۲ ـ ۱۷ ـ ۲ ـ مدل سه­بخشی ارتباط دانشگاه ـ صنعت ـ دولت
مفهوم و ماهیت مدل
رسیدن به مارپیچ سه­گانه، از دو نقطۀ متفاوت شروع شد: «مدل ایستا^[۵۳]» که در آن، دولت، صنعت و دانشگاه را کنترل می­کرد (شکل ۱)؛ و «مدل آزاد^[۵۴]» که در آن تمامی بخش­ها (دانشگاه، صنعت، دولت) از هم مجزا بودند (شکل ۲) و بطور کاملاً محدود با هم تعامل داشته و هر بخش مرزهای کاملاً مشخصیداشت. در مدل آزاد، دانشگاه، فراهم کنندۀ تحقیقات پایه و نیروهای آموزش دیده است و صنعت، خود باید به دنبال علوم کاربردی­اش از میان خروجی­های دانشگاه­ها باشد بدون آنکه انتظار مساعدت داشته باشد. دولت نیز تنها زمانی وارد می­ شود که شکستی در بازار رخ دادهاست (اِتزکوویتز، ۲۰۰۸، ص. ۱۵ـ۱۲).
شکل ۲ ـ ۶ ـ مدل ایستا
شکل ۲ ـ ۷ ـ مدل آزاد
در مدل سوم، هر بخش، ویژگی­های خاص خود و هویت منحصر به فردش را حفظ می­ کند درحالی که نقش بخش دیگر را نیز ایفا می­نماید. مدل مارپیچ سه­گانه مدلی است که توضیح دهنده ارتباط دانشگاه ـ صنعت ـ دولت است.
شکل ۲ ـ ۸ ـ مدل بخشی
تئوری بخشی مارپیچ سه­گانه، هر بخش را نشان می­دهد که داراییک هستۀ مرکزی و یک بخش بیرونی است.در این مدل، دانشگاه می ­تواند نقش صنعت را در مشارکت در تشکیل شرکت­ها و انتقال تکنولوژی ایفا کند ولی نه بعنوان یک شرکت کامل. به همین ترتیب صنعت می ­تواند موجودیت مشابه دانشگاه در آموزش و تحقیقات را داشته باشد ولی نباید از مأموریت اصلی خود باز بماند (همان، ص۱۸).
انتقال نیروی انسانی در مارپیچ سه­گانه
از طریق انتقال نیروی انسانی (چرخۀ افراد) در مدل سه­بخشی، می­توان از بخشی به بخش دیگر انتقال ایده داد، پروژه­ های مشارکتی کوتاه­مدت را فراهم نمود و فهم بین بخشی را بهبود بخشید.
حداقل سه نوع جریان (چرخه) قابل تعریف است:
تک­جهته یا انتقال دائم از بخشی به بخش دیگر: بعنوان مثال، استادان کارآفرین، نوعی جریان از دانشگاه به سمت صنعت است؛ و یا ورود یک صنعتگر به دانشگاه، بعنوان یک استاد.
دو جهته یا داشتن همزمان دو منصب مهم در هر دو بخش، مثل یک منصب پاره­وقت در صنعت و همچنین استاد دانشگاه بودن.
جایگزینییا فعالیت دوره­ای در هر بخش (همان، ص۲۲).
با افزایش تعاملات میان این سه بخش، امکان تداخل علایق افزایش می­یابد. هر بخش، علائق خود را در خطر می­بیند؛ بعنوان مثال هنگامی که یک استاد دانشگاه پژوهش می­ کند دیگر بخش­ها نیز این کار را انجام دهند و زمانی که بخشی (مثلاً صنعت) اقدام به کارآفرینی می­ کند دیگر بخش­ها نیز کسب­وکاری را شکل دهند. این روابط می ­تواند پیچیده­تر نیز باشد؛ دانشگاه ممکن است حتی بعنوان شریکی در این کسب و کار بوده و سرمایه ­گذاری کند (اِتزکوویتز و لیداِسدُرف^[۵۵]، ۱۹۹۹، ص. ۱۱۴).
۲ ـ ۱۷ ـ ۳ ـ کارآفرینی دردانشگاه (الزامی برای تحقق ارتباط دانشگاه ـ صنعت ـ دولت)

مفهوم دانشگاه کارآفرین
یک دانشگاه برای کارآفرین بودن باید استقلال عمل زیادی در رابطه با دولت و صنعت داشته باشد؛ ولیدر عین حال، تعامل زیادی با این بخش­ها انجام دهد (اِتزکوویتز، ۲۰۰۳، ص. ۳۱۹).
دانشگاه کارآفرین، زادۀ تعاملات چندجهته میان بخش­های مختلف دانشگاه، صنعت و دولت است که در بالا به آن اشاره شد.
تجاری­سازی دانش، اساس یک مأموریت جدید برای دانشگاه است که دانشگاه­ها را بطور مستحکم­تری به استفاده کنندگان از این دانش متصل می­ کند و دانشگاه را به یک فعال اقتصادی مستقل تبدیل می­ کند.
دانشگاه کارآفرین، بر چهار ستون استوار است:
رهبری دانشگاهی؛ که قادر است تا یک افق بلندمدت (استراتژیک) را فرموله کرده و اجرا نماید؛
کنترل قانونی روی منابع دانشگاه؛ شامل اموال فیزیکی همچون ساختمان­ها، و اموال غیر فیزیکی همچون حقوق معنوی نتایج تحقیقات؛
ظرفیت سازمانی برای انتقال فن­آوری از طریق اعطای حق امتیاز اختراع، اعطای پروانۀ استفاده و مراکز رشد؛
اخلاق کارآفرینی میان مدیران، اساتید و دانشجویان
دانشگاه کارآفرین با تقویت توسعۀ تحقیقات اساسی و مهم، و کاوش نتایج تحقیقات، مواردی که می­توان به تکنولوژی تبدیل کرد را آمادۀ استفاده می­ کند. چنین دانشگاهی، یک مرکز رشد طبیعی است که از اساتید و دانشجویان حمایت می­ کند تا اقدام به شروع کسب و کاری نمایند^[۵۶] (ریسک کنند). این دانشگاه­ها، همچنین محل رشد و نمو رشته­ های علمی جدید و بخش­های صنعتی نوین هستند که هر یک باعث رشد دیگری می­ شود. زیست­فناوری (بیوتکنولوژی)، نمونۀ حاضر این پدیده، و داروشناسی، نمونۀ قرن هفدهم آن است.
دانشگاه­ های کارآفرین باید حوزه ­های تحقیق و آموزش را که روی آن تمرکز خواهد نمود تعیین نماید تا بتواند مزیت­های ویژۀ خود را ایجاد کرده و از این طریق، منابع مالی (خارج دانشگاهی) قابل توجهی را جذب کند (اِتزکوویتز، ۲۰۰۸، ص. ۲۸).
کارآفرینی دانشگاهی
کارآفرینی دانشگاهی عبارت است از: حل مسائل علمی جامعه، دولت و بنگاه­ها، ایجاد زمینۀ توسعۀ نوآوری در اعضای دانشگاه، عرضۀ نتایج تحقیقات دانشگاهی به بازار، تولید و عرضۀ فناوری­های جدید و نوآوری در گسترش مرزهای دانش بشری.
با این توضیحات، از کارآفرینی دانشگاهی سه معنی استنباط می­ شود:
دانشگاه بعنوان یک سازمان، کارآفرین باشد؛
اعضای دانشگاه مانند استادان، دانشجویان و کارکنان، رفتار کارآفرینانه داشته باشند؛
از تعامل با محیط، جریانی از الگوهای کارآفرینی ایجاد شود.
با توجه به تعاریف ارائه شده، می­توان سه نوع کارآفرین را بر اساس نقش آنها در دانشگاه، شناسایی نمود که عبارتند از:
کارآفرین دانشگاهی کسی است که با فعالیت­های کارآفرینانه درگیر می­ شود اما به آن فقط به عنوان یک موضوع فرعی در کارها و فعالیت­های دانشگاهی می­نگرد؛
کسی که تمام­وقت در کسب­وکارهای مخاطره­آمیز بوده و لازم است که به مسائل مهم علمی نیز توجه نماید؛
کارآفرین دانشگاهی کسی است که دارای شایستگی و صلاحیت­های علمی کسب­وکار بوده، در شرایط مخاطره­آمیز عمل کرده و علم را بعنوان کسب­وکار در نظر می­گیرد.
یکی از فعالیت­های کارآفرین دانشگاهی همانطور که در گزینه شماره دو به آن اشاره شد تأسیس و حضور در کسب و کارهای مخاطره­آمیز است که می­توان از آن بعنوان تأسیس شرکت اقماری یاد کرد. بر این اساس، سه نوع مختلف شرکت اقماری^[۵۷] را می­توان به شکل زیر ذکر نمود:
شرکت اقماری رسمی. توسط یک یا چند دانشجو ایجاد می­ شود. یعنی کسانی که از دانشگاه خارج می­شوند تا شرکتی را شکل دهند که به آنها کارآفرین دانشگاهی گویند.
شرکت اقماری تکنولوژی. جایی که مدیر یا سرمایه­گذار بیرونی، مالکیت فکری را از دانشگاه می­خرد و یک شرکت جدید را از آن طریق شکل می­دهد.
شرکت اقماری نامتجانس. شکل قالب این نوع شرکت­ها در دانشگاه است که ترکیبی از مخترع و سرمایه ­گذاری دانشگاهیان است.
مسیر توسعه ارتباطات میان صنعت و دانشگاه
ارتباط با بخش خصوصی، در بیشتر کشورها، به یک عرف دیرینه تبدیل شده است؛ ولی این ارتباطات نتیجۀ حضور افراد حرفه­ای (اساتید با سابقۀ فعالیت کاری در صنعت، یا دارای ارتباط با صنعت) علاقه­مند به صنعت است. بنابراین اغلب ارتباطات میان صنعت و دانشگاه، به شیوۀ پایین به بالا به وجود آمده­اند. امروزه این موضوع پذیرفته شده است که یکی از عوامل قطعی موفقیت در مدیریت ارتباطات میان صنعت و دانشگاه، داشتن یک استراتژی سازمانی برای ایجاد و توسعۀ این ارتباطات است (مارتینگ، ۲۰۰۰، ص. ۳۵).

توسعۀ ارتباط صنعت و دانشگاه پیش از دهۀ ۱۹۹۰
بسیاری از سازمان­ها و مؤسسات، متذکر می­شوند که روابط موجود فعلی با صنعت، اغلب از اوایل دهۀ ۱۹۹۰، و در پی آنها رویکرد سیستماتیک، ساختارهای پشتیبانی کننده، و رویه­های مورد نیاز برای این منظور، بوجود آمده­اند. نیروهای پیش­برندۀ این حرکت و رویداد را می­توان چنین برشمرد:
خصوصی­سازی کلی تحصیلات دانشگاهی و حرکت به سمت دانشگاه­ های بازارمحور؛
خصوصی­سازی شرکت­های دولتی؛
کاهش منابع مالی بخش دولتی برای صرف در تحصیلات دانشگاهی،
تأسیس شرکت­های مدرن، که توسعۀ تکنولوژیک و ارتقای کیفیت تحقیقات و فعالیت علمی در صنعت برایشان اهمیت دارد؛
وجود محرک­های دولتی برای ایجاد چنین ارتباطاتی.

 

۵۴

متحد فرهنگی

۳۴

۱۳۹۰

 

۵۵

علوی

۶۳۴

۸۵- ۱۳۸۱

 

 

ماخذ: شهرداری منطقه ۲۲ تهران، حوزه شهرسازی، ۱۳۹۴
۳-۶-۵ ویژگی های تفریحی- گردشگری منطقه ۲۲
منطقه ۲۲ دارای ویژگی هایی است که از بسیاری دیدگاه ها آن را کاملا” متمایز می سازد. این موضوعات علی الخصوص در چند سال اخیر هنگام برنامه ریزی، طراحی، بررسی یا اجرای طرح ها همواره مدنظر مدیریت شهری قرار داشته است. مسائل منطقه ۲۲ در چارچوب متعارف مناطق تهران نمی تواند مورد بررسی قرار گیرد. چرا که طبعا” نتیجه معکوس می دهد. برای مثال مدیریت جمعیت ساکن و شناور منطقه در سال های آتی، حریم منطقه از شمال و غرب، حوزه های پژوهشی، آموزشی و تحقیقاتی و ناحیه ویژه گردشگری که شامل پارک چیتگر و دریاچه به عنوان قلب آبی منطقه موضوعاتی مهم تلقی می گردند. طبق بررسی های مشاور معمار و شهرساز منطقه ۲۲ در افق ۱۴۰۰ جمعیت ساکن منطقه ۰۰۰, ۵۰۰ نفر پیش بینی شده است و جمعیت شناور منطقه در روزهای تعطیل ۰۰۰, ۴۵۰ نفر پیش بینی شده است. برنامه ریزی و مدیریت برای خدمات رسانی و پاسخگویی به این جمعیت در سال های آتی در دستور کار مدیریت شهری از سال ۱۳۹۰ قرار گرفت.

۳-۶-۶ ویژگی های خدماتی در منطقه ۲۲
مدیریت نگهداری منطقه: در حالی که بخشی از عملیات شهرداری منطقه ۲۲ در ارتقای پاکیزگی و نظافت شهری نمود دارد، عملکرد منطقه طی دو سال اخیر(۹۲-۹۱) شامل رفت و روب روزانه حدود۴ کلیلومتر مربع، جمع آوری و انتقال زباله تر با میانگین ۹۳ تن در روز و جمعا” حدود ۳۴ هزار تن در سال، تفکیک از مبدا به میزان ۹۱۲۵ تن که میانگین ۵/ ۱۲ تن در روز را نشان می د هد، لایروبی حدود ۱۰۰ کیلومتر انهار و جوی های سطح منطقه به طور مستمر، شستشوی ۴۵۰۰ متر مربع ایستگاه اتوبوس، ۴۲ کیلومتر نرده ترافیکی، و ۹۵۰۰ تابلوی ترافیکی به طور مستمر و نیز شستشوی ۹۰۰ هزار متر مربع و رنگ آمیزی ۵۰۰ هزار متر مربع نماها بوده است.
توسعه و تجهیز فضاهای عمومی (توسعه پارک ها و فضای سبز): در حالی که وسعت فضای سبز منطقه حدود ۷/ ۲۵ کیلومتر مربع گزارش شده، عملیات گسترش، احداث و نگهداری این فضاها در دوسال اخیر حدود ۶۹۴ هزار متر مربع بوده که با عملیاتی چون ایمن سازی و تعویض ۱۰ هزار متر مربع کفپوش زمین بازی کودکان، ۱۰۰۰ ست ورزشی، احداث ۱۵۱ چشمه سرویس بهداشتی در بوستان ها و احداث ۴۰۰۰ متر مربع زمین اسکیت همراه شده است. همچنین، با هدف بهینه سازی مصرف آی نسبت به توسعه شبکه آب رسانی مکانیزه و شبکه آبیاری به میزان ۱۳۱ کیلومتر اقدام شده است.
زیباسازی و بهبود نماهای شهری: تاکید شهردار منطقه بر زیبا سازی نماها و ارتقای کیفیت دیداری و منظر شهری مبنای اقدامات گوناگونی در دو سال اخیر شده است که اجرای نقاشی دیواری به وسعت ۸۷۵۰ متر مربع، نصب ۳۲ تندیس، نصب ۲۲۰ تابلو و نصب ۱۸۰۰ دستگاه پروژکتور، نصب ۱۰۰۰ نیمکت، ۸۰۰ سطل زباله، ۲۰۰۰ پایه چراغ و… را نام برد
ساماندهی مشاغل و صنایع شهری: در جهت ساماندهی صنایع و مشاغل شهری نیز فعالیت های منطقه بر مواردی چون شناسایی و تشکیل پرونده برای واحدهای صنفی مزاحم و رفع و حذف مزاحمت ها و آلودگی متمرکز بوده است.
۳-۶-۷ ویژگی های اجتماعی محدوده مورد مطالعه
شهرداری به منزله نهاد اجتماعی با شعار از مردم، با مردم با هدف تحول و ارتقاء شهرداری و تبدیل آن از یک سازمان صرفا” خدماتی به نهاد اجتماعی می باشد. شهرداری منطقه ۲۲ با رویکرد توسعه مشارکت مردم در اداره امور شهری و در انطباق با سیاست های کلی شهرداری تهران، موضوع مدیریت محلی را از طریق راهبری شورایاری های چهارگانه تقویت و تحکیم نموده است. تنوع فرهنگی در آن به عنوان یک منطقه جدید، میزبان مردم تهران جهت استفاده از کاربری های فرامنطقه ای و حتی مردم ایران در آینده نزدیک به واسطه برخی دیگر از کاربری ها نظیر هزار و یک شهر و دریاچه شهدای خلیج فارس، نیازمند ارتباط عمیق با شواریاری ها جهت نیل به اهداف اجتماعی و حفظ و نگهداری منطقه است. مدیریت منطقه تلاش نموده است که در دو سال اخیر بتواند این همبستگی را از طریق شورایارها به وجود آورد. حتی در برنامه راهبرد توسعه شهری (C.D.S) تبدیل منطقه به یک منطقه نمونه همگرایی اجتماعی به عنوان اولویت منطقه مورد تصویب قرار گرفته است.
جدول شماره ۳-۹: تعداد مصوبات شورایاری با منطقه و نواحی، ۹۲- ۱۳۹۰

 

سال

تعداد کل مصوبات

موضوع مصوبات

 

خدمات شهری

فنی و عمران

حمل ونقل و ترافیک

شهرسازی

اجتماعی

حقوقی

مالی

سایر

 

۱۳۹۰

۱۶۸

۴۸

۱-۴-۳-۴ آزمون کفایت نمونه گیری ۹۶
۴-۴ برآورد مدل تحقیق ۹۶
۵-۴ بررسی فرضیه های تحقیق ۹۸
۴-۴ آزمون تحلیل واریانس فریدمن ۱۰۲
۵-۴ مقایسه میان صنایع نانومواد و تجهیزات ۱۰۳
۱-۵-۴ مقایسۀ زیرشاخص ها در دو صنعت نانومواد و تجهیزات ۱۰۴
۶-۴ تحلیل جانبی: تاثیر زیر مقیاس ها بر تجاری سازی محصولات ۱۱۱
۷-۴ نتیجه گیری ۱۱۵
مقدمه ۱۱۷
۱-۵ مروری کلی بر تحقیق ۱۱۷
۲-۵ خلاصه نتایج و تحلیل یافته ها ۱۱۹
۳-۵ مقایسۀ مدل مبتنی بر یافته های تحقق و مدل مفهومی تحقیق ۱۲۰
۱-۳-۵ مقایسۀ نتایج به دست آمده میان شرکت های نانومواد و شرکت های تجهیزات ۱۲۲
۴-۵ مقایسه با سایر پژوهش های انجام گرفته در این زمینه ۱۲۲
۵-۵ پیشنهادها و راهکارها (براساس فرضیات تحقیق) ۱۲۷
۶-۵ محدودیت های تحقیق ۱۳۱
۷-۵ پیشنهادات برای تحقیقات آتی ۱۳۲

منابع و مآخذ ۱۳۳
منابع فارسی ۱۳۳
منابع لاتین ۱۳۵
پیوست­ها………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………۱۳۸
فهرست اشکال، نمودارها و جداول
شکل ۱-۱) مدل مفهومی تحقیق ۷
شکل۱-۲) توسعه و پیاده سازی نانوتکنولوژی ۳۸
شکل ۲-۲) مدل مفهومی تحقیق ۴۸
شکل ۱-۵ مدل مفهومی تحقیق ۱۲۰
شکل ۲-۵ مدل به دست آمده از یافته های تحقیق ۱۲۱
نمودار۱-۲) مراحل تجاری سازی ۱۷
نمودار۲-۲) مراحل تجاری سازی ۱۷
نمودار۳-۲) زنجیره ارزش تحقیق تا بازار یا زنجیره ثمردهی ۲۳
نمودار۴-۲) فرایند تجاری سازی نانو ۲۴
۵-۲) تعداد مقالات منتشر شده بین سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۲ ۲۹
۶-۲) سرمایه گذاری دولتی در فناوری نانو ۲۰۱۰-۲۰۰۰ ۳۰
نمودار۷-۲) تأثیر متقابل سرمایه گذاری در تحقیقات و توسعۀ اقتصادی ۳۶
نمودار ۸-۲) پیوستار انواع تحقیقات و پتانیسل آنها برای دستیابی به منافع دانشی و مالی ۳۷
نمودار ۹-۲) تغییرات رتبۀ استان ها در ترویج فناوری نانو از ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۱ ۵۴
نمودار۱۰-۲) درصد شرکت های فعال در زمینۀ فناوری نانو برحسب حوزۀ صنعتی در ایران در سال ۲۰۱۳ ۵۷
نمودار ۱۱-۲) تعداد تجهیزات ساخته شده در مقایسه با کل محصولات فناوری نانوی کشور از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۲ ۶۳
نمودار ۱-۳) مراحل انجام تحقیق ۶۹
نمودار ۱-۴) وضعیت گرافیکی جنسیت پاسخ دهندگان ۸۹
نمودار ۲-۴) وضعیت گرافیکی تحصیلات پاسخ دهندگان ۸۹
نمودار ۳-۴) وضعیت گرافیکی سابقه کاری پاسخ دهندگان ۹۰
نمودار ۴-۴) وضعیت گرافیکی سن پاسخ دهندگان ۹۰
نمودار ۵-۴) مدل تحقیق در حالت تخمین ضرایب استاندارد ۹۷
جدول ۲-۲) عمده رخدادها در صنعت نانو از زمان پیدایش ۵۱
جدول ۳-۲) نظری به رویدادهای مربوط به توسعۀ نانوفناوری در ایران ۵۳
جدول ۴-۲) لیستی از نانومواد قابل دسترس ۵۹
جدول ۱-۳) شکل کلی و امتیاز بندی سؤالات ۷۶
جدول ۲-۳) حداقل CVR مورد قبول با توجه به تعداد ارزیابان ۸۱
جدول ۳-۳ ) نتایج مرتبط با نسبت اعتبار محتوای بدست آمده برای سوالات پرسشنامه ۸۲
جدول ۴-۳) محاسبه آلفای کرونباخ به منظور سنجش پایایی ابزار اندازه گیری برای ۱۵ پرسش نامه اولیه ۸۴

 

آمفوتریک

آمفوتریک های نوع کربوکسیلات
آمفوتریک های نوع سولفات
آمفوتریک های نوع فسفات

 

 

جدول (۲-۴) طبقه بندی سورفکتانت های آمفوتریک
بیشتر خانواده سورفکتانت های آمفوتریک از نوع کربوکسیلات است که به دو زیر بخش نوع اسید امینو و نوع بتائین تقسیم می شوند.
نوع اسید آمینو در نقطه ایزوالکتریک شان رسوب می دهند،اما نوع بتائین در آب به سادگی حل می شوند،حتی در نقطه ایزوالکتریک شان نوع بتائین از نظر اثرات نفوذ کنندگی، پاک کنندگی و اثر انتی استاتیک از نوع اسید آمینو بهتر است. این سورفکتانت ها به عنوان نرم کننده در صنعت نساجی، محلول های خشک شویی، محصولات ارایشی، مواد ضد حساسیت و مرطوب کننده کارایی دارند.
۲-۸-۲ سورفکتانت های غیر یونی
سورفکتانت های غیر یونی دسته ای از سورفکتانت ها هستند که وقتی در آب حل می شوند یونیزه نمی شوند. گروه های آب دوست شان دارای گروه های اتمی مانند پلیمر های اتیلن اکساید
(-CH₂CH₂O-) و گروه های هیدروکسیل( -OH ) هستند که وقتی در آب حل می شوند،یونیزه نمی شوند. مواد فعال کننده سطحی غیر یونی معمولا توانایی امولسیونه کردن، مانند مواد یونی را ندارند و در بعضی از موارد لازم است انتهای آب دوست از لحاظ فیزیکی در مقایسه با فعال کننده های یونی طولانی تر باشد. این سورفکتانت ها کمتر کف می کنند ودر مقابل سختی آب حساسیت کمتری دارند. از نظر کاربرد متناسب با ساختار و خواص شان متنوع اند. این سورفکتانت ها دارای خواص پاک کنندگی و پخش کنندگی هستند و به دلیل سمی نبودن، در صنایع غذایی به عنوان امولیسفایر و هم چنین در ساخت لوازم آرایشی، صنایع دارویی و کشاورزی کارایی دارند. سورفکتانت های غیر یونی به دو گروه عمده تقسیم می شوند.
۱-تولیدات نوع پلی اتیلن گلیکول که شدیدا در آب حل می شوند و در ابتدا به عنوان پاک کننده و ماده امولسیون کننده استفاده می شده اند اما به ندرت از ان ها به عنوان نرم کننده پارچه استفاده می شود.
۲-نوع پلی هیدریک الکل که غیر قابل حل در آب اند ودر ابتدا به عنوان نرم کننده پارچه و امولسیون کننده استفاده می شده است. نوع خاصی از آن ها به عنوان پاک کننده نیز استفاده می شده است. سورفکتانت های غیریونی نوع پلی اتیلن گلیکول کارایی بالایی دارندو از آن ها استفاده های زیادی می شود. از سورفکتانت های غیر یونی می توان به (CH₃CH₂…CH₂-O(CH₂CH₂O)_nH)اتیلن اکساید یکی از الکل های خیلی چرب،اشاره کرد.
۲-۹ خواص سورفکتانت ها
نتایجی که مستقیم با خواص پایه ای سورفکتانت ها ارتباط دارند.
۱-اثر نفوذ پذیری و تر سازی
۲-اثر کف کنندگی، ضد کف کنندگی
۳-اثر شویندگی
۴-اثر تغییر امولسیون، پراکنده سازی و پایه سازی
نتایجی که غیر مستقیم با خواص پایه ای سورفکتانت ها ارتباط دارد.
۱-اثر صاف کنندگی و روان کنندگی
۲-اثر میکروب کشی
۳-اثر ضد زنگ زدن
۴-اثر هم سطح کردن، تثبیت و تخلیه الکتریکی رنگ
۵-اثر آنتی استاتیک
۲-۱۰ کاربرد سورفکتانت ها
نوع سورفکتانت و خصوصیات ان در تعیین نوع کاربرد سورفکتانت مهم است. برای مثال سورفکتانت های کوتاه زنجیر برای تهیه مواد شوینده مورد استفاده در آب سرد به کار می روند و یا در دارو سازی به منظور جلوگیری از تخریب مسیل در خون، از سورفکتانت هایی با مقادیر C.M.C پایین استفاده می شود که معمولا در محدوده های میلی مولاری است. سورفکتانت ها در زمینه مختلفی کاربرد دارند [۲۲]..ازجمله کاربردها:

-جهت جداسازی نفت از آب های الوده
-در رسانش دارویی به منظور کاهش دادن تخریب و اتلاف دارو
-در تهیه مواد کف زا،گونه های مرطوب کننده، صابون ها، شامپوها و سایر مواد بهداشتی
-در مناطق خشک برای کاهش تبخیر آب
-در کشاورزی برای افزایش کارایی سموم و کود ها
۲-۱۱ ستیل تری متیل آمونیوم برماید(CTAB)
ستیل تری متیل آمونیوم برماید به عنوان یک سورفکتانت کاتیونی عمل می کند. اولین بار در سال ۱۹۴۳ توسط اسکالمن به کار برده شد و از ان زمان تحقیقات گسترده ای بر روی ان انجام شد. به دلیل خاصییت نرم کنندگی زیاد و گندزدایی که باعث از بین بردن میکروارگانیسم ها، باکتری ها و قارچ ها می شود، کاربرد بسیار گسترده ای در صنایع دارد. استفاده از مواد فعال سطحی به خاطر تولید نانو ذرات با اندازه یکسان و با مورفولوژی منظم و جلوگیری از آگلومره شدن ذرات صورت می گیرد [۲۳]. . در این کار تحقیقاتی از ستیل تری متیل امونیوم بروماید به عنوان مواد فعال سطحی برای بهینه نانو ذرات اکسید اهن استفاده شده است که ساختار شیمیایی ان در جدول(۲-۵) امده است.

 

Cetyltrimethyl ammonium bromide(CTAB)

 

نام های دیگر

ساختار

فرمول شیمیایی

 

غلظت ۴/۴ میکرومولار BAP و ۵/۰ میکرومولار IAA در توده مشهد با میانگین ۸۶/۵ گیاهچه باززا شده، دارای بالاترین میانگین بود. در مطالعات Hassani و همکاران (۲۰۰۸)، که روی اثرات ژنوتیپ در کشت ریزنمونه های هیپوکوتیل آنغوزه (Ferula assa-foetida) صورت گرفت، نشان داده شدکه بین دو ژنوتیپ Shirkooh و Tabas، ریزنمونه های رقم Shirkooh در محیط حاوی ۱ میلی گرم در لیتر Kin و ۵/۰ میلی گرم در لیتر NAA دارای بالاترین فراوانی (۲/۳ کالوس) در القای کالوس بودند.
علیزاده (۱۳۹۰) نشان داد که اثر ژنوتیپ های مختلف بر درصد و میانگین باززایی معنی دار می باشد. آنها با کاربرد ۳ ژنوتیپ مختلف از گیاه دارویی زوفا (Hyssopus officinalis L.) شامل همدان، شیراز و مشهد در محیط MS تکمیل شده با غلظت های متفاوت BAP (صفر، ۲/۲، ۴/۴ و ۲/۱۳ میکرومولار) بیشترین درصد باززایی را در ژنوتیپ مشهد و همدان با ۶۶/۸۶ درصد به ترتیب در محیط های ۲/۲ و ۴/۴ میکرومولار BAP و بیشترین میانگین باززایی در ژنوتیپ مشهد با ۹ گیاهچه در ریزنمونه در تیمار ۲/۲ میکرولار BAP بود.
Pourjabar و همکاران (۲۰۱۲)، در آزمایشی به منظور بررسی قابلیت رشد درون شیشه ای گیاه ماریتیغال (Silybum marianum L.) جهت تولید فلاونوئید در دو رقم Budakalszi و Noor abad moghan از ریزنمونه های تهیه شده از هیپوکوتیل و کوتیلدون استفاده کردند. آنها از محیط کشت MS تکمیل شده با غلظت های مختلف هورمون ۲,۴-D (در دو غلظت ۱ و ۲ میلی گرم در لیتر) و Kin (در دو غلظت ۱/۰ و ۱ میلی گرم در لیتر) استفاده کردند. بیشترین مقدار Silybin در رقم Budakalszi و از ریزنمونه کوتیلدون بدست آمد.
در مطالعه جهت بررسی قابلیت باززایی شاخساره نابجا در ۳ واریته تجاری ریحان شامل:Sweet Dani lemon basil، Green purple Ruffles و Methylcinnamate basil از ریزنمونه های تهیه شده از کوتیلدون، دمبرگ، ساقه، برگهای بالغ و برگهای جوان استفاده کردند. آنها از محیط کشت MS تکمیل شده با غلظت های مختلف هورمون TDZ استفاده کردند. نتایج بدست آمده نشان داد که بیشترین باززایی شاخساره نابجا، حدود ۸۵ درصد برای واریته Sweet Dani lemon basil و تنها از ریزنمونه های برگهای جوان و در محیط حاوی حاوی ۸/۱۶ میکرومولار پس از ۴ هفته بدست آمد. در حالیکه واریته های Green purple Ruffles و Methylcinnamate به ترتیب دارای مقادیر باززایی ۸/۳۶ و ۱/۲۸ درصد بودند (Winthrop et al., 2000).

طبق تحقیقات اصغری (۱۳۸۹) که روی اثرات ژنوتیپ بر درصد و میانگین باززایی گیاه دارویی ریحان (Ocimum basilicum L.) صورت گرفت، با بهره گرفتن از ۴ ژنوتیپ ارومیه، همدان، اردبیل و مجارستان، نشان داده شد که بیشترین درصد باززایی را ژنوتیپ مجارستان در محیط MS تکمیل شده با ۵/۲ میلی گرم در لیتر BAP با ۹۰ درصد و میانگین ۱/۷ گیاهچه در هر ریزنمونه به خود اختصاص داده است.
طبق نتایج گزارش شده از محققین در این تحقیق نیز تأثیر ژنوتیپ در باززایی گیاه زنیان معنی دار بوده و با نتایج آنها مطابقت دارد.
۴-۵- ریشه زایی
بیشترین درصد ریشه زایی (۱۰۰ درصد) در محیط MS غلظت ۱ میلی گرم بر لیتر IBA و کمترین درصد ریشه زایی ۳/۴ درصد در محیط MS بدون هورمون بدست آمد. بیشترین طول ریشه حاصل از محیط MS بدون هورمون بدست آمد و کمترین مقدار هم در محیط حاوی ۱ میلی گرم بر لیتر IBA در محیط پایه MS مشاهده شد.
تیمار IBA باعث افزایش تشکیل ریشه از طریق افزایش هورمون IAA درونی ریزنمونه می شود (Liu et al., 1998). این موضوع با نتیجه آزمایش ما مطابقت دارد. گزارش شده است که ریشه زایی توسط عوامل مختلفی مانند وجود تنظیم کننده های رشد در محیط، وجود نمک های پایه، ژنوتیپ و شرایط کشتی کنترل می شود (Rines and Mc Co, 1981). برای بیشتر گونه ها وجود اکسین برای انگیزش ریشه زایی لازم است. تولید ریشه از ساقه نسبت به تولید ساقه از ریشه آسان تر می باشد. زیرا ساقه ها اکسین تولید می کنند. بطور کلی با افزایش اکسین و کاهش سیتوکینین، ریشه ها تشکیل می شوند. نوع ریزنمونه نیز بر ریشه زایی تأثیر می گذارد (ترابی و همکاران، ۱۳۸۰).
در بررسی گیاه دارویی Dalbergia sissoo، بهترین نتیجه ریشه زایی در محیط پایه MS تکمیل شده با ۱ میلی گرم در لیتر IBA با میانگین ۴/۳ ریشه در هر گیاهچه بدست آمد که با نتیجه آزمایش ما کاملاً مطابقت دارد (Muhammad Rizwan et al., 2010). Joshi و همکاران (۲۰۰۳)، هم در بررسی دیگری روی همین گیاه دارویی، از بین ۳ اکسین مختلف (NAA، IBA و IAA)، محیط حاوی ۱ میلی گرم بر لیتر IBA را با ۹۲/۷۶ درصد ریشه زایی، بهترین محیط معرفی کردند که مشابه نتیجه آزمایش ما بود.
Samandari Gikloo و همکاران (۲۰۱۲)، در ریشه زایی گیاهچه های پرآوری شده Silybum marianum، از غلظت های متفاوت هورمون های IBA و NAA استفاده کرد. نتایج نشان داد بیشترین میزان توسعه ریشه (۶/۱۲ ریشه در هر گیاهچه) و طول ریشه (۵ سانتی متر)، در محیط MS تکمیل شده با ۲۵/۰ میلی گرم در لیتر IBA بدست آمد.
در مطالعه ای روی ریشه زایی گیاه دارویی Citrullus colocynthis، غلظت های متفاوتی از هورمون IBA استفاده شد و مشخص شد بیشترین درصد ریشه زایی در غلظت ۴ میلی گرم در لیتر با ۲۴ ریشه در هر شاخساره در محیط MS و کمترین ریشه زایی در محیط حاوی ۲ میلی گرم در لیتر IBA اتفاق افتاد (Meena et al., 2010).
Basila و همکاران (۲۰۱۰)، در مطالعات خود روی گیاه دارویی گل راعی Hypericum maculatum با بهره گرفتن از غلظت های متفاوت دو اکسین ریشه زایی ( IAA و IBA ) در دو غلظت ۵/۰ و ۱ میلی گرم در لیتر روی محیط پایه MS، گزارش دادند که ریشه زایی ۸/۹۱ درصد در محیط حاوی ۱ میلی گرم در لیتر از هورمون IAA با میانگین ۶۹/۶ ریشه در هر گیاهچه اتفاق افتاد که با نتایج آزمایش ما مغایرت داشت.
در برررسی تأثیر هورمون NAA در ریشه زایی گیاهچه های ریزازدیادی شده گیاه دارویی Curculigo orchioides، غلظت ۵۳/۰ میکرومولار NAA با ۱۵-۱۲ ریشه در هر شاخساره و کمترین میزان با ۲/۱۰ درصد مربوط به غلظت ۳/۵ میکرومولار NAA حاصل شد (Bhavisha et al., 2003).
Benniamin و همکاران (۲۰۰۳) در آزمایش ریشه زایی گیاه دارویی Crataeva magna، از اکسین های مختلف ریشه زایی (IAA، NAA و IBA) با غلظت های مختلف استفاده کردند که غلظت ۵۴/۰ میکرومولار NAA به همراه ۸۴/۹ میکرومولار IBA با ۷۰ درصد ریشه زایی و میانگین ۳ ریشه در هر گیاهچه، بهترین محیط ریشه زایی معرفی شدند.
در مطالعه ای روی ریشه زایی گیاهچه های تولید شده کشت بافتی گیاه Kigelia pinnata در محیط با غلظت های متفاوتی از MS و هورمون IBA مشخص گردید که بیشترین درصد شاخساره های ریشه دار شده در غلظت ۴ میکرومولار IBA با میانگین ۴/۴ ریشه در شاخساره بدست آمد. بیشترین طول ریشه ها در غلظت ۱ میکرومولار هورمون IBA با ۴۷ درصد ریشه زایی گزارش شد. در محیط ۱/۲MS بدون هورمون هیچ ریشه زایی مشاهده نشد (Dennis Thomas and Puthur, 2004).
نتیجه گیری کلی
نتایج آزمایش اول نشان داد که بیشترین درصد باززایی (۵/۹۷ درصد) و میانگین باززایی (۹/۱۹)، در تیمار ۴/۴ میکرومولار BAP در ترکیب با ۵/۰ میکرومولار IAA می باشد.
نتایج آزمایش دوم آشکار ساخت که بیشترین درصد (۰۱/۸۱ درصد) و میانگین باززایی (۶/۱۹ گیاهچه در هر ریزنمونه) در ریزنمونه نوک شاخه و در محیط حاوی ۴/۴ میکرومولار BAP به همراه ۵/۰ میکرومولار IAA می باشد. ریزنمونه های کوتیلدون و هیپوکوتیل باززایی نشان ندادند.
نتایج آزمایش سوم نشان داد که بیشترین درصد باززایی در توده ارومیه با ۱۴/۸۶ درصد در محیط حاوی ۴/۴ میکرومولار BAP به همراه ۵/۰ میکرومولار IAA و حداکثر میانگین باززایی هم در توده ارومیه با ۳/۱۹ گیاهچه در هر ریزنمونه در محیط حاوی ۴/۴ میکرومولار BAP و ۵/۰ میکرومولار IAA بود.
نتایج آزمایش ریشه زایی نشان داد بیشترین درصد ریشه زایی (۱۰۰ درصد) در محیط MS تکمیل شده با ۱ میلی گرم در لیتر IBA اتفاق افتاد. بیشترین میانگین طول ریشه (۸۴/۲ سانتی متر) در محیط MS بدون هورمون مشاهده شد.
پیشنهادات
۱- در این مطالعه تنها از هورمون BAP و TDZ جهت بررسی باززایی مستقیم استفاده شده بود. پیشنهاد می گردد از سایر سیتوکینین ها نیز به تنهایی یا در ترکیب با اکسین ها استفاده گردد.
۲- پیشنهاد می گردد جهت باززایی مستقیم غلظت های بالاتر هورمون سیتوکینینی BAP و TDZ نیز استفاده گردد.
۳- با توجه به نتیجه آزمایش دوم پیشنهاد می گردد ریزنمونه های کوتیلدون و هیپوکوتیل جهت کالوس زایی مورد مطالعه قرار گیرند.
۴- پیشنهاد می گردد از نتایج این مطالعه در باززایی برای سایر فنون بیوتکنولوژی همانند انتقال ژن و استفاده در بیوراکتورهای تولید متابولیت استفاده گردد.
منابع
آزادی، پ. و باقری، ه. (۱۳۸۲). اصلاح گیاهان با بهره گرفتن از کشت درون شیشه ای (تألیف اکرم تاجی پراکاش پی کومار). انتشارات دانشگاه بو علی سینا همدان، ۱۸۸ صفحه.
اصغری، ف. (۱۳۸۹). بررسی اثر ژنوتیپ، ریزنمونه و ترکیبات هورمونی مختلف در باززایی گیاه ریحان (Ocimum basilicum L.). رساله کارشناسی ارشد. گروه باغبانی، دانشگاه ارومیه، ۹۳ صفحه.
افشاری، ا.، رنجبر، غ.، کاظمی تبار، ک.، ریاست، م. و کاظمی پشت مساری، ح. (۱۳۹۰). انگیزش پینه، جنین زایی بدنی و باززایی گیاه دارویی گیاه شنبلیله (Trigonella foenum- graecum L.). فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، ۲۷(۱): ۱۶۰-۱۴۷٫
اکبری نیا، ا. (۱۳۸۲).