ولی باید فوراً به کار گرفته شود و گرنه از بین میرود. ولی اگر ثبوت تصریه به اختیار در ایام ثلاثه نباشد و به اقرار یا بینهای دیگر صورت میگیرد، آنگاه مدت استفاده از خیار، سه روز از آن تاریخ است (شهید ثانی، بی‌تا، ج۱، ص۶۵).
اصل خیار را طباطبایی و صاحب جواهر مبتنی بر نفی ضرر میدانند ولی اگر تنها لاضرر مبنای حکم باشد باید بتوان ارش هم گرفت، حال آنکه ارش را فقها مختص عیب میدانند، از اینجا عیب شمردن یا نشمردن تصریه اهمیت مییابد گرچه علامه در قواعد، تصریه را عیب میشمارد ولی طباطبایی تصریح میکند که تصریه عیب نیست (طباطبایی، ریاض، ج۳، ص۲۷۳).
محقق نیز که تصریه را از اقسام عیوب ذکر میکند، ذیل تصریه از ارش سخنی نمیگوید اگرچه در بحث پیش از آن درباره خود عیب به تفصیل به ارش میپردازد.
در شرح گفتار محقق، شهید ثانی هم به بحث ارش نمیپردازد. ظاهر این است که تصریه موجب ارش نمیشود یعنی خریدار نمیتواند حیوان را نگاه دارد و تفاوت قیمت ناشی از تصریه بین آنچه خودپرداخته است و آنچه بهای حیوان است را از فروشنده بگیرد (شهید ثانی، بی‌تا، ج۱، ص۶۵).
تدلیس ماشطه حرام است و اگر در بیع باشد موجب حق فسخ است ولی ارش به آن تعلق نمیگیرد جالب آن است که در مورد ازدواج، ظاهراً به حرمت مذهبی تدلیس ماشطه اکتفا میشود، شاید بر مبنای این اصل که در «نکاح شائبه عبادت است و در عبادات خیار راه ندارد».
با این وجود در مبحث ازدواج، فصلی به تدلیس اختصاص داده میشود که در اثر آن ازدواج قابل فسخ میگردد منتهی باید در اینجا به نکته ظریفی توجه کرد که تدلیس در اینجا به معنای شرطی ضمن عقد است. در اینگونه تدلیس شرطی، فسخ کننده عقد میتواند برای مهری که در اثر دخول تعلق میگیرد به تدلیس کننده رجوع کند، ظاهراً وجهی از این حکم به تدلیس ثالث و حق مراجعه تدلیس کننده به ثالث برمیگردد: ولی باز با توجه به اینکه اصل این تدلیس مبتنی بر شرط است این مورد با مراجعه به تدلیس ثالث متفاوت است.
در بیع المرابح، بیع المواضعه و بیع التولیه، فقهای امامیه بر بیع مرابح تکیه میکنند، اگر کسی مالی را به مرابحه بفروشد و سپس روشن گردد که رأس المال فروشنده کمتر بود (از آن که در معامله به خریدار بیان کرد) خریدار خیار دارد که عقد را رد کند یا آن را با ثمن (که خود پرداخته است) نگاه دارد (محقق حلی، بی‌تا، ج۲،ص۱۹۲).
و گفته میشود که میتواند عقد را با تفاوتی که بین رأس المال پرداخت شده و واقعی و رأس المال بیان شده و دروغ نگاه دارد به گفته دیگر خریدار میتواند عقد را فسخ کند، یعنی از این ضمانت اجرای دنیوی به هر حال بهرهمند است. ولی اگر نخواهد از فسخ استفاده کند دو قول است یکی آنکه نمیتواند تفاوتی در اثر دروغ فروشنده بگیرد، که در اینصورت با توجه به اینکه خریدار فسخ را به نفع خود نمیداند، ضمانت اجرای پرهیز از دروغ عملاً فقط جنبه مذهبی مییابد و دیگر آنکه میتواند تفاوت قیمت را بگیرد که در اینصورت ضمانت اجرای دروغ هم مذهبی و هم معاملی است.
در حکم تکلیفی نجش، دو قول است: ظاهراً نجش حرام است ولی بعضی به خصوص اگر نجشی مبتنی بر تبانی نباشد آن را فقط مکروه میدانند، از حیث حکم وضعی، نجش لطمهای به عقد نمیزند مگر آنکه موجب غبن فاحش باشد، نیز گفته که خیار جز در صورت تبانی پدید نمیآید. همچنین «تلقی الرکبان» جز با غبن فاحش سبب خیار نمیشود در مدت استفاده از خیار خواه برای «نجش» و خواه در«تلقی الرکبان» به قولی «خیار جز با اسقاط آن ساقط نمی‌شود»(شهید ثانی، مسالک، ج۱، ص۱۲۷).
غش اگر پنهان باشد فقط موجب کراهت است و اگر پنهان نباشد به نظر بعضی مطلقاً حرام و به نظر بعضی دیگر در صورتی که از روی قصد صورت گرفته باشد حرام است. عدم تزیین کالا که همانند بازارگرمیها مستحب به شمار میآید و انجام آن ضمانت اجرای وضعی ندارد.