« قالُوا یا شُعَیْبُ ما نَفْقَهُ کَثِیراً مِمَّا تَقُولُ وَ إِنَّا لَنَراکَ فِینا ضَعِیفاً وَ لَوْ لا رَهْطُکَ لَرَجَمْناکَ وَ ما أَنْتَ عَلَیْنا بِعَزِیزٍ»^[۵۸۰]: گفتند: «اى شعیب! بسیارى از آن­چه را مى‏گویى، ما نمى‏فهمیم! و ما تو را در میان خود، ضعیف مى‏یابیم و اگر (به خاطر) قبیله کوچکت نبود، تو را سنگسار مى‏کردیم و تو در برابر ما قدرتى ندارى!»
لاهیجی در تفسیر آیه­ی فوق می­نویسد: به درستى که ما مى‏بینیم تو را «فِینا ضَعِیفاً» در میان ما بى‏قوت و ناتوان پس نتوانى تو که مکروهى به ما رسانى و اگر ما خواهیم که به تو مکروهى برسانیم تو دفع آن نتوانى کرد یا آن­که مى‏بینیم تو را در میان خود ذلیل و خوار و بعضى گفته‏اند که: ضعیف به لغت اهل حمیر«أعمى» است و مراد این است که چون تو به این عیب مبتلایى لهذا ضرر ما به تو نمی­رسد زیرا که بالاتر از عمى و کورى چه ضرر تواند بود. «وَ لَوْ لا رَهْطُکَ» و اگر نبودند قوم و عشیره تو که به جهت موافقت با مادر ملت عزیزند پیش ما «لَرَجَمْناکَ» هر آینه سنگسار می­کردیم تو را و به أقبح وجهى تو را می­کشتیم.^[۵۸۱]
۴-۱-۱-۲-۸) عامل زیان­کاری جامعه:
از آن­جایی که دشمنان، دعوت رهبران الهی را مخالف منافع نامشروع خود می ­دانند، آن­ها را عامل زیان کاری جامعه معرفی می­ کنند؛ قرآن کریم این موضوع را چنین بیان می­فرماید:
« وَ لَئِنْ أَطَعْتُمْ بَشَراً مِثْلَکُمْ إِنَّکُمْ إِذاً لَخاسِرُونَ‏»^[۵۸۲]: و اگر از بشرى همانند خودتان اطاعت کنید، مسلّماً زیانکارید.
در این آیه بیان شده که، دشمنان پیامبران راعامل زیان­کاری در جامعه می­دانستند و بدین طریق موجب گمراهی پیروانشان می­دانستند.
علامه طباطبایی در تفسیر آیه فوق می­نویسد:(دشمنان به مردم گفتند) پیروى او(پیامبر) با این که بشرى مانند شما است و هیچ فضیلتى بر شما ندارد مایه خسران و بطلان سعادت زندگى شما است، چون جز حیات دنیا حیات دیگرى نیست و در این زندگى هم جزء حریّت و آزادى در لذت سعادتى نیست و اگر بخواهید از کسى اطاعت کنید که بر شما فضیلتى ندارد حریتتان از دست مى‏رود و این مساوى با خسران شما است.^[۵۸۳]
۴-۱-۱-۲-۹) فریب­کار و مزوّر:
دشمنان با مطرح ساختن برچسب­هایی همانند فریب­کاری و مزوّری، سعی در تخریب رهبران امّت دارد، قرآن در این­باره می­فرماید: « وَ إِذْ یَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ ما وَعَدَنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ إِلَّا غُرُوراً»^[۵۸۴]: و (نیز) به خاطر آورید زمانى را که منافقان و بیماردلان مى‏گفتند: «خدا و پیامبرش جز وعده‏هاى دروغین به ما نداده‏اند!
صاحب تفسیر آسان در تفسیر این آیه می­نویسد: در شأن نزول این آیه آمده است که: مسلمین به هنگام حفر خندق به سنگى برخورد کردند که هیچ کلنگى بر آن کارگر نشد. هنگامى که پیامبر را از این جریان با خبر نمودند آن بزرگوار آمد و در میان خندق کنار آن سنگ مستقر شد. و با کلنگ، اولین ضربت را به آن سنگ زد و قسمتى از آن سنگ را پس از جستن برقى متلاشى کرد. پیغمبر خدا تکبیر پیروزى گفت و مسلمین هم گفتند. مرتبه دوّم آن بزرگوار دومین ضربت را بر آن سنگ نواخت و پس از جستن برق دیگرى قسمت دیگرى از آن متلاشى گردید. باز پیامبر خدا و مسلمانان تکبیر پیروزى گفتند! و هنگامى که رسول خدا سومین ضربت را بر آن سنگ زد همه آن پس از جستن برق، متلاشى شد و همه تکبیر گفتند.
هنگامى که سلمان از این جریان جویا شد پیغمبر اکرم فرمود: من سرزمین (حیره) و قصر پادشاهان ایران را در میان برق اول دیدم و جبرئیل بشارت داد که امت من بر آن­ها پیروز خواهند شد. در برق دوم، قصرهاى سرخ رنگ کشور شام و کشور روم آشکار شدند. جبرئیل به من بشارت داد که امت من بر آن­ها پیروز خواهند شد. اى مسلمانان مژده باد شما را! در همین هنگام بود که منافقان به یکدیگر مى‏گفتند: چه سخنان باطل و فریبنده‏اى!؟ او در مدینه است و سرزمین (حیره) و مدائن را مى‏بیند و … پس از این جریان بود که آیه مورد بحث نازل گردید.
بنابراین مراد آیه این است؛ یعنى اى مؤمنان راستین! این موضوع را به خاطر آورید که منافقان مسلمان­نما و افراد ضعیف الایمان در جنگ خندق مى‏گفتند: وعده‏اى که خدا و رسول به ما داده ‏اند چیزى جز فریب و دروغ نیست آرى علت این تهمتى را که این­گونه افراد منافق به خدا و رسول زدند.^[۵۸۵]

دشمنان، شیوه ­ها و روش­های دیگری نیزدر شکستن قداست رهبری به کار می برند، که به دلیل اجتناب از طولانی شدن بحث، در این­جا به توضیح آن می­پردازیم از جمله: رهبران را دست پرورده­ی اجانب دانستن^[۵۸۶]، رهبران سخنان نامفهوم و بی­محتوا می­گویند^[۵۸۷]و…
۴-۱-۱-۳) تضعیف دستیاران رهبر و تشکیلات رهبری:
دشمنان، پس از این­که در روش و شیوه­ قبلی به نتیجه نرسیدند، در این مرحله به تضعیف دستیاران و پیروان و تشکیلات رهبری پرداختند، قرآن کریم در این­باره می­فرماید:
«فَقالَ الْمَلَأُ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ قَوْمِهِ ما نَراکَ إِلَّا بَشَراً مِثْلَنا وَ ما نَراکَ اتَّبَعَکَ إِلَّا الَّذِینَ هُمْ أَراذِلُنا بادِیَ الرَّأْیِ وَ ما نَرى‏ لَکُمْ عَلَیْنا مِنْ فَضْلٍ بَلْ نَظُنُّکُمْ کاذِبِینَ»^[۵۸۸]: اشراف کافر قومش (در پاسخ او) گفتند: «ما تو را جز بشرى هم­چون خودمان نمى‏بینیم! و کسانى را که از تو پیروى کرده‏اند، جز گروهى اراذل ساده‏لوح، مشاهده نمى‏کنیم و براى شما فضیلتى نسبت به خود نمى‏بینیم بلکه شما را دروغگو تصور مى‏کنیم!
دشمنان به نوح (ع) و به پیروان او خطاب مى‏نمودند که در دعوى خود کاذب و دروغ‏گو هستید و غرض از این اجتماع و پیوستگى گروهى به یک مرام و یک مقصد آنست که بدین وسیله هم دست شده قدرتى به دست آورده بر عموم مردم استیلا بیابید و بر آنان مسلط شوید و فرمانروائى نموده از اموال و ثروت آنان استفاده نمائید و نظر به این که در مقام تکذیب به هیئت صفت و جمع (کاذبین) مى‏گفتند منظور تکذیب دعوت نوح (ع) و نیز تکذیب پیروان او است که این اجتماع و پیوستگى در دعوت بر اساس صحیح نیست.^[۵۸۹]
۴-۱-۱-۴) تحقیر و استهزای رهبری:
یکی دیگر از شیوه ­های دشمنان، تحقیر و استهزای رهبری است، این شیوه از عادت و سنّت همیشگی و جاریه­ی مجرمین است. قرآن کریم در این­باره می فرماید: « وَ یَصْنَعُ الْفُلْکَ وَ کُلَّما مَرَّ عَلَیْهِ مَلَأٌ مِنْ قَوْمِهِ سَخِرُوا مِنْهُ قالَ إِنْ تَسْخَرُوا مِنَّا فَإِنَّا نَسْخَرُ مِنْکُمْ کَما تَسْخَرُونَ»^[۵۹۰]: او مشغول ساختن کشتى بود و هر زمان گروهى از اشراف قومش بر او مى‏گذشتند، او را مسخره مى‏کردند (ولى نوح) گفت: «اگر ما را مسخره مى‏کنید، ما نیز شما را همین گونه مسخره خواهیم کرد!
از امام باقر (علیه السّلام) روایت شده که وقتى نوح (علیه السّلام) هسته را مى‏شکست قومش که از پیش او مى‏گذشتند به او مى‏خندیدند و مسخره مى‏کردند و مى‏گفتند: باغبان و درخت­کار شده است تا وقتى که درخت بزرگ شد و نوح (علیه السّلام) آن را برید و تراشید.
گفتند: که نوح(علیه السّلام) نجّار شده، سپس آن چوب­ها را با هم ترکیب نمود و مشغول درست کردن کشتى شد، مى‏خندیدند و مسخره مى‏کردند و مى‏گفتند: در زمین خشک و صحرا ملّاح و کشتیبان شده است.
و گویا که خداوند اجمالاً به مسخره کردن آن‏ها اشاره نمود است وگرنه مسخره کردن آن‏ها منحصر به این موارد نبود، بلکه چنان­چه نقل شده است به انواع مسخره‏ها مى‏پرداختند.^[۵۹۱]
در آیه­ی دیگر آمده است: «وَ إِذا رَآکَ الَّذِینَ کَفَرُوا إِنْ یَتَّخِذُونَکَ إِلَّا هُزُواً أَ هذَا الَّذِی یَذْکُرُ آلِهَتَکُمْ وَ هُمْ بِذِکْرِ الرَّحْمنِ هُمْ کافِرُونَ‏»^[۵۹۲]: هنگامى که کافران تو را مى‏بینند، کارى جز استهزا کردن تو ندارند (و مى‏گویند:) آیا این همان کسى است که سخن از خدایان شما مى‏گوید؟! در حالى که خودشان ذکر خداوند رحمان را انکار مى‏کنند.
با وجود این آیاتى که در آفاق و انفس تجلى مى‏کند، باز هم کفار را مى‏نگریم که حق را به مسخره مى‏گیرند. قرآن اخطار مى‏کند که نباید حق را به مسخره گرفت زیرا حق از مسخره­کنندگان خود انتقام خواهد گرفت. حال در آینده نزدیک یا دور. این آدمى در سفاهت گاه تا چه پایه نزول مى‏کند در حالى که خشمگین است که رسول اللَّه بتانشان را به بدى یاد مى‏کند و تا به بتان توهینى نکرده باشد سخن رسول اللَّه را بر زبان نمى‏آورد، مى‏بینیم که به خداى رحمان که او را نعمت­هاى آشکار و نهان داده است کافر مى‏شود؟^[۵۹۳]
۴-۱-۱-۵) بدل­سازی و رهبرتراشی:
«فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلًا جَسَداً لَهُ خُوارٌ فَقالُوا هذا إِلهُکُمْ وَ إِلهُ مُوسى‏ فَنَسِیَ»^[۵۹۴]: و براى آنان مجسّمه گوساله‏اى که صدایى هم­چون صداى گوساله (واقعى) داشت پدید آورد و (به یکدیگر) گفتند: «این خداى شما و خداى موسى است!» و او فراموش کرد (پیمانى را که با خدا بسته بود)!
صاحب تفسیر نمونه در تفسیر این آیه می­نویسد: سامرى از زینت آلات که از طریق ظلم و گناه در دست فرعونیان قرار گرفته بود و ارزشى جز این نداشت که خرج چنین کار حرامى بشود، آرى از مجموع این زینت آلات «براى آنان مجسمه گوساله‏اى که صدایى هم­چون صداى گوساله (واقعى) داشت پدید آورد»، بنى اسرائیل که این صحنه را دیدند، ناگهان همه تعلیمات توحیدى موسى را به دست فراموشى سپردند و به یکدیگر «گفتند: این خداى شما و خداى موسى است» و به این ترتیب «او (سامرى عهد و پیمانش را با موسى بلکه با خداى موسى) فراموش کرد» و مردم را به گمراهى کشاند.در این­جا خداوند به عنوان توبیخ و سرزنش این بت­پرستان مى‏گوید: «پس آیا آن­ها نمى‏بینند که این گوساله پاسخ آن­ها را نمى‏دهد و هیچ­گونه ضررى از آن­ها دفع نمى‏کند و منفعتى براى آن­ها فراهم نمى‏سازد.^[۵۹۵]
بنابراین باید دانست که دشمنان، خود نیز بر بی­اساس بودن بهانه­هایشان، مطلع هستند اما می­خواهند بدین وسیله، موجب گمراهی مردم شوند.
علامه طباطبایی می­نویسد: در کلمه «اخرج» دلالتى است بر این­که کیفیت ساختن گوساله پنهانى و دور از مردم بوده، چون فرموده گوساله‏اى برایشان بیرون آورد و کلمه« جسد» به معناى جثه‏اى است که جان نداشته باشد و به هیچ وجه بر بدن جاندار اطلاق نمى‏شود، این نیز دلالت دارد بر این که گوساله مذکور بى‏جان بوده و در آن هیچ اثرى از آثار حیات نبوده و کلمه «خوار»، به ضمه خاء، به معناى آواز گوساله است.^[۵۹۶]
امام علی(ع) می­فرماید:«برای هر امتی سامریّ می­باشد و او سامریّ این امت است».^[۵۹۷]
در این روایت، امام(ع) می­خواهد بفرماید: ریشه­ جریان­هایی که سامری­ها تعقیب می­ کنند، یکی است، منتها گاهی تعابیر و کلمات با یکدیگر فرق دارند. البته باید توجه داشت که این سامری­ها همانند سامریّ زمان حضرت موسی(ع) زیور آلات مردم را جمع نکردند، تا مجسمه­ی گوساله­ی فریبنده­ای بسازند، بلکه واژه ­ها و مفاهیم زیبا و زینت­های فکری و فرهنگی را گرفته، با تعابیر گوناگون در برابر هر امتی به نمایش گذاشتند. با عناوینی هم­چون دموکراسی، خود مختاری لیبرالیسم، طرفداری از حقّ، مردم سالاری منهای دین، در طول تاریخ انقلاب اسلامی نیز گوساله-های فریبنده­ای ساختند و در مقابل نظام اسلامی و رهبری آن برای وارد کردن ضربه­های سهمگین بر پیکر انقلاب اسلامی علم کردند. متأسفانه گاهی شاهد جذب عده­ای نیز بودیم ولی قاطبه­ی ملّت شریف ایران با هوشیاری فراوان توطئه­های آن­ها را خنثی کردند و با پیروی از رهبر هوشیار و بیدار خود، فریب سامری­ها را نخوردند و نخواهند خورد.^[۵۹۸]
۴-۱-۱-۶) تطمیع رهبری:
دشمنان اسلام به فکر تطمیع رهبری نیز می­افتند. نرمش­های آن­ها در مقابل رهبری دینی برای خیزش به جای مناسب برای ضربه­ کاری زدن به رهبر است. مقصود از نرمش دشمنان این است که در ظاهر به پیامبر(ص) نزدیک می­شدند، ولی دشمنی خود را پنهان می­کردند. هدفشان این است که پیامبر(ص) کمی از دینش مایه بگذارد و از اصول و امور مسلّم خود کوتاه بیاید، سپس آن­ها نیز از آیین خودشان مایه بگذارند. قرآن در این­باره می­فرماید:« وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَیُدْهِنُونَ‏»^[۵۹۹]: آن­ها دوست دارند نرمش نشان دهى تا آن­ها (هم) نرمش نشان دهند (نرمشى توأم با انحراف از مسیر حق)!
علامه طباطبایی در تفسیر این آیه می­نویسد:«کلمه «یدهنون» از مصدر« ادهان» است که مصدر باب افعال از ماده«دهن» است و «دهن» به معناى روغن و ادهان و مداهنه به معناى روغن مالى و به اصطلاح فارسى «ماست مالى» است، که کنایه است از نرمى و روى خوش نشان دادن و معناى آیه این است که این تکذیب‏گران دوست مى‏دارند تو با نزدیک شدن به دین آنان روى خوش به ایشان نشان دهى، ایشان هم با نزدیک شدن به دین تو روى خوش به تو نشان دهند و خلاصه این که دوست دارند کمى تو از دینت مایه بگذارى، کمى هم آنان از دین خودشان مایه بگذارند و هر یک در باره دین دیگرى مسامحه روا بدارید، هم­چنان که نقل شده که کفار به رسول خدا (ص) پیشنهاد کرده بودند از تعرض به خدایان ایشان کوتاه بیاید و ایشان هم متقابلاً متعرض پروردگار او نشوند».^[۶۰۰]
۴-۱-۱-۷) تهدید رهبری:
این شیوه، آخرین حربه و شیوه دشمن در مبارزه با رهبران دینی است، دشمن وقتی که با شیوه ­های ترور شخصیت رهبری به مقصد خویش نرسید، به تهدید رهبری می ­پردازد، به عبارتی وقتی دشمن با شیوه ­های شکنجه ی روحی و ترور شخصیّت، از رسیدن به هدفش باز ماند، در این مرحله است که به شکنجه­های جسمی و ترور شخص دست می­زند. قرآن کریم کیفیت به کارگیری دشمنان از این حربه را به گونه­ های مختلفی را بیان می­ کند که ذیلاً بررسی می­ شود:
۴-۱-۱-۷-۱) تهدید به زندان:
« قالَ لَئِنِ اتَّخَذْتَ إِلهَاً غَیْرِی لَأَجْعَلَنَّکَ مِنَ الْمَسْجُونِینَ‏»^[۶۰۱]: (فرعون خشمگین شد و) گفت: «اگر معبودى غیر از من برگزینى، تو را از زندانیان قرار خواهم داد!»
فرعون به حضرت موسی(ع) و پیروانش گفت که: اگر جزء من خداى دیگرى براى خود برگزینى، حتماً تو را در زمره زندانیان قرار خواهم داد.
طاغیان از نیروى منطق هراسناکند و به منطق زور و نیرو پناه مى‏برند و بر تخت­هاى فرمانروایى خویش بیمناکند و از ارتکاب هر گونه جرم خود دارى نمى‏کنند ولى موسى(علیه السلام) و همه دعوت کنندگان به خدا، در آن هنگام که از هر نظام پوشش و لباس گمراه کنندگى را بردارند و آن را برهنه کنند، به درجه‏اى عالى از پیروزى دست مى‏یابند و آن نظام ناگزیر به وسیله دیگرى براى پیروزى متوسل مى‏شود که چیزى جزء تهدید و بیم دادن نیست و موسى هم­چون کوهى استوار در برابر تهدید فرعون ایستادگى نشان داد، به همان­گونه که پیش از آن در برابر استهزا و تهمت­هاى وى مقاومت نشان داده بود و پیوسته با سلاح منطق به او رو به رو مى‏شد.^[۶۰۲]
۴-۱-۱-۷-۲) تهدید به تبعید:
« قالَ الْمَلَأُ الَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا مِنْ قَوْمِهِ لَنُخْرِجَنَّکَ یا شُعَیْبُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا مَعَکَ مِنْ قَرْیَتِنا أَوْ لَتَعُودُنَّ فِی مِلَّتِنا قالَ أَ وَ لَوْ کُنَّا کارِهِینَ»^[۶۰۳]: اشراف زورمند و متکبّر از قوم او گفتند: «اى شعیب! به یقین، تو و کسانى را که به تو ایمان آورده‏اند، از شهر و دیار خود بیرون خواهیم کرد، یا به آیین ما بازگردید!» کفت: «آیا (مى‏خواهید ما را بازگردانید) اگر چه مایل نباشیم؟!
در این آیات عکس­العمل قوم شعیب در برابر سخنان منطقى این پیامبر بزرگ بیان شده است و از آن­جا که اشراف متکبر و مغرور زمان او، از نظرظاهر بسیار نیرومند بودند، عکس­العمل آن­ها نیز شدیدتر از دیگران بود، آن­ها نیز مانند همه متکبران مغرور، روى زور و قدرت خویش تکیه کرده، به تهدید شعیب و یارانش پرداختند، چنان­که قرآن مى‏گوید: «اشراف زورمند و متکبر قوم شعیب به او گفتند سوگند یاد مى‏کنیم که قطعاً هم خودت و هم کسانى را که به تو ایمان آورده‏اند، از محیط خود بیرون خواهیم راند، مگر این­که هر چه زودتر به آئین ما بازگردید».^[۶۰۴]
۴-۱-۱-۷-۳) تهدید به شکنجه:
« قالُوا إِنَّا تَطَیَّرْنا بِکُمْ لَئِنْ لَمْ تَنْتَهُوا لَنَرْجُمَنَّکُمْ وَ لَیَمَسَّنَّکُمْ مِنَّا عَذابٌ أَلِیمٌ‏»^[۶۰۵]: آنان گفتند: «ما شما را به فال بد گرفته‏ایم (و وجود شما را شوم مى‏دانیم)، و اگر (از این سخنان) دست برندارید شما را سنگسار خواهیم کرد و شکنجه دردناکى از ما به شما خواهد رسید!
دشمنان رسولان، به آن­ها گفتند: به درستى که ما فال بد گرفتیم به آمدن شما، زیرا تا به این شهر آمدید باران نبارید و مزارع و اشجار ما خشک شد. بعد تهدید کردند که: لَئِنْ لَمْ تَنْتَهُوا: اگر باز نایستید از ادعاى خود، لَنَرْجُمَنَّکُمْ: هر آینه سنگباران کنیم شما را و در زیر سنگ هلاک کنیم، وَ لَیَمَسَّنَّکُمْ مِنَّا: و البته برسد شما را از جانب ما، عَذابٌ أَلِیمٌ: عذابى دردناک.^[۶۰۶]
۴-۱-۱-۷-۴) قتل و ترور:
«إِنَّ الَّذِینَ یَکْفُرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَ یَقْتُلُونَ النَّبِیِّینَ بِغَیْرِ حَقٍّ وَ یَقْتُلُونَ الَّذِینَ یَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِیمٍ»^[۶۰۷]: کسانى که نسبت به آیات خدا کفر مى‏ورزند و پیامبران را به ناحق مى‏کشند، و (نیز) مردمى را که امر به عدالت مى‏کنند به قتل مى‏رسانند و به کیفر دردناک (الهى) بشارت ده!
این آیه درباره پادشاهان بنى اسرائیل نازل گردید که بعد از موسى(ع)، پیامبران را کشتند و مردانى که امر به معروف و نهى از منکر می­نمودند به قتل رسانیدند، شیخ طوسی به عنوان روایت نه به عنوان شأن نزول از ابو عبیده بن جرّاح روایت کند که گفت: از رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله) پرسیدم چه کسانى داراى عذاب سخت‏تر و شدیدترى خواهند بود، فرمود: کسانى که پیامبران را بکشند و یا آمرین به معروف و ناهین از منکر را به قتل رسانند سپس فرمود: اى ابو عبیده قوم بنى اسرائیل در یک روز و در یک ساعت چهل و سه پیامبر را به قتل رسانیدند و در همان روز هم ۱۱۲ نفر از بندگان خداى را که امر به معروف و نهى از منکر می­نمودند کشتند.^[۶۰۸]
۴-۱-۲) شگرد­ها و شیوه ­های مبارزه­ی دشمنان برای تضعیف مبانی مکتب اسلام:

۵-۳- پیشنهادات حاصل از نتایج آزمون فرضیه ها:
باتوجه به نتایج حاصل ازفرضیه های تحقیق و بررسی تفکیکی سوالات تحقیق مشخص گردید:
متغیر انتظار اجرا :
با توجه به نتایج به دست آمده در انتظار اجرا با میانگین ۶۶۵۴/۳، مبیّن این موضوع است که حتی با بالاتر بودن از میانگین پیش بینی شده ، می توان با تغییر نگرش دهیاران مبنی بر عدم محدود شدن عملکرد با بهره گرفتن از ICT ، عدم کاهش اثربخشی با بهره گرفتن از ICT و عدم کاهش فرصت ترفیع و ارتقا می تواند انتظار اجرا افزایش پیدا کند و همچنین می توان با در اختیار قرار دادن مزایا به دهیارانی که با بهره گرفتن از ICT عملکرد و کارایی خود را بهبود می بخشند، آنان را در استفاده از ICT راغب تر کرد.
متغیر انتظار تلاش :
با توجه به نتایج به دست آمده در انتظار تلاش با میانگین ۵۵۸۷/۳ ، مبیّن این موضوع است که حتی با بالاتر بودن از میانگین پیش بینی شده ، می توان با تغییر باور افراد مبنی بر عدم صرف زمان بیشتر نسبت به وظایف معمول ، تهیه و طراحی نرم افزارها با محیط ساده و آموزش های لازم و مرحله به مرحله به دهیاران درک استفاده از ICT را برای آنان راحت و آسان نمود.

متغیر نگرش به استفاده :
با توجه به نتایج به دست آمده در نگرش به استفاده با میانگین ۹۲۵۶/۳ ، این گونه می توان گفت که با تقویت جنبه سرگرمی، خوشایند و دلپذیر نمودن استفاده از ICT نگرش دهیاران را نسبت به استفاده از فناوری مثبت تر و از بیزاری فرد کاست .
متغیر اثرات اجتماعی :
با توجه به نتایج به دست آمده در اثرات اجتماعی با میانگین ۸۱۲۳/۳ ، می توان بیان کرد که با افزایش حمایت و پشتیبانی بخشداران و اعضای شوراها و اعتقاد آنان مبنی بر استفاده و پذیرش دهیاران از فناوری همچنین ارائه کمک نرم افزاری و سخت افزاری مورد نیاز در هنگام بروز مشکلات ، نگرش دهیاران را برای استفاده از ICT بهبود بخشید.
متغیر شرایط تسهیل گر:
با توجه به نتایج به دست آمده در شرایط تسهیل گر با میانگین ۴۹/۳ ، می توان بیان داشت با تهیه و طراحی سیستمهای سازگار و متناسب با کار دهیاران و ارائه کمکهای لازم هنگام روبرو شدن با مشکلات رایانه ای ، دیدگاه دهیاران را نسبت به استفاده از ICT مثبت تر نمود.
متغیر قصد استفاده از ICT :
با توجه به نتایج به دست آمده در قصد استفاده از ICT با میانگین ۷۳۹۸/۳ ، می توان با برنامه ریزی های بلند مدت و کوتاه مدت برای استفاده از فناوری توسط دهیاران و اهمیت استفاده از ICT در انجام کارهای مختلف قصد دهیاران جهت استفاده از ICT را در آینده تحت تاثیر قرار داد.
متغیر خودکارآمدی :
با توجه به نتایج به دست آمده در خودکارآمدی با میانگین ۶۹۰۶/۳ ، می توان با برگزاری کلاسها و جلسات آموزشی و پشتیبانی در هنگام بروز مشکل توانایی دهیاران را در استفاده از ICT افزایش داد .
متغیر اضطراب :
با توجه به نتایج به دست آمده در اضطراب با میانگین ۲۷۹۹/۳ ، می توان با آموزشهای لازم در طرز استفاده از فناوری و پشتیبانی در طی مراحل انجام کار و تصحیح اشتباهات آنان در هنگام کار با فناوری ، نگرانی دهیاران را نسبت به استفاده از ICT کاهش داد و آنها را راغب تر نمود.
۵-۴- محدودیت های تحقیق :
معمولاً انجام هر تحقیق موانع، مشکلات و محدودیتهایی را به دنبال دارد ولی این مطلب بدان معنی نیست که نمی توان از نتایج آن تحقیقات استفاده کرد و یا تأثیر قابل توجهی بر ارزش آن تحقیقات داشته باشد. ولی از آنجایی که اشاره به مشکلات و محدودیتهای تحقیق برای آشنایی مخاطبان و استفاده کنندگان لازم است در زیر به برخی موارد اشاره می شود :
۱- باتوجه به حجم نمونه و استفاده از نمونه برداری در دسترس می توان گفت که این گونه نمونه برداری یکی از محدودیتهای تحقیق بوده که باعث می شود تعداد پاسخ دهندگان با جنسیت مرد نسبت به زن افزایش داشته باشد. البته یکی از دلایل دیگر اینست که نسبت دهیاران با جنسیت مرد به دهیاران زن در دهیاریها بیشتر می باشد.
۲- از آن جایی که دهیاری نهادی تازه تاسیس در ایران است و سابقه خدمت دهیاران به بالای ۱۵سال نمی رسد، این خود می تواند محدودیت هایی را ایجاد کند.
۳- با توجه به نتایج به دست آمده در این پژوهش تحصیلات، جنسیت و سن ازمتغیرهای است که در پاسخ گویی به سوالات مطرح می باشد و تاثیرگذار است ولی در این تحقیق آن ها مورد بررسی قرار نگرفته اند.
۵-۶- پیشنهادات برای تحقیقات آتی :
پیشنهاد می گردد در مطالعات آینده متغیرهای جنسیت ، سن، تجربه و اختیار استفاده، مدل یکپارچه پذیرش و استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات مورد سنجش و بررسی قرار گیرند.
پیشنهاد می شود برای آزمون مجدد مدل، تحقیق مشابهی در سطح کشور و در بین دهیاران سایر استان ها انجام گیرد و نتایج حاصل مورد مقایسه و تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
پیشنهاد می شود در تحقیقات بعدی همزمان با مطالعه بر روی دهیاران، اعضای شوراهای اسلامی روستا نیز مورد مطالعه قرار گیرند.
همچنین پیشنهاد می شود در تحقیقات آینده از سایر مدلهای پذیرش فناوری اطلاعات ( مانند مدل TAM ) استفاده گردد و نتایج بدست آمده با نتایج حاصل از این پژوهش مقایسه گردد.
منابع
و
مآخذ
منابع فارسی :
آلبرتو، کارنیرو (مرداد ۱۳۸۶). ترجمه عباس نصیری زنگ آباد. پذیرش فناوری های نوین در سازمان: ماهنامه تدبیر ، سال هجدهم، شماره ۱۸۲،صفحه ۴۹٫
احمدی ده قطب الدینی، محمد . (۱۳۸۷) . بررسی رابطه تجربه کار با رایانه ، تناسب تکلیف - فناوری ، خودکارآمدی رایانه ، اضطراب رایانه ، لذت ادراک شده رایانه ، سازه های مدل پذیرش فناوری دیویس ، طرح پژوهشی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد انار.
اصنافی ،امیررضا-حمیدی،علی.( ۱۳۸۶).نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه آموزش و دانش با تاکید بر نقش کتابخانه های مجازی،مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران.
الهی، ش. عبدی، ب. دانایی فرد،ح (۱۳۸۹). پذیرش دولت الکترونیک در ایران: تبیین نقش متغیرهای فردی، سازمانی و اجتماعی مطرح در پذیرش فناوری. چشم انداز مدیریت دولتی، شماره۱،صص ۶۷-۴۱٫
امیرشاهی، میراحمد و باروتی اردستانی، نرگس، (۱۳۸۵) ،«ارائه مدل مفهومی پذیرش فناوری اطلاعات برای کارکنان سیستم های بانکی: بانک صادرات شهر تهران» ، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده فنی الزهرا.
پاسبان رضوی،مجیدرضا.(۱۳۸۸). موسسه ارتباطات و فناوری آموزشی بریتانیا والدین، فناوری ارتباطات و اطلاعات ، مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران (ICT) و تعلیم و تربیت
حسین پور، جعفر. ۱۳۸۶٫ نقش فن آوری اطلاعات در تحول ساختار سازمان ها، ماهنامه اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، شماره ۲۳۸، صفحات ۱۹۵-۱۸۲.
حسینی، خدداد و فتحی، سیدحمید و الهی، سعید . ۱۳۸۵٫ طراحی الگوی تأثیر فن آوری اطلاعات بر سنجه های عملکرد مالی با رویکرد فراتحلیل، فصلنامه بررسی های حسابداری و حسابرسی، شماره ۴۶، صفحات ۸۳-۶۱.
خاکی، غلامرضا، ١٣٨٢ ، روش تحقیق با رویکردی به پایان نامه نویسی، انتشارات بازتاب.
ریاحی، غلامحسین (۱۳۷۲)،آشنایی با اصول و روش تحقیق، نشر اشراقیه، تهران
سلمان زاده ، سهراب. (۱۳۸۵) ، لزوم طراحی و اجرای سیستم های اطلاعاتی در گمرک، مجموعه مقالات همایش منطقه ای گمرک و فناوری اطلاعات و ارتباطات، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ماکو، چاپ سفید، صص. ۱۳۳-۱۲۴٫
سرلک، محمدعلی و منتظر، راحله و حبیبی، فاطمه، « ارزیابی تفاوتهای فرهنگی بر استفاده از فناوری اطلاعات در محیط چند فرهنگی رسانه ملی»، نشریه مدیریت فردا، سال ششم، شماره ۲۰.
سرمد، زهره و بازرگان، عباس و حجازی، الهه، ۱۳۷۶ ، روش تحقیق در علوم رفتاری ، تهران، انتشارات آگاه، صص ۸۱-۸۲ و صص ۱۷۳-۱۷۰و۱۶۹.
سکاران، اوما. ۱۳۸۱٫ روش های تحقیق در مدیریت، ترجمه صائبی، محمد، شیرازی، محمود، ناشر مؤسسه عالی آموزش و پرورش مدیریت و برنامه ریزی، صفحات ۳۰۰-۱۰۰.
سورین، ورنرجی و جیمز دبلیوتانکارد (۱۳۸۱). نظریه‌های ارتباطات. ترجمه علیرضا دهقان، مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران. ص ۳۲ و ۳۱۲.
شیخ شعاعی، فاطمه ، ۱۳۸۵، بررسی عوامل مؤثر بر پذیرش فناوری اطلاعات توسط کتابداران کتابخانه های دانشکده های فنی دانشگاه های دولتی شهر تهران : قابلیت کاربرد “مدل پذیرش فناوری” ، پایان نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، ص۱
شیخ شعاعی،فاطمه.علومی، ط(۱۳۷۸). بررسی عوامل مؤثر بر پذیرش فناوری اطّلاعات توسط کتابداران کتابخانه های دانشکده های فنی دانشگاههای دولتی شهر تهران. کتابداری و اطلاع رسانی- جلد ۱۰ شماره ۳.

پیشینه داخلی

1. 1. “خودی و انسان آرمانی در شعر اقبال لاهوری” موضوعی است که میر ( ۱۳۸۸) با روش توصیفی انجام داده است. در ابتداء نویسنده به اندیشۀ توحیدی و قرآنی اقبال اشاره می کند. سپس به اهمیت تعالیم قرآنی و نقش آن در شکل گیری آراء اقبال می پردازد. در بخش بعدی، پژوهش گر به فلسفۀ خودی اقبال اشاره می کند؛ و معتقد است که وی با مشاهدۀ انحطاط و زوال هویت در اقوام شرق، علی الخصوص مسلمانان، راه درمان این انحطاط را در توجّه بیشتر به اندیشۀ خودی و بازگشتن به خویشتن می داند. در بخش آخر، نویسنده اشاره ای به مراحل تربیت و پرورش خودی از دیدگاه اقبال لاهوری می کند.

1. 1. مشایخ فریدنی (۱۳۷۳) در کتاب نوای شاعر فردا، بر اساس دریافت کتاب اسرار خودی اقبال شرح می دهد که جوهر کائنات و اساس آفرینش، خودی یا خویشتن است. این خودی، چون با عشق مقرون گردد، چنان قدرتی خواهد داشت که می تواند بر سراسر جهان آفرینش حکم فرمایی کند. این خودی با پیروی کامل از شریعت محمّدی و با خویشتن داری وضبط نفس از مناهی و محرّمات، چنان نیرویی به انسان می بخشد که او را تا مقام خلیفه اللهی بالا می برد. اقبال معتقد است که شرقیان و بویژه مسلمانان شخصیت خود را فراموش نموده اند و در نتیجه مجذوب غرب شده اند. اهل اسلام باید به اسرار نهفته ای که در خودیِ خود دارند، پی ببرند و به جای رها کردن کارها به تقدیر، روی به کار و کوشش آورند(مشایخ فریدنی،۵۴:۱۳۷۳).

1. 1. بهرامی (۱۳۹۰) پایان نامه ای تحت عنوان” تأثیر اندیشۀ اصلاح گرایانۀ اقبال لاهوری بر اشعار فارسی او"که در مقطع کارشناسی ارشد، با راهنمایی جمال احمدی و در دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج تهیه شده را، دفاع کرده است. پژوهش گر در این پایان نامه اقبال را جزء اندیشمندان برتر مسلمان در قرون اخیر قرار می دهد، و معتقد است که اندیشه های اقبال لاهوری بیشتر از قرآن و مضامین قرآنی تأثیر پذیرفته است. در ادامه آمده، اقبال اصلاح گری است که در ردیف افرادی مانند سید جمال الدین اسدآبادی قرار می گیرد. اقبال با مشاهدۀ انحطاط و زوال هویّت در اقوام شرق، خصوصاً مسلمانان، راه درمان این انحطاط را در توجّه بیشتر به خود و ارزش خودی می داند. و سرانجام به مراحل تربیت و پرورش خودی پرداخته شده است.

1. 1. 1. شاه محمدی (۱۳۸۴) در مقاله ای تحت عنوان” تعامل علم و دین از دیدگاه اقبال لاهوری” با پرداختن به نگرش اقبال لاهوری دربارۀ علم جدید، دین، خدا و جهان طبیعت، نشان می دهد که در نظر او علم و دین، نه در تعارض و نه در تمایز و جدایی، بلکه در تعامل با یکدیگرند و علوم جدید هیچ تعارضی با روح تعالیم قرآنی و اسلامی ندارند. در پایان، نویسنده معتقد است که در نظر اقبال، برای ارائۀ تفسیری جامع از واقعیت، تعامل علم و دین با یکدیگر لازم است.

   

پیشینۀ خارجی

1. 1. “ذوق زیبایی شناسی اقبال لاهوری” عنوان رسالۀ فقری^[۱۲]است. این رساله که پنج فصل دارد بیشتر به زیبایی شناسی پرداخته است، ولی بخش هایی به ویژگی های رفتاری و تربیتی مسلمانان اختصاص یافته است. اینکه اقوام شرق(مسلمانان) به هنگام بیداری، در غفلت و خواب به سر می برند. در ادامه محقّق به ارزش علم نزد اقبال اشاره کرده و معتقد است که وی علوم پیشرفته زمان خود را که عمدتاً توسط کشورهای غربی هدایت و به کار برده می شد را، به این دلیل که تنها برای به دست آوردن مادّیات بود، چندان نافع نمی داند، اقبال علمی را نافع و حقیقی می داند که از ارادت قلبی و عشق لبریز باشد. او پیامبر اکرم(ص) را نمونۀ انسان کامل می داند. اقبال تمام زیبایی و خیر را در جمال خداوند، سپس انسان کامل (پیامبر خاتم(ص)) و عشق ورزی به انسان ها می داند. .

جمع بندی و چهارچوب مفهومی تحقیق
وجه اشتراکِ تمامیِ پژوهش های صورت گرفته در مورد اندیشه های اقبال این است که، همۀ پژوهش گران، اقبال را مسلمانی تحوّل خواه و در عین حال مقیّد و متعهّد به آموزه های اسلام می دانند. اقبال لاهوری یکی از بزرگ ترین و مشهورترین متفکّران جهان اسلام است، که به دلیل تسلّط وی بر علوم گوناگون مانند: فلسفه، سیاست، شعر و علوم دینی، علی الخصوص دین اسلام… لقب علّامه را به وی داده اند. علّامه در آراء خود به موضوعات بسیاری پرداخته است، که یکی از آن موضوعات، تعلیم و تربیت و آراء تربیتی می باشد.
در این پژوهش به تحلیل و بررسی آراء تربیتی اقبال پرداخته ایم؛ زیرا با توجّه به جست و جویی که در میان منابع داخلی و خارجی صورت گرفت؛ پژوهشی به شکل مفصّل و تخصّصی، به موضوع آراء تربیتی اقبال لاهوری نپرداخته، و اگر هم پژوهشی صورت گرفته، پیرامون اشعار و سبک شعری و بیشتر در مورد افکار و اندیشه های سیاسی وی بوده است. در این تحقیق سعی داریم تا با پر کردن این خلاء و پرداختن به این موضوع، کمکی به شناساندن آراء تربیتی این اندیشمندِ آگاه به زمانه اش کنیم، و در عین حال راهی روشن را برای مسلمانانی قرار دهیم که خواهان تعالیم تربیتی ناب و در عین حال اسلامی هستند.
چارچوب مفهومی تحقیق:
فصل سوم
روش پژوهش
روش شناسی تحقیق
روش پژوهش مورد نظر در این پژوهش از نوع پژوهش های بنیادی نظری می باشد. در این نوع پژوهش ها اطلاعات و موادّ اوّلیه تحلیل به روش کتابخانه ای جمع آوری می شود. پژوهش های بنیادی نظری از نوع پژوهش های کیفی محسوب می شوند. در این تحقیق، روش گردآوری اطّلاعات کتابخانه ای، و ابزار آن فرم های فیش است. از این رو به دلیل مطالعه کتاب ها و مقالات متنوّع ومنابعی پیرامون تربیت به طور کلّی و آراء تربیتی اقبال لاهوری به طور اخص و تحلیل آن منابع، روش تحقیق آمیزه ای از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و تحلیل اسنادی است.
جامعه آماری
با توجه به اینکه این تحقیق میدانی نیست و با آمار و ارقام سرو کار نداریم، بنابراین این جامعه آماری به معنای متعارف وجود ندارد، و با جامعه متنی روبه رو هستیم. در تحقیق حاضر جامعه متنی، کلیه پایان نامه ها، کتب و مقالات موجود در کتابخانه ها و سایت ها و مجلّات علمی پژوهشی و علمی کاربردی و دیگر نوشته های پیرامون عنوان مورد پژوهش می باشد.
نمونه تحقیق
این تحقیق از نمونه های هدفمند دست اول (که آثار اقبال را شامل می شود)، دست دوم که منابعی که در مورد اقبال و توسط دیگران نوشته شده و در دسترس، با توجه به سوالات پژوهش استفاده خواهد شد. روش نمونه گیری نیز در راستای پاسخ گویی به سوالات و اهداف تحقیق، هدف مند می باشد.
ابزارهای تحقیق
از آنجایی که این تحقیق، یک تحقیق نظری و بنیادی می باشد، لذا ابزار تحقیق، فرم های فیش برداری بوده است که با توجه به موضوع تحقیق، یعنی بررسی اجمالی اندیشه و آراء تربیتی اقبال لاهوری، تهیه و مورد استفاده قرار گرفته است.
شیوۀ انجام تحقیق

1. 1. بررسی و جمع آوری منابع نظری مرتبط با موضوع تحلیل آراء تربیتی اقبال لاهوری

1. 1. مطالعۀ منابع مرتبط و فیش برداری از آنها

1. 1. طبقه بندی محتوایی مطالب

1. 1. پاسخ به سوالات مطرح شده در تحقیق

1. 1. جمع بندی و نتیجه گیری

شیوۀ تحلیل داده ها
داده های جمع داده آوری شده با بهره گرفتن از تکنیک های تحلیل کیفی، تحلیل شده است.
فصل چهارم
یافته های تحقیق
سؤال اوّل: مبانی تربیت از دیدگاه اقبال لاهوری چیست؟
منابع تعلیم و تربیت در اسلام از دو منظر و معنی قابل بررسی است: ۱- منابع اولیۀ اسلام که بازگو کنندۀ (انسان آن چنان که هست) و (انسان آن چنان که باید باشد) هستند. این منابع عبارتند از:
۱-۱: کتاب الله(قرآن کریم) که بیان کنندۀ موجودیت انسان است، از نظر واقعیاتی که طبیعت جسمانی و روانی او را تشکیل می دهند. و بیان کنندۀ راه های به فعلیت رساندن استعدادهای مثبت انسان و قراردادن او در مسیر جاذبۀ کمال است.
۲-۱:سنّت پیامبراکرم(ص) که شامل: گفتار، کردار و امضای عملی قانون گزار اسلام است. سنت پیامبراکرم(ص) در هر شکلی که باشد، توضیح دهنده و مفسّر قرآن و مقداری دیگر از احکام و تکالیف است.
۳-۱:اجماع که در اصطلاحات فقها به معنای اتّفاق نظرمجتهدان اسلام در یک عصر(یا از صدر اسلام تا زمان حال) بر سر یک مسئلۀ فقهی است.
۴-۱:عقل که دارای دو نوع عقل یا دو نوع فعّالیت؛ شامل عقل نظری معمولی است که این فعالیت، با عینکی که انسان برای شناخت هستی و وجود خویشتن به چشمانش زده و نگرش با عینک را هم برای خود ضروری تشخیص داده است، کاری ندارد. و فعالیت دیگر عقل که فعالیت عقل سلیم(عقل کامل) است که عامل اصلی ادارۀ حیات معقول که ضامن به فعلیت رسیدن کمال ممکن دربارۀ یک انسان است(جعفری تبریزی، ۱۳۹۰: ۲۳-۳۰).
۲- اصول، قواعد و اهداف تعلیم و تربیت: که به اهداف تربیتی(اهداف نسبی و مطلق) به شکل مجزّا پرداخته خواهد شد.
در این تحقیق منظور از مبانی تربیتی، همان معنای اوّل از مبانی تربیت که شامل منابعی است که محتوای مباحث و اعمال تربیتی از آنها نشأت گرفته اند؛ و در تمامی مضامین و ارکان تعلیم و تربیت به عنوان منبع و مأخذ مورد توجّه هستند، مورد نظر است.
علّامه اقبال لاهوری نیز در کتاب احیای فکر دینی در اسلام، به طور مفصّل به معرّفی منابع اصیل و اصلی دین اسلام می پردازد. اقبال از چهار منبع مورد قبول در فقه اسلامی نام می برد که قرآن کریم، حدیث، اجماع و قیاس(عقل استدلالی) را شامل می شود. از ویژگی های دیدگاه اقبال این است که قرآن کریم به عنوان مهمترین منبع مورد استفاده قرار می گیرد، و منابع دیگر، تأیید کننده این منبع هستند و یا در مواقعی به کار گرفته می شوند، که در مورد آن موضوع صریحاً اشاره ای نشده باشد. اگرچه نظر و توضیحات اقبال در مورد برخی از این منابع، در نظر اوّل کمی متفاوت از تعاریف و نظرات معمول دانشمندان مسلمان به نظر می رسد، البته این نکته را بیشتر در مورد اهمّیت زیادی که به اجماع می دهد و اینکه منبع چهارم را قیاس معرّفی می کند، می توان مشاهده کرد؛ ولی در واقع بیانی جدید از همان منابع چهارگانۀ مورد اتّفاق مسلمانان است.
مقصود اقبال برای مطرح کردن منابع چهارگانۀ فقه اسلامی، نشان دادن لزوم تحوّل، تطوّر و تکامل با بهره گرفتن از این منابع است؛ زیرا وی معتقد است که درجازدن در مذاهب فقهی و با تغییرناپذیر دانستن آنها، در واقع ضربه ای به پیکره ی دین اسلام وارد می سازیم، و قصد دارد که لزوم داشتن فقهی پویا را برای مسائل روز مسلمانان گوشزد کند. منابع چهارگانه ای که ذکر شد نه تنها منابعی دینی، بلکه در واقع منبعی برای تمامی جنبه های زندگانی مسلمانان هستند، اقبال نیز مانند اکثر قریب به اتّفاق دانشمندان جهان اسلام؛ هرچند هر یک با کمی تفاوت در ترتیب اهمیّت و تعاریف اصطلاحی از این منابع، این منابع را قبول دارد و تقریباً در تمامی نظرات خود به این منابع توجّه دارد، در مورد نظرات تربیتی نیز به همین شکل است. اقبال این منابع را به عنوان مبنا و مبانی هر نظری می پذیرد و در این راه تقلید از بیگانگان را امری بیهوده و در عین حال گمراه کننده می شمارد، و اعتقاد دارد که یک مسلمان واقعی باید خودش با منابع اصیل اسلامی آشنا شود، و با خود شناسی ای که در این راه پدید می آید، می تواند راه خود را در تمامی زمینه ها هموار سازد. اقبال این نکته را در کتاب احیای فکر دینی در اسلام بیان کرده است، البته می توان این نکته را در عنوان کتاب اقبال و تلاش وی برای احیای تفکّرات اسلامی دید. وی مرکزیّت و اصالت را به دین، ایمان و منابع دینی می دهد. وی می گوید:"فلسفه که به قضاوت دربارۀ دین برمی خیزد، نمی تواند در میان مفروضات و معطیات خود به دین مقام پست تری بدهد. دین چیزی نیست که بتوان آن را با یکی از شاخه های علم مقایسه کرد؛ نه فکر مجرّد است و نه احساس مجرّد و نه عمل مجرّد؛ بیان و تعبیری از تمام وجود آدمی است. بنابراین، فلسفه در ارزش یابی دین باید به این مرکزیّت دین معترف باشد. هیچ دلیلی در دست نیست تا بنابرآن فرض کنیم که اندیشه و اشراق یا درون بینی اصولا معارض با یکدیگرند. هر دو از یک ریشه جوانه می زنند و مکمّل یکدیگرند؛ هر دو خواستار یک حقیقت اند. اشراق و درون بینی در واقع، همان گونه که برگسون می گوید، نوع عالی تری از عقل است"( اقبال لاهوری، ۱۳۶۲: ۵).
(مبانی)انسان شناسی از منظر اقبال لاهوری

۲-۶-۶ محیط کالبدی
دسترسی به آب آشامیدنی سالم ، بهسازی محیط ، دفع صحیح فاضلاب، جمع آوری صحیح زباله ،عدم آلودگی صوتی وهوای سالم از شاخصه های محبط کالبدی اندکه در مناطق شهری دارای اهمیت بسزایی هستند.انجام امور مربوط به این موارداز اواخر سده ۱۹ واوایل سده ۲۰م در شهرهای کشورهای توسعه یافته ،منجربه کاهش بیماری های عفونی ومرگ ومیر ناشی از آنها شده است.( دانشنامه جامع مدیریت شهری وروستایی،۱۳۸۸ ج اول ص۱۵۷)
بنابراین کالبد شهر ترکیب مجموعه ای از عواملی هستند که در کل، سیمای شهر را می سازد و عواملی چون دره، لبه ، گره، نشانه ، رنگ ، بافت، مقیاس و تناسب از مهمترین آنها به شمار می رود ( مزینی، ۱۳۷۰ ، ص ۲۲۷ ) و یا به عبارتی طرح فضایی شهر است که بیانگر وسعت، محیط و حدود جغرافیایی شهر و چگونگی استفاده از زمین شهری و فعالیت هایی است که توسط انسان بر روی این فضا پیاده می شود.( حبیبی،۱۳۷۵، ص ۱ )

۲-۶-۷ مطالعه کالبد شهر به عنوان یک سیستم
محیط فیزیکی شهر، که به عنوان مکان زیست ، تجلی گاه نمایشگر چهره اقتصادی واجتماعی جوامع است به گونه ای سیستمی عمل می کند که با تمامی نقص های خود ، زنده بوده وکار می کند به طوری که این سیستم به تبعیت از عواملی چون افزایش جمعیت ، مهاجرت وصنعتی شدن جوامع تحت تأثیر قرار گرفته واین سیستم دچار دگرگونی می شود.(عزیزی،۱۳۷۲،ص ۷۵) به این ترتیب سیستم کالبدی شهر به عنوان عنصری از سیستم شهری دارای زیرسیستم هایی چون فضا (کاربری های مختلف زمینی) وارتباطات (انواع شبکه های مختلف ارتباطی )است که برای تحقق هدف یا اهداف خاصی درحرکتند. (شهیدی ،۱۳۶۸،ص۱۲۵) سیستم کالبدی که مجموعه ای ازفضاها ، کاربری های مختلف زمینی عناصر وشبکه های ارتباطی بین آن هاست (ارتباطات) تحت تأثیر سیستم های جغرافیا یی ، اقلیمی ، اکولوژیکی ،اقتصادی و…که به عنوان محیط سیستم عمل می کند در مسیر فراهم کردن شرایط زندگی مطلوب برای ساکنین آن (هدف) همواره درحالت پویایی به سر می برد. عناصر سیستم کالبدی شهری تحت تأثیر سیستم های محیط ازطرفی وتحویل سیستم های تشکیل دهنده آن یا تحقق عملکرد( انواع کاربری های زمینی،تراکم کاربری های مختلف ، مکان یابی وترکیب مکانی یا هم جواری کاربری ها ،کارآیی یا فرسودگی فضا ها وبالاخره کاهش عملکرد فضا ها )ازنظر میزان ، نوع ونحوه ارتباطاتشان بایکدیگر، از طرف دیگر دچاردگرگونی گشته وبا درنظر گرفتن توان برقراری ارتباط یا ظرفیت ممکن شبکه های ارتباطی (فیزیکی –اطلاعاتی)که عمدتا محصول تکنولوژی ارتباطات است درمسیر تحقق هدف دچار اختلال می شوند . بالعکس گاهی به جهت تکنولوژی ارتباطات ، توان های ارتباطی انواع شبکه های موجود به نحوی دچار دگرگونی می شود که به علت ایجاد استعداد های جدید درفضا یا کاربری ها ازنظر نوع، تراکم ، مکان یابی، ترکیب ، کارایی، فرسودگی ونهایتا عملکرد تعادل بین فضاها وشبکه های ارتباطی ، کل سیستم دچاراختلال می گردداین حرکت ازنظم به بی نظمی یا سازمان یافتگی بی سازمانی (آنتروپی) درسیستم موجب می شود. سیستم ازتعادل خود که برای تحقق سطح کیفی وکمی خاص اززندگی درنظر گرفته شده ، خارج گشته که ازاین رهگذر بازده عناصر یا کاربری ها ویا فضاهای شهری به جای گرایش به سوی تعادل اقتصادی (حداقل مصرف انرژی برای حداکثر بازده) عملا ازآن دور گردد. این وضع درسیستم های شهری امروز ما به صورت تصادفات وتخلفات روزافزون دربرابر بازده ونتایج کم ارزش ، ناراحتی وگرانی سفرها برای هدف های کم بها ، تأخیر های طولانی برای به دست آوردن نتایج ناچیز، تخریب محیط زیست دربرابر بهره گیری اندک ازآن ودرمورد فضاهای ارتباطی ازیک سووبه صورت پیدایش مناطق مسکونی آرام دورافتاده یا شلوغ نزدیک ، طراحی مراکز اداری متناسب دوریا فشرده وغیر استاندارد نزدیک به مراکز شهری، پارک های بزرگ وزیبای دوریا شلوغ وآلوده ونامتناسب نزدیک وغیره درمورد فضاهای فعالیتی ، ازسوی دیگر به روشنی دیده می شوند . (همان،ص۱۲۵-۱۲۶) براین بری تئوری سیستم ها رادرمطالعات شهری به کار می گیرد مفهوم سیستم شهری مبنی بروجود مجموعه ای ازمراکزشهری وناحیه ای است. دراین نگرش هرشهر وشهرک دارای منطقه نفوذی است که باهم کل زمین های شهری حوزه نفوذرادربر می گیرد.کارکردهای اقتصادی میان این نواحی براساس ملاک های اقتصادی ، اجتماعی وسیاسی توزیع شده است. پاره ای ازاین کارکردها درهمه جاوجود دارد وحتی درپایین ترین نظام سلسله مراتب مکان مرکزی نیز یافت می شود پاره ای دیگر تنها به مکان های ویژه اختصاص یافته، چه بسا که فقط دربزرگترین شهر ناحیه آن هم باهدف خاص به وجودآمده باشد. (شکوئی،۱۳۶۴،ص۱۴۸)
۲-۶- ۸ توسعه کالبدی
عبارت است از تحول سیما ، ریخت وپیکر فضایی شهر همراه با گسترش فیزیکی شهردرنتیجه رشد جمعیت وتوسعه ساخت وسازهای انسانی، اقتصادی ، سیاسی یاکاربری اراضی شبکه حمل ونقل وارتباطات وفعالیت های صنعتی واقتصادی ونیز تأسیسات وتجهیزات زیربنایی شهرازقبیل خطوط آب ،گاز،وفاضلاب و…است. (رهنمایی،۱۳۷۰ص۱) ویا به عبارت دیگر توسعه کالبدی روند متحول جهت پاسخ گویی به نیازها وخواسته های شهروندان و دربرگیرنده فضای کالبدی جهت کارکردها وفعالیت های نوین که درحالت مطلوب وارگانیک پابه پای تحولات اجتماعی حرکت می کند وارتباط متقابل فضای کالبدی وتحولات اجتماعی،اقتصادی همواره به گونه ای است که هرگونه کاستی ونقصی که درپدیده به وجودمی آید عوارض آن دردیگری منعکس می شود.(سلطان زاده،۱۳۶۷،ص۲۲)توسعه کالبدی به دوصورت زیر مطرح می باشد:

1. 1. توسعه ازپیش تدوین شده : که برروی مقدارمشخصی اززمین های بایر براساس برنامه ریزی وطراحی قبلی چه به صورت برنامه ریزی دولتی وچه به صورت ارشادی وباکمک سرمایه گذاری بخش خصوصی طرح خانه سازی ، احداث معابر، ایجادواحدهای خدماتی ورفاهی و…متحقق می شود.

۲٫توسعه خودبخود وکنترل نشده : دراین نوع توسعه به علت افزایش جمعیت به خصوص افزایش شدید جمعیت شهری به دلیل تأثیر عوامل اقتصادی واجتماعی که مانع رشد شهری درداخل زمین های موجود شهر ئیز رشد عمودی می شوند ، زمین های حاشیه شهر ، موردساختمان سازی مسکونی قرار می گیرند و به ندرت این توسعه ازناحیه اقشار دارا وبرروی زمین های گران قیمت ، صورت می پذیرد. (زنگی آبادی،۱۳۷۱،ص۴۱)
۲-۶-۹ عوامل موثر درتوسعه کالبدی شهرها
شهرها نیزمانند موجودات زنده ازلحاظ کالبد بزرگتر وازلحاظ ساخت پیچیده ترمی گردند وبه دنبال این رشد فیزیکی ، توسعه اقتصادی ، اجتماعی وفرهنگی آن ها نیز به تدریج دگرگون می شود.همواره فضای کالبدی شهرها تحت تأثیر مکانیزم ها وعواملی قرار دارد که درطی زمان باپیشرفت ها وتحولات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی وزیست محیطی و…متحول می گردند ودرضمن این تأثیرات ، تغییرات جدیدی نیز برچهره ومنظر کالبدی ، فیزیکی یا مورفولوژی آن ها تحمیل می گردد. این تغییرات زمینه ای رانیز جهت تحولات عمده درمحتوای وساختارهای اجتماعی- اقتصادی شهرها فراهم می کنند که به دنبال این تغییرات وتحولات است که محتوی کلی شهرها بتدریج دگرگون می شود .(محمدی،۱۳۷۵ص۲۷۵)
کاربری اراضی شهری وبه تبع آن فضاهای شهری یکی ازمباحث مهم درتوسعه کالبدی شهر محسوب می شود به خاطر اینکه کاربری اراضی شهری نحوه استفاده اززمین وکارکردی است که به آن تعلق می گیرد که این کارکرد ممکن است درمقیاس منطقه یا درمقیاس سکونتگاه های انسانی وشهر باشد.(مهدیزاده،۱۳۷۹،ص۷۱(
۲-۷ نتیجه گیری
درمورد فصلی که گذشت به این نتایج رسیدیم که شهر ازجهات مختلف تعریف می شود وهرکس به گونه ای به تعریف آن پرداخته است یکی آب ویکی جمعیت …راملاک تعریف قرارداده است.درمورد نفت گفتیم که ماده ای است سیاه وبدبوکه ازبقایای جانوران قدیمی به وجود آمده است وارزش آن نسبت به سایر سوخت ها درحمل ونقل آسان وآلودگی کمتر نسبت به بقیه سوخت ها اشاره کرد ودرمورد کالبدیک شهربه ساخت سطوح وخانه ها پرداخته است واجتماع همان جمعت ساکن دریک منطقه می باشد واقتصاد به دارایی های یک منطقه اشاره دارد.که همه موارد بالا به گونه ای به فصلی که گذشت اشاره دارد.
فصل سوم
خصوصیات طبیعی و تاریخی شهر دوگنبدان
۳-۱ مقدمه
شهر پدیده تاریخی و در عین حال جغرافیایی است ، یعنی شهر ساخته و پرداخته دوران گذشته و حال می­باشد. بنابراین در شناخت شهر و تحقیق در ساختمان و رشد آن کلیه عوامل سازنده شهر، از محیط طبیعی گرفته تا تأثیر مستقیم سیستم­های اقتصادی و اجتماعی و حتی عوامل سیاسی و نقش شخصیت­های تاریخی را که به گونه ­ای با شهر پیوندی برقرار­کرده ­اند، باید در نظر گرفت(فرید،۱۳۸۲، ص۷۲). به هرحال از آنجاییکه مطالعه وضعیت هر شهری بدون توجه به­گذشته تاریخی آن مقدور نیست و برای بررسی جغرافیای شهری هر منطقه­ای باید تاریخ گذشته آن مورد مطالعه قرارگیرددراین فصل علاوه برمطالب بالا به ریزش های جوی ،میزان موالید،موقعیت شهر،میزان موالید،گسل ها،معادن،دشت ها ،منابع آب،پوشش گیاهی،ساختمان سنی وجنسی جمعیت، پرداخته شده وسعی شده که تمام خصوصیات وویژگی های این شهر مورد مطالعه قرار بگیرد وشهر به صورت همه جانبه مورد مطالعه قرار گیرد وعلاوه بر شهر ویژگی های شهرستان هم مورد مطالعه قرار بگیرد
۳-۲ موقعیت و وسعت شهرستان گچساران
شهرستان گچساران در جنوب استان کهگیلویه و بویراحمد واقع شده استان کهگیلویه و بویراحمد در جنوب غربی ایران با مساحتی معادل ۱۴۲۶۱ کیلومتر مربع سرزمینی کوهستانی می باشد . این استان از شمال به استان چهار محال بختیاری ،از شرق به استان اصفهان و فارس ، از جنوب به استان فارس و بوشهر و از غرب به استان خوزستان محدود می شود.(فرجی جغرافیای کامل ایران ،۱۳۶۴ص۹۶) شهرستان گچساران نیز از شمال به شهرستان کهگیلویه از جنوب به استان بوشهر از مشرق به استان فارس و از مغرب به استان های بوشهر و خوزستان محدود می شود. از نظر جغرافیایی بین ۲۲،۵۰ تا ۱۱، ۵۰ طول شرقی و ۴۹ ،۲۹ تا ۴۲،۳۰ عرض شمالی قرار گرفته است . مساحت این شهرستان براساس تقسیمات کشوری سال ۱۳۶۵ برابر ۴۶۸۳ کیلومتر مربع (۸/۲۸% از کل مساحت استان ) است . (مرکز انفورماتیک،۱۳۷۲ص ۳۲) شهرستان گچساران نسبت به سایر مناطق استان کهگیلویه و بویراحمد ناهمواری کمتری دارد اما کوه های زاگرس با رشته های موازی سراسر شمال و شرق آن را در بر گرفته اند که به طرف جنوب از ارتفاع این کوهها کاسته می شود و در نهایت به تپه ماهور تبدیل می شود. بلندترین ارتفاعات این شهرستان شامل کوه های خامی به ارتفاع ۳۱۷۴ و کوه دیل در شمال شهر دوگنبدان به ارتفاع ۲۱۲۴ متر سایر کوههای این شهرستان شامل کوه لار ،کوه گوهر و کوه شاه بهرام واقع در شمال و شمال شرق شهر دوگنبدان ،کوه کل آب انجیر واقع در مشرق شهرستان گچساران و کوه سرخ در مغرب شهر دوگنبدان است. این شهرستان دارای دو بخش مرکزی و باشت و بابویی می باشد که ۲ شهر ۶ دهستان و ۲۴۴ آبادی دارای سکنه در محدوده این شهرستان قرار دارد .(مرکز آمار ایران،۱۳۸۵ ص ۱۵) شهرهای دوگنبدان و باشت دو شهر شهرستان گچساران می باشند که دوگنبدان در بخش مرکزی و باشت در بخش باشت و بابویی قرار گرفته است .
۳-۳ دشت های گچساران
مهمترین دشتهای این شهرستان شامل دشت لیشتر ، دشت باشت ، دشت دوگنبدان ،دشت امامزاده جعفرودشت چهاربیشه می باشد ، که بین رشته های زاگرس در امتداد شمال غربی _ جنوب شرقی و گاهی بصورت غربی _ شرقی امتداد یافته اند . مهمترین دشت شهرستان که در آن زارعت آبی رواج دارد ، دشت باشت می باشد که بدلیل قرارگیری در بین ارتفاعات از منابع آبی خوبی برخوردار است . بطور کلی آبرفت دشتهای شهرستان گچساران از تجزیه و تخریب طبقات آهکی ارتفاعات شمالی شهرستان تشکیل شده است ، که به طرف جنوب این آبرفتها دانه ریزتر شده و با رسوبات گچی و مارنی مخلوط و در نهایت درجنوب شهرستان گچساران به تپه ماهورهای گچی تبدیل می شوند . بارندگی دشت دوگنبدان بطور متوسط ۳۷۱ میلی متر در سال است ، که این رقم در شهر دوگنبدان به دلیل جهت امتداد کوهها ۶/۴۵۷ میلی متر است ، میانگین درجه حرارت سالانه در دشت دوگنبدان و شهر دوگنبدان ۴/۲۲ درجه سانتیگراد است . بنابراین بطور کلی می توان گفت که آب و هوای این منطقه گرم و نیمه خشک است . پوشش گیاهی شهرستان گچساران به تبع شرایط توپوگرافی متغیر است ، چنانچه در ارتفاعات شمالی جنگل های نیمه انبوده و به طرف دشت های جنوبی پوشش گیاهی در مراتع متوسط و سپس مراتع ضعیف در تپه ماهورهای جنوب شهرستان مشاهده می شود.
۳-۴ زمین شناسی
تکامل چینه ها در منطقه چین خورده زاگرس در دوران اول به چینه شناسی سایر قسمتهای ایران شباهت دارد که رسوبگذاری آن طی دوران با آرامش تکتونیکی انجام گرفته است . لایه گذاری طبقات در این دوران اغلب به صورت افقی بوده و عموماً به طور متناوب رسوبات دریایی کم عمق جایگزین تشکیلات آهکی انجام گرفته که مهمترین آنها متعلق به دوران کرتاسه میانی تا سئومانین بوده است در این دوران طبقات ضخیم و متراکمی بوده آمده که سازند ایلام _ سروک نام دارد.
بر روی تشکیلات آهکی یاد شده طبقات عظیمی از مارن ،آهکهای مارنی ،گچ و شیل قرار گرفته که سن آنها از کرتاسه فوقانی تا ائوسن بوده و ضخامت آن به بیش از ۱۷۰۰ متر می رسد که به سازنده پابده _ گورپی معروف است . دوران سوم با ادامه رسوبگذاری سازند پابده _ گورپی آغاز می شود رسوبگذاری در دریای الگوسن موجپ پیدایش مهمترین طبقات آهکی در زاگرس شده و تشکیلات آسماری را بوجود آورده است . این طبقات که مهم ترین سنگ مادر نفت در ایران به شمار می رود متشکل از آهکهای تراکمی است که امروزه اغلب تاقدیسهای زاگرس را می پوشاند ، پس از آن محیط های رسوبگذاری به صورت کم عمق و تبخیری و از زمان میوسن تشکیلاتی از تناوب لایه های نمک ، انیدریت ، گچ و مارن به جای مانده که سازند گچساران نامیده می شود. این طبقات که خود نشانه های بارزی از شرایط اقلیمی کاملاً خشک و بری در اوایل میوسن میباشد از دو جنبه دارای اهمیت است . یکی اینکه آنها به عنوان سرپوشی از خروج مایعات (نفت و گاز ) موجود در طبقات آسماری به سوی بالا جلوگیری کرده و آنها را این سنگ ها محافظت می کند و دیگر اینکه این طبقات در برابر فشارهای تکتونیکی دارای تحرک و انعطاف پذیری بوده و موجب پیدایش چین خوردگیهای نامتقارن در طبقات آهکی نسبتاً انعطاف پذیر آسماری می شوند.
همین امر کمک موثری به یافتن محل تجمع در چین خوردگیها می کند . بر روی تشکیلات تبخیری گچساران همزمان با حرکات کوهزایی در اواخر میوسن و اوایل پلیوسن رسوبات دانه درشتی نمایان می شودکه لیتولوژی و دانه بندی آنها بین مارن و کنگلومرای دانه درشت متغیر است ، این تشکیلات که به نامهای میشان و آغاجاری نامگذاری شده اند . دارای تغییرات زیادی در رخساره می باشند. ماسه سنگها و مارنهای آغاجاری در بیشتر نقاط در زیر کنگلومرای متراکم بختیاری قرار می گیرد.
در دوران چهارم فعالیتهای شدید فرسایش در حوضه پست آغاز می شود و در محل شکستکی های تکتونیکی و یا بر روی طبقات کم مقاومت مانند مارن ها فرسایش سطحی رخنه می کندو به مرور حوضچه هایی کاسه مانند تا اعماق ۱۵۰ متر بوجود می آید که همانند با حرکات کوهزایی این دوران از واریزها و سنگ های آواری ناشی از فرسایش ارتفاعات مجاور پر شده و به صورت دشتهای همواری نمایان می شود. به طور کلی در این ناحیه از جنوب غربی به شمال شرقی به وسعت و شدت چین خوردگی افزوده می شود . به اعتقاد دکتر خسرو تهرانی (رسوبات ضخیم زاگرس از اینفراکانبرین تانئوژن ) فقط در مراحل آخر کوهزایی آلپی ،یعنی زمان پلیو پلئیستوسن چین خورده است که می توان آن را به سه قسمت تقسیم کرد.
الف-رسوبات تا اواخر تریاس با خصوصیات پلت فرمی
ب-رسوبات اواخر تریاس تامیوسن از نوع رسوبات ژئوسنکلینالی
ج-رسوبات کنگلومرائی همزمان یا بعد از کوهزایی آلپی پایان مربوط به زمان پلیوپلئستوسن .(خسروانی تهرانی ،۱۳۶۴ص ۱۲۰)
با وجود هم شیبی بین رسوبات زاگرس وجود حرکات خشکی زائی باعث ایجاد تغییرات زیادی در ضخامت و تنوع محلی در جنس رسوبات شده است ، در جنوب زاگرس تا سواحل خلیج فارس وجود تپه ماهوریهایی که از رسوبات میوسن بالایی و پلیوسن تشکیل شده اند . نشانگر ذخایر بزرگ نفتی می باشد . شهر دوگنبدان جزء ناحیه زاگرس جنوبی می باشد که از رشته های موازی شمال غربی به جنوب شرقی تشکیل شده است . تشکیلات زمین شناسی اطراف دشت دوگنبدان مربوط به فرماسیون گچساران که شامل رسوبات تبخیری مارن ،گچ و نمک بخش چمپه که آهک مارنی است و نی فراسیون میشان می باشد و بالاخره در آنتی کلینال بزرگ شمال دشت ،تشکیلات آسماری جهرم دشت دوگنبدان را احاطه نموده است . تشکیلات زمین شناسی حاشیه دشت امامزاده جعفر را تشکیلات آسماری و قسمتهای جنوبی و نواحی غربی آنرا تشکیلات گچساران و روی آنرا کنگلومرای بخیتاری پوشانیده است .(مهندسین مشاور بعد تکنیک ،۱۳۸۵ص ۱۰)
بطور کلی آبرفت دشتهای یاد شده از تخریب و تجزیه طبقات آهکی شمال منطقه به وجود آمده است در شمال آبرفت دانه درشت ودارای قلوه سنگ و شن می باشد ولی هرچه بطرف جنوب پیش می رویم آبرفت ،دانه ریز شده و با رسوبات گچی و مارنی مخلوط می گردد. ضخامت آبرفت دشت امام زاده جعفر و دوگنبدان بطور دقیق معلوم نیست اما با توجه به چاه های عمیق حفر شده میتوان گفت حداکثر ضخامت آبرفت در شمال دشت امام زاده جعفر ۱۵۰ متر می باشد در صورتی که در جنوب آن حداکثر ضخامت آبرفت از ۷۰ متر تجاوز نخواهد نمود. آبرفت دشت دوگنبدان مخلوطی از واریزه های آهکی و مارنی است که در شرق دشت ضخامت آن به ۷۵ متر می رسد ، ولی در غرب و جنوب دشت ضخامت آن بسیار کم است . (همان ص۱۲)
۳-۵ لرزه خیزی
با بهره گرفتن از منابع گوناگون و داده های لرزه ای موجود حدود ۵۰ واقعه زمین لرزه در گستره مورد نظر بین سال های ۸۵۶ تا ۱۹۰۰ میلادی روی داده است و کم بودن تعداد زمین لرزه ها بدین سبب است که در سالهای پیش از ۱۹۰۰ میلادی دستگاه های لرزه نگاشت وجود نداشته و زمین لرزه های کمتر از ۵ درجه در مقیاس ریشتر که احتمال وقوع آنها بسیار زیاد می باشد ثبت و گزارش نشده است . در این رابطه تنها زمین لرزه هایی که خسارات جانی ومالی فراوان به بار آورده اند و از نظر بررسیهای آماری ، احتمال رویداد وقایع کم و دوره بازگشت طولانی داشته اند ثبت و گزارش شده اند . بنابراین در یک دوره ۱۰۳۰ ساله (۸۵۶ تا ۱۹۰۰ به طور میانگین هر ۲۰ سال یک زمین لرزه به بزرگی بین ۵/۴ تا ۱/۷ درجه در مقیاس ریشتر روی داده است .
براساس بررسیهای انجام شده ژرفای پی سنگ شهرستان به طور میانگین در عمق ۱۲ کیلومتری زیر سطح آزاد دریاها قرار دارد و این ژرفا به سمت شمال شرقی کاهش و به سوی جنوب غربی افزایش می یابد . حرکات شدید تکتونیکی صفحه ای و فازهای کوه زایی موجب گسلیده شدن پی سنگ دگرگون شده پرکامبرین و نهشته های فانروزئیک محدوده مورد مطالعه شده وگسله های سطحی آشکار و یا عمیق غیر آشکاری را به وجود آورده که گسترده ای پرتکاپو و با لرزه خیزی بالایی را ایجاد کرده است .
از میان تمامی زلزله ها می توان یه زمین لرزه های ۱۸ دسامبر ۱۹۲۵ میلادی اهرم به بزرگی ۵/۵ = Mb ریشتر ، دوم ژولای ۱۹۷۲ میلادی میشان به بزرگی ۴/۵ = Mb ریشتر و یازدهم اوت ۱۹۸۸ میلادی دره گرگ ممسنی به بزرگ ۱/۶ =Ms ریشتر اشاره کرد که یکی از مخرب ترین زمین لرزه های روی داده در چند سال گذشته می باشد همچنین سایر زلزله ها مانند زمین لرزه های بی بی بی جان آباد ، خربل و پشه کان و بابا کلان در سالهای ۶۸و۱۳۶۹ زمین لرزه روستای خیر آباد در سال ۱۳۷۰ ، زمین لرزه ۶/۵ ریشتر در منطقه دوگنبدان به سال ۱۳۷۲ اشاره کرد . شایان ذکر است طبق بررسی های ثبت شده در دو دهه گذشته نشان می دهد که منطقه دوگنبدان مکان زلزله هایی با بزرگی ۵/۵ درجه بوده است و در مورد شهر دوگنبدان شدت ۷ درجه مرکالی و شتاب افقی ۱۳۰ سانتی متر در مجذور ثانیه حداقل ارقامی هستند که می بایستی مد نظر قرار گیرند. (مرکز انفورماتیک و مطالعه توسعه ص ۴۶)
۳-۶ گسلهای مهم منطقه
در منطقه کهگیلویه و بویراحمد بیشتر گسل ها از نوع فشاری و یا دارای سازند های مهم فشاری می باشند این گونه گسل ها در مقایسه با گسل های معمولی و راستگرد از انرژی بالایی برخوردار بوده و همچنین زمان برگشت زمین لرزه ها در امتداد این گسل ها طولانی تر و شتاب حرکت افقی زمین بیشتر خواهد بود. بدین ترتیب احتمال رخ دادن زمین لرزه های بزرگ و ویرانگر در این منطقه همواه وجود دارد ومهمترین خطراتی که گسترده مورد نظر را تهدید می کند عبارتند از پویا شدن گسلهای عمیق غیر آشکار ، سطحی آشکار و رخ دادن زمین لرزه های ویرانگر ، فوجهای زمین لرزه ای دراز مدت و کوتاه مدت(همان ،ص۴۹ ) .
گسل های مهم شهرستان گچساران به شرح ذیل می باشند :
۳-۶-۱ گسل رگ سفید
این گسل با سازند فشاری و در جهت شرقی –جنوب غربی شیب آن به طرف شمال شرقی است ، طول گسل ۹۰ کیلومتر و بخش شمال غربی آن خمش یافته و شمالی _ جنوبی می شود. فرا دیواره این گسل را سازندهای میشان و آغاجاری تشکیل می دهد که بر روی آبرفتهای دشت ساحلی دهانه خلیج فارس و در شمال بندر دیلم رانده شده اند ، این گسل مرز میان کوه و دشت را تشکیل می دهد و به صورت خطواره ای آشکار روی نقشه های ماهواره ای دیده می شود و احتمال رویداد زمین لرزه هایی با بزرگی بیش از ۵ ریشتر در امتداد این گسل وجود دارد .
۳-۶-۲ گسل میشان
این گسل از وسط میشان در جنوب دوگنبدان عبور می کند امتداد آن شمال غربی _ جنوب شرقی بوده و با شیبی بین ۴۰ تا ۵۴ درجه به سوی شمال شرقی تشکیل شده است . طول گسل ۷۰ کیلومتر و در امتداد آن سازند گچساران بر روی سازند میشان رانده شده است که نحوه عملکرد آن در روی عکس های ماهواره ی به روشنی دیده می شود. ساز و کار این گسل تراستی بوده و به نظر می رسد که رخداد زمین لرزه دوم ژوییه ۱۹۷۲ میلادی با بزرگی حجمی ۴/ ۵ = Mb ریشتر در ارتباط با فعالیت این گسل باشد
۳-۶-۳ گسل فشاری دوگنبدان
این گسل دارای امتدادی شمال غربی _ جنوب شرقی بوده و شیب آن به سوی شمال شرقی می باشد د. طول این گسل حدود ۵۵ کیلومتر بوده و فرا دیواره آن را سازند آسماری تشکیل داده که بر روی آبرفت های دشت دوگنبدان رانده شده است . این گسل مربوط به کوارترنر می باشد . اما تاکنون هیچ گونه داده لرزه خیزی مستقیمی از آن به دست نیامده است .
۳-۶-۴ گسل فشاری باشت
این گسل با طول ۵۰ کیلومتر دارای امتدادی شمال غربی جنوب شرقی بوده و شیب آن به سوی شمال شرقی می باشد . فرا دیواره گسل باشت را سازند آسماری و فرو دیواره آن را سازندهای بختیاری و گچساران و آبرفت های کوارترنر تشکیل می دهد . با وجود کواترنر بودن گسل فشاری باشت هیچ گونه داده لرزه خیزی مستقیمی از آن تاکنون به دست نیامده است .
۳-۷ زمین شناسی اقتصادی

انجام معاملات خرید و فروش ارز:
در بانک کشاورزی ارزهای معتبر دنیا، برای بازرگانان، مسافران و افراد عادی طبق بخشنامه‌ها و مقررات بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران خرید و فروش می‌شود.

افتتاح اعتبارات اسنادی وارداتی و انجام خدمات ذیربط:
واحدهای ارزی این بانک آمادگی دارند به منظور انجام واردات مورد نیاز بازرگانان از طریق افتتاح اسنادی وارداتی اقدام کنند.
قبول و انجام عملیات اعتبارات اسنادی صادراتی و انجام خدمات ذیربط:
در صورت دریافت اعتبارات اسنادی صادراتی به نفع صادرکنندگان ایرانی از کارگزاران خارجی، کلیه خدمات مورد نیاز در این ارتباط توسط واحدهای ارزی این بانک قابل ارائه است.
صدور ضمانت‌نامه‌های ارزی و متقابل:
این بانک آماده است ضمن اخذ ضمانت‌نامه‌های ارزی به نفع مشتریان خود، در زمینه صدور ضمانت‌نامه‌های حسن انجام کار، پیش‌پرداخت، استرداد کسور وجه‌الضمان، شرکت در مناقصه و ضمانتنامه متقابل و همچنین ضمانت‌نامه‌های ارزی به نفع خریداران کالا و خدمات در خارج از کشور صادر کنند.
اعطای تسهیلات از محل منابع ارزی بانک به صادرکنندگان و تولیدکنندگان:
این بانک آمادگی دارد به منظور تسهیل در تولید وصادرات از محل منابع ارزی خود تسهیلات مورد نیاز متقاضیان را در اختیارشان قرار دهد.
اعطای تسهیلات ارزی به خریداران خارجی کالاهای ایرانی:
برای تشویق صادرات و تامین مالی وجوه مورد نیاز خریداران خارجی، این بانک آماده است که تسهیلات ارزی لازم را در صورت خرید کالاهای ایرانی توسط کشورهای دیگر در اختیار نامبردگان قرار دهد.
اعطای تسهیلات ارزی به تولیدکنندگان از محل صندوق ذخیره ارزی موضوع ماده ۶۰ قانون برنامه سوم توسعه:
طبق درخواست متقاضیان ذیربط تسهیلات مورد نیاز تولیدکنندگان ایرانی در جهت انجام واردات کالاهای زیربنایی و اساسی از محل صندوق ذخیره ارزی موضوع ماده ۶۰ قانون برنامه سوم توسعه در اختیارشان قرار خواهد گرفت.
انجام مشاوره و راهنمایی مشتریان به منظور تسهیل انجام عملیات بانکی بین‌المللی:
حسب مورد، مشاوره و راهنمایی لازم در زمینه امور اداری به مشتریان ارائه می‌گردد.
۵­- کارت های بانک کشاورزی
۱٫۵- کـــــشاورز کارت:
براساس رسالت وماموریت اصلی بانک کشاورزی، ازاین نوع کارت برای ارتقا و رشد فرهنگ بانکداری الکترونیکی در جامعه کشاورزان و روستائیان کشور این کارت طراحی شده است. ضمنا کشاورزان و دامداران کشور به منظور سهولت در دریافت وجوه حاصل از فروش محصولات خود (گندم ، چای و …) به دولت از این کارت استفاده نمایند. امکانات و ویژگی کشاورز کارت به شرح زیر است:
صدور رایگان کشاورز کارت برای افراد واجد شرایط
امکان تعریف حساب پشتیبان (سپرده کوتاه مدت ) و پرداخت سود روز شمار
امکان بهره برداری از امکانات ATM، POS، بانکهای عضو شتاب و شعب الکترونیکی مهر
قابل استفاده در تمامی شعب مهر و سنتی بانک کشاورزی
امکان پرداخت قبوض آب ، برق ، تلفن ، تلفن همراه ، گاز و …(برای استانهایی که امکان را برقرار کرده اند (
امکان انتقال وجه از کشاورز کارت به سایر کارتها با بهره گرفتن از شماره کارت از طریق خودپرداز های بانکهای عضو شتاب و تهیه صورتحساب
امکان واریز آنی به حساب کشاورز کارت از هر نقطه از ایران بصورت دسته ای و انفرادی
امکان اتصال به حسابهای قرض الحسنه پس انداز مهر ، قرض الحسنه جاری مهر ، سپرده کوتاه مدت مهر ، قرض الحسنه ویژه کشاورزی مهر
استفاده از سیستم بانکی در خارج از کشور (بحرین ، کویت و قطر) عضو سوئیچ بین المللی شتاب
امکان تهیه گزارش نقدینگی ازحسابهای مربوط به فرایند خرید و پرداخت یارانه محصولات کشاورزی
جلوگیری از ازدحام و شلوغی در شعب و صرفه جویی در وقت مشتریان و کاهش مراجعه به شعب
صرفه جویی های کلان اقتصادی – اجتماعی (جلوگیری از اتلاف وقت ، کاهش هزینه های عملیات بانکی ، کاهش ترافیک ، کاهش آلودگی و …)
ایجاد و توسعه فرهنگ بانکداری الکترونیکی در بین تولید کنندگان ،کشاورزان و دامداران
امکان مدیریت حسابها در سراسر کشور بصورت لحظه ای
۲٫۵- مهرکارت:
سیستم مهر با بهره گرفتن از شبکه مخابراتی ماهواره ای (vsat) ، بخشی از خدمات بانکداری مدرن را ارائه می نماید. درتمامی شعب تحت پوشش مهر،کلیه عملیات بانکی به صورت لحظه ای(online) انجام می شود. انواع خدمات مهر به شرح زیر است :
۱-جاری مهر :این حساب مانند سایر حسابهای جاری رایج سیستم بانکی در ایران است . بخشی از خدمات متمایز آن با جاری معمولی به شرح زیر است :

وصول فوری چک جاری مهر از هر شعبه مهر بدون مراجعه به شعبه افتتاح کننده حساب .
واریز لحظه ای وبرداشت آنی از حساب .
انتقال فوری از یک حساب مهر به حساب دیگر مهر در شعب سراسر کشور .
ارتباط حساب سپرده کوتاه مدت مهر با حساب جاری مهر به عنوان پشتیبان درمواقع کسرموجودی حساب جاری
۲- تخصیص رمز CVV2 جهت دستیابی به خدمات خرید اینترنتی :بااستفاده ازاین رمزمی توان ازطریق اینترنت، خدماتی ازقبیل : خریداینترنتی ( کتاب، لوازم خانگی و … ) ، کمکهای نقدی خیرخواهانه ومددجویی به سازمان بهزیستی و سایرموسسات ذی ربط، ثبت نام دانشگاه وپرداخت شهریه، پرداخت قبوض آب ، برق و… ، رزرو بلیط(اتوبوس، قطار، هواپیما و … ) انجام داد..
۳- حسابهای قرض الحسنه پس انداز (پس اندازعادی – پس اندازویژه کشاورزی)
۴- حسابهای سپرده سرمایه گذاری (کوتاه مدت – کوتاه مدت ویژه – بلندمدت ۴،۳،۲،۱و۵ ساله)
۵-مهر کارت به عنوان کارت برداشت (کارت مغناطیسی): با مراجعه به هر یک از شعب ویا سایر مراکزی که دارای دستگاه های پذیرنده کارت (pin pad ) هستند ، برداشت ویا واریز به حساب بدون استفاده از دسته چک وبا کارت مهرامکان پذیر است .