وابستگی به برند
وابستگی یه برند بیانگر میزان رابطه احساسی بین برند و مصرف کننده می باشد. تعاریف مختلفی برای وابستگی به برند توسط محققان بیان شده است لوئیس(۲۰۱۰) بیان میکند که ” وابستگی به برند یک متغییر روانی است که یک رایطه روانی موثر(بگونه ای که جدایی خیلی سخت است) و پایدار تغییر ناپذیربه برند را نشان می دهد که بیانگر یک رابطه بسیار نزدیک روانی است(Louis and Lombart, 2010).

وابستگی به یک برند در برگیرنده ی یک رابطه ذهنی و روانی است که مصرف کننده با یک برند بر مبنای یک ارتباط احساسی و تغییرناپذیر بادوام برقرار می کند. وابستگی به عنوان یک رفتار مشتری شناخته شده است (Park et al, 2010). بطور که کلانج در سال ۲۰۰۸ نشان داد که وابستگی به برند بر ارزیابی محصول و گرایشات خرید تاثیر می گذارد به گونه ای که مصرف کنندگانی که دارای وابستگی احساسی شدیدی نسبت به برندی هستند در مورد جایگزینی و تغییر آن برند با سایر برندها احساس نارضایتی می کنند. بنابراین انتظار می رود که تغیییر نظر در مورد تصویر برند و کیفیت آن و ایجاد وفاداری به یک برند جدید را قبول نکنند(Delassus and Descotes, 2012)
احساس تعلق اجتماعی
احساس تعلق اجتماعی عبارتست از:” وجود احساس تعلق در اعضا، احساسی که اعضا یکدیگر و گروه را مهم میدانند و ایمانی مشترک به اینکه نیازاعضا از طریق تعهدی که به یکدیگر دارند، برطرف میشود. آبفالتر (۲۰۱۲) بیان میکند احساس تعلق اجتماعی شامل چهارعنصر اصلی است که به صورت پویا این عناصر با یکدیگر در تعامل هستند که عبارتنداز:

 

1. 1. عضویت: که شامل جنبه هایی از اطلاعات در مورد مرزهای گروهی(مانند: اطلاعات در مورد اینکه تعهدات گروه شامل چه کسانی میشود)، امنیت احساسی(مانند: حدودی که برای حفاظت از صمیمیت و ارتباطات وجود دارد)، سرمایه گذاری شخصی( میزان سرمایه گذاری که افراد برای تبدیل شدن به یک عضو ارزشمند انجام میدهند)، احساس تعلقی به شناخته شدن با دیگر اعضای گروه و یک سیستم نمادین مشترک.

 

1. 1. نفوذ: که اشاره به اثر ادراک اعضا از تعهدات(که باعث شکل گیری یک جامعه جذاب برای اعضا میشود) و میزان که این تعهدات در بین همه اعضا نفوذ داشته است( که سبب رشد و پرورش تعدات منسجم و منتطابق شده است

 

1. 1. یکپارچگی و تحقق نیازها: این مورد بیانگر این موضوع است که همه پاداشها، منافع و هر نوع تقویت، اجزای اساسی برای عضویت در یک جامعه و حفظ یک حس وحدت مثبت و باهم بودن است نیازهای اعضا جامعه را میتوان ازطریق وضعیت و جایگاه عضویت، موفقیت جامعه وادراک شایستگی سایر اعضاء برآورده ساخت.

 

احساسات و عواطف مشترک که ناشی از یک تاریخ مشترک اجتماعی، رویداهای مشترک، تعامل مثبت و شناخته شدن با جامعه میباشد.هرچه که افراد با یکدیگر تعامل بیشتری داشته باشند، احتمال بیشتری دارد که در بین آنها روابط نزدیکتری شکل گیرد و این روابط منجر به ایجاد قویتری بین اعضا شود(Abfalter et al., 2012)
مدل ایجاد برند خدمات
ارزش ویژه با دیدگاه مشتری محور اینگونه تعریف شده است: تاثیر تفاضلی آگاهی از برند بر روی واکنش مشتریان در بازاریابی برند(Keller, 1993).
سه مفهوم مهم در این تعریف وجود دارد: تاثیر تفاضلی^[۷۵]، آگاهی از برند و واکنش مشتریان به بازاریابی شناسه^[۷۶]. منظور از تاثیر تفاضلی مقایسه نوع واکنش مشتریان نسبت به برند است که برایش بازاریابی شده با برندهای ساختگی یا محصولاتی بدون برند این اتفاق روی می دهد که مشتری با تعدادی شناسه قوی و منحصر به فرد که مورد علاقه اش می باشد آشنا بوده و آن ها را در ذهن خود داشته باشد. آگاهی از برند همان تصور و ذهنیتی است که مشتری نسبت به آن برند دارد و واکنش مشتری به عملیات بازاریابی ترکیبی از ادراکات، ترجیحات و رفتار آنها در برابر آمیخته بازاریابی است. در این رابطه سه مفهوم ایجاد برند، اندازه گیری و مدیریت برند مطرح می شود.این مفاهیم به بازاریابی در انجام عملیات بلند مدت و کوتاه مدت بازاریابی برای ارتقاء و حفظ آگاهی مشتریان از برند کمک می کند.به علاوه چهارچوب ارزش ویژه برند مشتری محور به مدیران کمک می کند تا تصمیمات آگاهنه و زیرکانه ای را درباره برند اتخاذ کنند و یک برند با اعتبار و ارزش بالا رقابتیبرای یک شرکت ایجاد کنند(Berry, 2002). وی مدل ایجاد شناسه خدمات را مطرح می کند که نقش مشتریان در ساختن برند تاکید میکند.
شناسه ارائه شده توسط شرکت
آگاهی از شناسه
ارزش ویژهی برند
ارتباطات خارجی شناسه
تجربه پیشین مشتریان از شرکت
معنادهی به شناسه
:مدل ایجاد برند خدمات^[۷۷](منبع: Berry, 2002)
در این نمودارپیکان ها با خط کامل نشان دهنده تاثیر اولیه و اصلی و پیکان های نقطه چین تاثیرات ثانویه را نشان می دهند.منظور از معنادهی به برند^[۷۸] درک مشتریان از برند و تاثیرات آنها بر یکدیگر و وابستگی به برند می باشد. معنادهی همان ذهنیت مشتری نسبت به برند می باشد. اعتبار برند زائیده تشخیص برند و تصویر مثبت از آن در ذهن مشتری می باشد و هنگامی که برند برای مشتریان منحصر به فرد، جذاب و قوی باشد می تواند برای شرکت ارزش آفرینی کند. (شجاعی، ۱۳۹۰)
ادبیات برندسازی در دانشگاهها و موسسات آموزش عالی
تصویر برند یک دانشگاه نقش حیاتی را در نگرش به آن ایفا میکند(Pinar at al.,2011 ). محققان براساس مطالعات خود در زمینه تصویر برند دانشگاه ها، بیان می کنند که موسسات آموزش عالی برای ایجاد مزیت رقابتی در بازارهای جهانی دارای رقابت فزاینده امروزی نیاز به ایجاد و حفظ یک تصویر متمایز دارند. چنین تصویر متمایز به احتمال زیاد بر تمایل دانشجویان برای انتخاب این موسسات اثر می گذارد. در نتیجه ایجاد تصویر در ذهن ذینفعان عامل بسیار مهمی است(Ivy, 2001). همسلی وهمکاران (۲۰۰۷) بیان می کنند که علیرغم اهمیت فزاینده ی این موضوع تحقیقات تجربی بسیار کمی در زمینه برندسازی دانشگاهی صورت گرفته است(Pinar et al,2011). در مطالعه ای که توسط گاتفیلد و همکاران (۱۹۹۹) انجام شد نتایج نشان داد که کیفیت اساتید و تسهیلات، میزان دسترسی به خدمات و تسهیلات اضافی ارائه شده توسط دانشگاه برجسته ترین عوامل تبلیغاتی در بازاریابی دانشگاهی است. در تحقیق دیگر که مازارول در بین دانشگاهها استرالیا، کانادا، نیوزلند و انگلستان انجام داد، مشخص شد که دو عامل یعنی” تصویر و تسهیلات” و ” انسجام و یکپارچگی” به طور قابل توجهی می تواند بر موفقیت در بازار موثر باشد. گری و همکاران(۲۰۰۳) بیان می کنند که محیط یادگیری در دانشگاه، شهرت، چشم انداز مسیر شغلی فارغ التحصیلان و انسجام فرهنگی به عنوان عوامل اصلی در جایگاه یابی موسسات آموزش عالی می باشد. مطالعات فوق نشان می دهد که ساختار آموزشی، محیط یادگیری، تسهیلات اضافی، شهرت و اعتبار دانشگاه و آیند شغلی فارغ التحصیلان برجسته ترین عوامل در جایگاه دانشگاهها هستند. با این حال، این مطالعات با هدف بازاریابی بین المللی آموزش عالی و جذب دانشجویان بین المللی انجام شد.علاوه بر این، بسیاری از تلاش های در زمینه برند در آموزش عالی به نظر می رسد در ارتقاء و هویت، از جمله آرم، شعار، موارد ترفیعی، تبلیغات، نام، و مانند آن متمرکز بوده است. یکی از پژوهش ها در این زمینه به مفهوم وعده های برند اشاره می کند و نقش تمام اعضای هیئت علمی ، کارکنان و مدیران اجرایی را در برآورده ساختن این وعده ها مهم می داند(Black, 2008). پوکر و فوربس (۲۰۰۸) مدل شکاف جذابی را بر اساس ادبیات کیفیت خدمات در رابطه با تجربه دانشگاه ایجاد کردند و در آن بطور آشکارا تعامل گروه های مختلف از جمله دانشجویان در ایجاد تجربه ی یادگیری را موثر دانستند(Pinar et al.,2011).
ادبیات برندسازی در زمینه ی بازاریابی آموزش عالی، بطور عمده بر جنبه های بیرونی برندسازی و به صورت مطالعه ی موردی در سازمان های خاص، تمرکز داشته است. بدلیل آنکه تحقیقات در زمینه برندسازی در این حوزه در مراحل اولیه قرار دارد محققان نیاز به تحقیقات بیشتری در مورد ساختار برندسازی دانشگاهی را احساس می کنند. طبق گفته ی واراز و سولباک(۲۰۰۹) یک دانشگاه در ابتدا باید ماهیت برند خود را معلوم کند. تعیین این ماهیت شامل بیان دقیق و شفاف ارزش ها و ویژگی های آن . همچنین بیان این ویژگی ها به مشتریان درونی و بیرونی است. ایجاد کنندگان برند دانشگاهی بطور سنتی مدیریت برند خود را بر پایه ی چند مفهوم قابل مشاهده مثل طرح های بصری، بیانیه های مأموریت و رسالت و ارزش های اساسی قرار می دادند(Hutchinson and Bennett, 2012 ).
پیرو این تحقیقات، بنت و آلی چودهری(۲۰۰۹) به این نتیجه رسیدند که سه جزء اصلی در برند دانشگاهی باید حضور داشته باشد: تعهد برند، ماهیت برند، ارائه برند.

 

• • طبق گفته ی هاچ (۲۰۰۳) تعهد برند مجموعه ای از تعهداتی است که عموما بیانگر مزایای برند می باشد. این مجموعه از تعهدات باید حول مجموعه ای از ارزش های اصلی برند ایجاد شود بطوریکه متضمن ارزش های اصلی و رفتار سازمان باشند(Hatch & Schultz, 2003).

 

• • ماهیت برند مجموعه ای از ویژگی های خاصی است که ماهیت اصلی برند را نمایان میکند. اما از چشم انداز برند دانشگاهی، ماهیت به واقعیت محض برند بر میگردد. ماهیت برند دانشگاهی بطور برجسته ای با ارزش های اصلی و ویژگی های واقعی رفتاری تشکیل دهنده ی آن تعریف می شود(Hutchinson and Bennett, 2012).

 

• • در نهایت ارائه و نمایش برند به مجموعه ای از طرح های زیبا و ارتباطات بیرونی شامل لوگو،حروف چینی، نحوه و رنگ بسته بندی اطلاق می شود. علاوه بر طرح های زیبا، ارتباطات بازاریابی دانشگاهی همانند تبلیغات و روابط عمومی می تواند باعث ارتباط با مشتریان و عموم شود

 

• • این ویژگی ها بطور مشخصی به تصویر ادراک شده از دانشگاه بر می گردد تحقیقات ثابت کرده است که تصویر دانشگاهی می تواند بر چندعامل از جمله جذب دانشجو، منابع سرمایه گذاری خارجی و ادراک افراد از شخصیت و کیفیت دانشگاه و موسسه تاثیر بگذارد. تحقیقات برندسازی نشان داده است که هر جزء باید بوسیله ی ارزش های اصلی برند تعریف شوند و متضمن آنها نیز باشند(Hatch & Schultz, 2003). همانطور که در بالا بیان شد، ارزش های اساسی عاملی کلیدی در تعریف برند یک سازمان و یا دانشگاه است. محققین بطور تجربی شرح می دهند که سازمان هایی که بطور منظم و مداوم، ارزش هایشان را طرح ریزی می کنند، نسبت به دیگر سازمان ها، اعتبار بیشتری را نصیب خود نموده اند(Hutchinson and Bennett, 2012). بدین ترتیب برای درک بیشتر درباره ی یک برند به اطلاعات بیشتری درباره ی ارزش های اساسی آن برند نیاز می باشد.

 

.
بنابراین با توجه به ادبیات بیان شده می توان فرضیات تحقیق حاضر را به شکل زیر بیان کرد.
محققان زیادی آگاهی از برند و پیوندهای برند را به عنوان عناصر ابتدایی ارزش ویژه برند معرفی کرده اند(Keller, 1993 ). برای اینکه ارزش ویژه برند مثبتی را بسازیم باید مصرف کننده را آگاه و ارتباطات مثبت و مناسب و منحصربه فردی را با یک برندخاص ایجاد کنیم(Bauer et al., 2008). با این وجود مدارک تجربی که بیان می کند که علاوه بر آگاهی و پیوندها عوامل دیگری بر روی تصمیم گیری مصرف کنندگان موثر هستند. برای مثال faicloth و همکاران در سال ۲۰۰۱ نشان دادند که ارزیابی شناختی مشتری از پیوندهای برند بر ارزش ویژه برند یک محصول خاص موثر است. نتایج نشان می دهد که فقط آنچه به ذهن مشتری می یابد مثل آگاهی و پیوند های به تنهایی منجر به ایجاد گرایشات شود کافی نبوده و این نشان دهنده این موضوع هست که مصرف کنندگان اطلاعات و تفکرات خود را نسبت یک برند ارزیابی کرده و این ارزیابی نهایتا منجر به رفتارهایی نسبت یک برند می شوند (Gordon, 2010). بنابراین در این مطالعه ابتدا دانشجویان(مصرف کنندگان؟؟) پیوندهای برند را ارزیابی می کنند و سپس تلاش هایی را برای تعیین برتری کلی نسبت به دیگر رقبا انجام می دهند.
پیوندهای یک برند نقش حیاتی را در انتخاب برند توسط مصرف کننده ایفا می کننند(Gordon,2010) مشتریان اطلاعاتی در مورد برندها را از طریق پیام های بازاریابی و تجربه های مستقیم خود و دیگران در مورد برند داشته اند، بدست می آوردند که نهایتا این تلاش ها به شکل گیری تفکرات مثبت و منفی در رابطه با برند کمک می کند. محققان زیادی بیان می کنند که مصرف کنندگان به پیوندهای برند واکنش نشان می دهند و این واکنش ها تاثیر شدیدی را بر تصمیم آنها دارد(Bauer et al., 2005; 2008)همانطور که در بالا ذکر شد ارزیابی شناختی مصرف کنندگان براساس پیوندهای برند با آنها ایجاد می شود. علاوه براین ارزیابی شناختی می تواند بر پاسخ های موثر مصرف کنندگان به پیوندهای برند خواهند داشت.برای مثال سازمان ها می توانند از طریق ارتباطات جاذبه هایی احساسی را برای مصرف کنندگان و هدایت گرایشات رفتاری مشتریان به طرف برند بشوند. (Gordon, 2010). باتوجه مطالب ذکر شده در بالا می توان نتیجه گرفت که ارتباطات و پیوندهای دانشگاه با دانشجویان به تنهایی نمی تواند باعث ایجاد گرایشات رفتاری در دانشجویان به برند دانشگاه شود. درعوض، دانشجویان پاسخ های موثری را به ارتبطات و پیوندها که بین آنها و دانشگاه ایجاد شده نشان می دهند که این پاسخ ها، پیوندهای حیاتی را بین برند دانشگاه و گرایشات رفتاری دانشچویان ایجاد می کند.
فرضیه ۱: آگاهی برند بر تداعی برند تاثیر مثبت معنادار دارد
فرضیه ۲: تداعی برند بر برتری برند تاثیر دارد
فرضیه ۳: تداعی برند بر واکنش احساسی موثر به برند تاثیر دارد
فرضیه ۴: تداعی برند بر طنین برند تاثیر دارد
مصرف کنندگان قضاوت های زیادی را در مورد برند انجام می دهند که این قضاوت ها می تواند بر احتمال مصرف یک محصول یا برند خاص موثر باشد بگونه ای که در مطالعات قبلی بحث قضاوت های مصرف کننده و ارزیابی شناختی آن مثلا در زمینه کیفیت به طور گسترده ای مورد بررسی قرار گرفته است(Dabholkar, Shephard, & Thorpe, 2000;). فریکلوس در تحقیق که در سال ۲۰۰۱ انجام داد بیان می کند که نگرش ها نسبت به یک برند تاثیر مهمی را بر سطح ارزش ویژه برند یک محصول دارد. .بنابراین نتیجه گیری تحقیق حاضر این است که ارزیابی شناختی دانشجویان (مصرف کنندگان) بر گرایشات رفتاری آنها موثر است.بنابراین در حوزه ی این تحقیق ارزیابی کلی از برتری یک برند در مقایسه با رقبایش مورد بررسی قرار گرفته است. براسا مطالب ذکر شده می توان بیان کرد که ارزیابی کلی دانشجویان از برتری برند دانشگاه بر گرایشات و رفتاری دانشجویان و طنین برند در بین آنها خواهد داشت.
فرضیه ۵: برتری برند بر طنین برند تاثیرمثبت معنادار دارد
مطالعات قبلی نحوه ی تاثیر گذاری پاسخ های(احساسی) موثر یک مصرف کننده را بر تصمیمات و پیامدهای مصرف کننده را مورد بررسی قرار داده اند و نتایج حاکی از آن بوده است که احساسات و عواطف نقش حیاتی را در تصمیم گیری مصرف کننده ایفا می کنند(Bagozzi, Gopinath, & Nyer 1999; Chaudhuri & Holbrook, 2001; Gordon, 2010 ) برای مثال در پژوهشی که در سال ۲۰۰۱ توسط چاودهاری انجام شد واکنش برند (احساس برند) به عنوان یک مهم جهت پیش گویی وفاداری مصرف کنندگان شناخته شد. .بنابریان می توان بیان کرد که پاسخ های (احساسی) موثر نقش مهمی را در شکل گیری گرایشات رفتاری دانشجویان به برند یک دانشگاه ایفا می کند. براساس مطالب شده، می توان بیان کرد که سطح واکنش های (احساسی) موثر دانشجویان به برند دانشگاه خاص ممکن است بر طنین دانشگاه (میزان وفاداری، احساس تعلق اجتماعی به دانشجویان آن دانشگاه، مشارکت و تعامل فعال و وابستگی روانی (فکری)) موثر باشد
فرضیه ۶: واکنش احساسی موثر به برند بر طنین برند تاثیر دارد
مشتریان به طو پیوسته و باتوجه به تجربه های مستقیم خود و اطلاعات دریافتی از دیگران و پیوندهای برند به ارزیابی برند و پاسخ دهی موثر به برند می پردازند.برای مثال : محققانی که در زمینه رضایتمندی و کیفیت فعالیت می کنند دریافته اند که کیفیت ادراکی مصرف کنندگان بر سطح رضایتمندی مصرف کنندگان موثر است(Athanassopoulous, 2000; Cronin, 2000) بنابریان می توان نتیجه گرفت که پاسخ های موثر مصرف کنندگان می تواند تاثیر مهمی را بر گرایشات رفتاری آینده ی آنها خواهد داشت .با توجه به اهمیت این موضوع این مطالعه قصد دارد که رابطه برتری برند(ارزیابی شناختی) و پاسخ های موثر بر برند را مورد بررسی قرار دهد. مطالعات قبلی مشتریان براساس ارزیابی شناختی خود از برتری برند پاسخ های موثری را به برند خواهند داشت(Gordon, 2010).
فرضیه ۷: برتری برند بر واکنش احساسی موثر به برند تاثیر مثبت دارد
خلاصه هایی از پژو هشهای داخلی مرتبط
باقری(۱۳۸۹) در پژوهش خود با موضوع” طراحی مدل مولفه های موثر بر تصویر سازمانی دانشگاه امام صادق(ع)” و با در هدف اکتشافی و آزمون فرض و با استراتژی مطلعه ی موردی انجام گرفته و گردآوری داده ها نیز در آن به سه شیوه کتابخانه ای، تحلیل محتوا و پیمایشی بود. نتایج تحقیق نشان داد که در دانشگاه امام صادق(ع) مولفه هایی هنچون هویت، فرهنگ دانشگاه، ویژگی و عملکرد بخش های مختلف، دانش آموختگان ، گزینش و سایر عوامل در بدو ورود، شهرت و پیشینه خاص، محیط فیزیکی و نمادها، کارکنان در تماس با مخطبان بیرونی و پوشش رسانه اب اخبار و مراسم مهم ترین عوامل تاثیر گذار بر تصویر این دانشگاه شناسایی شده اند.
رحیم نیا و فاطمی(۱۳۹۱) در پژوهش خود که با هدف بررسی نقش واسط ارزش ویژه برند در تأثیر ارتباط موفق با مشتری و تصویر برند است و دادده های موردنظر را با بهره گرفتن از یک پرسشنامه که روایی و پایایی آن مورد تایید قرار گرفته شده جمع آوری شده است و در نهایت داده های ۱۹۶ پرسشنامه مبنای تحلیل قرار گرفت. یافته های حاصل پژوهش نشان داد که متغیر ارتباط موفق با مشتری تاثیر مثبت معناداری بر ارزش ویژه برند و تصویر برند داشته است، همچنین تاثیر مثبت معنادار ارزش ویژه برند بر تصویر برند تایید شد. در این تحقیق اثر غیر مستقیم ارتباط موفق با مشتری بر تصویر برند بیشتر از اثرمستقیم آن است و نقش واسط ارزش ویژه برند تایید شد، به طوری که نشان دهنده موثر بودن این متغیر در بهبود رابطه بین ارتباط موفق با مشتری و تصویر برند است

۲-۶-۲-۳ نظریه انسان سیاسی رابرت دال
رابرت دال از اندیشمندان علوم سیاسی در آمریکا است. او در کتاب خود تحت عنوان «تجزیه و تحلیل جدید سیاست» به بررسی نوع نهادها و جوامع سیاسی و مشروعیت آن ها، نوع رهبران سیاسی و مدتی رابطه بین رشد اقتصادی – اجتماعی و سیاسی جامعه می پردازد. یکی از اهداف مهم دال در کتاب خود این است که مشخص کند چه عواملی باعث اندازه گیری برخی مردم از سیاست می شود و چرا بعضی بیش از دیگران خود را در امور سیاسی درگیر می کنند و مشارکت و حضور بیشتری دارند. فرق یک انسان سیاسی و یک انسان غیر سیاسی یا بی تفاوت به لحاظ سیاسی، چیست؟ این مؤلف در کتاب خود، مدلی روان شناختی مبتنی بر رویکرد رفتارگرایی اجتماعی از مشارکت و درگیری سیاسی ارائه می دهد. رابرت دال معتقد است که «انسان ها هر چند خود را به نحوی در درون مرزهای نظامهای سیاسی می یابند، ولی هرگز با زندگی سیاسی مربوط نمی گردند. برخی مردم به سیاست بی تفاوت و برخی به آن حساس بوده و عده ای خود را به شدت در آن گرفتار می سازند. از جمله کسانی که به طور همه جانبه در سیاست درگیر می شوند فقط عده معدودی فعالانه به دنبال قدرت می روند. همین طور در میان این عده نیز فقط برخی بیش از بقیه به قدرت می رسند. این چهار گروه که به طبقه غیر سیاسی یا بی تفاوت، طبقه قدرت طلب و طبقه قدرتمند موسوم اند، در شکل زیر آمده است » (Dahl,1991: 96).
شکل شمار (۲-۶): طبقات و میزان مشارکت سیاسی در نظریه دال
) Dahl,1991: 96(
دال در صدد است روشن کند چرا برخی قشرها و افراد در فعالیت های سیاسی دخالت نمی کنند و نسبت به آن بی تفاوتند. او معتقد است امروزه، بیشتر مردم غالباً از مشارکت در فعالیت های سیاسی طفره می روند دال می کوشد دلایلی ارائه نماید تا روشن کند که چرا در اجتماعات امروزی سطح اطلاعات مردم بالاتر و حق رأی آن ها وسیع تر و سیستم های سیاسی دموکراتیک گسترده اند، اما تعداد افراد غیر سیاسی و بی تفاوت زیاد است.
طبق یافته های دال سازمان های سیاسی نیوتاون در آمریکا، رهبران درجه دو دارای احساس کارایی شدید هستند و دلیل آن، با اعتماد بودن آن به سیاست است در صورتی که شهروندان عادی احساس میکنند که در عرصه سیاست کمتر کارآیی دارند. لذا درگیریشان در امور سیاسی کمتر است.
دال در نهایت نتیجه گیری می کند که طلب قدرت مانند دیگر رفتارهای آدمی غالباً از ترکیب انگیزه های آگاهانه و ناآگاهانه پدید می آید، هر چند ممکن است کسانی که به دنبال قدرت می روند به بعضی از علل کار خویش واقع باشند ولی نمی توان توقع داشت آنها بر همه آن علل آگاهی یابند. اکثر قدرت طلبان دارای شخصیت یکسانی نیستند چرا که در هر سیستم یا در هر زمان معین، سود و زیان های حاصله از قدرت، مختلف هستند.
دال در نهایت آنچه را در نوع رفتار و میزان مشارکت سیاسی افراد مؤثر می بیند، انگیزه ها و شخصیت های انسانی آن هاست. انواع وسیعی از انگیزه ها، مشوق ها، جهت گیری ها و حتی شخصیت های انسانی بر زندگی سیاسی تأثیر می گذارند. در سالهای اخیر دانشمندان علوم اجتماعی، روی پنج عامل که در امر تعیین نوع انسان سیاسی مؤثر هستند، تأکید ورزیده اند. بر این اساس دال می نویسد: «مسیرهایی که اشخاص جهت گیری سیاسی پیدا می کنند تا حدی در پرتو پنج عامل زیر توضیح داده می شود:
۱- شخصیت یا نقش فرد.
۲- فرهنگ کل یا به طور دقیق تر فرهنگ سیاسی، با سایر افراد در سطح قبیله، روستا، شهر و کشور مشترک است.
۳- مسیرهای سیاسی اولیه فرد و چگونگی قرار گرفتن در آن مسیرها، به عبارت دیگر نحوه جامعه پذیری سیاسی فرد.
۴- تجارب و ویژگیهای شخصی و موقعیت زندگی.
۵- موقعیت ویژه ای که فرد در لحظه ی معینی از تاریخ با آن مواجه می شود یا عقیده دارد که با آن مواجه است » (Dahl,1991: 112).
دال درباره چگونگی و عوامل مشارکت سیاسی یا عدم مشارکت سیاسی قضایای جالبی ارائه نموده است که در این خصوص بسیار سودمند است. از دیدگاه رابرت دال احتمال مشارکت سیاسی افراد وقتی افزایش می یابد که قضایای زیر تحقق پذیرند:
۱- فرد ارزش زیادی برای پاداش حاصل از مشارکت قائل باشد.

۲- فرد تصور کند که مشارکت سیاسی بیشتر از سایر فعالیت ها نتیجه بخش است.
۳- فرد اطمینان داشته باشد که می تواند در تصمیمات سیاسی تأثیرگذار باشد.
۴- فرد اعتقاد داشته باشد که اگر او مشارکت نکند وضعیت چندان رضایت بخش نخواهد بود.
۵- فرد تصور کند که دانش و مهارت کافی برای مشارکت در موضوع مربوطه را دارد.
۶- فرد موانع مهمی در پرداختن به فعالیت سیاسی مورد نظر در پیش روی خود نبیند(Dahl,1991: 102).
به نظر دال در غیر این صورت فرد احساس بی تفاوتی سیاسی کرده و از مشارکت سیاسی خودداری خواهد کرد. مفروضات ارائه شده توسط دال، زمینه مناسبی برای طرح فرضیه های تحقیق و آزمون تجربی آنها فراهم می نمایند.
۲-۶-۳نظریه های ساختاری و اجتماعی مشارکت سیاسی
در دیدگاه ساختارگرایانه و جامعه شناختی مشارکت، بر فرآیندهای اجتماعی – اقتصادی، نهادهای خانوادگی، منزلت، نظام تعلیم و تربیت و در مجموع بر ساختارهای جامعه در سطح کلان و میانه تأکید می شود. از این نگاه، فراگردهای اجتماعی و بیرونی تعیین کننده میزان مشارکت افراد هستند. طرفداران این دیدگاه، فرآیندهای ساختاری و زمینه های اجتماعی نظیر ساختار دولت، شهرنشینی، گسترش وسایل ارتباط جمعی، ساخت قدرت حاکم، پویایی های گروهی، سواد، منزلت اجتماعی و بسیاری عوامل ساختاری دیگر را بر مشارکت سیاسی مؤثر دانسته اند. بزعم آنان حرکت های ساختار اجتماعی – اقتصادی، نگرش های مثبت و منفی توسعه ایی و مشارکتی افراد را شکل می دهند. این نیروها از مجرای ساخت خانوادگی و عوامل تربیت اجتماعی بر کنش کنشگران اجتماعی تأثیر می گذارند.
«لیپست»، از طرفداران این رویکرد، در بررسی مشارکت سیاسی، متغیرهای اجتماعی مختلفی را وارد می کند. «هانتینگتون» منزلت طبقاتی بالاتر و سپس پویایی و احساس گروهی را زمینه شکل گیری مشارکت اجتماعی – سیاسی می داند. «واینر» گسترش وسایل ارتباط جمعی، ساخت قدرت حاکم و تکوین نوسازی را دلایل عمده مشارکت سیاسی افراد ذکر می کند. « آلموند و وربا» به اجتماعی شدن سیاسی پرداخته اند. «میلبراث و گویل» در تبیین مشارکت سیاسی از هفت عامل محرک (انگیزه) سیاسی، موقعیت (پایگاه) اجتماعی، ویژگی های شخصیتی، محیط سیاسی، منابع و تعهد نام برده اند. در ادامه به توضیح بیشتر نظریه های مذکور می پردازیم. همچنین لیپست در همین راستا معتقد است که وضعیت زن و مرد ازدواج کرده، مسئله وجود یا فقدان مشارکت سیاسی آنان را در دوره ازدواج نشان میدهد. اما ایشان اشاره میکند که یک زن خانهدار به نسبت یک مرد فرصت کمتری برای فعالیت سیاسی دارد، یا نیاز به کسب تجربیات سیاسی مناسب دارد. بنابراین این زنان با توجه به توانایی شان باید این توقع را داشته باشند که ارتباط کمتری با سیاست داشتهاند وتقریبا در اکثر کشورها به میزان کمتری از مردان رأی داده اند (Orum and Others, 1974:198).
در حالی که مردان به ویژه مردان متأهل به میزان بیشتری در زندگی سیاسی درگیر شدهاند، زیرا تماس بیشتری با افراد مختلف دارند. زنان میتوانند همانند مردان از نظر سیاسی فعال شوند، به شرطی که از امور روزمره زندگی به عنوان همسر خانهدار رها گردند، برخی از نتایج حاکی از آن است که در فعالیت سیاسی تفاوت اندکی در بین زنان و مردان طبقات متوسط با طبقات پایین وجود دارد.
پس زنان عموماً کمتر نقش فعالی در سیاست ایفا کردهاند، زیرا فعالیتشان، بیشتر به امور خانه محدود شده است، حال آنکه مردان بیشتر فعال بودهاند چون از حمایتهای جانبی زنان در زندگی برخوردار بوده اند. به طور کلی بر اساس تبیین وضعیتی مردان میتوانند به صورت پدر نانآور و رهبر سیاسی درآیند، لیکن وظیفه مادری از نظر سنتی به عنوان یک شغل تمام وقت مدنظر است.
۲-۶-۳-۱ نظریه ساختار دولت
دولتها را می توان بر حسب ساختارشان به انواع مختلف طبقه بندی کرد. یکی از معمولترین این طبقه بندی ها، دولت ها را به سه نوع دموکراتیک یا مردم سالار اقتداگرا و تمامیت خواه یا توتالیتر تقسیم می کند. البته هر یک از اینها نیز خود دارای انواعی هستند. هر سه نوع دولت به مشارکت سیاسی شهروندان اهمیت می دهند، اما هر یک با دید خاصی به آن می نگرند. حکومتهای اقتدارگرا برای حفظ مشروعیت خود سعی می کنند، مردم را به مشارکتهای سمبلیک، مانند رای دادن به کسانی که خود تعیین کرده اند، ترغیب و حتی وادار کنند. حکومتهای توتالیتر نیز که معمولا یک حزب حاکم همه قدرته سیاسی را کنترل و بر همه فعالیتهای شهروندان نظارت دارد، سعی می کند مردم را به بعضی از مشارکتهای سیاسی، مانند رای دادنهای صوری ترغیب کند، و معمولا در این کشورها به علت فشار سیاسی و کنترل سیاسی بالا میزان رای دادن بالاست. اما هیچیک از این دو نوع نظام سیاسی خواهان مشارکت سیاسی واقعی و آزادانه و آگاهانه مردم نیستند. بلکه تنها می خواهند مردم چنان که دولت می خواهد مشارکت سیاسی داشته باشند نه چنان که مردم خود می خواهند (پناهی، ۱۳۸۶ : ۳۹).
کورد حکومتها را به سه نوع فرق تقسیم بندی کرده و ویژگیهای زیر را برای هر یک ذکر می کند: نظامیهای دموکراتیک یا مردم سالار که حداقل حاوی خصوصیات زیر هستند: داشتن دو یا چند حزب سیاسی، انتخابات مردمی، واقعی، آزادیهای فردی تثبیت شده، آزادی مطبوعات، محدودیت های حکومت و قدرت از طریق قانون اساسی، دسترسی مردم زیرا را دارا هستند: وجود هر یک حزب یا عدم وجود احزاب سیاسی، تعیین رهبری به وسیله حزب یا خود رهبران، حق رای محدود، تحمل محدود آزادیهای فردی، عدم وجود محدودیت های قانونی روی حکومت و قدرت، دخالت مستقیم ارتش در سیاست، تعیین ساختار اقتصادی به وسیله دولت و دخالت دولت در اقتصاد، و کنترل مطبوعات به وسیله دولت. در نهایت موارد زیر را از خصوصیات دولتهای توتالیتر ذکر می کند: وجود یک حزب حاکم، تعیین رهبری به وسیله رهبران یا حزب حاکم، رای دادن محدود به کاندیده های تعیین شده توسط حزب، عدم وجود قانون اساسی محدود کننده قدرت و حکومت، آزادیهای سیاسی بسیار محدودف ساختار اقتصادی و اجتماعی کنترل شده به وسیله دولت و کنترل کامل حکومت بر مطبوعات و رسانه ها (Cord, et al, 1985: 62-78 به نقل از پناهی، ۱۳۸۶ : ۴۰).
دایک نیز نظامهای سیاسی را به دو نوع دموکراتیک و اقتدارگرا تقسیم کرده و خصوصیات هر یک را مورد بحث قرار داده است به نظر وی از ویژگیهای مهم نظامهای دموکراتیک یا مردم سالار یکی پاسخگو بودن آنها به مردم است پاسخگو بودن به مردم به معنای پذیرفتن اراده و خواست مردم است و این بدین ترتیب عمل می شود که تصمیم گیرندگان به خواست و اراده مردم در تصمیمات خود توجه داشته و مدام در مقابل مردم پاسخگو می باشند علاوه بر پاسخگویی حکومت دموکراتیک باید حساب پس بدهد بدین معنی که حکومت مردم را از کارهای خود مطلع نگه می دارد ثانیا مسئولان دولتی رفتارهای خود را برای مردم توجیه کرده و علل تصمیمات خود را بیان می کنند همچنین مسئولان حکومتی باید با خواست و رای مردم قدرت را به دست گرفته و در قدرت بمانند.
در مقایسه با نظامهای دموکراتیک نظامهای اقتدارگرا با انواع گوناگون خود معمولا تحت کنترل اقلیت معدودی از قدرتمندان هستند و مسئولات نظام از همین اقلیت و منتخب همانها هستند چنین حکومتها به مردم پاسخگو نیستند و حسابی هم به مردم پس نمی دهند و ضروری نمی دانند تصمیمات و اقدامات خود را برای مردم توجیه کنند مگر در مواردی که خود صلاح بدانند دایک می نویسد:«رژیم های اقتدارگرا با هم در مواردی مشابهت دارند در اینکه مشروعیت خود را از اراده مردم نمی گیرند و قاعدتا ادعا می کنند که دارای صلاحیت خاص و تناسب خاصی برای حکومت کردن هستند البته انواع مختلف نظامهای اقتدارگرا مبناهای مختلفی برای مشروعیت خود ذکر می کنند (Dyke,1988: 122 به نقل از پناهی، ۴۰: ۱۳۸۶). بنابراین از لحاظ ساختاری حکومتهایی که دموکراتیک نباشند فاقد ساختارها و نهادهای سیاسی مشارکت بوده و عملا در آنها مشارکت سیاسی معنی دار امکان نخواهد داشت در این نظامها تنها انواع بسیار محدود مشارکت سیاسی آن هم به صورت صوری وجود خواهد داشت اما اگر ساختار نظام دموکراتیک باشد و نظام سیاسی مشروعیت خود را از مردم بگیرد برای تداوم خود به انواع مشارکت سیاسی معنی دار مردم متکی بوده و رابطه حکومت و مسئولان با مردم رابطه دو جانبه و تاثیر و تاثر خواهد بود (پناهی، ۱۳۸۶: ۴۱).
۲-۶-۳-۲ نظریه عوامل اجتماعی- اقتصادی مارتین لیپست
سی مور مارتین لیپست، جامعه شناس آمریکایی از واقعیت گرایان اجتماعی و کارکردگرایان است که صاحب تألیفات متعددی در حوزه مشارکت و عوامل مرتبط با آن است. او همچون دیگر اصحاب حوزه واقعیت اجتماعی معتقد است افراد در بطن نیروهای اجتماعی قرار دارند و رفتارشان متأثر از این نیروها و عوامل است. لیپست در کتاب «انسان سیاسی» کوشش می کند تا مدل نظری خود مشارکت سیاسی را ارائه نماید. لیپست همچنین در کتاب «دموکراسی اتحادیه» که با همکاری جیمز کلمن و مارتین ترو نوشته است، می کوشد تا دلایل فقدان ساز و کارهای الیگارشی و وجود مشارکت بالا را در سازمان اتحادیه چاپ نشان دهد.
«دموکراسی اتحادیه» در بررسی و تبیین مشارکت سیاسی نشان می دهد که در اتحادیه چاپ، دموکراتیک بودن تصمیم گیری ها، به توسعه گروه های ثانویه انجامیده است. منظور آن ها از گروه های ثانویه، گروه های ثانویه، گروه هایی مثل کلوپ های ورزشی اجتماعی و غیره هستند که به منظور برآوردن نیازهای تفریحی و اوقات فراغت آن ها ایجاد شده اند (عنبری، ۱۳۷۷). این گروه ها به شدت در توفیق اتحادیه چاپ و جلب بیشتر مشارکت اعضاء مؤثر بوده است. در این اتحادیه، فعالیت های فراخوانی، روابط غیر رسمی بین همکاران در محیط های کاری و غیر کاری، پیوستگی و کارایی افراد را بالا برده است. لیپست و همکارانش درجه بالای روابط اجتماعی بین کارگران چاپ را به واسطه عوامل زیر تبیین می کنند:
۱) پایگاه اجتماعی گروه های شغلی.
۲) جنبه حرفه ای چاپ به کارگران یک احساس منافع مشترک می بخشد که در برخی مشاغل دیگر وجود ندارد.
۳) کار شبانه به پیوستگی برخی کارگران می انجامد.
۴) فقدان تمایز پایگاه بین کارگران.
به نظر آنان کارگرانی که در اجتماع شغلی فعال هستند. در امور اتحادیه و تشکیلات فعالترند و میزان علاقه و تعهد و درگیری سیاسی آن ها نیز بیشتر است. بنابراین، درجه بالای مشارکت اجتماعی با نتایج سیاسی که به بار می آورد، از تبدیل شدن اتحادیه (چاپ) به یک سازمان الیگارشیک جلوگیری می کند. بطور کلی نویسندگان، عوامل مؤثر بر فرآیندهای تصمیم گیری دموکراتیک را در اتحادیه های کارگری یا دموکراسی مبتنی بر مشارکت اعضا چنین عنوان می کنند.
۱- عوامل مربوط به تاریخ و ساخت صنعت و اتحادیه و روابط آن با محیط، به عبارت دیگر، استقلال اتحادیه از فدراسیون های مافوق، کمرنگی سیستم های بروکراتیزه در اتحادیه و منافع همگن تر اعضا، مشارکت اعضا را دراتحادیه بیشترمی کند.
۲- عوامل مربوط به پایگاه شغل؛ هر چه تفاوت پایگاه های شغلی رهبر یا کارگران درون اتحادیه با بیرون از آن کمتر باشد، هر چه فرد احساس پایگاه شغلی بالاتر در اتحادیه نماید، ادعای حق مشارکت و در نتیجه مشارکت واقعی آن ها افزایش می یابد.
۳- عوامل مؤثر بر علاقه و مشارکت در عضویت در امور اتحادیه؛ یعنی هر چه پیوند کارگران در فعالیت های غیر رسمی بیشتر، هر چه تنوع کارکردی اعضا در اتحادیه بیشتر و هر چه هم هویتی کارگران با شغلشان بیشتر، میزان علاقه و مشارکت آن ها در امور اتحادیه بیشتر است.
۴- عوامل مؤثر بر توزیع منابع قدرت در اتحادیه؛ یعنی فرصت دسترسی بیشتر اعضاء به امکانات یادگیری و کانال های ارتباطی، مشارکت را در امور اتحادیه افزایش می دهد.
عوامل مربوط به قانون مشروعیت و نظام های ارزشی اتحادیه؛ هر چه حمایت از حقوق تقابل سیاسی بیشتر و هر چه دستکاری سیاسی در دستیابی به مشاغل کمتر، احتمال دموکراسی در اتحادیه بیشتر می شود.
جدول شماره (۲-۲): خلاصه نظرات ارائه شده پیرامون مشارکت سیاسی

به منظور بررسی تصادفات در آزاد راه تهران کرج در ساعات صبحگاهی با توجه به تعریف ارائه شده در بخش نخست، به عنوان ساعات صبحگاهی، از ساعت ۴ صبح تا ۸ صبح در نظر گرفته شد. این ساعات صبحگاهی نیز به دو دوره­ ۴ صبح تا ۶ صبح و همچنین ۶ صبح تا ۸ صبح تقسیم ­بندی شد. همچنین میزان تصادفات در ساعات صبحگاهی با سایر ساعات (غیرصبحگاهی) نیز مقایسه شد. که با توجه به آمار ۴۷۴ تصادف مربوط به ساعات صبحگاهی و ۲۴۲۷ مربوط به ساعات غیر صبحگاهی می­باشد. از ۴۷۴ تصادفات صبحگاهی ۱۸۴ در ساعت ۶-۴ صبح و ۲۹۰ تصادف در ساعات ۸-۶ صبح به وقوع پیوسته بود.
۳-۵- ابزار گردآوری داده ­ها:
داده ­های پژوهش بر پایه ی گزارش­های کتبی و ماهانه­ پلیس آزاد راه تهران کرج جمع آوری گردید. که در این گزارش آزاد راه را چهار ناحیه مجزا تقسیم کرده و داده ­های تصادف در این چهار ناحیه در اختیار این پژوهش قرار گرفت. در گزارش ماهیانه تعداد کل تصادفات، ساعات، علت تامه، نوع وسیله­ نقیله مقصر، میزان تحصیلات مقصر، جنس و سن مقصر آورده شده است.
۳-۶-قلمرو مکانی:
آزادراه تهران کرج از محدوده­ پل بهنوش تا پیکانشهر، از پیکانشهر تا پمپ بنزین، از پمپ بنزین تا شوسه، از شوسه تا انستیتو و از انستیتو تا پل فردیس را شامل می­ شود.
پل فردیس
پل بهنوش
پل فردیس
پل بهنوش
شکل ۳-۱- قلمرو مکانی آزاد راه تهران کرج
۳-۷- قلمرو زمانی:
قلمرو زمانی این تحقیق از ابتدای سال ۹۰ تا انتهای سال ۹۱ به مدت دو سال است.
۳-۸- متغیرها:
در این تحقیق تعداد تصادفات جز متغیر وابسته و متغیرهای مستقل ساعات صبحگاهی، ساعات غیر صبحگاهی، موقیعت­های مختلف مکانی در آزاد راه کرج، علت تامه تصادف، نوع وسایط نقلیه­ی مقصر، میزان تحصیلات راننده مقصر و جنسیت راننده مقصر و همچنین میزان تحصیلات راننده مقصر می­باشد.
۳-۹- تجزیه و تحلیل داده‌ها
تجزیه و تحلیل داده‌ها با بهره گرفتن از نرم‌افزار آماری ^[۶۹] SPSS نسخه ۱۷ انجام شده است
برای بررسی تاثیر متغیرهای مورد نظر بر میزان تصادفات صبحگاهی از تجزیه واریانس یک طرفه استفاده شد. سپس از معنی­دار بودن اختلاف بین متغیرها برای بررسی کمی آن از مقایسه میانگین دانکن در سطح ۱% استفاده شد. هم چنین نتایج بررسی­های آماری به صورت جداول فراوانی و درصد فراوانی نیز ارائه شد.

شکل­های این پژوهش نیز با بهره گرفتن از نرم افزارهای Microsoft Excel, 2010 و همچنین Sigmaplot 14.2 رسم گردید.
۳-۱۰ تعاریف عملیاتی
در این قسمت تعاریف عملیاتی واژگان تحقیق آمده است:
- ساعات اولیه صبحگاهی
بنابر بررسی­های به عمل آمده تاکنون تعریف خاصی از ساعات اولیه صبحگاهی بدست نیامده و مستند قابل دفاعی وجود ندارد. لیکن به استناد استعلامات و سؤالات صورت گرفته از پیشکسوتان و کارشناسان در بحث تصادفات منظور از ساعات اولیه صبحگاهی از ساعت ۴ الی ۸ صبح است. گفتنی است به این تعریف، تعریف روایی گفته می شود.
- جنسیت
جنسیت رانندگان بر میزان وقوع تصادفات در آزاد راه تهران کرج اثر دارد.
- تحصیلات
میزان تحصیلات رانندگان بر میزان وقوع تصادفات در آزاد راه ها تأثیر دارد. میزان تحصیلات رانندگان مقصر در ۶ شاخص بی سواد، ابتدایی، دیپلم، فوق دیپلم، لیسانس و بالاتر از لیسانس مشخص می شود.
- سن
بین سن و میزان وقوع تصادفات در آزادراهها رابطه وجود دارد. منظور از سن رانندگان مقصر مورد ارزیابی شده است. این مورد را در چهار دسته ۱۸ تا ۲۵ سال، ۲۵ تا ۳۲ سال، ۳۲ تا ۴۰ سال و ۴۰ سال به بالا تقسیم بندی شده است.
۴-۱ پراکنش تصادفات صبحگاهی در آزاد راه تهران کرج
به منظور بررسی تصادفات در آزاد راه تهران کرج در ساعات صبحگاهی با توجه به تعریف ارائه شده در بخش نخست، عنوان ساعات صبحگاهی، از ساعت ۴ صبح تا ۸ صبح در نظر گرفته شد. این ساعات صبحگاهی نیز به دو دوره­ ۴ صبح تا ۶ صبح و ۶ صبح تا ۸ صبح تقسیم ­بندی شد. همچنین میزان تصادفات در ساعات صبحگاهی با سایر ساعات (غیرصبحگاهی) نیز مقایسه شد.
۴-۱-۱ بررسی تعداد تصادفات در ساعات صبحگاهی آزاد­راه تهران کرج سال ۱۳۹۰
تعداد تصادفات در ساعات صبحگاهی (۶-۴ صبح و ۸-۶ صبح) با تعداد تصادفات در ساعات غیرصبحگاهی در سال ۱۳۹۰ با یکدیگر مقایسه شد و همانطور که در جدول ۴-۱ مشاهده می­ شود تصادفات در ساعات مختلف با یکدیگر در سطح ۱% اختلاف معنی­داری دارد.
جدول۴-۱ نتیجه تجزیه واریانس اثر ساعت وقوع تصادف بر تعداد تصادفات صبحگاهی سال ۱۳۹۰

 

معنی داری	F	میانگین مربعات	درجه آزادی	مجموع مربعات	منابع تغییرات
>01/0 معنی داری در سطح یک درصد	۳۱/۸۳	۹۷۴/۹۳	۲

۹۸/۸۷ ab

 

۴۷/۵ ab

 

غلظت ۲ میلی مولار

 

 

 

حروف یکسان در هر ستون برای هر تیمار نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنی‌دار و حروف غیر یکسان نشان‌دهنده وجود اختلاف معنی‌دار است (LSD≤۰٫۰۵).

۴-۶- تعداد دانه در خورجین:

نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که اثر تنش خشکی و اثر رقم بر تعداد دانه در خورجین در سطح احتمال ۵ درصد معنی‌دار بوده است (جدول ۴-۵). نتایج مقایسه میانگین نشان داد که تعداد دانه در خورجین در تیمارهای آبیاری مطلوب ۵/۲۳ و در تیمارهای تنش ۷/۲۱ بوده که نشان‌دهنده اثر کاهشی تنش بر روی این صفت می‌باشد (شکل ۴-۱۲).
شکل۴-۱۲- اثر سطوح تنش خشکی بر تعداد دانه در خورجین. ستون های با حروف مشابه بر اساس آزمون LSD در سطح احتمال ۵ درصد تفاوت معنی‌داری ندارند.
نتایج حاصله از این آزمایش با نتایج به‌دست‌آمده توسط امامی و همکاران در سال ۱۳۹۱ مطابقت دارد. وقوع تنش خشکی در مرحله رشد زایشی موجب کاهش جذب مواد پرورده و درنتیجه کاهش فتوسنتز برگ و تولید شیره پرورده گردیده که این وضعیت موجب از بین رفتن گل‌ها و درنتیجه افزایش آسیب‌پذیری تشکیل دانه در غلاف‌ها در شرایط تنش خشکی می‌شود (امامی و همکاران، ۱۳۹۱). ما و همکاران در سال ۲۰۰۶ گزارش کردند که برخورد مراحل زایشی گیاه کلزا با تنش خشکی موجب کاهش حداکثر صفات وابسته به عملکرد نظیر تعداد دانه در خورجین می‌شود آن‌ها همچنین گزارش کردند که کاهش عملکرد دانه در شرایط تنش، عمدتاً به دلیل کاهش تعداد خورجین و تعداد دانه در خورجین می‌باشد. جانز و همکاران نیز در سال ۱۹۸۵ اظهار داشتند که تنش خشکی در مرحله گلدهی به‌طور عمده تعداد دانه در خورجین را تحت تأثیر قرار می‌دهد. نصری و همکاران نیز در سال ۱۳۸۵ اثر کاهشی تنش خشکی را بر تعداد دانه در خورجین گزارش کردند. مندهام و همکاران در سال ۱۹۸۴ رابطه معکوسی را بین تعداد خورجین در بوته و تعداد دانه در خورجین گزارش کردند که این رابطه با نتایج به‌دست‌آمده از تجزیه این دو صفت در دو رقم ساری گل و RGS در این پژوهش تطابق دارد بدین‌صورت که رقم ساری گل دارای تعداد خورجین در بوته بیشتری نسبت به رقم RGS بود ولی ازلحاظ تعداد دانه در خورجین رقم RGS دارای برتری قابل‌توجهی نسبت به رقم ساری گل بود (شکل ۴-۱۳).
شکل ۴-۱۳- اثر رقم بر تعداد دانه در خورجین. ستون های با حروف مشابه بر اساس آزمون LSD در سطح احتمال ۵ درصد تفاوت معنی‌داری ندارند.
سالیسیلیک اسید نیز به‌عنوان فاکتور فرعی فرعی در این آزمایش بر روی تعداد دانه در خورجین اثر معنی‌داری در سطح احتمال ۱ درصد اعمال کرده است اثر متقابل تنش و سالیسیلیک اسید نیز برای این صفت در سطح ۱ درصد معنی‌دار شده ولی اثر متقابل رقم و سالیسیلیک اسید بر تعداد دانه در خورجین معنی‌دار نشده است (جدول ۴-۵). نتایج مقایسه میانگین نشان داد که در بین تیمارهای سالیسیلیک اسید بیشترین تعداد دانه در خورجین مربوط به تیمار ۵/۱ میلی مولار ۶۰/۲۳ بوده است این در حالی است که این تعداد برای تیمار شاهد (بدون سالیسیلیک اسید) ۱۵/۲۱ بود (شکل ۴-۱۴). همچنین نتایج نشان داد که در شرایط آبیاری مطلوب تیمار ۱ میلی مولار و در شرایط تنش خشکی تیمار ۲ میلی مولار بیشترین تعداد دانه در خورجین را تولید کردند (شکل ۴-۱۵).
شکل۴-۱۴- اثر تیمارهای سالیسیلیک اسید بر تعداد دانه در خورجین. ستون های با حروف مشابه بر اساس آزمون LSD در سطح احتمال ۵ درصد تفاوت معنی‌داری ندارند.
شکل۴-۱۵- اثر متقابل سطوح تنش خشکی و سالیسیلیک اسید بر تعداد دانه در خورجین. ستون های با حروف مشابه بر اساس آزمون LSD در سطح احتمال ۵ درصد تفاوت معنی‌داری ندارند.
جدول ۴-۵- تجزیه واریانس صفات گیاهی دو رقم کلزا در رژیم‌های مختلف آبیاری و غلظت‌های متفاوت سالیسیلیک اسید.

 

 

میانگین مربعات Mean Square

 

 

 

عملکرد دانه

 

وزن هزار دانه

 

تعداد دانه در خورجین

 

درجه آزادی (df)

 

منابع تغییر (sov)

 

 

 

۸۸/۷۳۷۷۰ ^ns

 

۰۱/۰ ^ns

 

۸۴/۲ ^ns

 

۲

 

بلوک ®

 

 

 

۲۸/۱۰۲۲۳۸۹ ^**

 

۰۹/۱۸ ^**

 

۹۹/۵۰ ^*

 

۱

 

رژیم آبیاری (ST)

 

 

 

۹۱/۷۲۱۷

 

۰۷/۰

 

۹۵/۰

 

۲

 

خطای کرت اصلی

 

 

 

۳۵/۲۹۴۳۷^*

 

۷۰/۲ ^**

 

۵۵/۵۱ ^*

• کاربردهای نانو ذرات دی اکسید تیتانیوم از جمله آنها در زمینه حذف آلاینده ها از محیط زیست می‌باشد.

 

• کاربرد دیگر(TiO₂) استفاده از آن در حس گرهای گاز است.

 

کاربرد حسگرهای گاز، برای اصلاح کنترل ایمنی و محیطی گازها می باشد و همچنین برای بهینه کردن واکنش های سوخت در کاربردهای صنعتی نیاز به این نوع حسگرها است.

حسگرهای گازی از نوع نیمه رسانا نظیر (TiO₂)(SnO₂)(ZnO) مزایای زیادی نسبت به سایر حسگرها دارند چون کاربرد ساده و هزینه کم و قابل اعتماد می‌باشند.

 

• از دیگر کاربردهای TiO₂ استفاده از آن در حسگرهای اکسیژن است.

 

برای تهیه نانو ذرات TiO₂ از روش های سل-ژل ، میکروامولسیون ، هیدروترمال , هیدرولیز، شعله، احتراق، چگالش بخارات شیمیایی استفاده می‌شود.
نانو ذرات به دست آمده با بهره گرفتن از روش های مختلف با توجه به شرایط تهیه آنها دارای ویژگی هایی چون اندازه ذرات ، تبلورو دانه بندی می‌باشند.
دی‌اکسید‌تیتانیوم (TiO₂) یک اکسید فلزی نیمه رسانا از نوع (n-type) با باند انرژی حدوداّ سه الکترون ولت می‌باشد.
دی‌اکسید‌تیتانیوم دارای سه فاز کریستالی Anatase، Rutile ،Brookite می باشد که آناتایز و روتایل چهار وجهی و بروکیت هشت وجهی می‌باشد.
آنالیز (TiO₂) نیمه پایدار است به طوری که در دمای بالا به فاز روتایل که پایدار است تبدیل می‌شود .فاز برکیت فقط در دمای خیلی پایین پایدار است.
دی‌اکسید‌تیتانیوم نیمه رسانایی است که علاوه بر خاصیت رسانایی اش دارای خواص فتوکاتالیستی و فوق آبدوستی نیز می باشد که متمایز از نیمه رساناهای دیگر است]۱۷[ و ]۱۸[.
۲-۳-۲-روش های سنتز دی اکسید تیتانیوم

 

• تولید نانو ذرات در فاز مایع

 

• تولید نانو ذرات در فاز بخار

 

روش های تولید نانو ذرات (TiO₂) در فاز مایع :
۱)روش سل-ژل
۲)روش میکروامولوسیون
۳)روش هیدروترمال
۴)روش رسوبی
روش های سنتز نانو ذرات(TiO₂) در فاز بخار: بر پایه پیش ماده می باشد.
الف) اگر پیش ماده به کار گرفته در آن جامد باشد:
۱)روش تراکم در گاز خنثی
۲)روش تخیله جرقه ای
۳)روش برون پاشی یونی
ب)اگر پیش ماده به کار رفته در آن مایع یا بخار باشد :
۱)روش شعله
۲)روش چگالی بخارات شیمیایی
در روش شعله از ایزوپروپوکساید تیتانیوم و یا از تتراکلرید تیتانیوم (TiCl₄) به عنوان پیش ماده استفاده می‌شود]۱۹[.
۲-۳-۳-روش سل-ژل
در روش سل-ژل که در این فرایند یک شبکه غیر آلی به صورت یک سوسپانسیون کلوئیدی (سل) تهیه شده و در نهایت طی فرایند تشکیل ژل ، فاز مایع از آن خارج می‌شود. به طور کلی در این روش نانو ذرات درون شبکه یک ژل تشکیل و این امر مانع از رشد بلورها می‌شود در نتیجه بلورها در اندازه نانو باقی می‌مانند.
در این روش از آلکو اکسیدهای فلزی حل شده در محیط الکلی استفاده می‌شود که در مرحله اول سل حاصل طی فرایند هیدرولیز , که سبب جانشینی گروهای OH به جای گروهای OR می شود , به صورت ژل در می‌آید.
جهت تولید نانو ذرات دی‌اکسید‌تیتانیوم به روش سل_ژل ابتدا واکنش هیدرولیز و پلی کندانسیون آلکواکسیدهای تیتانیوم Ti(OR)n جهت تشکیل اکسو پلیمرها انجام می شود و سپس به یک شبکه اکسیدی تبدیل می‌شود.
کندانسون در مرحله ژله ای شدن و مرحله تکلیس انجام می‌شود.
کندانسیون ذرات ژل را به سمت یکدیگر می کشاند و در نتیجه یک جرم فشرده ای را به وجود می‌آورد و بلور اکسید فلزی به این ترتیب شکل می‌گیرد.
تکلیس نیز سبب خارج کردن مولکولهای آلی از محصول و کاملتر کردن تبلور می‌شود.
تمام این مراحل و موادی که در تهیه نانو ذرات از روش سل_ژل استفاده می شوند بر روی ساختار نهایی، ماهیت کریستالی، مورفولوژی، شکل و اندازه ذرات تاثیر می گذارند.
مواد اولیه ای که جهت سنتز نانو ذرات از طریق این روش مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از : محلول پیش ماده(آلکوکسیدهای تیتانیوم) در یک الکل (ایزوپروپانول یا اتانول) به علاوه اسید یا باز جهت تغییر PH محیط (اسید نیتریک، اسید هیدروکلریک) و آب دیونیزه شده جهت هیدرولیز پیش ماده.
در برخی موارد آب همراه الکل به پیش ماده اضافه و اسید به طور جداگانه در یک مرحله دیگر به بقیه مواد اضافه می شود و در بعضی مواقع دیگر محلول از آب و اسید تهیه شده و به پیش ماده اضافه می شود.
علت استفاده از اسید یا باز در هنگام سنتز این است که یون H⁺ در محیط های اسیدی و یا یون OH¯ در محیط بازی روی سطح ذرات جذب شیمیایی می‌شوند]۲۰[.
بطور مثال:
TiO₂+nH⁺ TiO₂ Hⁿ⁺
TiO₂+nOH⁻ TiO₂ (OH)ⁿ⁻
همین امر باعث ایجاد یک نیروی رانش قوی بین ذرات باردار شده و در نتیجه از تجمع ذرات جلوگیری می‌شود. بنابراین سل های پایدار در محیط های اسیدی یا بازی می توانند شکل بگیرند.
طبق مشاهدات اندازه ذرات دی‌اکسید‌تیتانیوم در ۵/۳PH< و ۹PH> مقادیر پایین تری نسبت به محدوده ۵ الی ۸ دارند.
به طوری که در این محدوده PH ، بزرگترین ذرات حاصل شده‌اند که در واقع این محدوده همان نقطه ایزوالکتریک دی‌اکسید‌تیتانیوم می‌باشد و در این محدوده سل ها به رنگ سفید شیری هستند در حالی که برای ۵/۳PH< و ۹PH> سل ها شفاف هستند و اندازه ذرات دی‌اکسید‌تیتانیوم درحد نانومتر می‌باشد. عوامل تاثیر گذار روی ژل : نوع پیش ماده ، مقدار آب به کار رفته , سرعتی که آب اضافه می‌شود ، زمان دادن به محلول که همان زمان بین تشکیل ژل و حذف حلال است.
از معایب روش سل_ژل می توان به چند مرحله ای این روش اشاره کرد که مستلزم وقت و هزینه می شود.
از معایب دیگر آن تنوع زیاد مواد اولیه به کار رفته در این روش میباشد به طوری که تغییر هر کدام از این مواد تاثیر زیادی بر روی محصول نهایی می‌گذارد.
از مزایای روش سل_ژل سادگی آن نسبت به بسیاری از روش های تولید می‌باشد و به راحتی با کنترل دقیق شرایط سنتز , می توان نانو ذراتی با اندازه زیر ۱۰ نانومتر تولید کرد]۲۱[.
۲-۳-۴-پراش اشعه ایکس (XRD) :
با بهره گرفتن از XRD می توان اطلاعاتی راجع به فازهای کریستالی موجود در نمونه سنتز شده و میزان خلوص فازها به دست آورد. همچنین این روش تخمینی از اندازه ذرات را نیز به ما می‌دهد . که با بهره گرفتن از معادله شرر(scherrer) می توان این مقدار را اندازه گرفت.
بنابر این رابطه , هر چه پیک ها تیزتر باشند نشان دهنده ذرات بزرگتر می باشند.
جهت بهبود ماهیت کریستالی ذرات تولید شده عملیات حرارتی انجام می‌شود.طی این عملیات با افزایش دما ، ساختار آمورف نمونه تهیه شده به کریستال تبدیل می شود که از طریق طیف XRD به این تبدیل ساختار پی می‌بریم و متوجه می‌شویم که در چه دمایی تبدیل آمورف به کریستال رخ می‌دهد.
همچنین با بهره گرفتن از XRD می‌توان دمایی که در آن تبدیل آناتایز به روتایل رخ می‌دهد را مشخص کرد که این تبدیل فاز معمولا در محدوده دمایی °۵۰۰ تا °۷۰۰ که بر حسب نمونه و شرایط آن رخ می‌دهد.