بند چهارم: تفکیک بین مسئولیت موضوعی اشخاص
نظریه دیگری که در این مورد بیان شده، از این لحاظ که قائل به تفکیک بین مسئولیت موضوعی اشخاص است بر دیگر نظریه ها برتری دارد. . ماده ۱ قانون جدید چنین مقرر می دارد: «کلیه دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی و ریلی اعم از این که اشخاص حقیقی یا حقوقی باشند مکلفند وسایل نقلیه مذکور را در قبال خسارت بدنی و مالی که در اثر حـوادث وسـایل نقـلیه مزبور و یا یـدک و تریلر مـتصل به آن ها و یا مـحمولات آن ها به اشخاص ثالث وارد می‌شود
حداقل به مقدار مندرج در ماده (۴) این قانون نزدیکی از شـرکت های بیمه که مجـوز فعالیت در این رشته را از بیمه مرکزی ایران داشته باشد، بیمه نمایند».
در واقع این نظریه کسانی را که ممکن است دارنده وسیله نقلیه بر اساس ماده یک موضوع این قانون باشند را بر چند دسته تقسیم می کند:
۱- مالک، ۲- متصرف غیرقانونی،‌ ۳- متصرف قانونی که وسیله نقلیه مورد نظر این قانون را در جهت منافع مالک در تصرف دارد،‌ ۴- متصرف قانونی که وسیله نقلیه را در جهت منافع خود در تصرف دارد:
۱- در مورد مالک تردیدی وجود ندارد مسئولیت موضوعی که در ماده یک قانون بیمه اجباری پیش بینی شده است،شامل او می شود.
۲- از مصادیق تصرف غیرقانونی، سرقت وغصب هستند. قانون مدنی در ماده ۳۱۵ تکلیف غاصب و اشخاصی را که در حکم غاصب هستند را روشن کرده است. ماده ۳۱۵ قانون مدنی چنین مقرر کرده است: «غاصب مسئول هر نقص وعیبی است که در زمان تصرف او به مال مغصوب وارد شده باشد هر چند مستند به فعل او نباشد».
بنابراین غاصب و هر شخصی که در حکم غاصب است در هر حال با توجه به ماده ۳۱۵ قانون مدنی ضامن هرگونه تلف یا نقص وعیبی هستند که بر عین مال مغصوب یا منافع آن وارد می آید.

پس در صورتی که وسیله نقلیه در تصرف متصرف غیر قانونی باشد مالک مسئولیت آن را بر عهده نخواهد داشت. هیأت عمومی دیوان کشور فرانسه نیز در حکمی که در پرونده فرانک علیه کنو صادر کرد و چنین گفت: «راجع به خواسته خواهان … اعلام می دارد که تصادف هنگامی رخ داده بود که فرانک به دلیل دزدیده شدن خودرو دیگر آن را در اختیار نداشت و برای او هیچ گونه امکانی نبود که از خودرو مراقبت کند. لذا رأی به نفع مالک صادر کرد. این نظر تاکنون در فرانسه مورد عنایت و اعتبار است».^[۳۸]
البته یک نظریه شاذ در این مورد وجود دارد که چنین بیان شده است: «هرگاه دزدی اتومبیلی را برباید و در هنگام راندن با اتومبیل فرد دیگری تصادف کند با توجه به ماده ۳ قانون بیمه اجباری که مقرر کرده است از تاریخ انتقال وسیله نقلیه کلیه تعهدات ناشی از قرار داد بیمه به منتقل الیه وسیله نقلیه منتقل می شود به روشنی بر می آید که مالک اتومبیل مسئول جبران خسارت به زیان دیده است».^[۳۹]
اما همان طور که گفته شد این نظر، یک نظریه شاذ وغیرمنصفانه است که با عدالت و مبانی حقوقی سازگاری ندارد زیرا سخت ترین راه حل ها را باید در مورد غاصب اعمال کرد: «یؤخذ الغاصب بأشق الاحوال».
سؤالی که باقی می ماند این است که آیا غاصب می تواند از تعهدات بیمه گر در قانون بیمه سود ببرد؟
پاسخ منفی است. زیرا با توجه به قاعده «علی الید ما اخذت حتی تودی» غاصب یا هرکس که به عدوان و بدون اجازه صاحب آن مال یا بدون اجازه قانونگذار مال دیگری را در اختیار می گیرد باید فوراً آن مال را به صاحبش رد کند و همچنین اگر مال دیگری تلف شده باشد خواه به وسیله خود غاصب خواه حتی در اثر قوه قاهره شخص غاصب مسئول است.^[۴۰]
بنابراین اگر شرکت بیمه در اجرای قرار داد بیمه خسارت های مذکور در قانون بیمه اجباری را بپردازد بیمه گر بعداً می تواند از غاصب مطالبه کند.
۳- متصرف قانونی که وسیله نقلیه را برای منافع مالک در اختیار دارد.مثال مشخص آن امانت یعنی ودیعه است.فرض این مورد وقتی است که مالک وسیله نقلیه خود را به دوستی می سپارد و او نیز وسیله نقلیه را برای احسان در پارکینگ یا در حیات منزل خود پارک می کند اگر به علت اتصال سیم برق، در اتومبیل آتش سوزی صورت بگیرد و گذشته از اتومبیل مورد ودیعه، به اتومبیل های دیگر و از جمله به اتومبیل امین آسیبی برسد حدود مسئولیت امین چیست؟
باید گفت که امین باید مانند یک مالک دلسوز مال امانتی را نگهداری کند بنابراین در این مثال در صورتی که امین تعدی و تفریط نکرده باشد بدون تردید مسئول تلف یا نقص و عیب مال مورد امانت نیست.همچنین در مورد خساراتی که به اموال دیگران نیز وارد شده است امین را نمی توان مسئول دانست زیرا مال مورد امانت برای منافع صاحب اتومبیل بوده نه برای حفظ منافع امین، لذا محسن نیز محسوب می شود و ما علی المحسنین من سبیل.
اما در صورتی که سبب سرقت و یا حریق خود مستودع باشد چنانکه از وجود مال امانتی نزد خود در خارج گفته باشد تا دزدان بر آن آگاه شوند یا عامدانه حریقی روشن نماید و علم آن را دارد که احتمال سرایت آتش به اتومبیل است مستودع ضامن خسارت و تلف شدن اتومبیل خواهد بود زیرا در نگهداری اتومبیل تعدی و تفریط کرده است.^[۴۱]
۴- در صورتی که متصرف قانونی، وسیله نقلیه را برای مصلحت و منفعت خود در اختیار داشته باشد.مانند این که وسیله نقلیه در اجاره بنگاهی باشد. در این صورت دو گونه استدلال می توان کرد:
الف- درست است که وسیله نقلیه در اجاره بنگاه یا شخص دیگر است ولی منافع وسیله نقلیه در واقع از آن مالک بوده است و او منافع مزبور را در مقابل دریافت عوض در اختیار بنگاه یا شخص دیگری قرار داده است.
بنابراین بر مبنای اصل تلازم ملک و نماء که مدلول روایت الخراج بالضمان است ضمان مال با همه ویژگی هایش از آن مالک است.و این نتیجه همان قاعده (من له الغنم فعلیه الغرم)است،پس اگر وسیله نقلیه طبق قانون بیمه شده باشد مسئولیت جبران خسارت به عهده شرکت بیمه گر است و گرنه به عهده مالک است.
اما در صورتی که اتومبیل به راننده عاریه داده شود و عاریه گیرنده نسبت به مال مورد عاریه تعدی و تفریط کند به طوری که صفت امانت او زائل شود راننده ضامن هر نقص وتلفی است که متوجه مال عاریه شود اگرچه مستند به فعل او نباشد
بنابراین هرگاه کسی اتومبیلی را عاریه نماید که برای گردش به شمیران برود وعاریه گیرنده به قصد رفتن به دماوند از تهران خارج شود ودر سه کیلومتری از تهران اتومبیل بسوزد عاریه گیرنده ضامن است اگرچه کارشناسان فنی گواهی نمایند که حریق در اثر اتصال برق بوده است که حتی اگر در راه شمیران هم می رفت دچار آن می گردید.^[۴۲]
ب- از طرفی نیز می توان گفت که متصرفی که در جهت منافع خود وسیله نقلیه را در تصرف دارد مثل مستأجر و مستعیر و غیر آن اگرچه امین است ولی چون برای منافع خود در آن مال تصرف می کند لذا هر آنچه که در فرض الف گفته شد درباره او نیز صدق می کند. همچنین قاعده (من له الغنم فعلیه الغرم) هم می تواند درباره او مصداق داشته باشد زیرا وقتی منافع مال از آن اوست و خود او نیز نسبت به آن سلطه معنوی دارد و طبق تبصره ۱ ماده ۱ قانون بیمه اجباری متصرف نیز شمرده می شود.هیچ مشکلی برای آن که مشمول ماده ۱ قانون مزبور شود وجود ندارد وهمین نظر اولی است.^[۴۳]
بند پنجم: مسئولیت تضامنی مالک و راننده
از طرفی نظریه دیگری که می تواند در کنار دیگر نظریه ها مطرح شود اما حقوقدانان به آن توجه کافی نداشته اند، نظریه مسئولیت تضامنی است، تعریفی که از مسئولیت تضامنی شده این است که در صورت تعدد بدهکاران طلبکار می تواند طلب را از هر یک از آنان مطالبه کند.^[۴۴]
در صورتی که مالک، وسیله نقلیه خود را در اختیار فرد فاقد مهارت قرار داده یا حفاظت متعارف را از وسیله نقلیه خود ننموده باشد بر اساس قاعده تسبیب در مقابل زیان دیده مسئول است و از طرفی راننده به این دلیل که باعث ایجاد خسارت به اتومبیل شده مسئولیت دارد. بنابراین اگر اتومبیل بیمه نباشد شخص زیان دیده می تواند به هر کدام از مالک یا راننده که مسئولیت تضامنی دارند بابت مطالبه تمام خسارت خود رجوع کند، اما چون راننده مدیون اصلی محسوب می شود در صورتی که شخص زیان دیده به مالک رجوع کرد، مالک حق دارد پس از جبران خسارت به راننده یعنی همان مدیون اصلی رجوع کند.^[۴۵]
همچنین بر اساس این نظریه در صورتی که اتومبیل توسط مالک، بیمه شده باشد اگر شخص زیان دیده به بیمه گر جهت مطالبه خسارت خود مراجعه نماید شرکت بیمه می تواند پس از جبران خسارت ،بابت تمام خساراتی که پرداخت کرده به مدیون اصلی یا همان راننده رجوع کند، زیرا تعهد بیمه گر التزام به تأدیه است نه دین. بنابراین تنها باید خسارت را جبران کند نه دین، بیمه گری که مسئولیت راننده را پوشش داده است نقش فعالی را ایفاء کرده و با پرداخت خسارت به زیان دیده، خسارت وارده به زیان دیده را سریع تر و بهتر جبران می کند، زیرا هدف از تصویب قانون بیمه اجباری حمایت از حقوق زیان دیدگان است که خسارت زیان دیده هر چه زودتر وسریعتر داده شود و هیچ خسارتی بدون جبران باقی نمانده و بدیهی است که بعد از پرداخت خسارت، بیمه گر به مدیون اصلی می تواند رجوع کند.
البته از نظر نگارنده نظریه مسئولیت تضامنی به دلیل نداشتن سازگاری با عدالت حقوقی از این جهت که راننده را در نهایت مدیون اصلی می داند قابل نقد است،بنابراین پیشنهاد می شود در صورتی که زیان دیده به مالک یا راننده وسیله نقلیه رجوع کرد هر کدام از آن دو به میزان مسئولیت خودشان جبران خسارت کنند و دلیل قانونی که می توان به آن استناد کرد مستفاد از ماده ۱۴ قانون مسئولیت مدنی مصوب سال ۱۳۳۹ است.
ماده ۱۴ مقرر می دارد: «در مورد ماده ۱۲ هرگاه چند نفر مجتمعاً زیانی وارد آورند،متضامناً مسئول جبران خسارت وارده هستند در این صورت میزان مسئولیت هر یک از آنان با توجه به نحوه مداخله هر یک از طرف دادگاه تعیین خواهد شد».
می توان گفت ماده ۱۴ قانون مسئولیت مدنی به عنوان یک قاعده عام عمل می کند و در هر موردی که مسئولیت تضامنی است می تواند کاربرد داشته باشد.بنابراین در صورتی که زیان دیده به مالک یا راننده وسیله نقلیه رجوع کرد،خوانده می تواند برای گرفتن آن چه که از سوی دیگری پرداخته به طرف مقابل به میزان مداخله در ورود زیان مراجعه کند.^[۴۶]
بنابراین با مستفاد از ماده ۱۴ قانون مسئولیت مدنی می توان گفت مسئولیت تضامنی مالک و راننده در کنار دیگر نظریه ها پابرجاست به طوری که با عدالت حقوقی نیز سازگاری دارد. به عنوان مثال اگر راننده مأذون با اتومبیل مالک مرتکب خسارتی شد راننده به سه چهارم پرداخت خسارت محکوم شود و مالک نیز به یک چهارم پرداخت خسارت محکوم شود.بنابراین با مستفاد از ماده ۱۴ قانون مسئولیت مدنی هم مالک و هم راننده با توجه به نحوه دخالت مسئول هستند واگر زیان دیده به راننده بابت تمام خسارت رجوع کرد،راننده نیز بعد از پرداخت خسارت حق دارد بابت آن مقدار از خسارتی که به نیابت از مالک پرداخت کرده به او رجوع کند.
بنابراین مسئولیت مدنی مالک وسیله نقلیه مانع از مسئولیت شخصی که حادثه منسوب به فعل یا ترک فعل وی است، نمی‌شود ونوعی مسئولیت تضامنی برای مالک و مسئول حادثه ایجاد شده است.
نتیجه گیری فصل:
زندگی بشر پیوسته در حال تغییر و دگرگونی است. شکل‌گیری پدید‌ه‌ای نوین زمینه طرح مسایل نوظهور را در عرصه‌های گوناگون فراهم می‌آورد که اصولاً چارچوب‌های سنت پاسخگوی نیازها و تنش‌هایی که در تقابل با این رخدادها مطرح می‌شوند، نیست. همین امر ضرورت دخالت قانونگذار در جهت کاهش آسیب‌های ناشی از این پدیده ناگوار را به خوبی توجیه می‌کند. قانون جدید بیمه اجباری مصوب ۱۳۸۷ می‌کوشد تا از طرق گوناگون به حمایت از زیان‌دیدگان بپردازد و همه خسارات وارده بر آن ها را به مطلوب‌ترین شکل جبران کند. یکی از ابتکارات قانونگذار در راستای دستیابی به این هدف روشنتر کردن مفهوم دارنده و نیز پیش‌بینی صندوق خسارات بدنی است.
در مورد تمیز مسئول حادثه که مسئولیت موضوعی ناشی از حوادث رانندگی بر چه کسی تحمیل می شود؛ مالک یا راننده وسیله نقلیه؟همان طور که گفتیم: قوانین کشورهای پیشرفته به این جهت پیش می رود که مالک وسیله نقلیه مسئول حوادث رانندگی است. اما قانون کشور ما به صراحت بیان نکرده بود که چه کسی مسئول حوادث و جبران خسارت زیان دیده است که این خود از ایرادها و نواقصی بود که بر قانون اصلاحیه قانون بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسیله نقلیه موتوری زمینی سال ۱۳۸۷ وارد می شد.عده ای معتقد بودند که مالک مسئول جبران خسارت زیان دیده است و مهم ترین دلیل آن ها این بود که مالک به طور غالب بر مال خودش سلطه دارد و آسان ترین راه دست یابی به جبران خسارت، مسئول دانستن شخصی است که نزدیک ترین رابطه را با وسیله نقلیه دارد.
عده دیگری از حقوقدانان نیز معتقد بودند که راننده مسئول تصادفات ناشی از حوادث رانندگی است مهم ترین دلیل آن ها ماده ۳۳۶ قانون مجازات اسلامی بود که از راننده صحبت می کند و او را مسئول کیفری و مدنی می داند.
نظریه دیگری که در کنار دیگر نظریه ها می توانست بیان شود نظریه مسئولیت تضامنی مالک و راننده وسیله نقلیه بود و مهم ترین دلیل این نظریه مستفاد از ماده ۱۴ قانون مسئولیت مدنی بود،که زیان دیده به هر کدام از مالک و راننده می تواند رجوع کند اما سپس خوانده می تواند با توجه به نحوه مداخله برای گرفتن آن چه از سوی دیگری پرداخته به او رجوع کند.
در نهایت نظریه ای که قائل به تفکیک بود مطرح شد براین اساس کسانی که ممکن بود، دارنده وسیله نقلیه بر اساس ماده یک موضوع این قانون باشند بر چهار دسته تقسیم می شدند:
۱-مالک، ۲- متصرف غیرقانونی، ۳- متصرف قانونی که وسیله نقلیه مورد نظر این قانون را در جهت منافع مالک در تصرف دارد، ۴- متصرف قانونی که وسیله نقلیه را در جهت منافع خود در تصرف داردکه این نظریه به دلیل سازگاری بیشتر با قانون و فقه اسلامی و بیان فروض مختلف نظریه مورد قبول و برتر بیان شد.
فصل دوم:
مبنای حقوقی مسئولیت دارندگان
وسیله نقلیه موتوری زمینی و
حدود آن
نقش مهمی که امروزه وسیله نقلیه و زیان های ناشی از آن در جامعه ایفا می کند، به مسئله ی مسئولیت مدنی ناشی از حوادث رانندگی اهمیت به سزایی بخشیده است. صرف نظر ازینکه مفهوم دارنده ی مسئول بر چه کسی صدق خواهد کرد، باید دید مسئولیتی که بر او بار می شود از چه مبنایی سرچشمه می گیرد؟ حساسیت این مسئله در جامعه ی امروز ایجاب می کند که از نظرات و دیدگاه های سنتی در این خصوص عبور کرده و بیش از آن در اندیشه ی ضرورتهای اجتماعی باشیم. بنابراین در اولین گام، به بررسی مبانی مسئولیت مدنی دارنده وسیله نقلیه خواهیم پرداخت (مبحث اول).
پس از مشخص شدن مبنای مسئولیت، جبران خسارت های ناشی از رانندگی نیز یکی از مهم ترین مسائلی است که امروزه حقوقدانان با آن رو به رو هستند. اینکه حدود مسئولیت دارنده ی وسیله نقلیه تا چه میزان است، کدام خسارات قابل مطالبه هستند و چه عواملی موجب رفع این مسئولیت خواهند بود از مسائلی هستند که در گام دوم به آنها می پردازیم (مبحث دوم).
مبحث اول: مبنای حقوقی مسئولیت دارنده وسایل نقلیه موتوری زمینی
انسان موجودی است معقول و برخوردار از آزادی اراده واختیار، و همین خصایص مرز جدایی او از حیوانات است، ویژگی انسان که منتج از همین خصایص است، مسئول بودن او است. در قرآن کریم آمده است که «ولاتقف مالیس لک به علم،ان السمع والبصر والفواد کل اولئک کان عنه مسئولا ».^[۴۷]
لفظ مسئولیت در لغت به معنای مؤاخذه و بازخواست و مسئول به کسی اطلاق می شود که از وی سؤال و بازخواست نمایند. مسئولیت در نظام ادب فارسی از سأل به معنای پرسش، مؤاخذه وبازخواست آمده و در رواج عرفی بر مکلف یا موظف بودن فرد بر انجام یا عدم انجام امری اطلاق می گردد.تعهد و ضمان نیز به همین معنا هستند.در ادبیات انگلیسی و فرانسه به ترتیب واژه های liability ، responsibility ، la responsibilite به معنای مسئولیت است. ^[۴۸]
ضروریات جامعه مستلزم این است که هیچ ضرری بدون جبران باقی نماند و هر ضرری جبران گردد. اما مسئولین ضرر همیشه دارای شرایط یکسانی نیستند تا قاعده ای واحد بر همه حکومت کند گاهی مسئول حادثه اصلاً استطاعت ندارد، مثل اطفال یا ممکن است استطاعت کمی داشته باشد مثل دارنده اتومبیلی که توان جبران خسارت را ندارد در این صورت بیمه گر به این منظور که هیچ ضرری بدون جبران باقی نماند مسئول جبران خسارت زیان دیده است. ^[۴۹]
در کنار مبانی متفاوتی که برای جبران خسارت وارده بر افراد در نظام‌های حقوقی مورد پذیرش قرار گرفته بود نیاز به وضع مقررات خاص در زمینه مسئولیت در حوادث رانندگی، نبود کفایت مبانی پذیرفته شده را به اثبات می‌رساند.افزایش چشم گیر میزان سوانح رانندگی و زیان‌های
هنگفت ناشی از این قبیل حوادث، معضلات و گرفتاری‌های فراوانی را در دهه‌ های اخیر پدید آورده و این در حالی است که قواعد عمومی ‌مسئولیت مدنی که سالیان متمادی مطلوب‌ترین شکل جبران خسارت را تأمین می‌کرد، قادر به تضمین حمایت مفید از زیان دیدگان نبود.
در کشور ما نیز تکیه بر مبنای عمومی ‌تقصیر در مسئولیت مدنی موجب محرومیت جمع کثیری از زیان‌دیدگان از جبران خسارت می‌شود، چرا‌که در بسیاری موارد در وقوع حادثه و ورود خسارت اساساً تقصیری از راننده سر نمی‌زند یا بنا به دلایلی اثبات تقصیر راننده عملاً غیر ممکن می‌شود.

۵-۴- پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی

 

1. 1. استفاده از بعد کمی در بررسی های مربوط به بعد مالی و عملکرد سازمان ها

 

1. 1. استفاده از دیگر قابلیت ها مانند قابلیت یادگیری بجای قابلیت بازاریابی به عنوان واسه بین جهت گیری های استراتژیک و عملکرد

 

1. 1. استفاده از دیگر جهت گیری های استراتژیک مانند جهت گیری تدافعی ، تهاجمی ، محافظه کارانه و رقابتی و تاثیر آن بر عملکرد

 

1. 1. بررسی مدل در صنایع گوناگون

 

1. 1. بررسی سطوح سازمانی گوناگون بر جهت گیری های استراتژیک

 

1. 1. مقایسه مدل بین سازمان های خصوصی و دولتی

 

منابع

 

1. 1. ابزری ، مهدی ،رنجبریان ، بهرام، فتحی، سعید و قربانی حسن ،(۱۳۸۸) ، “تأثیر بازاریابی داخلی بر بازارگرایی و عملکرد سازمانی در صنعت هتلداری “چشم اندازمدیریت ، شماره۳۱ ، تابستان ۱۳۸۸، ص ص ۴۲-۲۵ .

 

1. 1. ایران زاده،سلیمان و برقی،امیر (۱۳۸۸) ” ارزیابی عملکرد سازمان با مدل روش امتیازی متوازن” مجله مدیریت صنعتی دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج،سال چهارم،شماره ۸

 

1. 1. اعرابی، محمد، موسوی، سعید، “الگوی استراتژیک مدیریت دانش برای ارتقاء عملکرد پژوهشگاهها"، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، شماره ۵۱، بهار ۱۳۸۸

 

1. 1. امینی، محمدتقی، خباز، صمد، “تدوین استراتژی به روش چارچوب جامع تدوین استراتژی، مطالعه موردی : شرکت سهند خودرو تبریز"، نشریه مدیریت بازرگانی، دوره ۱، شماره ۲،  بهار و تابستان ۱۳۸۸

 

1. 1. پاک مرام،عسگر-محمدی،بیژن-بیک زاد،جعفر(۱۳۸۹) ” عوامل موثر بر کاربرد سیستم های مدیریت هزینه در صنعت پتروشیمی ایران، فراسوس مدیریت،سال چهارم،شماره ۱۴

 

1. 1. خدابخش گرگانی ، فاطمه، (۱۳۸۹) ،” تاثیر بازاریابی داخلی بر رضایت مشتریان شعب شرکت های بیمه ایران در سطح شهر تهران “، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه علامه طباطبایی ، دانشکده حسابدار و مدیریت .

 

1. 1. رحیم نیا ، فریبرز.، کفاش پور ، آذر .، پوررضا ، ملیحه ، (( جهت گیری استراتژیک و قابلیت های بازاریابی )): مطالعات و مدیریت راهبردی ، شماره ۱۲ ، زمستان ۱۳۹۱ ، صص ۱۶۶-۱۴۵

 

1. 1. رضوانی ، حمیدرضا و گرایلی نژاد ، رزا ، ” ارائه الگویی برای گونه شناسی انواع نوآوری سازمانی ” : فصلنامه تخصصی پارک ها و مراکز رشد ، سال هفتم ، شماره ۲۸ ، پاییز ۱۳۹۰

 

1. 1. رهنمای رودپشتی،فریدون-غلامی جمکرانی،رضا(۱۳۹۰)، ” مدیریت هزینه بین سازمانی: مفاهیم، رویه ها و الزامات، مجله حسابداری مدیریت،سال۴،شماره ۹

 

1. 1. رهنمای رودپشتی،فریدون(۱۳۸۷)، “حسابداری مدیریت راهبردی” ،دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات،تهران،چاپ اول

 

1. 1. رضائیان، علی، مبانی سازمان و مدیریت، تهران، سمت، ۱۳۸۶٫

 

1. 1. سکاران ، اوما ، (( روش تحقیق در مدیریت )) ، ترجمه صائبی ، محمد و شیرازی، محمود ، چاپ چهارم ، تهران ، موسسه آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی ، ۱۳۸۵ .

 

1. 1. سرعتی آشتیانی ، نرجس ، (۲۰۰۸) ، “نوآوری استراتژیک" ، فصلنامه مدیریت منابع انسانی در صنعت نفت موسسه مطالعات بین المللی انرژی؛ شماره ۲

 

1. 1. شباهنگ ، رضا، ۱۳۹۱، ” حسابداری مدیریت ” ، مرکز تحقیقات تخصصی حسابداری و حسابرسی سازمان حسابرسی ، چاپ ۲۳ .

 

1. 1. طالقانی ، محمد و یوسفی ، (۱۳۹۰) ، سایت علمی تخصصی

 

1. 1. عیسی خانی ، احمد (۱۳۸۷) ، “سازمان با عملکرد برتر ” ، سایت علمی تخصصی

 

1. 1. عباسی ، محمدرضا و صالحی، صبور ،(۱۳۹۰) ،” تاثیر بازاریابی داخلی بر رضایت مشتریان شعب شرکت های بیمه ایران در سطح شهر تهران ” ، پژوهشنامه بیمه ، سال ۲۶ ، شماره ۲ ، ص ص ۱۷۶-۱۴۵ .

 

1. 1. غفاریان ،وفا.و کیانی غلامرضا(۱۳۸۴)،تفکر استراتژیک،چاپ اول،تهران ،فرا

 

1. 1. فقهی فرهمند، ناصر) ۱۳۸۱) .مدیریت پویای سازمان. چاپ اول،تیریز : فروزش.

 

1. 1. فقهی فرهمند، ناصر(۱۳۸۵) ” مدیریت استراتژیک سازمان” تبریز، انتشارات فروزش،چاپ اول

 

1. 1. فقهی فرهمند، ناصر(۱۳۸۴) “مدیریت پویای سازمان” تبریز، انتشارات فروزش،چاپ اول

 

1. 1. کالینز،جیمز. از خوب به عالی (۲۰۰۱) ، ترجمه ناهید سپهر پور، چاپ اول ،تهران، پیک آوین،۱۳۸۲

 

1. 1. کاتلر ، فلیپ ، فروزنده ، بهمن (مترجم).(۱۳۸۵) ، “مدیریت بازاریابی ” ، چاپ چهارم ، اصفهان : انتشارات آموخته

 

1. 1. گودرزی ، احمد و محمودی ، محمد ،(۱۳۹۰) ، “نظام قیمت آفرین ارزش آفرین ” ، ماهنامه حسابرس ، شماره ۵۳، ص ۱۲۳٫

 

1. 1. مهدی پور،ولی ال..(۱۳۸۹) “مدیریت هزینه” سایت علمی و تخصصی

 

1. 1. مهدوی مزده ، محمد و ضرغامی ، حمیدرضا ، (۲۰۱۰) ، ” خلاقیت و نوآوری رمز دستیابی به استراتژیهای رقابتی اثربخش در هزاره سوم: ارائه مدل مفهومی تعدیل یافته استراتژیهای رقابتی پورتر بر مبنای نوآوری” ، ارائه شده در پنجمین کنفرانس بین المللی مدیریت استراتژیک .

 

1. 1. مهدی زاده، مهران.، درستکار احمدی، ناهید.، رمضانیان، محمدرحیم (۱۳۹۲)، طراحی مدل مفهومی تصمیم گیری مشارکتی به عنوان راهبردی جهت بهبود نگرش، احساسات و عملکرد کارکنان در زندگی کاری (مورد مطالعه: کلیه شعب بانک مسکن شهرستان رشت). پژوهشنامه مدیریت تحول، سال پنجم، شماره ۹، ص۱۱۵.

 

 

 

1. 1. نوری فرد،یداله-درستکار، ملیحه(۱۳۹۰) ” بررسی تاثیر استراتژی مدیریت هزینه بر عملکرد مالی بلند مدت شرکت های برتر پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران،دومین کنفرانس بین المللی مشاوران و مدیران مالی

 

1. 1. نورالهی ، سمیه ، کفاش پور، آذر و حدادیان ، علیرضا ، (۱۳۹۲) ، “بررسی تاثیر قابلیت های بازاریابی بر عملکرد بازار به واسطه متغیر خلق ارزش برتر برای مشتری در صنایع غذایی شهرک صنعتی توس مشهد” ، دومین همایش ملی علوم مدیریت نوین ، استان گلستان .

 

1. 1. ﯾﺎﺳﺎﻫﯿﺮو ، ﻣﻮﻧﺪﻥ (۱۳۷۹) “ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎی ﮐﺎﻫﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪ” ، ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﯿﺪ ﺣﺴﺎﻡ ﺍﻟﺪﯾﻦ ﺫﮔﺮﺩی ، ﺗﻬﺮﺍﻥ ، ﺳﺎﭘﮑﻮ .

 

1. 1. Augusto M , Coelho F . 2009 .” Marketing orientation and new – to- the – world products : Exploring the moderating effects of innovativeness , competitive strength , and environmental forces” Industerial marketing management ; 38 : pp.94-108

 

1. 1. Armbruster, H., Bikfalvi, A., Kinkel, S., & Lay, G. (2008). Organizational innovation: The challenge of measuring non-technical innovation in large-scale surveys. Technovation, 28, 644–۶۵۷

 

این شبیه­ساز از روش طراحی شئ­گرای تبعیت می­ کند و همه موجودیت­های شبکه حسگر زیر آب در قالب کلاس­های C++ پیاده­سازی شده ­اند.کلاس­های موجود در این شبیه­ساز را می­توان به صورت زیر دسته­بندی نمود. این شبیه­ساز حاوی کد­ها وکلاس­هایی برای شبیه­سازی گره­های حسگر بی­سیم زیر آب، تولید ترافیک، کلاس­­های شبیه­سازی کانال­ها، شبیه­سازی تضعیف سیگنال، پروتکل­های لایه­ی کنترل دسترسی به رسانه^[۶۴] و کلاس­های مربوط به پروتکل­های مسیر­یابی می­باشد. در حال حاضر پروتکل­های MAC موجود در این شبیه­ساز عبارتند از: BroadcastMac، TMAC، Aloha، Slotted FAMA، UWANMAC، RMAC. پروتکل­های مسیریابی نیز در Aqua-Sim عبارتند از DBR، HH-VBF، VBF.

۴-۳- معرفی معیار­های بررسی کارایی سیستم
روش­های ارزیابی مختلفی در زمینه­ کنترل توپولوژی مورد استفاده قرار گرفته است. در ادامه به معرفی­ این معیار­ها خواهیم پرداخت.
۴-۳-۱- پوشش حجمی نرمال شده^[۶۵]
پوشش حجمی نرمال شده (NVC) میزان فضای اشغال شده توسط گره­ها نسبت به کل فضا تعریف می­ شود [۵۰]. در این پایان نامه NVC میزان پوشش POIها نسبت به کل POIها تعریف می­ شود. NVC طبق رابطه­ ۴- ۱به دست می ­آید. در این رابطه P_i مجموعه نقاط پوشش داده شده توسطi امین گره است و S مجموعه­ تمامی POIها است. NVC یک عدد حقیقی مثبت با حد بالای ۱ است. هنگامی که مقدار آن ۱ باشد به معنای پوشش کامل POIها توسط گره­ها است.

 

۴- ۱

اگر رابطه ۴- ۲ برقرار باشد، نقطه­ی p در موقعیت (x_p, y_p, z_p) پوشش داده شده در نظر گرفته می­ شود.

 

۴- ۲

۴-۳-۲- میانگین مسافت طی شده^[۶۶] (ADT)
یک معیار ارزیابی عملکرد در این مسئله، میانگین مسافت طی شده (ADT)گره­ها می­باشد. [۵۱]. حرکت انرژی زیادی مصرف می­ کند. کاهش مسافت طی شده در گره­ها می ­تواند طول­ عمر شبکه­ را افزایش دهد. فرض کنید کل مسافت طی شده توسط گره تا زمان t باشد. میانگین مسافت طی شده­ N گره تا زمان t از رابطه ۴- ۳ به دست می ­آید. همانطور که مشخص است هرچه مقدار ADT کمتر باشد، بهتر است.

 

۴- ۳

۴-۳-۳- میانگین درجه ­ی همسایگی^[۶۷] (AND)
معیار دیگری که در این پایان نامه استفاده شده است میانگین درجه همسایگی گره­ها است. همانطور که ذکر شد درجه­ گره­ها در محیط باید محدود باشد. همچنین استفاده از درجه همسایگی پایین­تر میزان تداخلات را کاهش می­دهد. در ادامه نشان داده شده که با محدود ساختن درجه­ گره­ها به پوشش بیشتری در محیط نیز دست خواهیم یافت. پس میانگین درجه­ همسایگی یک معیار ارزیابی مهم محسوب می­ شود.
۴-۳-۴- زمان استقرار^[۶۸] (DT)
زمان سپری شده از قرارگیری اولیه­ AUVها در محیط ناشناخته تا زمانی که تمامی گره­ها در مکان خود ثابت­ شوند، زمان استقرار نام دارد. این معیاردر موقعیت­هایی مانند کاربردهای نظامی، که سرعت عمل گره­ها ضروری است، حائز اهمیت بسیاری است.
۴-۴- نتایج کنترل توپولوژی با هدف پوشش سراسری
در این بخش به بررسی و ارزیابی نتایج کنترل توپولوژی با هدف پوشش سراسری خواهیم پرداخت. در ابتدا با آزمایشی سعی داریم برای یک محیط با اندازه مشخص و AUVهایی با شعاع ارتباطی معین، تعداد AUV لازم برای رسیدن به پوشش مناسب در محیط را به دست آوریم. سپس در شرایط محیطی یکسان (اندازه محیط، شعاع ارتباطی و تعداد گره­ها) یک آزمایش در دو حالت کنترل و عدم کنترل درجه همسایگی صورت گرفته است. در آزمایشات سوم و چهارم تاثیر از کار افتادن چند AUV و وجود خطای مکانیابی در AUVها مورد بررسی قرار داده است. در آزمایش پنجم سعی داریم با اصلاحاتی در الگوریتم آن را کمی بهبود دهیم و نتایج را مورد بررسی قرار دهیم. در انتها روش­های ارائه شده را با روش معرفی شده در [۴۵] مقایسه خواهیم نمود. قبل از بیان آزمایشات لازم به ذکر است تمامی آزمایشات در این فصل از جدول ۴-۱برای پارامترهای الگوریتم ژنتیک استفاده می­نمایند. در فصل گذشته تمامی این پارامترها توصیف شده است.
جدول ۴-۱- پارامترهای مورد نیاز در الگوریتم ژنتیک

 

تعداد کروموزوم ها در جمعیت

احتمال تلفیق

احتمال جهش

(۴-۲۵)
در صورتیکه از تجهیزات میراکننده گالوپینگ استفاده نشود، مقدار   می تواند برابر ۹۵/۰ منظور گردد که با جایگذاری آن در رابطه بالا مدل قبلی بصورت زیر در می آید:
(۴-۲۶) 
یکی از روش های مناسبی که می‌تواند باعث کاهش دامنه نوسانات گالوپینگ گردد، بهره‌گیری از تجهیزات میراکننده نوسانات می‌باشد. در چنین شرایط دامنه نوسانات گالوپینگ تا حدود زیادی کاهش می‌یابد که مقدار آن می‌تواند به کمک رابطه زیر محاسبه گردد:
(۴-۲۷) 
در رابطه (۴-۲۷) دامنه جهش هادیها تنها بصورت تابعی از ضریب معلوم K و قطر مشخص هادیها تعریف شده است که طبیعتاً برای مقادیر مختلف سرعت باد و فلش هادی، دامنه نوسانات هادیها ثابت باقی می ماند که نمی تواند برای تمام حالات معقول و منطقی باشد.

در این روابط:
قطر هادی بر حسب متر
قطر هادیهای باندل بر حسب متر
جهش هادیها (مقدار پیک تا پیک) بر حسب متر
نسبت فرکانس نوسانات عمودی به پیچشی
دراین رابطه K نیز ضریبی متناسب با تعداد، انواع و موقعیت مکانی نصب میراکننده‌های نوسانات گالوپینگ می‌باشد که بر حسب مورد در محدوده ۸۰/۰ تا ۹۵/۰ تغییر می‌کند. ضمناً برای محاسبه قطر هادیهای باندل می‌توان از رابطه زیر استفاده نمود:
(۴-۲۸) 
در این رابطه ns تعداد هادیهای فرعی در هر فاز و   فاصله هادیهای فرعی از یکدیگر می باشد در صورتیکه تعداد هادیهای فرعی در هر فاز دو باشد، قطر هادیهای باندل با فاصله هادیهای فرعی برابر می‌شود که به کمک رابطه بالا نیز می توان به این نتیجه رسید.
همانطور که مدل های محاسباتی فوق الذکر نشان می دهند، معیار واحدی جهت محاسبه دامنه نوسانات گالوپینگ هادیهای خطوط انتقال نیرو وجود ندارد و تمامی مدل های ارائه شده بر مبنای نتایج آزمایشات انجام شده روی خطوط مشخص و در شرایط محیطی معین تدوین گردیده است که مسلماً نمی‌تواند برای تمام شرایط و خطوط صادق باشد. نکته مهم دیگری که در محاسبه دامنه نوسانات هادیها می‌تواند مدنظر قرار گیرد درصد ریسک پذیری است، به عبارت دیگر بر حسب اینکه انتظار برخورد فازها در اثر گالوپینگ چند بار در هر سال یا هر ده سال باشد، دامنه نوسانات هادیها و در نتیجه فواصل عمودی فازها می‌توانند کم یا زیاد انتخاب شوند. ذکر این نکته نیز ضروری است که ضرایب ثابت مدل های ارائه شده در بالا نیز می‌توانند بر حسب درصد ریسک پذیری تغییر نمایند.
۴-۳-۶- مقایسه مدل های مختلف
همانطور که در قسمت های قبلی بیان گردید، پدیده گالواپینگ یکی از عوامل مهم در افزایش فواصل فازی بخصوص در آرایش عمودی هادیها است. در آرایش عمودی هادیها هر چه فواصل پایه ها افزایش یابند، معمولاً فلش هادیها نیز افزایش می یابند که این امر سبب افزایش فواصل فازی، ارتفاع برج، وزن برج و در نتیجه افزایش سرمایه گذاری خطوط انتقال نیرو می گردد.
در عمل کنترل فواصل عمودی فازها باید در دو محل جداگانه یعنی سر برج و وسط اسپن یا پایه ها مورد توجه و کنترل قرار گیرد. معمولاً در اسپن های کوتاه (یا فلش کم) سر برج عامل تعیین کننده فواصل عمودی فازها است حال آنکه در اسپن های بلند که دامنه نوسانات گالوپینگ نیز زیاد می باشد ممکن است عامل تعیین کننده فاصله عمودی فازها وسط پایه ها باشد به عبارت دیگر در چنین شرایط در حالیکه نیاز به افزایش فواصل فازها در سر برج ها دیده نمی شود اما به جهت افزایش فواصل فازها در وسط پایه ضرورت ایجاب می کند که فواصل فازها در سر برجها نیز افزایش یابند. بنابراین در طراحی برجها لازم است فواصل فازی در سر برجها و وسط پایه ها محاسبه و هر کدام که بیشترند ملاک طراحی قرار گیرند.
در اسپن های طولانی چون دامنه نوسانات گالوپینگ (حتی چند حلقه) زیاد می باشد، ممکن است رعایت فواصل فازی در وسط اسپن سبب افزایش بی مورد ابعاد برجها و در نتیجه وزن آنها گردد، بنابراین در چنین شرایطی بهتر است بجای انتخاب آرایش عمودی هادیها از آرایش مثلثی یا افقی هادیها استفاده شود. اما در مواردی که محدودیت حریم یا قیمت بالای زمین بکارگیری آرایش عمودی را ضروری می سازند، برای تنظیم فواصل فازها در وسط اسپن می توان از فاصله نگهدارهای فازی نیز استفاده نمود.
نظر به اینکه مدل های ارائه شده برای محاسبه دامنه نوسانات گالوپینگ بر اساس تجارب بهره برداری و در خطوط انتقال نیرو مشخص تدوین شده اند، لذا دارای پاسخ یکسانی نمی باشند. ذیلاً چند مدل مشروحه در قبل مورد بررسی و مقایسه قرار می گیرند.
در ادامه حداقل فاصله عمودی فازها در یک خط انتقال ۴۰۰ کیلوولت باندل دوتائی و ویژگیهای زیر و با بهره گرفتن از چند مدل مختلف مورد محاسبه قرار می گیرند.

 

رابطه ۴-۱۱	رابطه ۴-۲۲	رابطه ۴-۲۷	رابطه ۳-۳	رابطه ۴-۲۲	رابطه ۳-۱	فاصله فازها در سربرج	طول فلش متر
۴.۲	۵.۰	۹.۲	۳.۴	۴.۴	۹.۲	۶.۵	۲
۴.۵	۵.۴	۹.۲	۵.۶	۴.۴	۱۰.۲

با توجه به آن‌چه در مورد خصوصیات هر یک از مراحل رشد، گفته شد، می‌توان مراحل پذیرش دینی در کودکان و نوجوانان را در سه مرحله، دسته‌بندی کرد:
۱-۲-۲-۲-۲-۱- مرحله مشاهده (در ۷ سال اول زندگی، دوران قبل از دبستان)
سنین ابتدایی زندگی کودک، دورانی است که او بیشتر مشاهده می‌کند. در این مرحله باید عبادات و اعمال و شعائر دینی را در برابر کودکان انجام داد تا آنها ببیند و تصوربرداری کنند. بنابراین نباید وقتی کودک، کار زشتی انجام می‌دهد، به او گفت خدا تو را به جهنم می‌برد. نباید کاری کرد که بچه‌ها از خدا بترسند؛ بلکه باید طوری عمل کنیم که کودکان، خدا را دوست داشته باشند.

۱-۲-۲-۲-۲-۲- مرحله تقلید (در ۷ سال دوم زندگی، یعنی دوران دبستان)
دومین مرحله در فرایند پذیرش دین برای کودکان، تقلید است. کودکان ابتدا بر اساس اعتقاد عمل نمی‌کنند، بلکه صرفاً از روی تقلید رفتار می‌کنند. این تقلید وابسته به مرحله قبل یعنی مشاهده است. کودک تقریباً از سه سالگی خود را همانند والدینش می‌کند و از اعمال و رفتار آنها تقلید می‌کند، مثلاً دختر، چادر مادر را به سر می‌کشد یا این‌که پسر، مانند پدرش مهر نماز را جلویش می‌گذارد و نماز می‌خواند یا در مراسم عزاداری مادر پدر سینه می‌زند. در این دوره باید به پرسش‌های کودک، ساده و روان پاسخ داد. استفاده از مفاهیم انتزاعی، دین را در ذهن کودک سخت جلوه می‌دهد. به همین دلیل، روان‌شناسان، هنگام طرح مفاهیم انتزاعی به صورت استدلالی را، مربوط به سنین ۱۲-۱۳ سالگی به بعد می‌دانند. تازه در این دوران هم، کسب تفکّر انتزاعی، تدریجی است نه یک‌باره.
نکته دیگر این‌که برای معرفی دین به نونهالان، باید از بشارت بیش از انذار استفاده کرد. بنابراین از لطف خدا بیش از قهرش و از بهشت بیش از جهنم صحبت داشته باشیم.
۱-۲-۲-۲-۲-۳- مرحله بینش(در ۷ سال سوم زندگی، یعنی دوران نوجوانی و جوانی)
در مرحله سوم، کودک دیروز و نوجوان امروز درباره هستی، خدا، قیامت و آنچه برایش مهم جلوه می‌کند، می‌اندیشد و به دنبال چرایی مسائل است. این مرحله مربوط به دوران نوجوانی است که از سنین ۱۲ یا ۱۳ سالگی شروع می‌شود و تا جوانی ادامه می‌یابد. نوجوان، دیگر مقلّد محض نیست؛ بلکه به دنبال دانستن و شناخت استعدادها و توانایی‌ها و ضعف‌های خویش است. نوجوان را نباید از شک در اعتقادات ترساند؛ بلکه باید به او فهماند که شک می‌تواند مقدمه یقین باشد.
در این دوره، زیرساخت ذهنی نوجوان رو به کمال می‌رود و به تدریج در دوره تفکّر انتزاعی قرار می‌گیرد. او می‌تواند مفاهیم انتزاعی و غیرملموس مثل حقیقت، عدالت، علت و معلول و … را درک کند. اما چون ذهن او هنوز از قیود دوران کودکی کاملاً جدا نشده، باید در بحث و استدلال برای او، از مثال‌های ساده نیز استفاده کرد.
ویژگی‌های روش‌های تربیتی کودکان
با توجه به آن‌چه پیرامون مسائل رشدشناختی کودکان ارائه گردید، اتخاذ روش‌های متناسب و همگام با سیر تکاملی کودکان ضروری است. بر این اساس، مهم‌ترین و در عین حال بهترین روش تربیتی ناظر به رشد کودکان، استفاده از روش‌های غیر مستقیم است که در ادامه، بدان اشاره می‌شود.
اهمیت انتخاب روش مناسب تربیتی
روش در هر کار، مسیری است که انجام آن کار را آسانتر، سریعتر و سودمندتر میکند.« روش، راه مشخص و منظمی است که فرد در کوششهای خود پیش میگیرد تا به هدفی برسد، خواه برای شناختن یا شناساندن موضوعی و خواه برای انتقاد و نشان دادن فایده یا عدم فایده چیزی.»^[۱۲۲]
اهمیت انتخاب راه و روش در میزان موفقیت هر فعالیتی بسیار زیاد است تا آنجا که گاهی بهترین مربیان با بالاترین میزان دانش و اطلاعات، به علت انتخاب روش غلط در تربیت کودکان، به نتیجه نمیرسند.^[۱۲۳]
جالب اینجاست که اسلام در این خصوص توصیههای بسیار زیبا و کاربردی دارد. قرآن میفرماید: *(… وَ أْتُواْ الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا …؛ …و از درِ خانه‏ها وارد شوید… )* بقره/۱۸۹
حضرت امام باقر ۷ در تفسیر این بخش از آیه فوق، فرمودهاند: «یعنی هر کاری را از راهش وارد شوید».^[۱۲۴]
پس در تربیت قرآنیکودکان، والدین و معلمان باید در عین برخورداری از علاقه و شوق و تربیت و راهنمایی، به شیوه های تربیتی آشنایی کامل داشته و آنها را در امر سازندگی کودکان به کار گیرند.^[۱۲۵]
استفاده از روش‌های غیر مستقیم
کودکان و نیز عده کثیری از عامّه مردم بزرگسال که دارای تفکّر کودکانه بوده و از سطح سواد معلوماتی اندک، بهره‌مند هستند، علاقه زیادی به استقبال از روش های مستقیم آموزشی از خود نشان نمیدهند؛^[۱۲۶] چرا که این نوع روشها، فضایی ساختگی را در تربیت ایجاد میکند که کمترین تأثیر را بر فراگیران دارد.^[۱۲۷] بنابراین باید نگرش خویش به تربیت را تغییر دهیم و تربیت را در گستره زندگی و عین زندگی بدانیم.^[۱۲۸] در چنین صورتی است که همه فعالیتها و اجزای زندگی روزمره، رنگ و لعاب تربیتی به خود میگیرد و باید کوشید تا لحظه لحظه زندگی با جهت مندی تربیتی همراه شود و در این صورت است که بیشترین حجم فعالیتها و برنامههای تربیتی، روند غیر مستقیم به خود میگیرد؛ یعنی دیگر کمتر نیازی به فضاهای ساختگی است که از آن به تربیت مستقیم تعبیر میشود و تأثیرهای آن در مقایسه با تربیت غیر مستقیم بسیار اندک و سطحی است.^[۱۲۹]
متأسفانه بسیاری از مربیان، هم به دلیل اینکه خودشان محصول تربیت نظام آموزش رسمی هستند و به روش های موجود مدرسهای عادت کردهاند و هم به دلیل عدم آشنایی با روش های جدید تربیتی، ترجیح میدهند از روش های مستقیم تدریس بیشتر استفاده کنند. اما اگر به شیوه های تبلیغ دین توسط پیامبر گرامی اسلام۶و ائمه معصومین: توجه کنیم میبینیم که این بزرگواران در تربیت و هدایت افراد، به فراخور موقعیتهای پیش آمده و شرایط موجود، از روش های متنوعی استفاده میکردهاند، جالب این است که بیشتر روش های به کار گرفته شده توسط آنها، جنبه غیر مستقیم داشته است.^[۱۳۰]
سنّ شروع تربیت دینی ـ قرآنی
برخی دانشمندان، تربیت‌های دینی را در دو سال آغاز زندگی – به خصوص در زمان نوزادی- به دلیل غیرقابل تصور بودن مفهوم خدا و دین برای کودک و نیز نداشتن عقل و هوش کافی و نیز آماده احساس نبودن حواس ظاهری، غیرممکن می‌دانند و از این سخنان نتیجه می‌گیرند که تربیت دینی در دو سال آغاز زندگی – بالاخص در دوران نوزادی- امکان ندارد.^[۱۳۱] اما اسلام عقیده دارد که تربیت‌های دینی از زمان بعد از ولادت امکان داشته و باید شروع شود. در مورد توجه به خدا، عقیده دارد که کودکان از همان آغاز، به خدا توجه دارند. چنان‌چه رسول خدا ۶فرمودند: «لَا تَضْرِبُوا أَطْفَالَکُمْ‏ عَلَى بُکَائِهِمْ فَإِنَّ بُکَاءَهُمْ أَرْبَعَهَ أَشْهُرٍ شَهَادَهُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَرْبَعَهَ أَشْهُرٍ الصَّلَاهُ عَلَى النَّبِیِّ وَ آلِهِ وَ أَرْبَعَهَ أَشْهُرٍ الدُّعَاءُ لِوَالِدَیْهِ؛ اطفال را برای گریستن نزنید، زیرا گریه آن‌ها تا چهار ماه(اول)، شهادت به توحید است و چهار ماه(دوم)، صلوات و دعای بر پیامبر و چهار ماه(سوم)، دعا برای پدر و مادر خود می‌باشد».^[۱۳۲]
توضیح این‌که درست است نوزاد، کسی را نمی‌شناسد و با مفاهیم کلمات، آشنا نیست و تصوّر خاصی هم از خدا ندارد، اما فطرتاً به دو مطلب توجه دارد: از یک طرف، ناتوانی و نیازمندی خود را کاملاً احساس می‌کند (مثلاً می‌داند که گرسنه است و نیاز به سیر شدن دارد) و از سوی دیگر می‌داند که این نیاز باید از خارج برطرف شود. نوزاد در این زمان، شخص خاصی – حتی مادر خود- را نمی‌شناسد. او به طور فطری، به یک وجود غنی و مطلق توجه دارد که ملجأ و پناه اوست و در رفع نیاز خود با گریه و زاری از او استمداد می‌طلبد.
از سوی دیگر اسلام عقیده دارد که تربیت‌های دینی از زمان بعد از ولادت مفید می‌باشد و در این ارتباط به پیروانش توصیه‌هایی دارد. امیرالمومنین۷از رسول خدا۶چنین نقل کرده است: «مَنْ وُلِدَ لَهُ مَوْلُودٌ فَلْیُؤَذِّنْ فِی أُذُنِهِ الْیُمْنَى وَ یُقِیمُ فِی الْیُسْرَى فَإِنَّ ذَلِکَ عِصْمَهٌ مِنَ الشَّیْطَانِ وَ إِنَّهُ ص أَمَرَ أَنْ یُفْعَلَ ذَلِکَ بِالْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ أَنْ یُقْرَأَ مَعَ الْأَذَانِ فِی أُذُنِهِمَا فَاتِحَهُ الْکِتَابِ وَ آیَهُ الْکُرْسِیِّ وَ آخِرُ سُورَهِ الْحَشْرِ وَ سُورَهُ الْإِخْلَاصِ وَ الْمُعَوِّذَتَان‏؛ هر کس بچه‌دار شد، در گوش راستش اذان بگوید و در گوش چپش اقامه، زیرا این عمل او را از شیطان محفوظ می‌دارد و به حضرت علی۷سفارش کرد که همین عمل را نسبت به حسن و حسین۸ انجام دهد، به علاوه سوره فاتحه‌الکتاب، آیه‌الکرسی، آخر سوره حشر، سوره اخلاص، معوذتین را نیز در گوش آن‌ها بخواند».^[۱۳۳]
چنان‌که ملاحظه می‌فرمایید پیامبر اکرم۶در این حدیث، به پدران توصیه می‌کند که در گوش مولود خود، اذان و اقامه بگویند و قرآن بخوانند و بدین ‌وسیله، تربیت دینی او را از همین زمان شروع کنند و روح لطیف و اعصاب مغز ظریف و نوبنیاد او را در آغاز زندگی، با صوت زیبای اذان و اقامه و آهنگ دلربای آیات قرآن آشنا سازند.
درست است که نوزاد، معنای کلمات را نمی‌فهمد و حواس او در حدّی نیست که خصوصیات اصوات و اشکال را تشخیص دهد، ولی این جملات (اذان و آیات قرآن)، روی اعصاب و مغز تازه‌کار و روح حسّاس او تأثیر می‌گذارد و رفته رفته با این جملات، مأنوس می‌شود و همین آشنایی، می‌تواند در آینده او، تأثیر بسزایی داشته باشد.^[۱۳۴]
فصل دوم: مجموعه اصول، روش‌های تربیتی و نحوه کارآمدی هر یک، در تربیت قرآنی
آموزش مفاهیم دینی به کودکان، گرچه امری بسیار مقدس و والا است، اما موفقیت درآن، در گرو آگاهی و شناخت اصول و روش‌های آموزشی متناسب با آن است. بنابراین، همان‌گونه که شناخت خصوصیات و توانایی‌های کودکان، در بهینه‌سازی آموزش مفاهیم دینی، امری مسلم است، شناخت اصول و روش‌های امام مربوط به آموزش مفاهیم دینی کودکان دبستانی نیز، ضرورت دارد. بدین ترتیب، اگر آموزش مفاهیم دینی کودکان بدون توجه به اصول و روش‌های صحیح آموزشی انجام پذیرد، مصداق این سخن امام صادق ۷خواهد بود که: «اَلعامِلُ عَلی غَیرِ بَصیَره کَالسَّائِرِ عَلَی غَیرِ الطَّریقِ لایَزیدُهُ سُرْعَهُ السَّیْرِ الاَّ بُعدا؛ کسی که بدون بصیرت و دانایی دست به انجام کاری می‌زند، مانند رونده در بیراهه‌ای است که هرچه هم، سرعتش بیش‌تر باشد، از مقصد، دورتر خواهد شد».^[۱۳۵]
هدف اصلی این بخش، دستیابی به اصول و روش‌های آموزش مفاهیم دینی به کودکان با مروری بر آیات و روایات اسلامی، نظرات دانشمندان تعلیم و تربیت و نیز اندیشمندان اسلامی است. از آن‌جا که این اصول و روش‌ها، قابل استفاده در همه آموزش‌ها(اعم از دینی و غیر آن) می‌باشد، پس از ذکر اصول و روش‌ها، به نحوه کارآمدی آن‌ها جهت تعلیم آموزه‌های قرآنی به کودکان، اشاره می‌شود.
۲-۱- اصل تمکّن و رعایت تفاوتهای فردی
ملاحظه تفاوتهای فردی و اختلاف استعدادها و گوناگونی انسانها از مسائل اساسی در تربیت است که بدون توجّه به آن، تربیت صحیح، محقّق نمیشود. یکی از اصولی که از سخنان فارابی میتوان استخراج کرد که رعایت آن، پدیدآورنده روشها و تصمیمهای مناسب برای دستیابی به اهداف تعلیم و تربیت نزد اوست، اصل رعایت تفاوتهای فردی است.^[۱۳۶] وی معتقد است که اقوام و گروه های گوناگون مردم از حیث توانایی آموختن، یکسان نیستند؛ از اینرو روش آموزش هر کدام با دیگری متفاوت است.^[۱۳۷] ابن سینا نیز یکی از وظایف معلم و مربّی را، شناخت استعداد و تفاوتهای فردی کودکان و متعلمّان میداند.^[۱۳۸] مسکویه نیز به این اصل تحت عنوان اصل رعایت تفاوتهای فردی اشاره دارد و رعایت این اصل را در مقام تعلیم و تربیت در محیطهای آموزشی ضروری میداند.^[۱۳۹]
در قرآن کریم نیز از این اصل مهم غفلت نشده است. برای نمونه خداوند به حضرت یوسف۷، پس از کسب ظرفیّت و آمادگى، دریافت علم و حکمت خویش را اعطا مینماید^[۱۴۰]: *(وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ ءَاتَیْنَاهُ حُکْمًا وَ عِلْمًا وَ کَذَالِکَ نَجْزِى الْمُحْسِنِین؛ و هنگامى‌که به بلوغ و قوّت رسید، ما «حکم» [نبوّت‏] و «علم» به او دادیم و این چنین، نیکوکاران را پاداش مى‏دهیم.)* یوسف/۲۲
صرف نظر از اقوالی که در خصوص مدت زمان «اشد» گفته شده،^[۱۴۱]” بلوغ اشد” به معناى سنینى از عمر انسان است که در آن سنین، قواى بدنى رفته رفته بیشتر مى‏شود و به تدریج آثار کودکى زایل مى‏گردد و این از سال هیجدهم تا سن کهولت و پیرى است که در آن موقع دیگر عقل آدمى پخته و کامل است.^[۱۴۲]
بنابراین هر حرکت تربیتی باید با توجه به اختلاف استعدادها و نیازها صورت گیرد تا به نتیجه مطلوب برسد. با توجه به اصل مذکور، باید در امر تربیت، از روش های ذیل بهره جست:
۲-۱-۱- آموزش تدریجی
از آنجا که فرایند رشد، تدریجی است، دریافت مفاهیم عالی‌تر دینی در گرو دریافت‌های مقدماتی و ساده‌تر است.^[۱۴۳] به همین جهت، تربیت نیز امری تدریجی و مرحله به مرحله است که بر اساس تواناییها صورت میپذیرد.^[۱۴۴] لذا تدریس هر مادّه یا مطلب علمی باید با توجه به آمادگی شاگرد صورت بگیرد.^[۱۴۵] «قابسی» از دانشمندان مسلمان معتقد است که معلم باید مراحلی را برای آموزش در نظر بگیرد و تا مرحلهای به پایان نرسیده، به مرحله بعدی نپردازد.^[۱۴۶] رعایت این نکته به ویژه در تربیت دینی با توجه به برخی مفاهیم بلند دینی، ضروری است. در غیر اینصورت، سبب زدگی او از اصل دین خواهد شد.^[۱۴۷]
۲-۱-۲- توجه به فطرت در تربیت قرآنی
مسأله «فطرت»، یکی از مسائل مهم و زیربنایی «تربیت دینی» بالاخص، «تربیت قرآنی» است.^[۱۴۸] واژه فطرت از ریشه «فَطر» به معنای شکاف، گرفته شده ولی ریشه فعلی آن از مصدر «فَطَرَ» به معنای شکافتن^[۱۴۹]، اختراع و انشاکردن^[۱۵۰] است. نیز گفتهاند فطرت، خلقت اولیه هر موجود و طبیعت سالم هر چیزی است که هنوز آلوده نشده است.^[۱۵۱]
استاد شهید مرتضی مطهری در این زمینه مینویسد: «اگر انسان دارای یک سلسله فطریات باشد، قطعاً تربیت او باید با در نظر گرفتن همان فطریات انجام گیرد. چون تربیت یعنی رشد و پرورش دادن و این مبتنی بر قبول کردن یک سلسله استعدادها و به تعبیر امروز، یک سلسله ویژگیها در انسان است».^[۱۵۲]
در قرآن کریم، آیاتی وجود دارند که دلالت دارند بر اینکه انسان از فطرتی الهی برخوردار است. برای مثال: *(وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِن بَنِى ءَادَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلىَ أَنفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قَالُواْ بَلَى‏ شَهِدْنَا أَن تَقُولُواْ یَوْمَ الْقِیَامَهِ إِنَّا کُنَّا عَنْ هَاذَا غَفِلِینَ(۱۷۲)أَوْ تَقُولُواْ إِنمَّا أَشْرَکَ ءَابَاؤُنَا مِن قَبْلُ وَ کُنَّا ذُرِّیَّهً مِّن بَعْدِهِمْ أَ فَتُهْلِکُنَا بِمَا فَعَلَ الْمُبْطِلُون؛ و (به خاطر بیاور) زمانى را که پروردگارت از پشت و صلب فرزندان آدم، ذریه آنها را برگرفت و آنها را گواه بر خویشتن ساخت (و فرمود:) آیا من پروردگار شما نیستم؟ گفتند: آرى، گواهى مى‏دهیم! (چنین کرد مبادا) روز رستاخیز بگویید: ما از این، غافل بودیم (و از پیمان فطرى توحید بى‏خبر ماندیم)! (۱۷۲)یا بگویید: پدرانمان پیش از ما مشرک بودند، ما هم فرزندانى بعد از آنها بودیم (و چاره‏اى جز پیروى از آنان نداشتیم) آیا ما را به آنچه باطل‏گرایان انجام دادند مجازات مى‏کنى؟!)* اعراف/ ۱۷۲-۱۷۳.
این آیه به روشنی بیان میکند که انسان، فطرتاً خداشناس و خداپرست است و این امر، لازمه سرشت خاص انسانی است.
مطابق این آیه، زمانیکه خداوند، ذریّه آدم را از پشت او تا روز قیامت خلق کرد، در عالم ذرّ، کسی را جز خدای واحد نمیشناختند. چنانچه رسول گرامی اسلام در ذیل این آیه میفرماید: «کُلُ‏ مَوْلُودٍ یُولَدُ عَلَى‏ الْفِطْرَهِ یَعْنِی الْمَعْرِفَهَ بِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَالِقُهُ کَذَلِکَ قَوْلُهُ‏ وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ‏ مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ لَیَقُولُنَّ اللَّهُ‏؛ هر نوزادی با فطرت خدایی به دنیا میآید و پرورش مییابد یعنی میداند که آفریننده او، خداست و اگر از آنها سؤال شود که چه کسی آسمانها و زمین را خلق کرد، خواهند گفت: خدا.»^[۱۵۳]
در آیه ۳۰ سوره روم نیز، خداوند، خطاب به ابراهیم۷میفرماید: *(فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفًا فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتىِ فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَالِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَ لَاکِنَّ أَکْثرََ النَّاسِ لَا یَعْلَمُون؛ پس روى خود را متوجّه آیین خالص پروردگار کن! این فطرتى است که خداوند، انسانها را بر آن آفریده دگرگونى در آفرینش الهى نیست این است آیین استوار ولى اکثر مردم نمى‏دانند! )* روم/ ۳۰ .
برخی گفتهاند مراد از دین در این آیه، اسلام است و منظور این است که کلیات عقاید و احکام آن با فطرت انسانی سازگار میباشد. برخی دیگر به قرینه آیه « ان الدین عند الله الاسلام» گفتهاند مراد از اسلام، تسلیم شدن در برابر اوامر و نواهی خداوند و پذیرش ربوبیت اوست. به نظر میرسد این دو تفسیر، با هم منافاتی ندارند؛ زیرا حقیقت دین اسلام، تسلیم شدن در برابر ربوبیت خدای واحد است، این امر مؤید آن است که مراد از دین، یکتاپرستی و دینداری مبتنی بر حقگرایی است (نه هر نوع یکتاپرستی) و فطرت انسان، یکتاپرستی حق گرایانه را اقتضا میکند. البته این اقتضا کردن بدین معنا نیست که در سرشت انسان، گرایش یا غریزه خاصی به نام غریزه خداپرستی نهاده شده است؛ بلکه بدین معناست که نوع آفرینش انسان، چنان است که جز با یکتاپرستی حق گرایانه، به آرامش و راحتی و گشایش نمیرسد^[۱۵۴]: *(وَ مَنْ أَعْرَضَ عَن ذِکْرِى فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَهً ضَنکاً وَ نحَْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَمَهِ أَعْمَی؛ و هر کس از یاد من روى گردان شود، زندگى (سخت و) تنگى خواهد داشت و روز قیامت، او را نابینا محشور مى‏کنیم. )* طه/ ۱۲۴.
بنابراین، هر کودکی طبعاً خداپرست است مگر این‌که عوامل خارجی، فطرتش را آلوده گرداند و از راه مستقیم منحرف سازد.^[۱۵۵] پیامبر اسلام ۶در این زمینه میفرماید: «کُلُ‏ مَوْلُودٍ یُولَدُ عَلَى‏ الْفِطْرَهِ حَتَّى‏ یَکُونَ‏ أَبَوَاهُ‏ یُهَوِّدَانِهِ‏ وَ یُنَصِّرَانِهِ؛ هر نوزادی با فطرت خدایی به دنیا میآید و پرورش مییابد و این پدر و مادر او هستند که او را به دین یهود و مسیحیت میکشانند».^[۱۵۶]
برخی حدیث مذکور را به غلط، اینگونه تفسیر میکنند که این، پدر و مادر هستند که فرزند را یهودی یا نصرانی میکنند یعنی آنان را از فطرت توحیدی خارج میسازند اما این، در حالی است که آن دو دین، از نظر ما جزء ادیان توحیدی هستند. تفسیر صحیح حدیث این است که همه بر فطرت خداپرستی خلق میشوند و چون این زمینه را دارند، والدین آنها میتوانند آنان را به دین خود بکشانند یعنی اگر این فطرت نبود، آنها به راحتی نمیتوانستند فرزندان خود را به آئین خویش بکشانند.^[۱۵۷] سخن امام خمینی۱مؤیدی بر این مطلب است: «انسان از اول، اینگونه نیست که فاسد متولد شده باشد «کل مولود یولد علی الفطره »که همان فطرت انسانیت، فطرت صراط مستقیم، فطرت اسلام، فطرت توحید است و این تربیتهاست که یا همین فطرت را شکوفا میکنند یا جلوی شکوفایی فطرت را میگیرند».^[۱۵۸]
شیخ صدوق; نیز میگوید: اگر فردی در بیابانی از زمین به دنیا آید و کسی را نبیند تا هدایتش نماید تا زمانی که بزرگ شود (بیندیشد و به بلوغ برسد) و تنها در آسمان و زمین نظر کند، همین نظر او به تنهایی، او را به اینکه برای آسمان و زمین، پدیدآورنده ای هست، دلالت میکند.^[۱۵۹]
بنابراین همه کودکان دارای معرفت اولیه هستند تنها باید این فطرت را شکوفا کرد.^[۱۶۰] یکی از راه های تقویت گرایشهای فطری کودک، این است که ردّپای آن‌ها را در متن زندگی و رفتارش به او نشان دهیم و به منظور این امر، وظیفه مربّی، این است که برای رشد و تعالی معرفت‌های فطری کودک، مصداق و نمونه ارائه کند. مثلاً محبت، مسأله انسانی است که عینی نیست و مربی با نشان دادن مصادیق محبت مانند بوسیدن، نوازش کردن یا حرف زدن، کاری میکند که این حقیقت را در لباس واقعیت ببیند.^[۱۶۱]
والدین نیز باید از همان سالهای نخستین زندگی کودک، آماده پرورش مذهبی او بشوند، تا زیر بنای باورها و نگرشها در نهاد او رشد یابد و نباید فکر کنند که کودک هنوز بچه است و مطالب دینی برای او سنگین است؛ چرا که مبانی مذهبی از امور فطری انسانی است و بنا به نظر قرآن و احادیث، این امور، مسائلی از پیش آموختهاند که تنها نیازمند ارائه مصداق هستند نه یادگیری اولیه.^[۱۶۲] چنانچه برخی آیات قرآن به صراحت، بیانگر این مطلب هستند که انسان، بنا بر ویژگی فطری خود، قادر است وسایل نیل به سعادت یا شقاوت خود را تشخیص دهد، از جمله این آیه شریفه که میفرماید^[۱۶۳]: *(فَأَلهَْمَهَا فُجُورَهَا وَ تَقْوَاهَا(۸)قَدْ أَفْلَحَ مَن زَکَّاهَا(۹)وَ قَدْ خَابَ مَن دَسَّاهَا؛ سپس فجور و تقوا (شرّ و خیرش) را به او الهام کرده است، که هر کس نفس خود را پاک و تزکیه کرده، رستگار شده و آن کس که نفس خویش را با معصیت و گناه آلوده ساخته، نومید و محروم گشته است.)* شمس/۸-۱۰.
لذا معلم قرآن، باید روش آموزشی مناسبی را به تناسب اهداف و ویژگیها و نیازهای دانش آموزان اتخاذ نماید.^[۱۶۴]
۲-۱-۳- رعایت هم‌زبانی و هم‌سطحی با کودکان
از آن‌جا که کودکان مختلف، از نظر استعداد و… متفاوت هستند، باید در بیان مطالب، هم‌زبانی و هم‌سطحی را متناسب با توان و استعداد آن‌ها رعایت کرد.