روش تجزیه و تحلیل داده ها

پردازش داده ها در تحقیق حاضر در سه سطح ۱) تحلیلهای تک متغیره؛ ۲) تحلیلهای دو متغیره؛ و ۳) تحلیلهای چند متغیره انجام میشود. در قسمت اول متغیرها به صورت منفرد مورد بررسی قرار میگیرند و روابط بین آنها مد نظر نیست. در این بخش شاخصهای مرکزی و پراکندگی محاسبه میشود تا تصویری کلی از جامعه مورد بررسی به دست آید. سپس برای تحلیلهای دو متغیره با توجه به نوع متغیرها و همچنین ارتباط آنها از نظر استقلال و عدم استقلال آزمونهای پارامتریک و ناپارامتریک مناسب انتخاب میشود. در این بخش چون تمامی متغیرهای تحقیق دارای مقیاس رتبهای از نوع چند ارزشی میباشد، لذا آزمون مناسب برای تعیین استقلال و عدم استقلال متغیرها آزمون همبستگی پیرسون میباشد. درنهایت نیز برای بخش سوم و تحلیلهای چند متغیره پنل دیتا ( برازش مدل ) انجام خواهد شد.
به عبارت دیگر تجزیه و تحلیل اطلاعات آماری در این تحقیق با بهره گرفتن از نرمافزار EVIOWS و SPSS انجام گرفتهاست. آزمونهای آماری مورد استفاده در این تحقیق به شرح زیر است:

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

 

آزمون کولموگروف اسمیرنوف یا جاک برا با بهره گرفتن از نرمافزار SPSS

برای اینکه بدانیم توزیع کدامیک از متغیرهای تحقیق نرمال است از آزمون کولموگروف اسمیرنوف استفاده کردهایم. آزمون کولموگروف اسمیرنوف روش ناپارامتری سادهای برای تعیین همگونی اطلاعاتی تجربی باتوزیعهای آماری منتخب است، آزمون کولموگروف اسمیرنوف روشی برای تشخیص نرمال بودن توزیع فراوانی مشاهدات جمع آوری شده است.
این آزمون برای گرفتن مجوز لازم جهت استفاده از رگرسیون و ضریب همبستگی پیرسون برمتغیرهای تحقیق اعمال میگردد تا نرمال بودن اطلاعات اثبات گردد.

 

آزمون ضریب همبستگی با بهره گرفتن از نرمافزار EVIOWS

برای تعیین میزان ارتباط دو متغیر موردبررسی تحقیق از معیار همبستگی استفاده شده است. تحلیل همبستگی ابزار آماری است که به وسیله آن میتوان درجه ارتباط خطی دو متغیر را اندازه گیری نمود. همبستگی را به طور معمول با تحلیل رگرسیون به کار میبرند.
همبستگی معیاری است که برای تعیین میزان ارتباط دو متغیر استفاده میشود. معیار همبستگی شامل دو شاخص ضریب تعیین و ضریب همبستگی است.
در صورتیکه یک نمونه تصادف n تایی از متغیرهای (x,y) داشته باشیم در این صورت برآورد ضریب همبستگی در جامعه به صورت زیر خواهد بود.

که مقدار آن همواره بین ۱-و ۱ می باشد.
بر حسب مقادیری که r می گیرد سه حالت ممکن است رخ دهد.

 

 

اگر باشد آنگاه رابطه خطی بین y,x مستقیم است.

اگر باشد آنگاه رابطه خطی بین y,x معکوس است.
اگر باشد آنگاه بین y,x رابطه خطی وجود ندارد.

 

بررسی ضریب همبستگی بین متغیرهای مستقل و متغیرهای وابسته و مطالعه معنی دار ضرایب

در این مرحله ضریب همبستگی پیرسون بین متغیر وابسته و متغیر مستقل محاسبه شده که بوسیله علامت ضریب همبستگی نوع ارتباط (مستقیم یا معکوس) مشخص می شود همچنین معنی داری آن بوسیله مقدار احتمال مورد بررسی قرار می گیرد که مقادیر احتمال کوچکتر از (۰۵/۰) بیانگر وجود ارتباط معنی دار می باشند.

 

ضریب تعیین

ضریب تعیین مهمترین معیاری است که با آن می توان رابطه بین دو متغیر y,x را توضیح داد. ضریب تعیین توانائی وقابلیت معادله (مدل) رگرسیون در پیش بینی تغییرات متغیر وابسته بر اساس متغیر مستقل را نشان می دهد و مقدار آن بین صفر و یک می باشد.

 

رگرسیون چندگانه

تحلیل‌های رگرسیون به مطالعۀ وابستگی یک متغیر (متغیر وابسته) به یک یا چند متغیر دیگر (متغیر توضیحی) می‌پردازد که با تخمین یا پیش‌بینی مقدار متوسط یا میانگین مقادیر متغیر نوع اول در حالتی که مقادیر متغیر نوع دوم معلوم یا معین شده باشند (درنمونه‌گیری تکراری) صورت می‌پذیرد.
اگر وابستگی متغیری تنها بر روی یک متغیر توضیحی بررسی شود، چنین بررسی‌ به عنوان تحلیل رگرسیون ساده یا دو متغیره معروف است. اما اگر وابستگی یک متغیر بر روی بیش از یک متغیر توضیحی بررسی گردد، تحت عنوان رگرسیون مرکب معرفی می‌گردد.
یک مدل رگرسیونی خطی ساده را میتوان به شکل زیر بیان نمود:
۱)
که در آن نشان دهنده متغیر توضیحی، نشان دهنده متغیر وابسته و نمایانگر جزء اخلال مربوط به جامعه میباشد. در واقع جزء تصادفی جامعه ( ) نماینده یا جانشینی است برای تمامی متغیرهای حذف شده یا فراموش‌شده که بر متغیر وابسته اثر می‌گذارند ولی در مدل رگرسیون وجود ندارند (یا به دلایل گوناگون نمی‌توانند در مدل گنجانده شوند).
همانطور که گفته شد جزء استوکاستیک[۱۱۳](جزء اخلال) نماینده‌ای برای تمامی متغیرهائی است که از مدل حذف شده اما مجموعاً بر y اثر می‌گذارد حال سؤال این است که چرا این متغیرها صریحاً در مدل معرفی نمی‌شوند؟ به بیان دیگر به دلایل زیر یک مدل رگرسیونی مرکب با تمام متغیرهای ممکن بسط داده نمی‌شوند.
۱ـ ممکن است تئوری ناقص باشد یعنی از تأثیرگذاری بعضی از متغیرها بر متغیر وابسته بی‌اطلاع باشیم.
۲ـ ممکن است راجع به بعضی از متغیرها داده‌های اندکی داشته باشیم.
۳ـ جمع‌ آوری داده در مورد بعضی از متغیرها به نسبت تأثیر آنها در مدل ممکن است بسیار زیاد باشد.
۴ـ به دلیل ماهیت تصادفی بودن متغیر وابسته، توضیح کامل آن ممکن نیست و جزء اخلال می‌تواند آنرا منعکس کند.
۵ـ ممکن است در اندازه‌گیری خطا صورت گرفته باشد.
۶ـ با تأسی به قاعدۀ اُکام[۱۱۴](توصیف راجع به پدیده‌ها حتی الامکان ساده در نظر گرفته شود، و اینکه خلاف آن ثابت نشده است) مطلوب است مدل رگرسیون را تا حد ممکن ساده‌تر بگیریم

 

عدم وجود خودهمبستگی بین خطاهای مدل

عدم وجود خودهمبستگی بین جملات خطا یکی از فروض اساسی برای روش ols می باشد. همبستگی خطاها را با یکدیگر را اصطلاحاً خود همبستگی یا همبستگی سریالی می گویند.
قدم اول در شناسایی خودهمبستگی این است که نمودار خطاها ترسیم شود ولی این روش نموداری مشکل است و لذا برخی روش های آماری جهن آزمون خود همبستگی ارائه شده اند. یکی از آزمون های متداول، آزمون دوربین واتسون می باشد که بصورت زیر برای تشخیص خود همبستگی به کار می رود. ( سوری علی،۱۳۹۱ )

 

آزمون دوربین واتسون

آزمون دوربین واتسون ( durbin-watson) یکی از مشهورترین ازمون ها برای تشخیص خود همبستگی است. البته برای به کار بردن این آزمون نیاز به برقراری شرایطی است که در زیر به آنها اشاره می کنیم.

 

محدودیت های آزمون دوربین واتسون:

 

 

این آزمون تنها خود همبستگی از درجه اول را نشان می دهد.

برای به کار بردن این آزمون هیچ مشاهده ی گم شده ای نباید وجود داشته باشد.

متغیر با وقفه از نوع وابسته نباید در سمت راست مدل وجود داشته باشد.

مدل رگرسیونی باید عرض از مبدا داشته باشد.

نحوه داوری
هرگاه مقدار آماره دوربین واتسون بین ۵/۱ تا ۵/۲ باشد در این صورت بین اجزای خطای مدل رگرسیون همبستگی وجود ندارد در غیر این صورت بین اجزای خطای مدل همبستگی وجود دارد.

 

پانل دیتا

درداده های پانل دیتا در ابتدا باید روش تخمین مشخص باشد. روش تخمین مشتمل بر دو روش می باشد:
۱ـ استفاده از روش تلفیقی: در این روش مقاطع همگن فرض می شود.
۲- استفاده از روش پانل: در این روش مقاطع غیر همگن فرض میشود. این روش خود شامل دو نوع تخمین می باشد:

 

 

روش اثرات ثابت: در این روش تفاوت مقاطع صرفا در ضرایب لحاظ می شود.

روش اثرات تصادفی: در این روش تفاوت در مقاطع علاوه بر اینکه در ضرایب لحاظ می شود، سایر ویژگی های مقاطع نیز در ضرایب لحاظ می گردد.

با توجه به آنچه گفته شد، در ابتدا لازم است روش برآورد مشخص شود برای اینکار از آزمونF استفاده می شود که فرض صفر آن مبتنی بر همگن بودن مقاطع است و فرض مقابل آن مبنی بر غیر همگن بودن مقاطع میباشد. حال اگر فرض صفر در این آزمون پذیرفته شود از روش تلفیقی برای برآورد مدل استفاده خواهد شد و در غیر این صورت از روش پانل دیتا استفاده میشود. البته برای مشخص شدن نوع روش برآورد در پانل نیز از آزمون هاسمن استفده میگردد، در این آزمون فرض صفر مبنی بر استفاده از روش اثرات تصادفی برای برآورد میباشد و فرض مقابل آن فرض استفاده از روش اثرات ثابت میباشد.
برای آشنایی با مبانی نظری این آزمونها در این بخش به نحوه ی تحلیل در داده های پانل پرداخته میشود.

 

داده های تابلویی و مزایای استفاده از آنها

انواع داده هایی که عموماً برای تحلیلهای تجربی به کار برده میشوند، در سه گروه مورد بحث و بررسی قرار میگیرند:

 

 

داده های سری زمانی[۱۱۵]

داده های مقطعی[۱۱۶]

داده های تلفیقی سری زمانی و مقطعی[۱۱۷]

در داده های سری زمانی مقادیر یک یا چند متغیر را طی یک دوره زمانی مشاهده میکنیم (برای مثال GDP طی چند فصل یا چند سال). در داده های مقطعی، مقادیر یک یا چند متغیر برای چند واحد یا مورد نمونهای در یک زمان یکسان جمعآوری میشود (برای مثال نرخهای جرم و جنایت برای سی استان ایران در در یک سال معین).
داده های تابلویی ترکیبی از داده های مقطعی و سری زمانی میباشد، یعنی اطلاعات مربوط به داده های مقطعی در طول زمان مشاهده میشود. بدینصورت که چنین داده هایی دارای دو بعد می باشند که یک بعد آن مربوط به واحدهای مختلف در هر مقطع زمانی خاص است و بعد دیگر آن مربوط به زمان میباشد. در این تحقیق روشداده های تابلویی به عنوان روش تخمین مدل، انتخاب میشود. در مجموع، داده های پانلی دارای مزایای فراوانی نسبت به داده های مقطعی یا سری زمانی هستند که برخی از مهمترین آنها عبارتند از:

 

 

داده های مقطعی و سری زمانی صرف، ناهمسانیهای فردی را لحاظ نمیکنند، لذا ممکن است که تخمین تورشداری به دست دهند، در حالی که در روش پانل میتوان با لحاظ کردن متغیرهای مخصوص انفرادی[۱۱۸] این ناهمسانیها را لحاظ کرد.

داده های تابلویی دارای اطلاعات بیشتر، تغییرپذیری بیشتر، همخطی کمتر، درجه آزادی بالاتر و کارایی بالاتر نسبت به سری زمانی و داده های مقطعی میباشند. به خصوص اینکه یکی از روش های کاهش همخطی، ترکیب داده های مقطعی و زمانی به صورت داده های تابلویی میباشد.

با مجموعه داده های تابلویی، میتوان اثراتی را شناسائی و اندازه گیری کرد که در داده های مقطعی محض یا سری زمانی خالص قابل شناسائی نیست. گاهی استدلال میشود داده های مقطعی، رفتارهای بلندمدت را نشانمیدهند، در حالی که در داده های سری زمانی براثرات کوتاهمدت تأکید میشود. با ترکیب این دو خصوصیت در داده های تابلویی، که خصوصیت متمایز پانل دیتاست، ساختار عمومیتر و پویاتری را میتوان تصریح و برآورد کرد(اشرفزاده و مهرگان، ۱۳۸۷، ص ۴۱(.

داده های تابلویی که بر حسب بنگاه ها، خانوارها و افراد جمع آوری میشوند، ممکن است دقیقتر از داده های مشابه اندازه گیری شده در سطح کلان باشند. بنابراین، تورشی که ممکن است در داده های کلان حاصل شود، در داده های تابلویی حداقل میگردد.

همچنین براساس آزمایشات انجام شده در دانشگاه لیپزیک بیان شده که مقاومت فشاری وابسته به ابعاد نمونه بوده به طوری که برای بتن‌های نرمال، نسبت مقاومت فشاری مکعب به استوانه برابر ۲/۱ بوده ولی این نسبت در مورد بتن‌های خودتراکم در محدوده ۱ تا ۲/۱ می باشد]۵۲[.
۲-۷-۲ مقاومت کششی بتن خود تراکم
در محاسبات بتن آرمه از ظرفیت کششی بتن به دلیل ناچیز بودن آن صرفه نظر می شود اما در بعضی از محاسبات مانند محاسبه خیز یا محاسبه ترک خوردگی یا تغییر مکان تیرهای بتن آرمه این مسأله را دخالت می دهند. بنابراین دانستن میزان آن حائز اهمیت می باشد.
بطور کلی همه پارامترهایی که بر روی ساختار میکرسکوپی ماتریس سیمان و ناحیه انتقال مؤثر هستند. در رفتار باربری کششی قابل ملاحظه می باشند. براساس گزارش های ارائه شده، ]۵۲[ بیان شده است که نتایج اندازه‌گیری شده مقاومت کششی در مقایسه با بتن‌های نرمال با مقاومت فشاری یکسان، مشابه بوده ولی حدود ۳۰ درصد از داده ها، تنش کششی بیشتری را دارا بودند که در شکل (۱-۱۸) مقاومت کششی در مقابل مقاومت فشاری برای انواع فیلرهای مصرفی ارائه شده است.

شکل(۱-۱۸) نمودار مقایسه بین مقاومت کششی بتن خود تراکم و محدوده آیین نامه CEB ] ۶۳ [
این تمایل به افزایش مقاومت کششی احتمالاً مربوط به ساختار بهتر بتن خود تراکم بوده خصوصاً اینکه خلل و فرج ها در بتن خود تراکم محدودتر و با ابعاد کوچکتری در ناحیه انتقال پخش شده اند همچنین براساس نتایج گزارش شده Felekogl توسط]۵۴[ رابطه زیر برای بیان رابطه مقاومت فشاری و کششی بیان شده است.
ft = ۰٫۴۳ fc0.6 (۱-۱۲ )
در این رابطه ft مقاومت کششی بر حسبMpa و fcمقاومت فشاری بر حسب Mpaمی باشد.
در همین زمینه Sonebiو Bartos[58] نیز مقاومت کششی ۲۸ روزه بتن خود تراکم را از بتن معمولی بیشتر عنوان کرده اند و دلیل آن را همگنی بهتر بتن خود تراکم دانسته اند. همچنین مطالعات بعمل آمده بر روی مقاومت کششی غیرمستقیم و ارتباط آن با مقاومت فشاری مکعبی که توسط سایر محققین در شکل(۱-۱۹) ارائه شده است که بیانگر پراکندگی پرمعنایی در بین آنها می باشد. شکل (۱-۱۹) نتایج مقاومت کششی استوانه ای را در محدوده ۵ تا ۹۵ درصد برای بتن‌های معمولی و خودتراکم در استاندارد اروپا نشان می دهد که اکثر نتایج بالای محدوده و تعدادی از آنها در پایین محدوده قرار گرفته اند]۵۳[.

شکل (۱-۱۹) نمودار رابطه بین مقاومت فشاری مکعبی و مقاومت کششی استوانه ای ]۵۳[
۲-۷-۳ عمل‌آوری بتن‌های خودتراکم
عمل آوری بطور کلی برای همه انواع بتن‌ها ضروری است ولی برای بتن‌های خودتراکم بطور خاص ضروری تر می باشد. خشک شدن سریع بتن خود تراکم به دلیل افزایش مقدار خمیر، نسبت آب به پودر پایین و فقدان آب افتادگی سطحی رخ می دهد. به همین علت برای کاهش خطر جمع شدگی ناشی از تبخیر رطوبت اولیه عمل آوری اولیه پس از جابجایی بتن خود تراکم ضروری تر بنظر می رسد]۵۶[.
فصل دوم
مروری برکارهای انجام شده بروی بتن خود تراکم

۲-۱ مطالعه در مورد مصرف تایرهای فرسوده
در سالهای اخیر مصرف تایرهای فرسوده یکی ازمشکلات زیست محیطی عمده شده است به عنوان نمونه بیش از سه میلیون تن‌ تایر فرسوده هرساله در ایالات متحده جمع آوری می‌شود.
(FISE-UNIRE,2007ETRA,2006) از این میان بیش از ۶۰۰ تن آن انباشته و دپو می‌گردد و علاوه بر دفن در محل‌های مخصوص گزینه‌های دیگری نیز وجود دارد مانند بازیافت انرژی که معمولا در کوره‌های سیمان (نایک[۷] و همکاران در سال ۲۰۰۴) [۵۷] و تولید کربن سیاه توسط تجزیه در اثر حرارت تایر صورت می‌گیرد هرچند که راهکار اخیر در حقیقت از لحاظ اقتصادی عملی نیست و به دلیل کیفیت پایین محصولات نهایی دچار مشکلات عرضه می گردد. گزینه دیگر بازیافت مصالح است برای این منظور ، فرایند خرد کردن ضایعات لاستیک که عموما توسط یک جداسازی الکترو مغناطیسی صورت می‌گیرد به ذرات لاستیک والیاف فولادی بطور توام اجازه بازیافت می‌دهد. اخیرا کارهای تحقیقاتی با هدف بکارگیری الیاف فولادی از ضایعات لاستیک بعنوان تقویت در بتن صورت گرفته است (آیلو[۸] و همکاران در سال ۲۰۰۹) بکارگیری الیاف فولادی بازیافت شده بطور بالقوه جالب بنظر می‌رسید و این امر بدلیل توانایی آنها در بهبود عملکرد خصوصیات مکانیکی بتن همانند عملکرد الیاف های فولادی صنعتی است[۵۸].
عکس مرتبط با اقتصاد
مطالعات متعددی نیز صرف امکان استفاده از لاستیک‌های بازیافتی از تایرهای فرسوده به منظور جایگزینی با سنگدانه‌های طبیعی دربتن شده است که به طور خلاصه از قرار ذیل است:
۲-۱-۱ویژگی های بتن تازه حاوی خرده لاستیک
رَقوان و همکاران (۱۹۹۸) گزارش نمودند که ملات های ترکیبی با خرده های لاستیک دارای کارایی برابر یا بهتر از ملات کنترلی بدون ذرات لاستیک است[۵۸].
اسماعیل و الهاشمی (۲۰۰۷) دریافتند که اسلامپ با افزایش نسبت پلاستیک بازیافتی همانطور که در شکل (۲-۱) نشان داده شده است، در حال کاهش سریع می باشد. این کاهش می تواند به این علت باشد که برخی از پلاستیک ها تیز گوشه هستند و برخی دیگر شکل منظمی ندارند که سبب کاهش روانی می شوند. با وجود کاهش اسلامپ، مخلوط های بتن حاوی ذرات پلاستیک بازیافتی کارایی خوبی دارند و برای استفاده در استعمالات پیش ساخته و محل های بزرگ که تحت نظارت هستند، مناسب می باشند [۵۹].
خطیب و بایومی (۱۹۹۹) همانطور که در شکل ۲-۱ نشان داده شده است بر روی کارایی بتن لاستیکی تحقیق نمودند و چنین گزارش نمودند که کاهش در اسلامپ با افزایش در میزان لاستیک به عنوان جایگزین درصدی از کل حجم سنگدانه وجود دارد. آنها همچنین اظهار نمودند که در میزان ۴۰% لاستیک، اسلامپ تقریبا صفر بود و بتن کارایی نداشته است. آنها همچنین مشاهده نمودند که مخلوط ها ساخته شده با خرده لاستیک ریز کارایی بیشتری نسبت به نمونه های ساخته شده با سنگدانه های درشت لاستیک یا ترکیب خرده لاستیک ریز و درشت دارند[۶۰].

شکل ۲-۱: اسلامپ بتن حاوی پلاستیک بازیافتی [۶۰]
صیدیقوِ و نایک (۲۰۰۴) گزارش نمودند که ملات های حاوی خرده لاستیک کارایی برابر یا بهتر از ملات کنترلی بدون ذرات لاستیک از خود نشان دادند، همچنین مشاهده نمودند که مخلوط ها ساخته شده با خرده لاستیک ریز، کارایی بیشتری نسبت به نمونه های ساخته شده با سنگدانه های درشت لاستیک یا ترکیب خرده لاستیک ریز و درشت دارند[۶۰].
۲-۱-۲ میزان هوا
صیدیقوِ و نایک (۲۰۰۴)، فِدروف و همکاران (۱۹۹۶) گزارش کردند که میزان هوای بیشتری در مخلوط های حاوی لاستیک نسبت به مخلوط های شاهد حتی در طرح های بدون حباب هوا، می باشند [۵۷و۵۵]. همچنین مشاهدات مشابهی نیز توسط خطیب و بایومی (۱۹۹۹) صورت گرفته است[۶۰]. این امر ممکن است به علت طبیعت غیر مغناطیسی ذرات لاستیک و تمایل آنها به حبس کردن هوا در سطح ناهموار خود باشد. همچنین زمانی که لاستیک به مخلوط بتن اضافه می شود، ممکن است لاستیک با تمایلی که به دفع آب دارد، هوا را جذب کند و سپس ممکن است هوا به ذرات لاستیک بپیوندد. بنابراین، افزایش در میزان لاستیک، بالا رفتن در میزان هوای محبوس شده در بتن های حاوی لاستیک و به موجب آن کاهش در وزن مخصوص مخلوط ها را به همراه دارد.
بایاسی و زِنگ (۱۹۹۳) بر روی تاثیر الیاف پلی پروپیلن در میزان هوای محبوس در بتن مطالعه نمودند. آنها گزارش نمودند که میزان هوا با وارد شدن الیاف پلی پروپیلن افزایش می یابد[۶۲].
۲-۱-۳ مقاومت فشاری، خمشی و سایشی
(نایک[۹]و همکارانش) به این نتیجه رسیدند که دو نگاه می توان بین مقاومت فشاری و مقاومت سایشی داشت. یکی اینکه مقاومت فشاری فاکتور حاکم بر مقاومت سایشی بتن است، یعنی هر چه مقاومت فشاری افزایش یابد مقاومت سایشی هم افزایش خواهد یافت [۶۳] . این در حالی است که از دید دوم مقاومت سایشی مستقل از مقاومت فشاری عمل می کند[۶۴]. نتایج آزمایش های مشابه توسط لابراتوار ملی بزرگراه های نروژ تاثیر ۵۲ درصدی افزایش مقاومت سایشی با بهره گرفتن از الیاف پلی پرو پیلن را نشان داده است[۶۷]. از طرفی نتایج انجمن مهندسین آمریکا با بکارگیری روشCRD_C52_54 حاکی از افزایش ۱۰۵ درصدی مقاومت سایشی بتن با بهره گرفتن از الیاف پلی پرو پیلن است[۶۵] (صادق زاده[۱۰]و همکارانش) تحقیقاتی راجع به ارتباط بین ریز بافت سطح بتن ومقاومت سایشی بتن انجام داده اند نتایج نشان داده تکنیک های مختلف عمل آوری نهایی سطح بتن باعث ایجاد خلل و فرج در حد چند میلی متر و با سختی مشخص در سطح بتن خواهد داشت. مقاومت فرسایشی بتن به طور گسترده ای وابسته به ساختمان خلل و فرج ها و سختی میکروسکپی ناحیه سطحی بتن هست[۶۶].
جو و همکارانش نیز نشان دادند که افزودن ذرات نانو می‌تواند به بهبود مقاومت فشاری بتن حاوی لاستیک کمک شایانی بنماید. آنان به مقایسه تاثیر افزودنی‌های پوزولانی رایج نظیر دوده سیلیس و افزودنی‌ های نانو پرداختند و دریافتند افزودنی‌‌های نانو با وارد شدن به خمیر سیمان به شدت وارد واکنشهای هیدراسیون می‌شوند حال آنکه اغلب افزودنی‌های رایج پس از طی یک دوره انفعالی شروع به مشارکت در هیدراسیون می‌نمایند[۶۷].
کربلایی و همکاران نیز به این نتیجه رسیدند که علت افزایش مقاومت نمونه‌های حاوی لاستیک با افزودن نانو سیلیس به خاطر فعالیت بسیار بالای پوزولانی نانوسیلیس می‌باشد که به عنوان یک ماده اصلی در استحکام خمیر بتن موثر است[۶۸].
صدر ممتاز و همکاران نیز نشان دادند که استفاده از ذرات لاستیک تایر ضایعاتی در کامپوزیتهای سیمانی موجب کاهش مقاومت فشاری وخمشی می‌شود که این کاهش را می‌توان با کمک الیاف پلی‌پروپیلن و دوده سیلیس تا حدی افزایش داد و همچنین استفاده ازلاستیک تایر ضایعاتی در کامپوزیتهای سیمانی موجب کاهش سرعت عبور امواج فرا صوت می‌شود. استفاده از الیاف پلی پروپیلن و دوده سیلیس موجب ایجاد محصولی عایق در برابر صوت و امواج و در عین حال دارای مقاومت خمشی مناسب می شود[۶۹].
۲-۱-۴ عایق صوت و جذب آب
کاربرد ضایعات لاستیک تایر در بتن خود تراکم نیز توسط ساندرولینی و بیگنوزی[۱۱] در سال ۲۰۰۶ بررسی شد آنها پیشنهاد نمودندکه بتن حاوی لاستیک‌ از نوع خود تراکم رفتار مکانیکی تطبیق پذیرتر و مبتکرانه تری داشته و مشخصات آن نیز برای تولید روسازی‌ها با کاهش صدا مناسب و درنوع خود جذاب است[۷۰].
آوکلار و تابکو[۱۲] در سال ۱۹۹۷ اظهار داشتند که بتن لاستیکی می‌تواند به عنوان عایق های صوتی در سازه‌های بزرگراه و بعنوان جاذب امواج ضربه ای ناشی از زمین لرزه در ساختمان بکارگرفته شود[۷۱].
ساندرولن[۱۳] با اندازه گرجذب آب(WA%) (جدول ۲-۲) روی نمونه ها بتن سخت شده در فشار اتمسفر به منظور بررسی تاثیرات اضافه نمودن خرده لاستیک روی ساختمان میکروسکپ بتن انجام شد. مقدارهای بدست آمده در جدول، حاکی از ان است که افزایش بسیار کم در تخلخل با فاز لاستیک در مخلوطها است که ناشی از برخی انحرافات ذرات خرده لاستک از توزیع اندازه دانه ماسه و یا مقدار کم بیشتر هوا به دام افتاده و محبوس حین انجام اختلاط بتن می باشد [۷۲].
جدول۲-۲: میزان جذب آب [۷۲]

بتن خودتراکم همان گونه که از اسمش مشخص است بتنی است که نیازی به ویبره کردن و متراکم ساختن آن نیست و تحت اثر وزن خودش جاری شده و در قالب جای می‌گیرد و تراکم کامل خود را به دست می‌آورد. این امر حتی در حضور میلگردهای فشرده نیز امکان‌پذیر می‌باشد. ساخت سریع و روانی و مقاومت در برابر جداشدگی از دیگر خصوصیات این بتن می‌باشد. فضای خالی در این نوع بتن پایین بوده که این موضوع پتانسیلی برای ایجاد یک بتن با دوام را فراهم می‌کند.
وقتی بتن در برابر درجه حرارت بالا قرار می‌گیرد یک سری تغییرات فیزیکی شیمیایی در آن ایجاد می‌شود. این تغییرات در ابتدا در خمیر سیمان سخت شده رخ می‌دهد که از تجزیه هیدروکسیدکلسیم در دمای ۴۰۰ درجه سانتی‌گراد آغاز شده و تا خرابی کامل ژل سیلیکات هیدراته شده در دمای ۹۰۰ درجه سانتی‌گراد ادامه می‌یابد. به عنوان یک نتیجه‌گیری از این تغییرات ، بتن به تدریج و در گاهی اوقات به طور سریع مقاومت مکانیکی و دوام خود را از دست می‌دهد. به همین دلیل برای شناخت بیشتر و استفاده اصولی‌تر از این نوع بتن در سازه‌های با اهمیت بالا لازم است تا خواص بلند مدت از جمله دوام و مقاومت این بتن در برابر آتش مورد بررسی قرار گیرد. در نتیجه سعی شده در رساله مذکور به بررسی تأثیر درجه حرارت بالا بر عملکرد بتن خودتراکم پرداخته شود.
۲- ۲ رفتار بتن درمقابل آتش
بتن دارای خواص خوبی در مورد مقاومت در برابر آتش است؛ یعنی بتن قابل احتراق نیست. مدت زمانی که طی آن ، بتن در برابر آتش به رفتار رضایت بخش خود ادامه می دهد ، نسبتاً طولانی است و هیچ گونه گازی متصاعد نمی کند [۷۳].
اگرچه که بتن اساساً یک ماده ی پیچیده است و خواص آن به طور آشکار می تواند در برابر دماهای بالا تغییر کند، اما در گذشته، اثر آتش بر بتن به عنوان یک امتیاز برای بتن در مقابله با آتش سوزی در نظر گرفته می شد. در بسیاری موارد، رفتار در بتن با مواد سازنده ی آن وابسته به زمان است [۷۴].
رفتار واقعی بتن در معرض دماهای بالا تحت عاملهای بسیاری است ، شامل مواد سازنده و عاملهای محیطی، نرخ گرمایش، ماکزیمم دما، مدتی که در معرض دمای حداکثر است، روش سرد کردن بعد از حرارت دادن ماکزیمم و سطح بار اعمالی است. عوامل مادی شامل سنگدانه ها ، نوع مواد افزودنی معدنی و میزان رطوبت بتن است. دماهای بالا در واقع عامل تخریب کننده درخواص بتن مانند مقاومت فشاری و مقاومت خمشی و مدول الاستیسته و نحوه پیوستگی بتن با تقویت هاست [۷۵].
رفتار کلی یک سازه در معرض دماهای بالا به طور کلی مرتبط با اثرات مکانیکی و گرمایی ( توزیع تنش ترکها ) و رفتارمحلی ( تورق ، ترکهای ریز سطوح و غیره ) می باشد. مهم ترین اثر دماهای مورد نظر بربتن شامل : کم شدن آب (هیدراتاسیون ) خمیرسیمان، افزایش تخلخل، تغییر میزان رطوبت، انبساط حرارتی، تغییر فشار مرکزی، کاهش نیرو، ترکهای حرارتی ناشی از ناسازگاری، خزش گرمایی و تورق گرمایی در نتیجه افزایش فشار داخلی است [۷۶].
۲-۳پاسخ فیزیکی و شیمیایی به حرارت
بتن و آتش دارای یک تقابل پیچیده هستند. بتن یک ماده همگن نیست و ترکیبی از خمیر سیمان، سنگدانه و همراه با میلگرد می باشد. هرکدام از این مولفه ها عکس العمل متفاوتی در برابر گسترش دما در مقابل خود دارند [۷۷].
تعدادی از تغییرات شیمیایی و فیزیکی وجود دارند که برای بتن در هنگام آتش سوزی اتفاق می افتد. تعدادی از آنها هنگام سرد شدن برگشت پذیر بوده ، اما بعضی نیستند و باعث ضعیف شدن بتن بعد از حرارت می شوند. بیشتر سوراخهای بتن شامل مقدار قابل توجهی آب است. این آب بعد از دمای ۱۰۰ درجه سانتی گراد شروع به تبخیر می کند و باعث فشار داخل در بتن می شود. در عمل محدوده دمایی جوش از ۱۰۰ تا ۱۴۰ درجه سانتی گراد وسعت دارد.
تحت رطوبت محیط ، وقتی دما به ۴۰۰ درجه سانتی گراد می رسد ، هیدروکسید کلسیم در سیمان شروع به هیدراته شدن می کند و باعث تولید بخار آب بیشتر و کاهش محسوسی در مقاومت فیزیکی مواد می شود. تغییرات دیگر در دماهای بالا در سنگدانه ها اتفاق می افتد . در حالت مجزا پاسخ گرمایی سنگدانه ها خود به آسانی رخ می دهد اما پاسخ کلی بتن در نتیجه تغییرات در سنگدانه ها می تواند بسیار متفاوت باشد. انبساط متفاوت بین سنگدانه و ماتریس سیمان باعث تورم و ترک می شود. برای مثال سنگدانه های کوارتز افزایش حجم دارند و در نتیجه تغییرات معدنی در ۵۷۵ درجه سانتی گراد، در حالیکه سنگدانه های آهکی شروع به تجزیه در ٨۰۰ درجه سانتی گراد می کنند [۷۶-۷۸].
نوع سنگدانه ها بر واکنش بتن در دمای زیاد تاثیر می گذارد. وقتی که سنگدانه ها حاوی ذرات سیلیس نمی باشند، افت مقاومت به میزان قابل ملاحظه ای کمتر می شود. شن دولومیتی مصرف شده در بتن، سبب مقاومت خیلی خوب در برابر آتش می شود علت این امر آن است که عمل تکلیس سنگدانه ی کربناتی، گرماگیر[۱۴] می باشد؛ در نتیجه، حرارت جذب می شود و افزایش بیشتر دما به تاخیر می افتد. همچنین چگالی مواد تکلیس شده کمتر از مقدار آن قبل از تکلیس است و لذا این عمل سبب ایجاد لایه ی عایق حرارتی سطحی می شود و این اثر در قطعات بتنی ضخیم ، قابل توجه خواهد بود [۷۳].
جزئیات تبدیل فیزیکی و شیمیایی بتن با دماهای بالا مورد نظر یک هدف مهم تحقیقات در سالهای اخیر بوده است.
بر اساس تحقیقاتی که محققان روی بتن انجام داده اند پدیده ی فیزیکی و شیمیایی را که در محدوده ی دمایی ۱۰۰ تا ۶۰۰ درجه سانتیگراد اتفاق می افتد به صورت زیر دسته بندی کرد:
تبخیر آب در ۱۱۰ درجه سانتیگراد
ذوب الیاف پلی پروپیلن در فاصله دمایی۱۷۰ تا ۱۷۵ درجه سانتیگراد
تجزیه هیدروکسید کلسیم در فاصله دمایی۴۵۰ تا ۵۵۰ درجه سانتیگراد [۷۹ – ۸۰].
۲-۴ تورم
تورم از موارد پیچیده ای است که به سختی می توان مشخصات رفتاری آن را در عکس العمل بتن برای دماهای بالا در برابر آتش پیش بینی کرد [۷۷]. تورم از دمای حدود ٢۰۰ درجه سانتی گراد شروع می‌شود و تا دماهای بالا هم دیده می شود. تورم در صورت شدید بودن یک اثر تخریبی بر مقاومت یک سازه بتنی مسلح خواهد داشت و باعث تخریب بتن و حتی حذف لایه پوشش بتن بر میلگردهای تقویت می شود و به علاوه انبساط میلگردها در دماهای بالا، منجر به کاهش مقاومت فولاد و در نتیجه تخریب خواص مکانیکی سازه در کل می شود [۸۲].
اثر مهم دیگر از تورم بر مقاومت فیزیکی یک سازه از طریق کاهش ابعاد موجود در تکیه گاه در اثر بارگذاری خواهد بود که منجر به افزایش تنش ها در بتن تکیه گاه می شود.
بخارشدن رطوبت، منجر به توسعه شکستها و خارج شدن تکه بزرگ از مواد از لایه های سطحی می شود. به طور خاص پیش شرط اصلی برای تورم، میزان رطوبت حداقل ٪۲ و شیب گرمایی تند نسبت به مواد سازنده است. شیب های گرمایی نه تنها به دمای فاز گازی بلکه به نرخ حرارت هم وابسته است [۷۷ و ۸۲] .
مقدار بحرانی تورم، تحت تاثیر نوع بتن، مقاومت مواد و حضور الیاف بستگی دارد. تحقیقات زیادی اخیراً بر پتانسیل ظرفیت انواع مختلف الیاف در بتن به منظور کاهش اثرات تورم انجام شده است. بعضی از مطالعات انجام گرفته برالیاف پلی پروپیلن در ماتریس بتن گویای این موضوع است که بتن وقتی در برابر حرارت قرار می گیرد، پلی پروپیلن ذوب می شود و مسیرهایی جهت خروج بخار آب و دیگر گازهای ایجاد شده می شود که در نتیجه کاهش فشار در سازه را خواهیم داشت. یک نظر هم وجود دارد که الیاف پلی پروپیلن ذوب شده مانعی برای انتقال رطوبت اضافه به بتن می باشد و مانع فشار داخلی در عمق سازه می شود. از طرف دیگر الیاف پلی پروپیلن مکانیزمی برای ترکهای تشکیل شده عمیق تر در سازه می باشد، که باعث کاهش تورم در سطح سازه می شود، اما از طرف دیگر باعث پیامد های سازه ای مخالف خودش می شود.
مطالعات انجام گرفته دیگر بر روی الیاف فلزی نشان دهنده این است که فولاد شکل پذیری بتن را افزایش می دهد و تسلیم شدن آن قادر به مقاومت دربرابر فشارهای داخلی سازه می شود [۸۳ و ۸۴].
۲-۵ تشکیل ترک

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

 

از آن نقطه نظر که اموالی را در اختیار دارد و برای اداره امور کشور به کار می‌گیرد، لاجرم «داین و مدیون» قرار می‌گیرد و همانگونه که می‌دانیم لازمه داین و مدیون بودن، متعهد شدن و مسئول شدن است.
در خصوص شخصیت مؤسسات عمومی و غیره قابل ذکر است که به عکس تقسیمات استانی که در بعضی از کشورها از جمله: فرانسه و آمریکا وجود دارد و آن استان‌ها مستقلا دارای شخصیت حقوقی جای از دولت مرکزی هستند، در حقوق ایران، صرف تقسیمات استانی هویت شخصیت حقوقی را به آنها (استان‌ها) واگذار نمی‌کند، بلکه تقسیمات استانی- وزارتخانه‌ها- سایر مؤسسات دولتی دیگر، صرفاً جزو تقسیمات داخلی دولت مرکزی محسوب می‌شوند که دارایی‌شان جزئی از دارایی دولت و کارمندان و کارکنانشان نیز جزئی از کارمندان و کارکنان دولت مرکزی محسوب است. اما ظاهراً بر اساس قوانین موضوعه ایران این هویت (شخصیت حقوقی مستقل از دولت مرکزی) برای شهرداری‌ها – انجمن‌های روستایی- و مؤسسات مستقل دولتی که (با بودجه شخصی اداره می‌شوند) اعطاء شده است.
گفتار سوم: مسئولیت
مبحث اول: تعابیر لغوی و عرفی مسئولیت
مسئولیت در لغت در معانی: «ضمانت، ضامن، ضمان، تعهد و مؤاخذه»[۶۸] بکار می‌رود که البته ریشه این لغت از سَئَلَ و به معنی سئوال کردن و مورد بازخواست قرار گرفتن مطرح شده است.
این واژه در عرف عام به مفهوم تصمیم‌گیری مناسب[۶۹] است که فرد در چهارچوب هنجارهای اجتماعی و انتظاراتی که معمولاً از فرد متعادل می‌رود، ‌دست به انتخاب بزند. این انتخاب سبب ایجاد روابط انسانی مثبت، افزایش ایمنی، موفقیت و آسایش خاطرمی‌شود. پاسخ مؤثر[۷۰] هم پاسخی است که فرد را قادر می‌سازد تا به هدف‌هایی که باعث تقویت عزّت نفس می‌شوند،‌ دست یابد. برای آنکه فرد به گونه‌ای مؤثر پاسخ دهد، لازم است مشخصه‌ های مهم موقعیت مورد نظر را بشناسد. اگر او صرفاً نفع شخصی را در نظر بگیرد و به محدودیت‌های موجود توجه نکند، مشکلاتی برای خود و دیگران بوجود می‌آورد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
هر فردی ناگزیر است از نگرش سایرین به مسائل آگاه باشد، زیرا انتخاب‌های وی در نیازها، حقوق و مسئولیت‌های سایرین متأثر است.علاوه بر این، لازم است که افراد از نیازها و هدف‌های خویش آگاه باشند. افراد، زمانی فردی مسئول بشمار می‌آیند که با درنظر گرفتن هدف‌های خویش و نیازهای سایرین عمل نمایند.
در بررسی آیاتی از قرآن کریم، معانی لغوی مشابهی در تعبیر از مسئولیت به چشم می‌خورد.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

 

«یسئلونک عَن الانفال»[۷۱]

«ثانیه لتسئلن عمأ کنتُم تفترون»[۷۲]

که در معنا و مفهوم پرسش، بازخواستن و مورد بازخواست قرار گرفتن، اثر وضعی اعمال بر رفتار آدمی است و مبیّن آن است که، انسان مختار در قبال تعرّض نسبت به جسم و جان، مال و حیئیت دیگران، باید پاسخگو باشد،‌ به تعبیر دیگر، هر کس ضرری به دیگری وارد کند، باید از عهد، جبران خسارت مادی و معنوی داده برآید، مگر آن که اضرار به غیر، به تجویز قانون باشد[۷۳] یا ضرر و زیان وارده به اشخاص، در نظر عُرف، ضرر او غیرمتعارف جلوه نماید که در این صورت فاعل ملزم به تدارک ضرر نمی‌باشد. شاید در تعابیر موجود در عرف اندک تفاوتی بین لغاتی مانند: مسئولیت، تعهد، وظیفه – تکلف و حق باشد ولی واقعیت آن است که هر کدام از لغات یاد شده بار معنایی خاصی را بدوش می‌کشند، تا آنجایی که به تعبیری گفته‌اند:
«مسئولیت» (به معنی مسئول بودن و یا متعهد بودن به انجام امری باشد.)
«وظیفه» (به آن چیزی اطلاق می‌شود که شرعاً یا عرفاً به عهده کسی باشد.)
«تکلیف» (به معنی بار کردن کاری سخت توأم با رنج،‌ به کسی باشد.)
«تعهد» (به معنای گردن گرفتن کاری و همچنین عهد و پیمان بستن نیز آماده است.)
«حق» (در این مبحث به مفهوم نصیب می‌باشد.)
هر یک از این واژه‌ها، به نوعی با یکدیگر ملازم می‌باشند. بعنوان مثال؛ تا وظیفه‌ای بر دوش کسی نباشد، مسئولیتی در قبال انجام دادن یا ندادن آن نداد و در مورد آن، بازخواست نخواهد شد. واژه تکلیف نیز با مسئولیت ملازم است؛ چرا که در هر سه مورد چیزی برعهده شخص می‌باشد که اجرای آن، لازم و واجب است. واژه تعهد نیز با سه واژه اخیر در ارتباط است؛ چرا که در هر حال فرد متعهد،‌ موظف و مکلف است آنچه را که به آن تعهد داده است به انجام برساند ودر این مورد مسئول می‌باشد.
کلمه حق نیز با واژه‌های اخیر تناسب دارد، زیرا هرگاه سخن از حق به میان می‌آید، تکلیف و مسئولیتی هم در پی آن خواهد بود و با اثبات حق برای یک طرف، تکلیف و مسئولیتی هم برای طرف دیگر به وجود می‌آید.
مطالعه: زیربنای مسئولیت‌پذیری
خالی از لطف نیست که بدانیم مسئولیت‌پذیری، مقدمات و شرایطی دارد و زمانی می‌توان مسئولیتی را به فردی سپرد که او این شرایط را احرازکرده باشد.

 

 

مسئولیت‌پذیری زمانی تحقق می‌پذیرد که رسالت و تکلیفی موجود باشد،‌ یعنی انسان قبلاً کارهایی را با اراده و اختیار خویش پذیرفته باشد و سپس مسئولیت انجام آنرا به عهده گیرد نه کارهایی که تحت تأثیر جاذبه میل‌ها و دافعه خوف‌ها انجام بدهد.

مسئولیت در جایی اعتبار می‌شود که فرد،‌دارای قدرت تمیز و ادراک باشد؛ لذا انسان ناآگاه که دارای قدرت درک و فهم نمی‌باشد را نمی‌توان ملزم به انجام کاری کرد و به او مسئولیتی را سپرد.

زمانی می‌توان فرد را در مقابل وظیفه‌ای که داشته است مورد بازخواست قرار داد که آن فرد، قبلاً مسئولیت خود را شناخته باشد و این مستلزم رسایی پیام و دریافت آن توسط فرد مکلف می‌باشد.

تکلیف کردن نیازمند بر قدرت انجام وظیفه از سوی فرد مکلف است. لذا فرد ناتوان، هرچند که آگاه باشد به دلیل اینکه کار از حوزه عمل و قدرت او خارج است مسئول نخواهد بود.

زمانی می‌توان فرد را مسئول دانست که او با اختیار و اراده خود، انجام یا ترک کاری را به عهده گرفته باشد نه اینکه مجبور به این کار شده باشد. بدون شروط ذکر شده فوق، مسئولیت دادن به کسی، بازخواست وی بنظر می‌رسد که معنایی نخواهد داشت.
مبحث دوم:تعابیرحقوقی مسئولیت
۳-۲-۱- مسئولیت در حقوق ایران
گفته می‌شود که در مورد که شخص ناگزیر از جبران خسارت دیگری باشد یا می‌گویند در برابر او «مسئولیت مدنی» دارد. مسئولیت لازمه داشتن اختیار است. انسان آزاد و عاقل از پیامد کارهای خویش آگاه و مسئول آن است[۷۴]. به همین جهت، نیچه حکیم آلمانی از مسئولیت به عنوان امتیاز یاد می‌کند و پاره‌ای از نویسندگان فرانسوی قدرت غیرمستقل را ظالمانه و انسان بی‌مسئولیت را عامل آشفتگی دانسته‌اند. بنابراین مسئولیت شخص نسبت به جبران خسارت ناشی از اعمال فرد قاعده‌ای طبیعی و موافق قاعده است. بر مبنای این مسئولیت، رابطه دینی ویژه‌ای بین زیان‌دیده و مسئول بوجود می‌آید. زیان‌دیده طلبکار، و مسئول، بدهکار می‌شود.
موضوع بدهی جبران خسارت است که بطور معمول با دادن پول انجام می‌پذیرد. در ایجاد این رابطه دینی، اراده هیچ‌یک از آن دو حاکم نیست. حتی، در موردی که مسئول به عمد به دیگری زیان می‌رساند، چون مقصود او اضرار است نه ایجاد دین برای خود، کار او را باید در زمره وقایع حقوقی شمرد. مسئولیت مدنی هیچ‌گاه نتیجه مستقیم عمل حقوقی نیست.
۳-۲-۲- مسئولیت در حقوق انگلیس (کامن لا)[۷۵]
مقدمه بحث:تاریخچه کامن لا:
کامن لا که تا قرن هفدهم میلادی به زبان حقوقی نورمن‌ها “کامیوم لی”نامیده می‌شد.زبانی بود که حقوق‌دانان انگلیس به آن سخن می‌گفتند و زبان نوشته حقوقی آن زمان در انگلستان مانند بقیه اروپا، زبان لاتینی بود.
کامیون لی یا کامن لا،در مقابل عرف‌های محلی، حقوقی بود مشترک برای سراسر انگلستان.این نظام حقوقی در انگلستان پس از غلبه نورمن‌ها بر این کشور به طور عمده در نتیجه فعالیت دادگاه‌های شاهی ساخته شد.
خانواده کامن لا علاوه بر حقوق انگلیس که منشا آن بوده است شامل انواع دیگر حقوق کشورهای انگلیسی زبان همچون آمریکا –کانادا (جز ایالت کبک)، ایرلندشمالی، استرالیاو جزایر آنتیل انگلستان است.
مبنای اصلی حقوق این خانواده را اخلاق ناشی از مذهب مسیح و سیاست مربوط به حمایت از فرد و آزادی او تشکیل می‌دهدو رفته رفته در حقوق آنها قواعدی وضع شده که با قواعد گروه رومی ژرمنی شباهت فراوان دارد.
منبع اصلی حقوق این خانواده، قواعدی است که قضات دادگاه‌ها در دعاوی خود اعمال می‌کنند. حقوق کامن لا حقوقی است عرفی، منتها نه به معنایی که ما از عرف و عادت در ذهن داریم. مقصود از عرف رویه‌ای است که بین دادگاه‌ها مرسوم بوده؛ از آن تبعیت می‌کنند، لذا اصول حقوقی در این نظام، از قانون نشأت نمی‌گیرد[۷۶].
این حقوق نمونه بارز یک حقوق مبتنی بر آراء قضایی است و از راه مطالعه رویه قضایی است که باید مطالعه منابع را آغاز کرد.
در انگلستان امروز، قوانین و آیین‌نامه‌ها (مقررات تفویضی یا مقررت تبعی)[۷۷] را نمی‌توان در رأی نقش ثانوی دانست. در حال حاضر با الهام از سیاست ارشادی، قوانین بسیاری وضع شده اندکه حقوق پیشین را عمیقاً دگرگون کرده و بخش نوینی در حقوق انگلیس پدید آورده است.
منبع دیگر در این نظام حقوقی، عرف و عادت است که به دو بخش “عرف عمومی باستانی و عرف‌های محلی” تقسیم می‌شوند.
منبع دیگر، عقاید علمای حقوق می‌باشد که توسط قضات نوشته شده و به “کتب معتبر” معروف هستند[۷۸].
یکی دیگر از منابع مهم دخیل در نظام حقوقی کامن لا “عقل” است. این طرز تفکر که “حقوق قبل از هر چیز عقل است” امروزه در انگلستان گرایش آشکاری به پذیرش آن ایجاد شده است که البته لازم به ذکر است که این موضوع بسیار سال پیش در تاریخ اسلام مورد عنایت و ملحوظ‌نظر فقه امامیه بوده و براساس آن چه قواعد و دستورالعمل‌هایی که نتیجه نگرفته‌اند.
در ادامه باید اضافه کرد که نظام‌های رومی- ژرمنی نظام‌های بسته محسوب می‌شوند ولی کامن لا یک نظام باز است که در آن قواعد جدید همواره پدید می‌آیند و این قواعد بر پایه عقل استوارند.
پس از شناختی کوتاه از نظام حقوقی کامن لا، مسئله مسئولیت را از دیدگاه این نظام ترسیم می‌کنیم.
در حقوق انگلیس، تعریف مرسوم را «وینفیلد» ارائه می‌کند.
در این حقوق و به تبع آن در حقوق آمریکا، اصطلاح مسئولیت با خطا و تقصیر درهم آمیخته و مسئولیت ناشی ازخطا tortuous liability)) یا به اختصار «حقوق خطاها» (torts law) نامیده می‌شود. در کامن لا، این مسئولیت با عنوان‌های ویژه، مانند تجاوز[۷۹]، مزاحمت[۸۰]، اهانت[۸۱] و جهل[۸۲]، مطرح می‌شود. (همانند قانون مدنی ایران- که به پیروی از فقه، عنوان‌های ضمان قهری را در اتلاف و تسبیب و عقب و استیضاء
خلاصه می‌کند)، ولی در نظریه‌های جدید نویسندگان کوشیده‌اند که از قالب محصور و سنتی خارج شود و نظریه عملی مسئولیت را ارائه کنند.
وینفیلد در تعریف مسئولیت خطایی می‌نویسد: «مسئولیت خطایی در اثر نقض تکلیفی که قانون آن را مقرر کرده است ایجاد می‌شود …» و در واقع سبب مسئولیت یا تقصیر را تعریف می‌کند و آن را از مسئولیت ناشی از اراده یا قراردادی جدا می‌سازد.
این تعریف، در نظریه‌های جدیدتر، از نظر قلمرو مسئولیت، مورد انتقاد قرار گرفته است و بعضی به این نتیجه رسیده‌اند که تعریف جامعی نمی‌توان بدست داد. هنوز هم این بحث پایان نپذیرفته است که نظریه عمومی بر این رشته از حقوق حکومت دارد و باید آن را حاکم بر خطا (torts law) نامید یا هر تقصیر قواعدی ویژه خود دارد و مسئولیت مدنی را باید حقوق خطاها (law of torts) گفت تا نشانی از گوناگونی مبنای مسئولیت در هر عنوان باشد.ولی، روحیه قضایی هیچ‌گاه خود را پای‌بند نظریه عمومی مسئولیت نکرده است و عدالت و عقل و تجربه را به قیاس منطقی ترجیح می‌دهد.
۳-۲-۳- مسئولیت در فقه
نظام حقوقی اسلام، نظامی تکلیف‌گراست؛ به عنوان مثال در متون دینی، وقتی صحبت از حق انسان‌ها می‌شود بحث از حقوقی است که انسان‌های دیگر بر ما دارند و به عبارت دیگر، مسئولیتی که ما در قبال دیگران داریم. البته چون این حقوق طرفینی است. ما نیز این حقوق را به عهده دیگران داریم، اما به دلیل همان بعد سازندگی و تربیت و هدایت که دین اسلام برای خود قائل است ،در بیان، به جنبه تکلیف و وظیفه و مسئولیت، توجه بیشتری می‌کند؛ لذا امام سجاد علیه‌السلام می‌فرماید:
«اعلم رَحَمک الله عزّوَجلّ علیک حقوقاً غبطَهُ بِکَ فی کُبّ حرکهٍ تحرکنها و بسکَئه أوحالِ حلَتها أو منزلَه أو جارحه قلبنا او الهٍ ….»[۸۳]
«بدان که خدای عزوجل را بر تو حقی است که در هر خشمی که از تو سر می‌زند و هر آرامشی که داشته باشی و یا در هر حالی که باشی یا در هر منزلی که فرود آیی یا در هر عضوی که بگردانی …».
در قرآن مجید آیات فراوانی وجود دارد که اهمیت و معانی مسئولیت‌پذیری و وظیفه‌شناسی را برای انسان بیان کرده است. بطور مثال: قبول مسئولیت در قرآن، به بار سنگین تشبیه شده است «هیچ گناهکاری بار گناه دیگری را به دوش نمی‌کشد.»[۸۴]
مسئولیت‌پذیری در لسان روایان نیز همواره از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. امام علی (ع) آنچنان خود را در پیشگاه خدا مسئول می‌داند که حتی درباره آنچه می‌گوید وجود خویش را ضامن قرار داده می‌فرماید: «عهده‌ام در گِرو درستی سخنم قرار دارد و نسبت به آن ضامن و پایبندم.»[۸۵].وهمین احساس مسئولیت بود که ایشان را به قبول خلافت وادار کرد چنانکه می‌گوید: «هان که به خدایی که دانه را شکفت و انسان را بوجود آورد، اگر حضور حاضر و تمام بودن حجّت بر من بخاطر وجود یاور نبود و اگر نبود عهدی که خداوند از دانشمندان گرفته که در برابر شکمبارگی هیچ ستمگر و گرسنگی هیچ مظلومی سکوت ننمایند. دهنه شتر خلافت را به کوهانش می‌انداختم و …». البته در خصوص اهمیت و تفسیر و تعبیر مسئولیت در فقه روایات متعدد و فراوانی است که به همین اندازه بسنده می‌کنیم و مطالب را با ورود به بحث انواع مسئولیت مدنی پی می‌گیریم.
گفتار چهارم: بررسی مبانی مسئولیت مدنی دولت در مکاتب حقوقی
مبحث اول:مبانی در فقه امامیه
در حقوق اسلام، مسائل مربوط به مسئولیت مدنی تحت عنوان «ضمان قهری» بحث شده است. البته مبحث ضمان در حقوق اسلام، عام‌تر از مسئولیت مدنی است؛ چرا که فقها عناوین دیگری چون ضمان مقبوض به عقد فاسد، ‌ضمان مقبوض بالسوم و غیره را، که خارج از قلمرو مسئولیت مدنی است، تحت عنوان موجبات مسئولیت آورده‌اند.
در فقه از مسئولیت مدنی تحت عنوان ضمان قهری سخن به میان آمده است که در این راستا از وجود و تعابیر مستتر در قواعد فقهیه متعددی حاصل جسته‌اند که از آن جمله‌اند: الف- قاعده اتلاف و…
۴-۱-۱- قاعده اتلاف:
از جمله قواعدی که فقها در بحث از ضمان قهری (مسئولیت مدنی) ،به بررسی آن می‌پردازند، قاعده اتلاف است. هر چند مفاد این قاعده (من اتلف مال الغیر فهو لهو ضامن)[۸۶] در کتب حدیثی نیامده ولی از چندان شهرتی برخوردار است که به عنوان حدیث معصوم تلقی شده و مورد استناد فقها قرار گرفته است.
قلمرو قاعده:
مفهوم اتلاف در گستره و قلمرو این قاعده مؤثر می‌باشد. طوری که بعضی از فقها[۸۷] می‌گویند اتلاف، اعم از اتلاف حقیقی و اتلاف حکمی است. منظور از اتلاف حقیقی آن است که شخصی مال دیگری را به کلی از بین ببرد، مثلاً لباس یا فرش او را بسوزاند. ولی در اتلاف حکمی، نفسِ مال از بین نمی‌رود بلکه با بقاء اصل مال، مالیت آن نابود می‌شود. مثل کارت یا بن‌های اعتباری که تا تاریخ معینی اعتبار دارند و بعد از آن تاریخ، مالیت ندارند یا اینکه اصل کارت یا بن موجود باشد. بعضی از فقها اتلاف مال را شامل اتلاف حکمی، نمی‌دانند و این بدان معنی نیست که اتلاف حکمی،‌ موجب ضمان نمی‌شود بلکه عرض آن است که این قاعده شامل آن نمی‌شود و برای اثبات ضمان در اتلاف حکمی بایستی به
سایر ادلّه مثل آیه شریفه «من اعهتدی لا …الح» مراجعه کرد.
همچنین به موجب اطلاقات ادله قاعده اتلاف، در پدید آمدن ضمان، عنصر عمد و قصد دخالت ندارد. ابن البرّاج در این مورد می‌نویسد: «اگر انسان لباس یا کالایی را در قبال اجرت برای رنگرزی به رنگرز بدهد و آن لباس یا کالا بسود، ضمانش برعهده رنگرز است و بین عمدی و غیرعمدی بودن فرقی نیست.» به نظر می‌رسد نظر ایشان با اطلاق روایت اسماعیل بن ابی الصباح از امام صادق (ع) موافق باشد: «سألته عن القصار بسلم الیه المتاع فیخرقه او یحرقه، (قال (ع): غرمه بما جنت بده» از امام (ع) از رنگرزی پرسیدم که کالایی به او تسلیم شده و او کالا را پاره کرده یا سوزانده است، آیا او باید خسارت آن را پرداخت کند؟ امام (ع) فرمود: او را به جنایتی که با دستش انجام داده جریمه کن[۸۸].
البته لازم به ذکر است که عدم دخالت عنصر عمد در پدید آمدن ضمان؛ بدین معنی نیست که در هیچ یک از مراحل، عملی که مجوز انتساب یا استناد تلف به فاعل باشد لازم نیست؛ بلکه بی‌گمان احراز انتساب عمل به فاعل ضروری می‌باشد؛ زیرا از ارکان اصلی ضمان مورد
بحث، تحقق مفهوم «اتلاف» است و بدیهی است که این مفهوم با مفهوم «تلف» فرق دارد. بنابراین در ایجاد ضمان اتلاف، تقصیر شرط نیست ولی انتساب شرط است و بایستی انتساب فعل زیانبار به فاعل (متلف) احراز شود، یا به عبارت دیگر در تحقق اتلاف، کافی است که رابطه علیت بین فعل شخص و تلف مال موجود باشد. هرچند که قصد ایجاد نتیجه در آن نباشد. همانطور که این قاعده شامل اتلاف عین می‌شود، شامل اتلاف منفعت نیز می‌گردد؛ زیرا علی‌رغم تردیدی که از سوی بعضی از فقها صورت گرفته است، جمع قابل توجّهی از فقها معتقدند که منفعت نیز مال است؛ چرا که مال گاهی به صورت مستقل است، ‌مانند کلیه اجسامی که برای رفع مایحتاج از آن استفاده می‌شود و گاهی به صورت غیرمستقل است مانند اجرت نقل و انتقال و اجرتی که بابت سکونت در منزل داده می‌شود این قسم از اموال در اصطلاح فقها به تبع اطلاق عرف «منافع» نامیده می‌شود؛ بنابراین «فالمنافع ایضاً مال».
علاوه بر آنچه گفته شد،‌ فقیهان درتعریف بیع آورده‌اند که «البیع مبادله مال بمال»: یعنی بیع عبارت است از این که یک مال با مال دیگر معاوضه گردد، هم عِوَض و هم معوض مال باشد[۸۹].
در عین حال گفته‌اند منفعت در عقد بیع می‌تواند عوض واقع شود: این به اعتبار آن است که مال بودن منفعت را مسلّم گرفته‌اند.
قانون مدنی نیز بر منفعت،‌ اطلاق مال کرده است طوریکه در ماده ۳۲۸ می‌گوید: «هرکس مال غیر را تلف کند ضامن آن است … اعم از اینکه عین باشد یا منفعت». «بنابراین قاعده اتلاف هم شامل اتلاف اعیان و هم شامل اتلاف منافع می‌شود. چنانکه محققّ ثانی می‌نویسد: «لو اتلف منفعه کسکنی الدار، و رکوب الدابه … ما اتلعه قطعاً»[۹۰].
با توجه به اینکه حضرت امام (س) قاعده اتلاف را یک قاعده عقلایی می‌دانند، از نظر ایشان ملاک قلمرو قاعده،‌ نگرش عقلاست و عقلا، افساد بر صاحب مال را موجب ضمان می‌دانند نه افساد بر نفس مال را، پس هر کسی به هر نحوی موجب افساد مال بر صاحب آن شود به نحوی که مالک به مال خود دسترسی نداشته باشد،‌ ضامن است و می‌بایست عین آن را در صورت وجود و مثل یا قیمت آن را در صورت تلف به مالک برگرداند و بپردازد؛ یعنی در قاعده اتلاف آنچه موضوعیت دارد افساد بر صاحب مال است نه افساد خود مال و افساد بر صاحب مال آن است که مالک عقلاً و یا شرعاً نتواند در مال خود تصرف کند.
بنابراین به نظر می‌رسد طبق دیدگاه حضرت امام (ره) قاعده اتلاف هم شامل اتلاف حکمی و حقیقی و هم شامل اتلاف اعیان و منافع می‌شود، چون طبق مبنای ایشان پایه و اساس قاعده اتلاف، سیره عقلاء می‌باشد و عقلا اتلاف حکمی و حقیقی و همچنین اتلاف عین و منفعت را موجب ضمان می‌دانند.
۴-۱-۲- لسان قاعده تسبیب در مسئولیت مدنی دولت
قاعده تسبیب یکی از قواعد فقهی و حقوقی است که به لحاظ آثار فراوانش تحقیق و بررسی پیرامون آن دارای فوائد و ثمرات بسیار است و در مباحث مختلفی از فقه مانند کتاب عصب، قصاص و دیات مورد بررسی فقها قرار گرفته است.
«سبب» در لغت به معنی ریسمان[۹۱] به کار رفته است: راغب اصفهانی می‌نویسد «سبب ریسمانی است که بوسیله آن از نخل بالا می‌روند» و در مصباح المنیر نیز به همین معنی آمده است. طوریکه سبب، هر آن چیزی است که بوسیله آن به امری از امر دست یافته می‌شود».

 

قدرت برند (شایستگی مشتری، رقابتی و جهانی)

ارزش ویژه برند جهانی

 

موتمنی و شاهرخی (۱۹۹۸)

 

۷-۱-۲ مدل های سنجش ارزش ویژه برند
۱-۷-۱-۲ ارزش ویژه برند از دیدگاه آکر
بنا بر تعریف دیوید آکر، ، ارزش ویژه برند، مجموعه‌ای از دارایی ها و تعهدات است که با نام و سمبل (علامت) برند مرتبط است و به ارزشی که توسط یک محصول یا خدمت برای شرکت یا مشتریان شرکت ایجاد میشود اضافه شده یا کم می‌شود. این داراییها و تعهداتی که ارزش ویژه برند براساس آنها شکل میگیرد از یک زمینه به زمینه دیگر متفاوت است (آکر، ۱۹۹۵، ص ۲۰۷). دارائیهای اصلی عبارتند از: ۱- برندآگاهی[۱۴۷]،۲- وفاداری به برند[۱۴۸]، ۳- کیفیت ادراک شده[۱۴۹]، ۴- تداعی برند[۱۵۰].
تعریف آکر از ارزش ویژه برند دارای وجوه مختلفی است. نخست اینکه، ارزش ویژه برند، مجموعهای از دارائیهاست. بنابراین، مدیریت ارزش ویژه برند مستلزم ایجاد و افزایش این دارائی‌هاست. شکل ۲-۶ نشان میدهد که ارزش ویژه برند چگونه ارزش زاست. توجه داشته باشید که بخش پنجم دارائیهای ارزش ویژه برند در شکل ۲-۶ مربوط به دیگر دارائیهایی است که حالت تکمیلکنندگی دارند و به برند اضافه میشوند (مانند حق امتیاز برند و …) دوم اینکه، هرکدام از دارائیهای برند از طریق متنوعی ارزشزایی میکنند که ۱۷ تا از آنها در شکل (۲-۶ )آمده است. سوم اینکه، ارزش ویژه برند هم برای شرکت و هم برای مشتریان ارزشزایی میکند. در اینجا منظور از مشتریان هم مصرفکنندگان نهایی است، هم آنهایی که در سطوح قبل از مصرفکننده فعالیت میکنند (مانند خرده فروشها و ارائه دهندگان خدمات و غیره). چهارم اینکه، دارائیها و تعهداتی که به نام و علامت برند مرتبط هستند، در صورت هرگونه تغییر در نام یا علامت برند، ممکن است دستخوش تغییراتی شوند و یا حتی برخی از آنها از بین بروند (آکر، ۱۹۹۶، ص ۱۷).
مطابق نظر آکر، یکی از مفاهیم مهمی که ارزش ویژه برای برند را ایجاد میکند هویت برند است. هویت برند، مجموعهی یکتایی از تداعیهای برند در ذهن مشتریان است و بیانگر این است که برند چه چیزی را ارائه میدهد و چه قولهایی به مشتریان میدهد. آکر، هویت برند را شامل ۱۲ بُعد می‌داند که در قالب چهار دیدگاه سازماندهی میشوند (کاتلر و کلر، ۲۰۰۷، ص ۲۷۹):

ابعاد ارزش ویژه برند

آکر اجزای مختلف برند را به قرار زیر تشریح میکند:
الف:برندآگاهی
منظور از آگاهی، میزان و قدرت حضوری است که برند در ذهن مصرفکننده دارد. روش های مختلفی که برندآگاهی را میسنجدو به یادداشتن برند توسط مشتری را ملاک قرار میدهد. از تشخیص برند (آیا شما تاکنون این برند را دیدهاید؟) گرفته تا فراخوانی ذهنی برند (چه برندهایی از این گروه محصولات را به یاد میآورید؟) تا بالاترین برند در ذهن (نخستین برندی که به یادآورده میشود) و تا برند مسلط (تنها برندی که به یادآورده میشود) (آکر، ۱۹۹۶، ص ۱۰).
برندآگاهی دارای مزایای رقابتی زیادی برای شرکتهاست (آکر، ۱۹۹۵، ص ۲۰۸):

 

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

 

آگاهی، احساس آشنایی با برند در مشتریان ایجاد میکند.

اگر یک برند در زمان خرید در ذهن مشتری فراخوانی شود (حتی اگر به عنوان گزینهای که خریداری نشود)، میتواند یک برجستگی در ذهن مشتریان ایجاد کند.

آگاهی از نام میتواند نشانهایی از نوعی تعهد مشتری باشد. اگر نسبت به نامی آگاهی وجود داشته باشد، پس باید یک دلیل برای آن وجود داشته باشد.

بهخاطر علاقه زیاد به برند، اطلاعات مختلفی نظیر آگاهی، ویژگیها، فواید، تصاویر، تفکرات، احساسات، تداعیها و تجربیات در رابطه با مارک تجاری، وجود دارند(کلر, ۲۰۰۳). هرچند که آگاهی و جذابیت برند، اجزاء اصلی اکثر مدلهای ارزش ویژه برند هستند(اکر وکلر۱۹۹۸).
آکِر(۱۹۹۱) آگاهی مارک تجاری را بهعنوان ” توانایی خریدار در تشخیص و یادآوری اینکه یک مارک تجاری به طبقه خاصی از محصول تعلق دارد” تعریف میکند. طبق گفته کِلِر(۲۰۰۳)، آگاهی مارک تجاری نقش مهمی در تصمیمگیری مشتری جهت کسب مزیت یادگیری، مزیت توجه و مزیت انتخاب، بازی میکند. ارزش ویژه مارک تجاری مشتریمحور وقتی اتفاق میافتد که مشتری، سطح بالایی از آگاهی و نزدیکی را با مارک تجاری داشته و تداعیهای قوی، منحصربهفرد و واحدی از مارک تجاری در ذهن خود نگهدارد.
طبق گفته آکِر(۱۹۹۱)، در حالیکه آگاهی مارک تجاری، شناخت ایجاد میکند و نشانهای از تعهد و استحکام است، کیفیت دریافتشده به عنوان ابزاری برای تمایز عمل میکند.
آلبا و هوتیجسون[۱۵۱](۱۹۸۷)، پیشنهاد کردهاند که آگاهی برند دارای دو زیر بعد[۱۵۲] آشنایی و تجربه است. اثرات آشنایی و تجربه در دو سطح اتفاق میافتد: مارک تجاری و طبقه محصول. درحالیکه دانش مربوط به مارک تجاری بر ارزش ویژه مارکتجاری که با مارکتجاری ویژهای همراه شده، بطور مستقیم تأثیر میگذارد، دانش مربوط به طبقه محصول، ارزش ویژه مارک تجاری همراه با همه مارکها در طبقه محصول را تحت تأثیر قرار میدهد(کریشنان۱۹۹۸).
آکِر(۱۹۹۱) چندین سطح از آگاهی برند را ازتشخیص تا نفوذ، که مربوط به شرایطی است که تنها مارک تجاری شرکت توسط مصرف کننده فراخوانی می شود، را ذکر کرده است. روسیتر و پِرسی[۱۵۳](۱۹۸۷)، آگاهی مارکتجاری را توانایی مصرفکننده در شناسایی یا تشخیص مارکتجاری تعریف کردند.
آگاهی برند قابلیت دستیابی برند را در ذهن اندازه می گیرد. آگاهی برند می تواند از طریق بازخوانی برند یا تشخیص برند اندازه گیری شود. بازخوانی مارک تجاری، توانایی مشتریان برای بازخوانی مارک تجاری از حافظه وقتی که طبقه خاصی از محصول، نیازهای برآورده شده توسط طبقه خاص یا برخی جستجو به عنوان اشاره را دریافت می کند؛ منعکس می کند. تشخیص مارک تجاری توانایی مشتری را در معرض گذاری قبلی مارک تجاری را تأیید می کند.
بازخوانی نام تجاری– این مهم است که نه تنها باید عمق بازخوانی(یعنی درصدی از مردم که مارک تجاری را میشناسند) اندازه گیری شود، بلکه باید گستردگی بازخوانی(یعنی اشاره هایی که منجر به بازخوانی مارک تجاری می شوند) نیز اندازه گیری شوند. بنابراین سنجش انتخاب اشاره ای که برای بازخوانی پرسیده میشود اهمیت دارد. یک شروع خوب، فکر کردن درباره این است که، چه کسی؟، چه زمانی؟، کجا؟، و چه زمانی مارک تجاری را خریده یا استفاده خواهد کرد.
اشارات معمولی عبارتند از: زیرمجموعه ها(نظیر نوشابهها، نوشیدنیهای ملایم و غیره)، اهداف یا دلایل مصرف(نظیر نوشابه هایی که شما برای داشتن یک روز خوب، میخرید)، مکانها(نظیر در دسترس بودن در سوپر مارکتها) و مردم(نظیر نوشیدن در تنهایی یا با گروه).
تشخیص نام تجاری– در وظیفه تشخیصی، مشتریان یک محرک(نظیر نام تجاری) را می بینند و باید بگویند که آیا آنها قبلا آن را دیده اند( نظیر شب گذشته در تلویزیون یا در روزنامه خاص و…). اگر می خواهیم از تشخیص برای اندازه گیری عملکرد فعالیتهای مختلف بازاریابی( تبلیغات مختلف) استفاده کنیم، باید یک گروه را برای یک تفسیر از محرک هدف و گروه دیگری را برای تفسیر دیگری از محرک هدف(نظیر مارک تجاری رقبا)، قرار دهیم(چاندان, ۲۰۰۳)اولین مرحله ایجاد وفاداری این است که مشتریان نسبت به محصول آگاهی پیدا کنند. در مرحله آگاهی مشتری می داند که مارک تجاری وجود دارد، اما پیوند بین مشتری و مارک تجاری پایین است. در ایجا نام مارک تجاری می تواند آگاهی از محصول را فراهم آورد زیرا نامهای تجاری ارزشی برای مشتریان با کمک به آنها در تفسیر، فرایند، ذخیره و بازخوانی اطلاعات بیشتر در مورد محصولات پیشنهاد میکند. آگاهی از مارک تجاری میتواند از طریق روش های مختلفی نظیر تبلیغات، ایمیل مستقیم، مطبوعات تجاری، ارتباطات دهان به دهان و فعالیتهای ترفیعی، افزایش پیدا کند.
یافته ها نشان می دهدمردم تمایل به خرید نام آشنا دارند زیرا آنها با نامهای آشنا راحت ترند این فرض نیز وجود دارد که نام های تجاری که مشهور هستند احتمالا قابل اعتمادندو کیفیت موجهی دارند اغلب یک نام تجاری شناخته شده بهتر از نام های تجاری ناشناخته برگزیده میشود .عامل آگاهی از این نظر مهم است که یک نام تجاری در درجه اول باید وارد ملاحضات شخص شودبرای همین یک نام تجاری نا شناخته معمولا شانس کمی برای خریده شدن دارد.
ب:- کیفیت ادراک شده
کیفیت ادراک شدهی برند نوعی تداعی ذهنی برند است که به سطح بالاتری رسیده است و به شرایط و چگونگی دارائیهای برند میپردازد، (آکر، ۱۹۹۶، ص ۱۷): زیرا

 

 

در بین تمام تداعیهای برندی، فقط کیفیت ادراک شده است که به عنوان نیروی محرکهی عملکرد مالی درنظرگرفته میشود.

کیفیت ادراک شده اغلب، اگر نخواهیم بگوییم اصلیترین نیرو، حداقل یک نیروی اصلی برای هر کسب و کاری است.

کیفیت ادراک شده با دیگر وجوهی که نحوهی ادراک برند را تشریح میکنند مرتبط است و آنها را به حرکت در میآورد.

زایتمال[۱۵۴] (۱۹۸۸)،؛ کیفیت ادراک شده را به این صورت تعریف میکند: «قضاوت مصرفکننده در مورد برتری کلی یک محصول». این ارزیابیهای درونی درباره کیفیت محصول توسط مصرف‌کننده پس از تجربهکردن برند انجام میشود، نه به وسیلهی مدیران و متخصصان (یو و دانته[۱۵۵]، ۲۰۰۱).
کیفیت دریافت شده به عنوان معیار مهمی برای انتخاب یک مارک تجاری است. آکر کیفیت دریافت شده را به صورت، درک مشتری از کیفیت کلی یا برتری یک محصول یا خدمت در رابطه با هدف یا جانشینهای مربوط به آن، تعریف می کند. کیفیت درک شده در ابتدا، به عنوان درک مشتری تعریف می شود، بنابراین از دیدگاه های مختلف، متفاوت خواهد بود:

 

 

کیفیت عینی یا واقعی؛

کیفیت براساس محصول

کیفیت تولید.

کیفیت دریافت شده نمی تواند بصورت عینی تعیین شود، زیرا آن درک و قضاوت مشتریان از چیزی است که برایشان مهم است. کیفیت درک شده احساسی نامحسوس از مارک تجاری است. هرچند که معمولا براساس ابعادی است که ویژگیهای محصولات نظیر اعتبار و عملکرد را در بردارند.
کیفیت دریافتشده به عنوان ” ادارک مصرفکننده از کیفیت کلی یا برتری یک محصول یا خدمت نسبت به گزینه های دیگر” تعریف میشود(ریتمال ۱۹۸۸). کیفیت دریافتشده یک ضرورت رقابتی است و امروزه اکثر شرکتها به کیفیت مشتریمحور به عنوان یک سلاح استراتژیک، روی آوردهاند ارتباط بین کیفیت محصول و خدمت، رضایت مشتری، سودآوری شرکت را مورد توجه قرار میدهد.
آکِر(۱۹۹۶) پیشنهاد کرد که کیفیت دریافت شده مربوط به مارکهای تجاری مختلف می تواند بصورت مستقیم نیز اندازه گیری شود. آکِر(۱۹۹۶) شواهدی از مطالعات گذشته را بیان میکند که نشان دادند که تا ۸۰ درصد تغییرات در ارزش دریافت شده با کیفیت دریافتشده توضیح داده میشود.
کیفیت دریافتشده، کیفیت واقعی محصول نیست، اما ارزیابی ذهنی مشتری نسبت به محصول است(زیتمال, ۱۹۸۸). همانند تداعیهای مارک تجاری، کیفیت دریافتشده نیز ارزش را برای مشتریان فراهم میکند تا آنها با متمایز کردن مارک تجاری از رقبا، دلیلی برای خرید داشته باشند. اساساً اصل درک مشتری از کیفیت به درک ویژگیهای ذاتی و خارجی مربوط به کیفیت مربوط میشود(در میان ویژگیهای خارجی، انجام فعالیتهای بازاریابی شرکت از طریق، قیمت، تبلیغات و ترفیع، یک ابزار برجسته محسوب میشود.زِیتمال[۱۵۶](۱۹۹۸) کیفیت درکشده را قضاوت[۱۵۷](ذهنی) مصرفکننده در مورد برتری و ارجحیت کلی یک محصول تعریف میکند. تجربیات شخصی محصول، نیازهای خاص و موقعیت مصرف، ممکن است ارزیابی ذهنی مصرفکننده از کیفیت را تحت تأثیر قرار دهد. معنای کیفیت درک شده بالا، از طریق تجربه طولانی مدت مرتبط با مارک تجاری، شناخت مصرفکننده از متفاوت بودن و برتری مارک تجاری ایجاد میگردد. زِیتمال(۱۹۹۸) مشخص میکند که کیفیت درک شده، جزئی از ارزش ویژه مارک تجاری است، از اینرو کیفیت درک شده بالا، مصرفکننده را بهسوی انتخاب یک مارک تجاری نسبت به دیگر مارکهای تجاری رقیب، هدایت میکند. بنابراین، بهمیزانی که مصرفکننده، کیفیت مارک تجاری را درک میکند، ارزش ویژه مارک تجاری افزایش خواهد یافت. یورومونیتور[۱۵۸](۱۹۹۶) نشان داد که اطمینان مصرفکنندگان نسبت به کیفیت حدود ۷۰ درصد گستردهتر از حالتی است که به مارکهای محصولات با کیفیت ضعیف وجود دارد. علاوهبر ارزش افزودهای که اطمینان از کیفیت ایجاد میکند، خرده فروشان نیز مارکهای قدرتمند خودشان را توسعه می دهند(چرناتونی, ۱۹۹۱).رابطه بین کیفیت دریافتشده و هزینه های ارتباطات بازاریابی با مطالعات مختلف توجیه شده است. رابطه بین سرمایهگذاری در ارتباطات بازاریابی و کیفیت نه تنها بر ارزش ویژه مارکتجاری تأثیر میگذارد، بلکه تصمیم خرید را با افزایش ارزش محصول، همانطورکه توسط آرچیبالد[۱۵۹](۱۹۹۸) نشان داده شده، حمایت میکند.یک مارک تجاری باید ضمانت معتبری برای مشتریان فراهم آورد. مشتریان به مارکهایی ترغیب میشوند که نیازهای مورد انتظارشان را تأمین میکنند. نامهای تجاری معنای سمبلیکی برای کمک به مشتریان جهت تشخیص و فرایند تصمیمگیری فراهم میآورند. یک مشتری نام تجاری آشنا را انتخاب کرد چراکه نامهای تجاری کیفیت دریافت شده بالایی را دربردارند..نام تجاری با کیفیت ادراک شده توسط مشتری پیوند خورده است ادراکی که تنها کیفیت کلی را نشان میدهد و ضرورتا بر مبنای دانش مشتریان در مورد ویژگیهای جزیی آن نیست درک کیفیت ممکن است تا حدی در صنایع مختلف متفاوت باشد.کیفیت بالا مستقیما بر تصمیم خرید و وفاداری تاثیر دارد و از قیمت و حاشیه سود بیشتر حمایت مبکند.همچنین میتواند پایه ای برای گسترش دامنه نام ونشان تجاری باشد.
ج:- وفاداری به برند
سومین گروه از دارائیهای برند، وفاداری به برند است که از بسیاری از چارچوبهای مفهومی ارزش ویژه برند کنار گذاشته شده است. با این وجود، در اینجا حداقل دو دلیل وجود دارد که گنجاندن وفاداری به برند در چارچوب مفهومی ارزش ویژه برند را تأیید میکند. نخست اینکه، ارزش ویژه برند برای یک شرکت به طور قابل توجهی از وفاداری مشتریان به برند حاصل میشود. در هنگام ارزشگذاری برند برای خرید و فروش برند، وفاداری به برند یکی از فاکتورهای کلیدی است که میباید درنظرگرفته شود. زیرا داشتن پایگاهی از مشتریان وفادار میتواند جریانی از فروش را برای صاحب برند به همراه داشته باشد. یک مشتری وفادار به علت اینکه برخی ارزش های منحصر به فرد را در محصولات یک برند میبیند که در گزینه های جایگزین وجود ندارد، ممکن است پول بیشتری را نیز برای به دست آوردن آن برند پرداخت نماید. دوم اینکه، درنظرگرفتن وفاداری به عنوان یک دارائی منجر به ایجاد برنامههایی جهت بالابردن وفاداری خواهد شد و این خود منجر به افزایش ارزش ویژه برند میشود. (آکر، ۱۹۹۶، ص ۲۱ . جاکبی و چستناک[۱۶۰]، ۱۹۷۸).
یکی از سرمایه های گرانبهای کسب و کار، وفاداری مشتریان است. رقبا ممکن
است از محصول و فرایندها یا خدمات کپیبرداری کنند ولی تغییر دیدگاه مشتریان جهت تغییر برند دشوار است. مبنای وفاداری به برند میتواند یک عادت ساده باشد (مثلاً ممکن است انگیزهای برای تغییر خرید از سوپر مارکتی که با آن آشنا شدهایم وجود نداشته باشد و یا ترجیح میدهیم برندِ ماست و لبنیاتی که برای مدت طولانی مصرف کردهایم و دارای کیفیت هم بوده را حفظ کنیم)؛ و یا ممکن است به علت هزینه های تغییر برند، مصرفکننده حاضر به تغییر نباشد و به برند وفادار بماند. وفاداری به برند دارای مزایای رقابتی برای شرکتهاست، از جمله (آکر، ۱۹۹۵، ص ۲۱۱):

 

 

کاهش هزینه های تبلیغاتی.

وفاداری به برند کنونی مانعی برای ورود رقباست.

وفاداری به برند، اهرم تجاری برند برای اشغال فضای بیشتری از قفسههای مغازهها است.

تعداد بالای مشتریان وفادار و راضی، تصویر مناسبی از برند ایجاد میکند.

وفاداری به برند فرصت واکنش رقابتی به حرکتهای رقبا و توسعهی محصول و برند را ایجاد میکند.

وفاداری یکی از راه هایی است که مشتری رضایتش را از عملکرد کالا یا خدمتی که دریافت کرده، بیان می کند. تحقیقات زیادی درخصوص رابطه بین وفاداری مارک تجاری و تعهد انجام شده است. این مطالعات نه تنها توان و قدرت این رابطه را مورد بررسی قرار داده اند، بلکه اثرات سایر متغیرهای برند را نظیر میزان پیچیدگی برند را نیز سنجیده اند. در واقع به انگیزش و ظرفیت مشتری برای چنین ارزیابی ای بستگی دارد. همچنین تیلور و کرونین[۱۶۱]، کیفیت درک شده را به عنوان معیاری از رضایت تعریف کرده و سندویک و دوهان[۱۶۲] اعتبار مارک تجاری را به عنوان متغییری میانجی بین رضایت و وفاداری تعریف کرده اند.(لوییز۲۰۰۰)
توسعه وفاداری مارک تجاری مهمترین فاکتور برنامه بازاریابی شرکتها، به ویژه در مواجهه با بازارهای بسیار رقابتی با تغییرات ناخواسته محصولات، می باشد. علاقه به پذیرش این نگرش استراتژیک ناشی از ارزشی است که وفاداری به مارک تجاری برای شرکتها در موارد زیر ایجاد می کند:

 

 

مانع اساسی در برابر ورود رقبا؛

افزایش توانایی شرکت در برابر تهدیدات رقابتی؛

فروش و درآمد بیشتر

حساسیت پایین مشتریان به تلاشهای بازاریابی رقبا.

اکثر مطالعات انجام گرفته درخصوص وفاداری مارک تجاری، رویکرد روانشناسی دارند که در ارتباط با فرایندهای شناختی است که تمایل به مارک تجاری را توسعه می دهند. این رویکرد در ابتدا به رابطه بین کیفیت درک شده، رضایتبخشی و وفاداری متمرکز شده است. رویکرد دوم به جنبه اجتماعی و انگیزه لذت از وفاداری مارک تجاری توجه دارد. فرانتیر تأیید می کند که تلاشهای مضاعف صورت گرفته در تحلیل وفاداری مارک تجاری به عنوان نتیجه فرایند تصمیم گیری مطلوب است که روابط طلسم شده مشتریان را می شکند چالش اصلی در تحقیق بر روی وفاداری مارک تجاری، تعریف مفهوم وفاداری مارک تجاری و اندازه گیری آنست. جاوالگی و موبِرگ[۱۶۳] (۱۹۹۷)، وفاداری مارک تجاری را براساس ویژگیهای انتخاب، حالت و رفتار تعریف کردند. در حالیکه ویژگی رفتاری براساس مقدار خرید برای یک مارک تجاری ویژه میباشد، ویژگی حالتی، ترجیحات مشتری را یکی کرده و به سمت مارکتجاری سوق میدهد. تعاریف مربوط به ویژگی انتخاب، به دلایل خرید و یا فاکتورهایی که انتخابها را تحت تأثیر قرار میدهند، تمرکز دارند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
این تعاریف وفاداری مارکتجاری، بصورت تجربی در سه طبقه اصلی تقسیمبندی شده است: نگرش چند حوزه ای، نگرش رفتاری و نگرش حالتی).
آکِر(۱۹۹۱) وفاداری مارک تجاری را بهعنوان وضعیتی تعریف میکند که وقتی مارک تجاری از لحاظ قیمت و ویژگیها تغییر میکند، مشتری به مارک تجاری دیگری روی میآورد. از سوی دیگر کِلِر(۲۰۰۳) وفاداری مارک تجاری را با واژه ” تشدید مارکتجاری” که به طبیعت ارتباط مارکتجاری مشتریمحور برمیگردد، مورد آزمون قرار میدهد و به اینکه مشتریان احساس میکنند که با مارک تجاری همساز هستند، گسترش میدهد. مشتریان با تشدید واقعی مارک تجاری، وفاداری بالا و جستجوی فعالانه برای تعامل با مارک تجاری نشان میدهند و تجربیاتشان را با دیگران تسهیم میکنند. این تعاریف از وفاداری مارک تجاری، به رابطه مستقیم بین مارکتجاری و وفاداری مارکتجاری اشاره میکند، بطوریکه وفاداری مارکتجاری اغلب بهعنوان بعد اصلی ارزش ویژه مارک تجاری تعریف میشود(اکر۱۹۹۱).
اولیور(۱۹۹۹) وفاداری مارک تجاری را بهعنوان” یک تعهد عمیق برای خرید دوباره یا مشتری دوباره یک خدمت/ محصول بهطور سازگار در آینده، که سبب تکرار مارک تجاری مشابه یا خرید مجموعه مشابه مارک تجاری میشود، با اینکه اثرات محیطی و تلاشهای بازاریابی عاملی جهت تغییر رفتار میباشد، تعریف میکند. چادهوری[۱۶۴](۱۹۹۷) پیشنهاد کردهاست که وفاداری مارک تجاری، ترجیح مصرفکننده برای خرید یک مارک تجاری ساده، یا یک نام تجاری ویژه در یک کلاس محصول میباشد. مصرفکننده خرید دوباره مارک تجاری را انجام داده و در برابر انتقال به دیگری مقاومت میکند.

 

 

فصل سوم: شرح احوال، آثار و سبک خاقانی
فصل سوم:
شرح احوال، آثار و سبک خاقانی
۳-۱ نام و نسب خاقانی:
نام خاقانی آن چنان که او خود در سروده هایش یاد کرده است، «بدیل» بوده است. در «تحفه العراقین به ایهای نغز خود را بدیل بوالعلا نامیده است:
گر جز تو بُوَد جهان خدیوم، پس من نه از آدمم، ز دیوم
وز جز در تست سجده جایم، پس من نه بدیل بوالعلایم. (تحفه العراقین/۱۷۰)
پیش نام خاقانی افضل الدین بوده است. بَرْ نام خاقانی حسّانُ العجم بوده است. خاقانی، این برنام را بس گرامی می دارد و همواره بدان می نازد. (کزازی، ۱۳۶۸: ۴-۵)
افضل الدین بدیل بن علی النجار شروانی، در سال ۵۲۰ هـ .ق از پدری نجار به نام علی و مادری نسطوری تازه مسلمان که پیشه او طباخی بود، در شهر شروان دیده به جهان گشود. پدر خاقانی درودگری بوده است علی نام در شروان. خاقانی در جامه های خویش نیز پدر را به آزر هنری ستوده است اما روزگاری، خاقانی از پدر می رنجد و دل بر او گران می دارد؛ «گویا پدرش می خواسته است که خاقانی هم کار پدر را از دست ندهد؛ و بدین جهت خاقانی را رنجیده خاطر داشته است».
مادر خاقانی کنیزکی ترسا کیش بوده است که گویا در «جنگهای چلیپا» از روم به شروان آورده می شود. در این سامان به اسلام می گرود؛ و با علی درودگر پیوند زناشویی برمی بندد.
خاقانی مام خویش را بس گرامی می داشته است؛ و همواره به نیکی و ستایش، از او یاد کرده است؛ و از مهر و وابستگی به او بوده است که پای بند شروان می مانده است. نیای خاقانی پیشه ی بافندگی داشته است (همان، ۱۳۶۸: ۱۰-۱۵).
نام هنری خاقانی در آغاز «حقایقی» بوده است. این نام تنها دو بار در سروده های او آورده شده است. نام هنری او، پس از آنکه به پایمردی بوالعلای گنجوی، به خاقان اکبر، موچهر شر و انشاه پیوست، به خاقانی دیگرگون شد. (همان، ۱۳۶۸: ۶)
۳-۲ دوران کودکی و استادان خاقانی
خاقانی از کودکی نزد عموی خود، کافی الدین عمربن عثمان، که مردی حکیم و طبیب و فیلسوف بود، به تحصیل دانش پرداخت و همواره در سایه ی تربیت و حمایت او با شوق فراوان در کسب دانش می کوشید. دیری نگذشت که در پرتو نبوغ و همت خود در علوم ادب و لغت و قرآن و حدیث و داستان و قصص انبیاء و سایر فنون و علوم زمان به کمال رسید و دارای نیروی خلاقه ای در شعر شد که به آفرینش و خلق آثار شعری و هنری دست زد و از عموی خود، کافی الدین، حسان العجم لقب گرفت. (سجادی، ۱۳۵۱: ۱۱)
چون دید که در سخن تمامم حسان عجم نهاد نامم (خاقانی، ۱۳۹۱: ۲۸۶)
کافی الدین عمر عثمان فرزانه ای پزشک و دانشور بوده است. آنگاه که خاقانی از پدر می رنجد و کار و بار خویش را می سنجد، به نزد عموی دانای خود راه می برد و از دانش او بهره ها می جوید. کافی الدین خاقانی را پدری مهربان و استادی راهنمای و سخندان بوده است. خاقانی همواره دل در گرو مهر او می داشت و از بُن جان و ژرف دل او را سپاس می گذاشت. کافی الدین در بیست و پنج سالگی خاقانی در گذشته است و شاعر جوان را در سوگ نشانده است بس اشک دریغ از دیدگانش برافشانده است. کافی الدین عمر عثمان را در شروان به خاک می سپارند (کزازی، ۱۳۶۸: ۱۵-۱۷).
بدیل که با آمدن خود شادمانی را به خانه ی علی درودگر آورده بود، در دامان مهر و تیمار داشت مادر، می بالید و بزرگ می شد. آن گاه که از آب و گل درآمد و راه رفتن توانست و بر پای خویش ایستادن، در کوچه های شروان با کودکان دیگر به بازی می رفت و روز را به شام می رسانید. آن گاه که بدیل به سنی رسید که آموختن می توانست، لوح و دوات و قلم بدو دادند و او را به دبستان فرستادند. هوش سرشار بدیل و توان شگرفت و شور و شرار بسیارش در آموختن، آموزگاران را به شگفت می آورد و همگنان، در پیشانی بلند او، می خواندند که آینده ای درخشان در پیش خواهد داشت. بدیل هم چنان پرشور و نستوه دانش می آموخت و روزگار را به خواندن کتاب های گونه گون به ویژه دیوان های شعر می گذرانید و دمی را به بیهودگی از دست نمی داد. این رفتار او نگرانی و بیمی در دل استاد درودگر می افکند و خاطر وی را می آشفت. زیرا، به آشکارگی می دید که پور دلبند راه پدر را فرو نهاده و بر آن سر افتاده است که رنده و تیشه را واگذارد و مرد سخن و اندیشه شود (همان: ۲۲-۲۳).
۳-۳ دوران جوانی
« آن گاه که بدیل به هجده سالگی رسید و برنایی برازنده و برومند گردید، علی درودگر عنان شکیب از دست داد و کاسه ی صبرش لبریز شد. پسینگاه روزی، آن گاه که پور پرشورش با انبانی پر از کتاب در زیر بغل به خانه آمد، خشمناک بر وی خروشید که: «آموختن و دانش اندوختن تا چند؟» تو را از آن چه سود؟ دست از خیرگی و ستیزگی بردار و درس و کتاب را به کناری بگذار و از فردا به کارگاه بیا و یار و مددکار من باش. اگر فرمان نبری و چنین نکنی، از این پس نه من نه تو! دیگرت فرزند خویش نخواهم خواند». بدیل از پرخاش پدر سخت برآشفت و جانش به هم برآمد. بدیل تصمیم گرفت نزد عمویش برود.
بدیل هفت سال در کنار کافی الدین عمر عثمان ماند و از خرمن دانش او خوشه ها اندوخت و از فروغ مهر و مردمی او، جان و دل برافروخت. بدیل جوان در همین اوان، طبع می آزمود و چامه می سرود و سخنوری نغزگوی و زبان آور شده بود. بدیل در بیست و پنج سالگی، گرامی ترین و مهربان ترین خویشاوند و پناه و یار خویش را از دست داده بود؛ مردی بزرگ که وی را پدر خود می دانست و خوش می داشت که مردمان نیز او را پدر وی بدانند » (همان، ۱۳۸۷: ۲۳-۲۷).
۳-۴ سفرهای خاقانی
« خاقانی سفرهای بسیار داشته است؛ در آن میان، سه سفر وی بزرگ و هنگامه ساز و پرماجرا بوده و در سروده ها و نوشته های او، بازتاب یافته است: نخستین سفر از این سفرهای سه گانه همان است که چامه سرای فرخنده رای، به آهنگ رفتن به خراسان، بدان دست یازید و آغازید. وی، همواره آرزوی دیدار خراسان را داشته است؛ سرزمینی که خورشید درخشان و جان افروز ادب پارسی از آن برآمده و با پرتو فرمند و اهورایی اش کرانه های جهان را روشنایی بخشیده است؛ این سفر که در میانه ی سال های ۵۴۹ و ۵۵۰ هجری قمری رخ داده است، به فرجام نرسیده و خاقانی ناچار شد که از میانه ی راه به زادبوم خویش بازگردد.
دومین سفر خاقانی، بدان سان که او خود بهره جوی از شمار جُمّل یا ابجد در «چامه ی صفاهان» گفته است، به سال ۵۵۱ انجام گرفته است. درباره ی این سفر خاقانی و آنچه در درازای آن بر وی گذشته است، از رهگذر تحفه العراقین، آگاهی ایی بسیار داریم. سخنور، به شیوه ای شاعرانه و با زبانی هنری و نگارین، در این کتاب که در وزن «مفعول مفاعلن مفاعیل» سروده شده است و وزنی است چالاک و رامش خیز و شادی انگیز، گزارش سفر خویشتن را به مکه به فراخی باز نموده است.
سومین سفر بزرگ خاقانی هنگامه سازترین سفر او نیز هست. این سفر نیز، به آهنگ دیدار از کعبه، به انجام رسیده است؛ اما چون شر و انشاه جلال الدین اَخْسِتان با این سفر هم داستان نبوده است، ماجرایی تلخ و اندوهبار برای سخنور سترگ پدید میآورد؛ لیک از پیچیدگی و ژرفای این ماجرا که به ویژه در نوشته های خاقانی بازتاب یافته است؛ نمی توان بدان سان که زیست نامه نویسان نوشته اند، انگیزه ی ناکامی و خشم رفتگی شاعر را تنها سرپیچی او از فرمان شروانشاه دانست که او را می فرمود، سفرش را به باز پس بیندازد.
در بازگشت از این سفر است که او بر کرانه ی دجله، ویرانه های ایوان مداین را می نگرد و در برابر شکوه و شگرفی تاریخ ایران، بالا می خماند و نماز می برد و زمین می بوسد. چامه ی ایوان مداین را با دیدن این ویرانهها، دردی مرد افکن و اندوهی کوه شکن جانش را درهم می فشرد و او را وا می دارد که بغض گره شده در گلو را با خروشی سهمگین فرو درد و در برابر ایوان کسری، طاق تاریخ و دروازه ی هزاره ها، بانگ برزند و نهیب برآورد که: «هان! ای دل عبرت بین! از دیده عبر کن هان!» تنها دریا دلی آتش زبان و ایران دوست چون اوست که آوای خاموش ویرانه ها را از بن جان و دندان می تواند شنید » (همان، ۱۳۸۷: ۴۱-۶۴).
۳-۵ ویژگی های اخلاقی خاقانی
« گذشته از پرهیز و پارسایی و ویژگیها و خویهایی ارزشمند و والا که خاقانی به ویژه پس از گراییدن به درویشی و گوشه نشینی آنها را اندرز گفته است، بر پاره ای از پسندها و خویهای او نیز می توان از میانه ی سروده هایش آگاهی یافت (همان، ۱۳۸، ص۶۳).
خاقانی شاعری آزاده طبع و بلندهمت و در عین حال زود رنج و با مناعت طبع است، در پی نان نیست و شعر را به خاطر صله نمی سازد. چون همت بلند و بزرگوار دارد و توقعش زیاد است، از مردم زمانه خیلی زود می رنجد و گله و شکایت او از اهل زمانه در اشعارش زیاد است. احساسات مذهبی در خاقانی بسیار قوی است و روح او با تعلیمات اسلام درهم آمیخته و سینه اش از معارف اسلامی پر شده است (سجادی، ۱۳۵۱: ۱۷).
۳-۶ عصر خاقانی و ممدوحان او
خاقانی درسال ۵۲۰ هـ . ق زاده شده و در سال ۵۹۵ هـ .ق درگذشته و بنابراین شاعر قرن ششم هجری است. در این عصر، سلجوقیان در خراسان و کرمان، و خوارزمشاهیان در خوارزم، و اتابکان در آذربایجان و شروانشاهان در شروان، حکومت داشتند و جز اینها از اتابکان و سلجوقیان در نواحی دیگر مانند فارس و یزد و خاندان های دیگر نیز در گوشه و کنار حکومت می کردند. خاقانی در دربار شروانشاهان می زیست که از خاندان اصیل ایرانی بودند و نسب خود را به بهرام گور می رساندند. در اواسط قرن سوم هجری هیثم بن خالد از اولاد یزید بن مزید شیبانی در آن سامان به لقب شروانشاه استقلال پیدا کرد و فرزندان او تا سال ۴۵۰ هـ . ق حکومت کردند. اما، خاندان دیگر از همین شروانشاهان که به خاندان کسرانی معروف است و سلاطین شروان از آن خاندان اند، تا سال ۹۴۵ هـ. ق در شروان حکومت کرده اند. آخرین آن خاندان که شاهرخ بن سلطان فرخ بن شیخ شاه است، با شاه طهماسب اول جنگید. وی در سال ۹۴۵ هـ . ق اسیر شد و در ۹۴۶هـ .ق وفات یافت و با مرگ او سلسله اش منقرض گردید.
دو تن از این خاندان ممدوح خاقانی بودند: یکی خاقان اکبر ابوالهیجا فخرالدین منوچهر بن فریدون شروانشاه که تا سال ۵۵۴ هـ .ق زنده بوده است. خاقانی دوازده قصیده در مدح و یک ترکیب بند در مرثیه ی او دارد. دیگری پسرش اخستان منوچهر، ابوالمظفر خاقان کبیر، که قسمت عمده از اشعارش در مدح این پادشاه است. این پادشاه میان سال های ۵۹۰-۵۹۷ هـ .ق درگذشته است. از سلاطین و امرای دیگر کسانی مانند اتابک مظفر الدین قزل ارسلان عثمان بن ایلدگز از اتابکان آذربایجان و علاء الدین اتسزبن محمد خوارزمشاه از خوارزمشاهیان و غیاث الدین محمد بن محمود بن محمد بن ملکشاه از سلجوقیان عراق و نیز ارسلان شاه بن طفرل را مدح گفته است. گذشته از آنها مدح عده ای از فرمان روایان مانند فرمان روای دربند و فرمان روای طبرستان و چند تن از وزیران مانند جمال الدین موصلی و بزرگانی مانند بهاء الدین محمد بغدادی منشی علاءالدین تکش، در دیوان او هست. و نیز دانشمندان و بزرگان زمان خود را مدح گفته یا در مرگ آنان مرثیه ساخته است که معروفتر از همه ی آنان امام محمدبن یحیی نیشابوری، فقیه و دانشمند بزرگ شافعی است که در واقعه ی حمله ی نحز به خراسان کشته شده و خاقانی در رثاء او چند قصیده دارد.
هم چنین درباره ی ابومنصور محمد بن اسعد عطاری طوسی، فقیه شافعی، که در سال ۵۷۱ هـ .ق در تبریز وفات یافت، رثائیه ساخته است. نیز در مدح امام ناصرالدین ابراهیم شیخ الاسلام ماکویی و دیگران مدایحی دارد (سجادی، ۱۳۵۱: ۱۴-۱۵).
۳-۷ معاصران خاقانی
شاعران معاصر او: ابوالعلاء گنجوی، رشید الدین محمد وطواط، جمال الدین اصفهانی، مجیرالدین بیلقانی، فلکی شروانی، اثیرالدین اخسیکتی، نظامی گنجوی بوده اند که خاقانی با بیشتر آنان مکاتبه و مشاعره داشته و گاهی آنان را ستوده و یا به هجو آنان سخن گفته است. آنان نیز همین گونه با او رفتار کرده، اما بر روی هم به استادی او اعتراف کرده و مقامش را ارجمند دانسته اند. اشعار آنان درباره ی او و جواب او به آنان در تذکره ها و هم چنین دیوان او آمده و ضبط شده است (همان، ۱۳۵۱: ۱۵).
از دیدی گسترده، خاقانی در سخنوری پیرو دبستانی است در شعر پارسی که آن را «شعر فنی» نامیده اند. شعر فنی شعری است هنر ورزانه، بر ساخته و آراسته که آن را گاه شعر مصنوع و متکلف نیز خوانده اند. شعر فنی شیوه ای است در برابر شعر روان و روشن که در آن بر ساختگی و آراستگی سرشت و بنیاد سخن را نمی سازد. دبستان چیره ی شعری در سده ی ششم هجری شعر فنی است. بیشینه ی سخنوران در این روزگار به این شیوه شاعری کرده اند. و شیوه ی کهن را که شیوه ی سخنوران در روزگار سامانی و غزنوی است فرونهاده اند (کزازی، ۱۳۶۸: ۱۷۵).
۳-۸ خاقانی و زیباشناسی سخن
« زیباشناسی سخن، در شعر هنرورزانه و برساخته، و از آن میان در سروده های خاقانی که از شیواترین و پرمایه ترین نمونه ها در این گونه از شعر است، بازتابی گسترده دارد. یکی از ویژگی های آشکار و بنیادین در شعر فنی، از دید «کالبدشناسی سخن»، آمیختگی بسیار و پیوند تنگ این شیوه از شاعری است با هنرها و آرایه های سخن. یکی از آرمان های سخنوران در این دبستان از شاعری، به کار گرفتن آرایه ها و هنرهای شعری، به گستردگی و فرون مایگی است. پیکر سخن، در این گونه از زبان آوری، اگر آراسته و نگارین و آذین بسته نباشد، پسنده و زیبا شمرده نمی آید. سخن ساده ی بی پیرایه که ارزش زیباشناختی آن، بیشتر در تپندگی و شور درونیش نهفته است، سخنوران هنرورز را چندان دلپسند و خویشایند نمی افتد. خاقانی نیز، چونان سخن طرازی هنرورز، از ترفندها و پیرایه های شعری بهره بسیار می برد. کم می افتد که بیتی از او به یکی از هنرها آراسته نباشد. دیریابی سخن او، گذشته از شگفتی و شگرفی پندارهایش، از هنرورزی و بر آراستگی آن نیز مایه می گیرد. اندیشه های شاعرانه در پوسته ای ستبر و نگارین پیچیده و نهفته می ماند، بدان سان که به آسانی نمی تون این پوسته را برشکافت و به مغز معنی راه جست. یکی از زیباییهای بنیادین، در سخن خاقانی که بی درنگ بر ما اثر می نهد، هنگامه و همینه ی چامه های اوست. سخن سنجان از دیرباز بر این ویژگی در سروده های خاقانی انگشت نهاده اند و او را بدان ستوده اند » (همان، ۱۳۶۸: ۲۲۱-۲۲۲).
۳-۹ موسیقی در شعر خاقانی
« با آنکه چنان می نماید که خاقانی سخنوری عروضی بوده است، وزنهای شعری در دیوان او چندان گستردگی ندارند. از وزن های دور و دشوار نیز در سروده های او نشانی نیست.
عروضی بودن خاقانی را از گوشزدی که در یکی از غزلهای خود، از دید وزن شعر کرده است، می توان دریافت. خاقانی در سروده های خویش ۳۲ وزن را به کار برده است، از آن میان، ۱۵ وزن دوری است (همان، ۱۳۶۸: ۲۴۳-۲۴۴).
۳-۱۰ آثار خاقانی
آنچه از سخن سرای شروان به جا مانده است:
۳-۱۰-۱ دیوان قصاید:
متضمن قصاید، مقطعات، ترجیعات، غزل ها و رباعیات در ۱۷۰۰۰ بیت است.
۳-۱۰-۲ مثنوی تحفه العراقین:
۳۲۰۰ بیت در قالب مثنوی که به نام جمال الدین اصفهانی وزیر صاحب موصل از رجال قرن ششم سروده، این منظومه در شرح نخستین سفر خود به مکه و عراقین بوده که در آن به ذکر شهرها، رجال و معاریف نیز پرداخته و در پایان هم ابیاتی برحسب حال خود آورده است (همان، ۱۳۶۸: ۲۴۸).
۳-۱۰-۳ منشآت:
که مجموعه ای از نامه هایی است شامل (۱۷۰۰) بیت که خاقانی خطاب به بزرگان، امیران و عالمان نوشته است. علاوه بر ادبی بودن آن از لحاظ تاریخی و کشف اخبار، اوضاع اجتماعی دوران شاعر را نیز در بر دارد که دارای اهمیت است (همان، ۱۳۶۸: ۲۴۹).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۳-۱۰-۴ ختم الغرائب:
مثنوی که از دیگر آثار اوست بر وزن تحفه العراقین سروده است در اثرش شاعران، صدالدین خجندی و جمال الدین موصلی را ستایش کرده است و اصفهان را نیز ستوده است (همان، ۱۳۶۸: ۲۴۸).
۳-۱۱ وفات خاقانی
خاقانی پس از هفتاد و پنج سال زندگی پرفراز و نشیب و بیان درد و رنج و گله و شکایت یا مدح و ستایش، در سال ۵۹۵ هـ .ق در تبریز وفات یافته است.
سخنور سترگ در در کوی سرخاب تبریز، در گورگاهی که به مقبره الشعرا نام یافته است، در کنار تنی چند دیگر از نام آوران سخن به خاک سپرده اند. امروز نشانی از گور او بر جای نیست.
فصل چهارم: علوم غریبه در قصاید خاقانی شروانی
فصل چهارم:
علوم غریبه در قصاید خاقانی شروانی
۴-۱کیمیا:
علمی است مشهور نزد اهل صنعت که به سبب امتزاج روح و نفس، اجساد ناقصه را به مرتبه کمال رسانند یعنی قلع و مس را نقره و طلا کنند و چون این عمل خالی از حیله و مکری نیست از این جهت به این نام خوانند. به معنی اختلاط و امتزاج. یکی از علوم خفیه، معرب از خمیا به معنی خاک سیاه و سرزمین مصر می باشد (سجادی، ۱۳۷۴، ج۲: ۱۲۸۶).
طبق تعریف فرهنگ معین، کیمیا ماده ای که به عقیده ی قدما می توانست مس را تبدیل به طلا کند
(معین/ ذیل واژه ی کیمیا).
کیمیا در لغت نامه ی دهخدا عملی است مشهور نزد اهل صنعت که به سبب امتزاج روح و نفس، اجساد ناقصه را به مرتبه ی کمال رسانند یعنی قلعی و مس را نقره و طلا کنند، و چون این عمل خالی از حیله و مکری نیست از این جهت به این نام خوانند (برهان قاطع) لغتی است بسیار معروف و مشهور، به اصطلاح اهل صنعت، علمی و عملی است که روح و نفس اجساد ناقصه را به مرتبه ی کمال رساند یعنی قلعی و مس را سیم و زر کند (آنندراج). علمی که آن را صنعت نیز گویند و در آن بحث کنند از امتزاج روح و نفس که بدان اجساد ناقصه را به رتبه ی کمال رسانند (ناظم الاطباء).
معرب از یونانی خمیا به معنی اختلاط و امتزاج، یکی از علوم خفیه که از علوم خمسه ی محتجبه ی قدما بود، و آن صنعتی است که معتقد بودند به وسیله ی آن اجساد ناقص را به مرتبه ی کمال توانند رسانید، مثلاً قلعی و مس را تبدیل به نقره و طلا کنند.
کیمیا عبارت است از معرفت کیفیت تغییر صورت جوهری با جوهری دیگر و تبدیل مزاج آن به تطهیر و تحلیل و تعقید و مانند آن، و آن را اکسیر و صنعت نیز خوانند (نقایس الفنون). دانش ساختن زر و سیم از بسایط دیگر (دهخدا، ذیل واژه ی کیمیا).
خاقانی شروانی در جای جای قصاید خود از این کلمه بهره برده است.
بهینه چیز که آن کیمیای دولت توست ز هم نشینی صهبا هبا شده است هبا (خاقانی، ۱۳۹۱: ۱۳)
در این بیت که خاقانی آن را در مضمون حکمت و موعظه و مدح خاتم الانبیاء(ص) سروده است، کیمیا را به صورت ترکیب اضافی آورده است و از هم نشینی این کلمه در کنار دولت بهره برده است.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.