ﺟﺪول : 32-4 ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﻣﺪل ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺴﯿﺮ ﺳﻮم
ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﺮوﺟﯽ ﻟﯿﺮزل ﮐﻪ در ﺟﺪول ﻓﻮق اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ، ﻣﻘﺪار ﮐﺎي دو ﺑﻪ درﺟﻪ آزادي در اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺮاﺑﺮ 1.92 اﺳﺖ. اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﮐﻤﺘﺮ از 3 ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺑﺮازش ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﺪل اﺳﺖ.
رﯾﺸﻪ ﺧﻄﺎي ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻣﺠﺬورات ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﮐﻤﺘﺮ از 0.08 ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﻣﺪل اراﺋﻪ ﺷﺪه اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺮاﺑﺮ 0.064 ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﺷﺎﺧﺺ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﺑﺮازش و ﺷﺎﺧﺺ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﺑﺮازش ﺗﻌﺪﯾﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از 0.9 ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ در ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺪل ﺷﺎﺧﺺ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﺑﺮازش ﺑﺮاﺑﺮ 0.9 و ﺷﺎﺧﺺ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﺑﺮازش ﺗﻌﺪﯾﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺮاﺑﺮ 0.88 ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ.
ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎ و ﺧﺮوﺟﯽ ﻫﺎي ﻧﺮم اﻓﺰار ﻟﯿﺰرل ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ داده ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺎ ﻣﺪل ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺪل اراﺋﻪ ﺷﺪه ﻣﺪل ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ اﺳﺖ و داده ﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﯽ اﺻﻄﻼﺣﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺎ آن ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ.
ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم- ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ داده ﻫﺎ ١٣٦
ﺣﺎل ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﯽ ﺟﺰﺋﯿﺎت ﻣﺪل از ﻃﺮﯾﻖ ﻣـﺪل ﺑـﺮآورد ﺷـﺪه و ﻣـﺪل T-Values ﺑـﻪ ﺑﺮرﺳـﯽ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﻋﯽ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﯽ ﭘﺮدازﯾﻢ.
ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻓﺮﻋﯽ -1-1 ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي (ﺗﺤﻮل ﮔﺮا، ﺗﺒﺎدل ﮔﺮا، اﻧﻔﻌﺎﻟﯽ) ﺑﺮ ﺑﻌﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﯽ داري دارد .
از ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري ﻣﯽ ﺗﻮان ﻓﺮﺿﯿﻪ را ﺑﺪﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﺑﯿﺎن ﮐﺮد:
=H0 ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي (ﺗﺤﻮل ﮔﺮا، ﺗﺒﺎدل ﮔﺮا، اﻧﻔﻌﺎﻟﯽ) ﺑﺮ ﺑﻌﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﯽ داري ﻧﺪارد.
=H1 ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي (ﺗﺤﻮل ﮔﺮا، ﺗﺒﺎدل ﮔﺮا، اﻧﻔﻌﺎﻟﯽ) ﺑﺮ ﺑﻌﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﯽ داري دارد.
ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻓﺮﻋﯽ 1-1 در ﺟﺪول 33-4 ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ.

می‌بینیم توپولوژی تعریفی برای توپولوژی خارج‌قسمتی است که توسط نگاشت خارج‌قسمتی القا شده است.

مثال ۳-۳۰٫ فرض کنید یک نگاشت شناخته شده‌ای باشد. گروه‌وار توپولوژیکی با مجموعه اشیاء را به صورت زیر تعریف می‌کنیم:
چونزیرمجموعه‌ای از می‌باشد پس با القای توپولوژی حاصل‌ضربیبه ، به یک فضای توپولوژیکی تبدیل می‌شود. همچنین با تعریف نگاشت‌های پیوسته‌ی زیر، یک گروه‌وار توپولوژیکی می‌باشد.
و
نگاشت ترکیب
جایی‌که .
در نگاشت ترکیب داریم ، و ، بنابراین ، پس .
در نتیجه ریخت موجود می‌باشد. چون ، بنابراین در هر ترکیب فقط یک ریخت منحصربه‌فرد مانند موجود است. به همین دلیل در یک ترکیب یکتا موجود است.
طبق مثال ۳-۲۶، داریم یک –فضای چپ توسط همانی می‌باشد. همچنین فضای مدارهای یعنی توسط تعریف می‌شوند زیرا عمل –فضای ، برای هر به‌صورت تعریف می‌شود و چون توسط تعریف می‌شود و برد درون قرار می‌گیرد، پس تعریف به ساختار مربوط می‌شود.
ازطرفی روی به طور متعدی عمل می‌کند پس دارای تنها یک مدار می‌باشد.
تعریف ۳-۳۱٫ –فضای راست
گوییم یک -فضای راست است جایی‌کهیک فضای توپولوژیکی، یک نگاشت پیوسته و
یک عمل پیوسته‌ی گروه‌وار روی (از راست)، توسط نمودار برگردان زیر باشد:
نمودار۸٫
همچنین باید در اصول زیر صدق کند:
۱- .
۲- .
۳-
جایی‌که روابط بالا تعریف شده باشند.
تعریف ۳-۳۲٫ مدارها در –فضای راست
مدارهای فضای نیز براساس عمل داده شده، خوش‌تعریف می‌باشند، یعنی مدارهای فضای ، کلاس‌های هم‌ارزی تحت رابطه‌ی هم‌ارزی می‌باشند، جایی‌که اگر و فقط اگر موجود باشد به طوری‌که .
مجموعه‌ی مدارهای تحت عمل (از راست) را با نشان می‌دهیم.
نکته ۳-۳۳٫ با قرار دادن شرط ، روی عمل ، به راحتی می‌توان یک –فضای چپ را به یک –فضای راست به‌صورت زیر تبدیل کرد.
فرض کنید یک-فضای چپ باشد، بنابراین با توجه به‌ این‌که و تعریف‌شده می‌باشد، داریم:
وچون یک گروه‌وار است داریم و .
درنتیجه
و
بنابراین نیز تعریف‌شده می‌باشد.
می‌دانیم یک عمل چپ پیوسته است پس نیز پیوسته می‌باشد. حال با بررسی اصول زیر می‌بینیم
یک عمل راست پیوسته می‌باشد.
با فرض اینکه روابط زیر تعریف‌شده باشند، داریم:
۱-
۲-
۳-
بنابراین یک –فضای راست می‌باشد.■
فصل چهارم
حلقه-گروه‌وارهای توپولوژیکی
تعریف ۴-۱٫ گروه توپولوژیکی
یک گروه توپولوژیکی، یک گروه است با یک توپولوژی روی آن به طوری‌که نگاشت‌های ساختار گروهی( ضرب گروهی و معکوس گروهی)پیوسته باشند.
تعریف ۴-۲٫ ریخت بین گروه‌های توپولوژیکی
یک ریخت گروهی توپولوژیکی از یک گروه توپولوژیکی به دیگری، یک همریختی گروهی است که به‌ عنوان یک نگاشت، پیوسته نیز می‌باشد.
تعریف ۴-۳٫ گروه-گروه‌وار توپولوژیکی
گروه-گروه‌وار توپولوژیکی، یک گروه‌وار توپولوژیکی است که مجهز به یک ساختار گروه توپولوژیکی می‌باشد به قسمی‌که نگاشت‌های ساختار گروهی زیر ریخت‌های گروه‌وارهای توپولوژیکی باشند.
۱- ضرب گروهی.
۲- معکوس گروهی.
۳- .

درک روشن از اهداف استراتژیک سازمان
مدیریت مناسب دامنه پروژه ERP
مهندسی مجدد فرایند
مدیریت تغییر سازمانی اثر بخش
ترکیب و ساختار مناسب تیم پروژه ERP
فرهنگ کار گروهی
اعتماد کامل بین بازیگران مختلف پروژه ERP
برنامه‌ریزی برای حضور فعال پبشتازان پروژه

مشاوران و کارکنان اختصاصی برای پروژه ERP
ارتباطات قوی داخلی و خارجی
اعطای قدرت تصمیم گیری به نیروهای پروژه ERP
شاخصهای ارزیابی عملکرد متمرکز
رفع اشکالات قبل از اجرای نهایی
زمانبندی پروژه ERP به طور رسمی
استفاده از مشاوران
مشارکت کارکنان در پروژه ERP
مدیریت پروژه قدرتمند

فنی

انتخاب استراتژی مناسب پیاده سازی
انتخاب نسخه مناسب نرم افزار پیاده سازی
انتخاب مناسب نرم افزار ERP
حداقل سفارشی سازی
زیرساخت سخت افزاری و ارتباطی مناسب

دقیق بودن اطلاعات سازمان
برنامه‌ریزی برای پیکره بندی مناسب نرم افزار
دانش مناسب در مورد سیستم های سنتی

سالمِرون^[۶۴] و همکاران، یک ساختار سلسله مراتبی سه سطحی از ریسک های فرایند نگهداری ERP ترسیم می­ کنند. در سطح اول، هدف مسأله قرار می­گیرد. سطح دوم شامل ۷ گروه (شناسایی مسأله، تحلیل، طراحی، پیاده­سازی، تست، پذیرش، تحویل) بوده و هر گروه نشان دهنده یک فاز در فرایند نگهداری نرم­افزار است. در سطح سوم ریسک­های خاص هر گروه قرار می­گیرد. شکل ۲-۵ این ساختار سلسله مراتبی را نشان می دهد. در این رویکرد با بهره گرفتن از فرایند تحلیل سلسله مراتبی^[۶۵]، عوامل ریسک بر مبنای اهمیت به صورت نزولی رتبه بندی و اولویت­ بندی می شوند. نتایج نشان می دهد که ۴ فاز اول، بیشترین تاثیر را از ریسک متحمل می شوند بنابراین تیم نگهداری، بایستی تلاش خود را بر کنترل ریسک­های فازهای اولیه­ نگهداری، متمرکز کنند. علاوه بر این، پیاده­سازی مرحله ای است که شامل بیشترین عامل ریسک است اما نتایج نشان می دهد که این بحرانی­ترین فاز نیست و فاز تحلیل یک مرحله اساسی در مدیریت ریسک است. این رویکرد بر روی پیامدهای هر ریسک تمرکز می کند در حالی که ما نیاز داریم بدانیم که هر ریسک چگونه به وجود می ­آید و اینکه ابعاد ریسک­های بحرانی، متوسط و حاشیه­ای می بایست شناسایی گردد [۶۳].
شکل ۲- ۵ ساختار سلسله مراتبی ریسک های فرایند نگهداری ERP [63]
ژنگ^[۶۶] و همکاران با بررسی سه مطالعه موردی در چین، ضمن تایید موضوعیت عوامل حیاتی موفقیت کشورهای غربی در بافت فرهنگ کسب و کار کشورهای شرقی نتیجه گرفتند که عوامل هر چهار محیط بر موفقیت پیاده­سازی تاثیر گذارند و یک مدل طبقه بندی شده از عوامل حیاتی موفقیت مطابق شکل ۲-۶ ارائه نموده اند. در این مدل تاثیر پیاده سازی ERP را بر رفتار و عملکرد فرد و سازمان به عنوان دو شاخص موفقیت پیاده سازی تلقی می­ کنند [۷۱].
محیط سازمانی
حمایت مدیریت ارشد
بازمهندسی فرآیندهای کسب وکار
مدیریت موثر پروژه
فرهنگ سازمانی
محیط کاربر
آموزش و فراگیری
درگیری و مشارکت کاربران
مشخصات کاربر
محیط سیستم
مناسب بودن نرم افزارERP
کیفیت اطلاعات

۱۵

ماهیگیری

۰٫۳۶

۱٫۴۶

۱٫۵۸

۲٫۷۲

۰٫۴۷-

۰٫۱۸

۰٫۲۲

۰٫۴۶

مأخذ: مرکز آمار ایران

نمودار ۴-۲- روند تغییرات شاخص مزیت نسبی آشکار شده استان در دوره مورد بررسی را نشان می‌دهد براساس این نمودار در بین همه بخشها، زیر بخش ماهیگیری از بخش کشاورزی با بیشترین تغییرات مثبت از لحاظ مزیت نسبی برخوردار است و بعد از آن زیر بخشهای کشاورزی و عمده‌فروشی و آموزش قرار گرفته است و بخش صنعت و معدن پایینترین تغییرات در این شاخص برخوردارند.
مأخذ: مرکز آمار ایران
نمودار۴-۲- روند تغییرات شاخص مزیت نسبی آشکار در استان لرستان در دوره مورد بررسی
۴-۲-۲-۳ یافته های مزیت نسبی ارزش افزوده‌ای بخشهای اقتصادی به تفکیک ۷۲ رشته فعالیت اقتصادی
جهت بررسی شاخص مزیت نسبی ارزش افزودهای فعالیت‌های اقتصادی به تفکیک ۷۲ بخش، SRCA جهت رتبهبندی فعالیتها استفاده میشود:
گروه اول که در آن شاخص SRCA بزرگ‌تر از ۰٫۵ باشد در گروه دارای مزیت بالا و دستهای از فعالیتها که شاخص SRCA آن‌ها بین صفر تا ۰٫۵ باشد، دارای مزیت تلقی میشوند. همچنین گروه سوم که شاخص SRCA بین صفر و ۰٫۵- قرار دارد، گروه فاقد مزیت و گروهی که شاخص آن‌ها بین ۰٫۵- تا ۱- باشد گروهی است که استان به هیچ عنوان در آن مزیت دار نیست.
نتایج نشان می‌دهد فعالیت‌های ساخت چوب و محصولات چوبی، جنگلداری، ماهیگیری و دامداری، مرغداری، پرورش کرم ابریشم و زنبورعسل و شکار در هر دو برنامه جزء دسته اول (دارای SRCA بزرگ‌تر از ۰٫۵+) بوده است و فعالیت‌های دسته دوم از ۲۲ فعالیت در برنامه سوم به ۲۵ فعالیت در برنامه چهارم افزایش یافته است. از تعداد فعالیت فاقد مزیت در برنامه چهارم نسبت به برنامه سوم کاسته شده است. آموزش متوسطه عمومی و خصوصی از فعالیتهایی است که در برنامه سوم از مزیت برخوردار بوده و در برنامه چهارم از عدم مزیت برخوردار بوده است. فعالیت‌های بهداشت و درمان خصوصی، خدمات واحدهای مسکونی شخصی، آموزش عالی خصوصی، امور عمومی، آموزش بزرگسالان خصوصی از فعالیتهایی هستند که در برنامه سوم از عدم مزیت نسبی برخوردار بودهاند، در برنامه چهارم جزء فعالیتهای مزیتدار قرار گرفتهاند.
۴-۳ جهت‌گیری آمایش در استان لرستان
هدف کلی آمایش سرزمین، توزیع بهینه جمعیت و فعالیت در سرزمین است. به گونهای که هر منطقه متناسب با قابلیت‌ها، نیازها و موقعیت خود از طیف مناسبی از فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی برخوردار باشد و جمعیتی متناسب با توان و ظرفیت اقتصادی خود بپذیرد.
از آنجا که آمایش سرزمین یک جهتگیری درازمدت است. باید در طول زمان و با تغییر شرایط انعطافپذیری و پویایی لازم را داشته باشد، از این رو، ابتدا باید اصول و معیارهای آمایشی سرزمین را تعیین و تعریف شوند. این اصول عبارت‌ است از: اصل ملاحظات امنیتی و دفاعی، اصل کارایی اقتصادی، اصل وحدت و یکپارچگی سرزمین و اصل تعادلهای منطقهای.
در این پژوهش ضمن معرفی راهبردهای بلندمدت توسعه استان، به بررسی انطباق مزیتهای منطقه‎ای و جهتگیری آمایش سرزمین با بهره گرفتن از روش پرسش‌نامه از کارشناسان این امر در سطح استان با توجه به اولویتهای سند راهبردی استان نظرخواهی شده و نتایج در ادامه آمده است.
۴-۳-۱ راهبردهای بلندمدت اسناد توسعه استان لرستان
با توجه به اصلیترین قابلیت‌های توسعه و عمدهترین تنگناها و محدودیتهای فراوان بخشهای اقتصادی در استان لرستان، راهبردهایی در جهت نیل به اهداف توسعه برای استان لرستان یاد شده مشخص گردیده و با توجه به اینکه این اسناد، از جمله سندهای پایین‌دست آمایش برای استان لرستان است و به تصویب هیئت وزیران رسیده است. بنابراین راهبردهای زیر به عنوان جهت‌گیری‌های توسعه این استان ارائه می‌گردد تا در مرحله بعد از مقایسه این راهبردها و بخشهای دارای مزیت، به میزان هماهنگی و انطباق بین راهبردهای دارای مزیت با مزیتهای مورد تأکید در راهبردهای توسعه، پی برده شود.

برخی از راهبردهای مورد نظر در اسناد یاد شده برگرفته از اسناد ملی توسعه استان لرستان به شرح زیر است:

تأکید بر رعایت ضوابط و استانداردهای زیست محیطی در شکلگیری فعالیت‌های اقتصادی و اجرایی در جهت توسعه پایدار.
حفاظت از آبخیزهای استان به عنوان سرچشمه بخش اعظم آبهای تغذیه کننده دو سد بزرگ دز و کرخه.
برقراری پیوند مناسب با قطبهای صنعتی هم‌جوار در جهت تسریع فرایند توسعه صنعتی و ایجاد رابطه مکمل با این استانها با توجه به نقش استان به عنوان مرکز تخلیه و توزیع کالا٬ به‌ویژه در زمینه حمل و نقل.
ایجاد شرایط ترجیحی برای سرمایهگذاری، به‌ویژه سرمایهگذاری صنعتی، کشاورزی، حمل و نقل، تأمین آب و خدمات تخصصی و برتر.
ایجاد زمینه ها و شرایط لازم برای استقرار صنایع متکی به نفت و گاز و پتروشیمی و توسعه صنایع معدنی، صنایع تبدیلی، تکمیلی و غذایی و دارویی، نساجی و پوشاک، صنایع شیمیایی و سلولزی.
حمایت از نهادههای کارآفرین و سرمایهگذار و خدمات پشتیبان تولید در جهت تقویت بخش رسمی اقتصاد.
توسعه اکوتوریسم به عنوان یکی از بخشهای اشتغالزا.
نوسازی و بهبود کمی و کیفی شبکه های ارتباطی جادهای، ریلی و هوایی.
تعدیل نابرابریهای ناحیهای و توسعه کانونهای مستعد شهری و روستایی، ضمن حفظ و گسترش کانونهای شهری بالنسبه پیشرفته.
توسعه خدمات فرهنگی و اجتماعی با مشارکت بخش دولتی و خصوصی.
تربیت نیروی کار ماهر و متخصص با تأکید بر گسترش آموزشهای عالی، فنی و حرفهای، عمومی و تخصصی متناسب با ضرورتهای توسعه.
توسعه ظرفیتهای منطقه ویژه و تخصصی سنگ استان با توجه به معادن غنی سنگ‌های ساختمانی و زینتی.
ایجاد ظرفیتهای جدید فرآوری کشاورزی به همراه حذف زراعت دیمی در اراضی با شیب بالا، ایجاد تنوع کشت در اراضی زراعی و باغی و بکارگیری شیوه های نوین تولید.
۴-۳-۲ تحلیل مقایسهای مزیتهای منطقهای و جهت‌گیری‌های آمایش

هابرماس اصول وضعیت کلامی ایده­آل را قواعدی اخلاقی به حساب می ­آورد اما این قواعد که برخاسته از کنش ما در گفتار هستند، تنها از یک باید اخلاقی صرف سرچشمه نمی­گیرند، بلکه ریشه در واقعیت موجود دارند. نهایتاً از نگاه هابرماس وضعیت کلامی ایده­آل، تنها در حوزه­ عمومی می ­تواند پیدا شود، به عبارت دیگر هابرماس گسترش یافته­ترین و کامل­ترین حوزه­ عمومی را وضعیت کلامی ایده­آل می­خواند که از لحاظ موازین و هنجارهای گفتگو، ایده­آل­ترین شکل ممکن است. نکته­ی مهم و اساسی در این فرایند آن است که رفتار افراد در جریان مفاهمه و گفت­وگو در حوزه­ عمومی باید عاری از فشار و سلطه و در شرایطی عادلانه، آزادانه، آگاهانه و برابر صورت گیرد. مجموعه این شرایط و تعاملات در وضعیت مذکور، بستری را فراهم می­سازد که به شکل مطلوب­ترین و آرمانی­ترین وجه آن یعنی کنش ارتباطی خود را نمایان می­سازد.
از نظر هابرماس کنش ارتباطی می ­تواند در سطوح مختلف شکل گیرد و «در جریان هر مکالمه یا گفت­وگو که طی آن اشخاص در کنار هم جمع می­شوند تا یک اجتماع^[۳۶۳] (عموم) را تشکیل دهند، در حقیقت بخشی از حوزه­ عمومی تشکیل یا ایجاد می­گردد.» (همان، ص ۴۶۶)
۶– ۱ – ۵ رسانه‌ها و حوزه عمومی؛ رشد یا افول حوزه عمومی
به اعتقاد هابرماس، از آنجا که محدوده جامعه جدید، فقط امکان حضور فیزیکی تعداد نسبتاً قلیلی از شهروندان را امکان­ پذیر می‌سازد، رسانه‌های همگانی به نهادهای اصلی حوزه عمومی تبدیل شده ­اند. در عصر کنونی دیگر کسی بدون استفاده یا حمایت ابزارهای ارتباطی، توان ایجاد برقراری ارتباط موثر با دیگران در حوزه عمومی را نخواهد داشت. به تعبیر هابرماس، امروزه با توجه به گسترش و رشد عظیم تکنولوژی و علم، ابزار و امکانات پراکنش ارتباطات نیز گسترش یافته‌اند و رسانه‌های مختلف به عنوان «مهمترین ابزار حوزه عمومی» اهمیت یافته‌اند.
هابرماس در بحث حوزه عمومی برای رسانه ­ها وظایف و کارکردهایی برمی‌شمارد:

- نظارت بر محیط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و گزارش‌دهی در مورد تحولاتی که بر شهروندان اثر می‌گذارند.
- تریبونی برای حمایت روشنگرانه از طرف سیاست­مداران و سخنگویان سایر گروه ها.
- گفتگو میان دیدگاه های گوناگون و میان صاحبان قدرت و عموم مردم.
- طرح سازوکارهایی برای وادار کردن مسوولان به پاسخگویی درباره چگونگی اعمال قدرت خود.
- تشویق شهروندان به یادگیری، انتخاب و مشارکت.
- احترام به مخاطبان.
- مقاومت منظم در برابر تلاش نیروهای خارج از رسانه برای از بین بردن استقلال آن.
به اعتقاد او اگر رسانه‌ها نتوانند وظایف فوق را انجام دهند، کارکرد آنها باعث افول حوزه عمومی می­ شود. او معتقد است که دخالت دولت، سیاست­های حزبی و دستکاری رسانه­های جمعی حوزه عمومی را تضعیف می­ کند و حوزه عمومی به عنصری ایدئولوژیک بدل می­ شود. به عقیده هابرماس علت زوال مباحثه دموکراتیک راستین، نقشی است که رسانه­های جمعی، انحصاری در ناآگاه و خوش­باور نگه داشتن عامه مردم ایفا می­ کنند.
دالگرن در توضیح چنین شرایطی می­نویسد: سلطه روزافزون رسانه­های گروهی به ویژه تحت شرایطی که منطق تجارت، بخش اعظم ارتباط جمعی را به مقوله روابط عمومی، تبلیغات و سرگرمی تقلیل می­دهد، موجب افول قوای انتقادی مردم می­گردد. عموم جامعه چندپاره می­ شود و همگنی اجتماعی خود را از کف می­دهد. توده مردم به جمعیتی از تماشاچیان تقلیل داده می­ شود که هر از گاهی تحسین و اعلام حمایتش از برنامه­ ها یا آرمانهای مختلف حکومتی برانگیخته می­ شود؛ اما مداخله­اش در مسائل سیاسی بنیادین در حداقل نگاه داشته می­ شود. (دالگرن، ۱۳۸۵، ص ۲۱)
هابرماس با اشاره به رسانه­های جمعی، معتقد است نقش و کارکرد حوزه عمومی در جوامع معاصر در طول قرن بیستم تفاوت زیادی پیدا کرده است. گسترش روابط عمومی­ها و فرهنگ لابی­گری به ویژه در طول سده بیستم در واقع گواهی بر تداوم اهمیت عناصر مهم حوزه عمومی است. اما این امر به هیچ وجه به معنای شناسایی عرصه ­ای که در آن بحث سیاسی برای کسب مشروعیت جریان یابد، نیست. به هر حال آنچه روابط عمومی­ها در ورود به مباحث عمومی انجام می­ دهند، لباس مبدل پوشاندن به منافعی است که آنها نمایندگی­اش را به عهده گرفته­اند. افزون بر آن، مباحث عمومی دوره معاصر در میان صورت جعلی یک حوزه عمومی معتبر جریان دارد. (وبستر، ۱۳۸۰، ص ۲۱۸)
به این ترتیب در طول سده بیستم رسانه­های همگانی به سازمانهای سرمایه­داری انحصاری تبدیل شدند. همچنان که این رسانه ­ها به بازوهای تبلیغاتی موسسات سرمایه­داری تبدیل شدند کارکردشان به سمت گسترش افکار عمومی دوره فئودالی و فاصله گرفتن از عرضه اطلاعات سودمند اجتماعی تغییر ماهیت داد.
اگر حوزه عمومی تحت سلطه و سیطره تعداد معدودی از سازمان­ها و تشکیلات عظیم و قدرتمند قرار گیرد، این حوزه به وسیله و ابزاری برای دستکاری منافع و اذهان عمومی تبدیل می­ شود و هر گروه ذینفع خاصی می­ کوشد با تسلط بر وسایل ارتباط جمعی، منافع خصوصی خود را به عنوان منافع عمومی جلوه دهد که این تاثیرپذیری منفعلانه یکی از ویژگی­های حکومت­های توتالیتر و اقتدارگر است. بنابراین دخالت در حوزه عمومی یکی از ستون­های حکومت­های اقتدارگراست.
۶– ۱ – ۶ اینترنت: احیاگر حوزه عمومی
به نظر می‌رسد که در میان رسانه‌های مختلف، اینترنت بیش از سایر رسانه­‌ها امکان کمک به احیای حوزه عمومی را دارد. اینترنت، ویژگی‌های رسانه‌ای منحصر به فردی دارد که می‌تواند در خدمت حوزه عمومی قرار گیرد. این ویژگیها عبارتند از: تمرکززدایی، تکه­تکه بودن، مجازی بودن، جهانی بودن و تعاملی بودن.
«آلیناتورنتون»^[۳۶۴] جنبه­ های موثر اینترنت برای حوزه عمومی را چنین بر می­شمارد:

1. 1. توانایی افراد برای معرفی خود و ارائه نقطه نظرات­شان به یکدیگر

1. 1. توانایی گروه ­های ذینفع کوچک برای یافتن یکدیگر و برقرار کردن ارتباط

1. 1. دسترسی آسان به دیدگاه ­ها و نقطه­نظرات گوناگون

1. 1. بقا و ماندگاری مواد و اطلاعات در اینترنت

1. 1. تعاملی بودن

با توجه به آنچه گفته شد، اینترنت به عنوان فضایی که دارای امکاناتی برای شکل­ گیری انواع جدیدی از حوزه عمومی است، مطرح می­ شود. مهم‌ترین مثال برای حوزه‌ی عمومی در اینترنت، امکان شکل‌گیری اجتماعات مجازی است، که با ایجاد شبکه‌های روابط اجتماعی به بحث و گفتگوی اینترنتی و تعامل با هم می‌پردازند. در این میان اینترنت به مثابه یک حوزه عمومی امکان پیوند دادن افراد مختلف را از زمینه‌های اجتماعی مختلف در یک فضای بحث را فراهم می‌کند. (پاپاچاریسی، ۲۰۰۴، ص ۳۸۴)
در این فضا گروه‌هایی با علایق خاص، بیشتر افرادی را که بر گفتگو در مورد موضوعاتی خاص متمرکز هستند، جذب می‌کنند و همین موضوع باعث به وجود آمدن گروه‌های بحث کوچک و کوچک‌تر می‌شود. اجتماعات مجازی از نظر «رینگولد»^[۳۶۵]، معمولاً شبکه‌ای الکترونیکی از ارتباطات متقابل است، که محدوده‌اش را خود تعریف می‌کند و پیرامون علاقه یا هدف مشترکی تشکیل می­ شود. یک اجتماع مجازی دارای اجزاء زیر می‌باشد:
الف) روابط بین­فردی که شبکه‌ای اجتماعی را برمی‌سازد
ب) دسترسی آسان و آزاد افراد به یکدیگر
ج) امکان تنظیم ملاقات‌های شخصی
د) دیالوگ، بازخورد و تقسیم جزئیات
ه) یک تاریخ مشترک (هابرماس، ۱۳۸۸، ص ۳۰۱)
در یک بیان کلی اگر مؤلفه­ های اساسی حوزه عمومی را گفتگو، افکار عمومی و واکنش بدانیم، اینترنت به مثابه یک رسانه جدید، بستر مناسبی برای ظهور و تجلی هر یک از آنهاست. شهروندان می­توانند از طریق اینترنت به گفتگو و تعامل پیرامون مسائل و موضوعات مورد علاقه خود بپردازند و از این طریق افکار عمومی به عنوان صدای مردم شکل بگیرد و هر یک می­توانند در مخالفت با یک مسئله و موضوعی اجتماعی و سیاسی دست به «کنش» مناسب بزنند. به عبارت دیگر و بر اساس گفته دالگرن، در حوزه عمومی، استدلال فعالانه عموم مردم درباره عقاید و دیدگاه های خویش پدید می ­آید. از طریق این گفتمان است که افکار عمومی شکل می­گیرد و به نوبه خود در شکل­ گیری سیاست­های دولتی و رشد جامعه در مفهوم کلی­اش موثر می­افتد. (دالگرن، ۱۳۸۵، ص ۲۰)
۶ – ۱ – ۷ حوزه عمومی مجازی
ادبیات مربوط به حوزه عمومی مجازی، در دهه گذشته به سرعت رشد کرده است. در کارهای نظری اولیه راجع به حوزه عمومی، عده زیادی راجع به پتانسیل­های بی­شمار رسانه­های نوین در این زمینه اظهارنظر کردند. تعدادی از آنها معتقد بودند که گفتمان مبتنی بر رسانه­های نوین، راهی است برای اصلاح مشکلات حوزه عمومی سنتی.
این گروه از محققان، شروع به طرح یک الگوی ایده­آل برای حوزه عمومی مجازی کردند و در تحقیقاتشان آندسته از نمونه­های عملی را که به این ایده­آل نزدیک شده بودند، ارائه دادند. دیگران به جنبه­ های تاریک رسانه­های نوین توجه کردند و به ناتوانی آنها در بهبود گفتمان عمومی اشاره کردند و این تصویر و اندیشه را که رسانه­های نوین فی­النفسه دموکراتیک هستند، به چالش کشیدند. محققان دیگری در سالهای اخیر، عناصر هر دو دیدگاه را با هم ترکیب کردند، کمک رسانه­های نوین به دموکراسی را برجسته ساختند و مخاطرات و زیان­های ناشی از دنیای مجازی را نیز مطرح ساختند. محققانی که معتقدند رسانه­های نوین پتانسیل احیای مجدد حوزه عمومی را دارند، به ادبیات این حوزه کمک مهمی کرده ­اند. تعدادی از این نظریه­پردازان، کار خود را با بهره گرفتن از نوشته­ های هابرماس طراحی کردند.
برای مثال، پور^[۳۶۶] (۲۰۰۴)، از هابرماس برای ایجاد چهارچوبی برای تحلیل حوزه عمومی مجازی در برآورده ساختن معیارهای زیر استفاده کرد:
۱ – حوزه عمومی فضای گفتمان است، اغلب باواسطه.
۲ – حوزه عمومی اغلب به مباحثه­گران جدید اجازه مشارکت می­دهد.
۳ – موضوعات مورد بحث اغلب سیاسی هستند.
۴ – نظرات به­ وسیله شایستگی و ارزش­شان مورد قضاوت قرارمی­گیرند نه به وسیله اعتبار و شهرت گوینده. (کراف و کرامناچر، ۲۰۱۱، ص ۶)
دیگران نیز یک یا چند عنصر از آثار هابرماس را برای شناسایی و تعیین کیفیت فضاهای آنلاین مورد استفاده قرار دادند. در حقیقت فضاهای ارائه شده توسط رسانه­های نوین، گمانه­زنی شدیدی راجع به اینکه آیا واقعا نوع جدیدی از حوزه عمومی با بهره گرفتن از تکنولوژی­های جدید اطلاعاتی و ارتباطی ظهور یافته یا خیر، مطرح کرده است. تعدادی از محققان خاطرنشان ساخته­اند که فضاهای جدید ارائه شده برای گفتگو توسط رسانه­های نوین، به معنای توسعه و گسترش حوزه عمومی جدید نیست؛ چرا که در آن هیچ تضمینی برای مشورت عقلایی نیست. آنان معتقدند فضای مجازی، مباحثه را تقویت می­ کند، اما حوزه مجازی، دموکراسی را تقویت می­ کند. تعدادی نیز چنین استدلال می­ کنند که محیط ایجاد شده توسط رسانه­های نوین، مجموعه ­ای از شرایط را برای تکثیر حوزه عمومی اصیل تولید می­ کنند.
«کراف»^[۳۶۷]و «کرامناچر»^[۳۶۸]معتقدند این خوش­بینی­ها نسبت به پتانسیل رسانه­های نوین، آنها را به مثابه گفتاری دموکراتیک می­بینند. آنها این تکنولوژی­ها، را سازنده یک میدان عمومی و ارگانیک تلقی می­ کنند که مرزهای جغرافیایی را پوشش می­دهد و راه را برای ایجاد فضای عمومی جهانی هموار می­سازد. در چنین مفهومی، رسانه­های نوین، شهروندان را به ابزاری مجهز می­سازند که به یک مجموعه عظیمی از اطلاعات، افکار و عقاید دسترسی داشته باشند. اطلاعات تمرکززدایی شده و در دسترس گستره وسیعی از افراد قرار دارد. برخلاف وسایل ارتباط جمعی، اینترنت، دسترسی به اطلاعات بیشتری را برای تعداد بیشتری از مردم، بدون کنترل متمرکز یک منبع، امکان­ پذیر ساخته است. این مجموعه گسترده­ منابع، ابزاری اطلاعاتی و ارتباطی تولید کرده است که تاکنون در تاریخ بی­سابقه بوده است. حذف کنترل انتشار اطلاعات توسط نخبگان، نوعی قدرتمندسازی تلقی می­گردد. رسانه­های نوین، شکل­های جدید از خودبیانگری و تعهد را ممکن ساخته است. این رسانه ­ها، «جوامع جدید گفتمانی»^[۳۶۹] ایجاد کرده ­اند که می­توانند به نیروهایی تبدیل شوند که توانایی تاثیرگذاری بر حوزه عمومی را داشته باشند. تکنولوژی­های جدید، نظیر وبلاگ­ها و ویکی­ها، این جوامع جدید را پرورش می­­دهند و امکان برآورده ساختن تعدادی از شرایط سخت و دقیق گفتمان هابرماس را فراهم می­ کنند. (همان، ص ۷)
۶ – ۲ جامعه شبکه‌ای
کستلز با طرح مفهوم جامعه شبکه­ ای می­گوید که تاثیر اینترنت، تقویت شبکه ­های اجتماعی غالب، به لحاظ فرهنگی و تشدید الگوهای اجتماعی از پیش موجود و افزایش در پیوستگی اجتماعی نخبگان در یک کشور خواهد بود. وی می­گوید ما در دنیایی زندگی می­کنیم که جایی برای بی­سوادی کامپیوتر و افراد بدون استفاده از کامپیوتر و قلمروهای بدون ارتباط وجود ندارد. بزرگترین محرومیت، محرومیت یا عدم­توانایی در شرکت در شبکه ­های جهانی ایجاد شده به واسطه فن­آوری اطلاعات می­باشد.
۶ – ۲ -۱ مفهوم جامعه شبکه­ ای
کستلز در توضیح مفهوم شبکه می­نویسد: شبکه مجموعه‌ای از نقاط اتصال یا گره‌های به‌هم پیوسته است. نقطه‌ اتصال یا گره، نقطه‌ای است که در آن یک منحنی خود را قطع می‌کند. این که نقطه‌ اتصال چه چیزی است، مشخصاً به نوع شبکه‌های مورد نظر بستگی دارد. شبکه‌ جریان مالی جهانی، از نقاط اتصال بازارهای بورس و مراکز خدمات جانبی پیشرفته‌ آنها تشکیل شده است. توپولوژی‌ای که شبکه‌ها تعریف می‌کنند این نکته را مشخص می‌سازد که اگر دو نقطه اتصال به یک شبکه تعلق داشته باشند، در آن صورت اتصال فاصله (یا شدت و فراوانی تعامل) بین آن دو نقطه (یا جایگاه اجتماعی) کوتاه‌تر (یا فراوان‌تر، یا شدیدتر) از زمانی است که این دو نقطه به یک شبکه تعلق نداشته باشند. از سوی دیگر، در درون یک شبکه‌ خاص، فاصله‌ای میان جریان‌ها وجود ندارد و یا فاصله بین نقاط اتصال یکسان است. بنابراین، فاصله‌ (فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی) یک نقطه یا جایگاه از صفر (برای هر یک از گره‌های شبکه) تا بی‌نهایت (برای هر نقطه‌ خارج از شبکه) متغیر است. حضور در شبکه یا حذف از آن و معماری روابط بین شبکه‌ها که توسط تکنولوژی‌های اطلاعات که با سرعت نور عمل می‌کنند، انجام می‌گیرد. (کستلز، ۱۳۸۵، ص ۵۴۴)
شبکه‌ها، ساختارهای باز هستند که می‌توانند بدون هیچ محدودیتی گسترش یابند و نقاط شاخص جدیدی را تا زمانی که این نقاط، توانایی ارتباط در شبکه را داشته باشند؛ یعنی مادام که از کدهای ارتباطی مشترک استفاده ‌کنند، در درون خود پذیرا شوند. یک ساختار اجتماعی مبتنی بر شبکه، سیستم باز و پویایی است که بدون این که توازن آن با تهدیدی روبرو شود، توانایی نوآوری دارد. شبکه‌ها ابزار مناسبی برای فعالیت‌های مختلف هستند: برای اقتصاد سرمایه‌داری، برای کار، کارگران و شرکت‌ها، برای حکومت‌ها و برای سازمان‌های اجتماعی. از آنجا که شبکه‌ها چندگانه‌اند، کدها و کلیدهایی که بین شبکه‌ها عمل می‌کنند به منابع اصلی شکل‌دهی، هدایت و گمراه ساختن جوامع تبدیل می‌شوند. هم‌گرایی تکامل اجتماعی و تکنولوژی‌های اطلاعات، در سرتاسر ساختار اجتماعی شالوده‌ مادی جدیدی برای فعالیت‌ها ایجاد کرده‌اند. این شالوده‌ مادی، که در درون شبکه‌ها جای دارد، فرآیندهای اجتماعی مسلط را مشخص می‌کند و بدین ترتیب، ساختار اجتماعی را شکل می‌دهد. (همان، ۵۴۴ و ۵۴۵)
شبکه‌ها ریخت اجتماعی جدید جوامع ما را تشکیل می‌دهند، و گسترش منطق شبکه‌ای، تغییرات چشم‌گیری در عملیات و نتایج فرایند‌های تولید، تجربه، قدرت و فرهنگ ایجاد می‌کند. در حالی که شکل شبکه‌ای سازمان اجتماعی در دیگر زمان‌ها و مکان‌ها نیز وجود داشته است، پارادایم نوین تکنولوژی اطلاعات بنیان مادی گسترش فراگیر آن را در سرتاسر ساختار اجتماعی ایجاد می‌کند. این منطق شبکه‌ای، عزمی اجتماعی ایجاد می‌کند که مرتبه‌ آن از سطح منافع اجتماعی به خصوصی که از طریق شبکه‌ها بیان شده‌اند، فراتر است: قدرت جریان‌ها از جریان‌های قدرت، پیشی می‌گیرد. غیبت یا حضور در شبکه و پویایی هر شبکه در برابر دیگر شبکه‌ها، منابع حیاتی سلطه و تغییر در جامعه‌ی ما هستند: جامعه‌ای که به این ترتیب می‌توان آن را به درستی جامعه‌ شبکه‌ای نامید که ویژگی آن برتری ریخت اجتماعی بر کنش اجتماعی است. (همان، ۵۴۴)
«ون دایک»^[۳۷۰]، با بهره­ گیری از نظرات کستلز، جامعه شبکه­ ای را مجموعه ­ای از شبکه ­های ارتباطی تعریف می­ کند که مهمترین ساختارهای سازمانی در یک جامعه را شکل می­ دهند. وی می­نویسد: در آنچه که طی دهه­های متمادی به عنوان جامعه توده می­شناختیم، شهروندان با بهره گرفتن از رسانه­های جمعی سرگرم و مطلع می­شدند. هنگام استفاده از رسانه­های جمعی، افراد، بجز خانواده و دوستان و گروه های اجتماعی ثانویه مانند همکاران، از سایر مردم جامعه جدا می­شدند. وقتی که جامعه شبکه­ ای ظاهر شد، تعداد ساختارهای اجتماعی که در نتیجه برقراری ارتباط میان افراد با بهره گرفتن از شبکه ­های کامپیوتری به وجود آمد، افزایش یافت. افراد با بهره گرفتن از کامپیوتر، به دنبال اطلاعات، برقراری روابط و شبکه­ ای از تاثیرگذاری­ها بودند. در چنین ساختارهایی قدرت سیاسی و سیاست بیشتر راجع به رابطه میان مردم بود تا ویژگی­های خود افراد. (ون­دایک، ۲۰۰۶، ص ۶۲)
۶ – ۲ – ۲ قدرت در جامعه شبکه­ ای
امروزه ابعاد فضای جغرافیایی با فضای تکنولوژیک توام شده است. گاهی اوقات به این فضا، «جغرافی اجتماعی»^[۳۷۱] اطلاق می­ شود که در آن شبکه ­های اجتماعی، حتی بیش از فضای فیزیکی، به مبنایی برای دوری و نزدیکی تبدیل شده ­اند. نظام­های سیاسی، که به طور سنتی دارای الگوی سازمانی بالا به پائین هستند، شاید مانند نظام­ چند­قطبی قدرت پدیدار شوند که در آنها قدرت سیاسی بیشتر به موقعیت شبکه بستگی دارد تا به نقش­های سنتی. (همان، ص ۷۴)
دست­آوردهای مردمی که به شبکه ­های ارتباطی جدید شبکه اجتماعی می­پیوندند، اهمیت بیشتری یافته است؛ چرا که مشارکت در این شبکه­ ها به طور فزآینده­ به منافع قابل لمس منجر می­ شود. چشم­اندازی که شبکه ­های اجتماعی از سازمان اجتماعی و تکنولوژی­های ارتباطی ترسیم می­ کند، اقتصاد و همچنین سیاست را نیز دربر می­گیرد. «استالدر»^[۳۷۲] می­نویسد: در حقیقت از نظر تاریخی، سازماندهی مجدد اقتصادی، انگیزه و نیروی محرک مهمی برای ظهور جوامع شبکه­ ای تلقی شده است. جهانی­سازی تجارت و سرمایه ­گذاری، یک اقتصاد اطلاعاتی را شکل داده، سازمانها انعطاف بیشتری پیدا کرده ­اند تا با بازارها و دولتهای در حال تغییر انطباق پیدا کنند. (استالدر، ۲۰۰۶، ص ۴۳) قدرت در زمینه ­های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه شبکه­ ای، می ­تواند به عنوان موضوع روابط شبکه­ ای در نظر گرفته شود. در پارادیم­های قبلی مانند فرضیه ­های سازمانی «وبری»^[۳۷۳]و «فوردیسم»^[۳۷۴]، قدرت به معنای وادار کردن دیگران برای انجام خواسته­ های خود بود. اما قدرت در شبکه­ ها، بیشتر راجع به روندهای تاثیرگذاری، سرمایه­داری و برنامه­ ریزی است. (همان، ص۳۵)
در ادامه این بحث، با بررسی مفهوم قدرت در جامعه شبکه­ ای، این مسئله مورد توجه است که آیا دسترسی به قدرت در جامعه اطلاعاتی برای شهروندان امکان­ پذیر خواهد بود؟